Википедия bawiki https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Медиа Махсус Фекерләшеү Ҡатнашыусы Ҡатнашыусы менән һөйләшеү Википедия Википедия буйынса фекерләшеү Файл Файл буйынса фекерләшеү MediaWiki MediaWiki буйынса фекерләшеү Ҡалып Ҡалып буйынса фекерләшеү Белешмә Белешмә буйынса фекерләшеү Категория Категория буйынса фекерләшеү Портал Портал буйынса фекерләшеү Проект Проект буйынса фекерләшеү TimedText TimedText talk Модуль Модуль буйынса фекерләшеү Гаджет Гаджет буйынса фекерләшеү Гаджет билдәһе Гаджет билдәһе буйынса фекерләшеү 0 10653 1148500 978892 2022-08-02T17:39:34Z Aidar254 16673 img+ wikitext text/x-wiki {{ТП-Рәсәй|Айғыр |статус = ауыл |башҡортса исеме = Айғыр |төп исеме = |ил = |герб = |флаг = |герб киңлеге = |флаг киңлеге = |lat_deg = 54 | lat_min = 7 | lat_sec = 27 |lon_deg = 57 | lon_min = 41 | lon_sec = 55 |CoordAddon = |CoordScale = |ил картаһы = |регион картаһы = |район картаһы = |ил картаһының дәүмәле = |регион картаһының дәүмәле = |район картаһының дәүмәле = |регион төрө = төбәк |регион = Башҡортостан |теҙмәләге регион = |район төрө = район |район = Белорет районы |теҙмәләге район = |урынлашыу төрө = ауыл советы |урынлашыу = |теҙмәләге урынлашыу = |эске бүленеү = |башлыҡ төрө = |башлыҡ = |нигеҙ һалыныу = |беренсе телгә алыу = |элекке исемдәре = |статус (башлап) = |майҙан = |ТП үҙәгенең бейеклеге = |климат = |рәсми тел = |рәсми тел-ref = |халыҡ = {{ Население | Айгир | тс }} |иҫәп алыу йылы = {{ Население | Айгир | г }} |тығыҙлыҡ = |агломерация = |конфессия составы = |этнохороним = |ваҡыт бүлкәте = +5 |DST = |почта индексы = 453560 |почта индекстары = |телефон коды = 34792 |автомобиль коды = 02, 102 |танымлаусы төрө = |һансал танымлаусы = 80211820008 |Commons-тағы категория = |сайт = |сайт теле = }} [[File:Aygir on Inzer river8.jpg|thumb|300 px|Айғыр осҡан ҡая]] '''Айғыр''' ({{lang-ru|Айгир}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Белорет районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 12 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>. Почта индексы — 453560, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80211820008. == Халыҡ һаны == Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше). {{ Население | Айгир }} {{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}} == Географик урыны == * Район үҙәгенә тиклем ([[Белорет]]): 88 км * Ауыл советы үҙәгенә тиклем ([[Инйәр (Белорет районы)|Инйәр]]): 12 км * Яҡындағы тимер юл станцияһы (разъезд Айгир): 0 км == Этимологияһы == [[File:Айгир гора в Башкирии.jpg|thumb|]] Атама башҡорттарҙың йылҡысылыҡ менән бәйле шөғөлдәре тураһында ла һөйләй. Ауыл янындағы хәтәр ҡаянан осҡан айғыр ваҡиғаһы тауға ла, уның янында урынлашҡан ауылға ла ҡушылып, тарихта ҡалған. Башта Айғыр осҡан тау тип атап йөрөһәләр, тора-бара "Айғыр" тигән һүҙ генә тороп ҡалған <ref>[http://bulletin-bsu.com/arch/files/2014/4/65_4672_Shaikhislamova_1480-1488.pdf РГИА Ф. 381, Оп. 8, Д. 4119, Л. 2,4: РГИА Ф. 383.Оп. 31.:ЦГИА РБ И-10, Оп. 1, Д. 1506: Д. 1497: Д. 1509 //Вестник Башкирского университета. 2014. Т. 19. №4 - ISSN 1998-4812]</ref>. <ref>[https://nashural.ru/article/istoriya-urala/legendy-ajgira/ Легенды Айгира//Наш Урал]</ref> == Һылтанмалар == * Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}} * Асфандияров А.З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978–5–295–04683–4{{ref-ru}} == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Навигация1 |Портал = Башҡортостан ауылдары |Викисловарь = |Викиучебник = |Викицитатник = |Викитека = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) |Викивиды = |Викиновости = |Викисклад = |Метавики = |Проект = Башҡортостан ауылдары }} {{Белорет районы ауылдары}} [[Категория:Белорет районы ауылдары]] [[Категория:Кесе Инйәр буйындағы тораҡ пункттар]] cqyhjui51h822dgmk49nz5xunyqhucy 0 23130 1148463 1148352 2022-08-02T15:35:56Z ZUFAr 191 added [[Category:Баренц диңгеҙенә ҡойоусы йылғалар]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Река |Название = Уң Рассоха |исеме = |Изображение = |рәсем киңлеге = |Подпись = |Карта = |карта киңлеге = |Подпись карты = |Длина = 14 |Площадь бассейна = |Бассейн = Баренц диңгеҙе бассейны йылғалары Канин моронынан Печора йылғаһы бассейнына тиклем |Бассейн рек = Печора һәм Мезень йылғалары араһындағы, Баренц диңгеҙенә ҡойоусы, йылғалар бассейны |Расход воды = |Место измерения = |Исток = |Местоположение истока = |Высота истока = |s_lat_dir = |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec = |s_lon_dir = |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec = |Устье = [[Захарьина]] йылғаһының уң ярына тамағынан 31 км өҫтәрәк |Местоположение устья = |Высота устья = |m_lat_dir = |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec = |m_lon_dir = |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec = |Уклон реки = |Страна = {{Флагификация|Рәсәй}} |Регион = Ненец АО |Категория на Викискладе = }} '''Уң Рассоха''' — [[Рәсәй]] йылғаһы. [[Ненец АО]]<ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Гидротехник ҡоролмалар һәм дәүләт һыу кадастрының Рәсәй Үҙәк реестры}}</ref> биләмәләрендә аға. Йылға [[Захарьина]] йылғаһының уң ярына тамағынан 31 км өҫтәрәк ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 14 км. == Һыу реестры мәғлүмәттәре == [[Рәсәй дәүләт һыу реестры]] мәғлүмәте буйынса йылға [[Двина-Печора һыу бассейны округы]]нда урынлашҡан, [[һыу хужалығы участкаһы]] — Баренц диңгеҙе бассейны йылғалары Канин моронынан Печора йылғаһы бассейнына тиклем. Бәләкәй йылға бассейны — бассейны юҡ, йылға бассейны — Печора һәм Мезень йылғалары араһындағы, Баренц диңгеҙенә ҡойоусы, йылғалар бассейны<ref name='Рәсәй МСР'/>. [[Һыу ресурстарының федераль агентлығы]] мәғлүмәте буйынса <ref name='Рәсәй МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=164226|title=РФ һыу реестры: Уң Рассоха}}</ref>: * Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 03040000112103000054592 * Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 103005459 * Бассейн коды — 03.04.00.001 * ГӨ буйынса һаны (номеры) — 03 * ГӨ буйынса сығарылыш — 0 == Иҫкәрмәләр == {{reflist}} == Һылтанмалар == * [http://www.mnr.gov.ru/ Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы] {{тикшерелмәгән йылға}} [[Категория:Ненец АО йылғалары]] [[Категория:Баренц диңгеҙенә ҡойоусы йылғалар]] {{hydro-stub}} 5oexkcqair7yzvpf5wvel0y62xnzv1c 0 25172 1148479 1143260 2022-08-02T16:21:22Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Персона |имя = Байыҡ Айҙар |изображение = Байык сәсән.jpg |ширина = |описание изображения = |имя при рождении = Байыҡ Аблаев |род деятельности = сәсән, ҡурайсы, шағир |дата рождения = 1.12.1710 |место рождения = [[Өфө губернаһы]] [[Златоуст өйәҙе]] Мырҙалар волосы <ref name="Х">Хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]ның {{ТУ|Салауат районы}}</ref> [[Мәхмүт (Салауат районы)|Мәхмүт]] ауылы |гражданство = {{Рәсәй империяһы}} |дата смерти = 10.10.1814 |место смерти = |отец = Байназар тархан |мать = |супруг = |супруга = |дети = |награды и премии = |сайт = |викисклад = }} {{ФШ|Аблаев}} '''Байыҡ Айҙар''' ([[1 декабрь]] [[1710 йыл]] — [[10 октябрь]] [[1814 йыл]]) — сәсән, шағир-импровизатор, башҡорт халҡының азатлығы өсөн көрәшеүсе. == Биографияһы == Байыҡ сәсән [[Златоуст өйәҙе]]нең Мырҙалар волосындағы<ref name="Х" /> [[Мәхмүт (Салауат районы)|Мәхмүт]]<ref>Башҡа мәғлүмәттәр буйынса [[Салауат районы]] [[Арҡауыл (Салауат районы)|Арҡауыл]] ауылы.</ref> ауылында 1710 йылдар тирәһендә тыуған. 1812 йылда башҡорт халҡын француз яуына ҡаршы саҡырған өндәмәһендә: «Йөҙ йыл буйын уйлаған» — тигән юлдары ла юҡтан тыумаған. Ул [[XVIII быуат]]тағы [[башҡорт ихтилалдары]]ның, Пугачёв етәкселегендәге Крәҫтиәндәр һуғышының һәм [[1812 йылғы Ватан һуғышы]] осоро ваҡиғаларының шаһиты булған. Байыҡ Салауаттың атаһы Юлай, уның атаһы Аҙналы менән Әй буйын биләгән Байназар тархандың улы булған. Байназар тархандың биш улы: өлкәне Байыҡ, икенсеһе Танып, өсөнсөһө Тайып, дүртенсеһе Ҡайып, бишенсеһе Танһыҡ булған. Үҙе сәсән булып, Байыҡ атаһынан йәшләй айырылған, ил гиҙгән. Үҙ алдына көн иткән Тайыбы Аҙналы тархандың ҡыҙын урлаған да был диярҙа тормаған, ҡаҙаҡ араһына тайған. Танып менән Ҡайыбы бер яуҙа ғәйеп булған. Байназар төпсөк улы Танһыҡ менән көн күргән. == «Урал» йыры авторы == Байыҡ Айҙарҙың башҡорт халҡының гимнына әүерелгән «Урал» йырын сығарыуы уны башҡа сәсәндәрҙән айырып тора һәмтағы ла данлыраҡ итә. {{Цитата|Урал йыры иң тәү "Йәйләүек", һуңынан "Ете ырыу", унан "Урал" булып киткән",}} — тип яҙа үҙенең «Сәсән аманаты» китабында [[Мөхәмәтша Буранғолов]]. Мәхмүт сәсән булған ерендә «Урал» йырын йырлар алдынан, уны Байыҡ сәсән сығарғанлығы хаҡында мәғлүмәт биреп башҡарған<ref>{{китап |автор=Буранғолов М. |заглавие=«Сәсән аманаты» |ссылка= |язык= |издание= |тип= китап |год=Өфө, 1995 |номер=65-се бит |страницы= |issn=}}</ref>. == Хәтер == * 2008 йылдың мартында Байыҡ сәсәндең тыуған төйәге [[Мәхмүт (Салауат районы)|Мәхмүт]]тә башҡорт халҡының аҫыл улына уның вариҫтары һәйкәл асты. * [[Салауат районы]]ның [[Арҡауыл (Салауат районы)|Арҡауыл ауылы]]ндағы урта мәктәп Байыҡ сәсән исемен йөрөтә. * [[Башҡортостан]]да Әҙәбиәт йылы (2015) айҡанлы интернет селтәрендә Айҙар Байыҡ сәсән исемендәге сәсәндәр бәйгеһе үткәрелә. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Байыҡ (йыр) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == {{Викикитапхана|Author:Байыҡ сәсән|Байыҡ сәсән}} * Д. С. Тикеев, [[Ғафаров Булат Баҡый улы|Б. Б. Ғафаров]], Ф. Ә Хөснөтдинова. Башҡорт теле һәм әҙәбиәте. — Өфө, 2006. — ISBN 5-295-03806-8 * [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Ғ. Б. Хөсәйенов]]. Башҡорт әҙәбиәте. Дәреслек. — Өфө, 2010. — ISBN 978-5-04834-0 == Ваҡытлы матбуғатта == * ''Фәнирә Ғайсина''. Байыҡ Айҙар сәсән һәм «Урал батыр» эпосы — Йүрүҙән, 2022, 14-се һан, 8 апрель * ''Абдуллина М. Ф.''«Байыҡ Айҙар сәсән» (сценарий), «Башҡортостан уҡытыусыһы», 2011, 11-се һан == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/1792-bajy-aj-ar}} * [http://www.yeshlek-gazeta.ru/bashkortostan/776-bajjy1185-ajj1177ar-s1241s1241n.html Байыҡ Айҙар сәсән тыуған ерҙә] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304185616/http://www.yeshlek-gazeta.ru/bashkortostan/776-bajjy1185-ajj1177ar-s1241s1241n.html |date=2016-03-04 }} * [http://www.bashinform.ru/bash/700291/ Республикала Айҙар Байыҡ сәсән исемендәге сәсәндәр бәйгеһе башлана] [[Категория:Алфавит буйынса шағирҙар]] [[Категория:Башҡорт сәсәндәре ]] [[Категория:Ҡурайсылар]] [[Категория:Башҡорт ихтилалдары етәкселәре]] [[Категория:Шәхестәр:Салауат районы]] j9adizwnb7o9e1b3j04px9pps2a79v8 0 61925 1148461 1148355 2022-08-02T15:33:31Z ZUFAr 191 wikitext text/x-wiki {{Река |Название = Виндрей |Национальное название = |Изображение = Moksha.svg |Подпись изображения = Муҡшы бассейны |Длина = 58 |Площадь водосбора = 1140 |Бассейн = Парца (река)/Вад (йылға)/Муҡшы (йылға)/Ока/Волга/Каспий диңгеҙе |Расход воды = |Место измерения = |Исток = |Местоположение истока = |Высота истока = |Координаты истока = 54.0969/43.2972 |Устье = Парца (йылға) |Местоположение устья = уң ярына тамағынан 6 км өҫтәрәк |Высота устья = |Координаты устья = 54.3047/42.7306 |Уклон реки = |Страна = Россия |Регион = Мордовия |Район = }} '''Виндрей''' — [[Рәсәй]]ҙәге йылға. [[Мордва Республикаһы]]<ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Рәсәй гидротехник ҡоролмалар регистры һәм дәүләт һыу кадастры үҙәге}}</ref> биләмәләрендә аға. Йылға Парца йылғаһының уң ярына тамағынан 6 км өҫтәрәк ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 58 км. == Һыу реестры мәғлүмәттәре == [[Рәсәй дәүләт һыу реестры]] мәғлүмәте буйынса йылға [[Ока һыу бассейны округы]]нда урынлашҡан, [[һыу хужалығы участкаһы]] — [[Мокша (йылға)|Мокша]] [[Темников]] ҡалаһы янындағы һыу үлсәү посынан тамағына тиклем, [[Цна (Мокша ҡушылдығы)|Цна]] йылғаларын индермәйенсә. Бәләкәй йылға бассейны (йылға эске бассейны) — Мокша, йылға бассейны — Ока<ref name='Рәсәй МСР'/>. [[Һыу ресурстарының федераль агентлығы]] тарафынан әҙерләнгән Рәсәй Федерацияһы территорияһын һыу хужалығы буйынса районлау геоинформация системаһы мәғлүмәттәре буйынса<ref name='Рәсәй МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=179225|title=РФ һыу реестры: Виндрей}}</ref>: * Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 09010200412110000028500 * Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 110002850 * Бассейн коды — 09.01.02.004 * ГӨ буйынса томы — 10 * ГӨ буйынса сығарылыш — 0 == Иҫкәрмәләр == {{reflist}} == Һылтанмалар == * [http://www.mnr.gov.ru/ Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы] [[Категория:Мордовия йылғалары]] [[Категория:Ока бассейны округы йылғалары]] {{hydro-stub}} pcp6v8qhswcdyn8hsyzdozzoz8xc8xp 0 68902 1148538 878069 2022-08-03T05:36:42Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Художник |фон = |имя = Борис Фёдорович Домашников |имя при рождении = |изображение = Домашников Борис Федорович.jpg |ширина = |описание изображения = |дата рождения = 05.04.1924 |место рождения = {{ТУ|Иваново өлкәһе}} Лухский районы Кригоузово ауылы |дата смерти = 20.06.2003 |место смерти = [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ВБУ|Өфө}} ҡалаһы |происхождение = |гражданство = {{USSR}} <br> {{RUS}} |жанр = пейзаж |учёба = [[Өфө сәнғәт училищеһы|Өфө театр-художество училищеһы]] |стиль = реализм |работы = «Зима на окраине» (1955), «Урал» (1962) |покровители = |влияние = |влияние на = |награды = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Знак Почёта|1967}} {{!!}} {{Медаль В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина}} {{!!}} {{Медаль За трудовое отличие}} {{!}}} |звания = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{СССР халыҡ рәссамы|1982}} {{!!}} {{РСФСР халыҡ рәссамы|1974}} {{!}}} |премии = {{СЮП}} |сайт = http://bdomashnikov.jimdo.com/ |викисклад = }} {{ФШ|Домашников}} '''Домашников Борис Фёдорович''' ([[5 апрель]] [[1924 йыл]] — [[20 июнь]] [[2003 йыл]]) — рәссам. РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1965) һәм халыҡ (1975), [[СССР]]-ҙың (1982) халыҡ рәссамы, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] (1967) кавалеры, БАССР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1965), [[Салауат Юлаев исемендәге премия]] лауреаты (1977). == Тормош юлы һәм хеҙмәт эшмәкәрлеге == Борис Фёдорович Домашников 1924 йылдың 5 апрелендә [[Иваново өлкәһе]]нең Кригоузово ауылында тыуған. Артабанғы яҙмышы уны Башҡортостанға алып килә. [[1935 йыл]]дың мартында атаһын [[Өфө]] моторҙар эшләү заводын төҙөргә ебәрәләр. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] башланғанда уға ун ете йәш кенә була. Ябыҡ кәүҙәле, сибек кенә егетте хәрби комиссариатта доброволец итеп алыуҙан баш тарталар. Борис Федорович быны бик ауыр кисерә. Горкомхоздың оҫтаханаһында эшкә урынлаша, лозунгылар яҙа, плакаттар төшөрә. Һәр хәрефкә үҙенең күңелен, һыҙланыуҙарын, нәфрәт һәм өмөттәрен һала. Бында ул үҙенең кәрәклеген аңлай, яратҡан эше менән шөғөлләнә. Һуғыш бөткән йылды художество училищеһына уҡырға инә. Буласаҡ рәссамды оло сәнғәт юлына баҫтырыусы Өфө рәссамдары П. Лебедев, А. Тюлькин, М. Беспалова була. «9 май», «Һалдат ҡәбере», «Атайым иҫтәлеге» тип исемләнгән картиналарының төп идеяһы — фронттан ҡайта алмаған атаһы тураһында иҫтәлекте һаҡлау. Рәссамдың ижади емештәре бик күп, ул картиналары менән бай. [[Сәмәрҡәнд]]те, Новгородты, [[Псков]]ты, [[Дондағы Ростов]]ты, [[Мәскәү]]ҙе, [[Урал]]ды, [[Италия]]ны, Чехословакияны төшөргән. Борис Домашников рәсем сәнғәте өлкәһендәге хеҙмәтәре юғары баһаланған. Уға 1965 йылда РСФСР-ҙың атҡаҙанған, ә 1975 йылда халыҡ рәссамы (1975) тигән маҡтаулы исемдәр бирелә. 1982 йылда ул [[СССР]]-ҙың халыҡ рәссамы исеменә лайыҡ була. Ижадсы шулай уҡ 1967 йылда [[«Почёт Билдәһе» ордены]] менән бүләкләнә. Ул — БАССР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1965), [[Салауат Юлаев исемендәге премия]] лауреаты (1977), [[Өфө]] ҡалаһының почётлы гражданины. == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/5414-domashnikov-boris-fjodorovich}} * {{мәҡәлә |автор=Юрий Нехорошев |заглавие=Борис Федорович Домашников |ссылка=http://artsalonufa.ru/boris-fedorovich-domashnikov/ |язык= |издание= |тип= |год= |номер= |страницы= |issn=}} [[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған рәссамдары]] [[Категория:Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәрҙәре]] [[Категория:Өфө сәнғәт училищеһын тамамлаусылар]] [[Категория:Башҡортостан рәссамдары]] [[Категория:Өфө ҡалаһының почётлы граждандары]] tmbiwn77stzamp5mih0nt49e65on3a5 0 71743 1148404 1148393 2022-08-02T12:30:39Z Айсар 10823 өҫтәмә мәғлүмәт wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''3 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 215-се ([[кәбисә йыл]]ында 216-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 150 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Ҡарбуз]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Венесуэла}}: [[Флаг]] көнө. * {{Флагификация|Канада}}: Регата көнө. * {{Флагификация|Нигер}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1778]]: [[Италия]]ның [[Милан]] ҡалаһында «Ла Скала» опера театры бинаһы асыла. Архитекторы — Джузеппе Пьермарини (Giuseppe Piermarini). * [[1795]]: [[Париж]] консерваторияһына нигеҙ һалына. * [[1927]]: [[Берлин]] менән [[Буэнос-Айрес]] араһында тәүге тапҡыр [[телефон]] элемтәһе булдырыла. * [[1929]]: [[Дондағы Ростов]] ҡалаһында [[СССР]]-ҙа тәүге автоматик телефон станцияһы (АТС) эшләй башлай. [[Швеция]]ның «Эрикссон» фирмаһы булышлығында төҙөлгән был АТС 6 мең номерлы була. * [[1994]]: [[Рәсәй Федерацияһы]] һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның ''«Рәсәй Федерацияһы дәүләт власы органдары менән Башҡортостан Республикаһы дәүләт власы органдары араһында хакимиәт даирәһе сиктәрен билдәләү һәм үҙ-ара вәкәләттәр бүлешеү тураһында»'' Килешеүенә ҡул ҡуйыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Павлов Леонид Ильич]] (1910—26.03.1977), хужалыҡ эшмәкәре. 1957–1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге [[Гидравлика (завод, Өфө)|«Гидравлика»]] агрегат берекмәһе директоры. [[Ленин ордены|Ленин]] (1971), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1966) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ярославль]] ҡалаһынан. * [[Хисмәтов Рәлиф Мөхлис улы]] (1940), хеҙмәт ветераны. [[Балтас районы]] «Урал» колхозының элекке баш агрономы. Башҡортостандың атҡаҙанған [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. * [[Лотник Сергей Викторович]] (1950), [[фән|ғалим]]-[[Физик химия|физик-химик]]. 1994 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. Химия фәндәре докторы (1993). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның мәғариф отличнигы (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Краснодар крайы]]ның Северская станицаһынан. * [[Ғилметдинов Әмир Тимерйән улы]] (1955), ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1977 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1998). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] [[Иҫке Мортаза]] ауылынан. * [[Арыҫлан Йәнбәков]] (1980—21.09.2011), [[театр]] актёры, [[йыр]]сы, режиссёр һәм телетапшырыуҙар алып барыусы. * [[Илья Власов]] (1995), [[Рәсәй]] волейболсыһы, [[Мәскәү]]ҙең «Динамо» һәм Рәсәй йыйылма командалары уйынсыһы. [[Европа]] чемпионы (2017), халыҡ-ара класлы спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Трофимук Андрей Алексеевич]] (1911—25.03.1999), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]]-[[Нефть|нефтсе]]. 1934 йылдан «Востокнефть» тресының (Өфө) Үҙәк ғилми-тикшеренеү лабораторияһының өлкән геологы, ғилми етәксеһе, 1940 йылдан «[[Ишембайнефть]]» тресының, 1942—1950 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең баш геологы. СССР Фәндәр академияһы академигы (1958), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1991), геология-минералогия фәндәре докторы (1949), профессор (1960). [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1944), [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1957), [[СССР]]-ҙың почётлы нефтсеһе (1971), СССР газ сәнәғәтенең почётлы хеҙмәткәре (1981). * [[Әлимғолов Үзбәк Морат улы]] (1931—2020), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1961—1991 йылдарҙа [[Миәкә районы]] «Миәкә» совхозы механизаторы. [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Күл-Ҡуңҡаҫ]] ауылынан. * [[Фәрхетдинов Камил Ғәлләм улы]] (1936—1995), ауыл хужалығы эшмәкәре. 1970—1995 йылдарҙа [[Туймазы районы]] Матросов исемендәге колхоз рәйесе (хәҙер К. Ғ. Фәрхетдинов исемендәге хужалыҡ). Рәсәйҙең атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм «Почёт Билдәһе» ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Бүздәк районы]]ның Рем ауылынан. * [[Шабаев Владимир Кузьмич]] (1956—1.11.2021), [[музыка]]нт, [[Педагогика|педагог]]. 1988 йылдан [[Өфө ҡалаһы]]ның 5-се балалар музыка мәктәбе дректоры; 2009 йылдан Өфө ҡала мәҙәниәт һарайының «Мираҫ» йыр һəм бейеү фольклор ансамбле ҡарамағындағы «Забава» рус халыҡ музыка ҡоралдары ансамбле артисы (балалайка-секунда). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Попов Дмитрий Иванович]] (1927—25.10.1998), [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре. 1944 йылдан «Сельхозтехника»ның [[Хәйбулла районы|Хәйбулла район]] берекмәһе водителе, 1962 йылдан — һатыу келәте мөдире, 1975—1985 йылдарҙа — инженер-технолог. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1976). Сығышы менән ошо райондың [[Һамар (Хәйбулла районы)|Һамар]] ауылынан. * [[Вәлиева Зөлфирә Зиннәт ҡыҙы]] (1952), [[Педагогика|педагог]]. 1976 йылдан [[Әбйәлил районы]] [[Михайловка (Әбйәлил районы)|Михайловка]] урта мәктәбе уҡытыусыһы; 1990—2010 йылдарҙа — район мәғариф бүлеге методисы, методик кабинет мөдире, мәғариф бүлеге начальнигы урынбаҫары. [[Рәсәй]]ҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2007). Сығышы менән ошо райондың [[Дәүләт (Әбйәлил районы)|Дәүләт]] ауылынан. * [[Лим Игорь Николаевич]] (1952), инженер-төҙөүсе, муниципаль хеҙмәткәр. 1994—2003 йылдарҙа Нефтекама ҡала хакимиәте башлығы. Башҡортостан Республикаһының 1-се (1995—1999) һәм 2-се (1999—2003) саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған төҙөүсеһе (2002), [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2013). * [[Хәсәнов Шамил Әғләм улы]] (1972), [[дәүләт]] хеҙмәткәре. 2010 йылдан Элемтә һәм киң күләм коммуникациялар өлкәһендә күҙәтеү буйынса Рәсәй федераль хеҙмәтенең Башҡортостан Республикаһы буйынса идаралығы етәксеһе. Рәсәйҙең почётлы радисы. Сығышы менән хәҙерге [[Үзбәкстан]]дың Заравшан ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Хәмиҙуллин Ғәли Заһит улы]] (1903—14.08.1977), агроном, иҡтисадсы, партия һәм дәүләт эшмәкәре. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1961). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1948), ике [[Почёт Билдәһе ордены|Почёт Билдәһе]] (1944, 1957) ордендары кавалеры. * [[Ғәҙелшин Кәшфелғилем Фәйрүша улы]] (1918—7.11.2017), режиссёр. 1951 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1973). * [[Епифанов Владимир Николаевич]] (1958), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1998). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Рәфғәт Шакирйән улы]] (1904—5.09.1983), [[башҡорттар|башҡорт]] театр актёры, режиссёр. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1964). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1955) кавалеры. * [[Ғәләүев Фларит Тәхәү улы]] (1949), хәрби хеҙмәткәр, ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1-се ранг капитаны, Философия фәндәре кандидаты (1988), профессор (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Борғатъя]] ауылынан. * [[Тәнзилә Дәүләтбирҙина]] (1964), шағир, драматург һәм журналист. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2014) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997). * [[Ярушин Юрий Анатольевич]] (1969), хеҙмәт алдынғыһы, механизатор. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Буртаковка]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:3 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1770]]: Фридрих Вильгельм III, [[Пруссия]] короле. * [[1790]]: Василий Глинка, [[Рәсәй империяһы]] [[Архитектура|архитекторы]], [[классицизм]] оҫтаһы. * [[1890]]: Константин Мельников, [[СССР]]-ҙың архитектор-новаторы. * [[1905]]: Борис Курчатов, ССС-ҙың ғалим-радиохимигы, профессор, [[Ленин премияһы]] (1959), ике тапҡыр Дәүләт премияһы (1949, 1953) лауреаты. [[Ленин ордены|Ленин]] (1954) һәм биш (1945, 1949, 1953, 1954, 1956) [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Силәбе өлкәһе]]нең [[Эҫем (Силәбе өлкәһе)|Эҫем]] ҡалаһынан. * [[1910]]: Дональд Биссет, [[Англия]]ның [[Балалар әҙәбиәте|балалар яҙыусыһы]], рәссам, театр актёры һәм режиссёр. * [[1910]]: Вацлав Дворжецкий, СССР-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1991). * [[1920]]: Филлис Дороти Джеймс, Англия яҙыусыһы, детективтар авторы. * [[1924]]: Анатолий Алексин (төп фамилияһы Гоберман), СССР яҙыусыһы. * [[1935]]: [[Мария Биешу]], СССР һәм [[Молдова]]ның [[опера]] [[йыр]]сыһы, СССР-ҙың халыҡ артисы (1970). * [[1935]]: Георгий Шонин, СССР [[Космонавт|космонавы]], Советтар Союзы Геройы. * [[1940]]: Мартин Шин, [[АҠШ]] актёры, кинорежиссёр, «Эмми» һәм [[Алтын глобус|«Алтын глобус»]] премиялары лауреаты. * [[1950]]: Джон Лэндис, Америка кинорежиссёры, кинорежиссёр, сценарист, продюсер һәм актёр. * [[1965]]: Сергей Чонишвили, СССР һәм [[Рәсәй]]ҙең театр һәм кино актёры, диктор, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған артисы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:3 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1968]]: Константин Константинович Рокоссовский, [[Советтар Союзы]] Маршалы, ике тапҡыр [[Советтар Союзы Геройы]]. * [[2008]]: Александр Исаевич Солженицын, яҙыусы, әҙәбиәт буйынса [[Нобель премияһы]] лауреаты. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З03]] [[Категория:3 август]] odq9knh7jx3tp9spwv1jqvoshg1xovw 1148405 1148404 2022-08-02T12:32:49Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''3 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 215-се ([[кәбисә йыл]]ында 216-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 150 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Ҡарбуз]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Венесуэла}}: [[Флаг]] көнө. * {{Флагификация|Канада}}: Регата көнө. * {{Флагификация|Нигер}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1778]]: [[Италия]]ның [[Милан]] ҡалаһында «Ла Скала» опера театры бинаһы асыла. Архитекторы — Джузеппе Пьермарини (Giuseppe Piermarini). * [[1795]]: [[Париж]] консерваторияһына нигеҙ һалына. * [[1927]]: [[Берлин]] менән [[Буэнос-Айрес]] араһында тәүге тапҡыр [[телефон]] элемтәһе булдырыла. * [[1929]]: [[Дондағы Ростов]] ҡалаһында [[СССР]]-ҙа тәүге автоматик телефон станцияһы (АТС) эшләй башлай. [[Швеция]]ның «Эрикссон» фирмаһы булышлығында төҙөлгән был АТС 6 мең номерлы була. * [[1994]]: [[Рәсәй Федерацияһы]] һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның ''«Рәсәй Федерацияһы дәүләт власы органдары менән Башҡортостан Республикаһы дәүләт власы органдары араһында хакимиәт даирәһе сиктәрен билдәләү һәм үҙ-ара вәкәләттәр бүлешеү тураһында»'' Килешеүенә ҡул ҡуйыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Павлов Леонид Ильич]] (1910—26.03.1977), хужалыҡ эшмәкәре. 1957–1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге [[Гидравлика (завод, Өфө)|«Гидравлика»]] агрегат берекмәһе директоры. [[Ленин ордены|Ленин]] (1971), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1966) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ярославль]] ҡалаһынан. * [[Хисмәтов Рәлиф Мөхлис улы]] (1940), хеҙмәт ветераны. [[Балтас районы]] «Урал» колхозының элекке баш агрономы. Башҡортостандың атҡаҙанған [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. * [[Лотник Сергей Викторович]] (1950), [[фән|ғалим]]-[[Физик химия|физик-химик]]. 1994 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. Химия фәндәре докторы (1993). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның мәғариф отличнигы (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Краснодар крайы]]ның Северская станицаһынан. * [[Ғилметдинов Әмир Тимерйән улы]] (1955), ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1977 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1998). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] [[Иҫке Мортаза]] ауылынан. * [[Арыҫлан Йәнбәков]] (1980—21.09.2011), [[театр]] актёры, [[йыр]]сы, режиссёр һәм телетапшырыуҙар алып барыусы. * [[Илья Власов]] (1995), [[Рәсәй]] волейболсыһы, [[Мәскәү]]ҙең «Динамо» һәм Рәсәй йыйылма командалары уйынсыһы. [[Европа]] чемпионы (2017), халыҡ-ара класлы спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Трофимук Андрей Алексеевич]] (1911—25.03.1999), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]]-[[Нефть|нефтсе]]. 1934 йылдан «Востокнефть» тресының (Өфө) Үҙәк ғилми-тикшеренеү лабораторияһының өлкән геологы, ғилми етәксеһе, 1940 йылдан «[[Ишембайнефть]]» тресының, 1942—1950 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең баш геологы. СССР Фәндәр академияһы академигы (1958), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1991), геология-минералогия фәндәре докторы (1949), профессор (1960). [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1944), [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1957), [[СССР]]-ҙың почётлы нефтсеһе (1971), СССР газ сәнәғәтенең почётлы хеҙмәткәре (1981). * [[Әлимғолов Үзбәк Морат улы]] (1931—2020), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1961—1991 йылдарҙа [[Миәкә районы]] «Миәкә» совхозы механизаторы. [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Күл-Ҡуңҡаҫ]] ауылынан. * [[Фәрхетдинов Камил Ғәлләм улы]] (1936—1995), ауыл хужалығы эшмәкәре. 1970—1995 йылдарҙа [[Туймазы районы]] Матросов исемендәге колхоз рәйесе (хәҙер К. Ғ. Фәрхетдинов исемендәге хужалыҡ). Рәсәйҙең атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм «Почёт Билдәһе» ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Бүздәк районы]]ның Рем ауылынан. * [[Шабаев Владимир Кузьмич]] (1956—1.11.2021), [[музыка]]нт, [[Педагогика|педагог]]. 1988 йылдан [[Өфө ҡалаһы]]ның 5-се балалар музыка мәктәбе дректоры; 2009 йылдан Өфө ҡала мәҙәниәт һарайының «Мираҫ» йыр һəм бейеү фольклор ансамбле ҡарамағындағы «Забава» рус халыҡ музыка ҡоралдары ансамбле артисы (балалайка-секунда). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Попов Дмитрий Иванович]] (1927—25.10.1998), [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре. 1944 йылдан «Сельхозтехника»ның [[Хәйбулла районы|Хәйбулла район]] берекмәһе водителе, 1962 йылдан — һатыу келәте мөдире, 1975—1985 йылдарҙа — инженер-технолог. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1976). Сығышы менән ошо райондың [[Һамар (Хәйбулла районы)|Һамар]] ауылынан. * [[Вәлиева Зөлфирә Зиннәт ҡыҙы]] (1952), [[Педагогика|педагог]]. 1976 йылдан [[Әбйәлил районы]] [[Михайловка (Әбйәлил районы)|Михайловка]] урта мәктәбе уҡытыусыһы; 1990—2010 йылдарҙа — район мәғариф бүлеге методисы, методик кабинет мөдире, мәғариф бүлеге начальнигы урынбаҫары. [[Рәсәй]]ҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2007). Сығышы менән ошо райондың [[Дәүләт (Әбйәлил районы)|Дәүләт]] ауылынан. * [[Лим Игорь Николаевич]] (1952), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Төҙөлөш|төҙөүсе]], муниципаль хеҙмәткәр. 1994—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡала хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның беренсе (1995—1999) һәм икенсе (1999—2003) саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе (2002), [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2013). * [[Хәсәнов Шамил Әғләм улы]] (1972), [[дәүләт]] хеҙмәткәре. 2010 йылдан Элемтә һәм киң күләм коммуникациялар өлкәһендә күҙәтеү буйынса Рәсәй федераль хеҙмәтенең Башҡортостан Республикаһы буйынса идаралығы етәксеһе. Рәсәйҙең почётлы радисы. Сығышы менән хәҙерге [[Үзбәкстан]]дың Заравшан ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Хәмиҙуллин Ғәли Заһит улы]] (1903—14.08.1977), агроном, иҡтисадсы, партия һәм дәүләт эшмәкәре. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1961). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1948), ике [[Почёт Билдәһе ордены|Почёт Билдәһе]] (1944, 1957) ордендары кавалеры. * [[Ғәҙелшин Кәшфелғилем Фәйрүша улы]] (1918—7.11.2017), режиссёр. 1951 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1973). * [[Епифанов Владимир Николаевич]] (1958), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1998). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Рәфғәт Шакирйән улы]] (1904—5.09.1983), [[башҡорттар|башҡорт]] театр актёры, режиссёр. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1964). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1955) кавалеры. * [[Ғәләүев Фларит Тәхәү улы]] (1949), хәрби хеҙмәткәр, ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1-се ранг капитаны, Философия фәндәре кандидаты (1988), профессор (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Борғатъя]] ауылынан. * [[Тәнзилә Дәүләтбирҙина]] (1964), шағир, драматург һәм журналист. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2014) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997). * [[Ярушин Юрий Анатольевич]] (1969), хеҙмәт алдынғыһы, механизатор. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Буртаковка]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:3 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1770]]: Фридрих Вильгельм III, [[Пруссия]] короле. * [[1790]]: Василий Глинка, [[Рәсәй империяһы]] [[Архитектура|архитекторы]], [[классицизм]] оҫтаһы. * [[1890]]: Константин Мельников, [[СССР]]-ҙың архитектор-новаторы. * [[1905]]: Борис Курчатов, ССС-ҙың ғалим-радиохимигы, профессор, [[Ленин премияһы]] (1959), ике тапҡыр Дәүләт премияһы (1949, 1953) лауреаты. [[Ленин ордены|Ленин]] (1954) һәм биш (1945, 1949, 1953, 1954, 1956) [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Силәбе өлкәһе]]нең [[Эҫем (Силәбе өлкәһе)|Эҫем]] ҡалаһынан. * [[1910]]: Дональд Биссет, [[Англия]]ның [[Балалар әҙәбиәте|балалар яҙыусыһы]], рәссам, театр актёры һәм режиссёр. * [[1910]]: Вацлав Дворжецкий, СССР-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1991). * [[1920]]: Филлис Дороти Джеймс, Англия яҙыусыһы, детективтар авторы. * [[1924]]: Анатолий Алексин (төп фамилияһы Гоберман), СССР яҙыусыһы. * [[1935]]: [[Мария Биешу]], СССР һәм [[Молдова]]ның [[опера]] [[йыр]]сыһы, СССР-ҙың халыҡ артисы (1970). * [[1935]]: Георгий Шонин, СССР [[Космонавт|космонавы]], Советтар Союзы Геройы. * [[1940]]: Мартин Шин, [[АҠШ]] актёры, кинорежиссёр, «Эмми» һәм [[Алтын глобус|«Алтын глобус»]] премиялары лауреаты. * [[1950]]: Джон Лэндис, Америка кинорежиссёры, кинорежиссёр, сценарист, продюсер һәм актёр. * [[1965]]: Сергей Чонишвили, СССР һәм [[Рәсәй]]ҙең театр һәм кино актёры, диктор, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған артисы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:3 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1968]]: Константин Константинович Рокоссовский, [[Советтар Союзы]] Маршалы, ике тапҡыр [[Советтар Союзы Геройы]]. * [[2008]]: Александр Исаевич Солженицын, яҙыусы, әҙәбиәт буйынса [[Нобель премияһы]] лауреаты. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З03]] [[Категория:3 август]] cifu3nb6ietka96mpm2uwok4u6erbgd 0 71744 1148406 1148058 2022-08-02T13:09:34Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе) wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—98.11.199), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм районының «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] һәм [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь революцияһы]] ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * [[Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]], [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм партия органдары, [[нефть|нефть сәнәғәте]] ветераны. 1963 йылдан хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1974) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1987). [[Дүртөйлө районы]]ның почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы [[Имәнкүпер]] ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] qx9sbqjr6mxrtkxtu91xbmlokc0k0zs 1148407 1148406 2022-08-02T13:10:47Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—98.11.199), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм районының «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] һәм [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь революцияһы]] ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * [[Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]], [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм партия органдары, [[нефть|нефть сәнәғәте]] ветераны. 1963 йылдан хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1974) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1987). [[Дүртөйлө районы]]ның почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы [[Имәнкүпер]] ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. * Хәкимова Гөлсөм Вәкил ҡыҙы (1957), педагог, йәмәғәтсе. 1976 йылдан (өҙөклөктәр менән) Әбйәлил районы мәктәптәре, шул иҫәптән 2012 йылдан — Асҡарҙағы Таһир Ҡусимов исемендәге гимназия уҡытыусыһы, директор урынбаҫары. 2011 йылдан Асҡар ауыл Советының ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2007) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1993). Сығышы менән ошо райондың Рәүил ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] 8keg7jsbx25egbeokvrnau21mnpzwep 1148408 1148407 2022-08-02T13:20:20Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—9.11.1993), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм районының «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] һәм [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь революцияһы]] ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * [[Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]], [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм партия органдары, [[нефть|нефть сәнәғәте]] ветераны. 1963 йылдан хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1974) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1987). [[Дүртөйлө районы]]ның почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы [[Имәнкүпер]] ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. * [[Хәкимова Гөлсөм Вәкил ҡыҙы]] (1957), педагог, йәмәғәтсе. 1976 йылдан (өҙөклөктәр менән) Әбйәлил районы мәктәптәре, шул иҫәптән 2012 йылдан — [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡарҙағы]] [[Таһир Кусимов]] исемендәге гимназия уҡытыусыһы, директор урынбаҫары. 2011 йылдан [[Асҡар ауыл Советы (Әбйәлил районы)|Асҡар ауыл Советы]]ның ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2007) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1993). Сығышы менән ошо райондың [[Рауил]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] 3pte7d0vcq9p10mngt2z8xiny0aym2k 1148409 1148408 2022-08-02T13:22:31Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—9.11.1993), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] һәм [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь революцияһы]] ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * [[Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]], [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм партия органдары, [[нефть|нефть сәнәғәте]] ветераны. 1963 йылдан хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1974) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1987). [[Дүртөйлө районы]]ның почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы [[Имәнкүпер]] ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. * [[Хәкимова Гөлсөм Вәкил ҡыҙы]] (1957), педагог, йәмәғәтсе. 1976 йылдан (өҙөклөктәр менән) Әбйәлил районы мәктәптәре, шул иҫәптән 2012 йылдан — [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡарҙағы]] [[Таһир Кусимов]] исемендәге гимназия уҡытыусыһы, директор урынбаҫары. 2011 йылдан [[Асҡар ауыл Советы (Әбйәлил районы)|Асҡар ауыл Советы]]ның ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2007) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1993). Сығышы менән ошо райондың [[Рауил]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] 7j6caflqlc2a2231rrwdkb0bkan4l9s 1148410 1148409 2022-08-02T13:23:18Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—9.11.1993), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] һәм [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь революцияһы]] ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * [[Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]], [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм партия органдары, [[нефть|нефть сәнәғәте]] ветераны. 1963 йылдан хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1974) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1987). [[Дүртөйлө районы]]ның почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы [[Имәнкүпер]] ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. * [[Хәкимова Гөлсөм Вәкил ҡыҙы]] (1957), педагог, йәмәғәтсе. 1976 йылдан (өҙөклөктәр менән) Әбйәлил районы мәктәптәре, шул иҫәптән 2012 йылдан — [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡарҙағы]] [[Таһир Күсимов]] исемендәге гимназия уҡытыусыһы, директор урынбаҫары. 2011 йылдан [[Асҡар ауыл Советы (Әбйәлил районы)|Асҡар ауыл Советы]]ның ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2007) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1993). Сығышы менән ошо райондың [[Рауил]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] 82svjfdd1nzrutji6074esrh68z3s3d 1148412 1148410 2022-08-02T13:27:57Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—9.11.1993), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] һәм [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь революцияһы]] ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * [[Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]], [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм партия органдары, [[нефть|нефть сәнәғәте]] ветераны. 1963 йылдан хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1974) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1987). [[Дүртөйлө районы]]ның почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы [[Имәнкүпер]] ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. * [[Хәкимова Гөлсөм Вәкил ҡыҙы]] (1957), педагог, йәмәғәтсе. 1976 йылдан (өҙөклөктәр менән) Әбйәлил районы мәктәптәре, шул иҫәптән 2012 йылдан — [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡарҙағы]] [[Таһир Күсимов]] исемендәге гимназия уҡытыусыһы, директор урынбаҫары. 2011 йылдан [[Асҡар ауыл Советы (Әбйәлил районы)|Асҡар ауыл Советы]]ның ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2007) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1993). Сығышы менән ошо райондың [[Рауил]] ауылынан. * Сафин Тимур Марсель улы (1992), спортсы. Өфө ҡалаһы спорт мәктәптәре тәрбиәләнеүсеһе, Башҡортостан физик культура институтын тамамлаусы (2010). Фехтование буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған (2007) һәм халыҡ-ара класлы (2012) спорт мастеры, Олимпия, Европа һәм Рәсәй чемпионы. Дуҫлыҡ ордены (2016) кавалеры һәм 1-се дәрәжә Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн орденының миҙалы менән бүләкләнеүсе (2021). }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] dvt2augyqb3qlmcs80lt6c7wloywuxt 1148413 1148412 2022-08-02T13:30:44Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—9.11.1993), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] һәм [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь революцияһы]] ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * [[Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]], [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм партия органдары, [[нефть|нефть сәнәғәте]] ветераны. 1963 йылдан хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1974) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1987). [[Дүртөйлө районы]]ның почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы [[Имәнкүпер]] ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. * [[Хәкимова Гөлсөм Вәкил ҡыҙы]] (1957), педагог, йәмәғәтсе. 1976 йылдан (өҙөклөктәр менән) Әбйәлил районы мәктәптәре, шул иҫәптән 2012 йылдан — [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡарҙағы]] [[Таһир Күсимов]] исемендәге гимназия уҡытыусыһы, директор урынбаҫары. 2011 йылдан [[Асҡар ауыл Советы (Әбйәлил районы)|Асҡар ауыл Советы]]ның ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2007) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1993). Сығышы менән ошо райондың [[Рауил]] ауылынан. * [[Сафин Тимур Марсель улы]] (1992), [[спорт]]сы. [[Өфө ҡалаһы]] спорт мәктәптәре тәрбиәләнеүсеһе, [[Башҡортостан физик культура институты]]н тамамлаусы (2010). [[Фехтование]] буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған (2007) һәм халыҡ-ара класлы (2012) спорт мастеры, [[Олимпия уйындары|Олимпия]], [[Европа]] һәм Рәсәй чемпионы. [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] (2016) кавалеры һәм 1-се дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының миҙалы менән бүләкләнеүсе (2021). }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] mceqeyyt3sjo46rcxvfgixvbegs24ag 1148420 1148413 2022-08-02T13:57:25Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе) wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—9.11.1993), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927— ?), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] (1976) һәм [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1973) ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * [[Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]], [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм партия органдары, [[нефть|нефть сәнәғәте]] ветераны. 1963 йылдан хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1974) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1987). [[Дүртөйлө районы]]ның почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы [[Имәнкүпер]] ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. * [[Хәкимова Гөлсөм Вәкил ҡыҙы]] (1957), педагог, йәмәғәтсе. 1976 йылдан (өҙөклөктәр менән) Әбйәлил районы мәктәптәре, шул иҫәптән 2012 йылдан — [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡарҙағы]] [[Таһир Күсимов]] исемендәге гимназия уҡытыусыһы, директор урынбаҫары. 2011 йылдан [[Асҡар ауыл Советы (Әбйәлил районы)|Асҡар ауыл Советы]]ның ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2007) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1993). Сығышы менән ошо райондың [[Рауил]] ауылынан. * [[Сафин Тимур Марсель улы]] (1992), [[спорт]]сы. [[Өфө ҡалаһы]] спорт мәктәптәре тәрбиәләнеүсеһе, [[Башҡортостан физик культура институты]]н тамамлаусы (2010). [[Фехтование]] буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған (2007) һәм халыҡ-ара класлы (2012) спорт мастеры, [[Олимпия уйындары|Олимпия]], [[Европа]] һәм Рәсәй чемпионы. [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] (2016) кавалеры һәм 1-се дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының миҙалы менән бүләкләнеүсе (2021). }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] bk3qgg6wzv9qaw69ujsuuk27ln2w4xb 1148425 1148420 2022-08-02T14:09:37Z Айсар 10823 өҫтәмә мәғлүмәт wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: Эшләүсе яңғыҙ [[ҡатын-ҡыҙҙар]] көнө. ** Шампан шарабының тыуған көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Венесуэла}}: Милли гвардия көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1912]]: [[Ла-Манш |Ла-Манш боғаҙы]] аша тәүге пассажир самолёты осоп үтә. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—9.11.1993), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927— ?), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] (1976) һәм [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1973) ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * [[Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]], [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм партия органдары, [[нефть|нефть сәнәғәте]] ветераны. 1963 йылдан хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1974) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1987). [[Дүртөйлө районы]]ның почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы [[Имәнкүпер]] ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. * [[Хәкимова Гөлсөм Вәкил ҡыҙы]] (1957), педагог, йәмәғәтсе. 1976 йылдан (өҙөклөктәр менән) Әбйәлил районы мәктәптәре, шул иҫәптән 2012 йылдан — [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡарҙағы]] [[Таһир Күсимов]] исемендәге гимназия уҡытыусыһы, директор урынбаҫары. 2011 йылдан [[Асҡар ауыл Советы (Әбйәлил районы)|Асҡар ауыл Советы]]ның ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2007) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1993). Сығышы менән ошо райондың [[Рауил]] ауылынан. * [[Сафин Тимур Марсель улы]] (1992), [[спорт]]сы. [[Өфө ҡалаһы]] спорт мәктәптәре тәрбиәләнеүсеһе, [[Башҡортостан физик культура институты]]н тамамлаусы (2010). [[Фехтование]] буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған (2007) һәм халыҡ-ара класлы (2012) спорт мастеры, [[Олимпия уйындары|Олимпия]], [[Европа]] һәм Рәсәй чемпионы. [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] (2016) кавалеры һәм 1-се дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының миҙалы менән бүләкләнеүсе (2021). }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] fdo4dvm9jc7mfdj9o9yugtkyv7t8cei 0 71745 1148426 1106298 2022-08-02T14:12:02Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы (1902—27.02.1959), ауыл хужалығы һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге Хәйбулла районы колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — Атингән ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа Ҡыҙыл Байраҡ колхозының Йәнтеш малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1945) һәм Ҡыҙыл Йондоҙ (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арсланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, 1983—1998 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]]ның Салауат филиалы директоры. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры, [[Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]], [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡалаһының]] почётлы гражданы (1998). * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]], * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] o5gq91j8mqs0ss3ocfdygbh45izqjlz 1148427 1148426 2022-08-02T14:18:39Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арсланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, 1983—1998 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]]ның Салауат филиалы директоры. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры, [[Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]], [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡалаһының]] почётлы гражданы (1998). * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]], * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] jypa7wgayfz6y38ilibzflu905u0004 1148432 1148427 2022-08-02T14:29:00Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы (1922—1.08.2003), партия органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, ғалим-иҡтисадсы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан ВКП(б)-ның (артабан КПСС-тың) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан КПСС-тың Салауат ҡала комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа Өфө нефть институты Салауат филиалының өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), СССР-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), Башҡорт АССР-ы Юғары Советының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы Түреш ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]], * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] 29abwu84xu3in3x8ag648z8djtvodx0 1148434 1148432 2022-08-02T14:41:38Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]], * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] 8getqg6cs8h9b86j4ydrc491hcl2own 1148435 1148434 2022-08-02T14:47:04Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе) wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] eczm9syqsj0nktvsbk5uxlgwo72mgdm 1148436 1148435 2022-08-02T14:50:25Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы (1927—23.05.2005), Баймаҡ районы Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың Муллаҡай ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] 4drdol5pcai8p37h9h43n5g60e9h9sk 1148437 1148436 2022-08-02T14:53:47Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] 7hhab5ysy73avulb44vhgta564sis9o 1148441 1148437 2022-08-02T15:03:53Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * Норец Екатерина Ивановна (1937—13.11.2005), педагог. 1962 йылдан Хәйбулла районы Новоукраинка башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа Подольск урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] 6oz2z6smc6z05fxb0p22hmr2rwgav2k 1148453 1148441 2022-08-02T15:17:25Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] d2klbdgx71gdmbla4m1dmz0itl7g9n6 1148455 1148453 2022-08-02T15:20:41Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * Поздняков Александр Васильевич (1937), ғалим-географ. 1992 йылдан Рәсәй Фәндәр академияһының Себер бүлексәһенең Томск ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта Томск университеты уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Миәкә районы Ржановка ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] ia9ygkrdcej9fsjdtwsvi0iav3iqgok 1148456 1148455 2022-08-02T15:24:20Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), башҡорт шағиры, әҙәбиәт белгесе. 1976 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] houb4hcqdr0fkpozuv04qqhgccsyucj 1148458 1148456 2022-08-02T15:30:47Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе) wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге ТТӘИ-нең өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] c91mj2qbl7cduxf6rfmop75qwu3iwq5 1148462 1148458 2022-08-02T15:34:04Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (5.08.1947), музыка белгесе, сәнғәт фәндәре докторы (2005), профессор (2007). 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (2014) һәм Башҡортостан Республикаһының (2001) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Сығышы менән [[Һамар]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] ehdid7bs1i6a3ecfu6shuts7mhh7ahy 1148470 1148462 2022-08-02T16:10:37Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе) wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-музыка белгесе. 1971 йылдан хәҙерге Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты, бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм Рәсәй Федерацияһының (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] 5jqe946r65iw8le4eyoqcca018dbo0m 1148477 1148470 2022-08-02T16:19:46Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика]] ветераны, 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] f7f4xy0otl7rcsm8pzivr8sf473hc7j 1148481 1148477 2022-08-02T16:29:48Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе) wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] kyn4ke8bn9igqh0xkr5hkx15b7ghln9 1148482 1148481 2022-08-02T16:31:12Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. * Хафизова Гөлдәр Исмәғил ҡыҙы (1967), тележурналист. 1991 йылдан Көньяҡ Урал дәүләт телерадиокампанияһы Магнитогорск филиалының башҡорт телендәге программалар бүлеге хеҙмәткәре, өлкән мөхәррире. 2001 йылдан Рәсәй Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Әбйәлил районы Аһылай ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] g81xz1gtk5ufi2ssk2mj1lgfmj3l0h1 1148484 1148482 2022-08-02T16:33:27Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. * [[Хафизова Гөлдәр Исмәғил ҡыҙы]] (1967), тележурналист. 1991 йылдан [[Көньяҡ Урал]] дәүләт телерадиокампанияһы [[Магнитогорск]] филиалының [[башҡорт теле]]ндәге программалар бүлеге хеҙмәткәре, өлкән мөхәррире. 2001 йылдан Рәсәй Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Аһылай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] 0dhqlk1f2mpy2fn7ku3b8arosotcp6k 1148490 1148484 2022-08-02T16:42:13Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. * [[Хафизова Гөлдәр Исмәғил ҡыҙы]] (1967), тележурналист. 1991 йылдан [[Көньяҡ Урал]] дәүләт телерадиокампанияһы [[Магнитогорск]] филиалының [[башҡорт теле]]ндәге программалар бүлеге хеҙмәткәре, өлкән мөхәррире. 2001 йылдан Рәсәй Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Аһылай (Әбйәлил районы)|Аһылай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] pkvtlyanwhczy3cc5tpks40gljspzdm 1148491 1148490 2022-08-02T17:03:01Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * Латыпов Ринат Закир улы (1942), ғалим-табип-хирург. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина институты һәм Башҡорт дәүләт медицина университеты уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Балтас районы Уҫман ауылынан. * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. * [[Хафизова Гөлдәр Исмәғил ҡыҙы]] (1967), тележурналист. 1991 йылдан [[Көньяҡ Урал]] дәүләт телерадиокампанияһы [[Магнитогорск]] филиалының [[башҡорт теле]]ндәге программалар бүлеге хеҙмәткәре, өлкән мөхәррире. 2001 йылдан Рәсәй Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Аһылай (Әбйәлил районы)|Аһылай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] g2svn8or6xpd880e6ek5187kduy2o5q 1148492 1148491 2022-08-02T17:04:43Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Латыпов Ринат Закир улы]] (1942), ғалим-табип-хирург. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылынан. * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. * [[Хафизова Гөлдәр Исмәғил ҡыҙы]] (1967), тележурналист. 1991 йылдан [[Көньяҡ Урал]] дәүләт телерадиокампанияһы [[Магнитогорск]] филиалының [[башҡорт теле]]ндәге программалар бүлеге хеҙмәткәре, өлкән мөхәррире. 2001 йылдан Рәсәй Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Аһылай (Әбйәлил районы)|Аһылай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] 7h08soz5ld8ns43ses8619bs4tfe3g8 1148497 1148492 2022-08-02T17:32:01Z Айсар 10823 /* {{Ваҡиғалар}} */ өҫтәмә мәғлүмәт wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1752]]: Хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Шаран районының Шаран ауылына нигеҙ һалына. * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Латыпов Ринат Закир улы]] (1942), ғалим-табип-хирург. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылынан. * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. * [[Хафизова Гөлдәр Исмәғил ҡыҙы]] (1967), тележурналист. 1991 йылдан [[Көньяҡ Урал]] дәүләт телерадиокампанияһы [[Магнитогорск]] филиалының [[башҡорт теле]]ндәге программалар бүлеге хеҙмәткәре, өлкән мөхәррире. 2001 йылдан Рәсәй Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Аһылай (Әбйәлил районы)|Аһылай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] 0evwyp1dcdeoyg88l7qbc65roe27mw7 1148498 1148497 2022-08-02T17:32:44Z Айсар 10823 /* {{Ваҡиғалар}} */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * [[Светофор]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1752]]: Хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Шаран районы]]ның [[Шаран]] ауылына нигеҙ һалына. * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Латыпов Ринат Закир улы]] (1942), ғалим-табип-хирург. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылынан. * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. * [[Хафизова Гөлдәр Исмәғил ҡыҙы]] (1967), тележурналист. 1991 йылдан [[Көньяҡ Урал]] дәүләт телерадиокампанияһы [[Магнитогорск]] филиалының [[башҡорт теле]]ндәге программалар бүлеге хеҙмәткәре, өлкән мөхәррире. 2001 йылдан Рәсәй Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Аһылай (Әбйәлил районы)|Аһылай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] bdahpop04bl10n7st2lanomxvalhh6t 1148501 1148498 2022-08-02T17:40:16Z Айсар 10823 күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Светофор]] көнө. ** [[Һыра]] көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|АҠШ}}: Блогер көнө. * {{Флагификация|Беларусь}}: Финанс тикшереү органдары хеҙмәткәрҙәре көнө. * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1752]]: Хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Шаран районы]]ның [[Шаран]] ауылына нигеҙ һалына. * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Латыпов Ринат Закир улы]] (1942), ғалим-табип-хирург. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылынан. * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. * [[Хафизова Гөлдәр Исмәғил ҡыҙы]] (1967), тележурналист. 1991 йылдан [[Көньяҡ Урал]] дәүләт телерадиокампанияһы [[Магнитогорск]] филиалының [[башҡорт теле]]ндәге программалар бүлеге хеҙмәткәре, өлкән мөхәррире. 2001 йылдан Рәсәй Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Аһылай (Әбйәлил районы)|Аһылай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] rvfbwn8c3a4d0qvk5c0qe4d1z1pjh8y 1148510 1148501 2022-08-02T18:08:52Z Айсар 10823 аныҡлаштырыу wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Светофор]] көнө. ** [[Һыра]] көнө (августың беренсе йомаһы). ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|АҠШ}}: Блогер көнө. * {{Флагификация|Беларусь}}: Финанс тикшереү органдары хеҙмәткәрҙәре көнө. * {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1752]]: Хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Шаран районы]]ның [[Шаран]] ауылына нигеҙ һалына. * [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан. * [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан. * [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы. * [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан. * [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан. * [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан. * [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990). * [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. * [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан. * [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан. * [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999). * [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан. * [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың]]) Башҡортостан өлкә комитеты хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан. * [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан. * [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан. * [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан. * [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан. * [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970). * [[Латыпов Ринат Закир улы]] (1942), ғалим-табип-хирург. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылынан. * [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1984—2003 йылдарҙа [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] мөхәррире. СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. * [[Хафизова Гөлдәр Исмәғил ҡыҙы]] (1967), тележурналист. 1991 йылдан [[Көньяҡ Урал]] дәүләт телерадиокампанияһы [[Магнитогорск]] филиалының [[башҡорт теле]]ндәге программалар бүлеге хеҙмәткәре, өлкән мөхәррире. 2001 йылдан Рәсәй Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Аһылай (Әбйәлил районы)|Аһылай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959). * [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан. * [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы. * [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973). * [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы. * [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше. * [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. * [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999). == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З05]] [[Категория:5 август]] h9ezwy239ugglnk299yl5vxsrq7hv9e 0 71746 1148504 1129519 2022-08-02T17:44:33Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе), күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''6 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 218-се ([[кәбисә йыл]]ында 219-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 147 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: «Табиптар тыныслыҡ өсөн» көнө. ** Бөтә донъя йәҙрә ҡоралын тыйыу өсөн көрәш көнө (Хиросима көнө). === Рәсми булмаған === * Һыра көнө (августың беренсе йомаһы). * Бәшмәк ямғыры көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Аргентина}}: Бала көнө. * {{Флагификация|Боливия}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|ОАЭ}}: Милли тантана байрамы (беренсе президент Зайд ибн Солтан Ал Нахайяндың власҡа килеү көнө). * {{Флагификация|Ямайка}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Россия}}: Тимер юл ғәскәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[988]]: Киев кенәзе Владимир [[христиан дине]]н ҡабул итә. * [[1496]]: Бартоломео Колумб бөгөнгө [[Доминика Республикаһы]] баш ҡалаһы [[Санто-Доминго]]ға нигеҙ һала. * [[1790]]: Яҙыусы А. Н. Радищев «Петербургтан Мәскәүгә сәйәхәт» китабы өсөн үлем язаһына хөкөм ителә. * [[1825]]: Чукисаке (хәҙер Сукре) ҡалаһындағы конгресс [[Боливия]]ның бойондороҡһоҙлоғон иғлан итә. * [[1896]]: [[Мадагаскар]] [[Франция]] колонияһы тип иғлан ителә. * [[1940]]: [[Эстония]] [[СССР]] составына инә. * [[1945]]: [[АҠШ]] [[Япония]]ның [[Хиросима һәм Нагасаки ҡалаларына атом бомбаһы ташлау|Хиросима ҡалаһына]] ядро бомбаһы ташлай. * [[1958]]: [[Мәләүез]] эшселәр ҡасабаһына ҡала статусы бирелә. * [[1962]]: [[Ямайка]] [[Британ империяһы]]нан бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Бондаренко Илья Евграфович]] (1870—21.07.1947), [[Архитектура|архитектор]], [[архитектура]] [[тарих]]сыһы. 1919—1922 йылдарҙа Октябрь революцияһы исемендәге Өфө пролетариат художество музейын (хәҙер [[М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы]]) ойоштороусы һәм уның тәүге директоры. 1919—1922 йылдарҙа [[Өфө губернаһы]]ның мәҙәни һәм тарихи хазиналарын һаҡлау һәм уларҙы яңы төҙөлгән музейҙарҙа, китапханаларҙа һ.б. урынлаштырыу буйынса эштәр етәксеһе. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. * [[Камал Ихсанова]] (1910—25.07.2001), [[театр]] актёры. 1932 йылдан Баймаҡ колхоз-совхоз театры (хәҙерге [[Сибай башҡорт драма театры]]), 1947—1970 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актрисаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Сабай (Бүздәк районы)|Сабай]] ауылынан. * [[Кәримова Роза Әхмәт ҡыҙы]] (1935), [[фән|ғалим]]-[[Тел ғилеме|тел белгесе]]. 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, 2014 йылдан — профессор-консультант. Филология фәндәре докторы (1993), профессор (1997). Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Ионосий II]] (донъяуи исеме [[Прозоровский Дмитрий Дмитриевич]]; 1871—25.10.1937), [[дин]] әһеле. 1912—1936 йылдарҙа [[Мәскәү]] патриархияһы епархияларында епископ, архиепископ. 1934—1936 йылдарҙа [[Өфө]] һәм [[Дәүләкән]] архиепискобы. Дини тәғлимәт кандидаты (1898). Архиепископ (1926), архимандрит (1901). Сәйәси золом ҡорбаны. 3-сө (1913) һәм 4-се (1908) дәрәжә Изге Владимир, 2-се дәрәжә Изге Анна (1902) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ырымбур районы]] Северный ауылынан. * [[Пермяков Илья Григорьевич]] (1901—28.06.1983), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], [[Нефть|нефтсе]]. 1948 йылдан [[Өфө нефть ғилми-тикшеренеү институты]]ның бүлек начальнигы; 1966—1983 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] уҡытыусыһы. Геология минералогия фәндәре кандидаты (1962), профессор (1966). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1959). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Берёзовка ауылынан. * [[Фәхрисламов Мөхәмәтнур Хәбибрахман улы]] (1921—31.01.1952), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1944 йылдан [[Өфө районы]]ның А. Д. Цюрупа исемендәге совхоз бригадиры, 1951 йылдан — бүлексә идарасыһы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1951). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Арыҫлан (Ҡырмыҫҡалы районы)|Арыҫлан]] ауылынан. * [[Рифҡәт Исрафилов]] (1941), режиссёр, [[Педагогика|педагог]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1974 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Профессор (1993). [[РСФСР]]‑ҙың халыҡ артисы (1989), РСФСР‑ҙың (1982), [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1977), [[Татарстан Республикаһы]]ның (1993), [[Төньяҡ Осетия — Алания|Төньяҡ Осетия‑Алания Республикаһының]] (2002) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның Дәүләт премияһы (1996), БАССР‑ҙың [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] (1976) лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1986), [[Почёт ордены|Почёт]] (2002) һәм IV дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2012) ордендары кавалеры. * [[Емельянова Валентина Николаевна]] (1951), хеҙмәт ветераны. 1969—2006 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала элемтә узелының яуаплы хеҙмәткәре. Рәсәй Федерацияһының элемтә мастеры (1998). Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан. * [[Ардисламов Вил Камил улы]] (1956), ғалим-инженер, комсомол органдары ветераны, дәүләт хеҙмәткәре. 1983 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1990—1991 йылдарҙа институттың ВЛКСМ комитеты секретары, 1991—1996 йылдарҙа авиация-технология факультетының декан урынбаҫары; 1999 йылдан Башҡортостан Республикаһының Сәнәғәт сәйәсәте буйынса дәүләт комитетының бүлек начальнигы, 2001 йылдан — комитет рәйесенең 1-се урынбаҫары; 2002 йылдан Башҡортостан Республикаһының тышҡы иҡтисад бәйләнештәре, сауҙа һәм эшҡыуарлыҡ министрының 1-се урынбаҫары. 2009 йылдан Рәсәй Федерацияһы Сәнәғәт һәм сауҙа министрлығының Департамент директоры урынбаҫары. Техник фәндәр кандидаты (1989), доцент (1991). ВЛКСМ-дың 18-се съезы делегаты (1978). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Стаханова Эмма Зыя ҡыҙы]] (1956), [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны. 1984—2008 йылдарҙа Салауат музыка училищеһы уҡытыусыһы, 2009—2013 йылдарҙа ҡаланың «Нефтехимик» мәҙәниәт һарайы хеҙмәткәре. 2011 йылдан Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың Журналистар союздары ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Тайсин Вафир Нурислам улы]] (1927—10.01.1995), механизатор. 1943 йылдан [[Әбйәлил районы]] «Ҡыҙыл һабан» колхозы тракторсыһы; 1949 йылдан [[Әлмөхәмәт (Әбйәлил районы)|Әлмөхәмәт]] МТС-ының тракторсылар бригадиры, 1960—1987 йылдарҙа «Урал» совхозы Әлмөхәмәт бүлексәһенең тракторсы-машинисы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). * [[Ҡәйүмов Феликс Рәшит улы]] (1962), хәрби хеҙмәткәр, полковник. [[Афған һуғышы]]нда һәм Абхазиялағы хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1988) һәм [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] ордендары (1988) кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Теләш (Мәсетле районы)|Теләш]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Ҡолмөхәмәтов Азамат Рәхмәт улы]] (1953), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] дипломаты. Батырлыҡ ордены кавалеры (2013). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Рябчиков Василий Родионович]] (1904—23.07.1986), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1940—1946 йылдарҙа [[Өфө нефть эшкәртеү заводы]]ның баш инженеры һәм директоры, 1958—1974 йылдарҙа РСФСР Дәүләт план комитеты рәйесе урынбаҫары. 2‑се дәрәжә Сталин премияһы лауреаты (1949). Ике [[Ленин ордены|Ленин]] (1945, 1959) һәм дүрт [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1944, 1948, 1952, 1971) кавалеры. Сығышы менән Смоленск губернаһының Кокорёво ауылынан. * [[Володин Григорий Симонович]] (1919—19.03.1981), [[СССР|совет]] хужалыҡ эшмәкәре. 1971—1979 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның Төҙөлөш буйынса баш идаралығы начальнигының беренсе урынбаҫары. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1972), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1964). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең [[Петровск (Һарытау өлкәһе)|Петровск]] ҡалаһынан. * [[Паширов Валентин Дмитриевич]] (1924—6.11.1943), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, танк полкының взвод командиры, гвардия лейтенанты. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Ишбирҙин Сәғәҙәт Ғәтиәт улы]] (1929), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны, 1953—1957 һәм 1965—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы]] [[Иҫке Сибай]] мәктәбе директоры, 1958—1964 йылдарҙа «Сибай» совхозының партком секретары. [[РСФСР]]-ҙың (1979) һәм Башҡорт АССР-ының (1971) атҡаҙанған уҡытыусыһы. Сығышы менән ошо ауылдан. * Туганова Ариадна Артуровна (1929—24.04.2022), бейеүсе, театр актёры. 1971—2010 йылдарҙа Стәрлетамаҡ рус драма театры актёры. Башҡортостандың атҡаҙанған артисы. Сәйәси золом ҡорбаны. * [[Рәхимов Әхмәт Зәки улы]] (1934), ғалим-психолог, педагог. 1994—2003 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] һәм [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]]ның кафедра мөдире. Психология фәндәре докторы (1993), профессор (1995). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995) һәм мәғариф отличнигы (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] Киәҙетау ауылынан. * [[Максимов Владимир Александрович]] (1944), географ, ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. География фәндәре кандидаты (1971), Рәсәй дәүләт сауҙа-иҡтисад университеты профессоры (2008). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Ыҡтамаҡ]] ауылынан. * [[Хәбибуллин Рәмил Миҙхәт улы]] (1949), табип-сурдолог, Республика балалар клиник дауаханаһы консультатив-диагностика поликлиникаһының сурдология үҙәге мөдире. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1998). * [[Яҡупов Риф Исмәғил улы]] (1959), ғалим-этнограф, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (2002), профессор (2003). Сығышы менән [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһынан. * [[Әхмәтгәрәева София Тәүрат ҡыҙы]] (1979—5.08.2017), спортсы. 2003—2017 йылдарҙа армспорт буйынса Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2003). Өс тапҡыр [[Ер|донъя]] (2003—2004), [[Европа]] (2003) һәм [[Рәсәй]] (2012—2014) чемпионы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Дмитриевка (Дмитриевка ауыл Советы, Шишмә районы)|Дмитриевка]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:6 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1715]]: Люк де Клапье Вовенарг, [[Франция]]ның аҡыл эйәһе, эссеист һәм моралист. * [[1795]]: Генрих Роз, [[Германия]] [[Химия|химигы]]. * [[1835]]: Константин Поленов, [[Рәсәй империяһы]]ның [[фән|ғалим]]-[[Металлургия|металлургы]]. * [[1910]]: Николай Будашкин, [[СССР]] композиторы, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1972). * [[1910]]: Чарльз Крайтон, [[Англия]] кинорежиссёры, продюсер. * [[1915]]: Валентин Левашов, композитор, хор дирижёры, СССР-ҙың халыҡ артисы (1985). * [[1928]]: [[Энди Уорхол]], [[АҠШ]] рәссамы, продюсер, дизайнер. * [[1940]]: Муху Әлиев, СССР-ҙың [[КПСС|партия]], совет органдары һәм [[Рәсәй]]ҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, 2006—2010 йылдарҙа [[Дағстан Республикаһы]] президенты. * [[1950]]: Дэвид Гамбург, АҠШ һәм Рәсәй актёры, режиссёр, сценарист һәм продюсер. * [[1955]]: Том Сандберг, [[Норвегия]] [[спорт]]сыһы, [[олимпия]] (1984) һәм ике тапҡыр [[Ер|донъя]] чемпионы. * [[1965]]: Юки Кадзиюра, [[Япония]] [[музыка]]нты, композитор, музыкаль продюсер. * [[1965]]: Дэвид Морис Робинсон, АҠШ [[баскетбол]]сыһы, ике тапҡыр олимпия чемпионы. * [[1970]]: Марина Могилевская, СССР-ҙың һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған артисы (2010). * [[1970]]: М. Найт Шьямалан, АҠШ кинорежиссёры, сценарист, сығышы менән [[Һиндостан]]дан. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:6 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1660]]: [[Диего Веласкес]], [[Испания]] рәссамы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З06]] [[Категория:6 август]] ti886qpj6jlh1fa839updg41g3k7xio 1148505 1148504 2022-08-02T17:45:41Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''6 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 218-се ([[кәбисә йыл]]ында 219-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 147 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: «Табиптар тыныслыҡ өсөн» көнө. ** Бөтә донъя йәҙрә ҡоралын тыйыу өсөн көрәш көнө (Хиросима көнө). === Рәсми булмаған === * Һыра көнө (августың беренсе йомаһы). * Бәшмәк ямғыры көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Аргентина}}: Бала көнө. * {{Флагификация|Боливия}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|ОАЭ}}: Милли тантана байрамы (беренсе президент Зайд ибн Солтан Ал Нахайяндың власҡа килеү көнө). * {{Флагификация|Ямайка}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Россия}}: Тимер юл ғәскәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[988]]: Киев кенәзе Владимир [[христиан дине]]н ҡабул итә. * [[1496]]: Бартоломео Колумб бөгөнгө [[Доминика Республикаһы]] баш ҡалаһы [[Санто-Доминго]]ға нигеҙ һала. * [[1790]]: Яҙыусы А. Н. Радищев «Петербургтан Мәскәүгә сәйәхәт» китабы өсөн үлем язаһына хөкөм ителә. * [[1825]]: Чукисаке (хәҙер Сукре) ҡалаһындағы конгресс [[Боливия]]ның бойондороҡһоҙлоғон иғлан итә. * [[1896]]: [[Мадагаскар]] [[Франция]] колонияһы тип иғлан ителә. * [[1940]]: [[Эстония]] [[СССР]] составына инә. * [[1945]]: [[АҠШ]] [[Япония]]ның [[Хиросима һәм Нагасаки ҡалаларына атом бомбаһы ташлау|Хиросима ҡалаһына]] ядро бомбаһы ташлай. * [[1958]]: [[Мәләүез]] эшселәр ҡасабаһына ҡала статусы бирелә. * [[1962]]: [[Ямайка]] [[Британ империяһы]]нан бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Бондаренко Илья Евграфович]] (1870—21.07.1947), [[Архитектура|архитектор]], [[архитектура]] [[тарих]]сыһы. 1919—1922 йылдарҙа Октябрь революцияһы исемендәге Өфө пролетариат художество музейын (хәҙер [[М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы]]) ойоштороусы һәм уның тәүге директоры. 1919—1922 йылдарҙа [[Өфө губернаһы]]ның мәҙәни һәм тарихи хазиналарын һаҡлау һәм уларҙы яңы төҙөлгән музейҙарҙа, китапханаларҙа һ.б. урынлаштырыу буйынса эштәр етәксеһе. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. * [[Камал Ихсанова]] (1910—25.07.2001), [[театр]] актёры. 1932 йылдан Баймаҡ колхоз-совхоз театры (хәҙерге [[Сибай башҡорт драма театры]]), 1947—1970 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актрисаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Сабай (Бүздәк районы)|Сабай]] ауылынан. * [[Кәримова Роза Әхмәт ҡыҙы]] (1935), [[фән|ғалим]]-[[Тел ғилеме|тел белгесе]]. 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, 2014 йылдан — профессор-консультант. Филология фәндәре докторы (1993), профессор (1997). Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Ионосий II]] (донъяуи исеме [[Прозоровский Дмитрий Дмитриевич]]; 1871—25.10.1937), [[дин]] әһеле. 1912—1936 йылдарҙа [[Мәскәү]] патриархияһы епархияларында епископ, архиепископ. 1934—1936 йылдарҙа [[Өфө]] һәм [[Дәүләкән]] архиепискобы. Дини тәғлимәт кандидаты (1898). Архиепископ (1926), архимандрит (1901). Сәйәси золом ҡорбаны. 3-сө (1913) һәм 4-се (1908) дәрәжә Изге Владимир, 2-се дәрәжә Изге Анна (1902) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ырымбур районы]] Северный ауылынан. * [[Пермяков Илья Григорьевич]] (1901—28.06.1983), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], [[Нефть|нефтсе]]. 1948 йылдан [[Өфө нефть ғилми-тикшеренеү институты]]ның бүлек начальнигы; 1966—1983 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] уҡытыусыһы. Геология минералогия фәндәре кандидаты (1962), профессор (1966). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1959). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Берёзовка ауылынан. * [[Фәхрисламов Мөхәмәтнур Хәбибрахман улы]] (1921—31.01.1952), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1944 йылдан [[Өфө районы]]ның А. Д. Цюрупа исемендәге совхоз бригадиры, 1951 йылдан — бүлексә идарасыһы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1951). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Арыҫлан (Ҡырмыҫҡалы районы)|Арыҫлан]] ауылынан. * [[Рифҡәт Исрафилов]] (1941), режиссёр, [[Педагогика|педагог]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1974 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Профессор (1993). [[РСФСР]]‑ҙың халыҡ артисы (1989), РСФСР‑ҙың (1982), [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1977), [[Татарстан Республикаһы]]ның (1993), [[Төньяҡ Осетия — Алания|Төньяҡ Осетия‑Алания Республикаһының]] (2002) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның Дәүләт премияһы (1996), БАССР‑ҙың [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] (1976) лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1986), [[Почёт ордены|Почёт]] (2002) һәм IV дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2012) ордендары кавалеры. * [[Емельянова Валентина Николаевна]] (1951), хеҙмәт ветераны. 1969—2006 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала элемтә узелының яуаплы хеҙмәткәре. Рәсәй Федерацияһының элемтә мастеры (1998). Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан. * [[Ардисламов Вил Камил улы]] (1956), ғалим-инженер, комсомол органдары ветераны, дәүләт хеҙмәткәре. 1983 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1990—1991 йылдарҙа институттың ВЛКСМ комитеты секретары, 1991—1996 йылдарҙа авиация-технология факультетының декан урынбаҫары; 1999 йылдан Башҡортостан Республикаһының Сәнәғәт сәйәсәте буйынса дәүләт комитетының бүлек начальнигы, 2001 йылдан — комитет рәйесенең 1-се урынбаҫары; 2002 йылдан Башҡортостан Республикаһының тышҡы иҡтисад бәйләнештәре, сауҙа һәм эшҡыуарлыҡ министрының 1-се урынбаҫары. 2009 йылдан Рәсәй Федерацияһы Сәнәғәт һәм сауҙа министрлығының Департамент директоры урынбаҫары. Техник фәндәр кандидаты (1989), доцент (1991). ВЛКСМ-дың 18-се съезы делегаты (1978). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Стаханова Эмма Зыя ҡыҙы]] (1956), [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны. 1984—2008 йылдарҙа Салауат музыка училищеһы уҡытыусыһы, 2009—2013 йылдарҙа ҡаланың «Нефтехимик» мәҙәниәт һарайы хеҙмәткәре. 2011 йылдан Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың Журналистар союздары ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Тайсин Вафир Нурислам улы]] (1927—10.01.1995), механизатор. 1943 йылдан [[Әбйәлил районы]] «Ҡыҙыл һабан» колхозы тракторсыһы; 1949 йылдан [[Әлмөхәмәт (Әбйәлил районы)|Әлмөхәмәт]] МТС-ының тракторсылар бригадиры, 1960—1987 йылдарҙа «Урал» совхозы Әлмөхәмәт бүлексәһенең тракторсы-машинисы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). * Горшенин Николай Ефимович (1932—10.12.2005), механизатор. 1952—1997 йылдарҙа Хәйбулла районы «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозы механизаторы. Коммунистик хеҙмәт ударнигы (1978). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1974). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Йылайыр районы Петровка ауылынан. * [[Ҡәйүмов Феликс Рәшит улы]] (1962), хәрби хеҙмәткәр, полковник. [[Афған һуғышы]]нда һәм Абхазиялағы хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1988) һәм [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] ордендары (1988) кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Теләш (Мәсетле районы)|Теләш]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Ҡолмөхәмәтов Азамат Рәхмәт улы]] (1953), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] дипломаты. Батырлыҡ ордены кавалеры (2013). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Рябчиков Василий Родионович]] (1904—23.07.1986), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1940—1946 йылдарҙа [[Өфө нефть эшкәртеү заводы]]ның баш инженеры һәм директоры, 1958—1974 йылдарҙа РСФСР Дәүләт план комитеты рәйесе урынбаҫары. 2‑се дәрәжә Сталин премияһы лауреаты (1949). Ике [[Ленин ордены|Ленин]] (1945, 1959) һәм дүрт [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1944, 1948, 1952, 1971) кавалеры. Сығышы менән Смоленск губернаһының Кокорёво ауылынан. * [[Володин Григорий Симонович]] (1919—19.03.1981), [[СССР|совет]] хужалыҡ эшмәкәре. 1971—1979 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның Төҙөлөш буйынса баш идаралығы начальнигының беренсе урынбаҫары. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1972), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1964). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең [[Петровск (Һарытау өлкәһе)|Петровск]] ҡалаһынан. * [[Паширов Валентин Дмитриевич]] (1924—6.11.1943), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, танк полкының взвод командиры, гвардия лейтенанты. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Ишбирҙин Сәғәҙәт Ғәтиәт улы]] (1929), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны, 1953—1957 һәм 1965—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы]] [[Иҫке Сибай]] мәктәбе директоры, 1958—1964 йылдарҙа «Сибай» совхозының партком секретары. [[РСФСР]]-ҙың (1979) һәм Башҡорт АССР-ының (1971) атҡаҙанған уҡытыусыһы. Сығышы менән ошо ауылдан. * Туганова Ариадна Артуровна (1929—24.04.2022), бейеүсе, театр актёры. 1971—2010 йылдарҙа Стәрлетамаҡ рус драма театры актёры. Башҡортостандың атҡаҙанған артисы. Сәйәси золом ҡорбаны. * [[Рәхимов Әхмәт Зәки улы]] (1934), ғалим-психолог, педагог. 1994—2003 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] һәм [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]]ның кафедра мөдире. Психология фәндәре докторы (1993), профессор (1995). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995) һәм мәғариф отличнигы (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] Киәҙетау ауылынан. * [[Максимов Владимир Александрович]] (1944), географ, ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. География фәндәре кандидаты (1971), Рәсәй дәүләт сауҙа-иҡтисад университеты профессоры (2008). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Ыҡтамаҡ]] ауылынан. * [[Хәбибуллин Рәмил Миҙхәт улы]] (1949), табип-сурдолог, Республика балалар клиник дауаханаһы консультатив-диагностика поликлиникаһының сурдология үҙәге мөдире. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1998). * [[Яҡупов Риф Исмәғил улы]] (1959), ғалим-этнограф, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (2002), профессор (2003). Сығышы менән [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһынан. * [[Әхмәтгәрәева София Тәүрат ҡыҙы]] (1979—5.08.2017), спортсы. 2003—2017 йылдарҙа армспорт буйынса Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2003). Өс тапҡыр [[Ер|донъя]] (2003—2004), [[Европа]] (2003) һәм [[Рәсәй]] (2012—2014) чемпионы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Дмитриевка (Дмитриевка ауыл Советы, Шишмә районы)|Дмитриевка]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:6 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1715]]: Люк де Клапье Вовенарг, [[Франция]]ның аҡыл эйәһе, эссеист һәм моралист. * [[1795]]: Генрих Роз, [[Германия]] [[Химия|химигы]]. * [[1835]]: Константин Поленов, [[Рәсәй империяһы]]ның [[фән|ғалим]]-[[Металлургия|металлургы]]. * [[1910]]: Николай Будашкин, [[СССР]] композиторы, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1972). * [[1910]]: Чарльз Крайтон, [[Англия]] кинорежиссёры, продюсер. * [[1915]]: Валентин Левашов, композитор, хор дирижёры, СССР-ҙың халыҡ артисы (1985). * [[1928]]: [[Энди Уорхол]], [[АҠШ]] рәссамы, продюсер, дизайнер. * [[1940]]: Муху Әлиев, СССР-ҙың [[КПСС|партия]], совет органдары һәм [[Рәсәй]]ҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, 2006—2010 йылдарҙа [[Дағстан Республикаһы]] президенты. * [[1950]]: Дэвид Гамбург, АҠШ һәм Рәсәй актёры, режиссёр, сценарист һәм продюсер. * [[1955]]: Том Сандберг, [[Норвегия]] [[спорт]]сыһы, [[олимпия]] (1984) һәм ике тапҡыр [[Ер|донъя]] чемпионы. * [[1965]]: Юки Кадзиюра, [[Япония]] [[музыка]]нты, композитор, музыкаль продюсер. * [[1965]]: Дэвид Морис Робинсон, АҠШ [[баскетбол]]сыһы, ике тапҡыр олимпия чемпионы. * [[1970]]: Марина Могилевская, СССР-ҙың һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған артисы (2010). * [[1970]]: М. Найт Шьямалан, АҠШ кинорежиссёры, сценарист, сығышы менән [[Һиндостан]]дан. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:6 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1660]]: [[Диего Веласкес]], [[Испания]] рәссамы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З06]] [[Категория:6 август]] jvvwhnjo7mszs9wcrrprpzttz39rmmz 1148508 1148505 2022-08-02T17:53:03Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''6 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 218-се ([[кәбисә йыл]]ында 219-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 147 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: «Табиптар тыныслыҡ өсөн» көнө. ** Бөтә донъя йәҙрә ҡоралын тыйыу өсөн көрәш көнө (Хиросима көнө). === Рәсми булмаған === * Һыра көнө (августың беренсе йомаһы). * Бәшмәк ямғыры көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Аргентина}}: Бала көнө. * {{Флагификация|Боливия}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|ОАЭ}}: Милли тантана байрамы (беренсе президент Зайд ибн Солтан Ал Нахайяндың власҡа килеү көнө). * {{Флагификация|Ямайка}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Россия}}: Тимер юл ғәскәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[988]]: Киев кенәзе Владимир [[христиан дине]]н ҡабул итә. * [[1496]]: Бартоломео Колумб бөгөнгө [[Доминика Республикаһы]] баш ҡалаһы [[Санто-Доминго]]ға нигеҙ һала. * [[1790]]: Яҙыусы А. Н. Радищев «Петербургтан Мәскәүгә сәйәхәт» китабы өсөн үлем язаһына хөкөм ителә. * [[1825]]: Чукисаке (хәҙер Сукре) ҡалаһындағы конгресс [[Боливия]]ның бойондороҡһоҙлоғон иғлан итә. * [[1896]]: [[Мадагаскар]] [[Франция]] колонияһы тип иғлан ителә. * [[1940]]: [[Эстония]] [[СССР]] составына инә. * [[1945]]: [[АҠШ]] [[Япония]]ның [[Хиросима һәм Нагасаки ҡалаларына атом бомбаһы ташлау|Хиросима ҡалаһына]] ядро бомбаһы ташлай. * [[1958]]: [[Мәләүез]] эшселәр ҡасабаһына ҡала статусы бирелә. * [[1962]]: [[Ямайка]] [[Британ империяһы]]нан бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Бондаренко Илья Евграфович]] (1870—21.07.1947), [[Архитектура|архитектор]], [[архитектура]] [[тарих]]сыһы. 1919—1922 йылдарҙа Октябрь революцияһы исемендәге Өфө пролетариат художество музейын (хәҙер [[М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы]]) ойоштороусы һәм уның тәүге директоры. 1919—1922 йылдарҙа [[Өфө губернаһы]]ның мәҙәни һәм тарихи хазиналарын һаҡлау һәм уларҙы яңы төҙөлгән музейҙарҙа, китапханаларҙа һ.б. урынлаштырыу буйынса эштәр етәксеһе. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. * [[Камал Ихсанова]] (1910—25.07.2001), [[театр]] актёры. 1932 йылдан Баймаҡ колхоз-совхоз театры (хәҙерге [[Сибай башҡорт драма театры]]), 1947—1970 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актрисаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Сабай (Бүздәк районы)|Сабай]] ауылынан. * [[Кәримова Роза Әхмәт ҡыҙы]] (1935), [[фән|ғалим]]-[[Тел ғилеме|тел белгесе]]. 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, 2014 йылдан — профессор-консультант. Филология фәндәре докторы (1993), профессор (1997). Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Ионосий II]] (донъяуи исеме [[Прозоровский Дмитрий Дмитриевич]]; 1871—25.10.1937), [[дин]] әһеле. 1912—1936 йылдарҙа [[Мәскәү]] патриархияһы епархияларында епископ, архиепископ. 1934—1936 йылдарҙа [[Өфө]] һәм [[Дәүләкән]] архиепискобы. Дини тәғлимәт кандидаты (1898). Архиепископ (1926), архимандрит (1901). Сәйәси золом ҡорбаны. 3-сө (1913) һәм 4-се (1908) дәрәжә Изге Владимир, 2-се дәрәжә Изге Анна (1902) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ырымбур районы]] Северный ауылынан. * [[Пермяков Илья Григорьевич]] (1901—28.06.1983), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], [[Нефть|нефтсе]]. 1948 йылдан [[Өфө нефть ғилми-тикшеренеү институты]]ның бүлек начальнигы; 1966—1983 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] уҡытыусыһы. Геология минералогия фәндәре кандидаты (1962), профессор (1966). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1959). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Берёзовка ауылынан. * [[Фәхрисламов Мөхәмәтнур Хәбибрахман улы]] (1921—31.01.1952), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1944 йылдан [[Өфө районы]]ның А. Д. Цюрупа исемендәге совхоз бригадиры, 1951 йылдан — бүлексә идарасыһы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1951). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Арыҫлан (Ҡырмыҫҡалы районы)|Арыҫлан]] ауылынан. * [[Рифҡәт Исрафилов]] (1941), режиссёр, [[Педагогика|педагог]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1974 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Профессор (1993). [[РСФСР]]‑ҙың халыҡ артисы (1989), РСФСР‑ҙың (1982), [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1977), [[Татарстан Республикаһы]]ның (1993), [[Төньяҡ Осетия — Алания|Төньяҡ Осетия‑Алания Республикаһының]] (2002) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның Дәүләт премияһы (1996), БАССР‑ҙың [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] (1976) лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1986), [[Почёт ордены|Почёт]] (2002) һәм IV дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2012) ордендары кавалеры. * [[Емельянова Валентина Николаевна]] (1951), хеҙмәт ветераны. 1969—2006 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала элемтә узелының яуаплы хеҙмәткәре. Рәсәй Федерацияһының элемтә мастеры (1998). Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан. * [[Ардисламов Вил Камил улы]] (1956), ғалим-инженер, комсомол органдары ветераны, дәүләт хеҙмәткәре. 1983 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1990—1991 йылдарҙа институттың ВЛКСМ комитеты секретары, 1991—1996 йылдарҙа авиация-технология факультетының декан урынбаҫары; 1999 йылдан Башҡортостан Республикаһының Сәнәғәт сәйәсәте буйынса дәүләт комитетының бүлек начальнигы, 2001 йылдан — комитет рәйесенең 1-се урынбаҫары; 2002 йылдан Башҡортостан Республикаһының тышҡы иҡтисад бәйләнештәре, сауҙа һәм эшҡыуарлыҡ министрының 1-се урынбаҫары. 2009 йылдан Рәсәй Федерацияһы Сәнәғәт һәм сауҙа министрлығының Департамент директоры урынбаҫары. Техник фәндәр кандидаты (1989), доцент (1991). ВЛКСМ-дың 18-се съезы делегаты (1978). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Стаханова Эмма Зыя ҡыҙы]] (1956), [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны. 1984—2008 йылдарҙа Салауат музыка училищеһы уҡытыусыһы, 2009—2013 йылдарҙа ҡаланың «Нефтехимик» мәҙәниәт һарайы хеҙмәткәре. 2011 йылдан Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың Журналистар союздары ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Тайсин Вафир Нурислам улы]] (1927—10.01.1995), механизатор. 1943 йылдан [[Әбйәлил районы]] «Ҡыҙыл һабан» колхозы тракторсыһы; 1949 йылдан [[Әлмөхәмәт (Әбйәлил районы)|Әлмөхәмәт]] МТС-ының тракторсылар бригадиры, 1960—1987 йылдарҙа «Урал» совхозы Әлмөхәмәт бүлексәһенең тракторсы-машинисы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). * [[Горшенин Николай Ефимович]] (1932—10.12.2005), механизатор. 1952—1997 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозы механизаторы. Коммунистик хеҙмәт ударнигы (1978). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1974). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йылайыр районы]] [[Петровка (Йылайыр районы)|Петровка]] ауылынан. * [[Ҡәйүмов Феликс Рәшит улы]] (1962), хәрби хеҙмәткәр, полковник. [[Афған һуғышы]]нда һәм Абхазиялағы хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1988) һәм [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] ордендары (1988) кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Теләш (Мәсетле районы)|Теләш]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Ҡолмөхәмәтов Азамат Рәхмәт улы]] (1953), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] дипломаты. Батырлыҡ ордены кавалеры (2013). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Рябчиков Василий Родионович]] (1904—23.07.1986), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1940—1946 йылдарҙа [[Өфө нефть эшкәртеү заводы]]ның баш инженеры һәм директоры, 1958—1974 йылдарҙа РСФСР Дәүләт план комитеты рәйесе урынбаҫары. 2‑се дәрәжә Сталин премияһы лауреаты (1949). Ике [[Ленин ордены|Ленин]] (1945, 1959) һәм дүрт [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1944, 1948, 1952, 1971) кавалеры. Сығышы менән Смоленск губернаһының Кокорёво ауылынан. * [[Володин Григорий Симонович]] (1919—19.03.1981), [[СССР|совет]] хужалыҡ эшмәкәре. 1971—1979 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның Төҙөлөш буйынса баш идаралығы начальнигының беренсе урынбаҫары. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1972), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1964). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең [[Петровск (Һарытау өлкәһе)|Петровск]] ҡалаһынан. * [[Паширов Валентин Дмитриевич]] (1924—6.11.1943), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, танк полкының взвод командиры, гвардия лейтенанты. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Ишбирҙин Сәғәҙәт Ғәтиәт улы]] (1929), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны, 1953—1957 һәм 1965—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы]] [[Иҫке Сибай]] мәктәбе директоры, 1958—1964 йылдарҙа «Сибай» совхозының партком секретары. [[РСФСР]]-ҙың (1979) һәм Башҡорт АССР-ының (1971) атҡаҙанған уҡытыусыһы. Сығышы менән ошо ауылдан. * Туганова Ариадна Артуровна (1929—24.04.2022), бейеүсе, театр актёры. 1971—2010 йылдарҙа Стәрлетамаҡ рус драма театры актёры. Башҡортостандың атҡаҙанған артисы. Сәйәси золом ҡорбаны. * [[Рәхимов Әхмәт Зәки улы]] (1934), ғалим-психолог, педагог. 1994—2003 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] һәм [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]]ның кафедра мөдире. Психология фәндәре докторы (1993), профессор (1995). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995) һәм мәғариф отличнигы (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] Киәҙетау ауылынан. * [[Максимов Владимир Александрович]] (1944), географ, ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. География фәндәре кандидаты (1971), Рәсәй дәүләт сауҙа-иҡтисад университеты профессоры (2008). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Ыҡтамаҡ]] ауылынан. * [[Хәбибуллин Рәмил Миҙхәт улы]] (1949), табип-сурдолог, Республика балалар клиник дауаханаһы консультатив-диагностика поликлиникаһының сурдология үҙәге мөдире. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1998). * [[Яҡупов Риф Исмәғил улы]] (1959), ғалим-этнограф, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (2002), профессор (2003). Сығышы менән [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһынан. * [[Әхмәтгәрәева София Тәүрат ҡыҙы]] (1979—5.08.2017), спортсы. 2003—2017 йылдарҙа армспорт буйынса Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2003). Өс тапҡыр [[Ер|донъя]] (2003—2004), [[Европа]] (2003) һәм [[Рәсәй]] (2012—2014) чемпионы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Дмитриевка (Дмитриевка ауыл Советы, Шишмә районы)|Дмитриевка]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:6 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1715]]: Люк де Клапье Вовенарг, [[Франция]]ның аҡыл эйәһе, эссеист һәм моралист. * [[1795]]: Генрих Роз, [[Германия]] [[Химия|химигы]]. * [[1835]]: Константин Поленов, [[Рәсәй империяһы]]ның [[фән|ғалим]]-[[Металлургия|металлургы]]. * [[1910]]: Николай Будашкин, [[СССР]] композиторы, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1972). * [[1910]]: Чарльз Крайтон, [[Англия]] кинорежиссёры, продюсер. * [[1915]]: Валентин Левашов, композитор, хор дирижёры, СССР-ҙың халыҡ артисы (1985). * [[1928]]: [[Энди Уорхол]], [[АҠШ]] рәссамы, продюсер, дизайнер. * [[1940]]: Муху Әлиев, СССР-ҙың [[КПСС|партия]], совет органдары һәм [[Рәсәй]]ҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, 2006—2010 йылдарҙа [[Дағстан Республикаһы]] президенты. * [[1950]]: Дэвид Гамбург, АҠШ һәм Рәсәй актёры, режиссёр, сценарист һәм продюсер. * [[1955]]: Том Сандберг, [[Норвегия]] [[спорт]]сыһы, [[олимпия]] (1984) һәм ике тапҡыр [[Ер|донъя]] чемпионы. * [[1965]]: Юки Кадзиюра, [[Япония]] [[музыка]]нты, композитор, музыкаль продюсер. * [[1965]]: Дэвид Морис Робинсон, АҠШ [[баскетбол]]сыһы, ике тапҡыр олимпия чемпионы. * [[1970]]: Марина Могилевская, СССР-ҙың һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған артисы (2010). * [[1970]]: М. Найт Шьямалан, АҠШ кинорежиссёры, сценарист, сығышы менән [[Һиндостан]]дан. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:6 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1660]]: [[Диего Веласкес]], [[Испания]] рәссамы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З06]] [[Категория:6 август]] m2b0f1dfl9opxpax2h8zit4r3ucrmc6 1148509 1148508 2022-08-02T18:03:40Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе) wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''6 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 218-се ([[кәбисә йыл]]ында 219-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 147 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: «Табиптар тыныслыҡ өсөн» көнө. ** Бөтә донъя йәҙрә ҡоралын тыйыу өсөн көрәш көнө (Хиросима көнө). === Рәсми булмаған === * Һыра көнө (августың беренсе йомаһы). * Бәшмәк ямғыры көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Аргентина}}: Бала көнө. * {{Флагификация|Боливия}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|ОАЭ}}: Милли тантана байрамы (беренсе президент Зайд ибн Солтан Ал Нахайяндың власҡа килеү көнө). * {{Флагификация|Ямайка}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Россия}}: Тимер юл ғәскәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[988]]: Киев кенәзе Владимир [[христиан дине]]н ҡабул итә. * [[1496]]: Бартоломео Колумб бөгөнгө [[Доминика Республикаһы]] баш ҡалаһы [[Санто-Доминго]]ға нигеҙ һала. * [[1790]]: Яҙыусы А. Н. Радищев «Петербургтан Мәскәүгә сәйәхәт» китабы өсөн үлем язаһына хөкөм ителә. * [[1825]]: Чукисаке (хәҙер Сукре) ҡалаһындағы конгресс [[Боливия]]ның бойондороҡһоҙлоғон иғлан итә. * [[1896]]: [[Мадагаскар]] [[Франция]] колонияһы тип иғлан ителә. * [[1940]]: [[Эстония]] [[СССР]] составына инә. * [[1945]]: [[АҠШ]] [[Япония]]ның [[Хиросима һәм Нагасаки ҡалаларына атом бомбаһы ташлау|Хиросима ҡалаһына]] ядро бомбаһы ташлай. * [[1958]]: [[Мәләүез]] эшселәр ҡасабаһына ҡала статусы бирелә. * [[1962]]: [[Ямайка]] [[Британ империяһы]]нан бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Бондаренко Илья Евграфович]] (1870—21.07.1947), [[Архитектура|архитектор]], [[архитектура]] [[тарих]]сыһы. 1919—1922 йылдарҙа Октябрь революцияһы исемендәге Өфө пролетариат художество музейын (хәҙер [[М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы]]) ойоштороусы һәм уның тәүге директоры. 1919—1922 йылдарҙа [[Өфө губернаһы]]ның мәҙәни һәм тарихи хазиналарын һаҡлау һәм уларҙы яңы төҙөлгән музейҙарҙа, китапханаларҙа һ.б. урынлаштырыу буйынса эштәр етәксеһе. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. * [[Камал Ихсанова]] (1910—25.07.2001), [[театр]] актёры. 1932 йылдан Баймаҡ колхоз-совхоз театры (хәҙерге [[Сибай башҡорт драма театры]]), 1947—1970 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актрисаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Сабай (Бүздәк районы)|Сабай]] ауылынан. * [[Кәримова Роза Әхмәт ҡыҙы]] (1935), [[фән|ғалим]]-[[Тел ғилеме|тел белгесе]]. 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, 2014 йылдан — профессор-консультант. Филология фәндәре докторы (1993), профессор (1997). Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Ионосий II]] (донъяуи исеме [[Прозоровский Дмитрий Дмитриевич]]; 1871—25.10.1937), [[дин]] әһеле. 1912—1936 йылдарҙа [[Мәскәү]] патриархияһы епархияларында епископ, архиепископ. 1934—1936 йылдарҙа [[Өфө]] һәм [[Дәүләкән]] архиепискобы. Дини тәғлимәт кандидаты (1898). Архиепископ (1926), архимандрит (1901). Сәйәси золом ҡорбаны. 3-сө (1913) һәм 4-се (1908) дәрәжә Изге Владимир, 2-се дәрәжә Изге Анна (1902) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ырымбур районы]] Северный ауылынан. * [[Пермяков Илья Григорьевич]] (1901—28.06.1983), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], [[Нефть|нефтсе]]. 1948 йылдан [[Өфө нефть ғилми-тикшеренеү институты]]ның бүлек начальнигы; 1966—1983 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] уҡытыусыһы. Геология минералогия фәндәре кандидаты (1962), профессор (1966). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1959). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Берёзовка ауылынан. * [[Фәхрисламов Мөхәмәтнур Хәбибрахман улы]] (1921—31.01.1952), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1944 йылдан [[Өфө районы]]ның А. Д. Цюрупа исемендәге совхоз бригадиры, 1951 йылдан — бүлексә идарасыһы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1951). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Арыҫлан (Ҡырмыҫҡалы районы)|Арыҫлан]] ауылынан. * [[Рифҡәт Исрафилов]] (1941), режиссёр, [[Педагогика|педагог]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1974 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Профессор (1993). [[РСФСР]]‑ҙың халыҡ артисы (1989), РСФСР‑ҙың (1982), [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1977), [[Татарстан Республикаһы]]ның (1993), [[Төньяҡ Осетия — Алания|Төньяҡ Осетия‑Алания Республикаһының]] (2002) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның Дәүләт премияһы (1996), БАССР‑ҙың [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] (1976) лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1986), [[Почёт ордены|Почёт]] (2002) һәм IV дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2012) ордендары кавалеры. * [[Емельянова Валентина Николаевна]] (1951), хеҙмәт ветераны. 1969—2006 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала элемтә узелының яуаплы хеҙмәткәре. Рәсәй Федерацияһының элемтә мастеры (1998). Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан. * [[Ардисламов Вил Камил улы]] (1956), ғалим-инженер, комсомол органдары ветераны, дәүләт хеҙмәткәре. 1983 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1990—1991 йылдарҙа институттың ВЛКСМ комитеты секретары, 1991—1996 йылдарҙа авиация-технология факультетының декан урынбаҫары; 1999 йылдан Башҡортостан Республикаһының Сәнәғәт сәйәсәте буйынса дәүләт комитетының бүлек начальнигы, 2001 йылдан — комитет рәйесенең 1-се урынбаҫары; 2002 йылдан Башҡортостан Республикаһының тышҡы иҡтисад бәйләнештәре, сауҙа һәм эшҡыуарлыҡ министрының 1-се урынбаҫары. 2009 йылдан Рәсәй Федерацияһы Сәнәғәт һәм сауҙа министрлығының Департамент директоры урынбаҫары. Техник фәндәр кандидаты (1989), доцент (1991). ВЛКСМ-дың 18-се съезы делегаты (1978). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Стаханова Эмма Зыя ҡыҙы]] (1956), [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны. 1984—2008 йылдарҙа Салауат музыка училищеһы уҡытыусыһы, 2009—2013 йылдарҙа ҡаланың «Нефтехимик» мәҙәниәт һарайы хеҙмәткәре. 2011 йылдан Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың Журналистар союздары ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Тайсин Вафир Нурислам улы]] (1927—10.01.1995), механизатор. 1943 йылдан [[Әбйәлил районы]] «Ҡыҙыл һабан» колхозы тракторсыһы; 1949 йылдан [[Әлмөхәмәт (Әбйәлил районы)|Әлмөхәмәт]] МТС-ының тракторсылар бригадиры, 1960—1987 йылдарҙа «Урал» совхозы Әлмөхәмәт бүлексәһенең тракторсы-машинисы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). * [[Горшенин Николай Ефимович]] (1932—10.12.2005), механизатор. 1952—1997 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозы механизаторы. Коммунистик хеҙмәт ударнигы (1978). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1974). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йылайыр районы]] [[Петровка (Йылайыр районы)|Петровка]] ауылынан. * [[Ҡәйүмов Феликс Рәшит улы]] (1962), хәрби хеҙмәткәр, полковник. [[Афған һуғышы]]нда һәм Абхазиялағы хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы. [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] (1988) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1988) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Мәсетле районы]] [[Теләш (Мәсетле районы)|Теләш]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Ҡолмөхәмәтов Азамат Рәхмәт улы]] (1953), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] дипломаты. Батырлыҡ ордены кавалеры (2013). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Рябчиков Василий Родионович]] (1904—23.07.1986), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1940—1946 йылдарҙа [[Өфө нефть эшкәртеү заводы]]ның баш инженеры һәм директоры, 1958—1974 йылдарҙа РСФСР Дәүләт план комитеты рәйесе урынбаҫары. 2‑се дәрәжә Сталин премияһы лауреаты (1949). Ике [[Ленин ордены|Ленин]] (1945, 1959) һәм дүрт [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1944, 1948, 1952, 1971) кавалеры. Сығышы менән Смоленск губернаһының Кокорёво ауылынан. * [[Володин Григорий Симонович]] (1919—19.03.1981), [[СССР|совет]] хужалыҡ эшмәкәре. 1971—1979 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның Төҙөлөш буйынса баш идаралығы начальнигының беренсе урынбаҫары. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1972), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1964). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең [[Петровск (Һарытау өлкәһе)|Петровск]] ҡалаһынан. * [[Паширов Валентин Дмитриевич]] (1924—6.11.1943), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, танк полкының взвод командиры, гвардия лейтенанты. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Ишбирҙин Сәғәҙәт Ғәтиәт улы]] (1929), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны, 1953—1957 һәм 1965—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы]] [[Иҫке Сибай]] мәктәбе директоры, 1958—1964 йылдарҙа «Сибай» совхозының партком секретары. [[РСФСР]]-ҙың (1979) һәм Башҡорт АССР-ының (1971) атҡаҙанған уҡытыусыһы. Сығышы менән ошо ауылдан. * Туганова Ариадна Артуровна (1929—24.04.2022), бейеүсе, театр актёры. 1971—2010 йылдарҙа Стәрлетамаҡ рус драма театры актёры. Башҡортостандың атҡаҙанған артисы. Сәйәси золом ҡорбаны. * [[Рәхимов Әхмәт Зәки улы]] (1934), ғалим-психолог, педагог. 1994—2003 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] һәм [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]]ның кафедра мөдире. Психология фәндәре докторы (1993), профессор (1995). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995) һәм мәғариф отличнигы (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] Киәҙетау ауылынан. * [[Максимов Владимир Александрович]] (1944), географ, ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. География фәндәре кандидаты (1971), Рәсәй дәүләт сауҙа-иҡтисад университеты профессоры (2008). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Ыҡтамаҡ]] ауылынан. * [[Хәбибуллин Рәмил Миҙхәт улы]] (1949), табип-сурдолог, Республика балалар клиник дауаханаһы консультатив-диагностика поликлиникаһының сурдология үҙәге мөдире. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1998). * [[Яҡупов Риф Исмәғил улы]] (1959), ғалим-этнограф, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (2002), профессор (2003). Сығышы менән [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһынан. * [[Әхмәтгәрәева София Тәүрат ҡыҙы]] (1979—5.08.2017), спортсы. 2003—2017 йылдарҙа армспорт буйынса Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2003). Өс тапҡыр [[Ер|донъя]] (2003—2004), [[Европа]] (2003) һәм [[Рәсәй]] (2012—2014) чемпионы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Дмитриевка (Дмитриевка ауыл Советы, Шишмә районы)|Дмитриевка]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:6 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1715]]: Люк де Клапье Вовенарг, [[Франция]]ның аҡыл эйәһе, эссеист һәм моралист. * [[1795]]: Генрих Роз, [[Германия]] [[Химия|химигы]]. * [[1835]]: Константин Поленов, [[Рәсәй империяһы]]ның [[фән|ғалим]]-[[Металлургия|металлургы]]. * [[1910]]: Николай Будашкин, [[СССР]] композиторы, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1972). * [[1910]]: Чарльз Крайтон, [[Англия]] кинорежиссёры, продюсер. * [[1915]]: Валентин Левашов, композитор, хор дирижёры, СССР-ҙың халыҡ артисы (1985). * [[1928]]: [[Энди Уорхол]], [[АҠШ]] рәссамы, продюсер, дизайнер. * [[1940]]: Муху Әлиев, СССР-ҙың [[КПСС|партия]], совет органдары һәм [[Рәсәй]]ҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, 2006—2010 йылдарҙа [[Дағстан Республикаһы]] президенты. * [[1950]]: Дэвид Гамбург, АҠШ һәм Рәсәй актёры, режиссёр, сценарист һәм продюсер. * [[1955]]: Том Сандберг, [[Норвегия]] [[спорт]]сыһы, [[олимпия]] (1984) һәм ике тапҡыр [[Ер|донъя]] чемпионы. * [[1965]]: Юки Кадзиюра, [[Япония]] [[музыка]]нты, композитор, музыкаль продюсер. * [[1965]]: Дэвид Морис Робинсон, АҠШ [[баскетбол]]сыһы, ике тапҡыр олимпия чемпионы. * [[1970]]: Марина Могилевская, СССР-ҙың һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған артисы (2010). * [[1970]]: М. Найт Шьямалан, АҠШ кинорежиссёры, сценарист, сығышы менән [[Һиндостан]]дан. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:6 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1660]]: [[Диего Веласкес]], [[Испания]] рәссамы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З06]] [[Категория:6 август]] qjb9o8dwtwdeay5ls936arawavq3b87 0 71747 1148512 1049759 2022-08-02T18:20:12Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * Максимов Василий Петрович (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа Баймаҡ машина эшләү заводы эшсеһе. Почёт Билдәһе ордены кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән Баймаҡ ҡалаһынан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] ауылында йәшәй. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнгән, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] 11ydd2rg3ryto6cwae3hozayfmqgmzt 1148513 1148512 2022-08-02T18:34:46Z Айсар 10823 /* 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ аныҡлаштырыу wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * Максимов Василий Петрович (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа Баймаҡ машина эшләү заводы эшсеһе. Почёт Билдәһе ордены кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән Баймаҡ ҡалаһынан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] ауылында йәшәй. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] qq23w4x7dde2q4ev1oejtnfhrpxb5u1 1148515 1148513 2022-08-02T18:36:21Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] ауылында йәшәй. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] 32k8w0o8xz7rvkz0m1c967dirwn6t9o 1148516 1148515 2022-08-02T18:39:08Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * Хәйретдинов Салауат Ғәли улы (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа Дүртөйлө районы Мәҫкәү ауылы участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Шишмә районы Шишмә ауылынан. * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] ауылында йәшәй. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] ofbsz4or2f843wjlnmg6f9a7whq8z3f 1148517 1148516 2022-08-02T18:41:53Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан. * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] ауылында йәшәй. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] twefu7b8ik85wx81n2jvgkvxpvgpul8 1148518 1148517 2022-08-02T18:44:01Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе) wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан. * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа Мәсетле районы Дыуан-Мәсетле участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] iogd70dtfuaicbwtcltvap8pf9a8z6p 1148519 1148518 2022-08-02T18:45:37Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан. * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] 2nk7y92d9292zelaurk0gzwl9288mwk 1148520 1148519 2022-08-02T18:48:47Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан. * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан. * Хәйретдинов Наил Әхмәт улы (1957), төҙөлөш тармағы һәм муниципаль хеҙмәт ветераны. 1980 йылдан Әлшәй районы төҙөлөш ойошмаларының яуаплы хеҙмәткәре; 1990 йылдан — район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән Үзбәк ССР-ының Сәмәрҡәнд өлкәһе Ғәллә-Арал районының Ҡаңлы ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] fnayn9gelxfpkqwmw008f3yb0x46cm0 1148521 1148520 2022-08-02T18:50:19Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан. * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан. * [[Хәйретдинов Наил Әхмәт улы]] (1957), [[төҙөлөш]] тармағы һәм [[Муниципаль берәмек|муниципаль хеҙмәт]] ветераны. 1980 йылдан [[Әлшәй районы]] төҙөлөш ойошмаларының яуаплы хеҙмәткәре; 1990 йылдан — район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән Үзбәк ССР-ының Сәмәрҡәнд өлкәһе Ғәллә-Арал районының Ҡаңлы ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] dhnui5nepv3m92ipwld13q0lnrqb8vc 1148522 1148521 2022-08-02T18:53:20Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан. * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан. * [[Хәйретдинов Наил Әхмәт улы]] (1957), [[төҙөлөш]] тармағы һәм [[Муниципаль берәмек|муниципаль хеҙмәт]] ветераны. 1980 йылдан [[Әлшәй районы]] төҙөлөш ойошмаларының яуаплы хеҙмәткәре; 1990 йылдан — район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән Үзбәк ССР-ының Сәмәрҡәнд өлкәһе Ғәллә-Арал районының Ҡаңлы ауылынан. * Дәүләтшина Әлмира Вәрис ҡыҙы (1967), педагог. 1986 йылдан Баймаҡ районы мәктәптәре уҡытыусыһы; 2001 йылдан Баймаҡ ҡалаһындағы Балалар ижад үҙәге методисы, 2007 йылдан — директоры. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2008). Сығышы менән ошо райондың Аҡтау ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] 9yhc3mabv1p23hymcjxbdyxp93ha1ke 1148524 1148522 2022-08-02T18:55:39Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара === Рәсми булмаған === * {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Маяҡ көнө. * {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө. * {{Флагификация|Канада}}: [[Ризыҡ]] көнө. * {{Флагификация|Кирибати}}: Йәштәр көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө. * {{АҠШ}} [[АҠШ]]: Клоундар көнө. * {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө. ** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю ** Физкультурниктар көнө (августың икенсе шәмбеһе). }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан. * [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). * [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан. * [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан. * [[Хәйретдинов Наил Әхмәт улы]] (1957), [[төҙөлөш]] тармағы һәм [[Муниципаль берәмек|муниципаль хеҙмәт]] ветераны. 1980 йылдан [[Әлшәй районы]] төҙөлөш ойошмаларының яуаплы хеҙмәткәре; 1990 йылдан — район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән Үзбәк ССР-ының Сәмәрҡәнд өлкәһе Ғәллә-Арал районының Ҡаңлы ауылынан. * [[Дәүләтшина Әлмира Вәрис ҡыҙы]] (1967), [[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан [[Баймаҡ районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы; 2001 йылдан Баймаҡ ҡалаһындағы Балалар ижад үҙәге методисы, 2007 йылдан — директоры. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2008). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡтау (Баймаҡ районы)|Аҡтау]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан. * [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан. * [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы. * [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы. * [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы. * [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003). * [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы. * [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры. * [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты. * [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты. * [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы. * [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты. * [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр. * [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]]. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З07]] [[Категория:7 август]] e4yov369e2a62bubkcre02ezxnr04y1 0 83379 1148506 965636 2022-08-02T17:46:28Z Guram52 5505 wikitext text/x-wiki '''Аҙнабаев''' — башҡорт фамилияһы. * [[Аҙнабаев Булат Марат улы]] (1964 т.) — офтальмолог * [[Аҙнабаев Булат Әхмәр улы]] (1966 т.) — башҡорт ғалимы һәм тарихсыһы, тарих фәндәре докторы (2007). * [[Аҙнабаев Ҡасим Ҡотлобирҙе улы]] (1905—1996) — журналист. * [[Аҙнабаев Марат Тәлғәт улы]] (1939 т.) — башҡорт офтальмологы, Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1987), профессор (1989). * [[Аҙнабаев Рауил Әхмәтйән улы]] (1959 т.) — башҡорт офтальмологы, медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2011), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). * [[Аҙнабаев Тәлғәт Әхмәтғәлим улы]] * [[Аҙнабаев Әхмәр Мөхәмәтдин улы]] (1934 т.) — башҡорт ғалимы, башҡорт теле белгесе, педагог-методист һәм дәүләт эшмәкәре, педагогия фәндәре кандидаты (1967), профессор (1994). ---- *[[Аҙнабаева Зилә Рамаҙан ҡыҙы]] ([[17 апрель]] [[1954 йыл]]) — мәҙәниәт хеҙмәткәре һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2003). Ике тапҡыр Бөтә башҡорттары ҡоролтайының «Ал да нур сәс халҡыңа» тигән миҙалы менән бүләкләнгән. I—IV [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] (Конгресы) делегаты. * [[Аҙнабаева Лариса Алексеевна]] * [[Аҙнабаева Лилиә Фәрит ҡыҙы]] (1963 т.) — иммунолог, уҡытыусы, медицина фәндәре докторы (2003), профессор (2012). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2013). * [[Аҙнабаева Флүрә Фәтхи ҡыҙы]] (1937 т.) — педагог-методист, педагогия фәндәре кандидаты (1988). {{Фамилиялаштар исемлеге}} 67jjp79ymuyhw905nj0v1qofua54gfu 0 96031 1148528 1090973 2022-08-02T20:19:34Z CommonsDelinker 131 Вики-Һаҡлағыстағы Kharkiv_montage_(2015).png рәсеме [[commons:User:Rosenzweig|Rosenzweig]] ҡатнашыусыһы тарафынан юйылған. Ул яҙған сәбәп: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Kharkiv montage (2015).png|]]. wikitext text/x-wiki {{НП |статус=Ҡала |русское название=Харьков |оригинальное название={{lang-uk|Харків}} |страна=Украина |герб=Coat of arms of Kharkiv.svg |ширина герба=100px |флаг=Kharkiv-town-flag.svg{{!}}border |ширина флага= |описание герба= |описание флага= |lat_deg= 50|lat_min= 00 |lon_deg= 36|lon_min= 14 |CoordAddon= |CoordScale= |размер карты страны=0 |размер карты региона=250 |размер карты района= |вид региона= |регион= |регион в таблице= |вид района= |район= |район в таблице= |вид общины= |община= |община в таблице= |внутреннее деление= |вид главы= мэр |глава=[[Кернес Геннадий Адольфович]] |дата основания= |первое упоминание= |прежние имена= |статус с= |площадь=350 |вид высоты= |высота центра НП= |климат= |официальный язык=Украин теле |официальный язык-ref= |население=1 452 887 |год переписи=2015 |плотность= |агломерация= |национальный состав= |конфессиональный состав= |этнохороним= |часовой пояс=+2 |DST=есть |телефонный код=+380 57(2) |почтовый индекс= |почтовые индексы=61000-61499 |автомобильный код= |вид идентификатора= |цифровой идентификатор= |категория в Commons= |сайт=http://www.city.kharkov.ua |язык сайта= }} '''Харьков''' ({{lang-uk|Харків}}) — [[Украина]]лағы ҡала. [[Харьков өлкәһе]]нең административ үҙәге. Украинала кеше һаны буйынса икенсе ҡала. СССР тарҡалғанға тиклем Мәскәү һәм Санкт-Петербургтан ҡалышып, [[танк]], [[трактор]], [[Турбина|турбиналар төҙөү]] буйынса икенсе урында<ref name="У края грозы">{{книга |заглавие = Харьков, 1941-й. Часть первая: У края грозы |ответственный = В. К. Вохмянин, А. И. Подопригора |место = Харьков |издательство = Райдер |год = 2008 |страниц = 100 |тираж = 1 000 |isbn = 978-966-8246-92-0 |серия = Харьков в войне }}</ref> индустрия, фән һәм транспорт үҙәге булараҡ өсөнсө урындағы ҡала булған<ref name="Харьков: Архитектура">Харьков: Архитектура, памятники, новостройки: Путеводитель. Сост. [[Лейбфрейд, Александр Юрьевич|А. Лейбфрейд]], В. Реусов, А. Тиц. — Х.: Прапор, 1987</ref> . [[XX быуат]]тың икенсе яртыһында — Көньяҡ-Көнсығыш Европаның төп транспорт магистрале бынан үтә<ref name="Харьков, 1941-й. Часть вторая">{{книга |заглавие = Харьков, 1941-й. Часть вторая: Город в огне |ответственный = В. К. Вохмянин, А. И. Подопригора |место = Харьков |издательство = Райдер |год = 2009 |страниц = 148 |тираж = 1 000 |isbn = 978-966-96896-7-2 |серия = Харьков в войне }}</ref>. Ҡалаға нигеҙ 1654 йылдар тирәһендә һалынған <ref>250-летие современного Харькова праздновалось в 1905 году, 300-летие — в 1956, 350-летие — в 2004.</ref> . Элек был урында ''Харьков'' тигән боронғо рус ҡаласығы булған, [[XI быуат]]та [[ҡыпсаҡтар]]ҙың ''Шарукань'' ҡаласығы йәки [[V быуат]]та [[һундар]]ҙың ''Харька'' ҡаласығы булған<ref>[[История Харькова#Происхождение названия]]</ref><ref>Варианты написания города «''Харька''» в персидских рукописях, согласно [[Ковалевский, Андрей Петрович|А. П. Ковалевскому]] (1956): ﻪﻓﻮﺤ или ﻪدﻮﺤ или ﻒﺮﺤ или ﻪﻗﺮﺤ</ref> тигән фараздар бар. 1917 йылдың декабренән 1918 йылдың ғинуарына тиклем Украина Халыҡ Республикаһы Советының, 1918 йылдың февраль – мартында Донецк – Кривой Рог республикаһының, 1919 йылдан 1934 йылға тиклем Украина Совет Социалистик Республикаһының беренсе баш ҡалаһы була. Ҡалала 142 фәнни-тикшеренеү институты <ref>[http://www.kharkov.ua/industry/industry.phtml?prom=23 Перечень научно-исследовательских институтов Харькова]</ref><ref>[http://www.kharkov.ua/industry/industry.phtml?&prom=23&showfrom=120 Перечень научно-исследовательских институтов Харькова: конец списка]</ref>, 45 юғары уҡыу йорто, шул иҫәптән Харьков университеты (1805 йылда нигеҙләнгән) һәм Харьков пилитехник университеты (1885 йылда нигеҙләнгән)<ref name=autogenerated1>[http://tourlib.net/statti_otdyh/harkov.htm Всё о туризме. Гостиницы Харькова]</ref>; 16 [[Музей|музей]]<ref>[http://all.kharkov.ua/rest/reference/status/6 Справочник «Весь Харьков». Музеи]</ref>, ҡала картиналар галереяһы<ref name=autogenerated1 />, 6 дәүләт [[театр]]ы<ref name=autogenerated1 />, 80 китапхана<ref name=autogenerated1 /> эшләй. Ҡала [[Ленин ордены|Ленин]] (1970) Һәм Октябрь Революцияһы ордендары (1983) менән наградланған. Ҡаланың Европа Советынан алған наградалары бар (2010)<ref>[http://dozor.kharkov.ua/zhizn/obwestvo/1066251.html Срочно! Харьков получил Премию Совета Европы, Общественные новости в Харькове, Украине и Мире — Городской Дозор 2010]</ref>). 2013 йылдың 8 июлендә Харьков «хәрби дан ҡалаһы» (Украина тарихында беренсе тапҡыр)<ref>Харьков стал первым в Украине «городом воинской славы» http://sobytiya.tv/ru/news/3134--harykov-stal-pervym-v-ukraine-gorodom-voinskoj-slavy/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131015024016/http://sobytiya.tv/ru/news/3134--harykov-stal-pervym-v-ukraine-gorodom-voinskoj-slavy/ |date=2013-10-15 }}</ref> исемен ала. 2012 йылда, Украинала беренселәрҙән булып, футбол буйынса Европа чемпионатын ҡабул итә. == Билдәле шәхестәре ==http://bashenc.online/ru/articles/75084/ * [[Абрамзон Леонид Семёнович]] (21.02.1934—25.11.1986), ғалим-инженер-механик, 1971—1986 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1985)<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/82049/ Башҡортостан энциклопедияһы — Абрамзон Леонид Семёнович]{{V|15|02|2019}}</ref>. * [[Руттер Валерий Дмитриевич]] (21.01.1924—25.09.2010), дирижёр. 1966—1969 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]]ның баш дирижёры. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1969) һәм [[Ҡаҙаҡ ССР-ы]]ның (1978) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре<ref>[http://баш.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/component/content/article/8-statya/12731-rutter-valerij-dmitrievich Башҡортостан энциклопедияһы — Руттер Валерий Дмитриевич] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160421071612/http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/12731-rutter-valerij-dmitrievich |date=2016-04-21 }}{{V|12|01|2019}}</ref>. * [[Славинский Пётр Михайлович]] (16.10.1899—2.05.1977), дирижёр. 1938—1945 йылдарҙа Башҡорт дәүләт опера һәм балет театрының художество етәксеһе һәм баш дирижёры, театрҙың симфоник оркестрын ойоштороусы. [[РСФСР]]‑ҙың атҡаҙанған (1944) һәм Башҡорт АССР‑ының халыҡ (1944) артисы<ref>[http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/12857-slavinskij-pjotr-mikhajlovich Башҡортостан энциклопедияһы — Славинский Пётр Михайлович] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190929171801/http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/12857-slavinskij-pjotr-mikhajlovich |date=2019-09-29 }}{{V|29|09|2019}}</ref>. * [[Челпановский Анатолий Фёдорович]] (1936—29.04.2005), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1981 йылдан [[Ишембай]]ҙағы [[Витязь (компания)|«Витязь» транспорт машиналары эшләү заводының]] яуаплы хеҙмәткәре: конструкторлыҡ бюроһы начальнигы, әйҙәүсе инженер, бүлек, артабан бюро начальнигы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (1994)<ref>[http://bashenc.online/ru/articles/75084/ Башҡортостан энциклопедияһы — Челпановский Анатолий Фёдорович]{{V|21|04|2021}}</ref>. == Физик-географик урыны == Ҡала Рәсәй урта һыҙаты ҡалыҡыулығының көньяғында урынлашҡан. Ҡалала Харьков, Лопань, Уды, Немышля, Алексеевка, Саржинка, Очеретянка, Роганка, Студенок йылғалары бар. Диңгеҙ кимәленән уртаса бейеклеге — 135 м. Иң юғары нөктәһе 205 м, иң түбән нөктәһе — 94. Ҡаланың рельефы тигеҙ түгел. Ҡалаың агломерацияһы бар. {|class=toccolours style="text-align:center" align="center" !colspan=10|Харьковтан яҡындағы ҡалаларға тиклем ара (автомобиль юлдары буйлап)<ref name="trans">{{cite web | url = http://www.lardi-trans.com/distance/ | title = Расчёт расстояний между городами | publisher = Транспортная компания «КСВ 911» | author = | date = | accessdate = 2010-04-17 | archiveurl = http://www.webcitation.org/60tIrKOQf | archivedate = 2011-08-13 }}</ref> |- |||||||{{флагификация|Санкт-Петербург}} ~ 1411 км.<br />{{Флаг Белоруссии}} [[Минск]] ~ 986 км.<br />{{Флаг Украины}} [[Сумы]] ~ 189 км.||{{флагификация|Москва}} ~ 749 км.<br />{{Флаг России}} [[Орёл (город)|Орёл]] ~ 375 км.<br />{{Флаг России}} [[Белгород]] ~ 78 км.||{{флагификация|Воронеж}} ~ 393 км.<br />{{Флаг России}} [[Старый Оскол]] ~ 245 км.|||||| |- |||||||{{Флаг Украины}} [[Полтава]] ~ 147 км.<br />{{Флаг Украины}} [[Киев]] ~ 495 км.<br />{{Флаг Украины}} [[Львов]] ~ 1049 км.||[[Файл:Compass Rose Russian North.svg|250px|center|Роза ветров]]||{{Флаг Украины}} [[Луганск]] ~ 350 км.<br />{{Флаг России}}[[Волгоград]] ~ 839 км.|||||| |- |||||||{{Флаг Украины}} [[Днепропетровск]] ~ 234 км.<br />{{Флаг Украины}} [[Одесса]] ~ 704 км.||{{Флаг Украины}} [[Запорожье]] ~ 307 км.<br />{{Флаг Украины}} [[Мелитополь]] ~ 426 км.<br />{{Флаг России}}/{{Флаг Украины}} [[Симферополь]] ~ 671 км.|| {{Флаг Украины}} [[Донецк]] ~ 311 км.<br />{{флагификация|Ростов-на-Дону}} ~ 489 км |||||| |- !colspan=10| |} == Климат == Харьков уртаса климат бүлкәтендә урынлашҡан. Харьковта климаты уртаса – континенталь, ҡыш сағыштырмаса йомшаҡ һәм оҙайлы, йәй ваҡыты менән ҡоро килә. * Уртаса йыллыҡ температуры — +8,1 C° * Уртаса йыллыҡ ел тиҙлеге — 3,9 м/с * Уртаса йыллыҡ һауа дымлылығы — 74 % {{Климат города |Город_род=Харькова (норма 1981-2010) |Источник=[http://pogoda.ru.net/climate/34300.htm Погода и климат] [http://sinoptik.ua/погода-харьков/ погода в Харькове (архив температур)] | Янв_ср=-4.6 | Янв_ср_осад=36 | Фев_ср=-4.5 | Фев_ср_осад=33 | Мар_ср=0.7 | Мар_ср_осад=32 | Апр_ср=9.2 | Апр_ср_осад=34 | Май_ср=15.6 | Май_ср_осад=50 | Июн_ср=19.3 | Июн_ср_осад=61 | Июл_ср=21.3 | Июл_ср_осад=60 | Авг_ср=20.3 | Авг_ср_осад=42 | Сен_ср=14.4 | Сен_ср_осад=47 | Окт_ср=7.9 | Окт_ср_осад=44 | Ноя_ср=0.9 | Ноя_ср_осад=41 | Дек_ср=-3.5 | Дек_ср_осад=36 | Год_ср=8.1 | Год_ср_осад=516 | Год_ср_мин=4.2 | Год_ср_макс=12.1 | Янв_ср_мин=-7.0 | Янв_ср_макс=-2.2 | Фев_ср_мин=-7.3 | Фев_ср_макс=-1.6 | Мар_ср_мин=-2.4 | Мар_ср_макс=4.3 | Апр_ср_мин=4.6 | Апр_ср_макс=14.0 | Май_ср_мин=10.3 | Май_ср_макс=20.8 | Июн_ср_мин=14.2 | Июн_ср_макс=24.3 | Июл_ср_мин=16.2 | Июл_ср_макс=26.4 | Авг_ср_мин=14.9 | Авг_ср_макс=25.7 | Сен_ср_мин=9.8 | Сен_ср_макс=19.4 | Окт_ср_мин=4.3 | Окт_ср_макс=12.0 | Ноя_ср_мин=-1.5 | Ноя_ср_макс=3.6 | Дек_ср_мин=-5.9 | Дек_ср_макс=-1.1 | Янв_а_макс=11.0 | Янв_а_мин=-35.6 | Фев_а_макс=14.6 | Фев_а_мин=-35.0 | Мар_а_макс=21.8 | Мар_а_мин=-32.2 | Апр_а_макс=30.5 | Апр_а_мин=-13.1 | Май_а_макс=34.5 | Май_а_мин=-6.0 | Июн_а_макс=36.8 | Июн_а_мин=-1.1 | Июл_а_макс=37.6 | Июл_а_мин=5.7 | Авг_а_макс=39.8 | Авг_а_мин=1.2 | Сен_а_макс=33.7 | Сен_а_мин=-4.8 | Окт_а_макс=29.3 | Окт_а_мин=-10.7 | Ноя_а_макс=20.3 | Ноя_а_мин=-22.6 | Дек_а_макс=13.4 | Дек_а_мин=-31.4 | Год_а_макс=39.8 | Год_а_мин=-35.6 |}} == Эске бүленеш == Ҡала 9 районға бүленә: * Биҫтәһе районы * Индустриаль районы * Киев районы * Мәскәү районы * Немышля районы * Основа районы * Һалҡын Тавы районы * Шевченко районы * Яңы Бавария районы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Һылтанмалар == * [http://www.city.kharkov.ua/ Сайт города Харьков] {{ref-uk}} {{ref-ru}} {{ref-en}} [[Категория:Украина ҡалалары]] a791e5kdpep580emjgdbim5xejndsi4 0 108431 1148411 899936 2022-08-02T13:27:19Z Айсар 10823 /* Биографияһы */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{однофамильцы|Сафин}} {{Спортсмен |имя = Тимур Сафин |изображение = Timur Safin 2014 European Championships FMS-EQ t201018.jpg |ширина = |описание изображения = |полное имя = Тимур Марсель улы Сафин |оригинал имени = |прозвища = |гражданство = {{RUS}} |специализация = рапирала [[фехтование]] |клуб = {{comment|СДЮСШОР №19|Фехтование буйынса 19-сы һанлы балалар һәм үҫмерҙәр олимпия резервы махсус мәктәбе}} ([[Өфө]]) |дата рождения = 4.08.1992 |место рождения = {{ТУ|Ташкент}}, [[Үзбәкстан]] |дата смерти = |место смерти = |года карьеры = 2001 — хәҙерге ваҡыт |рабочая сторона = уң ҡул |тренеры = [[Грушина Лира Рим ҡыҙы|Л. Р. Грушина]], [[Нәсибуллин Руслан Рафиҡ улы|Р. Р. Нәсибуллин]] |рост = 182 |вес = 82 |медали = {{ОИ-спорт|[[Фехтование]] (ир-егеттәр)}} {{турнир|[[Йәйге Олимпия уйындары|Олимпия уйындары]]}} {{медаль|Алтын|Рио-де-Жанейро 2016|командалы рапира}} {{медаль|Бронза|Рио-де-Жанейро 2016|рапира}} {{турнир|Донъя чемпионаттары}} {{медаль|Бронза|Ҡазан 2014|рапира}} {{турнир|[[Европа уйындары]]}} {{медаль|Бронза|Баҡы 2015|командалы рапира}} {{турнир|Европа чемпионаттары}} {{медаль|Бронза|Страсбург 2014|командалы рапира}} {{медаль|Алтын|Торунь 2016|рапира}} {{медаль|Алтын|Торунь 2016|командалы рапира}} {{турнир|Дәүләт һәм ведомстволы бүләктәр}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}}{{Мастер спорта России международного класса}} {{!}}} }} ''' Сафин Тимур Марсель улы''' ([[4 август]] [[1992 йыл]]) — рапирала [[Фехтование|фехтовальщик]], ике тапҡыр Европа чемпионы. Европа уйындары, донъя һәм Европа чемпионаттары приздарын алыусы. Командалы рапира ярыштарында Олимпия чемпионы (2016), рапирала шәхси ярыштарҙа XXXI йәйге Олимпия уйындарының бронза миҙалын яулаусы. Фехтование буйынса Рәсәй спорт мастеры (2007), халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2012)<ref name="ФФРБ">{{cite web|author=|datepublished=|url=http://bashfencing.ru/sdyusshor/19-entsiklopediya-fekhtovaniya/98-safin-timur-marselevich|title=Сафин Тимур Марселевич|lang=|publisher=Федерация Фехтования Республики Башкортостан|accessdate=2016-08-13}}</ref>. == Биографияһы == Тимур Марсель улы Сафин 1992 йылдың 4 авгусында [[Үзбәкстан]]дың баш ҡалаһы [[Ташкент]]та тыуған<ref name="ФФРБ"/>. Һуңыраҡ ғаиләһе менән [[Рәсәй]]гә күсә. 2001 йылдан фехтование менән шөғөлләнә. 2008 йылдан — үҫмерҙәр, 2012 йылдан милли Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы<ref name="ФФРБ"/>. [[Өфө]] ҡалаһының Фехтование буйынса 19-сы балалар һәм үҫмерҙәр олимпия резервы махсус мәктәбе (тәүге тренер — Арыҫланов Фәрит Йәүҙәт улы, В. В. Нәғимов<ref name="ФФР">{{cite web|author=|datepublished=|url=http://rusfencing.ru/cntnt/sbornye_ko/profajly/timur_safi.html|title=Тимур Сафин|lang=|publisher=Федерация Фехтования России|accessdate=2016-08-13}}</ref>), 5-се спорт йүнәлешендәге республика мәктәп-интернаты (тренерҙары — Грушина Лира Рим ҡыҙы, Нәсибуллин Руслан Рафиҡ улы|) тәрбиәләнеүсеһе<ref name="ФФРБ"/>. 2010 йылдан [[Башҡортостан физик культура институты]]нда белем ала<ref name="ФФРБ"/>. === Спорт ҡаҙаныштары === ;Карьераһында иң яҡшы һөҙөмтәләре<ref name="ФФР"/>: * Олимпия уйындары 2016 — 1-се урын (командалы), 3-сө урын (шәхси) * Донъя чемпионаты 2014 — 3-сө урын (шәхси) * Донъя кубогы этабы 2016 (Сан-Хосе) — 1-се урын (шәхси) * Европа чемпионаты 2016 — 1-се урын (шәхси һәм командалы) * Үҫмерҙәр араһында донъя беренселеге 2012 — 1-се урын (шәхси), 2-се урын (командалы) * Үҫмерҙәр араһында Европа беренселеге 2012 — 2-се урын (командалы) * Европа чемпионаты 2013 ({{comment|U23|23 йәшкә тиклем}}) — 1-се урын (шәхси һәм командалы) * Рәсәй чемпионаты 2014, 2015 — 1-се урын (шәхси) * Иң көслөләр турниры — 1-се урын (шәхси) '''Башҡа ҡаҙаныштары''' ;Шәхси иҫәптә: * үҫмерҙәр араһында Рәсәй беренселеге 2006 — 3-сө урын; * юниорҙар араһында Рәсәй беренселеге 2012 — 1-се урын; * юниорҙар араһында Рәсәй беренселеге 2010, 2011 — 3-сө урын; * йәштәр араһында Рәсәй беренселеге 2011 — 3-сө урын; * ир-егеттәр араһында Рәсәй чемпионаты 2011 — 3-сө урын. ;Командалы иҫәптә: * үҫмерҙәр араһында Рәсәй беренселеге 2009 — 1-се урын; * юниорҙар араһында Рәсәй беренселеге 2010, 2012 — 1-се урын; * юниорҙар араһында Рәсәй беренселеге 2009, 2011 — 3-сө урын; * үҫмерҙәр араһында Европа беренселеге 2011 — 2-се урын; * йәштәр араһында Рәсәй беренселеге 2011 — 1-се урын; * йәштәр араһында Рәсәй беренселеге 2010 — 2-се урын; * Рәсәй кубогы 2010 — 1-се урын; * Рәсәй кубогы 2012 — 2-се урын; * ир-егеттәр араһында Рәсәй чемпионаты 2012 — 2-се урын. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{cite web|author=|datepublished=|url=http://rusfencing.ru/cntnt/sbornye_ko/profajly/timur_safi.html|title=Тимур Сафин|lang=|publisher=Федерация Фехтования России|accessdate=2016-08-13}} * {{cite web|author=|datepublished=|url=http://bashfencing.ru/sdyusshor/19-entsiklopediya-fekhtovaniya/98-safin-timur-marselevich|title=Сафин Тимур Марселевич|lang=|publisher=Федерация Фехтования Республики Башкортостан|accessdate=2016-08-13}} * [http://ranglisten.ophardt-team.org/biographien.asp?codenr=4810&lang=RU Timur SAFIN] [[Категория:Башҡортостан фехтовальщиктары]] [[Категория:Өфө спортсылары]] [[Категория:Фехтование буйынса Рәсәй чемпиондары]] [[Категория:Рәсәйҙән Олимпия чемпиондары]] [[Категория:Фехтование буйынса Олимпия чемпиондары]] [[Категория:2016 йылғы йәйге Олимпия уйындары чемпиондары]] [[Категория:2016 йылғы йәйге Олимпия уйындарында бронза миҙал яулаусылар]] [[Категория:2016 йылғы йәйге Олимпия уйындарында фехтовальщиктар]] gzn461ofjhdxpxhq6f52nxhrdl8vgb5 0 128313 1148416 1072964 2022-08-02T13:40:21Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Абакумов}} '''Абакумов Алексей Алексеевич''' ([[20 сентябрь]] [[1946 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалимы, инженер-радиоэлектроник. 1972 йылдан Өфө нефть институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1986 йылдан электротехника кафедраһы мөдире; 1987 йылдан хәҙерге МИФИ Ядро милли тикшеренеү университеты филиалы — Обнинск атом энергетикаһы институтының электротехника һәм электроника кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1999 йылдан Интроско үткәргес торбаларҙы диагностикалау үҙәгенең (Обнинск) генераль директоры. Рәсәй Федерацияһы Электротехник фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2000) һәм ағза-корреспонденты (1995), техник фәндәр докторы (1985), профессор (1987). Рәсәй Федерацияһыының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2013). Донъя һәм [[Рәсәй]] практикаһында тәүге тапҡыр газ-нефть үткәргестәрҙе һәм башҡа эре габаритлы ҡорамалдарҙы магнитлы интроскоп ҡулланыуға нигеҙләнгән диагностикалау ысулдарын тәҡдим итә. 1982 йылда матрицалы феррозондлы үҙгәрткес менән магнитлы интроскоптың тәүге тәжрибә өлгөһөн эшләгән. Магнитлы интроскопты шурфтарҙа, газ-нефть үткәргестәрҙең изоляция ҡатламын боҙмайынса өҙлөкһөҙлөк етешһеҙлектәрен диагностикалауҙа һәм торба эсе тикшереү ҡорамалдарының эҙләү системаларында файҙаланыу мөмкинлеген нигеҙләй. == Биографияһы == Алексей Алексееевич Абакумов 1946 йылдың 20 сентябрендә Башҡорт АССР-ының [[Ишембай]] ҡалаһында тыуған<ref name="autogenerated1">[http://www.acelsc.ru/node/254 Абакумов Алексей Алексеевич]</ref>. * Ишембайҙың 1-се мәктәбен тамамлай (1963)<ref>Ишимбайская гимназия № 1// Ишимбайская энциклопедия. Уфа: Башкирская энциклопедия, 2015, С.248.</ref>; * Томск радиоэлектроника һәм электрон техника институтын тамамлай (1969); * Мәскәү автомеханик институт аспирантураһы (1975). 1967 йылда [[Газпром Нефтехим Салауат|Салауат нефть химияһы комбинатында]] эшләй башлай<ref>Башкирская энциклопедия: в 7 томах. Т.7. Уфа, 2011. 485.С.</ref>. 1968 йылда «Башнефть» производство берекмәһенең «Ишембайнефть» нефть-газ табыу идаралығына, тәрәндәге насослы штангаларҙы магнитлы диагностикалау буйынса инженер вазифаһына эшкә алына. 1969 йылдан алып Ишембай нефть техникумында уҡыта, 1971—1987 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]]ның электротехника кафедраһында уҡытыусы булып эшләй, 1986 йылдан ошо кафедра мөдире, бер үк ваҡытта 1972 йылдан Өфө нефть институтының Салауат филиалында электротехника кафедраһы мөдире. 1987 йылдан алып «МИФИ» ядро милли тикшеренеү университеты филиалы — Обнинск атом энергетикаһы институтының электротехника һәм электроника кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1999 йылдан башлап «Интроско» (Обнинск ҡалаһы) Үткәргес торбаларҙы диагностикалау үҙәгенең генераль директоры. == Фәнни эшмәкәрлеге == [[СССР]]-ҙа беренсе булып эре габаритлы газ-нефть ҡорамалдарын, шул иҫәптән газ-нефть үткәргесәрҙе лә (1970 йыл), магнитлы интроскоптар ярҙамында диагностикалау ысулдарын тәҡдим итә. Өҙлөкһөҙлөк дефектынан таралған магнит ҡырын визуалләштереү өсөн матрицалы үҙгәрткес, дефекттар һүрәтен эшкәртеү, уларҙың геометрик үлсәмдәрен: оҙонлоғон, киңлеген һәм тәрәнлеген үлсәү өсөн телевизион-иҫәпләү ысулдары һәм саралары уйлап тапҡан. 170 ғилми хеҙмәт авторы, шул иҫәптән 7 китап һәм магнит диагностикаһы өлкәһендә 94 уйлап табыуға авторлыҡ таныҡлығы һәм патенты. '''Ҡайһы бер хеҙмәттәре<br />''' * Газ-нефть үткәргестәрҙе магнит диагностикалау М., 2001 (авторҙаш). * Ер аҫты үткәргес торбалар магнитоскопияһы барлыҡҡа килеүе: иҫтәлектәр. М., 2005. == Әҙәбиәт == * АБАКУМОВ Алексей Алексеевич// Ишембай энциклопедияһы. Өфө: Башҡорт энциклопедияһы, 2015, С. 51. * Абакумов Алексей Алексеевич//Ғилми фекер. Ишембайҙа тыуған<span> </span>: Йыйынтыҡ /төҙөүсе Вәхитов Г.- Ишембай: МБУК ЦБС ИКБ, 2014.-44с. С. 4-5. == Ғаиләһе == Өйләнгән, улы, ҡыҙы, ейәне бар. Улы — Алексей<ref>[http://users.kaluga.ru/abakumov/abk.html Алексей Алексеевич Абакумов (младший)]</ref>, Обнинск атом энергетикаһы институтының компьютер системалары, технологиялары һәм селтәрҙәре кафедраһы уҡытыусыһы. == Һылтанмалар == * [http://www.acelsc.ru/node/254 Абакумов Алексей Алексеевич] Рәсәй Фдерацияһы электротехник фәндәр академияһы сайтында == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Техник фәндәр докторҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Өфө дәүләт нефть техник университеты уҡытыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]] j5atnmr61umj9jppviziq7l326x40zl 0 132637 1148400 900169 2022-08-02T12:05:54Z Айсар 10823 орфография wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Золотова Галина Александровна''' ([[4 август]] [[1924 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] тел белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (1971), профессор. [[Стокгольм]] университетының почетлы докторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре, [[Чехия]], [[Франция]] һәм [[Болгария]] ғилми ойошмаларының почетлы ағзаһы. == Биографияһы == Галина Александровна Золотова 1924 йылдың 4 авгусында [[Мәскәү]]ҙә тыуған. [[М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты]]ның рус теле кафедраһы профессоры, Рәсәй Фәндәр академияһының В. В. Виноградов исемендәге Рус теле институтының баш ғилми хеҙмәткәре, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре, күренекле ғалим һәм уҡытыусы. 1954 йылда Галина Золотова академик В. В. Виноградов етәкселегендә «Глагольные словосочетания и их типы в современном русском литературном языке» темаһына кандидатлыҡ диссертацияһы, ә 1971 йылда — «Очерк функционального синтаксиса современного русского языка» темаһына докторлыҡ диссертацияһы яҡлай. Ғалим хәҙерге замандың фәндә тел тураһында үҙҙәренең шәхси йүнәлешен булдырған бик һирәк күренекле лингвистар иҫәбенә инә. Был — тикшеренеүҙәренең үҙәгенә һөйләүсе шәхесте ҡуйған коммуникатив грамматика, йәки «йәнле грамматика». Галина Александровна оҙаҡ ваҡыт М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетының филология факультетында уҡыта. Уның уҡыусылары төрлө илдәрҙең славистика һәм рус теле кафедраларында уҡыта. Уның етәкселегендә 20-нән ашыу кандидатлыҡ диссертацияһы яҙылған. Факультетта Г. А. Золотова мәктәбе әүҙем һәм емешле эшләй. == Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары == рус теленең функциональ синтаксисы һәм [[грамматика]]һы, семантика, стилистика, нәфис әҙәбиәт теле. Г. А. Золотованың фәнни эштәре фекер тәрәнлеге, яҙыу төҙөклөгө, конкрет тел материалын нескә анализлауы менән айырылып торалар. Г. А. Золотова 230-ҙан артыҡ фәнни хеҙмәт баҫтырған, шулар араһында мәҡәләләр, китаптар, һүҙлек, дәреслектәр. == Баҫмалары == 230-ҙан ашыу хеҙмәт авторы, шул иҫәптән: * Очерк функционального синтаксиса современного русского языка. — М., 1973, 2005, 2009. ISBN 978-5-397-00589-0. * Коммуникативные аспекты русского синтаксиса. — М., Наука, 1982, 6-е изд. М.,УРСС, 2009. * Синтаксический словарь. Репертуар элементарных единиц русского синтаксиса. — М., 1988, 2006. 2-е изд. ISBN 5-354-01147-7. * Коммуникативная грамматика русского языка (с соавторами) — М., 1998, 2004. * Русский язык. От системы к тексту. 10 класс (с соавт.). — М., Дрофа, 2002. == Һылтанмалар == * [http://www.philol.msu.ru/~ruslang/about/employee/zolotova.g.a/ Золотова Галина Александровна] на сайте филологического факультета МГУ. * ''Онипенко Н. К.'' [http://www.russian.slavica.org/article5672.html Г. А.] [http://www.russian.slavica.org/article5672.html ЗОЛОТОВА В СОВРЕМЕННОЙ ЛИНГВИСТИЧЕСКОЙ НАУКЕ]. * http://www.philol.msu.ru/faculty/staff/jubilees/2014/ZolotovaGA/ * http://danefae.org/pprs/zolotova/biblio.htm * http://руяз.рф/news/galina_aleksandrovna_zolotova/2017-08-04-283 * http://www.ruslang.ru/doc/zolotova.pdf [[Категория:Филология фәндәре докторҙары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]] [[Категория:СССР тел белгестәре]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]] merrmsu4ao0jbxhlgj4nk0gprsjvbw9 1148401 1148400 2022-08-02T12:06:29Z Айсар 10823 күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Золотова Галина Александровна''' ([[4 август]] [[1924 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] тел белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (1971), профессор. [[Стокгольм]] университетының почетлы докторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре, [[Чехия]], [[Франция]] һәм [[Болгария]] ғилми ойошмаларының почетлы ағзаһы. == Биографияһы == Галина Александровна Золотова 1924 йылдың 4 авгусында [[Мәскәү]]ҙә тыуған. [[М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты]]ның рус теле кафедраһы профессоры, Рәсәй Фәндәр академияһының В. В. Виноградов исемендәге Рус теле институтының баш ғилми хеҙмәткәре, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре, күренекле ғалим һәм уҡытыусы. 1954 йылда Галина Золотова академик В. В. Виноградов етәкселегендә «Глагольные словосочетания и их типы в современном русском литературном языке» темаһына кандидатлыҡ диссертацияһы, ә 1971 йылда — «Очерк функционального синтаксиса современного русского языка» темаһына докторлыҡ диссертацияһы яҡлай. Ғалим хәҙерге замандың фәндә тел тураһында үҙҙәренең шәхси йүнәлешен булдырған бик һирәк күренекле лингвистар иҫәбенә инә. Был — тикшеренеүҙәренең үҙәгенә һөйләүсе шәхесте ҡуйған коммуникатив грамматика, йәки «йәнле грамматика». Галина Александровна оҙаҡ ваҡыт М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетының филология факультетында уҡыта. Уның уҡыусылары төрлө илдәрҙең славистика һәм рус теле кафедраларында уҡыта. Уның етәкселегендә 20-нән ашыу кандидатлыҡ диссертацияһы яҙылған. Факультетта Г. А. Золотова мәктәбе әүҙем һәм емешле эшләй. == Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары == рус теленең функциональ синтаксисы һәм [[грамматика]]һы, семантика, стилистика, нәфис әҙәбиәт теле. Г. А. Золотованың фәнни эштәре фекер тәрәнлеге, яҙыу төҙөклөгө, конкрет тел материалын нескә анализлауы менән айырылып торалар. Г. А. Золотова 230-ҙан артыҡ фәнни хеҙмәт баҫтырған, шулар араһында мәҡәләләр, китаптар, һүҙлек, дәреслектәр. == Баҫмалары == 230-ҙан ашыу хеҙмәт авторы, шул иҫәптән: * Очерк функционального синтаксиса современного русского языка. — М., 1973, 2005, 2009. ISBN 978-5-397-00589-0. * Коммуникативные аспекты русского синтаксиса. — М., Наука, 1982, 6-е изд. М.,УРСС, 2009. * Синтаксический словарь. Репертуар элементарных единиц русского синтаксиса. — М., 1988, 2006. 2-е изд. ISBN 5-354-01147-7. * Коммуникативная грамматика русского языка (с соавторами) — М., 1998, 2004. * Русский язык. От системы к тексту. 10 класс (с соавт.). — М., Дрофа, 2002. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [http://www.philol.msu.ru/~ruslang/about/employee/zolotova.g.a/ Золотова Галина Александровна] на сайте филологического факультета МГУ. * ''Онипенко Н. К.'' [http://www.russian.slavica.org/article5672.html Г. А.] [http://www.russian.slavica.org/article5672.html ЗОЛОТОВА В СОВРЕМЕННОЙ ЛИНГВИСТИЧЕСКОЙ НАУКЕ]. * http://www.philol.msu.ru/faculty/staff/jubilees/2014/ZolotovaGA/ * http://danefae.org/pprs/zolotova/biblio.htm * http://руяз.рф/news/galina_aleksandrovna_zolotova/2017-08-04-283 * http://www.ruslang.ru/doc/zolotova.pdf [[Категория:Филология фәндәре докторҙары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]] [[Категория:СССР тел белгестәре]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]] 10h59i73ts4977pakau48s6or5i83ny 0 133142 1148539 935546 2022-08-03T05:37:06Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Домашников}} '''Домашников Виктор Борисович''' ([[6 март]] [[1956 йыл]]) — рәссам. 1990 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. == Биографияһы == Виктор Борисович Домашников 1956 йылдың 6 мартында [[Башҡорт АССР-ы]]ның баш ҡалаһы [[Өфө]]лә тыуған, билдәле рәссам [[Борис Домашников]]тың улы. [[1979 йыл]]да Башҡорт дәүләт университетының география факультетын тамамлай<ref>[http://gallery-alex.narod.ru/p/1d.html Сайт «Арт-Алекс»: Домашников Виктор Борисович]</ref>. [[1979 йыл]]да өйләнә. Ҡыҙы бар. [[1984 йыл]]да [[Өфө сәнғәт училищеһы]]ның художестволы биҙәү бүлегенә уҡырға инә, училищены 1987 йылда тамамлай. Әлеге ваҡытта рәссам булып эшләй. [[1983 йыл]]да йәштәрҙең республика, бөтә союз, зона һәм халыҡ-ара күргәҙмәләрендә ҡатнаша. 1990 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы, [[1996 йыл]]дан алып ЮНЕСКО-ның Халыҡ-ара рәссамдар федерацияһы ағзаһы. [[2006 йыл]]да [[Париж]]да стажировка үтә. Әҫәрҙәре [[М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы]]нда, СССР Рәссамдары союзы коллекцияһында, Амзин һынлы сәнғәт музейында, [[Тобольск|Тобол]] һынлы сәнғәт музейында, «ВОСТОК» (Өфө) фондының хәҙерге заман сәнғәте галереяһында, «УРАЛСИБ» банкында һәм «Башкомснаббанкта», [[Франция]]ның, [[Голландия]]ның, [[Вьетнам]]дың, [[АҠШ]]-тың, [[Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре]]ндә, [[Ҡытай]]ҙың шәхси йыйылмаларында һаҡлана. == Төп эштәре == 2001 йылда тәүге портреты х/м 82×73 м. һәм егерме беренсе портреты х/м 65х75. 1987 йылда «Экспрессионист Милан Коньович», 1986,2005 й.й. «Йорт эргәһендә ромашкалар», 1990 йылда "Сергей Аксаков ", «Скульптор Александр Матвеев», 1991 йылда «Радонежскийҙың йәшәйеше» сериялары, 1992 йылда «Сығанаҡ эргәһендә мөғжизә», «Табутҡа һалыу», «Рәссам Николай Захарыч», 1997 йылда «Автопортрет», 2005 йылда «Һары ерлектә зәңгәр шыршылар». == Күргәҙмәләре == * Бөтә республиканың һәм йәштәрҙең һынлы сәнғәт, графика күргәҙмәләрендә ҡатнаша. Күргәҙмәләр Өфө, [[Ишембай]], [[Чебоксар]], [[Свердловск]], [[Ҡазан]], [[Силәбе]], [[Ырымбур]], [[Мәскәү]], Ҡурған, [[Бөрө]], [[Тобольск]] ҡалаларында үтә * ВЛКСМ-дың 70 йыллығына арналған Бөтә союз йәш рәссамдарҙың күргәһҙмәһе. Мәскәү, 1988 * Халыҡ-ара йәш совет рәссамдары күргәҙмәһе. Мысыр * РСФСР автономиялы республикаларҙың, өлкәләрҙең һәм милли окургтарҙың рәссамдары Ҡазан, 1989 * «Социалистик Урал» төбәк күргәҙмәһе Курган, 1991 * Башҡортостан рәссамдарының күргәҙмәһе. Тобольск, 1993 * Халыҡ-ара рәссамдар федерацияһы күргәҙмәһе. Гоголь бульвары (элекке СССР Рәссамдары союзы). Мәскәү. * Юнеско ҡарамағындағы Рәсәй дәүләт думаһының халыҡ-ара рәссамдар федерацияһы күргәҙмәһе. Мәскәү. * Рәссамдарҙың «Урал VIII» зона күргәҙмәһе, Өфө,1997 * [[Ғ. Ғ. Ҡыуатов исемендәге Республика клиник дауаханаһы]] (шәфҡәтлек) Өфө, 2006 * [[Нестеров музейы|М. В. Нестеров музейында]]. Өфө. 2007 == Әҙәбиәт == * Справочник «Художники Советской Башкирии». Автор-составитель Э. П. Фенина, Башкирское книжное издательство, Уфа-1979<br> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [http://gallery-alex.narod.ru/p/1d.html Домашников Виктор Борисович] * [https://web.archive.org/web/20160305033618/http://bdomashnikov.jimdo.com/%D0%B2%D1%8B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B8/%D0%B2%D1%8B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0-%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%82-%D0%B2%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0-%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%88%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0/ На выставке работ В. Домашникова] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:6 мартта тыуғандар]] [[Категория:1956 йылда тыуғандар]] [[Категория:Башҡортостан рәссамдары]] [[Категория:СССР рәссамдары]] [[Категория:Өфө рәссамдары]] [[Категория:Алфавит буйынса рәссамдар]] 9e1mpnbh7659fpr661m976uykltkcpy 0 134028 1148422 1061483 2022-08-02T14:01:11Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Абашидзе}} '''Абашидзе Лейла Михайловна''' ({{Lang-ka|ლეილა მიხეილის ასული აბაშიძე}}; [[1 август]] [[1929 йыл]] — [[8 апрель]] [[2018 йыл]]) — совет һәм [[Грузия|грузин]] киноактёры һәм йырсыһы. Грузин ССР-ының халыҡ артисы (1965)<ref name="bse1">Большая советская энциклопедия. Гл. ред. А. М. Прохоров, 3-е изд. Т. 1. А — Ангоб. 1969. 608 стр., илл.; 47 л. илл. и карт, 1 отд. л. табл.</ref>. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры. == Биографияһы == Лейла Михайловна Абашидзе 1929 йылдың 1 авгусында [[Тбилиси|Тифлиста]] тыуа. Режиссёр Константин Пипинашвили кинематографта Лейла Михайловнаның атаһы кеүек була. 1941 йылда «Грузия-фильм» киностудияһында «Каджана» фильмында Като ролен башҡарыусыны һайлап алыу үтә. Лейланы унда атаһының һеңлеһе алып килә (Лейланың ата-әсәһе репрессияланған була). Күренергә килгән балалар араһында Лейла уңып бөткән иҫке күлдәге, өйҙә генә ҡырҡылған сәсе, үксәһе тапалған туфлийы менән айырылып тора. Һайлап алыуҙа үҙ ғәйебе менән ир ҡәрҙәшенең телһеҙ ҡалыуынан шаңҡыған Катоның үкһеп илауы һәм Алланан уға тауышын ҡайтарыуын ялбарыуы күренеше уйнала. Лейла был эпизодты иҫ киткес тәбиғи, бик тормошсан итеп уйнай, ҡәрҙәшенә булған ихлас һөйөүен күрһәтә, хатта павильондағылар бер аҙға өнһөҙ ҡала. Шулай итеп, ҡыҙҙы төп ролгә алалар. 1951 йылда Шота Руставели исемендәге Тбилиси театр институтының актёрлыҡ факультетын (Додо Алексидзе курсы) тамамлай<ref name="tvkul">[http://www.tvkultura.ru/news.html?id=7926&cid=322&date=01.08.2009 День Лейлы Абашидзе]</ref>. Комедияларҙа ла, драматик фильмдарҙа ла төшә. 1981 йылда режиссёр сифатында үҙ сценарийы буйынса (Леван Челидзе менән берлектә) «Тифлис—Париж и обратно» комедияһын ҡуя һәм төп Тен Шервашидзе ролен үҙе башҡара. == Киноактёр == * 1941 — Каджана — ''Като'' * 1945 — Золотая тропа — эпизодик ''Юта ''роле * 1947 — Колыбель поэта — етем ҡыҙ ''Назиброла'' * 1951 — Весна в Сакене — ''Нина'' * 1953 — Кето и Котэ * 1954 — Стрекоза — ''Маринэ'' * 1955 — Они спустились с гор — ''Лела'' * 1956 — Наш двор — ''Манана'' * 1957 — Заноза — ''Лиа'' * 1958 — Майя из Цхнети — ''Майя'' * 1959 — Где твоё счастье — ''Мзия'' * 1961 — На пороге жизни * 1962 — Я буду танцевать — ''Догмара'' * 1965 — Закон гор — ''Дзидзия'' * 1965 — Авария * 1966 — Встреча в горах — ''актриса Лали / Мзевинар'' * 1966 — Встреча с прошлым — ''Нино'' * 1969 — Десница великого мастера * 1970 — Ожидание * 1976 — Настоящий тбилисец и другие * 1978 — Синема * 1981 — Тифлис—Париж и обратно * 1982 — Не все кометы гаснут * 1984 — Легенда о Сурамской крепости * 1985 — Путешествие молодого композитора * 1986 — Круговорот == Режиссёр == * 1981 — Тифлис—Париж и обратно == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * [[1964]] — Чечен-Ингуш АССР-ының халыҡ артисы<ref>[http://www.rusactors.ru/a/abashidze_lm/index.shtml Абашидзе Лейла Михайловна] на сайте «Актёры советского и российского кино»</ref> * [[1965]] — Грузин ССР-ының халыҡ артисы * [[1968]] — «Актёрлыҡ эше өсөн премиялар» номинацияһында Бөтә Союз кинофестивале лауреаты * [[1972]] — «Режиссура өсөн премиялар» номинацияһында Бөтә Союз кинофестивале лауреаты * [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]]<ref>[http://ussr-encyclopedia.ru/?aid=60 Лейла Абашидзе в БСЭ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305050132/http://ussr-encyclopedia.ru/?aid=60 |date=2016-03-05 }}</ref>. == Һылтанмалар == * {{IMDb name|id=0007720|name=Лейла Абашидзе}}(инг.)<span id="cxmwlA" tabindex="0"> </span>''[[:ru:Internet Movie Database|Internet Movie Database]]''<span id="cxmwlA" tabindex="0"> сайтта</span> * [http://ruskino.ru/art/1591 Лейла Абашидзе на сайте RUSKINO.RU] == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр|2}} [[Категория:XXI быуат актёрҙары]] [[Категория:XX быуат актёрҙары]] [[Категория:Грузия актёрҙары]] [[Категория:СССР актёрҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса актёрҙар]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:XX быуат кинорежиссёрҙары]] [[Категория:СССР кинорежиссёрҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса кинорежиссёрҙар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:1 августа тыуғандар]] [[Категория:1929 йылда тыуғандар]] [[Категория:Тбилисиҙа тыуғандар]] i6v9zhda7sil5fnmmwwlp6l3eqy82ug 0 144014 1148402 1100193 2022-08-02T12:08:19Z Айсар 10823 күренеште төҙәтеү, орфография wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{фш|Ишмөхәмәтов}} '''Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы''' ([[4 август]] [[1932 йыл]] — [[29 февраль]] [[2004 йыл]]) — СССР һәм Рәсәй физиологы; медицина фәндәре докторы ([[1970]]), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почетлы академигы; [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре ([[2004]]). == Биографияһы == [[1956 йыл]]да [[Башҡорт медицина институты]]н тамамлай {{sfn|Башкирская энциклопедия|name=эб}}. 1956—1959 йылдарҙа [[Белорет районы]]ның [[Тирлән]] участка дауаханаһында эшләй. 1963 йылдан алып СССР Медицина фәндәре академияһының медицина радиологияһы ғилми-тикшеренеү институтында ([[Обнинск]]) лаборатория мөдире. 1972 йылдан ул Н. В. Склифосовский исемендәге ашығыс ярҙам ғилми-тикшеренеү институтында клиник физиология, радиоизотоплы диагностикалау һәм компьютер томографияһы бүлеге (лаборатория) етәксеһе ([[Мәскәү]]). == Фәнни эшмәкәрлеге == [[1963 йыл]]да кандидатлыҡ диссертацияһы, [[1970 йыл]]да — докторлыҡ диссертацияһы яҡлай. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почетлы академигы, медицина фәндәре бүлексәһендә тора.{{sfn|Академия наук Республики Башкортостан|name=анрб}}. Тикшеренеүҙәренең төп йүнәлештәре: * стронгилоидоздың (паразитарное заболевание человека) патологик сағылышы, * эсәктәрҙә төрлө мәтдәләрҙең һеңдерелеү механизмы, * аш һеңдереү органдары ауырыуҙарын радионуклидлы диагностикалау, * дөйөм һәм клиник физиология, * функциональ һәм нур диагностикаһы, * киҫкен ауырыуҙарҙы һәм йәрәхәттәрҙе дауалау һөҙөмтәлелеген диагностикалауҙы һәм баһалауҙы мәғлүмәт-математик тәьмин итеү. Ашығыс хирургияла ҡулланылған компьютер технологияларын, радиоизотоплы диагностика ысулдарын, компьютер томографияһын камиллаштыра; ашҡаҙан-эсәк трактын тикшереү өсөн радиокапсула эшләй. Н. В. Склифосовский исемендәге ашығыс ярҙам ғилми-тикшеренеү институтында илдә беренсе радиоизотоплы диагностикалау һәм рентген компьютер томографияһы тәүлек әйләнәһенә эшләгән клиник физиологияның күп профилле лабораторияһын ойоштора. Клиник-физиологик ысулдарҙы эшләү һәм медицина фәненә һәм һаулыҡ һаҡлауға индереү проблемалары буйынса ҡайһы бер ғалимдар советы һәм комиссиялар ағзаһы булып тора. «Ҙур медицина энциклопедияһын» (1974—1988, мөхәрририәт бүлегенең ғалим секретаре), «Ҡыҫҡаса медицина энциклопедияһын» (3 томда, 1972—1974) һәм «Медицина терминдарының энциклопедик һүҙлеген» (3 томда, 1982—1984) баҫып сығарыуҙа ҡатнаша. 300-ҙән ашыу фәнни эштәр, шул иҫәптән 14 монография, 1 уйлап табыу авторы. == Һайланма хеҙмәттәре == <small>Сығанағы — [http://www.nlr.ru/poisk/ Электрон каталог РНБ]</small> * ''Баимбетов Л. Г., Ишмухаметов А. И.'' Легочный кровоток и коррекция его нарушений при заболеваниях сердца и легких. — Уфа : Полиграфкомбинат, 2000. — 239 c. * ''Баимбетов Л. Г., Ишмухаметов А. И.'' Лечение заболеваний органов пищеварения на курортах Башкирии. — Уфа : Башк. кн. изд-во, 1980. — 208 с. * ''Ишмухаметов А. И.'' Изучение всасывания при заболеваниях органов пищеварения методами радиоиндикации : Автореф. дис. … д-ра мед. наук. — Обнинск, 1969. — 24 с. * ''Ишмухаметов А. И.'' Клиника и лечение стронгилоидоза : Автореф. дис. … канд. мед. наук. — М., 1963. — 16 с. * ''Ишмухаметов А. И.'' Клиническая физиология неотложных состояний. — М. : Ремедиум, 2004. — 110 с. — ISBN 5-901302-16-8 * ''Ишмухаметов А. И.'' Радиоизотопная диагностика заболеваний органов пищеварения. — М. : Медицина, 1979. — 280 с. * ''Ишмухаметов А. И.'' Радиоизотопное исследование всасывания жиров, белков и витамина B₁₂ при заболеваниях органов пищеварения. — М. : Медицина, 1970. — 192 с. * ''Ишмухаметов А. И.'' Стронгилоидоз. — М. : Медицина, 1965. — 67 с. . — (Библиотека практического врача). == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * СССР Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһенең биш дипломы һәм ике миҙалы (1965, 1967, 1973) * СССР-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971) * Рәсәй Фәндәр академияһының дәүләт ғилми стипендияһы лауреаты * Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [http://башкирская-энциклопедия.рф/index.php/prosmotr/8-spisok/13845-ishmukhametov-ajrat-ismagilovich Ишмухаметов Айрат Исмагилович]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Башкирская энциклопедия. <small>Проверено 15 августа 2015.</small> * [http://www.anrb.ru/blog/alias/ishmuhametov-a Ишмухаметов Айрат Исмагилович]. Академия наук Республики Башкортостан. <small>Проверено 15 августа 2015.</small> [[Категория:Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы академиктары]] [[Категория:Башҡорт дәүләт медицина университетын тамамлаусылар]] [[Категория:Медицина фәндәре докторҙары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]] [[Категория:XX быуат медиктары]] [[Категория:Рәсәй медиктары]] [[Категория:СССР медиктары]] [[Категория:Алфавит буйынса медиктар]] [[Категория:Һаулыҡ һаҡлау отличниктары (СССР)]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:1932 йылда тыуғандар]] [[Категория:2004 йылда вафат булғандар]] [[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]] 7yor38no58nu92h9wmmtl26gdit0l4b 0 146425 1148480 865179 2022-08-02T16:22:05Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Военный деятель | имя = Вәлиша Аблаев | оригинал имени = |дата рождения = 1788 |дата смерти = билдәһеҙ |место рождения = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Йылан (ҡәбилә)|Ҡыр-Йылан]]-[[Байлар]] улусы, Нарыш ауылы |место смерти = билдәһеҙ |изображение = |ширина = 180px |описание изображения = |прозвище = |принадлежность = {{Флагификация|Российская Империя}} |годы службы = {{Флаг России}} |звание = Зауряд-сотник |род войск = |командовал = |часть = |сражения =[[1812 йылғы Ватан һуғышы]],<br /> [[Рус армияһының сит илгә походтары (1813—1814)]] |награды = |связи = |в отставке = }} {{ФШ|Аблаев}} '''Вәлиша Аблаев''' ([[1788]]—?) — хәрби эшмәкәр. [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нда һәм [[Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтары]]нда ҡатнашыусы. == Биографияһы == Вәлиша Аблаев [[Ырымбур губернаһы]] [[Йылан (ҡәбилә)|Ҡыр-Йылан]]-[[Байлар]] улусы Нарыш ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның {{ТУ|Октябрьский|Октябрьскийҙа|Октябрьский (ҡала)}} ҡалаһы составында) йәшәгән<ref>{{ИСДБ|страницы =251}}</ref>. Зауряд-сотник булып хеҙмәт итә<ref name="Гатиятуллин З. Г.">{{статья|автор = Гатиятуллин З. Г.|заглавие = Башкиры 12-го кантона в Отечественной войне 1812 г|ссылка = http://vatandash.ru/index.php?article=2371|язык = |издание = [[Ватандаш]]|тип = журнал|год = 2013|том = |номер = 12|страницы = |doi = |issn = 1683-3554}}</ref>. [[1812 йылғы Ватан һуғышы]] башланғас, 1814 йылдың аҙағына тиклем ''4-се Башҡорт атлы полкы'' составында француздарға ҡаршы алыштарҙа ҡатнаша. 4-се Башҡорт атлы полкы [[Башҡортостанда идара итеүҙең кантон системаһы|12-се, 8-се, 5-се һәм 4-се кантон]] [[башҡорттар]]ынан ойошторола һәм 1812 йылдың 25 июлендә [[Түбәнге Новгород]]ҡа бара. 3 ноябрҙә полк Волконскийҙың отряды менән бергә Витгенштейн корпусына керә, 14-16 ноябрендә Березина буйындағы алыштарҙа ҡатнаша. [[Рус армияһының сит илгә походтары (1813—1814)|Рус армияһының сит илгә походтары]] барышында [[Лейпциг]] һәм [[Дрезден]] янындағы алыштарҙа ҡатнаша. 1813 йылдың декабрендә Богемия армияһының Төп фатиры ҡарамағында хеҙмәт итә. 1814 йылдың 19 мартында союздаш ғәскәрҙәре составында 4-се Башҡорт атлы полкы [[Париж]]ға инә{{sfn|Рахимов Р. Н.|2012|с=393}}. == Бүләктәре == * «1812 йылғы һуғыш иҫтәлегенә» көмөш миҙалы кавалеры<!-- * [[«1814 йылдың 19 мартында Парижды алған өсөн» миҙалы|«1814 йылдың 19 мартында Парижды алған өсөн» көмөш миҙалы]] кавалеры --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * {{книга |автор= [[Асфатуллин Салауат Ғәзим улы|Асфатуллин С. Г.]]|заглавие=Северные амуры в Отечественной войне 1812 года |ответственный= |ссылка= |место= Уфа|издательство= Уфимский полиграфкомбинат|год= 2000|том= |страниц= 160|страницы= |isbn=5-85051-181-4 |ref= Асфатуллин С. Г.}} * {{книга |автор= |заглавие=Вклад Башкирии в победу России в Отечественной войне 1812 года. Сборник документов и материалов / сост. [[Рәхимов Рәмил|Р. Н. Рахимов]] [и др.] |ответственный= |ссылка= |место= Уфа|издательство= Китап|год= 2012|том= |страниц= 488|страницы= |isbn=978-5-295-05476-1 |ref= Рахимов Р. Н.}} * {{книга |автор= [[Усманов Әбүбәкер Нурийән улы|Усманов А. Н.]]|заглавие=Башкирский народ в Отечественной войне 1812 года |ответственный= |ссылка= |место= Уфа|издательство= Башкнигоиздат|год= 1964|том= |страниц= 136|страницы= |isbn= |ref= Усманов А. Н.}} [[Категория:1812 йылғы Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Березина янындағы алышта ҡатнашыусылар]] [[Категория:Лейпциг янындағы алышта ҡатнашыусылар]] [[Категория:Дрезден янындағы алышта ҡатнашыусылар]] [[Категория:Париж янындағы алышта ҡатнашыусылар]] hr2qjkrx7azdv4ns54hgyfhmq1bi0t1 0 147022 1148454 1087323 2022-08-02T15:20:15Z Guram52 5505 wikitext text/x-wiki '''Ситдиҡов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Ғәрәпсә ''ситдиҡ'', ''садиҡ'' ({{lang-ar|صادق}}) — тоғро һүҙле, ғәҙел тигәнде аңлата. Ислам донъяһында киң таралған исем. Башҡа [[төрки халыҡтар]]ҙа ла бар. '''Ситдиҡова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. * [[Ситдиҡов Баян Ғариф улы]] (1916—1979) — ғалим-фармаколог. Медицина хеҙмәте полковнигы. Медицина фәндәре докторы (1969), профессор (1971). * [[Ситдиҡов Ғилман Хәмзә улы]] ([[30 сентябрь]] [[1946 йыл]]) — энергетик, «Уфаэнергоучет» яуаплылығы сикләнгән ойошма директоры,[[Рәсәй Федерацияһы]]ның һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Хеҙмәт ветераны, 1976—1980 йылдарҙа [[Белорет районы|Белорет район комсомол комитетының]] I секретары, партия һәм йәмәғәт эшмәкәре. * [[Ситдиҡов Мөхәмәт Хәмзә улы]] — (1943 йыл, 8 сентябрь) — хеҙмәт ветераны, «1941 — 1945 йй Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүҙең 20 йыллығы» юбилей миҙалы ([[7 май]], [[1965]]), «Алыҫ поход өсөн» жетоны, «В. И. Лениндың тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы маҡтаулы хеҙмәт өсөн» миҙалы кавалеры ([[27 март]], [[1970]]). * [[Ситдиҡов Шәмсетдин Мөхәмәтдин улы]] ([[17 июнь]], [[1924]], [[БАССР]], — педагог, разведчик. Өс тапҡыр [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] менән наградланған. === Билдәле фамилиялаштар === * [[Ситдиҡова Гүзәл Рамаҙан ҡыҙы]] ([[10 июнь]] [[1952 йыл]]) — [[башҡорттар|башҡорт]] шағиры, прозаик, публицист, тәржемәсе һәм йәмәғәт эшмәкәре. Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2007). [[Һәҙиә Дәүләтшина]] исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (2017) * [[Ситдиҡова Флүрә Булат ҡыҙы]] ([[1 декабрь]] [[1958 йыл]]) — музыкант-скрипкасы, педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Сәнғәт фәндәре кандидаты (2012), профессор (2012). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның мәғариф өлкәһенең почётлы хеҙмәткәре (2017), [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2009). * [[Ситдиҡова Әҙиә Хәбибулла ҡыҙы]] ([[12 декабрь]] [[1913 йыл]] — [[29 май]] [[2000 йыл]]) — рәссам. 1964 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ (1983) һәм атҡаҙанған (1973) рәссамы. (1964). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1993). * [[Ситдыҡов Гена Әхмәт улы]] — ([[22 ғинуар]] [[1934]] — [[20 июль]] [[1998]]), тау инженеры. Техник фәндәр докторы (1985), профессор (1993). [[БАССР]]‑ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1980), БАССР‑ҙың атҡаҙанған нефтсеһе == Һылтанмалар == * [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf С. Х. «Төпәев Башҡорт фамилиялары»] {{Фамилиялаштар исемлеге}} ludqv77ylsjkxudf0zajxojo8sih77b 1148457 1148454 2022-08-02T15:29:17Z Guram52 5505 wikitext text/x-wiki '''Ситдиҡов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Ғәрәпсә ''ситдиҡ'', ''садиҡ'' ({{lang-ar|صادق}}) — тоғро һүҙле, ғәҙел тигәнде аңлата. Ислам донъяһында киң таралған исем. Башҡа [[төрки халыҡтар]]ҙа ла бар. '''Ситдиҡова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле фамилиялаштар == * [[Ситдиҡов Баян Ғариф улы]] — (1916—1979) — ғалим-фармаколог. Медицина хеҙмәте полковнигы. Медицина фәндәре докторы (1969), профессор (1971). * [[Ситдиҡов Ғилман Хәмзә улы]] — ([[30 сентябрь]] [[1946 йыл]]) — энергетик, «Уфаэнергоучет» яуаплылығы сикләнгән ойошма директоры,[[Рәсәй Федерацияһы]]ның һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Хеҙмәт ветераны, 1976—1980 йылдарҙа [[Белорет районы|Белорет район комсомол комитетының]] I секретары, партия һәм йәмәғәт эшмәкәре. * [[Ситдиҡов Ғөзәйер Зөлҡәрнәй улы]] — (ноябрь 1911 йыл — 14 май 1969 йыл) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия ҡыҙылармеецы. * [[Ситдиҡов Мөхәмәт Хәмзә улы]] — (1943 йыл, 8 сентябрь) — хеҙмәт ветераны, «1941 — 1945 йй Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүҙең 20 йыллығы» юбилей миҙалы ([[7 май]] [[1965]]), «Алыҫ поход өсөн» жетоны, «В. И. Лениндың тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы маҡтаулы хеҙмәт өсөн» миҙалы кавалеры ([[27 март]] [[1970]]). * [[Ситдиҡов Ринат Даян улы]] — (8 октябрь 1968 йыл) — Салауат районы Лағыр урта дөйөм белем биреү мәктәбе директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы. Сухомлинскийҙың «Йөрәгемде балаларға бирәм» миҙалы лауреаты (2021). * [[Ситдиҡов Хәмиҙулла Ситдиҡ улы]] (1903 йыл — ?) — 112-се башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия сержанты. II дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985). * [[Ситдиҡов Шәмсетдин Мөхәмәтдин улы]] ([[17 июнь]], [[1924]], [[БАССР]], — педагог, разведчик. Өс тапҡыр [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] менән наградланған. * [[Ситдиҡова Гүзәл Рамаҙан ҡыҙы]] ([[10 июнь]] [[1952 йыл]]) — [[башҡорттар|башҡорт]] шағиры, прозаик, публицист, тәржемәсе һәм йәмәғәт эшмәкәре. Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2007). [[Һәҙиә Дәүләтшина]] исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (2017) * [[Ситдиҡова Флүрә Булат ҡыҙы]] ([[1 декабрь]] [[1958 йыл]]) — музыкант-скрипкасы, педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Сәнғәт фәндәре кандидаты (2012), профессор (2012). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның мәғариф өлкәһенең почётлы хеҙмәткәре (2017), [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2009). * [[Ситдиҡова Әҙиә Хәбибулла ҡыҙы]] ([[12 декабрь]] [[1913 йыл]] — [[29 май]] [[2000 йыл]]) — рәссам. 1964 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ (1983) һәм атҡаҙанған (1973) рәссамы. (1964). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1993). * [[Ситдыҡов Гена Әхмәт улы]] — ([[22 ғинуар]] [[1934]] — [[20 июль]] [[1998]]), тау инженеры. Техник фәндәр докторы (1985), профессор (1993). [[БАССР]]‑ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1980), БАССР‑ҙың атҡаҙанған нефтсеһе == Һылтанмалар == * [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf С. Х. «Төпәев Башҡорт фамилиялары»] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 9ux0e0o0evlbzzc3kgokc3guuoqo832 1148459 1148457 2022-08-02T15:31:40Z Guram52 5505 /* Һылтанмалар */ wikitext text/x-wiki '''Ситдиҡов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Ғәрәпсә ''ситдиҡ'', ''садиҡ'' ({{lang-ar|صادق}}) — тоғро һүҙле, ғәҙел тигәнде аңлата. Ислам донъяһында киң таралған исем. Башҡа [[төрки халыҡтар]]ҙа ла бар. '''Ситдиҡова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле фамилиялаштар == * [[Ситдиҡов Баян Ғариф улы]] — (1916—1979) — ғалим-фармаколог. Медицина хеҙмәте полковнигы. Медицина фәндәре докторы (1969), профессор (1971). * [[Ситдиҡов Ғилман Хәмзә улы]] — ([[30 сентябрь]] [[1946 йыл]]) — энергетик, «Уфаэнергоучет» яуаплылығы сикләнгән ойошма директоры,[[Рәсәй Федерацияһы]]ның һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Хеҙмәт ветераны, 1976—1980 йылдарҙа [[Белорет районы|Белорет район комсомол комитетының]] I секретары, партия һәм йәмәғәт эшмәкәре. * [[Ситдиҡов Ғөзәйер Зөлҡәрнәй улы]] — (ноябрь 1911 йыл — 14 май 1969 йыл) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия ҡыҙылармеецы. * [[Ситдиҡов Мөхәмәт Хәмзә улы]] — (1943 йыл, 8 сентябрь) — хеҙмәт ветераны, «1941 — 1945 йй Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүҙең 20 йыллығы» юбилей миҙалы ([[7 май]] [[1965]]), «Алыҫ поход өсөн» жетоны, «В. И. Лениндың тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы маҡтаулы хеҙмәт өсөн» миҙалы кавалеры ([[27 март]] [[1970]]). * [[Ситдиҡов Ринат Даян улы]] — (8 октябрь 1968 йыл) — Салауат районы Лағыр урта дөйөм белем биреү мәктәбе директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы. Сухомлинскийҙың «Йөрәгемде балаларға бирәм» миҙалы лауреаты (2021). * [[Ситдиҡов Хәмиҙулла Ситдиҡ улы]] (1903 йыл — ?) — 112-се башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия сержанты. II дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985). * [[Ситдиҡов Шәмсетдин Мөхәмәтдин улы]] ([[17 июнь]], [[1924]], [[БАССР]], — педагог, разведчик. Өс тапҡыр [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] менән наградланған. * [[Ситдиҡова Гүзәл Рамаҙан ҡыҙы]] ([[10 июнь]] [[1952 йыл]]) — [[башҡорттар|башҡорт]] шағиры, прозаик, публицист, тәржемәсе һәм йәмәғәт эшмәкәре. Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2007). [[Һәҙиә Дәүләтшина]] исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (2017) * [[Ситдиҡова Флүрә Булат ҡыҙы]] ([[1 декабрь]] [[1958 йыл]]) — музыкант-скрипкасы, педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Сәнғәт фәндәре кандидаты (2012), профессор (2012). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның мәғариф өлкәһенең почётлы хеҙмәткәре (2017), [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2009). * [[Ситдиҡова Әҙиә Хәбибулла ҡыҙы]] ([[12 декабрь]] [[1913 йыл]] — [[29 май]] [[2000 йыл]]) — рәссам. 1964 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ (1983) һәм атҡаҙанған (1973) рәссамы. (1964). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1993). * [[Ситдыҡов Гена Әхмәт улы]] — ([[22 ғинуар]] [[1934]] — [[20 июль]] [[1998]]), тау инженеры. Техник фәндәр докторы (1985), профессор (1993). [[БАССР]]‑ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1980), БАССР‑ҙың атҡаҙанған нефтсеһе == Топоним == *[[Ситдиҡ-Мулла]] — Башҡортостандың Ауырғазы районындағы ауыл. == Һылтанмалар == * [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf С. Х. «Төпәев Башҡорт фамилиялары»] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 5y15b5s8kbllgux0uh6mu4zchqeynrw 0 154616 1148493 1147631 2022-08-02T17:06:13Z Айсар 10823 күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{ФШ|Гусев}} {{Ук}} '''Ирина Борисовна Гусева''' ({{Lang-uk|Ірина Борисівна Гусєва}}; [[5 август]] [[1987 йыл]]) — украин дзюдоисы. [[Рио-де-Жанейро]] ҡалаһында үткән 2016 йылғы Йәйге Паралимпия уйындарының көмөш призеры. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [http://www.2014.paralympic.org.ua/index.php?option=com_content&task=view&id=2745&Itemid=149 Національний комітет спорту інвалідів України] {{ref-uk}} [[Категория:III дәрәжә княгиня Ольга ордены кавалерҙары]] 9mpr3ft4p9ddlw4ew26xulj9z29x78k 0 158965 1148542 940749 2022-08-03T05:46:15Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Дорофеев}} '''Лидия Якимовна Дорофеева''' ([[1924 йыл|1924]] — [[1990 йыл|1990]]) — совет оборона сәнәғәтендә производство алдынғыһы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966) == Биографияһы == Лидия Якимовна Дорофеева 1924 йылдың 15 майында Сыуаш АССР-ының Урмарский районы Бишево ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. 1941 төҙөлөш ойошмаһына эшкә инә, Чебоксар резинотехник изделиелар заводы төҙөлөшөндә ҡатнаша (завод №320). 1948 йылдан алып 320-се заводтың бер цехында эшләй, авиабомбалар, фейерверктар һәм пиротехника составтарын әҙерләү буйынса бөтә операцияларҙа эшләй. 1948 йылдан 1979 йылға тиклем цехта бөтә баҫҡыстарҙы ла үтә һәм төрлө вазифаларҙа була — аппаратсы, изделиеларҙы тултырыусы, преслаусы, изделиеларҙы йыйыусы һәм бригадир булып эшләй. Дорофеева Л. Я производствола иң алдынғыларҙан була, планды 120-130 процентҡа үтәй. СССР Юғары Советы Президиумының [[1966 йыл]]дың [[28 июль|28 июлендәге]] указы менән «1959-65 йылдар планын үтәүҙә ҡаҙаныштары һәм яңы техника төҙөүе өсөн» Лидия Якимовна Дорофееваға Ленин ордены һәм [[«Ураҡ һәм Сүкеш» миҙалы]] тапшырылып, [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] исеме бирелә. 1979 йылдан хаҡлы ялда. [[Чебоксар]] ҡалаһында йәшәй. 1990 йылдың 4 майында вафат була. == Наградалары == {{mainref|<ref>''[http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=2721 Краткая чувашская энциклопедия]'' / Трофимов А. А. Изд: Чебоксары: Чувашское книжное издательство. 2001 г. — 525 c.</ref><ref name="вх">{{Warheroes|author=Т. Каримов|name=Дорофеева Лидия Якимовна|id=19297|accessdate=2020-03-10}}</ref>}} * [[«Ураҡ һәм Сүкеш» миҙалы]] (28.07.1966) * [[Ленин ордены]] (28.07.1966) == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * ''[http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=2721 Краткая чувашская энциклопедия]'' / Трофимов А. А. Изд: Чебоксары: Чувашское книжное издательство. 2001 г. — 525 c. [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары]] [[Категория:Чебоксарҙа вафат булғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:1990 йылда вафат булғандар]] [[Категория:4 майҙа вафат булғандар]] [[Категория:Сыуашстанда тыуғандар]] [[Категория:1924 йылда тыуғандар]] [[Категория:15 майҙа тыуғандар]] 1a9swjsw7ikaw95sginp3pjfcsuvvbf 0 159137 1148399 1052960 2022-08-02T12:05:10Z Айсар 10823 күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Алла Иосифовна Журавлёва''' ([[4 август]] [[1937 йыл]]) — СССР һәм Рәсәй театр актёры. [[Рәсәй Федерацияһының халыҡ артисы]] (2000). == Биографияһы == Алла Иосифовна Журавлёва 1937 йылдың 4 авгусында Ворошиловоград ҡалаһында, хәҙер Украин ССР-ының Луганск ҡалаһында тыуған. 1960 йылда Харьков сәнғәт институтының юғары белем тураһында дипломын ала. Луганск ҡалаһында музыкаль-драма театрында эшләй башлай, һуңынан Ҡаҙағстанда [[Ҡостанай]] рус өлкә драма театрында эшләй. 1963 йылда төньяҡ Мурманск ҡалаһына күсеп килә һәм Төньяҡ флот театрында эшләй башлай. 1968 йылдан 1971 йылға тиклем Потсдамда эшләй, Германияла совет ғәскәрҙәре төркөмө театрында сығыш яһай. 1971 йылда Төньяҡ флот театрына ҡайта. 1992 йылда Мурманск өлкә драма театрында оҙайлы актриса эшмәкәрлеген башлай<ref>{{Cite web|url=https://b-port.com/mass-media/vm/2994/56987|title=Женская душа Аллы Журавлевой|publisher=Информационное агентство «Би-порт»|accessdate=2020-03-31}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200407162700/https://b-port.com/mass-media/vm/2994/56987 |date=2020-04-07 }}</ref>. Бында бер нисә тиҫтә төп ролдәрҙә уйнай<ref>{{Cite web|url=http://ke.culture.gov-murman.ru/slovnik/?ELEMENT_ID=94562|title=Кольская Энциклопедия|publisher=ke.culture.gov-murman.ru|accessdate=2020-03-31}}</ref>. 2017 йылда уға театр сәнғәтен үҫтереүҙәге ҡаҙаныштары өсөн махсус «Алтын битлек» премияһы тапшырыла<ref>{{Cite web|url=https://www.tv21.ru/news/2017/12/19/aktrisa-iz-murmanska-stala-laureatom-specialnoy-premii-zolotoy-maski|title=Актриса из Мурманска стала лауреатом специальной премии «Золотой маски»|publisher=Телекомпания ТВ21|lang=ru|accessdate=2020-03-31}}</ref>. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Рәсәйҙең халыҡ артисы]] (18.11.2000). * [[РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы]] (20.04.1987) * Мурманск өлкәһе губернаторы премияһы лауреаты. * Махсус «Алтын битлек» премияһы лауреаты (2017). == Театр эштәре == '''Мурманск өлкә драма театры''' * Кручинина — «Без вины виноватые»; * Софья — «Зыковы»; * Гелена — «Варшавская мелодия»; * Маша — «Океан»; * Филумена Мартурано — «Филумена Мортурано»; * Бабушка — «Деревья умирают стоя», А.Касона; * Елизавета Английская — «Елизавета Английская», Ф.Брукнер; * Аманда — «Стеклянный зверинец», Т.Уильямс; * А — «Три высокие женщины», Э.Олби; * Ханума — «Проделки Ханумы», А.Цагарели; * Тэффи — «Изгнание» по повести Н.Тэффи «Воспоминания»; * Старуха-миллионерша, Мери — «Доброе утро, сто долларов!», И.Гаручава, П.Хотяновский; ; Моноспектаклдәре * Томас Манндың «Иосиф и его братья» романы буйынса «Фамарь» моноспектакле; * «Преступление и…» моноспектакле, Е.Замятин; * «Мы странно встретились…» боронғо романс кисәһе. == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [https://modt.ru/people/id/juravleva-alla-iosifovna Алла Журавлёва] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған артистары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының халыҡ артистары]] [[Категория:XXI быуат актёрҙары]] [[Категория:XX быуат актёрҙары]] [[Категория:Рәсәй актёрҙары]] [[Категория:СССР актёрҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса актёрҙар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]] [[Категория:1937 йылда тыуғандар]] [[Категория:4 августа тыуғандар]] tvop85o1h14s1gyzkc7yljgcocbpbn1 0 159633 1148541 946832 2022-08-03T05:45:52Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Дорофеев}} '''Дорофеева Валентина Александровна''' ([[24 июль]] [[1937 йыл|1937]] — [[3 август]] [[2018 йыл|2018]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] нефть сәнәғәте алдынғыһы, СССР Нефть сәнәғәте министрлығы «Әлмәтнефть» нефть-газ сығарыу идаралығының Тихонов тауар паркында № 1 нефть әҙерләү һәм нефть ҡыуыу цехының өлкән операторы,[[Татарстан Республикаһы|Татар АССР-ы Әлмәт]] ҡалаһы, [[Хеҙмәт Даны ордены|Хеҙмәт Даны орденының]] тулы кавалеры (1986). == Биографияһы == [[1937 йыл]]да [[Ырымбур өлкәһе]] Боғорослан районы Яңы Кудрино ауылында тыуған. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] башланыу алдынан әсәһен юғалта. Атаһы фронтҡа китә һәм [[1942 йыл]]да һәләк була. Валентина һәм уның һеңлеһе етем ҡала. Уларҙы атаһының өс балалы бер туған апаһы үҙ ҡарамағына ала. Мәктәпте тамамлағас, Валентина Боғорослан нефть техникумына уҡырға инә. [[1956 йыл]]да уҡыуын тамамлай. [[1956 йыл]]дың [[1 август]]ында «Әлмәтнефть» 1-се нефтепромыселына нефть сығарыу операторы булып хеҙмәт юлын башлай. Бында 31 йыл эшләп хаҡлы ялға сыға. [[1963 йыл]]да Тихонов тауар паркында операторҙар звено етәксеһе була. КПСС ағзалығына инә. 1976 йылдан алып 1984 йыл дауамында № 1 НГДУ «Әлмәтнефть» производствоһының нефтте комплекслы әҙерләү һәм ҡыуыу цехында партия ойошмаһы секретары була. [[СССР]] Юғары Советы Президиумының [[1975 йыл]]дың [[21 апрель|21 апреле]] Указына ярашлы III дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] менән бүләкләнә. СССР Юғары Советы Президиумының [[1981 йыл]]дың [[2 март]]ындағы Указына ярашлы II дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] менән бүләкләнә. 1986 йылдың 29 апрелендә нефть сәнәғәте продуктын арттырыу өсөн социалистик йөкләмәләрҙе һәм планды үтәүҙә күрһәткән ҡаҙаныштары өсөн СССР Юғары Советы Президиумы ның 1986 йылдың 29 апрелендәге Указына ярашлы I дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] менән бүләкләнә. Валентина Александровна Дорофеева [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры була. Хаҡлы ялға [[1987 йыл]]да сыға<ref>{{Cite web|url=http://almetyevsk.tatar.ru/rus/index.htm/news/974458.htm|title=Айрат Хайруллин поздравил с 80-летием полного кавалера ордена Трудовой Славы Валентину Дорофееву|publisher=almetyevsk.tatar.ru|lang=ru|accessdate=2020-04-16}}</ref>. [[2018 йыл|2018 йылдың 3 авгусында]] вафат булған. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * I дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] (29.04.1986); * II дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены|Хеҙмәт даны ордены]] (02.03.1981); * III дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены|Хеҙмәт даны ордены]] (21.04.1975); * «Нефть сәнәғәте отличнигы» исемле күкрәк билдәһе * Х бишйыллыҡ ударнигы; * ОАО "Татнефть"тең почетлы нефтсеһе (2012). == Хәтер == * Әлмәт ҡалаһының Геойҙар Аллеяһында Дорофеева Валентина Александровнаға бюст ҡуйылған. == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * Герои Социалистического Труда и полные кавалеры ордена Трудовой Славы — наши земляки. — [[Ҡазан|Казань]], 2003. * ''Ежова С. В.'' Имя твоё — подготовщик. [[Яр Саллы|Набережные Челны]], Новости мира, 2006. == Һылтанмалар == * {{Warheroes|id=17071}} [[Категория:Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалерҙары]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Хеҙмәт Даны ордены кавалерҙары]] [[Категория:Татарстанда вафат булғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:2018 йылда вафат булғандар]] [[Категория:3 августа вафат булғандар]] [[Категория:Ырымбур өлкәһендә тыуғандар]] [[Категория:1937 йылда тыуғандар]] [[Категория:24 июлдә тыуғандар]] i297nog6xlyqg78jq2o9wjz129fsrwy 0 161203 1148483 1065420 2022-08-02T16:33:11Z 37.30.33.142 wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Серге́й Кужуге́тович гад Шойгу́<ref>«Кстати, в самой фамилии, кто не знает, ударение следует ставить на второй слог» — см. [https://rg.ru/2005/05/20/shoigu.html Шойгу разменял полтинник] — [[Российская газета]], 20.05.2005.</ref>''' ({{Lang-tyv|Сергей Күжүгет оглу Шойгу}}; [[21 май]] [[1955 йыл]], Тыва автономиялы өлкәһе, Чадан ([[РСФСР]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. 2012 йылдың 6 ноябренән Рәсәй Федерацияһы оборона министры. Армия генералы (2003). [[Рәсәй Федерацияһы Геройы]] (1999). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған ҡотҡарыусыһы (2000). РСФСР һәм Рәсәй Федерацияһының граждандар оборонаһы эштәре, ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм стихиялы бәлә-ҡазалар эҙемтәләрен бөтөрөү буйынса Дәүләт комитеты рәйесе (1991—1994), Рәсәй ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы (1994—2012) башлығы, Мәскәү өлкәһе губернаторы була (2012)<ref>{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/21/05/2012/651305.shtml|title=В.Путин подписал указ о составе нового правительства|accessdate=2012-05-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120523143605/http://top.rbc.ru/politics/21/05/2012/651305.shtml|archivedate=2012-05-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120523143605/http://top.rbc.ru/politics/21/05/2012/651305.shtml |date=2012-05-23 }}</ref><ref>[http://graph.document.kremlin.ru/page.aspx?1611015 Указ Президента Российской Федерации от 11.05.2012 № 616 «О Шойгу С. К.»]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref>. «Берҙәмлек» төбәк-ара хәрәкәте башлығы (1999—2001), «[[Берҙәм Рәсәй]]» (2001—2002, [[Лужков Юрий Михайлович|Юрий Лужков]] һәм [[Шәймиев Минтимер Шәрип улы|Минтимер Шәймиев]] менән бергә) партияһы рәйестәше, «Берҙәм Рәсәй» юғары советы ағзаһы; «Берҙәм Рәсәй» партияһына нигеҙ һалған<ref>{{Cite web|title=Слоган и дело|url=http://kommersant.ru/doc/3076638|publisher=[[Коммерсантъ]]|accessdate=2016-09-15|quote=Представители номенклатуры, которым в предыдущих трёх созывах так и не удалось получить большинство в Думе, в этот раз объединились в партию "Единая Россия" и всерьёз боролись за победу. "Вместе с президентом", "Сильная Россия — Единая Россия", "Возьмём власть — ответим делом!" — обещали с агитматериалов глава высшего совета новой партии Борис Грызлов и её основатели Сергей Шойгу, Юрий Лужков и Минтимер Шаймиев.}}</ref><ref>{{Cite web|title=Шойгу Сергей Кужугетович|url=http://fedpress.ru/person/1663761|publisher=[[ФедералПресс]]|accessdate=2016-09-15}}</ref>. Рус география йәмғиәте президенты (2009 йылдан). Әлеге ваҡытта Рәсәй Федерацияһының 1990-сы йылдарҙан бирле, Хөкүмәт ағзаһы булып ҡалған (ҙур булмаған тәнәфес менән) берҙән-бер министры, (дөйөм алғанда — 30 йылға яҡын)<ref>{{Cite web|url=https://www.novayagazeta.ru/articles/2015/08/10/65185-general-nashey-armii|title=Генерал нашей армии|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=24 октября 2017}}</ref>. == Маҡтаулы исемдәре һәм танылыуы == Сергей Шойгу тыуған [[1955 йыл|1955 йылдың 21 майында]] Тува автономиялы өлкәһенең ҙур булмаған Чадан ҡаласығында район гәзите мөхәррире Кужугет Серэевич Шойгу һәм зоотехник Александра Яковлевна Шойгу Кужугет (ҡыҙ фамилияһы — Кудрявцева)<ref name="autogenerated2">[http://gov.tuva.ru/news.aspx?id=8356 В Москве прощаются с Александрой Шойгу]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref> (Сергей Шойгуның әсәһе яғынан туғандары сығыштары менән Украинанан, Шойгу 1960 йылда Луганск өлкәһе Стаханов ҡалаһының православие сиркәүендә суҡындырылған<ref>[https://www.mk.ru/politics/2019/09/22/shoygu-rasskazal-o-svoikh-ukrainskikh-kornyakh.html Шойгу рассказал о своих украинских корнях]</ref>) ғаиләһендә тыуған. [[:ru:Срочная служба|Армияла хеҙмәт]] итмәгән<ref>{{cw|author=Валерий Ширяев|url=https://www.novayagazeta.ru/articles/2015/08/10/65185-general-nashey-armii|title=Генерал нашей армии|publisher=[[Новая газета]]|date=10 августа 2015|accessdate=24 октября 2017}}</ref>. === Белеме === 1962 йылдан алып 1972 йылға саҡлы урындағы мәктәптә уҡый. 1972 йылдан 1977 йылға тиклем Сергей Шойгу Красноярск политехник институтында уҡып, инженер-[[Төҙөлөш|төҙөүсе]]<ref name="mil.ru-min">{{Cite web|url=http://structure.mil.ru/management/minister.htm|title=Министр обороны|publisher=Министерство обороны Российской Федерации|accessdate=2014-12-23}}</ref> һөнәре буйынса тамамлай 1996 йылда РАНХиГС-та иҡтисад фәндәре кандидаты ғилми дәрәжәһенә дәғүә итеп, «Социаль-иҡтисади зыянды кәметеү маҡсатында ғәҙәттән тыш хәлдәрҙе күҙаллау буйынса дәүләт идаралығын ойоштороу» темаһына диссертация яҡлай<ref name="mil.ru-min"/><ref>{{Cite web|url=http://www.tuva.asia/lib/disser/1996/1019-shoygu.html|title=Организация государственного управления при прогнозировании чрезвычайных ситуаций в целях уменьшения социально-экономического ущерба (на примере землетрясений)|publisher=Электронный журнал «Новые исследования Тувы»|accessdate=2014-12-23|archiveurl=|archivedate=}}</ref>. === Карьераһы === ==== Төҙөлөштәрҙә ==== 1977—1978 йй. — «Промхимстрой» тресы мастеры ([[Красноярск]]); 1978—1979 йй. — мастер, «Тувинстрой» тресы участка начальнигы ([[Ҡыҙыл (ҡала)|Ҡыҙыл]]); 1979—1984 йй. — өлкән прораб, баш инженер, «Ачинскалюминстрой» тресының СУ-36 төҙөлөш идаралығы начальнигы; с 1984—1985 йй. — «Саяналюминстрой» тресы управляющийы урынбаҫары (Саяногорск); 1985—1986 йй. — «Саянтяжстрой» тресы управляющийы ([[Абакан]]); 1986—1988 йй. — «Абаканвагонстрой» тресы управляющийы. 1988—1989 йй. — [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|КПСС-тың]] Абакан ҡала комитетының икенсе секретары; 1989—1990 йй. — КПСС-тың Красноярск крайкомы инструкторы. 1990 йылда Мәскәүгә яңы эш урынына күсә. 1990—1991 йй. — РСФСР-ҙың Архитектура һәм төҙөлөш буйынса Дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. ==== Рәсәй ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы башлығы ==== 1991 йылдан ҡотҡарыусыларҙың Рәсәй корпусы рәйесе; РСФСР-ҙың Ғәҙәттән тыш хәлдәр Дәүләт комитеты рәйесе. 1991—1994 йй. — яңы барлыҡҡа килеүсе [[Рәсәй Федерацияһы]] граждандар оборонаһы эштәре, ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм стихиялы бәлә-ҡазалар эҙемтәләрен бөтөрөү буйынса беренсе Дәүләт комитеты рәйесе. [[Файл:Sergey_Shoigu.jpg|слева|мини|267x267пкс|{{Center|Рәсәй Федерацияһы Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы Башлығы, 2002 йыл}}]] 1992 йылда назначен заместителем главо время осетин-ингуш конфликты<ref>{{Cite web|url=http://www.magastimes.com/node/103|title=Справка об обстоятельствах возникновения осетино-ингушского вооружённого конфликта, его развития и роли в нём федеральных органов власти и управления|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100225154959/http://www.magastimes.com/node/103|archivedate=2010-02-25}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100225154959/http://www.magastimes.com/node/103 |date=2010-02-25 }}</ref> осоронда Төньяҡ Осетия һәм Ингушетия территорияһында ваҡытлы хакимиәт башлығы урынбаҫары итеп тәғәйенләнә. 1993—2003 йй. — [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы|БМО]] һәләкәтле бәлә-ҡазалар хәүефен кәметеү хеҙмәтенең халыҡ-ара ун йыллығын уҙғарыу буйынса Рәсәй Федерацияһы Милли комиссияһы рәйесе. 1994—2012 йй. — Рәсәй Федерацияһының граждандар оборонаһы эштәре, ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм стихиялы бәлә-ҡазалар эҙемтәләрен бөтөрөү буйынса министры(бер үк ваҡытта, 2000 йылдың 10 ғинуарынан 7 майға тиклем — Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәт рәйесе урынбаҫары). Рәсәй ғәҙәттән тыш хәлдәр министры вазифаһын башҡарғанда, Рәсәй Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығының күп ҡотҡарыу һәм гуманитар операцияларына етәкселек итте. Рәсәй граждандары уны рәсәй халҡының күпселеге эшмәкәрлеген хуплаған иң популяр министр тип атаны<ref>[http://socio.rin.ru/cgi-bin/news.pl?idn=192815 Назван самый популярный министр России — Социология]</ref><ref>[http://ria.ru/society/20100705/252302817.html Шойгу, Лавров и Иванов — самые популярные в народе российские министры | РИА Новости]</ref>. 1996 йыл — Рәсәй Федерацияһы субъекттарында Рәсәй Федерацияһы президенты Борис Ельцинды һайлау кампанияһының кураторы<ref>[http://www.panorama.ru/gov/gov20033.shtml Шойгу Сергей Кужугетович на сайте panorama.ru]</ref>. 1996 йылдан — [[Рәсәйҙең Именлек советы|Рәсәй Федерацияһының именлек советы]] ағзаһы (2012 йылдан — [[Рәсәйҙең Именлек советы|Рәсәй Федерацияһы Именлек Советының]] даими ағзаһы). 2000 йылда «Берҙәмлек» партияһын етәкләй, һуңынан «Ватан» ([[Лужков Юрий Михайлович|Юрий Лужков]]) һәм «Бөтә Рәсәй» ([[Шәймиев Минтимер Шәрип улы|Минтимер Шәймиев]]) партиялары менән бергә «Берҙәм Рәсәй» партияһы тип үҙгәртелә<ref>[http://lenta.ru/russia/2000/05/27/edinstvo/ Lenta.ru: В России: партию «Единство» возглавил Сергей Шойгу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150401052117/http://lenta.ru/russia/2000/05/27/edinstvo/ |date=2015-04-01 }}</ref>. 2003 йылдың 15 октябренән башлап — Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте янында Диңгеҙ коллегияһыағзаһы. 2009 йылдың ноябренән алып — Рус география йәмғиәте президенты. 2010 йылдың октябренән — Рәсәйҙең Террорға ҡаршы милли комитеты ағзаһы. 2011 йылдың июленән — Рәсәй Федерацияһында экстремизмға ҡаршы көрәш буйынса ведомство-ара комиссия ағзаһы. 2011 йылдың 30 июненә тиклем «НИС ГЛОНАСС» навигация эшмәкәрлеге өлкәһендә федераль селтәр операторы директорҙар советы рәйесе булды. ==== Губернатор ==== 2012 йылдың 4 апрелендә «[[Берҙәм Рәсәй]]» партияһы рәсәй президентына Шойгуны Мәскәү өлкәһе губернаторы<ref>[http://www.ria.ru/mosobl/20120404/617980526.html Медведев предложил Шойгу в губернаторы Подмосковья]</ref> вазифаһына кандидат тип тәҡдим итә. 2012 йылдың 5 апрелендә Шойгу кандидатураһын Мәскәү өлкә думаһы<ref>[http://www.mosreg.ru/news/69764.html Мособлдума утвердила кандидатуру С. Шойгу на пост губернатора Московской области]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> бер тауыштан хупланы. 2012 йылдың 11 майында, элекке губернатор [[:ru:Громов, Борис Всеволодович|Борис Громовтың]] вәкәләтле срогы тамамланғандан һуң, вазифа үтәй башланы<ref>[http://ria.ru/mosobl/20120511/646815189.html Шойгу вступил в должность губернатора Подмосковья]</ref>. ==== Рәсәй оборона министры ==== [[Файл:Sergey_Shoigu_9.5.2014.jpeg|слева|мини|272x272пкс|{{Center|[[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда Еңеүҙең 69 йыллығына бағышланған парад. Ҡыҙыл майҙан 9 май, [[2014 йыл]]}}]] 2012 йылдың 6 ноябрендә отставкаға ебәрелгән Анатолий Сердюков урынына Рәсәй Федерацияһы оборона министры итеп тәғәйенләнә. Хөкүмәт рәйесе матбуғат секретары Наталья Тимакова әйтеүенсә, Шойгуны оборона министры итеп тәғәйенләргә [[Медведев Дмитрий Анатольевич|Дмитрий Медведев]]<ref>[http://www.km.ru/v-rossii/2012/11/06/696643-novym-ministrom-oborony-rossii-stal-sergei-shoigu Шойгу стал главой Минобороны по рекомендации Медведева]</ref> тәҡдим итә. Бер үк ваҡытта Рәсәй президенты ҡарамағындағы дәүләт оборона заказын үтәү һәм ҡоралландырыу буйынса дәүләт программаһын тормошҡа ашырыуҙы контролдә тотоу ведомство-ара эш төркөмө етәксеһе урынбаҫары итеп тәғәйенләнә. Министр вазифаһына тотонғас, Шойгу үҙенән алда булған министр башлаған Рәсәй Ҡораллы Көстәре кардиналь реформаны<ref name="Osipov">{{Мәҡәлә|автор=Осипов, Сергей. |заглавие=365 дней службы. 10 шагов, за которые Вооружённые силы благодарны Сергею Шойгу|ссылка=http://www.aif.ru/society/army/1014958|издание=[[Аргументы и факты]]|год=2013|номер=45 (1722) за 6 ноября|страницы=11}}</ref> дауам итә, әммә реформаны тормошҡа ашырыу буйынса мөһим үҙгәрештәр ҙә индерә. Хәрби әҙерлектең интенсивлығы байтаҡҡа арттырыла, күп тапҡыр (Ҡораллы Көстәрҙә эштәрҙең ысынбарлыҡ торошон асыҡлау маҡсаты менән) хәрби әҙерлекте ҡапыл тикшереү ойоштороу, Махсус операциялар көстәре булдырылды, бик күп элек ҡыуылған офицерҙар хәрби хеҙмәткә кире ҡайтарылды, хәрби медицинаныдемилитаризациялау юҡҡа сығарылды. [[Федерация Советы]]ның оборона һәм хәүефһеҙлек буйынса Комитеты рәйесе Виктор Озеров Сергей Шойгу һәм уның командаһы Оборона министрлығына килгәндән һуң бер йыл үтеүгә, унан алда Ҡораллы Көстәрҙәге әхлаҡи климат яҡшы түгел ине, әммә «Шойгу, армия генералы, күп ғәҙәттән тыш хәлдәрҙән үткән кеше, армиялағы хәлде ыңғайға үҙгәртә алды» тип билдәләне; бер йыл эсендә хәрби хәрби училищеларға һәм академияларға йыйыу 7,5 тапҡырға артты, ә башҡа хәрби кафедралары юғары уҡыу йорттарында яңы министр инициативаһы буйынса ғилми роталар (уҡып йөрөгән студенттар, уҡыуҙан айырылмайса, юғары уҡыу йортонда армия хеҙмәтен үтә ала) ойошторолдо, Рәсәйҙә кадет һәм суворов училищелары<ref name="Osipov"/> һаны арта. Шойгу башланғысы буйынса, Рәсәй арктика төбәгенең именлеген тәьмин итеү маҡсатында Арктика ғәскәретөҙөлә; йыл һайын Халыҡ-ара Армия Уйындары үткәрелә һәм армия спорты үҫешә; иң ҙур һәм берҙән-бер хәрби-патриотик «Патриот» паркы төҙөлә. Рәсәй ҡораллы Көстәре реформаһы һөҙөмтәһе [[Ҡырым]] ваҡытында 2014 йылғы февраль-март ваҡиғаларындакүренде. РФ Оборона министрлығы (Ҡырымдағы рәсәй хәрби объекттарын һаҡлауҙы көсәйтеү маҡсатында) ярымутрауға Баш разведка идаралығының махсус подразделениеларын һәм рәсәй диңгеҙ пехотаһы көстәрен күсерә; был подразделениелар Ҡырымдағы украин частарын ҡоралһыҙландырҙы. Рәсәй Федерацияһы Президенты [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путин]] Ҡораллы Көстәрҙең ул ваҡыттағы хәрәкәтенә юғары баһа бирҙе. Сергей Шойгу РФ Оборона министрлығының Ҡырымдағы хәрәкәтен «тыныс халыҡҡа хәүеф һәм экстремистарҙың рәсәй хәрби инфраструктураһын ҡулға алыу ҡурҡынысы» янауы менән дәлилләне, һәм «рәсәй хәрби хеҙмәткәрҙәренең юғары әхлаҡ сифаттары, яҡшы әҙерлеге һәм ихтыяры арҡаһында ҡан ҡойошҡа юл ҡуйылманы», тип һыҙыҡ өҫтөнә алды. Өҫтәп шуны әйтер кәрәк: был эш-хәрәкәт барышында «Рәсәй Федерацияһы украина яғы менән ике яҡлы килешеүҙе, шулай уҡ халыҡ-ара йөкләмәләрҙе боҙманы» 2019 йылдың октябренән —Хәрби-төҙөлөш компанияһының<ref>[https://rg.ru/2020/04/03/shojgu-vozglavil-nabsovet-voenno-stroitelnoj-kompanii.html Шойгу возглавил набсовет Военно-строительной компании]</ref> күҙәтеү советы башлығы. 2020 йылдың 21 ғинуарында хөкүмәт составына инде. {|class="graytable" style="text-align:center" |+ |width="25%"|[[Файл:Dmitry Timofeyevich Yazov, Sergey Shoigu, Arkady Bakhin 01.JPG|thumb|center|200px]] |width="25%"|[[Файл:Vladimir Putin at «Army-2015» 09.jpg|thumb|center|200px]] |width="25%"|[[Файл:Комплексная проверка войск Восточного военного округа 09.jpeg|thumb|center|200px]] |width="25%"|[[Файл:Sergey Shoigu in Syria (2016-06-18) 04.jpg|thumb|center|200px]] |width="25%"|[[Файл:Сергей Шойгу Министр Обороны РФ.jpg|thumb|center|200px]] |- |На юбилее [[Советтар Союзы Маршалы]] Язов, Дмитрий Тимофеевичтың юбилейында,<br>2014 йыл, 8 ноябрь |С.К. Шойгу үҙенең урынбаҫарҙары менән<br>«Патриот» паркында, 2015 йыл, 16 июнь |Көнсығыш хәрби округы ғәскәрҙәрен тикшергәндә [[Владимир Владимирович Путин]] менән, 2013 йыл |Рәсәй Федерацияһы Оборона министры С. К. Шойгу.<br>[[Хмеймим]] авиабазаһы, [[Сүриә]]. 2016 йыл, 18 июнь |Рәсәй Федерацияһы Оборона министры С. К. Шойгу.<br>[[Ҡыҙыл]] ҡалаһы, [[Тыва Республикаһы]]. 2015 йыл, 21 май |} 2015 йылдың 30 сентябренән Рәсәй Сүриәлә хәрби операция үткәрә. Операцияны Рәсәй Хәрби Диңгеҙ Флоты менән берлектә 2015 йылдың 1 авгусында булдырылған Һауа-космос көстәре тормошҡа ашыра. 2015 йылдың 7 октябрендә Рәсәй Президенты Владимир Путин [[Сочи]] ҡалаһында үткән Шойгу менән осрашыуы ваҡытында, операцияның тәүге аҙнаһына йомғаҡ яһап, РФ Оборона Министрлығы эшен: дөйөм алғанда министрлыҡтың эшен дә, бирелгән сәпкә һауанан һөжүм итеүсе Сүриәлә урынлашҡан рәсәй авиатөркөмө [[:ru:Военная авиация|лётчиктарының]] хәрби операцияларын һәм [[Каспий диңгеҙе]] акваторияһынан «Калибр» ҡанатлы ракеталарҙан мәргән атыусы Каспий флотилияһы моряктарының хеҙмәтен дә<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/50458|title=Встреча с главой Минобороны Сергеем Шойгу|publisher=// ''Официальный сайт Президента России''|date=7.10.2015|accessdate=2015-10-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.1tv.ru/news/polit/293681|title=Крылатый «Калибр» против терроризма — ракетные удары кораблей Каспийской флотилии по объектам ИГИЛ|publisher=// ''Официальный сайт [[Первый канал (Россия)|«Первого канала»]]''|date=7.10.2015|accessdate=2015-10-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.business-gazeta.ru/text/142662/|title=Зеленодольские корабли нанесли удары по ИГИЛ из Каспийского моря|publisher=// ''БИЗНЕС Online. Деловая электронная газета Республики Татарстан''|date=7.10.2015|accessdate=2015-10-07}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190503183609/https://www.business-gazeta.ru/text/142662/ |date=2019-05-03 }}</ref> тағы ыңғай баһаланы. 2015 йылға Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәре хәрби ҡеүәте буйынса донъяла икенсе урынға сыға<ref>{{Cite web|url=http://www.ntv.ru/novosti/1127056/|title=Россия вошла в тройку сильнейших военных держав мира, Украина — 21-я|publisher=НТВ|accessdate=2015-04-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.businessinsider.com/35-most-powerful-militaries-in-the-world-2014-7|title=The 35 Most Powerful Militaries In The World|publisher=Business Insider|accessdate=2015-04-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.globalfirepower.com/countries-listing.asp|title=Global Firepower Index|accessdate=2015-04-29}}</ref>. Йәмәғәт фекере мәғлүмәттәренә ярашлы, Рәсәй Федерацияһы Оборона министры армия генерал Сергей Шойгу — рәсәй Хөкүмәте министрҙарының хеҙмәтен баһалау буйынса ла 2013 йылдан бирле лидер булып ҡала 2020 йылдың 21 ғинуарынан, [[Медведев Дмитрий Анатольевич|Медведев]] хөкүмәте отставкаға сыҡҡандан һуң, Михаил Мишустин кабинетында оборона министры вазифаһына яңынан тәғәйенләнгән. === Тәнҡит === 2017 йылда оборона министрының 2017 йылдың 24 апрелендә ҡабул ителгән йәшерен «Об утверждении перечня воинских должностей подлежащих замещению солдатами …» бойороғо менән [[ҡатын-ҡыҙ]]ҙарҙы контракт буйынса түбәндәге хәрби вазифаларға: уҡсы, снайпер, сапёр, водитель, механик, танкист тәғәйенләүҙе тыйҙы. «Ҡатын-ҡыҙ вакансияһы» юҡлығын күрһәтеп, 2018 йылда [[Тольятти]] ҡалаһынан биш ҡыҙ, Израиль һәм Норвегияның (унда ҡатын-ҡыҙҙар сроклы хәрби хеҙмәткә саҡырыла) халыҡ-ара тәжрибәһенә һылтанып, [[Рәсәй Федерацияһы Конституцияһы|Рәсәй Конституцияһының]], енес айырымлыҡтарына ҡарамай, тигеҙ хоҡуҡ һәм шәхси азатлыҡ иғлан иткән 19-сы статьяһын боҙоуҙа ғәйепләп, оборона министрының һәм Рәсәй гвардияһы директорының бойороҡтарына [[суд]]та дәғүә белдерҙе. Яуап биреүсе булып Рәсәй Оборона министрлығы һәм Росгвардия сығыш яһаны. Ҡыҙҙарҙың суд «марш-бросок» яһауы федераль телеканалдарҙа: [[НТВ]], 5-се канал, 360, Мир, яҡтыртылды. Әммә беренсе инстанция суды, истецтарҙың юғары белеме булмауына һылтанып, бойороҡтарға дәғүә белдереүҙе кире ҡаҡты. Ҡыҙҙар үҙҙәре судтың яуабын агрессив феминизм<ref>{{Cite web|url=https://63.ru/text/gorod/65296831/|title=«Хочу стрелять!»: в Самарской области женщины судятся за право служить в армии|date=2018-08-22|publisher=63.ru|lang=ru|accessdate=2020-04-07}}</ref> тип атаны. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == [[Файл:Official_portrait_of_Sergey_Shoigu_with_awards.jpg|мини|283x283пкс|<center>Армия генералы Сергей Шойгу наградалар комплекты менән </center>]] '''Рәсәй Федерацияһының дәүләт наградалары''' * «[[Рәсәй Федерацияһы Геройы]]» исеме — ''экстремаль ситуацияла хәрби бурысын үтәгәндә күрһәткән ҡаһарманлығы һәм батырлығы өсөн'' (20 сентября 1999) * Изге апостол Андрей Первозванный ордены, ҡылыстары менән ''хәрби хәрәкәттәрҙә күрһәткән батырдығы өсөн'' (2014)<ref>{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/30/03/2015/5513efa49a79478b2234d044|title=Кремль заказал высшую награду за военные заслуги ценой 1 млн руб.|publisher=[[РБК]]|date=20 марта 2015|accessdate=20 мая 2015}}</ref> * I дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (21 май, 2020)<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/63375|title=Поздравление Сергею Шойгу с Днём рождения|publisher=Президент России|accessdate=2020-05-21}}</ref> * II дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (28 декабрь, 2010) — ''дәүләт алдындағы ҡаҙаныштары һәм оҙаҡ йылдар намыҫлы хеҙмәте өсөн''<ref>{{Cite web|url=http://text.document.kremlin.ru/SESSION/PILOT/main.htm|title=Указ Президента Российской Федерации от 28 декабря 2010 года № 1629 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ II степени Шойгу С. К.»|accessdate=2011-02-10}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140919042459/http://text.document.kremlin.ru/SESSION/PILOT/main.htm |date=2014-09-19 }}</ref> * III дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (21 май, 2005) — ''граждандар оборонаһын нығытыуға индергән ҙур өлөшө һәм һәләкәттәрҙе булдырмау һәм эҙемтәләрен бөтөрөүҙә ҡаҙаныштары өсөн'' * Александр Невский ордены (2014) * [[Почёт ордены]] (2009) — ''дәүләт алдындағы ҡаҙаныштары һәм Рәсәй Федерацияһының граждандар оборонаһы эштәре, ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм стихиялы бәлә-ҡазаларҙан халыҡты һәм территорияларҙы һаҡлау системаһын камиллаштырыуға индергән ҙур өлөшө өсөн''<ref>{{Cite web|url=http://dalpravda.ru/25103-shojjgu-nagrazhden-ordenom-pocheta.html|title=Шойгу награждён орденом Почёта|accessdate=2009-02-11}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140730033515/http://dalpravda.ru/25103-shojjgu-nagrazhden-ordenom-pocheta.html |date=2014-07-30 }}</ref> * «Шәхси батырлыҡ өсөн» ордены ([[февраль]], 1994) * «Ирекле Рәсәй һаҡсыһына» миҙалы (март, 1993) * «Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүгә 60 йыл» миҙалы (2005) * «Мәскәүгә 850 йыл иҫтәлегенә» миҙалы * «Санкт-Петербургҡа 300 йыл иҫтәлегенә» миҙалы (2003) * «Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған ҡотҡарыусыһы» почётлы исеме (18 мая 2000) — ''афәттәр, һәләкәттәр һәм стихиялы хәлдәрҙе булдырмау һәм уларҙың эҙемтәләрен бөтөрөү буйынса өлгәшкән ҡаҙаныштары өсөн''<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/acts/bank/15554|title=Указ Президента Российской Федерации от 18 мая 2000 года № 888 «О присвоении почётного звания „Заслуженный спасатель Российской Федерации“ генерал-полковнику Шойгу С. К.»|publisher=// Официальный сайт Президента России|accessdate=2016-05-28}}</ref> * «Ҡаҙанға 1000 йыл иҫтәлегенә» миҙалы (август, 2005) '''Рәсәй Президенты һәм Хөкүмәте рәхмәттәре''' * Рәсәй Федерацияһы Президенты Рәхмәттәре (1993, 1996, 1999 (2), 2000. 2005) '''Наградалары һәм исемле ҡоралы''' * Исемле 9-мм Ярыгин 6П35 пистолеты -РФ Хөкүмәтенән «Дәүләт алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» (2008)<ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.szrf.ru/doc.phtml?op=1&nb=00_00&year=2009&iss_id=165&doc_id=20135|title=Распоряжение Правительства Российской Федерации от 29 декабря 2008 года № 2013-р «О награждении именным боевым короткоствольным ручным стрелковым оружием Шойгу С. К.»|accessdate=2009-06-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140806160752/http://www.szrf.ru/doc.phtml?op=1&nb=00_00&year=2009&iss_id=165&doc_id=20135|archivedate=2014-08-06}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140806160752/http://www.szrf.ru/doc.phtml?op=1&nb=00_00&year=2009&iss_id=165&doc_id=20135 |date=2014-08-06 }}</ref> '''Рәсәй федерацияһы субъекттары наградалары''' * Мәскәү өлкәһенең Почётлы гражданины (2020) * Тыва Республикаһының Почётлы гражданины (2015)  * Хакасия Республикаһының Почётлы гражданины (2015) * Тыва Республикаһы ордены * 1 дәрәжә «Буян-Бадыргы» ордены ([[Тыва Республикаһы ордены]], 2012) — ''Тываның социаль-иҡтисади үҫешенә айырым өлөшө өсөн'' * «Хакасия алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (10 сентября 2007) * Почётлы ҡырымлы (2014) * 1 дәрәжә «Алтай крайы алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены ([[Алтай крайы]], 2011) * «Ҡаҙаныштары өсөн» ордены ([[Ингушетия]], 2007) * «Мәскәү өлкәһе алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» билдәһе (24 декабрь, 2007) * «Осетия Даны өсөн» ([[Төньяҡ Осетия — Алания Республикаһы]] миҙалы, 2005) * Кемерово өлкәһенең Почётлы гражданины (2005) * «Ставрополье крайы алдындағы ҡаҙныштары өсөн» миҙалы (ғинуар, 2003) * Саха (Якутия) Республикаһының Почётлы гражданины (2001) * «Бурысҡа тоғролоҡ өсөн» ордены (Ҡырым) (20 май, 2015 йыл)  '''Ведомство наградалары'''{{Внешнее изображение|align=right|width=300|image1=[https://ksonline.ru/wp-content/uploads/2015/01/9154_file_1.jpg Генерал армии (МЧС) С. К. Шойгу с планками наград (комплект № 1)]|image2=[https://mtdata.ru/u28/photo8E63/20185524897-0/original.jpeg Генерал армии (МЧС) С. К. Шойгу с планками наград (комплект № 2)]|image3=[https://www.vladtime.ru/uploads/posts/2018-06/1530204965_184142.jpg Генерал армии (МО РФ) С. К. Шойгу с планками наград (комплект № 3)]}} * «Хәрби хеҙмәттәшлекте нығытҡан өсөн» миҙалы (1995) * «Хәрби хеҙмәттәшлекте нығытҡан өсөн» миҙалы (2009) * «Хәрби хеҙмәттәшлекте нығытҡан өсөн» миҙалы (ФАПСИ) * «Хәрби хеҙмәттәшлекте нығытҡан өсөн» миҙалы (ФПС) * «Кавказдағы хеҙмәте өсөн» билдәһе (ФПС) * «Оборона минстрлығына 200 йыл» миҙалы<ref name="podgotovka_k_paradu">{{Cite web|url=http://mil.ru/images/military/military/photo/007%288%29.jpg|title=Фото с подготовки к параду 7 мая|quote=2-й ряд третья с конца|date=2014-05-07|lang=ru}}</ref> * «Ҡырымды ҡайтарғаны өсөн» миҙалы<ref>{{Cite web|url=http://mil.ru/images/military/military/photo/007%288%29.jpg|title=Фото с подготовки к параду 7 мая|quote=2-й ряд предпоследняя|date=2014-05-07|lang=ru}}</ref> * «Ғәҙәттән тыш хәл эҙемтәләрен бөтөргән өсөн» миҙалы * «Ғәҙәттән тыш гуманитар операцияларҙа ҡатнашыусыға» миҙалы * «Милли именлекте тәьмин иткән өсөн» миҙалы '''Сит ил наградалары''' * «Данакер» ордены ([[Ҡырғыҙстан]], 21 май, 2002 йыл)  * «Данк» миҙалы (Ҡырғыҙстан, 22 ғинуар, 1997 йыл) * Ҡаҙаныштар орденының Ҙур Тәреһе (Мальта ордены, 5 июль, 2012 йыл)  * I дәрәжә Серб флагы ордены (июль, 2012 йыл) * «Милли хәүефһеҙлекте тәьмин итеүҙәге ҡаҙаныштары өсөн» ордены ([[Венесуэла]], 11 февраль, 2015 йыл) * «Никарагуа Армияһының Ҙур Тәреһе» миҙалы ([[Никарагуа]], 12 февраля 2015 года) — ''за заслуги перед народом республики'' * Ҡыҙыл Байраҡ ордены ([[Монголия]], 18 октябрь, 2018 йыл)  * «Достук» ордены ([[Ҡырғыҙстан]], 22 февраль, 2020 йыл)  '''Йәмәғәт наградалары''' * 1997 йылғы Андрей Первозванный Премияһы лауреаты  * 1998 йылғы «Своя колея» Владимир Высоцкий Премияһы лауреаты  * 1999 йылғы Бөйөк Петр исемендәге Милли йәмәғәт премияһы лауреаты <ref>{{Cite web|url=http://www.scrf.gov.ru/persons/8/97.html|title=Состав Совета Безопасности Российской Федерации: Шойгу Сергей Кужугетович|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222090805/http://www.scrf.gov.ru/persons/8/97.html|archivedate=2015-12-22}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151222090805/http://www.scrf.gov.ru/persons/8/97.html |date=2015-12-22 }}</ref> '''Академик дәрәжәләре''' * Рәсәй Федерацияһының Сифат проблемалары Академияһы, Экологик хәүефһеҙлек Халыҡ-ара академияһы, Рәсәй һәм Халыҡ-ара инженер академиялары академигы. * Рәсәй МЧС-ының Янғынға ҡаршы көрәш хеҙмәте Академияһының Почётлы докторы. * Сербия Оборона министрлығы Оборона университетының Почётлы докторы (2020). '''Топонимикала''' * Тыва Республикаһының Чадан ҡалаһы урамы Шойгу исемен йөрөтә. * Шагонар ҡалаһында Генерал Шойгу поспекты (Тыва Республикаһы). == Хәрби исемдәре == * 1977 — запастағы лейтенант (Красноярск политехник институтының хәрби кафедраһында уҡыған). * 1993 — генерал-майор (26 апрель)<ref>{{Cite news|title=Указ Президента Российской Федерации от 26.04.1993 г. № 565|url=http://kremlin.ru/acts/bank/3460|work=Президент России|accessdate=2018-08-12|language=ru}}</ref>. * 1995 — генерал-лейтенант (5 май)<ref>{{Cite news|title=Указ Президента Российской Федерации от 05.05.1995 г. № 469|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/7825|work=Президент России|accessdate=2018-08-12|language=ru}}</ref>. * 1998 — генерал-полковник (8 декабрь)<ref>{{Cite news|title=Указ Президента Российской Федерации от 08.12.1998 г. № 1546|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/13253|work=Президент России|accessdate=2018-08-12|language=ru}}</ref>. * 2003 — армия генералы (7 май). == Ғаиләһе == [[Файл:Могила_родителей_Сергея_Шойгу.jpg|мини|290x290пкс|{{Center|Мәскәүҙәге Троекуров зыяратында<br> ата-әсәһенең ҡәбере}}]] * '''Атаһы''' — Кужугет Серэевич Шойгу (24.09.1921—01.12.2010) (тыумыштан Кужугет Шойгу Серээ оғлу) район гәзите редакторы, артабан партия-совет органдарында эшләй, КПСС-тың Тыва өлкә комитеты секретары, Тыва АССР-ы Министрҙар Советы Рәйесе урынбаҫары. Тыва дәүләт архивын етәкләгән һәм алты йыл тыва телендә нәшер ителгән «Шын» («Правда») гәзитен етәкләгән, «Время и люди», «Перо чёрного грифа» (2001), «Танну-Тыва: страна озёр и голубых рек» (2004) повестары авторы. * '''Әсәһе''' — Александра Яковлевна Шойгу, ҡыҙ фамилияһы - Кудрявцева (08.11.1924—12.11.2011). [[Орёл]] ҡалаһы янындағы Яковлево ауылында тыуған. Бөйөк Ватан һуғышы алдынан ғаиләһе менән Украинаға — Кадиевкағ, хәҙерге Луганск өлкәһе Стаханов ҡалаһына күскән. Зоотехник, [[Тыва Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, 1979 й. тиклем — Тыва Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығының план бүлеге начальнигы, бер нисә тапҡыр Тыва АССР-ы Юғары СОветы депутаты итеп һайланған. * '''Ҡатын''' — Ирина Александровна Шойгу (Антипина), «Экспо-ЭМ» компанияһы президенты<ref name="Щёголев">''Щёголев К. А.'' Кто есть кто в России. Исполнительная власть. Кто правит Россией. — {{М.}}, Астрель: АСТ, 2007. — С. 536. — ISBN 978-5-17-047056-3.</ref>. * '''Өлкән ҡыҙы''' — Юлия Сергеевна Шойгу (1977) — Рәсәй МЧС-ы тиҙ психологик ярҙам Үҙәге директоры<ref>{{Cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=806986|title=«Власть», «Родня во власти», 24 сентября 2007|accessdate=2007-09-26}}</ref>. * '''Кесе ҡыҙы''' — Ксения Сергеевна Шойгу (1991). * '''Өлкән апаһы''' — Лариса Кужугетовна Шойгу, «[[Берҙәм Рәсәй]]» партияһынан 5,6, 7 саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] депутаты. * '''Һеңлеһе''' — Ирина Кужугетовна Захарова (Шойгу, 1960) — врач-психиатр. == Һылтанмалар == * Дмитрий Глуховскийҙың «Эңер» китабында «Сергей Кочубеевич Шайбу» исеме менән бирелгән, «МЧС етәксеһе». * Тыва дәүләт университеты хеҙмәткәре Айбек Соскал «О Буга тур Шойгу» эпосын ижад иткән, һәм элек МЧС башлығы вазифаһын биләгән Мәскәү өлкәһе губернаторы Сергей Шойгу төп геройҙың прообразы булып тора. Эпостың тексы «Тәңре» Халыҡ-ара тикшеренеүҙәр фонды сайтында баҫтырылған. == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Китап|часть=Шойгу Сергей Кужугетович|заглавие=Кто есть кто в России и в ближнем зарубежье: Справочник|место=М.|издательство=Издат. дом «Новое время», «Всё для Вас»|год=1993|isbn=5-86564-033-X}} — С. 740—742. * {{Китап|часть=Шойгу Сергей Кужугетович|заглавие=''Щёголев К. А.''  Кто есть кто в России. Исполнительная власть. Кто правит Россией|место=М.|издательство=Астрель; АСТ|год=2007|isbn=978-5-17-047056-3}} — С. 525—526. * {{Warheroes|id=3122|star=Rus}} * {{ВТ-ЛП|Шойгу, Сергей}} * [http://structure.mil.ru/management/minister.htm Биография] на официальном сайте Министерства обороны России. * [http://www.government.ru/persons/25/ Биография] на официальном сайте Правительства России. * [http://www.itar-tass.com/c112/383307.html Биография] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120411231100/http://www.itar-tass.com/c112/383307.html |date=2012-04-11 }} на официальном сайте [[ТАСС|ИТАР-ТАСС]]. * [http://www.newlookmedia.ru/?p=1564 Сергей Шойгу, председатель Госкомитета по чрезвычайным ситуациям: «Мысли об отставке мне спать не мешают», интервью 1992 года.] * [http://www.forum-mil.ru/news/shojgu_s_g/2012-01-01-2005 Сергей Шойгу на Форуме Министерства обороны Российской Федерации.] * [https://web.archive.org/web/20140419012006/http://www.gornovosti.ru/tema/interview/sergey-shoygu-otkosit-nikomu-ne-pozvolyu50172.htm Сергей Шойгу: «Откосить никому не позволю». Интервью газете «Городские новости», 2014.] {{Последовательность людей|предшественник=[[Комарицын, Анатолий Александрович|Комарицын Анатолий Александрович]]|преемник=—|список=[[Файл:Эмблема_РГО.jpg|left|90px]][[Руководители Русского географического общества|12-й Президент<br> Русского географического общества]]|годы=с [[2009 год]]а}} [[Категория:«Берҙәм Рәсәй» ағзалары]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Википедия:Тура мәҡәләлә булған Викиһаҡлағысҡа һылтанма]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары (Монголия)]] [[Категория:I дәрәжә изге Сергий Радонежский РПД ордены кавалерҙары]] [[Категория:«За укрепление боевого содружества» (Рәсәй оборона министрлығы) миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу буйынса күрһәткән ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Мәскәүҙең 850 йыллығы иҫтәлегенә» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Шәхси батырлыҡ өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Почёт ордены кавалерҙары]] [[Категория:Александр Невский ордены кавалерҙары (Рәсәй Федерацияһы)]] [[Категория:III дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Изге апостол Андрей Первозванный ордены (Рәсәй Федерацияһы) кавалерҙары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһы Геройҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса иҡтисадсылар]] [[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]] [[Категория:Иҡтисад фәндәре кандидаттары]] [[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]] [[Категория:1955 йылда тыуғандар]] [[Категория:21 майҙа тыуғандар]] ocbrfxq0g6jw43tdno6193jsx1di559 1148531 1148483 2022-08-03T03:28:57Z Akkashka 14326 /* Ғаиләһе */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Серге́й Кужуге́тович гад Шойгу́<ref>«Кстати, в самой фамилии, кто не знает, ударение следует ставить на второй слог» — см. [https://rg.ru/2005/05/20/shoigu.html Шойгу разменял полтинник] — [[Российская газета]], 20.05.2005.</ref>''' ({{Lang-tyv|Сергей Күжүгет оглу Шойгу}}; [[21 май]] [[1955 йыл]], Тыва автономиялы өлкәһе, Чадан ([[РСФСР]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. 2012 йылдың 6 ноябренән Рәсәй Федерацияһы оборона министры. Армия генералы (2003). [[Рәсәй Федерацияһы Геройы]] (1999). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған ҡотҡарыусыһы (2000). РСФСР һәм Рәсәй Федерацияһының граждандар оборонаһы эштәре, ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм стихиялы бәлә-ҡазалар эҙемтәләрен бөтөрөү буйынса Дәүләт комитеты рәйесе (1991—1994), Рәсәй ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы (1994—2012) башлығы, Мәскәү өлкәһе губернаторы була (2012)<ref>{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/21/05/2012/651305.shtml|title=В.Путин подписал указ о составе нового правительства|accessdate=2012-05-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120523143605/http://top.rbc.ru/politics/21/05/2012/651305.shtml|archivedate=2012-05-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120523143605/http://top.rbc.ru/politics/21/05/2012/651305.shtml |date=2012-05-23 }}</ref><ref>[http://graph.document.kremlin.ru/page.aspx?1611015 Указ Президента Российской Федерации от 11.05.2012 № 616 «О Шойгу С. К.»]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref>. «Берҙәмлек» төбәк-ара хәрәкәте башлығы (1999—2001), «[[Берҙәм Рәсәй]]» (2001—2002, [[Лужков Юрий Михайлович|Юрий Лужков]] һәм [[Шәймиев Минтимер Шәрип улы|Минтимер Шәймиев]] менән бергә) партияһы рәйестәше, «Берҙәм Рәсәй» юғары советы ағзаһы; «Берҙәм Рәсәй» партияһына нигеҙ һалған<ref>{{Cite web|title=Слоган и дело|url=http://kommersant.ru/doc/3076638|publisher=[[Коммерсантъ]]|accessdate=2016-09-15|quote=Представители номенклатуры, которым в предыдущих трёх созывах так и не удалось получить большинство в Думе, в этот раз объединились в партию "Единая Россия" и всерьёз боролись за победу. "Вместе с президентом", "Сильная Россия — Единая Россия", "Возьмём власть — ответим делом!" — обещали с агитматериалов глава высшего совета новой партии Борис Грызлов и её основатели Сергей Шойгу, Юрий Лужков и Минтимер Шаймиев.}}</ref><ref>{{Cite web|title=Шойгу Сергей Кужугетович|url=http://fedpress.ru/person/1663761|publisher=[[ФедералПресс]]|accessdate=2016-09-15}}</ref>. Рус география йәмғиәте президенты (2009 йылдан). Әлеге ваҡытта Рәсәй Федерацияһының 1990-сы йылдарҙан бирле, Хөкүмәт ағзаһы булып ҡалған (ҙур булмаған тәнәфес менән) берҙән-бер министры, (дөйөм алғанда — 30 йылға яҡын)<ref>{{Cite web|url=https://www.novayagazeta.ru/articles/2015/08/10/65185-general-nashey-armii|title=Генерал нашей армии|publisher=[[Новая газета]]|accessdate=24 октября 2017}}</ref>. == Маҡтаулы исемдәре һәм танылыуы == Сергей Шойгу тыуған [[1955 йыл|1955 йылдың 21 майында]] Тува автономиялы өлкәһенең ҙур булмаған Чадан ҡаласығында район гәзите мөхәррире Кужугет Серэевич Шойгу һәм зоотехник Александра Яковлевна Шойгу Кужугет (ҡыҙ фамилияһы — Кудрявцева)<ref name="autogenerated2">[http://gov.tuva.ru/news.aspx?id=8356 В Москве прощаются с Александрой Шойгу]{{Недоступная ссылка|date=Январь 2020|bot=InternetArchiveBot}}</ref> (Сергей Шойгуның әсәһе яғынан туғандары сығыштары менән Украинанан, Шойгу 1960 йылда Луганск өлкәһе Стаханов ҡалаһының православие сиркәүендә суҡындырылған<ref>[https://www.mk.ru/politics/2019/09/22/shoygu-rasskazal-o-svoikh-ukrainskikh-kornyakh.html Шойгу рассказал о своих украинских корнях]</ref>) ғаиләһендә тыуған. [[:ru:Срочная служба|Армияла хеҙмәт]] итмәгән<ref>{{cw|author=Валерий Ширяев|url=https://www.novayagazeta.ru/articles/2015/08/10/65185-general-nashey-armii|title=Генерал нашей армии|publisher=[[Новая газета]]|date=10 августа 2015|accessdate=24 октября 2017}}</ref>. === Белеме === 1962 йылдан алып 1972 йылға саҡлы урындағы мәктәптә уҡый. 1972 йылдан 1977 йылға тиклем Сергей Шойгу Красноярск политехник институтында уҡып, инженер-[[Төҙөлөш|төҙөүсе]]<ref name="mil.ru-min">{{Cite web|url=http://structure.mil.ru/management/minister.htm|title=Министр обороны|publisher=Министерство обороны Российской Федерации|accessdate=2014-12-23}}</ref> һөнәре буйынса тамамлай 1996 йылда РАНХиГС-та иҡтисад фәндәре кандидаты ғилми дәрәжәһенә дәғүә итеп, «Социаль-иҡтисади зыянды кәметеү маҡсатында ғәҙәттән тыш хәлдәрҙе күҙаллау буйынса дәүләт идаралығын ойоштороу» темаһына диссертация яҡлай<ref name="mil.ru-min"/><ref>{{Cite web|url=http://www.tuva.asia/lib/disser/1996/1019-shoygu.html|title=Организация государственного управления при прогнозировании чрезвычайных ситуаций в целях уменьшения социально-экономического ущерба (на примере землетрясений)|publisher=Электронный журнал «Новые исследования Тувы»|accessdate=2014-12-23|archiveurl=|archivedate=}}</ref>. === Карьераһы === ==== Төҙөлөштәрҙә ==== 1977—1978 йй. — «Промхимстрой» тресы мастеры ([[Красноярск]]); 1978—1979 йй. — мастер, «Тувинстрой» тресы участка начальнигы ([[Ҡыҙыл (ҡала)|Ҡыҙыл]]); 1979—1984 йй. — өлкән прораб, баш инженер, «Ачинскалюминстрой» тресының СУ-36 төҙөлөш идаралығы начальнигы; с 1984—1985 йй. — «Саяналюминстрой» тресы управляющийы урынбаҫары (Саяногорск); 1985—1986 йй. — «Саянтяжстрой» тресы управляющийы ([[Абакан]]); 1986—1988 йй. — «Абаканвагонстрой» тресы управляющийы. 1988—1989 йй. — [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|КПСС-тың]] Абакан ҡала комитетының икенсе секретары; 1989—1990 йй. — КПСС-тың Красноярск крайкомы инструкторы. 1990 йылда Мәскәүгә яңы эш урынына күсә. 1990—1991 йй. — РСФСР-ҙың Архитектура һәм төҙөлөш буйынса Дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. ==== Рәсәй ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы башлығы ==== 1991 йылдан ҡотҡарыусыларҙың Рәсәй корпусы рәйесе; РСФСР-ҙың Ғәҙәттән тыш хәлдәр Дәүләт комитеты рәйесе. 1991—1994 йй. — яңы барлыҡҡа килеүсе [[Рәсәй Федерацияһы]] граждандар оборонаһы эштәре, ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм стихиялы бәлә-ҡазалар эҙемтәләрен бөтөрөү буйынса беренсе Дәүләт комитеты рәйесе. [[Файл:Sergey_Shoigu.jpg|слева|мини|267x267пкс|{{Center|Рәсәй Федерацияһы Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығы Башлығы, 2002 йыл}}]] 1992 йылда назначен заместителем главо время осетин-ингуш конфликты<ref>{{Cite web|url=http://www.magastimes.com/node/103|title=Справка об обстоятельствах возникновения осетино-ингушского вооружённого конфликта, его развития и роли в нём федеральных органов власти и управления|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100225154959/http://www.magastimes.com/node/103|archivedate=2010-02-25}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100225154959/http://www.magastimes.com/node/103 |date=2010-02-25 }}</ref> осоронда Төньяҡ Осетия һәм Ингушетия территорияһында ваҡытлы хакимиәт башлығы урынбаҫары итеп тәғәйенләнә. 1993—2003 йй. — [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы|БМО]] һәләкәтле бәлә-ҡазалар хәүефен кәметеү хеҙмәтенең халыҡ-ара ун йыллығын уҙғарыу буйынса Рәсәй Федерацияһы Милли комиссияһы рәйесе. 1994—2012 йй. — Рәсәй Федерацияһының граждандар оборонаһы эштәре, ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм стихиялы бәлә-ҡазалар эҙемтәләрен бөтөрөү буйынса министры(бер үк ваҡытта, 2000 йылдың 10 ғинуарынан 7 майға тиклем — Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәт рәйесе урынбаҫары). Рәсәй ғәҙәттән тыш хәлдәр министры вазифаһын башҡарғанда, Рәсәй Ғәҙәттән тыш хәлдәр министрлығының күп ҡотҡарыу һәм гуманитар операцияларына етәкселек итте. Рәсәй граждандары уны рәсәй халҡының күпселеге эшмәкәрлеген хуплаған иң популяр министр тип атаны<ref>[http://socio.rin.ru/cgi-bin/news.pl?idn=192815 Назван самый популярный министр России — Социология]</ref><ref>[http://ria.ru/society/20100705/252302817.html Шойгу, Лавров и Иванов — самые популярные в народе российские министры | РИА Новости]</ref>. 1996 йыл — Рәсәй Федерацияһы субъекттарында Рәсәй Федерацияһы президенты Борис Ельцинды һайлау кампанияһының кураторы<ref>[http://www.panorama.ru/gov/gov20033.shtml Шойгу Сергей Кужугетович на сайте panorama.ru]</ref>. 1996 йылдан — [[Рәсәйҙең Именлек советы|Рәсәй Федерацияһының именлек советы]] ағзаһы (2012 йылдан — [[Рәсәйҙең Именлек советы|Рәсәй Федерацияһы Именлек Советының]] даими ағзаһы). 2000 йылда «Берҙәмлек» партияһын етәкләй, һуңынан «Ватан» ([[Лужков Юрий Михайлович|Юрий Лужков]]) һәм «Бөтә Рәсәй» ([[Шәймиев Минтимер Шәрип улы|Минтимер Шәймиев]]) партиялары менән бергә «Берҙәм Рәсәй» партияһы тип үҙгәртелә<ref>[http://lenta.ru/russia/2000/05/27/edinstvo/ Lenta.ru: В России: партию «Единство» возглавил Сергей Шойгу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150401052117/http://lenta.ru/russia/2000/05/27/edinstvo/ |date=2015-04-01 }}</ref>. 2003 йылдың 15 октябренән башлап — Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте янында Диңгеҙ коллегияһыағзаһы. 2009 йылдың ноябренән алып — Рус география йәмғиәте президенты. 2010 йылдың октябренән — Рәсәйҙең Террорға ҡаршы милли комитеты ағзаһы. 2011 йылдың июленән — Рәсәй Федерацияһында экстремизмға ҡаршы көрәш буйынса ведомство-ара комиссия ағзаһы. 2011 йылдың 30 июненә тиклем «НИС ГЛОНАСС» навигация эшмәкәрлеге өлкәһендә федераль селтәр операторы директорҙар советы рәйесе булды. ==== Губернатор ==== 2012 йылдың 4 апрелендә «[[Берҙәм Рәсәй]]» партияһы рәсәй президентына Шойгуны Мәскәү өлкәһе губернаторы<ref>[http://www.ria.ru/mosobl/20120404/617980526.html Медведев предложил Шойгу в губернаторы Подмосковья]</ref> вазифаһына кандидат тип тәҡдим итә. 2012 йылдың 5 апрелендә Шойгу кандидатураһын Мәскәү өлкә думаһы<ref>[http://www.mosreg.ru/news/69764.html Мособлдума утвердила кандидатуру С. Шойгу на пост губернатора Московской области]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> бер тауыштан хупланы. 2012 йылдың 11 майында, элекке губернатор [[:ru:Громов, Борис Всеволодович|Борис Громовтың]] вәкәләтле срогы тамамланғандан һуң, вазифа үтәй башланы<ref>[http://ria.ru/mosobl/20120511/646815189.html Шойгу вступил в должность губернатора Подмосковья]</ref>. ==== Рәсәй оборона министры ==== [[Файл:Sergey_Shoigu_9.5.2014.jpeg|слева|мини|272x272пкс|{{Center|[[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда Еңеүҙең 69 йыллығына бағышланған парад. Ҡыҙыл майҙан 9 май, [[2014 йыл]]}}]] 2012 йылдың 6 ноябрендә отставкаға ебәрелгән Анатолий Сердюков урынына Рәсәй Федерацияһы оборона министры итеп тәғәйенләнә. Хөкүмәт рәйесе матбуғат секретары Наталья Тимакова әйтеүенсә, Шойгуны оборона министры итеп тәғәйенләргә [[Медведев Дмитрий Анатольевич|Дмитрий Медведев]]<ref>[http://www.km.ru/v-rossii/2012/11/06/696643-novym-ministrom-oborony-rossii-stal-sergei-shoigu Шойгу стал главой Минобороны по рекомендации Медведева]</ref> тәҡдим итә. Бер үк ваҡытта Рәсәй президенты ҡарамағындағы дәүләт оборона заказын үтәү һәм ҡоралландырыу буйынса дәүләт программаһын тормошҡа ашырыуҙы контролдә тотоу ведомство-ара эш төркөмө етәксеһе урынбаҫары итеп тәғәйенләнә. Министр вазифаһына тотонғас, Шойгу үҙенән алда булған министр башлаған Рәсәй Ҡораллы Көстәре кардиналь реформаны<ref name="Osipov">{{Мәҡәлә|автор=Осипов, Сергей. |заглавие=365 дней службы. 10 шагов, за которые Вооружённые силы благодарны Сергею Шойгу|ссылка=http://www.aif.ru/society/army/1014958|издание=[[Аргументы и факты]]|год=2013|номер=45 (1722) за 6 ноября|страницы=11}}</ref> дауам итә, әммә реформаны тормошҡа ашырыу буйынса мөһим үҙгәрештәр ҙә индерә. Хәрби әҙерлектең интенсивлығы байтаҡҡа арттырыла, күп тапҡыр (Ҡораллы Көстәрҙә эштәрҙең ысынбарлыҡ торошон асыҡлау маҡсаты менән) хәрби әҙерлекте ҡапыл тикшереү ойоштороу, Махсус операциялар көстәре булдырылды, бик күп элек ҡыуылған офицерҙар хәрби хеҙмәткә кире ҡайтарылды, хәрби медицинаныдемилитаризациялау юҡҡа сығарылды. [[Федерация Советы]]ның оборона һәм хәүефһеҙлек буйынса Комитеты рәйесе Виктор Озеров Сергей Шойгу һәм уның командаһы Оборона министрлығына килгәндән һуң бер йыл үтеүгә, унан алда Ҡораллы Көстәрҙәге әхлаҡи климат яҡшы түгел ине, әммә «Шойгу, армия генералы, күп ғәҙәттән тыш хәлдәрҙән үткән кеше, армиялағы хәлде ыңғайға үҙгәртә алды» тип билдәләне; бер йыл эсендә хәрби хәрби училищеларға һәм академияларға йыйыу 7,5 тапҡырға артты, ә башҡа хәрби кафедралары юғары уҡыу йорттарында яңы министр инициативаһы буйынса ғилми роталар (уҡып йөрөгән студенттар, уҡыуҙан айырылмайса, юғары уҡыу йортонда армия хеҙмәтен үтә ала) ойошторолдо, Рәсәйҙә кадет һәм суворов училищелары<ref name="Osipov"/> һаны арта. Шойгу башланғысы буйынса, Рәсәй арктика төбәгенең именлеген тәьмин итеү маҡсатында Арктика ғәскәретөҙөлә; йыл һайын Халыҡ-ара Армия Уйындары үткәрелә һәм армия спорты үҫешә; иң ҙур һәм берҙән-бер хәрби-патриотик «Патриот» паркы төҙөлә. Рәсәй ҡораллы Көстәре реформаһы һөҙөмтәһе [[Ҡырым]] ваҡытында 2014 йылғы февраль-март ваҡиғаларындакүренде. РФ Оборона министрлығы (Ҡырымдағы рәсәй хәрби объекттарын һаҡлауҙы көсәйтеү маҡсатында) ярымутрауға Баш разведка идаралығының махсус подразделениеларын һәм рәсәй диңгеҙ пехотаһы көстәрен күсерә; был подразделениелар Ҡырымдағы украин частарын ҡоралһыҙландырҙы. Рәсәй Федерацияһы Президенты [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путин]] Ҡораллы Көстәрҙең ул ваҡыттағы хәрәкәтенә юғары баһа бирҙе. Сергей Шойгу РФ Оборона министрлығының Ҡырымдағы хәрәкәтен «тыныс халыҡҡа хәүеф һәм экстремистарҙың рәсәй хәрби инфраструктураһын ҡулға алыу ҡурҡынысы» янауы менән дәлилләне, һәм «рәсәй хәрби хеҙмәткәрҙәренең юғары әхлаҡ сифаттары, яҡшы әҙерлеге һәм ихтыяры арҡаһында ҡан ҡойошҡа юл ҡуйылманы», тип һыҙыҡ өҫтөнә алды. Өҫтәп шуны әйтер кәрәк: был эш-хәрәкәт барышында «Рәсәй Федерацияһы украина яғы менән ике яҡлы килешеүҙе, шулай уҡ халыҡ-ара йөкләмәләрҙе боҙманы» 2019 йылдың октябренән —Хәрби-төҙөлөш компанияһының<ref>[https://rg.ru/2020/04/03/shojgu-vozglavil-nabsovet-voenno-stroitelnoj-kompanii.html Шойгу возглавил набсовет Военно-строительной компании]</ref> күҙәтеү советы башлығы. 2020 йылдың 21 ғинуарында хөкүмәт составына инде. {|class="graytable" style="text-align:center" |+ |width="25%"|[[Файл:Dmitry Timofeyevich Yazov, Sergey Shoigu, Arkady Bakhin 01.JPG|thumb|center|200px]] |width="25%"|[[Файл:Vladimir Putin at «Army-2015» 09.jpg|thumb|center|200px]] |width="25%"|[[Файл:Комплексная проверка войск Восточного военного округа 09.jpeg|thumb|center|200px]] |width="25%"|[[Файл:Sergey Shoigu in Syria (2016-06-18) 04.jpg|thumb|center|200px]] |width="25%"|[[Файл:Сергей Шойгу Министр Обороны РФ.jpg|thumb|center|200px]] |- |На юбилее [[Советтар Союзы Маршалы]] Язов, Дмитрий Тимофеевичтың юбилейында,<br>2014 йыл, 8 ноябрь |С.К. Шойгу үҙенең урынбаҫарҙары менән<br>«Патриот» паркында, 2015 йыл, 16 июнь |Көнсығыш хәрби округы ғәскәрҙәрен тикшергәндә [[Владимир Владимирович Путин]] менән, 2013 йыл |Рәсәй Федерацияһы Оборона министры С. К. Шойгу.<br>[[Хмеймим]] авиабазаһы, [[Сүриә]]. 2016 йыл, 18 июнь |Рәсәй Федерацияһы Оборона министры С. К. Шойгу.<br>[[Ҡыҙыл]] ҡалаһы, [[Тыва Республикаһы]]. 2015 йыл, 21 май |} 2015 йылдың 30 сентябренән Рәсәй Сүриәлә хәрби операция үткәрә. Операцияны Рәсәй Хәрби Диңгеҙ Флоты менән берлектә 2015 йылдың 1 авгусында булдырылған Һауа-космос көстәре тормошҡа ашыра. 2015 йылдың 7 октябрендә Рәсәй Президенты Владимир Путин [[Сочи]] ҡалаһында үткән Шойгу менән осрашыуы ваҡытында, операцияның тәүге аҙнаһына йомғаҡ яһап, РФ Оборона Министрлығы эшен: дөйөм алғанда министрлыҡтың эшен дә, бирелгән сәпкә һауанан һөжүм итеүсе Сүриәлә урынлашҡан рәсәй авиатөркөмө [[:ru:Военная авиация|лётчиктарының]] хәрби операцияларын һәм [[Каспий диңгеҙе]] акваторияһынан «Калибр» ҡанатлы ракеталарҙан мәргән атыусы Каспий флотилияһы моряктарының хеҙмәтен дә<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/50458|title=Встреча с главой Минобороны Сергеем Шойгу|publisher=// ''Официальный сайт Президента России''|date=7.10.2015|accessdate=2015-10-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.1tv.ru/news/polit/293681|title=Крылатый «Калибр» против терроризма — ракетные удары кораблей Каспийской флотилии по объектам ИГИЛ|publisher=// ''Официальный сайт [[Первый канал (Россия)|«Первого канала»]]''|date=7.10.2015|accessdate=2015-10-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.business-gazeta.ru/text/142662/|title=Зеленодольские корабли нанесли удары по ИГИЛ из Каспийского моря|publisher=// ''БИЗНЕС Online. Деловая электронная газета Республики Татарстан''|date=7.10.2015|accessdate=2015-10-07}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190503183609/https://www.business-gazeta.ru/text/142662/ |date=2019-05-03 }}</ref> тағы ыңғай баһаланы. 2015 йылға Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәре хәрби ҡеүәте буйынса донъяла икенсе урынға сыға<ref>{{Cite web|url=http://www.ntv.ru/novosti/1127056/|title=Россия вошла в тройку сильнейших военных держав мира, Украина — 21-я|publisher=НТВ|accessdate=2015-04-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.businessinsider.com/35-most-powerful-militaries-in-the-world-2014-7|title=The 35 Most Powerful Militaries In The World|publisher=Business Insider|accessdate=2015-04-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.globalfirepower.com/countries-listing.asp|title=Global Firepower Index|accessdate=2015-04-29}}</ref>. Йәмәғәт фекере мәғлүмәттәренә ярашлы, Рәсәй Федерацияһы Оборона министры армия генерал Сергей Шойгу — рәсәй Хөкүмәте министрҙарының хеҙмәтен баһалау буйынса ла 2013 йылдан бирле лидер булып ҡала 2020 йылдың 21 ғинуарынан, [[Медведев Дмитрий Анатольевич|Медведев]] хөкүмәте отставкаға сыҡҡандан һуң, Михаил Мишустин кабинетында оборона министры вазифаһына яңынан тәғәйенләнгән. === Тәнҡит === 2017 йылда оборона министрының 2017 йылдың 24 апрелендә ҡабул ителгән йәшерен «Об утверждении перечня воинских должностей подлежащих замещению солдатами …» бойороғо менән [[ҡатын-ҡыҙ]]ҙарҙы контракт буйынса түбәндәге хәрби вазифаларға: уҡсы, снайпер, сапёр, водитель, механик, танкист тәғәйенләүҙе тыйҙы. «Ҡатын-ҡыҙ вакансияһы» юҡлығын күрһәтеп, 2018 йылда [[Тольятти]] ҡалаһынан биш ҡыҙ, Израиль һәм Норвегияның (унда ҡатын-ҡыҙҙар сроклы хәрби хеҙмәткә саҡырыла) халыҡ-ара тәжрибәһенә һылтанып, [[Рәсәй Федерацияһы Конституцияһы|Рәсәй Конституцияһының]], енес айырымлыҡтарына ҡарамай, тигеҙ хоҡуҡ һәм шәхси азатлыҡ иғлан иткән 19-сы статьяһын боҙоуҙа ғәйепләп, оборона министрының һәм Рәсәй гвардияһы директорының бойороҡтарына [[суд]]та дәғүә белдерҙе. Яуап биреүсе булып Рәсәй Оборона министрлығы һәм Росгвардия сығыш яһаны. Ҡыҙҙарҙың суд «марш-бросок» яһауы федераль телеканалдарҙа: [[НТВ]], 5-се канал, 360, Мир, яҡтыртылды. Әммә беренсе инстанция суды, истецтарҙың юғары белеме булмауына һылтанып, бойороҡтарға дәғүә белдереүҙе кире ҡаҡты. Ҡыҙҙар үҙҙәре судтың яуабын агрессив феминизм<ref>{{Cite web|url=https://63.ru/text/gorod/65296831/|title=«Хочу стрелять!»: в Самарской области женщины судятся за право служить в армии|date=2018-08-22|publisher=63.ru|lang=ru|accessdate=2020-04-07}}</ref> тип атаны. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == [[Файл:Official_portrait_of_Sergey_Shoigu_with_awards.jpg|мини|283x283пкс|<center>Армия генералы Сергей Шойгу наградалар комплекты менән </center>]] '''Рәсәй Федерацияһының дәүләт наградалары''' * «[[Рәсәй Федерацияһы Геройы]]» исеме — ''экстремаль ситуацияла хәрби бурысын үтәгәндә күрһәткән ҡаһарманлығы һәм батырлығы өсөн'' (20 сентября 1999) * Изге апостол Андрей Первозванный ордены, ҡылыстары менән ''хәрби хәрәкәттәрҙә күрһәткән батырдығы өсөн'' (2014)<ref>{{Cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/30/03/2015/5513efa49a79478b2234d044|title=Кремль заказал высшую награду за военные заслуги ценой 1 млн руб.|publisher=[[РБК]]|date=20 марта 2015|accessdate=20 мая 2015}}</ref> * I дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (21 май, 2020)<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/events/president/news/63375|title=Поздравление Сергею Шойгу с Днём рождения|publisher=Президент России|accessdate=2020-05-21}}</ref> * II дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (28 декабрь, 2010) — ''дәүләт алдындағы ҡаҙаныштары һәм оҙаҡ йылдар намыҫлы хеҙмәте өсөн''<ref>{{Cite web|url=http://text.document.kremlin.ru/SESSION/PILOT/main.htm|title=Указ Президента Российской Федерации от 28 декабря 2010 года № 1629 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ II степени Шойгу С. К.»|accessdate=2011-02-10}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140919042459/http://text.document.kremlin.ru/SESSION/PILOT/main.htm |date=2014-09-19 }}</ref> * III дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (21 май, 2005) — ''граждандар оборонаһын нығытыуға индергән ҙур өлөшө һәм һәләкәттәрҙе булдырмау һәм эҙемтәләрен бөтөрөүҙә ҡаҙаныштары өсөн'' * Александр Невский ордены (2014) * [[Почёт ордены]] (2009) — ''дәүләт алдындағы ҡаҙаныштары һәм Рәсәй Федерацияһының граждандар оборонаһы эштәре, ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм стихиялы бәлә-ҡазаларҙан халыҡты һәм территорияларҙы һаҡлау системаһын камиллаштырыуға индергән ҙур өлөшө өсөн''<ref>{{Cite web|url=http://dalpravda.ru/25103-shojjgu-nagrazhden-ordenom-pocheta.html|title=Шойгу награждён орденом Почёта|accessdate=2009-02-11}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140730033515/http://dalpravda.ru/25103-shojjgu-nagrazhden-ordenom-pocheta.html |date=2014-07-30 }}</ref> * «Шәхси батырлыҡ өсөн» ордены ([[февраль]], 1994) * «Ирекле Рәсәй һаҡсыһына» миҙалы (март, 1993) * «Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүгә 60 йыл» миҙалы (2005) * «Мәскәүгә 850 йыл иҫтәлегенә» миҙалы * «Санкт-Петербургҡа 300 йыл иҫтәлегенә» миҙалы (2003) * «Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған ҡотҡарыусыһы» почётлы исеме (18 мая 2000) — ''афәттәр, һәләкәттәр һәм стихиялы хәлдәрҙе булдырмау һәм уларҙың эҙемтәләрен бөтөрөү буйынса өлгәшкән ҡаҙаныштары өсөн''<ref>{{Cite web|url=http://kremlin.ru/acts/bank/15554|title=Указ Президента Российской Федерации от 18 мая 2000 года № 888 «О присвоении почётного звания „Заслуженный спасатель Российской Федерации“ генерал-полковнику Шойгу С. К.»|publisher=// Официальный сайт Президента России|accessdate=2016-05-28}}</ref> * «Ҡаҙанға 1000 йыл иҫтәлегенә» миҙалы (август, 2005) '''Рәсәй Президенты һәм Хөкүмәте рәхмәттәре''' * Рәсәй Федерацияһы Президенты Рәхмәттәре (1993, 1996, 1999 (2), 2000. 2005) '''Наградалары һәм исемле ҡоралы''' * Исемле 9-мм Ярыгин 6П35 пистолеты -РФ Хөкүмәтенән «Дәүләт алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» (2008)<ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.szrf.ru/doc.phtml?op=1&nb=00_00&year=2009&iss_id=165&doc_id=20135|title=Распоряжение Правительства Российской Федерации от 29 декабря 2008 года № 2013-р «О награждении именным боевым короткоствольным ручным стрелковым оружием Шойгу С. К.»|accessdate=2009-06-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140806160752/http://www.szrf.ru/doc.phtml?op=1&nb=00_00&year=2009&iss_id=165&doc_id=20135|archivedate=2014-08-06}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140806160752/http://www.szrf.ru/doc.phtml?op=1&nb=00_00&year=2009&iss_id=165&doc_id=20135 |date=2014-08-06 }}</ref> '''Рәсәй федерацияһы субъекттары наградалары''' * Мәскәү өлкәһенең Почётлы гражданины (2020) * Тыва Республикаһының Почётлы гражданины (2015)  * Хакасия Республикаһының Почётлы гражданины (2015) * Тыва Республикаһы ордены * 1 дәрәжә «Буян-Бадыргы» ордены ([[Тыва Республикаһы ордены]], 2012) — ''Тываның социаль-иҡтисади үҫешенә айырым өлөшө өсөн'' * «Хакасия алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (10 сентября 2007) * Почётлы ҡырымлы (2014) * 1 дәрәжә «Алтай крайы алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены ([[Алтай крайы]], 2011) * «Ҡаҙаныштары өсөн» ордены ([[Ингушетия]], 2007) * «Мәскәү өлкәһе алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» билдәһе (24 декабрь, 2007) * «Осетия Даны өсөн» ([[Төньяҡ Осетия — Алания Республикаһы]] миҙалы, 2005) * Кемерово өлкәһенең Почётлы гражданины (2005) * «Ставрополье крайы алдындағы ҡаҙныштары өсөн» миҙалы (ғинуар, 2003) * Саха (Якутия) Республикаһының Почётлы гражданины (2001) * «Бурысҡа тоғролоҡ өсөн» ордены (Ҡырым) (20 май, 2015 йыл)  '''Ведомство наградалары'''{{Внешнее изображение|align=right|width=300|image1=[https://ksonline.ru/wp-content/uploads/2015/01/9154_file_1.jpg Генерал армии (МЧС) С. К. Шойгу с планками наград (комплект № 1)]|image2=[https://mtdata.ru/u28/photo8E63/20185524897-0/original.jpeg Генерал армии (МЧС) С. К. Шойгу с планками наград (комплект № 2)]|image3=[https://www.vladtime.ru/uploads/posts/2018-06/1530204965_184142.jpg Генерал армии (МО РФ) С. К. Шойгу с планками наград (комплект № 3)]}} * «Хәрби хеҙмәттәшлекте нығытҡан өсөн» миҙалы (1995) * «Хәрби хеҙмәттәшлекте нығытҡан өсөн» миҙалы (2009) * «Хәрби хеҙмәттәшлекте нығытҡан өсөн» миҙалы (ФАПСИ) * «Хәрби хеҙмәттәшлекте нығытҡан өсөн» миҙалы (ФПС) * «Кавказдағы хеҙмәте өсөн» билдәһе (ФПС) * «Оборона минстрлығына 200 йыл» миҙалы<ref name="podgotovka_k_paradu">{{Cite web|url=http://mil.ru/images/military/military/photo/007%288%29.jpg|title=Фото с подготовки к параду 7 мая|quote=2-й ряд третья с конца|date=2014-05-07|lang=ru}}</ref> * «Ҡырымды ҡайтарғаны өсөн» миҙалы<ref>{{Cite web|url=http://mil.ru/images/military/military/photo/007%288%29.jpg|title=Фото с подготовки к параду 7 мая|quote=2-й ряд предпоследняя|date=2014-05-07|lang=ru}}</ref> * «Ғәҙәттән тыш хәл эҙемтәләрен бөтөргән өсөн» миҙалы * «Ғәҙәттән тыш гуманитар операцияларҙа ҡатнашыусыға» миҙалы * «Милли именлекте тәьмин иткән өсөн» миҙалы '''Сит ил наградалары''' * «Данакер» ордены ([[Ҡырғыҙстан]], 21 май, 2002 йыл)  * «Данк» миҙалы (Ҡырғыҙстан, 22 ғинуар, 1997 йыл) * Ҡаҙаныштар орденының Ҙур Тәреһе (Мальта ордены, 5 июль, 2012 йыл)  * I дәрәжә Серб флагы ордены (июль, 2012 йыл) * «Милли хәүефһеҙлекте тәьмин итеүҙәге ҡаҙаныштары өсөн» ордены ([[Венесуэла]], 11 февраль, 2015 йыл) * «Никарагуа Армияһының Ҙур Тәреһе» миҙалы ([[Никарагуа]], 12 февраля 2015 года) — ''за заслуги перед народом республики'' * Ҡыҙыл Байраҡ ордены ([[Монголия]], 18 октябрь, 2018 йыл)  * «Достук» ордены ([[Ҡырғыҙстан]], 22 февраль, 2020 йыл)  '''Йәмәғәт наградалары''' * 1997 йылғы Андрей Первозванный Премияһы лауреаты  * 1998 йылғы «Своя колея» Владимир Высоцкий Премияһы лауреаты  * 1999 йылғы Бөйөк Петр исемендәге Милли йәмәғәт премияһы лауреаты <ref>{{Cite web|url=http://www.scrf.gov.ru/persons/8/97.html|title=Состав Совета Безопасности Российской Федерации: Шойгу Сергей Кужугетович|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222090805/http://www.scrf.gov.ru/persons/8/97.html|archivedate=2015-12-22}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151222090805/http://www.scrf.gov.ru/persons/8/97.html |date=2015-12-22 }}</ref> '''Академик дәрәжәләре''' * Рәсәй Федерацияһының Сифат проблемалары Академияһы, Экологик хәүефһеҙлек Халыҡ-ара академияһы, Рәсәй һәм Халыҡ-ара инженер академиялары академигы. * Рәсәй МЧС-ының Янғынға ҡаршы көрәш хеҙмәте Академияһының Почётлы докторы. * Сербия Оборона министрлығы Оборона университетының Почётлы докторы (2020). '''Топонимикала''' * Тыва Республикаһының Чадан ҡалаһы урамы Шойгу исемен йөрөтә. * Шагонар ҡалаһында Генерал Шойгу поспекты (Тыва Республикаһы). == Хәрби исемдәре == * 1977 — запастағы лейтенант (Красноярск политехник институтының хәрби кафедраһында уҡыған). * 1993 — генерал-майор (26 апрель)<ref>{{Cite news|title=Указ Президента Российской Федерации от 26.04.1993 г. № 565|url=http://kremlin.ru/acts/bank/3460|work=Президент России|accessdate=2018-08-12|language=ru}}</ref>. * 1995 — генерал-лейтенант (5 май)<ref>{{Cite news|title=Указ Президента Российской Федерации от 05.05.1995 г. № 469|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/7825|work=Президент России|accessdate=2018-08-12|language=ru}}</ref>. * 1998 — генерал-полковник (8 декабрь)<ref>{{Cite news|title=Указ Президента Российской Федерации от 08.12.1998 г. № 1546|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/13253|work=Президент России|accessdate=2018-08-12|language=ru}}</ref>. * 2003 — армия генералы (7 май). == Ғаиләһе == [[Файл:Могила_родителей_Сергея_Шойгу.jpg|мини|290x290пкс|{{Center|Мәскәүҙәге Троекуров зыяратында<br> ата-әсәһенең ҡәбере}}]] * '''Атаһы''' — Кужугет Серэевич Шойгу (24.09.1921—01.12.2010) (тыумыштан Кужугет Шойгу Серээ оғлу) район гәзите редакторы, артабан партия-совет органдарында эшләй, КПСС-тың Тыва өлкә комитеты секретары, Тыва АССР-ы Министрҙар Советы Рәйесе урынбаҫары. Тыва дәүләт архивын етәкләгән һәм алты йыл тыва телендә нәшер ителгән «Шын» («Правда») гәзитен етәкләгән, «Время и люди», «Перо чёрного грифа» (2001), «Танну-Тыва: страна озёр и голубых рек» (2004) повестары авторы. * '''Әсәһе''' — Александра Яковлевна Шойгу, ҡыҙ фамилияһы — Кудрявцева (08.11.1924—12.11.2011). [[Орёл]] ҡалаһы янындағы Яковлево ауылында тыуған. Бөйөк Ватан һуғышы алдынан ғаиләһе менән Украинаға — Кадиевкағ, хәҙерге Луганск өлкәһе Стаханов ҡалаһына күскән. Зоотехник, [[Тыва Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, 1979 й. тиклем — Тыва Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығының план бүлеге начальнигы, бер нисә тапҡыр Тыва АССР-ы Юғары СОветы депутаты итеп һайланған. * '''Ҡатыны''' — Ирина Александровна Шойгу (Антипина), «Экспо-ЭМ» компанияһы президенты<ref name="Щёголев">''Щёголев К. А.'' Кто есть кто в России. Исполнительная власть. Кто правит Россией. — {{М.}}, Астрель: АСТ, 2007. — С. 536. — ISBN 978-5-17-047056-3.</ref>. * '''Өлкән ҡыҙы''' — Юлия Сергеевна Шойгу (1977) — Рәсәй МЧС-ы тиҙ психологик ярҙам Үҙәге директоры<ref>{{Cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=806986|title=«Власть», «Родня во власти», 24 сентября 2007|accessdate=2007-09-26}}</ref>. * '''Кесе ҡыҙы''' — Ксения Сергеевна Шойгу (1991). * '''Өлкән апаһы''' — Лариса Кужугетовна Шойгу, «[[Берҙәм Рәсәй]]» партияһынан 5,6, 7 саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] депутаты. * '''Һеңлеһе''' — Ирина Кужугетовна Захарова (Шойгу, 1960) — врач-психиатр. == Һылтанмалар == * Дмитрий Глуховскийҙың «Эңер» китабында «Сергей Кочубеевич Шайбу» исеме менән бирелгән, «МЧС етәксеһе». * Тыва дәүләт университеты хеҙмәткәре Айбек Соскал «О Буга тур Шойгу» эпосын ижад иткән, һәм элек МЧС башлығы вазифаһын биләгән Мәскәү өлкәһе губернаторы Сергей Шойгу төп геройҙың прообразы булып тора. Эпостың тексы «Тәңре» Халыҡ-ара тикшеренеүҙәр фонды сайтында баҫтырылған. == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Китап|часть=Шойгу Сергей Кужугетович|заглавие=Кто есть кто в России и в ближнем зарубежье: Справочник|место=М.|издательство=Издат. дом «Новое время», «Всё для Вас»|год=1993|isbn=5-86564-033-X}} — С. 740—742. * {{Китап|часть=Шойгу Сергей Кужугетович|заглавие=''Щёголев К. А.''  Кто есть кто в России. Исполнительная власть. Кто правит Россией|место=М.|издательство=Астрель; АСТ|год=2007|isbn=978-5-17-047056-3}} — С. 525—526. * {{Warheroes|id=3122|star=Rus}} * {{ВТ-ЛП|Шойгу, Сергей}} * [http://structure.mil.ru/management/minister.htm Биография] на официальном сайте Министерства обороны России. * [http://www.government.ru/persons/25/ Биография] на официальном сайте Правительства России. * [http://www.itar-tass.com/c112/383307.html Биография] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120411231100/http://www.itar-tass.com/c112/383307.html |date=2012-04-11 }} на официальном сайте [[ТАСС|ИТАР-ТАСС]]. * [http://www.newlookmedia.ru/?p=1564 Сергей Шойгу, председатель Госкомитета по чрезвычайным ситуациям: «Мысли об отставке мне спать не мешают», интервью 1992 года.] * [http://www.forum-mil.ru/news/shojgu_s_g/2012-01-01-2005 Сергей Шойгу на Форуме Министерства обороны Российской Федерации.] * [https://web.archive.org/web/20140419012006/http://www.gornovosti.ru/tema/interview/sergey-shoygu-otkosit-nikomu-ne-pozvolyu50172.htm Сергей Шойгу: «Откосить никому не позволю». Интервью газете «Городские новости», 2014.] {{Последовательность людей|предшественник=[[Комарицын, Анатолий Александрович|Комарицын Анатолий Александрович]]|преемник=—|список=[[Файл:Эмблема_РГО.jpg|left|90px]][[Руководители Русского географического общества|12-й Президент<br> Русского географического общества]]|годы=с [[2009 год]]а}} [[Категория:«Берҙәм Рәсәй» ағзалары]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Википедия:Тура мәҡәләлә булған Викиһаҡлағысҡа һылтанма]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары (Монголия)]] [[Категория:I дәрәжә изге Сергий Радонежский РПД ордены кавалерҙары]] [[Категория:«За укрепление боевого содружества» (Рәсәй оборона министрлығы) миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу буйынса күрһәткән ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Мәскәүҙең 850 йыллығы иҫтәлегенә» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Шәхси батырлыҡ өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Почёт ордены кавалерҙары]] [[Категория:Александр Невский ордены кавалерҙары (Рәсәй Федерацияһы)]] [[Категория:III дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Изге апостол Андрей Первозванный ордены (Рәсәй Федерацияһы) кавалерҙары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһы Геройҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса иҡтисадсылар]] [[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]] [[Категория:Иҡтисад фәндәре кандидаттары]] [[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]] [[Категория:1955 йылда тыуғандар]] [[Категория:21 майҙа тыуғандар]] axr9tzyqwgfzdmk820cz9rodrx1905w 0 163723 1148403 969472 2022-08-02T12:11:14Z Айсар 10823 күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Ковалёва Ольга Васильевна''' ({{OldStyleDate2|4|август|1881|23|июль}}, Любовка ауылы, Һарытау губернаһы — [[2 ғинуар]] [[1962 йыл]], [[Мәскәү]]) — [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]] [[йыр]]сыһы (контральто), РСФСР-ҙың халыҡ артисы (1947)<ref>''Уварова Е. Д.'', [https://books.google.ru/books?id=_cSwa5A9uecC&lpg=PA272&vq=Нар.%20арт.%20РСФСР&dq=Нар.%20арт.%20рсфср&hl=ru&pg=PA286#v=onepage&q&f=false Эстрада в России. XX век: энциклопедия.] — {{М}}: Olma Media Group, 2004. — 861 с. — С. 286. ISBN 5-224-04462-6</ref>. == Биографияһы == Ольга Васильевна Ковалева [[1906 йыл]]да Рус музыка йәмғиәтенең һарытау бүлексәһендә музыка класын тамамлай. 1907—1909 йылдарҙа Петербургта И. П. Прянишников опера курстарында шөғөлләнә. Опера труппаһы составында Рәсәйҙең төрлө ҡалаларына гастролдәргә йөрөй. Провинцияның опера театрҙарында йырлай (Ратмир — Глинканың «Руслан һәм Людмила», Зибель — «Фауст» Гуно). Әммә уның ысын һәләте урыҫ халыҡ йырҙарын башҡарыу була. Билдәле фольклорсы Е.Линева етәкселегендә уларҙың нигеҙендә концерт программаһын әҙерләй, уның менән [[1912 йыл]]дан Мәскәүҙә сығыш яһай. Һөҙөмтәлә, [[1913 йыл]]дан Ковалева башлыса халыҡ йырҙарын башҡарыусы булараҡ сығыш яһай<ref>{{БСЭ3|статья=Ковалёва Ольга Васильевна}}</ref>. Был сифатта [[Европа]] ([[Швеция]], [[Норвегия]], [[Финляндия]], [[Франция]], [[Германия]]) буйлап гастролдәргә сыға. [[1924 йыл]]дан Бөтә Союз радиоһында солист булып эшләй һәм һәм РСФСР-ҙың халыҡ артисы исеменә лайыҡ була. Ковалева — күп кенә популяр йыр текстары һәм музыкаһы авторы («Ой, цвети кудрявая рябина», «Волга-реченька глубока» и др.)<ref>Энциклопедия Саратовского края (в очерках, фактах, событиях, лицах). — Саратов: Приволжское кн. издательство, 2002. C.521.</ref>. Үҙ ваҡытында Ольга Васильевна беренсе булып радиомикрофонда рус йырҙары менән сығыш яһай һәм радиола күп эшләй, башта солист булып, ә ғүмере аҙағында Бөтә Союз радиоһында урыҫ йыры хорының әҙәби консультанты була. ''1921 йылда Швецияла һәм Норвегияла Совет власы исеменән сығыш яһаған концерт төркөмө составында ул урыҫ йырын күрһәтә, 1925 йылда Парижға Бөтә донъя художество күргәҙмәһенә совет артистары делегацияһы составында һәм 1927 йылда — Франкфурт-на-Майне ҡалаһына сыға.'' Ольганың ата-әсәһе матур тауышҡа эйә булған ҡыҙҙарының һәләтен күрә. Һуңыраҡ алыҫ туғандарында ул грамотаға өйрәнә, һуңынан 20 йәшендә фельдшер-акушерҙар курсына китә. Ҡыҙы — актриса Марина Францевна Ковалева (1923—2007), режиссёр Леонид Аграновичта кейәүҙә була. Введенское зыяратында ерләнә (9-сы уч.). == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр|refs=<ref name="МР">Деревня Любовка в составе Старо-Ивановского сельсовета в 1928 году вошла в {{МестоРождения|Баландинский район|в Калининском районе (Саратовская область)|Калининский район (Саратовская область)}} [[Нижне-Волжский край|Нижне-Волжского края]] (с 1936 года — [[Саратовская область|Саратовской области]], в 1962 году район переименован в Калининский) (см.: {{cite web|url=http://saratov.rusarchives.ru/bd/atkarsk_atd/page25.html|title=Справочник. Аткарский уезд. Раздел III. Населенные пункты|publisher=Управление по делам архивов Саратовской области|accessdate=2016-02-03}}).</ref>}} == Һылтанмалар == * [http://gm731.narod.ru/Sound/sound0158.htm «Волга-реченька глубока»: текст песни.] * [http://www.pojelanie.ru/zastol/pesni/pl/13.php Текст песни — Ой, цвети, кудрявая рябина] * [http://www.ruscircus.ru/encyc?func=text&sellet=%CA&selword=2216 Ковалева Ольга Васильевна] {{Тышҡы һылтанмалар}} [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:РСФСР-ҙың халыҡ артистары]] [[Категория:XX быуат опера йырсылары]] [[Категория:СССР опера йырсылары]] [[Категория:Рәсәй опера йырсылары]] [[Категория:Алфавит буйынса йырсылар]] [[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]] [[Категория:1962 йылда вафат булғандар]] [[Категория:2 ғинуарҙа вафат булғандар]] [[Категория:1881 йылда тыуғандар]] [[Категория:4 августа тыуғандар]] 3d4vpsj6l6i1dfeo4iom6n8zu8ru7rj 0 164991 1148415 974106 2022-08-02T13:38:52Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Абакумов}} '''Глеб Арсентьевич Абакумов'''<ref>Агеенко Ф. Л. Абакумов Глеб // Словарь собственных имён русского языка. Ударение. Произношение. Словоизменение. — М.: Мир и Образование; Оникс, 2010. — С. 53. — 880 с. — ISBN 5-94666-588-X, 978-5-94666-588-9.</ref> ([[30 сентябрь]] [[1937 йыл|1937]], Ядрин — [[29 август]] [[2019 йыл|2019]], [[Түбәнге Новгород]]) — СССР һәм Рәсәй {{Ук}}химигы, Рәсәй Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (1991), СССР фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы ([[1987 йыл|1987 йылдан]]), Рәсәй Фәндәр академияһы академигы ([[2000 йыл]]дан). == Биографияһы == [[1962 йыл]]да Н.И. Лобачевский исемендәге Горький дәүләт университетының (ГДУ) химия факультетын тамамлай, [[Фән докторы|химия фәндәре докторы]] ([[1976 йыл|1976]]), профессор ([[1980 йыл|1980]]); Горький дәүләт университетының химия факультетында (1962—1964), СССР Фәндәр академияһының тотороҡландырыусы полимерҙар лабораторияһында ([[1964 йыл|1964]]—[[1968 йыл|1968]]), СССР Фәндәр академияһының Химия институтында ([[1968 йыл|1968]]—[[1988 йыл|1988]]) эшләй. Г.А. Разуваев исемендәге Рәсәй Фәндәр академияһының металлоорганик химияһы институты директоры, [[2016 йыл|2016]]—[[2019 йыл]]дарҙа — институттың ғилми етәксеһе. == Фәнни эшмәкәрлеге == Хеҙмәттәре ирекле радикалдар, металлорганик һәм комплекслы ҡушылмалар химияһы буйынса.Ирекле радикаль лигандалар менән комплекслы тоташмалар химияһы проблемаһы менән шөғөлләнә. Беренсе тапҡыр Льюис кислоталары булған тотороҡло нитроксиль радикалдарҙың комплекслы барлыҡҡа килеүен асыҡлай. Шыйыҡ фазала ирекле ариль радикалдарҙы генерациялау ысулын эшләй. Синтезды башҡара һәм яңы класлы матдәләр төҙөлөшөн һәм үҙенсәлектәрен тикшерә. Радикаль металл комплекстары нигеҙендә антифрикцион һәм яҡтылык һиҙеү композициялары бирелә. == Баҫмалары == Рәсәй һәм халыҡ-ара үҙәк ғилми журналдарҙа 350-гә яҡын баҫма авторы == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * Халыҡ-ара ЭПР-спектроскопия йәмғиәте ағзаһы * СССР дәүләт премияһы ([[1985 йыл|1985]]). * Дуҫлыҡ ордены ([[1999 йыл|1999]]). == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{Сотрудник РАН|1157|Глеба Арсентьевича Абакумова}} * [http://isaran.ru/?q=ru/person&guid=8316160B-29C7-3441-6E75-138BCFF45C10 Абакумов Глеб Арсентьевич.] Информационная система «Архивы Российской академии наук». * [http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=5793 Статья в чувашской энциклопедии] Н. С. Головина. [[Категория:Түбәнге Новгород дәүләт университетын тамамлаусылар]] {{Тышҡы һылтанмалар}} [[Категория:СССР ФА мөхбир ағзалары]] [[Категория:Рәсәй химиктары]] [[Категория:СССР химиктары]] [[Категория:Алфавит буйынса химиктар]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:СССР Дәүләт премияһы лауреаттары]] [[Категория:Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй) кавалерҙары]] [[Категория:Химия фәндәре докторҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:2019 йылда вафат булғандар]] [[Категория:29 августа вафат булғандар]] [[Категория:1937 йылда тыуғандар]] [[Категория:30 сентябрҙә тыуғандар]] 89vqmf6ss716wxfmira8vmk8bbgslqy 0 165688 1148421 1035382 2022-08-02T14:00:17Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=май 2021}} {{ФШ|Абашидзе}} {{Ук}} '''Григол Григолович ('''Григорий Григорьевич''') Абашидзе''' [ А б а ш и́ д з э ]<ref>{{ССИРЯ|Абашидзе Григол|54}}</ref> ({{Lang-ka|გრიგოლ გრიგოლის ძე აბაშიძე}}; 1 август 1914 йыл — 29 июль 1994 йыл) — совет [[Грузия|грузин]] шағиры һәм [[Әҙип|яҙыусыһы]]. Грузин ССР-ы гимны текстың авторҙашы (1944). [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] ([[1974 йыл|1974]]). Икенсе дәрәжә Сталин премияһы лауреаты ([[1951 йыл|1951]]). [[1944 йыл]]дан [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|ВКП(б)]] ағзаһы. [[1967 йыл]]дан Грузия Яҙыусылар союзы идараһының беренсе секретары. Грузин ССР-ы Фәндәр академияһы ағзаһы ([[1979]]). [[СССР Юғары Советы]]ның 8-11-се саҡырылыш Милләттәр Советы депутаты. == Биографияһы == Григол Абашидзе 1914 йылдың 19 июлендә (1 август) Чиатура ҡалаһында тыуа. [[1931 йыл]]да Тифлиста урта мәктәп тамамлай. [[1936 йыл]]да И. В. Сталин исемендәге Тбилиси дәүләт университетының филология факультетын тамамлай. [[1934 йыл]]дан баҫыла башлай. Абашидзе шиғриәте геройҙары — грузин кешеһе-хеҙмәткәр («Вечно в доспехах» ([[1938]]), «Основоположник» ([[1939]])). [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында ошо хаҡта әҫәрҙәр яҙа («Враги» ([[1941]]), «Поединок танков» ([[1941]]), «Знамена» ([[1943]]), «Непобедимый Кавказ» поэмаһы ([[1943]])). [[1944 йыл]]да Александр Абашели менән авторҙашлыҡта Грузин ССР-ы гимнын яҙа. II дәрәжә Сталин премияһына лайыҡ булған (1951) «На южной границе» ({{Lang-ka|სამხრეთის საზღვარზე}}, [[1949]]) һәм «Ленин в Самгори» ({{Lang-ka|ლენინი სამგორში}}, [[1950 йыл|1950]]) шиғырҙар циклында Абашидзе «патриотизм көсө һәм совет кешеләренең тыныслыҡҡа ынтылышын асып бирә»<ref>''Мирианашвили А.'' [http://feb-web.ru/feb/kle/kle-abc/ke1/ke1-0252.htm?cmd=2&istext=1 Абашидзе Григол Григорьевич] // [[Краткая литературная энциклопедия]] / Гл. ред. А. А. Сурков. — М.: Сов. энцикл., 1962—1978. — Т. 1: Аарне — Гаврилов. — 1962. — Стб. 25—26.</ref>. «Георгий шестой» ({{Lang-ka|გიორგი VI}} [[1942 йыл|1942]]) поэмаһында грузин халҡының милли бойондороҡһоҙлоғо өсөн көрәше сағылдырыла. «Легенда о первых тбилисцах» (1959) һәм «Путешествие в три времени» (1961) драматик поэмалары, Грузияның XIII быуаттағы тормошон сағылдырған тарихи романдар (1-се китабы, 1957 — «Лашарела», 2-сеһе — «Долгая ночь», 3-сөһө — «Цотнэ, или Падение и возвышение грузин») авторы. Балалар өсөн дә яҙа. Уның әҫәрҙәре [[Француз теле|француз]], [[Инглиз теле|инглиз]], [[Урыҫ теле|урыҫ]], [[Украин теле|украин]] һ. б. телдәргә тәржемә ителгән. Абашидзе [[грузин теле]]нә [[Шандор Петёфи|Ш.]] [[Шандор Петёфи|Петефи]], [[Адам Мицкевич|А]] [[Адам Мицкевич|Мицкевич]], [[Пабло Неруда|П.]] [[Пабло Неруда|Неруда]], [[Михай Эминеску|М. Эминеску]] , [[Иван Вазов|И.]] [[Иван Вазов|Вазов]], Х. Ботев поэзияһын тәрджемә итә. 1941—1942 йылдарҙа «Мнатоби» ({{Lang-ka|მნათობი}}) журналының яуаплы сәркәтибе булып эшләй, 1944—1950 йылдарҙа — «Нианга» ({{Lang-ka|ნიანგი}}) юмористик журналының, шулай уҡ «Дроша» ({{Lang-ka|დროში}}) журналының яуаплы мөхәррире. Абашидзе [[1994 йыл]]дың [[29 июль|29 июлендә]] [[Тбилиси]]ҙа вафат була. Яҙыусыларҙың һәм йәмәғәт эшмәкәрҙәренең Дидубий пантеонында ерләнгән. == Танылыуы һәм наградалары == [[Файл:Grigol_Abasidze_Kiskőrös.JPG|слева|мини|Ш. Петефи музейындағы бюсы]] * Икенсе дәрәжә Сталин премияһы (1951). * [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (27.09.1974) * Ике [[Ленин ордены]] (02.07.1971; 27.09.1974) * [[Октябрь Революцияһы ордены]] (31.07.1984) * [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (17.04.1958) * [[«Почёт Билдәһе» ордены|"Почет Билдәһе"ордены]] (24.02.1946) * Грузия дәүләт премияһы (1994, үлгәндән һуң) == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр|1}} == Һылтанмалар == * {{Warheroes|id=13411|star=Labor}} * Абашидзе Григол Григорьевич // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. {{Тышҡы һытанмалар}} [[Категория:КПСС-тың XXIV съезы делегаттары]] [[Категория:КПСС-тың XXV съезы делегаттары]] [[Категория:Шағирҙар — гимн авторҙары]] [[Категория:Соцреалист яҙыусылар]] [[Категория:Тбилисиҙа вафат булғандар]] [[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]] [[Категория:1994 йылда вафат булғандар]] [[Категория:29 июлдә вафат булғандар]] [[Категория:1914 йылда тыуғандар]] [[Категория:1 августа тыуғандар]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Октябрь Революцияһы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары]] [[Категория:Сталин премияһы лауреаттары]] [[Категория:XX быуат яҙыусылары]] [[Категория:Грузия яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса яҙыусылар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:XX быуат шағирҙары]] [[Категория:Грузия шағирҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шағирҙар]] ay8j5h3xd7dd6akhkm8fg4lmh8gowq8 1148424 1148421 2022-08-02T14:06:23Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=май 2021}} {{ФШ|Абашидзе}} {{Ук}} '''Григол Григолович ('''Григорий Григорьевич''') Абашидзе''' [ А б а ш и́ д з э ]<ref>{{ССИРЯ|Абашидзе Григол|54}}</ref> ({{Lang-ka|გრიგოლ გრიგოლის ძე აბაშიძე}}; 1 август 1914 йыл — 29 июль 1994 йыл) — совет [[Грузия|грузин]] шағиры һәм [[Әҙип|яҙыусыһы]]. Грузин ССР-ы гимны тексының авторҙашы (1944). [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] ([[1974 йыл|1974]]). Икенсе дәрәжә Сталин премияһы лауреаты ([[1951 йыл|1951]]). [[1944 йыл]]дан [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|ВКП(б)]] ағзаһы. [[1967 йыл]]дан Грузия Яҙыусылар союзы идараһының беренсе секретары. Грузин ССР-ы Фәндәр академияһы ағзаһы ([[1979]]). [[СССР Юғары Советы]]ның 8-11-се саҡырылыш Милләттәр Советы депутаты. == Биографияһы == Григол Абашидзе 1914 йылдың 19 июлендә (1 август) Чиатура ҡалаһында тыуа. [[1931 йыл]]да Тифлиста урта мәктәп тамамлай. [[1936 йыл]]да И. В. Сталин исемендәге Тбилиси дәүләт университетының филология факультетын тамамлай. [[1934 йыл]]дан баҫыла башлай. Абашидзе шиғриәте геройҙары — грузин кешеһе-хеҙмәткәр («Вечно в доспехах» ([[1938]]), «Основоположник» ([[1939]])). [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында ошо хаҡта әҫәрҙәр яҙа («Враги» ([[1941]]), «Поединок танков» ([[1941]]), «Знамена» ([[1943]]), «Непобедимый Кавказ» поэмаһы ([[1943]])). [[1944 йыл]]да Александр Абашели менән авторҙашлыҡта Грузин ССР-ы гимнын яҙа. II дәрәжә Сталин премияһына лайыҡ булған (1951) «На южной границе» ({{Lang-ka|სამხრეთის საზღვარზე}}, [[1949]]) һәм «Ленин в Самгори» ({{Lang-ka|ლენინი სამგორში}}, [[1950 йыл|1950]]) шиғырҙар циклында Абашидзе «патриотизм көсө һәм совет кешеләренең тыныслыҡҡа ынтылышын асып бирә»<ref>''Мирианашвили А.'' [http://feb-web.ru/feb/kle/kle-abc/ke1/ke1-0252.htm?cmd=2&istext=1 Абашидзе Григол Григорьевич] // [[Краткая литературная энциклопедия]] / Гл. ред. А. А. Сурков. — М.: Сов. энцикл., 1962—1978. — Т. 1: Аарне — Гаврилов. — 1962. — Стб. 25—26.</ref>. «Георгий шестой» ({{Lang-ka|გიორგი VI}} [[1942 йыл|1942]]) поэмаһында грузин халҡының милли бойондороҡһоҙлоғо өсөн көрәше сағылдырыла. «Легенда о первых тбилисцах» (1959) һәм «Путешествие в три времени» (1961) драматик поэмалары, Грузияның XIII быуаттағы тормошон сағылдырған тарихи романдар (1-се китабы, 1957 — «Лашарела», 2-сеһе — «Долгая ночь», 3-сөһө — «Цотнэ, или Падение и возвышение грузин») авторы. Балалар өсөн дә яҙа. Уның әҫәрҙәре [[Француз теле|француз]], [[Инглиз теле|инглиз]], [[Урыҫ теле|урыҫ]], [[Украин теле|украин]] һ. б. телдәргә тәржемә ителгән. Абашидзе [[грузин теле]]нә [[Шандор Петёфи|Ш.]] [[Шандор Петёфи|Петефи]], [[Адам Мицкевич|А]] [[Адам Мицкевич|Мицкевич]], [[Пабло Неруда|П.]] [[Пабло Неруда|Неруда]], [[Михай Эминеску|М. Эминеску]] , [[Иван Вазов|И.]] [[Иван Вазов|Вазов]], Х. Ботев поэзияһын тәрджемә итә. 1941—1942 йылдарҙа «Мнатоби» ({{Lang-ka|მნათობი}}) журналының яуаплы сәркәтибе булып эшләй, 1944—1950 йылдарҙа — «Нианга» ({{Lang-ka|ნიანგი}}) юмористик журналының, шулай уҡ «Дроша» ({{Lang-ka|დროში}}) журналының яуаплы мөхәррире. Абашидзе [[1994 йыл]]дың [[29 июль|29 июлендә]] [[Тбилиси]]ҙа вафат була. Яҙыусыларҙың һәм йәмәғәт эшмәкәрҙәренең Дидубий пантеонында ерләнгән. == Танылыуы һәм наградалары == [[Файл:Grigol_Abasidze_Kiskőrös.JPG|слева|мини|Ш. Петефи музейындағы бюсы]] * Икенсе дәрәжә Сталин премияһы (1951). * [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (27.09.1974) * Ике [[Ленин ордены]] (02.07.1971; 27.09.1974) * [[Октябрь Революцияһы ордены]] (31.07.1984) * [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (17.04.1958) * [[«Почёт Билдәһе» ордены|"Почет Билдәһе"ордены]] (24.02.1946) * Грузия дәүләт премияһы (1994, үлгәндән һуң) == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр|1}} == Һылтанмалар == * {{Warheroes|id=13411|star=Labor}} * Абашидзе Григол Григорьевич // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. {{Тышҡы һытанмалар}} [[Категория:КПСС-тың XXIV съезы делегаттары]] [[Категория:КПСС-тың XXV съезы делегаттары]] [[Категория:Шағирҙар — гимн авторҙары]] [[Категория:Соцреалист яҙыусылар]] [[Категория:Тбилисиҙа вафат булғандар]] [[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]] [[Категория:1994 йылда вафат булғандар]] [[Категория:29 июлдә вафат булғандар]] [[Категория:1914 йылда тыуғандар]] [[Категория:1 августа тыуғандар]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Октябрь Революцияһы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары]] [[Категория:Сталин премияһы лауреаттары]] [[Категория:XX быуат яҙыусылары]] [[Категория:Грузия яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса яҙыусылар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:XX быуат шағирҙары]] [[Категория:Грузия шағирҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шағирҙар]] 5qvdbr3zq6brv9eyaplw72a5kmvybzh 0 167223 1148502 1107481 2022-08-02T17:41:22Z Aidar254 16673 /* Һүрәтләмә */ img+ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Зәңгәр күл''' — [[Өфө]]<nowiki/>нән 45 км тирәһе алыҫлыҡта, [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Яңы Муса (Иҫке Муса ауыл советы, Ҡырмыҫҡалы районы)|Яңы Муса]] ауылы янында урынлашҡан күл. [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]<nowiki/>ның тәбиғәт ҡомартҡыһы статусына эйә == Һүрәтләмә == [[Файл:Голубое озеро Кармыскалы.jpg|безрамки|слева]] [[File:Голубое озеро Кармаскалинский район Башкортостан.jpg|thumb|]] [[File:Голубое озеро в Башкирии.jpg|thumb|]] Күл һаҡлауға алынған тәбиғәт объекты. Уның майҙаны — 400 кв.м. [[Карст]] убылыу сәбәпле барлыҡҡа килгән. Ярҙары бейек булмаһа ла, текә. Күлдең эргәһенән Үҙән йылғаһы аға. Зәңгәр күлгә бер ниндәй ҙә йылға ҡоймай, ә күлдән ағып сыҡҡан һыу 90 м тирәһе аҡҡандан һуң Үҙән йылғаһына ҡоя. Күлдең исеме һыуының зәңгәрлегенә ҡарап бирелгән. Ләкин был күктең зәңгәрлеге сағылыуҙан түгел, һыу аҫтындағы зәңгәр [[балсыҡ]]<nowiki/>тан. Ә яр буйындағы балсыҡты алһаң, ул ҡара төҫтә була. Зәңгәр балсыҡ та, ҡараһы ла шифалы. Балсыҡтан һиҙелер-һиҙелмәҫ серо-водород еҫе аңҡый. Күлдең һыуы саф, үтә күренмәле, сөнки унда тормош юҡ тиерлек. Һыуҙың һалҡынлығымы, составымы тереклеккә үрсергә бирмәй, күрәһең. Оҙаҡ ҡарап торғанда ғына бер нисә ваҡ балыҡты күреп була. Күл бер ҡасан да туңмай. Күл төбөнә иғтибарлап ҡараһаң, һыуҙың бер нисә урында тулҡынланып ятҡаны күренә. Был ер аҫты шишмәләре бәреп сыҡҡан урындар. Ләкин күл һыуы татырлы, эсергә яраҡһыҙ. Һыу температураһы йыл буйына +3 — +7 градус һалҡынлыҡта була. Һыу күләме — 300 м³. Күлдең тәрәнлеге 6 метрға тиклем етә. Белгестәр әйтеүенсә, күл төбөнән карст мәмерйәһенә инеп китеп була. Күл янындағы тәбиғәт тә үҙенсәлекле. Әйтерһең, Зәңгәр күлде Башҡортостандың бар тәбиғәте килеп ҡосҡан. Бер яғына тау, тау башында урман, ҡаялар, мәмерйәләр килеп баҫһа, икенсе яғына йылға ағып килгән һәм ялан-баҫыуҙар түшәлгән. Тәбиғәттә ял итергә яратҡан туристар күл буйында төнгөлөккә ҡунырға ҡалмайҙар. Быға, бәлки, йомрандарҙың күплеге, уларҙың кешеләрҙән ҡурҡмай ер өҫтөнә сығып ҡарап баҫып тороуҙары сәбәптер. Ләкин ҡараңғы төшкәндә лә күлде күҙәтеү ҡыҙыҡлы. Көндөҙ күренмәгән пар, ҡараңғыла ҡурҡыныс томан булып күл өҫтөнән төрлө яҡҡа күтәрелә. == Һылтанмалар == * [https://www.tourister.ru Зәңгәр күл] * [https://nashural.ru/mesta/bashkortostan/goluboe-ozero-okolo-ufy/ Наш Урал] * [https://pulse.mail.ru/article/udivitelnoe-po-krasote-goluboe-ozero-rodnik-zyangyar-kul-v-bashkirii-4342876920239314168-5259422832164523213/?user_session_id=11e8f0461eea635&utm_partner_id=936&utm_campaign=main&utm_referrer=https%3A%2F%2Fpulse.mail.ru&utm_source=pulse_mail_ru&utm_content=lenta_main_mail_ru Зәңгәр күл] [[Категория:Ҡырмыҫҡалы районы күлдәре]] [[Категория:Тарихи Башҡортостан ерҙәре топонимикаһы]] [[Категория:Башҡортостан күлдәре]] 1wzrrg66gf8gaurpc94wobjnvji2rat 1148526 1148502 2022-08-02T19:27:08Z Баныу 28584 /* Һүрәтләмә */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Зәңгәр күл''' — [[Өфө]]<nowiki/>нән 45 км тирәһе алыҫлыҡта, [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Яңы Муса (Иҫке Муса ауыл советы, Ҡырмыҫҡалы районы)|Яңы Муса]] ауылы янында урынлашҡан күл. [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]<nowiki/>ның тәбиғәт ҡомартҡыһы статусына эйә == Һүрәтләмә == [[Файл:Голубое озеро Кармыскалы.jpg|безрамки|слева]] [[Файл:Голубое озеро Кармаскалинский район Башкортостан.jpg|thumb|]] [[Файл:Голубое озеро в Башкирии.jpg|thumb|]] Күл һаҡлауға алынған тәбиғәт объекты. Уның майҙаны — 400 кв.м. [[Карст]] убылыу сәбәпле барлыҡҡа килгән. Ярҙары бейек булмаһа ла, текә. Күлдең эргәһенән Үҙән йылғаһы аға. Зәңгәр күлгә бер ниндәй ҙә йылға ҡоймай, ә күлдән ағып сыҡҡан һыу 90 м тирәһе аҡҡандан һуң Үҙән йылғаһына ҡоя. Күлдең исеме һыуының зәңгәрлегенә ҡарап бирелгән. Ләкин был күктең зәңгәрлеге сағылыуҙан түгел, һыу аҫтындағы зәңгәр [[балсыҡ]]<nowiki/>тан. Ә яр буйындағы балсыҡты алһаң, ул ҡара төҫтә була. Зәңгәр балсыҡ та, ҡараһы ла шифалы. Балсыҡтан һиҙелер-һиҙелмәҫ көкөртлө водород еҫе аңҡый. Күлдең һыуы саф, үтә күренмәле, сөнки унда тормош юҡ тиерлек. Һыуҙың һалҡынлығымы, составымы тереклеккә үрсергә бирмәй, күрәһең. Оҙаҡ ҡарап торғанда ғына бер нисә ваҡ балыҡты күреп була. Күл бер ҡасан да туңмай. Күл төбөнә иғтибарлап ҡараһаң, һыуҙың бер нисә урында тулҡынланып ятҡаны күренә. Был ер аҫты шишмәләре бәреп сыҡҡан урындар. Ләкин күл һыуы татырлы, эсергә яраҡһыҙ. Һыу температураһы йыл буйына +3 — +7 градус һалҡынлыҡта була. Һыу күләме — 300 м³. Күлдең тәрәнлеге 6 метрға тиклем етә. Белгестәр әйтеүенсә, күл төбөнән карст мәмерйәһенә инеп китеп була. Күл янындағы тәбиғәт тә үҙенсәлекле. Әйтерһең, Зәңгәр күлде Башҡортостандың бар тәбиғәте килеп ҡосҡан. Бер яғына тау, тау башында урман, ҡаялар, мәмерйәләр килеп баҫһа, икенсе яғына йылға ағып килгән һәм ялан-баҫыуҙар түшәлгән. Тәбиғәттә ял итергә яратҡан туристар күл буйында төнгөлөккә ҡунырға ҡалмайҙар. Быға, бәлки, йомрандарҙың күплеге, уларҙың кешеләрҙән ҡурҡмай ер өҫтөнә сығып ҡарап баҫып тороуҙары сәбәптер. Ләкин ҡараңғы төшкәндә лә күлде күҙәтеү ҡыҙыҡлы. Көндөҙ күренмәгән пар, ҡараңғыла ҡурҡыныс томан булып күл өҫтөнән төрлө яҡҡа күтәрелә. == Һылтанмалар == * [https://www.tourister.ru Зәңгәр күл] * [https://nashural.ru/mesta/bashkortostan/goluboe-ozero-okolo-ufy/ Наш Урал] * [https://pulse.mail.ru/article/udivitelnoe-po-krasote-goluboe-ozero-rodnik-zyangyar-kul-v-bashkirii-4342876920239314168-5259422832164523213/?user_session_id=11e8f0461eea635&utm_partner_id=936&utm_campaign=main&utm_referrer=https%3A%2F%2Fpulse.mail.ru&utm_source=pulse_mail_ru&utm_content=lenta_main_mail_ru Зәңгәр күл] [[Категория:Ҡырмыҫҡалы районы күлдәре]] [[Категория:Тарихи Башҡортостан ерҙәре топонимикаһы]] [[Категория:Башҡортостан күлдәре]] 71wdrcsgxykz48m31ic2g2ozsixga18 0 175774 1148489 1069057 2022-08-02T16:40:32Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{фш|Айытбаев}} {{Ук}} '''Айытбаев Мөхәмәт Мортаҙа улы''' ([[1922]] йыл - ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, [[рядовой]], ҡыҙылармеец, [[Ватан һуғышы ордены|1-се дәрәжә Ватан һуғышы]] ордены кавалеры<ref name="АЕТБАЕВ М. М.">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/sm-person_rvk1073901620/?backurl=%2Fheroes%2F%3Fstatic_hash%3D455cae09dbab8db8010074a982890525v1%26last_name%3D%D0%90%D0%B5%D1%82%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%26first_name%3D%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82%26middle_name%3D%D0%9C%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%26group%3Dall%26types%3Dpamyat_commander%3Anagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%3Apdv_kart_in%3Apdv_kart_in_inostranec%3Apamyat_voenkomat%3Apotery_vpp%3Apamyat_zsp_parts%3Akld_ran%3Akld_bolezn%3Akld_polit%3Akld_upk%3Akld_vmf%3Apotery_doneseniya_o_poteryah%3Apotery_gospitali%3Apotery_utochenie_poter%3Apotery_spiski_zahoroneniy%3Apotery_voennoplen%3Apotery_iskluchenie_iz_spiskov%3Apotery_kartoteki%3Asame_doroga%26page%3D1%26grouppersons%3D1&search_view_id=smperson_rvk1073901620 АЕТБАЕВ М. М.]</ref><ref name="ВОИНЫ-КАВАЛЕРИСТЫ 112-ОЙ БАШКИРСКОЙ КАВАЛЕРИЙСКОЙ ДИВИЗИИ, ПРИЗВАННЫЕ БУРЗЯНСКИМ РВК">[https://veteran1945.jimdofree.com/воины-кавалеристы-112-ой-башкирской-кавалерийской-дивизии-призванные-бурзянским-рвк/ ВОИНЫ-КАВАЛЕРИСТЫ 112-ОЙ БАШКИРСКОЙ КАВАЛЕРИЙСКОЙ ДИВИЗИИ, ПРИЗВАННЫЕ БУРЗЯНСКИМ РВК]</ref>. == Биографияһы == Айытбаев Мөхәмәт Мортаҙа улы 1922 йылда [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Бөрйән районы]] [[Байназар]] ауылында<ref name="АЕТБАЕВ М. М." /><ref name="АЕТБАЕВ МУХАМЕТ МУРТАЗОВИЧ">[https://1418museum.ru/heroes/23589402/ АЕТБАЕВ МУХАМЕТ МУРТАЗОВИЧ]</ref>, икенсе сығанаҡтар буйынса [[Мораҙым (Бөрйән районы)|Мораҙым]] ауылында<ref name="АЕТБАЕВ М. М." /><ref name="ВОИНЫ-КАВАЛЕРИСТЫ 112-ОЙ БАШКИРСКОЙ КАВАЛЕРИЙСКОЙ ДИВИЗИИ, ПРИЗВАННЫЕ БУРЗЯНСКИМ РВК" /> тыуа. [[Ҡыҙыл Армия]] сафына Бөрйән районы хәрби комиссариаты тарафынан саҡырыла<ref name="АЕТБАЕВ М. М." />. [[Миңлеғәле Шайморатов]] етәкләгән [[112-се кавалерия дивизияһы]]нда хеҙмәт итә<ref name="ВОИНЫ-КАВАЛЕРИСТЫ 112-ОЙ БАШКИРСКОЙ КАВАЛЕРИЙСКОЙ ДИВИЗИИ, ПРИЗВАННЫЕ БУРЗЯНСКИМ РВК" />. Башҡорт атлы дивизияһы составында [[Воронеж]], [[Белград]], Трайборн, [[Сумы]] ҡалаларын азат итеүҙә ҡатнаша. 1943 йылда һуғышта алған яраларынан хәрби хеҙмәткә яраҡһыҙ тип табыла һәм демобилизациялана. Ҡатыны Өмөямал менән 3 бала тәрбиәләп үҫтерәләр: Таһир, Рәфис һәм Рәмзиә. Ветеран Байназар аулында йәшәп, шунда вафат булып ҡала. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * I дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] (1985)<ref name="АЕТБАЕВ М. М." /><ref name="АЕТБАЕВ МУХАМЕТ МУРТАЗОВИЧ" /> == Әҙәбиәт == *Не забыты их имена... (памяти воинов Великой Отечественной войны, призванных Бурзянским РВК, посвящается). Руководитель проекта Ахмедьянов Д.А. Редакционная коллегия: Вагапов А.Н., Давлетбердин С.Х.,Сагитов З.Г., Ишкильдин А.И. 2013 год. ББК 63.3(2)622.78 == Һылтанмалар == *[https://pamyat-naroda.ru/heroes/sm-person_rvk1073901620/?backurl=%2Fheroes%2F%3Fstatic_hash%3D455cae09dbab8db8010074a982890525v1%26last_name%3D%D0%90%D0%B5%D1%82%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%26first_name%3D%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82%26middle_name%3D%D0%9C%D1%83%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%26group%3Dall%26types%3Dpamyat_commander%3Anagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%3Apdv_kart_in%3Apdv_kart_in_inostranec%3Apamyat_voenkomat%3Apotery_vpp%3Apamyat_zsp_parts%3Akld_ran%3Akld_bolezn%3Akld_polit%3Akld_upk%3Akld_vmf%3Apotery_doneseniya_o_poteryah%3Apotery_gospitali%3Apotery_utochenie_poter%3Apotery_spiski_zahoroneniy%3Apotery_voennoplen%3Apotery_iskluchenie_iz_spiskov%3Apotery_kartoteki%3Asame_doroga%26page%3D1%26grouppersons%3D1&search_view_id=smperson_rvk1073901620 АЕТБАЕВ М. М.] *[https://1418museum.ru/heroes/23589402/ АЕТБАЕВ МУХАМЕТ МУРТАЗОВИЧ] * [https://veteran1945.jimdofree.com/воины-кавалеристы-112-ой-башкирской-кавалерийской-дивизии-призванные-бурзянским-рвк/ ВОИНЫ-КАВАЛЕРИСТЫ 112-ОЙ БАШКИРСКОЙ КАВАЛЕРИЙСКОЙ ДИВИЗИИ, ПРИЗВАННЫЕ БУРЗЯНСКИМ РВК] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] m8x641eyq4mataqj3tyviu77xhr2sj2 0 175970 1148430 1069034 2022-08-02T14:27:57Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{ФШ|Абзалетдинов}} {{Ук}} '''Абзалетдинов Ғилметдин Абзалетдин улы''' ({{lang-ru|Абзалетдинов Гильмутдин Абзалетдинович}}) ([[1905]]-1942) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] 313-сө кавалерия полкы кавалерисы. Ҡыҙылармеец, рядовой<ref>[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/321-abzaletdinov-gil-mutdin-abzaletdinovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Абзалетдинов Гильмутдин Абзалетдинович]</ref>. == Биографияһы == Ғилметдин Абзалетдин улы Абзалетдинов (Абзалитдинов) [[1905 йыл]]да [[Өфө губернаһы]] Бәләбәй өйәҙе (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Туймазы районы]]) [[Иҫке Ҡандра]] ауылында тыуған. [[1941 йыл]]да БАССР-ҙың Ҡандра район хәрби комиссариаты [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡыра. Яңы ойошторолған [[112-се Башҡорт атлы дивизияһы]]на билдәләнә. [[1942 йыл]]дың 6 июлендә Курск (хәҙер — Липецк) өлкәһе Тербуны ауылы янында хәбәрһеҙ юғалған (башҡа мәғлүмәттәр буйынса — яуҙа һәләк булған)<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie51163301/Память народа. Абзалетдинов Гильмутдин Абзалетдинович]</ref>. == Хәтер == Абзалетдинов Ғилметдин Абзалетдин улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0</ref> һәм БР-ҙың [[Туймазы районы]] [[Иҫке Ҡандра]] ауылында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән. Шулай итеп, оҙаҡ йылдар дауамында ул хәбәрһеҙ юғалған тип иҫәпләнә. [[1996 йыл]]да эҙәрмәндәр һуғыш барған урындарҙа ҡыҙылармеецтарҙың һөйәктәрен ҡаҙып сығарҙы. Барлығы 671 яугир исемен белә алдылар. Һәм хәрби хөрмәт күрһәтелеп, һәләк булыусылар исемлегендә рядовой Абзалетдинов Ғилметдин Абзалетдин улының һөйәктәре лә [[Липецк өлкәһе]] Тербуны ауылындағы туғандар ҡәберлегенә ерләнде. Ғилметдин Абзалетдиновтың исеме ҡәберлек һәйкәленең мемориал таҡтаһына уйып яҙылған<ref>[http://112bkd.ru/index.php/component/sppagebuilder/?view=page&id=52 Братская могила в с. Тербуны]</ref><ref>[https://memory-map.1sept.ru/#/memorial-3172/type=map&center=52.094028,38.63427&zoom=13 Мемориал]</ref>. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/321-abzaletdinov-gil-mutdin-abzaletdinovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Абзалетдинов Гильмутдин Абзалетдинович]{{ref-ru}}{{V|22|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie51163301/ Память народа. Абзалетдинов Гильмутдин Абзалетдинович]{{ref-ru}}{{V|22|07|2021}} * [https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0 * [http://112bkd.ru/index.php/component/sppagebuilder/?view=page&id=52 Братская могила в с. Тербуны] * [https://memory-map.1sept.ru/#/memorial-3172/type=map&center=52.094028,38.63427&zoom=13 Мемориал] * [https://vk.com/@patriotvrn-4 Тербунский рубеж] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1905 йылда тыуғандар]] sh6w3jilzuybwvt1i76woijgklqtonu 0 175984 1148431 1069035 2022-08-02T14:28:41Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{ФШ|Абзалетдинов}} {{Ук}} '''Абзалетдинов Мөхәмәтзаһир Абзалетдин улы ''' ({{lang-ru|Абзалтдинов Мухаматзагир Абзалтдинович}}) ([[1906]]-[[1980]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]нда [[1942 йыл]]дың декабренә тиклем хеҙмәт итә. Рядовой ҡыҙылармеец<ref name="112bkd.ru">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/903-abzaltdinov-mukhamatzagir-abzaltdinovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Абзалтдинов Мухаметзагир А.]</ref>. == Биографияһы == Мөхәмәтзаһир (Мөхәмәтзакир) Абзалетдин улы Абзалетдинов [[1906 йыл]]да [[Тәтешле районы]] [[Кәлтәй]] ауылында тыуған. [[1941 йыл]]дың 15 декабрендә Тәтешле районы хәрби комиссариаты [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡыра. [[1942 йыл]]дың декабренә тиклем [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]нда хеҙмәт итә<ref name="112bkd.ru"/>. [[1943 йыл]]дың мартынан НКВД ҡарамағындағы хөкүмәт элемтәһенең 251-се Одесса полкында линейный ҡараусы (надсмотрщик) була. [[1946 йыл]]да демобилизациялана. [[1980 йыл]]да вафат була<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/sm-person_rvk1073127908/ Память народа. Абзалтдинов Мухаматзагир Абзалтдинович]</ref>. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * [[«Хәрби хеҙмәттәре өсөн» миҙалы]] (1945) == Хәтер == Яугир Абзалетдинов Мөхәмәтзаһир Абзалетдин улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000853663 РГБ: Они вернулись с победой. Татышлинский район, т. 10, 2004] ISBN 5-295-03459-3</ref> һәм БР-ҙың [[Тәтешле районы]] Кәлтәй ауылында Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/903-abzaltdinov-mukhamatzagir-abzaltdinovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Абзалтдинов Мухаметзагир А.]{{ref-ru}}{{V|22|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/sm-person_rvk1073127908/ Память народа. Абзалтдинов Мухаматзагир Абзалтдинович] * [https://search.rsl.ru/ru/record/01000853663 РГБ: Они вернулись с победой. Татышлинский район, т. 10, 2004] ISBN 5-295-03459-3 * [http://kniga-pamyti.narod.ru/2/tmpB848.htm Книга памяти Татышлинский район] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1912 йылда тыуғандар]] 2ppemikkgjfnxgh2snnplo8efateknp 0 176000 1148478 1129771 2022-08-02T16:19:59Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{ФШ|Аблаев}} {{Ук}} '''Аблаев Ибраһим Я. ''' ({{lang-ru|Аблаев Ибрагим Я.}}) ([[1905]]—[[1942]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 275-се кавалерия полкы составында ҡылыссы булып хеҙмәт итә. Ҡыҙылармеец<ref name="Шаймуратовцы. Аблаев Ибрагим Я">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/322-ablaev-ibragim-ya?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аблаев Ибрагим Я.]</ref>]. == Биографияһы == Ибраһим Аблаев 1905 йылда [[Ырымбур губернаһы]] Ырымбур өйәҙенең (хәҙер — [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Йылайыр районы]]) [[Аралбай (Йылайыр районы)|Аралбай]] ауылында тыуа. Матрай район хәрби комиссариаты Ҡыҙыл Армия сафына саҡыра. Яңы ойошторолған 112-се Башҡорт атлы дивизияһы 275-се кавалерия полкының ҡылыссыһы итеп билдәләнә. 1942 йылдың 10 июлендә Курск өлкәһе Озерки ауылы янында һәләк була<ref name="Шаймуратовцы. Аблаев Ибрагим Я"/>. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == == Хәтер == Яугир Аблаев Ибраһимдың исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941-1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. - Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0</ref> һәм БР-ҙың [[Йылайыр районы]] Аралбай ауылында Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән. Курск өлкәһе Озерки ауылында ла баштарын һалған яугирҙәрҙың батырлығын онотмайҙар, хөрмәт итәләр<ref>[http://war.lib48.ru/voinskie-zakhoroneniya/terbunskij-rajon/bratskaya-mogila-v-sele-ozerki Братская могила погибших воинов в с. Озерки Курской области] </ref><ref>[https://memory-map.1sept.ru/#/memorial-3172/type=map&center=52.094028,38.63427&zoom=13 Мемориал]</ref>. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/322-ablaev-ibragim-ya?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аблаев Ибрагим Я.]{{ref-ru}}{{V|22|07|2021}} * [https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941-1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. - Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0 * [http://war.lib48.ru/voinskie-zakhoroneniya/terbunskij-rajon/bratskaya-mogila-v-sele-ozerki Братская могила погибших воинов в с. Озерки Курской области] * [https://memory-map.1sept.ru/#/memorial-3172/type=map&center=52.094028,38.63427&zoom=13 Мемориал] * [https://vk.com/@patriotvrn-4 Тербунский рубеж] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1905 йылда тыуғандар]] shqv1mqirebw4lvtxob28til6hr5x9a 0 176249 1148488 1069056 2022-08-02T16:40:00Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{фш|Айытбаев}} {{Ук}} '''Айытбаев Вәли Мөхәммәт улы''' ({{lang-ru|Аитбаев Вали Мухаметович}}; [[1908 йыл]] — 22 июль [[1942 йыл]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 313-сө кавалерия полкында пулемётсы булып хеҙмәт итә. Ҡыҙылармеец. Рядовой<ref>[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/338-aitbaev-vali-mukhametovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аитбаев Вали Мухаметович]</ref><ref>[https://1418museum.ru/heroes/19952710/ Вали Аитбаев]</ref>. == Биографияһы == Вәли Мөхәммәт улы Айытбаев [[1908 йыл]]да [[Өфө губернаһы]] [[Стәрлетамаҡ өйәҙе]] (хәҙер — [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Ауырғазы районы]]) Мораҙым ауылында тыуған. [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына Ауырғазы районы хәрби комиссариатынан саҡырыла. Ҡыҙылармеец Вәли Айытбаев [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 313-сө кавалерия полкы пулемётсыһы була. [[1942 йыл]]дың 22 июлендә Курск өлкәһе, Больше-Полянский районының (хәҙер — Липецк өлкәһе) [[Икенсе Тербуны]] ауылы янында һәләк була һәм шунда ерләнә<ref name="Айытбаев">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie51163174/ Память народа. Донесения о потерях. Аитбаев Вали Мухаметович]</ref>. == Ғаиләһе == Юғалтыуҙар тураһындағы мәғлүмәттә ҡатыны Айытова Ғәйниә тип яҙылған<ref name="Айытбаев" /> == Хәтер == Айытбаев Вәли Мөхәммәт улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0</ref> һәм БР-ҙың [[Ауырғазы районы]] Мораҙым ауылында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән. Оҙаҡ йылдар дауамында ул хәбәрһеҙ юғалған тип иҫәпләнә. 1996 йылда эҙәрмәндәр һуғыш барған урындарҙа ҡаҙыныу эштәре алып барып, 671 яугирҙың исемен асыҡлай, әммә лейтенант Айытбаев Вәли Мөхәммәт улы тураһында мәғлүмәт юҡ. == Сығанаҡтар == * ЦАМО. Фонд 58. Опись 818883. Единица хранения 1750. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/338-aitbaev-vali-mukhametovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аитбаев Вали Мухаметович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie51163174/ Память народа. Аитбаев Вали Мухаметович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}} * [https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0 * [https://1418museum.ru/heroes/19952710/ Вали Аитбаев] * [https://vk.com/@patriotvrn-4 Тербунский рубеж] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1908 йылда тыуғандар]] i4xglwgx9f81ubc3wjm8ae01mqd5sty 0 176258 1148486 1069058 2022-08-02T16:36:42Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{фш|Айытбаев}} {{Ук}} '''Айытбаев Хәбетдин Хәбрахман улы''' ({{lang-ru|Аитбаев Хабутдин Хабрахманович}}; [[1910]]-5.08.[[1942]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, гвардия ҡыҙылармеецы, рядовой. 294-се кавалерия полкының 4-се эскадроны кавалерисы. Ҡыҙылармеец<ref>[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/58-aitbaev-khabutdin-khabrakhmanovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аитбаев Хабутдин Хабрахманович]</ref>. == Биографияһы == Хәбетдин Хәбрахман улы Айытбаев [[1910 йыл]]да [[Өфө губернаһы]] Өфө өйәҙенең (хәҙер — [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Архангел районы]]) Оҙондар ауылында тыуған. Архангел районы хәрби комиссариаты [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡыра. Ҡыҙылармеец Айытбаев Хәбетдин Хәбрахман улы [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 294-се кавалерия полкының 4-се эскадроны кавалерисы була. [[1942 йыл]]дың 5 авгусында Курск өлкәһе, Больше-Полянский районында хәбәрһеҙ юғала<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero106631750/ Память народа. Аитбаев Хабутдин Хабрахманович]</ref>. == Хәтер == Айытбаев Хәбетдин Хәбрахман улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref> [https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0</ref> һәм БР-ҙың [[Архангел районы]] Оҙондар ауылында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән. Шулай итеп, оҙаҡ йылдар дауамында ул хәбәрһеҙ юғалған тип иҫәпләнә. [[1996 йыл]]да эҙәрмәндәр һуғыш барған урындарҙа ҡыҙылармеецтарҙың һөйәктәрен тапты. Барлығы 671 яугир исемен белә алдылар<ref>[http://112bkd.ru/index.php/component/sppagebuilder/?view=page&id=52 Братская могила в с. Тербуны]</ref>. Айытбаев Хәбетдин Хәбрахман улы буйынса тулы мәғлүмәт юҡ. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/58-aitbaev-khabutdin-khabrakhmanovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аитбаев Хабутдин Хабрахманович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero106631750/ Память народа. Аитбаев Хабутдин Хабрахманович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}} * [https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0 * [http://112bkd.ru/index.php/component/sppagebuilder/?view=page&id=52 Братская могила в с. Тербуны] * [https://vk.com/@patriotvrn-4 Тербунский рубеж] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1910 йылда тыуғандар]] k4s4nqarxcmqetxjlq2gm77p4mlo56t 0 176286 1148474 1069039 2022-08-02T16:15:33Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{ФШ|Аблаев}} {{Ук}} '''Аблаев Яҡуб Мамут улы''' ({{lang-ru|Аблаев Якуб Мамутович}}) ([[12 май]] [[1914]] — [[11 февраль]] [[1943]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, дивизияның артиллерия-техник тәьмин итеү начальнигы. 3-сө ранглы техник-интендант. ВКП (б) ағзаһы<ref>[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/373-ablaev-yakub-mamutovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аблаев Якуб Мамутович]</ref>. == Биографияһы == Яҡуб Мамут улы Аблаев [[1914 йыл]]дың 12 майында Таврия губернаһы (революциянан һуң — Ҡырым АССР-ының Балаклава районы) Уркуста ауылында тыуған. [[1935 йыл]]дың 5 ноябренән [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафында хеҙмәт иткән<ref>[https://1418museum.ru/heroes/24644781/ Якуб Аблаев]</ref>. Хеҙмәт иткән частары — 113-сө кавалерия дивизияһы ПАРМ 128-се ПАРМ (передвижная авиационная ремонтная мастерская) һәм 16-сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһы, 741-се уҡсылар полкы. 3-сө ранглы техник-интендант Аблаев Яҡуб Мамут улы [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның артиллерия-техник тәьмин итеү начальнигы була. ВКП (б) ағзаһы. [[1943 йыл]]дың 11 февралендә рейд ваҡытында һәләк була. Украина ССР-ы Ворошиловград өлкәһе (хәҙер — Луганск Халыҡ Республикаһы) Селезнёвка ауылында ерләнгән<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_prikaz73832643/ Память народа. Аблаев Якуб Мамутович]</ref><ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie55829943/ Память народа. 17.02.1943 Донесене о гибели Аблаева Якуба М.]</ref><ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie3249766/ Донесение об Аблаеве Якубе М.]</ref>. == Хәтер == Аблаев Яҡуб Мамут улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0</ref> һәм [[Ҡырым Республикаһы]]ның Балаклава районы Хәтер китабына<ref>[https://crimea-front.ru/books/2/people?page=13 КрымФронт.]</ref>, шулай уҡ Луганск Халыҡ Республикаһында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән{{ЫС юҡ|19|06|2021}}. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * ЦАМО. Учётно-послужная картотека. Шкаф 1. Ящик 15. * ЦАМО. Фонд 33. Опись 11458. Единица хранения 46<ref>[https://pamyat-naroda.su/loss/orders/73832643 Якуб Аблаев]</ref>. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/373-ablaev-yakub-mamutovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аблаев Якуб Мамутович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_prikaz73832643/ Память народа. Аблаев Якуб Мамутович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}} * [https://crimea-front.ru/books/2/people?page=13 КрымФронт.] * [https://1418museum.ru/heroes/24644781/ Якуб Аблаев] {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1914 йылда тыуғандар]] 2j8r4j2mytr7xlv4amw2loqi0ryw3tf 1148475 1148474 2022-08-02T16:17:07Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{Ук}} {{ФШ|Аблаев}}} '''Аблаев Яҡуб Мамут улы''' ({{lang-ru|Аблаев Якуб Мамутович}}) ([[12 май]] [[1914]] — [[11 февраль]] [[1943]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, дивизияның артиллерия-техник тәьмин итеү начальнигы. 3-сө ранглы техник-интендант. ВКП (б) ағзаһы<ref>[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/373-ablaev-yakub-mamutovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аблаев Якуб Мамутович]</ref>. == Биографияһы == Яҡуб Мамут улы Аблаев [[1914 йыл]]дың 12 майында Таврия губернаһы (революциянан һуң — Ҡырым АССР-ының Балаклава районы) Уркуста ауылында тыуған. [[1935 йыл]]дың 5 ноябренән [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафында хеҙмәт иткән<ref>[https://1418museum.ru/heroes/24644781/ Якуб Аблаев]</ref>. Хеҙмәт иткән частары — 113-сө кавалерия дивизияһы ПАРМ 128-се ПАРМ (передвижная авиационная ремонтная мастерская) һәм 16-сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһы, 741-се уҡсылар полкы. 3-сө ранглы техник-интендант Аблаев Яҡуб Мамут улы [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның артиллерия-техник тәьмин итеү начальнигы була. ВКП (б) ағзаһы. [[1943 йыл]]дың 11 февралендә рейд ваҡытында һәләк була. Украина ССР-ы Ворошиловград өлкәһе (хәҙер — Луганск Халыҡ Республикаһы) Селезнёвка ауылында ерләнгән<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_prikaz73832643/ Память народа. Аблаев Якуб Мамутович]</ref><ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie55829943/ Память народа. 17.02.1943 Донесене о гибели Аблаева Якуба М.]</ref><ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie3249766/ Донесение об Аблаеве Якубе М.]</ref>. == Хәтер == Аблаев Яҡуб Мамут улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0</ref> һәм [[Ҡырым Республикаһы]]ның Балаклава районы Хәтер китабына<ref>[https://crimea-front.ru/books/2/people?page=13 КрымФронт.]</ref>, шулай уҡ Луганск Халыҡ Республикаһында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән{{ЫС юҡ|19|06|2021}}. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * ЦАМО. Учётно-послужная картотека. Шкаф 1. Ящик 15. * ЦАМО. Фонд 33. Опись 11458. Единица хранения 46<ref>[https://pamyat-naroda.su/loss/orders/73832643 Якуб Аблаев]</ref>. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/373-ablaev-yakub-mamutovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аблаев Якуб Мамутович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_prikaz73832643/ Память народа. Аблаев Якуб Мамутович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}} * [https://crimea-front.ru/books/2/people?page=13 КрымФронт.] * [https://1418museum.ru/heroes/24644781/ Якуб Аблаев] {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1914 йылда тыуғандар]] i1ap4i833tf57gafkleifubyrr8pbzt 1148476 1148475 2022-08-02T16:17:31Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{Ук}} {{ФШ|Аблаев}} '''Аблаев Яҡуб Мамут улы''' ({{lang-ru|Аблаев Якуб Мамутович}}) ([[12 май]] [[1914]] — [[11 февраль]] [[1943]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, дивизияның артиллерия-техник тәьмин итеү начальнигы. 3-сө ранглы техник-интендант. ВКП (б) ағзаһы<ref>[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/373-ablaev-yakub-mamutovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аблаев Якуб Мамутович]</ref>. == Биографияһы == Яҡуб Мамут улы Аблаев [[1914 йыл]]дың 12 майында Таврия губернаһы (революциянан һуң — Ҡырым АССР-ының Балаклава районы) Уркуста ауылында тыуған. [[1935 йыл]]дың 5 ноябренән [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафында хеҙмәт иткән<ref>[https://1418museum.ru/heroes/24644781/ Якуб Аблаев]</ref>. Хеҙмәт иткән частары — 113-сө кавалерия дивизияһы ПАРМ 128-се ПАРМ (передвижная авиационная ремонтная мастерская) һәм 16-сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһы, 741-се уҡсылар полкы. 3-сө ранглы техник-интендант Аблаев Яҡуб Мамут улы [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның артиллерия-техник тәьмин итеү начальнигы була. ВКП (б) ағзаһы. [[1943 йыл]]дың 11 февралендә рейд ваҡытында һәләк була. Украина ССР-ы Ворошиловград өлкәһе (хәҙер — Луганск Халыҡ Республикаһы) Селезнёвка ауылында ерләнгән<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_prikaz73832643/ Память народа. Аблаев Якуб Мамутович]</ref><ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie55829943/ Память народа. 17.02.1943 Донесене о гибели Аблаева Якуба М.]</ref><ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie3249766/ Донесение об Аблаеве Якубе М.]</ref>. == Хәтер == Аблаев Яҡуб Мамут улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0</ref> һәм [[Ҡырым Республикаһы]]ның Балаклава районы Хәтер китабына<ref>[https://crimea-front.ru/books/2/people?page=13 КрымФронт.]</ref>, шулай уҡ Луганск Халыҡ Республикаһында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән{{ЫС юҡ|19|06|2021}}. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * ЦАМО. Учётно-послужная картотека. Шкаф 1. Ящик 15. * ЦАМО. Фонд 33. Опись 11458. Единица хранения 46<ref>[https://pamyat-naroda.su/loss/orders/73832643 Якуб Аблаев]</ref>. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/373-ablaev-yakub-mamutovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Аблаев Якуб Мамутович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_prikaz73832643/ Память народа. Аблаев Якуб Мамутович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}} * [https://crimea-front.ru/books/2/people?page=13 КрымФронт.] * [https://1418museum.ru/heroes/24644781/ Якуб Аблаев] {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1914 йылда тыуғандар]] rm6a2qmb6qtvffgmbqg2lyic2i9lyoz 0 181792 1148398 1148397 2022-08-02T12:01:32Z Айсар 10823 аныҡлаштырыу wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Асҡаров Ғоморҙаҡ Мөжәүир улы''' ([[4 август]] [[1925 йыл]] — ??) — педагог. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры (1985). == Биографияһы == Ғоморҙаҡ Мөжәүир улы Асҡаров 1925 йылдың 4 авгусында [[Белорет районы]]ның [[Асы (Белорет районы)|Асы]] ауылында тыуған. [[1942 йыл]]дың 6 ноябрендә [[Ҡыҙыл Армия]] сафына алына, хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Тоцк]] ҡалаһында снайпер әҙерлеге үтә. 1943 йылдың майынан авгусына тиклем рядовой, уҡсы званиеһы менән хеҙмәт итә. Курск дуғаһында алышта ҡаты яралана һәм, һаулығы буйынса хәрби хеҙмәттән азат ителеп, [[1943 йыл]]дың [[8 октябрь|8 октябрендә]] фронттан ҡайтарыла. Һуғышта «Хәрби ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы менән бүләкләнә<ref>[https://1418museum.ru/heroes/33222662/ АСКАРОВ ГУМУРЗАК МУЖАВИРОВИЧ]</ref>, 1985 йылда II дәрәжә Ватан һуғышы орденына лайыҡ була<ref>[https://pamyat-naroda.su/awards/anniversaries/1511438053 Юбилейная награда Гумурзака Аскарова]</ref>). 1943 йылда ауылдарына ҡайтҡас, мәктәптә хәрби етәксе, һуңынан Асы ауыл Советы рәйесе, артабанғы йылдарҙа уҡытыусы булып эшләй. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * II дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1985) * «Хәрби ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы (1943) == Ғаиләһе == Ғоморҙаҡ Мөжәүир улы ҡатыны Бибисара менән ете бала тәрбиәләп үҫтерә. Клара Белорет педагогия училищеһын, Вәкил Өфө автотранспорт техникумын, Вәли Өфө тимер юл училищеһын, Диләрә һәм Гөлнара Белорет медицина училищеһын тамамлап, һайлаған һөнәрҙәре буйынса эшләне һәм эшләп йөрөй. Вәлит Армавирҙа эксковаторсы һөнәрен үҙләштерә. Вәғиз (Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәре ветераны, отставкалағы 2-се ранг капитаны) Киев юғары хәрби сәйәси мәктәбендә<ref>[https://morpolit.ru/vypuski/1977-2-2/ 412 класс]</ref> һәм Мәскәүҙә хәрби академияла уҡый. Ғүмерен хәрби хеҙмәткә арнай. == Һылтанмалар == == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} ik8po6bldcf1em6gi847vzr3f8mbqho 15 184269 1148533 1148319 2022-08-03T04:59:41Z Рөстәм Нурыев 43 /* БашВикила төҙөлмәгән фамилиялаштар исемлектәре */ wikitext text/x-wiki == Башҡорт Википедияһына нисек ярҙам итергә? == Ярҙам итергә теләгегеҙ булып та, нисек башлап тотонорға баҙнат итмәй тора инегеҙме? Тап Һеҙҙең ҡулдан килерлек, төҙөү өсөн ябай ғына, әммә күләме буйынса күп кенә яҙылмаған мәҡәләләр йыйылып киткән. Башҡорт Википедияһында бер төрлө фамилиялы кешеләр тураһында мәҡәләләр бар. Шул мәҡәләләрҙе дөйөмләштереп, айырым бер фамилия тураһында исемлек-мәҡәлә төҙөргә кәрәк. == Аңлатма == Мәҡәләне нисек төҙөү [https://docs.google.com/document/d/1jDIJxBEB68u000DY_B-rmkMN8wD2NPvbCb4F4cwGItk/edit?usp=sharing аңлатмаһын бынан күсереп алығыҙ]. Тиҙҙән видео-дәрес яҙмаһы ла булыр. == Белешмә китаптар == [[Төпәев Салауат Харис улы|Төпәйев С.Х.]] «Башҡорт фамилиялары» белешмә-һүҙлеге бар. Фамилияның ниндә телдән кергәне, русса яҙылышы, аңлатмаһы бирелә. Ошо белешмәне лә ҡулланырға мөмкин [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf Белешмә «Китаптар» сайтында тора].--[[Ҡатнашыусы:ZUFAr|ZUFAr]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:ZUFAr|әңгәмә]]) 06:57, 26 июль 2022 (UTC) «Башҡорт фамилиялары» белешмәһенә һылтанма эшләү өсөн ҡалып:<pre> {{БФ}} {{БФ|страницы = }} {{Китап:Башҡорт фамилиялары}} {{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы = }} </pre> == Фамилиялаштар исемлеге өсөн әҙерләмә == <pre> ''' ''' — ир-ат фамилияһы. ''' ''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} </pre> Топоним булған осраҡта <pre>{{Исемдәш тораҡ пункттар}}</pre> ҡалыбын өҫтәгеҙ. == БашВикила төҙөлмәгән фамилиялаштар исемлектәре == БашВикила түбәндәге фамилияларға кәмендә ике мәҡәлә бар. ;А * [[Абакумов]], [[ Абашидзе]], [[ Абзалетдинов]], [[ Аблаев]], [[ Абрамов]], [[ Авзалов]], [[ Айсыуаҡов]], [[ Айытбаев]], [[ Акимов]], [[ Александров]], [[ Аликин]], [[ Алисов]], [[ Алсынбаев]], [[ Алтыншин]], [[ Алфёров]], [[ Аляев]], [[ Алёхин]], [[ Алёшин]], [[ Амангилдин]], [[ Амосов]], [[ Анисимов]], [[ Анохин]], [[ Антонов]], [[ Арсеньев]], [[ Артамонов]], [[ Артемьев]], [[ Арғынбаев]], [[ Асатрян]], [[ Асаев]], [[ Асеев]], [[ Астафьев]], [[ Атанғолов]], [[ Атауллин]], [[ Аҙнағолов]], [[ Аҡбашев]], [[ Аҡбирҙин]], [[ Аҡбутин]], [[ Аҡманов]], [[ Аҡҡулов]], [[ Аҫылғужин]], [[ Аҡсурин]], [[ Аҡъюлов]], ;Б * [[Бабенко]], [[ Багаев]], [[ Байда]], [[ Байков]], [[ Байморатов]], [[ Баймөхәмәтов]], [[ Байназаров]], [[ Байтимеров]], [[ Байтирәков]], [[ Байтурин]], [[ Байышев]], [[ Бакунин]], [[ Баланчивадзе]], [[ Барабанов]], [[ Барабаш]], [[ Баранов]], [[ Барановский]], [[ Барбу]], [[ Барлыбаев]], [[ Барсов]], [[ Барсуков]], [[ Бартенев]], [[ Баскаков]], [[ Басов]], [[ Батталов]], [[ Бахвалов]], [[ Баязитов]], [[ Бағышаев]], [[ Баҡыев]], [[ Баһманов]], [[ Бекетов]], [[ Беликов]], [[ Беляев]], [[ Беляков]], [[ Березин]], [[ Беспалов]], [[ Бибиков]], [[ Биишев]], [[ Бирюзов]], [[ Биғлов]], [[ Бобылёв]], [[ Богданов]], [[ Богданович]], [[ Боголюбов]], [[ Богомолов]], [[ Богословский]], [[ Бодров]], [[ Боков]], [[ Болдырев]], [[ Болотов]], [[ Бондаренко]], [[ Борзов]], [[ Борисов]], [[ Бородин]], [[ Браун]], [[ Бродский]], [[ Буковский]], [[ Буранов]], [[ Бусаргин]], [[ Бушуев]], [[ Быков]], [[ Быстров]], [[ Бәшәров]], ;В * [[Ваганов]], [[ Варламов]], [[ Вартанян]], [[ Варфоломеев]], [[ Василевский]], [[ Василенко]], [[ Васильев]], [[ Вахитов]], [[ Ваһапов]], [[ Вдовин]], [[ Венедиктов]], [[ Верещагин]], [[ Вершинин]], [[ Викторов]], [[ Виноградов]], [[ Витман]], [[ Вишневский]], [[ Власов]], [[ Воеводин]], [[ Волков]], [[ Волохов]], [[ Волынский]], [[ Воробьёв]], [[ Ворожейкин]], [[ Воронов]], [[ Ворошилов]], [[ Воскресенский]], [[ Врангель]], ;Г * [[Габричевский]], [[ Гаврилов]], [[ Галкин]], [[ Ганцев]], [[ Герасимов]], [[ Герман]], [[ Гинзбург]], [[ Голдобин]], [[ Голубев]], [[ Голубкин]], [[ Гончаров]], [[ Горбачёв]], [[ Горбунов]], [[ Горбушин]], [[ Гордеев]], [[ Горшков]], [[ Греков]], [[ Гречишников]], [[ Грибанов]], [[ Григорьев]], [[ Григорян]], [[ Гриценко]], [[ Гришин]], [[ Громов]], [[ Губин]], [[ Гудков]], [[ Гурвич]], [[ Гуреев]], [[ Гусев]], [[ Гущин]], ;Ғ * [[Ғаянов]], [[Ғибәҙуллин]], [[Ғилемханов]], [[Ғилманов]], [[Ғилметдинов]], [[Ғиләжетдинов]], [[Ғималов]], [[Ғиниәтуллин]], [[Ғәббәсов]], [[Ғәбдрәхимов]], [[Ғәйетбаев]], [[Ғәйзуллин]], [[Ғәйнанов]], [[Ғәскәров]], [[Ғәҙелшин]], [[Ғөзәйеров]], ;Д * [[Давыдов]], [[Данилов]], [[Дегтярёв]], [[Денисов]], [[Докучаев]], [[Домашников]], [[Дорофеев]], [[Дринфельд]], [[Дударев]], [[Дьяков]], [[Дьяконов]], [[Дёмин]], [[Дәминев]], ;Ҙ * юҡ ;Е * [[Евсеев]], [[Евтушенко]], [[Егоров]], [[Ежов]], [[Елисеев]], [[Ельцин]], [[Еремеев]], [[Ермолаев]], [[Ерохин]], [[Есенин]], [[Ефимов]], ;Ё * юҡ ;Ж * [[Жак]], [[Жан]], [[Жариков]], [[Жданов]], [[Жуков]], [[Журавлёв]], ;З * [[Завадский]], [[Зайцев]], [[Закруткин]], [[Замятин]], [[Зарубин]], [[Захаров]], [[Заһиров]], [[Зверев]], [[Зенкевич]], [[Зимин]], [[Зиннуров]], [[Зиннәтуллин]], [[Зиновьев]], [[Злобин]], [[Золотов]], [[Зорин]], [[Зотов]], [[Зубов]], [[Зыкин]], [[Зәбиров]], [[Зәйнетдинов]], [[Зәйнәғәбдинов]], [[Зөбәйҙуллин]], ;И * [[Иванов]], [[Ивушкин]], [[Игнатенко]], [[Илешев]], [[Иманғолов]], [[Имелбаев]], [[Ионов]], [[Ирназаров]], [[Ишембаев]], [[Ишемов]], [[Ишемғолов]], [[Ишкилдин]], [[Иҡсанов]], [[Иҫәнгилдин]], ;Й * [[Йозеф]], [[Йомағужин]], [[Йәләлетдинов]], [[Йәмилев]], [[Йәнбирҙин]], [[Йәнгиров]], [[Йәнекәйев]], [[Йәнтүрин]], [[Йәнғужин]], ;К * [[Казаков]], [[Казанский]], [[Казанцев]], [[Калашников]], [[Калинин]], [[Камаев]], [[Кандинский]], [[Капица]], [[Карамова]], [[Карасёв]], [[Карин]], [[Карпов]], [[Касаткин]], [[Катаев]], [[Кашапов]], [[Кащеев]], [[Кейекбаев]], [[Кейекбирҙин]], [[Келдыш]], [[Килдебәкова]], [[Килдейәров]], [[Ким]], [[Кириллов]], [[Кирпичников]], [[Кирсанов]], [[Киселёв]], [[Клеменс]], [[Климов]], [[Клоков]], [[Ключарёв]], [[Князев]], [[Кобзев]], [[Ковалевский]], [[Коваленко]], [[Ковалёв]], [[Кожанов]], [[Кожин]], [[Козлов]], [[Козловский]], [[Кокин]], [[Колесников]], [[Комаров]], [[Комлев]], [[Кондратьев]], [[Константинов]], [[Кончаловский]], [[Копылов]], [[Копьёв]], [[Корольков]], [[Королёв]], [[Косенко]], [[Космодемьянский]], [[Костарев]], [[Костенко]], [[Котельников]], [[Котов]], [[Красиков]], [[Красильников]], [[Краснов]], [[Красовский]], [[Краузе]], [[Крашенинников]], [[Кривов]], [[Круглов]], [[Крылов]], [[Крюкова]], [[Крючков]], [[Кудрявцев]], [[Кузьменко]], [[Кулагин]], [[Кулаков]], [[Куликов]], [[Күзбәков]], [[Күлбаев]], [[Күскилдин]], [[Кәбиров]], ;Ҡ * [[Ҡазыханов]], [[Ҡаймирасов]], [[Ҡашаев]], [[Ҡобағошов]], [[Ҡолошев]], [[Ҡолһарин]], [[Ҡорбанаева]], [[Ҡотлогилдин]], [[Ҡотоев]], [[Ҡоҙашев]], [[Ҡоҙаяров]], [[Ҡунаҡов]], ;Л * [[Лаврентьев]], [[Лавров]], [[Ларин]], [[Ларионов]], [[Ласло]], [[Латынин]], [[Лашин]], [[Лебедев]], [[Левинсон-Лессинг]], [[Левитан]], [[Ленский]], [[Леонов]], [[Леонтьев]], [[Лермонтов]], [[Липатов]], [[Лисициан]], [[Лисицын]], [[Лисовский]], [[Литвинов]], [[Лобов]], [[Логинов]], [[Логунов]], [[Лопатин]], [[Лукьянов]], [[Лыков]], [[Лысенко]], [[Лыткин]], [[Львов (фамилия)|Львов]], [[Любимов]], ;М * [[Майоров]], [[Майстренко]], [[Макаров]], [[Максимов]], [[Малышев]], [[Мальков]], [[Мальцев]], [[Манапов]], [[Манатов]], [[Маннанов]], [[Марков]], [[Мартынов]], [[Масленников]], [[Маслов]], [[Матвеев]], [[Матюшин]], [[Мағазов]], [[Медведев]], [[Мельников]], [[Мефодьев]], [[Минаев]], [[Минһажев]], [[Минһажетдинов]], [[Миронов]], [[Мирсаев]], [[Михайлов]], [[Михалёв]], [[Михеев]], [[Мищенко]], [[Миңнуллин]], [[Миһранов]], [[Моисеев]], [[Молодцов]], [[Молчанов]], [[Моратов]], [[Морозов]], [[Москвин]], [[Муратов]], [[Мурзин]], [[Мухачёв]], [[Мухин]], [[Мырҙабаев]], [[Мырҙағолов]], [[Мырҙаҡаев]], [[Мәрҙәнов]], [[Мәсәлимов]], [[Мөҙәрисов]], ;Н * [[Насибуллин]], [[Некрасов]], [[Нестеров]], [[Нечаев]], [[Никифоров]], [[Новиков]], [[Нураев]], [[Нурмөхәмәтов]], [[Нәҙершин]], ;Ң * юҡ ;О * [[Обухов]], [[Овчинников]], [[Огородников]], [[Ожегов]], [[Озеров]], [[Окунев]], [[Орлов]], [[Осипенко]], [[Осипов]], ;Ө * юҡ ;П * [[Павленко]], [[Павлов]], [[Панов]], [[Пантелеев]], [[Парамонов]], [[Парфёнов]], [[Пархоменко]], [[Пегов]], [[Петров]], [[Платонов]], [[Плотников]], [[Плюшар]], [[Покрышкин]], [[Помыкалов]], [[Пономарёв]], [[Попов]], [[Попович]], [[Потанин]], [[Потапов]], [[Привалов]], [[Прохоров]], [[Псянчин]], [[Пугачёв]], [[Пушкин]], ;Р * [[Разин]], [[Распопов]], [[Рахманов]], [[Рахманҡолов]], [[Резников]], [[Роднина]], [[Розанова]], [[Розенберг]], [[Романов]], [[Ромашкин]], [[Рубцова]], [[Руденко]], [[Румянцев]], [[Рыков]], [[Рябов]], [[Рәхимғолов]], ;С * [[Сабиров]], [[Савельев]], [[Савин]], [[Савицкий]], [[Салауатов]], [[Самойлов]], [[Самородов]], [[Самохвалов]], [[Самсонов]], [[Саттаров]], [[Сафонов]], [[Сафуанов]], [[Сахаров]], [[Саяпов]], [[Селивёрстов]], [[Семёнов]], [[Сергеев]], [[Серов]], [[Сибәғәтов]], [[Сидоров]], [[Симонов]], [[Синельников]], [[Скребков]], [[Скрипчинский]], [[Смирнов]], [[Смородин]], [[Собханғолов]], [[Соколов]], [[Соколовский]], [[Солдатов]], [[Соловьёв]], [[Солтанбаев]], [[Сорокин]], [[Сотников]], [[Спивак]], [[Стариков]], [[Старостин]], [[Степанов]], [[Субаев]], [[Сурағолов]], [[Сурин]], [[Суханов]], [[Сухов]], [[Сыров]], [[Сычёв]], [[Сәйетбатталов]], [[Сәйетгәрәев]], [[Сәйетғәлиев]], [[Сәйетғәлин]], [[Сәйфетдинов]], [[Сәйғәфәров]], [[Сәйәхов]], [[Сәлимгәрәев]], [[Сәләхов]], [[Сәмиғуллин]], [[Сәмситов]], [[Сәфиуллин]], [[Сәфәров]], [[Сәфәрғәлиев]], [[Сәфәрғәлин]], [[Сәхәбетдинов]], [[Сәғиҙуллин]], [[Сәғәҙәтов]], [[Сөнәғәтуллин]], ;Ҫ * юҡ ;Т * [[Тажетдинов]], [[Талипов]], [[Тарасов]], [[Тарханов]], [[Теләүбаев]], [[Тимербулатов]], [[Тимеров]], [[Тимерғәлин]], [[Титов]], [[Тихомиров]], [[Тихонов]], [[Ткаченко]], [[Тойғонов]], [[Токарев]], [[Толстиков]], [[Томас]], [[Тотманов]], [[Тоҡомбәтов]], [[Трофимов]], [[Түлебаев]], [[Түрйәнов]], [[Тәвкилев]], ;У * [[Угрюмова]], [[Уразаев]], [[Ураҙбаев]], [[Урдинаран]], [[Урусов]], [[Устинов]], [[Ушаков]], ;Ү * [[Үтәбаев]], ;Ф * [[Фазлыев]], [[Фазылов]], [[Федотов]], [[Филатов]], [[Филимонов]], [[Филиппов]], [[Филоненко]], [[Фомин]], [[Фролов]], [[Фёдоров]], [[Фәйезов]], [[Фәритов]], [[Фәррәхов]], [[Фәсхетдинов]], [[Фәттәхов]], [[Фәтхуллин]], ;Х * [[Хажиев]], [[Хажин]], [[Харитонов]], [[Харламов]], [[Хилажев]], [[Хисаметдинов (Хисамитдинов бар)]], [[Хисамов]], [[Хмелёв]], [[Хохлов]], [[Хромов]], [[Хужин]], [[Хурамшин]], [[Хәзиәхмәтов]], [[Хәйретдинов]], [[Хәйруллин]], [[Хәлитов]], [[Хәтмуллин]], [[Хөснөтдинов]], ;Һ * [[Һатлыҡов]], [[Һағымбаев]], [[Һиҙиәтов]], [[Һәйетҡолов]], [[Һөйөндөков]], ;Ц * [[Цветаев]], [[Цветков]], ;Ч * [[Чавчавадзе]], [[Чайковский]], [[Черкасов]], [[Чернов]], [[Черных]], [[Чесноков]], [[Чиркина]], [[Чудаков]], [[Чуйков]], [[Чумаков]], [[Чуракова]], [[Чурилов]], ;Ш * [[Шамаев]], [[Шаповалов]], [[Шапошников]], [[Шатилов]], [[Шатров]], [[Швецов]], [[Шевченко]], [[Шилкин]], [[Ширяев]], [[Шишков]], [[Шолохов]], [[Шувалов]], [[Шәйхулов]], [[Шәймәрҙәнов]], [[Шәймөхәмәтов]], [[Шәйбәков]], [[Шәмиғолов]], [[Шәрифуллин]], [[Шәрәфетдинов]], [[Шәғәлиев]], [[Шөғәйепов]], ;Щ * [[Щербаков]], [[Щербо]], ;Ы * юҡ ; Э * [[Эйгенсон]] ;Ә * [[Әминов]], [[Әхмәтвәлиев]], [[Әхмәтгәрәев]], [[Әхтәров]], [[Әғләмов]], [[Әҙеһәмов]], [[Әҡбәров]], ;Ю * юҡ ;Я * j8gc6rxm7j6278eyzajefgrwvyrwdsy 1148535 1148533 2022-08-03T05:03:34Z 136.169.139.188 /* БашВикила төҙөлмәгән фамилиялаштар исемлектәре */ Жан, Жак - фамилия түгел, исем wikitext text/x-wiki == Башҡорт Википедияһына нисек ярҙам итергә? == Ярҙам итергә теләгегеҙ булып та, нисек башлап тотонорға баҙнат итмәй тора инегеҙме? Тап Һеҙҙең ҡулдан килерлек, төҙөү өсөн ябай ғына, әммә күләме буйынса күп кенә яҙылмаған мәҡәләләр йыйылып киткән. Башҡорт Википедияһында бер төрлө фамилиялы кешеләр тураһында мәҡәләләр бар. Шул мәҡәләләрҙе дөйөмләштереп, айырым бер фамилия тураһында исемлек-мәҡәлә төҙөргә кәрәк. == Аңлатма == Мәҡәләне нисек төҙөү [https://docs.google.com/document/d/1jDIJxBEB68u000DY_B-rmkMN8wD2NPvbCb4F4cwGItk/edit?usp=sharing аңлатмаһын бынан күсереп алығыҙ]. Тиҙҙән видео-дәрес яҙмаһы ла булыр. == Белешмә китаптар == [[Төпәев Салауат Харис улы|Төпәйев С.Х.]] «Башҡорт фамилиялары» белешмә-һүҙлеге бар. Фамилияның ниндә телдән кергәне, русса яҙылышы, аңлатмаһы бирелә. Ошо белешмәне лә ҡулланырға мөмкин [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf Белешмә «Китаптар» сайтында тора].--[[Ҡатнашыусы:ZUFAr|ZUFAr]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:ZUFAr|әңгәмә]]) 06:57, 26 июль 2022 (UTC) «Башҡорт фамилиялары» белешмәһенә һылтанма эшләү өсөн ҡалып:<pre> {{БФ}} {{БФ|страницы = }} {{Китап:Башҡорт фамилиялары}} {{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы = }} </pre> == Фамилиялаштар исемлеге өсөн әҙерләмә == <pre> ''' ''' — ир-ат фамилияһы. ''' ''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} </pre> Топоним булған осраҡта <pre>{{Исемдәш тораҡ пункттар}}</pre> ҡалыбын өҫтәгеҙ. == БашВикила төҙөлмәгән фамилиялаштар исемлектәре == БашВикила түбәндәге фамилияларға кәмендә ике мәҡәлә бар. ;А * [[Абакумов]], [[ Абашидзе]], [[ Абзалетдинов]], [[ Аблаев]], [[ Абрамов]], [[ Авзалов]], [[ Айсыуаҡов]], [[ Айытбаев]], [[ Акимов]], [[ Александров]], [[ Аликин]], [[ Алисов]], [[ Алсынбаев]], [[ Алтыншин]], [[ Алфёров]], [[ Аляев]], [[ Алёхин]], [[ Алёшин]], [[ Амангилдин]], [[ Амосов]], [[ Анисимов]], [[ Анохин]], [[ Антонов]], [[ Арсеньев]], [[ Артамонов]], [[ Артемьев]], [[ Арғынбаев]], [[ Асатрян]], [[ Асаев]], [[ Асеев]], [[ Астафьев]], [[ Атанғолов]], [[ Атауллин]], [[ Аҙнағолов]], [[ Аҡбашев]], [[ Аҡбирҙин]], [[ Аҡбутин]], [[ Аҡманов]], [[ Аҡҡулов]], [[ Аҫылғужин]], [[ Аҡсурин]], [[ Аҡъюлов]], ;Б * [[Бабенко]], [[ Багаев]], [[ Байда]], [[ Байков]], [[ Байморатов]], [[ Баймөхәмәтов]], [[ Байназаров]], [[ Байтимеров]], [[ Байтирәков]], [[ Байтурин]], [[ Байышев]], [[ Бакунин]], [[ Баланчивадзе]], [[ Барабанов]], [[ Барабаш]], [[ Баранов]], [[ Барановский]], [[ Барбу]], [[ Барлыбаев]], [[ Барсов]], [[ Барсуков]], [[ Бартенев]], [[ Баскаков]], [[ Басов]], [[ Батталов]], [[ Бахвалов]], [[ Баязитов]], [[ Бағышаев]], [[ Баҡыев]], [[ Баһманов]], [[ Бекетов]], [[ Беликов]], [[ Беляев]], [[ Беляков]], [[ Березин]], [[ Беспалов]], [[ Бибиков]], [[ Биишев]], [[ Бирюзов]], [[ Биғлов]], [[ Бобылёв]], [[ Богданов]], [[ Богданович]], [[ Боголюбов]], [[ Богомолов]], [[ Богословский]], [[ Бодров]], [[ Боков]], [[ Болдырев]], [[ Болотов]], [[ Бондаренко]], [[ Борзов]], [[ Борисов]], [[ Бородин]], [[ Браун]], [[ Бродский]], [[ Буковский]], [[ Буранов]], [[ Бусаргин]], [[ Бушуев]], [[ Быков]], [[ Быстров]], [[ Бәшәров]], ;В * [[Ваганов]], [[ Варламов]], [[ Вартанян]], [[ Варфоломеев]], [[ Василевский]], [[ Василенко]], [[ Васильев]], [[ Вахитов]], [[ Ваһапов]], [[ Вдовин]], [[ Венедиктов]], [[ Верещагин]], [[ Вершинин]], [[ Викторов]], [[ Виноградов]], [[ Витман]], [[ Вишневский]], [[ Власов]], [[ Воеводин]], [[ Волков]], [[ Волохов]], [[ Волынский]], [[ Воробьёв]], [[ Ворожейкин]], [[ Воронов]], [[ Ворошилов]], [[ Воскресенский]], [[ Врангель]], ;Г * [[Габричевский]], [[ Гаврилов]], [[ Галкин]], [[ Ганцев]], [[ Герасимов]], [[ Герман]], [[ Гинзбург]], [[ Голдобин]], [[ Голубев]], [[ Голубкин]], [[ Гончаров]], [[ Горбачёв]], [[ Горбунов]], [[ Горбушин]], [[ Гордеев]], [[ Горшков]], [[ Греков]], [[ Гречишников]], [[ Грибанов]], [[ Григорьев]], [[ Григорян]], [[ Гриценко]], [[ Гришин]], [[ Громов]], [[ Губин]], [[ Гудков]], [[ Гурвич]], [[ Гуреев]], [[ Гусев]], [[ Гущин]], ;Ғ * [[Ғаянов]], [[Ғибәҙуллин]], [[Ғилемханов]], [[Ғилманов]], [[Ғилметдинов]], [[Ғиләжетдинов]], [[Ғималов]], [[Ғиниәтуллин]], [[Ғәббәсов]], [[Ғәбдрәхимов]], [[Ғәйетбаев]], [[Ғәйзуллин]], [[Ғәйнанов]], [[Ғәскәров]], [[Ғәҙелшин]], [[Ғөзәйеров]], ;Д * [[Давыдов]], [[Данилов]], [[Дегтярёв]], [[Денисов]], [[Докучаев]], [[Домашников]], [[Дорофеев]], [[Дринфельд]], [[Дударев]], [[Дьяков]], [[Дьяконов]], [[Дёмин]], [[Дәминев]], ;Ҙ * юҡ ;Е * [[Евсеев]], [[Евтушенко]], [[Егоров]], [[Ежов]], [[Елисеев]], [[Ельцин]], [[Еремеев]], [[Ермолаев]], [[Ерохин]], [[Есенин]], [[Ефимов]], ;Ё * юҡ ;Ж * [[Жариков]], [[Жданов]], [[Жуков]], [[Журавлёв]], ;З * [[Завадский]], [[Зайцев]], [[Закруткин]], [[Замятин]], [[Зарубин]], [[Захаров]], [[Заһиров]], [[Зверев]], [[Зенкевич]], [[Зимин]], [[Зиннуров]], [[Зиннәтуллин]], [[Зиновьев]], [[Злобин]], [[Золотов]], [[Зорин]], [[Зотов]], [[Зубов]], [[Зыкин]], [[Зәбиров]], [[Зәйнетдинов]], [[Зәйнәғәбдинов]], [[Зөбәйҙуллин]], ;И * [[Иванов]], [[Ивушкин]], [[Игнатенко]], [[Илешев]], [[Иманғолов]], [[Имелбаев]], [[Ионов]], [[Ирназаров]], [[Ишембаев]], [[Ишемов]], [[Ишемғолов]], [[Ишкилдин]], [[Иҡсанов]], [[Иҫәнгилдин]], ;Й * [[Йозеф]], [[Йомағужин]], [[Йәләлетдинов]], [[Йәмилев]], [[Йәнбирҙин]], [[Йәнгиров]], [[Йәнекәйев]], [[Йәнтүрин]], [[Йәнғужин]], ;К * [[Казаков]], [[Казанский]], [[Казанцев]], [[Калашников]], [[Калинин]], [[Камаев]], [[Кандинский]], [[Капица]], [[Карамова]], [[Карасёв]], [[Карин]], [[Карпов]], [[Касаткин]], [[Катаев]], [[Кашапов]], [[Кащеев]], [[Кейекбаев]], [[Кейекбирҙин]], [[Келдыш]], [[Килдебәкова]], [[Килдейәров]], [[Ким]], [[Кириллов]], [[Кирпичников]], [[Кирсанов]], [[Киселёв]], [[Клеменс]], [[Климов]], [[Клоков]], [[Ключарёв]], [[Князев]], [[Кобзев]], [[Ковалевский]], [[Коваленко]], [[Ковалёв]], [[Кожанов]], [[Кожин]], [[Козлов]], [[Козловский]], [[Кокин]], [[Колесников]], [[Комаров]], [[Комлев]], [[Кондратьев]], [[Константинов]], [[Кончаловский]], [[Копылов]], [[Копьёв]], [[Корольков]], [[Королёв]], [[Косенко]], [[Космодемьянский]], [[Костарев]], [[Костенко]], [[Котельников]], [[Котов]], [[Красиков]], [[Красильников]], [[Краснов]], [[Красовский]], [[Краузе]], [[Крашенинников]], [[Кривов]], [[Круглов]], [[Крылов]], [[Крюкова]], [[Крючков]], [[Кудрявцев]], [[Кузьменко]], [[Кулагин]], [[Кулаков]], [[Куликов]], [[Күзбәков]], [[Күлбаев]], [[Күскилдин]], [[Кәбиров]], ;Ҡ * [[Ҡазыханов]], [[Ҡаймирасов]], [[Ҡашаев]], [[Ҡобағошов]], [[Ҡолошев]], [[Ҡолһарин]], [[Ҡорбанаева]], [[Ҡотлогилдин]], [[Ҡотоев]], [[Ҡоҙашев]], [[Ҡоҙаяров]], [[Ҡунаҡов]], ;Л * [[Лаврентьев]], [[Лавров]], [[Ларин]], [[Ларионов]], [[Ласло]], [[Латынин]], [[Лашин]], [[Лебедев]], [[Левинсон-Лессинг]], [[Левитан]], [[Ленский]], [[Леонов]], [[Леонтьев]], [[Лермонтов]], [[Липатов]], [[Лисициан]], [[Лисицын]], [[Лисовский]], [[Литвинов]], [[Лобов]], [[Логинов]], [[Логунов]], [[Лопатин]], [[Лукьянов]], [[Лыков]], [[Лысенко]], [[Лыткин]], [[Львов (фамилия)|Львов]], [[Любимов]], ;М * [[Майоров]], [[Майстренко]], [[Макаров]], [[Максимов]], [[Малышев]], [[Мальков]], [[Мальцев]], [[Манапов]], [[Манатов]], [[Маннанов]], [[Марков]], [[Мартынов]], [[Масленников]], [[Маслов]], [[Матвеев]], [[Матюшин]], [[Мағазов]], [[Медведев]], [[Мельников]], [[Мефодьев]], [[Минаев]], [[Минһажев]], [[Минһажетдинов]], [[Миронов]], [[Мирсаев]], [[Михайлов]], [[Михалёв]], [[Михеев]], [[Мищенко]], [[Миңнуллин]], [[Миһранов]], [[Моисеев]], [[Молодцов]], [[Молчанов]], [[Моратов]], [[Морозов]], [[Москвин]], [[Муратов]], [[Мурзин]], [[Мухачёв]], [[Мухин]], [[Мырҙабаев]], [[Мырҙағолов]], [[Мырҙаҡаев]], [[Мәрҙәнов]], [[Мәсәлимов]], [[Мөҙәрисов]], ;Н * [[Насибуллин]], [[Некрасов]], [[Нестеров]], [[Нечаев]], [[Никифоров]], [[Новиков]], [[Нураев]], [[Нурмөхәмәтов]], [[Нәҙершин]], ;Ң * юҡ ;О * [[Обухов]], [[Овчинников]], [[Огородников]], [[Ожегов]], [[Озеров]], [[Окунев]], [[Орлов]], [[Осипенко]], [[Осипов]], ;Ө * юҡ ;П * [[Павленко]], [[Павлов]], [[Панов]], [[Пантелеев]], [[Парамонов]], [[Парфёнов]], [[Пархоменко]], [[Пегов]], [[Петров]], [[Платонов]], [[Плотников]], [[Плюшар]], [[Покрышкин]], [[Помыкалов]], [[Пономарёв]], [[Попов]], [[Попович]], [[Потанин]], [[Потапов]], [[Привалов]], [[Прохоров]], [[Псянчин]], [[Пугачёв]], [[Пушкин]], ;Р * [[Разин]], [[Распопов]], [[Рахманов]], [[Рахманҡолов]], [[Резников]], [[Роднина]], [[Розанова]], [[Розенберг]], [[Романов]], [[Ромашкин]], [[Рубцова]], [[Руденко]], [[Румянцев]], [[Рыков]], [[Рябов]], [[Рәхимғолов]], ;С * [[Сабиров]], [[Савельев]], [[Савин]], [[Савицкий]], [[Салауатов]], [[Самойлов]], [[Самородов]], [[Самохвалов]], [[Самсонов]], [[Саттаров]], [[Сафонов]], [[Сафуанов]], [[Сахаров]], [[Саяпов]], [[Селивёрстов]], [[Семёнов]], [[Сергеев]], [[Серов]], [[Сибәғәтов]], [[Сидоров]], [[Симонов]], [[Синельников]], [[Скребков]], [[Скрипчинский]], [[Смирнов]], [[Смородин]], [[Собханғолов]], [[Соколов]], [[Соколовский]], [[Солдатов]], [[Соловьёв]], [[Солтанбаев]], [[Сорокин]], [[Сотников]], [[Спивак]], [[Стариков]], [[Старостин]], [[Степанов]], [[Субаев]], [[Сурағолов]], [[Сурин]], [[Суханов]], [[Сухов]], [[Сыров]], [[Сычёв]], [[Сәйетбатталов]], [[Сәйетгәрәев]], [[Сәйетғәлиев]], [[Сәйетғәлин]], [[Сәйфетдинов]], [[Сәйғәфәров]], [[Сәйәхов]], [[Сәлимгәрәев]], [[Сәләхов]], [[Сәмиғуллин]], [[Сәмситов]], [[Сәфиуллин]], [[Сәфәров]], [[Сәфәрғәлиев]], [[Сәфәрғәлин]], [[Сәхәбетдинов]], [[Сәғиҙуллин]], [[Сәғәҙәтов]], [[Сөнәғәтуллин]], ;Ҫ * юҡ ;Т * [[Тажетдинов]], [[Талипов]], [[Тарасов]], [[Тарханов]], [[Теләүбаев]], [[Тимербулатов]], [[Тимеров]], [[Тимерғәлин]], [[Титов]], [[Тихомиров]], [[Тихонов]], [[Ткаченко]], [[Тойғонов]], [[Токарев]], [[Толстиков]], [[Томас]], [[Тотманов]], [[Тоҡомбәтов]], [[Трофимов]], [[Түлебаев]], [[Түрйәнов]], [[Тәвкилев]], ;У * [[Угрюмова]], [[Уразаев]], [[Ураҙбаев]], [[Урдинаран]], [[Урусов]], [[Устинов]], [[Ушаков]], ;Ү * [[Үтәбаев]], ;Ф * [[Фазлыев]], [[Фазылов]], [[Федотов]], [[Филатов]], [[Филимонов]], [[Филиппов]], [[Филоненко]], [[Фомин]], [[Фролов]], [[Фёдоров]], [[Фәйезов]], [[Фәритов]], [[Фәррәхов]], [[Фәсхетдинов]], [[Фәттәхов]], [[Фәтхуллин]], ;Х * [[Хажиев]], [[Хажин]], [[Харитонов]], [[Харламов]], [[Хилажев]], [[Хисаметдинов (Хисамитдинов бар)]], [[Хисамов]], [[Хмелёв]], [[Хохлов]], [[Хромов]], [[Хужин]], [[Хурамшин]], [[Хәзиәхмәтов]], [[Хәйретдинов]], [[Хәйруллин]], [[Хәлитов]], [[Хәтмуллин]], [[Хөснөтдинов]], ;Һ * [[Һатлыҡов]], [[Һағымбаев]], [[Һиҙиәтов]], [[Һәйетҡолов]], [[Һөйөндөков]], ;Ц * [[Цветаев]], [[Цветков]], ;Ч * [[Чавчавадзе]], [[Чайковский]], [[Черкасов]], [[Чернов]], [[Черных]], [[Чесноков]], [[Чиркина]], [[Чудаков]], [[Чуйков]], [[Чумаков]], [[Чуракова]], [[Чурилов]], ;Ш * [[Шамаев]], [[Шаповалов]], [[Шапошников]], [[Шатилов]], [[Шатров]], [[Швецов]], [[Шевченко]], [[Шилкин]], [[Ширяев]], [[Шишков]], [[Шолохов]], [[Шувалов]], [[Шәйхулов]], [[Шәймәрҙәнов]], [[Шәймөхәмәтов]], [[Шәйбәков]], [[Шәмиғолов]], [[Шәрифуллин]], [[Шәрәфетдинов]], [[Шәғәлиев]], [[Шөғәйепов]], ;Щ * [[Щербаков]], [[Щербо]], ;Ы * юҡ ; Э * [[Эйгенсон]] ;Ә * [[Әминов]], [[Әхмәтвәлиев]], [[Әхмәтгәрәев]], [[Әхтәров]], [[Әғләмов]], [[Әҙеһәмов]], [[Әҡбәров]], ;Ю * юҡ ;Я * rdfef7s6mk5ii6owfmtv0dcgn5hbrhb 0 184366 1148428 1148345 2022-08-02T14:23:44Z Akkashka 14326 /* Яңы осор */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары) <ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Будучи крупнейшим городом страны по населению и до войны считавшийся «экономической столицей Сирии», Алеппо рассматривался сторонами конфликта и экспертами как имеющий большое стратегическое и политическое значение, а бои за контроль над городом — как решающий фронт<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Это обусловило затяжной и ожесточённый характер боевых действий, которые привели к массовым разрушениям городской инфраструктуры и большим потерям среди мирного населения. Атаковав город летом 2012 года, повстанческие группировки довольно быстро захватили примерно 40 % его территории. Их дальнейшее продвижение, однако, было остановлено, и в 2012—2013 годах ситуация приобрела тупиковый характер. Боевикам удалось перерезать стратегическое шоссе Дамаск — Алеппо, за контроль над которым начались ожесточённые бои<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 15 января 2013 года [[Взрывы в университете Алеппо|мощные взрывы прогремели]] на территории [[Университет Халеба|местного университета]]. В результате взрыва погибли 80 и были ранены около 150 человек, среди которых были студенты и беженцы, размещённые на территории университета. 12 марта сирийские войска и мятежники возобновили бои за [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]], повстанцы также атаковали авиабазы Найраб и Маннах недалеко от аэропорта<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 марта в пригороде Алеппо — Хан-эль-Асале — был применён нервно-паралитический газ [[зарин]], в результате чего погибли 15 человек<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. К октябрю 2013 года половина города удерживалась правительственными войсками, другая часть — различными группировками повстанцев<ref name="зарин"/>. Население города за время с начала конфликта сократилось с 2,5 млн до менее чем 1 млн человек<ref name="зарин"/>. В 2014—2015 годах сирийская армия, поддержанная союзными ополченцами и иранскими военнослужащими, провела серию успешных операций, заложивших основу для будущего окружения и штурма города. 4 марта 2015 года произошёл мощный взрыв у здания разведки ВВС Сирии в Алеппо. Мятежники привели в действие взрывное устройство в туннеле, расположенном под зданием спецслужбы. Погибло более 30 человек<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. Ночью 12 июля в результате мощного взрыва туннеля в Старом городе была сильно повреждена стена цитадели Алеппо, внесённой в список Всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. Начало российской военной операции в Сирии в сентябре 2015 года позволило коренным образом изменить ситуацию в Сирии в пользу правительства Башара Асада, разблокировать Алеппо, а в дальнейшем — установить контроль над всей территорией города<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. В феврале 2016 года сирийская армия в ходе [[Наступление в Алеппо (2016)|успешного наступления]] окружила Алеппо с севера, перерезав линии снабжения боевиков со стороны [[Турция|турецкой]] границы. В ходе [[Кампания в Алеппо (2016)|летней кампании 2016 года]] армия завершила полное окружение города и начала его осаду. По оценкам на сентябрь 2016 года, в восточной части Алеппо (контролируемой оппозицией и террористами) оставалось около 250 тыс. жителей, в западной части (контролируемой правительственными силами) — 1,5 млн человек<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июля Россия вместе с сирийскими властями начала гуманитарную операцию в Алеппо. Было открыто три гуманитарных коридора для гражданского населения, четвёртый — для выхода боевиков<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. В августе [[Управление по координации гуманитарных вопросов|Управлением по координации гуманитарных вопросов]] ООН (УКГВ) была высказана обеспокоенность ухудшающейся ситуацией с безопасностью и гуманитарной обстановкой в городе, в особенности в восточном Алеппо. Позже генеральный секретарь ООН Пан Ги Мун заявил, что в городе велика вероятность гуманитарной катастрофы<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. --> [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] <!-- На наличие гуманитарной катастрофы в конце сентября указывал заместитель генерального секретаря ООН по гуманитарным вопросам Стивен О’Брайен. Тогда же генеральный секретарь ООН [[Пан Ги Мун]] обвинил Сирию и Россию в военных преступлениях — использовании зажигательных и бункерных бомб против жилых районов Алеппо<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 15 ноября 2016 года, при массированной авиационно-ракетной поддержке российских ВКС, сирийская армия начала [[Наступление в Алеппо (ноябрь — декабрь 2016)|наступление]] с целью захвата неподконтрольной (восточной) части города, через месяц приведшее к краху оборонительных рубежей боевиков и переходу города под контроль правительства. К середине декабря 2016 года город был полностью занят правительственными войсками<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. К вечеру 22 декабря 2016 года город окончательно перешёл под контроль правительственных сил<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. После освобождения города его жилые кварталы многократно подвергались минометным и ракетным обстрелам со стороны боевиков, что приводило к новым жертвам<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. --> === Ҡаланы тергеҙеү === <!--Алеппо сильно пострадал в ходе военных действий, многие местные достопримечательности получили повреждения или были разрушены. Множество производственных предприятий экономической столицы страны было разграблено<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. В июле 2019 года был восстановлен центральный городской рынок «Аль-Сактыя», входящий в список всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. В августе 2019 года ещё продолжалось восстановление жилья и инфраструктуры города<ref name="realty" />. К осени 2019 года был восстановлен ряд промышленных производств. В восстановлении Алеппо принимали участие беженцы, вернувшиеся в город<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Большинство жителей Халеба — арабы-мусульмане. Христианское население состоит из [[Армяне|армян]], [[греки|греков]], [[Маронитская католическая церковь|маронитов]], сирийских [[Католицизм|католиков]]; существуют [[Иудаизм|еврейская]] и американская [[Протестантизм|протестантская]] общины. {| class="wikitable" |- ! Год !! Население !! Прирост, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} --> === Тарихи мәғлүмәттәр === <!--Ещё в начале XIX столетия Халеб населяли 200 тыс. жителей; город имел обширную промышленность и торговлю, его фабрики снабжали весь Восток [[шёлк]]овыми, [[Бумага|бумажными]], [[Шерсть|шерстяными]] и [[Парча|парчовыми]] материями. Но [[землетрясение]], [[чума]] и [[холера]] подорвали его благосостояние. Согласно историку из Алеппо, шейху Камель аль-Газзи (1853—1933), население города до разрушительного землетрясения 1822 года составляло 400 тыс. человек. Затем от холеры и чумы (1823 и 1827 годов соответственно) население Халеба сократилось до 110 тысяч человек<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. В 1901 году общая численность жителей Алеппо составляла {{num|108143}} человека, из которых [[Ислам|мусульмане]] — {{num|76329}} (70,58 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|24508}} (22,66 %); и [[Иудаизм|иудеи]] — 7306 (6,76 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христианское население значительно увеличилось с притоком армянских беженцев (после [[Геноцид армян|геноцида армян 1915 года]]) и сирийских христиан из других городов. После прибытия первой группы армянских беженцев (1915—1922) население Алеппо в 1922 году стало {{num|156748}} человек, из них [[Ислам|мусульмане]] составляли {{num|97600}} жителей (62,26 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|22117}} (14,11 %), [[Иудаизм|иудеи]] — 6580 (4,20 %), численность [[Европейцы|европейцев]] в городе составляла 2652 (1,70 %), [[Геноцид армян|армянских беженцев]] — {{num|20007}} (12,76 %) и других — 7792 (4,97 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Второй поток армянских беженцев в направлении Алеппо был вызван выводом французских войск из [[Киликия|Киликии]] в 1923 году<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. В 1923—1925 годах в город прибыли более чем {{num|40000}} армян, а население Алеппо достигло {{num|210000}} человек к концу 1925 года, из которых [[армяне]] составляли более 25 %<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Согласно историческим данным, представленным шейхом Рамель аль-Газзи, подавляющее большинство христиан города Халеб были католиками, вплоть до последних дней [[Османская империя|османского владычества]]. Рост православных христиан связан, с одной стороны, с приездом армянских и сирийских христиан, выживших в [[Киликия|Киликии]] и южной Турции; а с другой стороны, с прибытием большого количества [[Православие|православных]] [[Греки|греков]] из [[Хатай (ил)|Санджака Александретты]], после его [[Аннексия|аннексии]] в пользу Турции (1939). В 1944 году население Алеппо составляло около {{num|325000}} человек, где {{num|112110}} (34,5 %) христиане (из них армян — {{num|60200}}). Армяне составляли более половины христианской общины Алеппо до 1947 года, в то время как многие из них уехали в Советскую Армению в рамках армянской репатриации (1946—1967). --> === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] В Алеппо смешаны несколько [[Архитектура|архитектурных]] стилей. Многочисленные захватчики, от [[Византийская империя|византийцев]] и [[Сельджуки|сельджуков]] до [[Мамлюки|мамлюков]] и [[Османская империя|турок]] оставляли свои следы на архитектуре города на протяжении 2000 лет<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Существуют различные сооружения XIII и XIV веков, такие как гостиницы, мусульманские школы и хаммамы, христианские и мусульманские построения в старой части города и квартале Ждейде. В этом квартале находится большое количество домов XVI и XVII веков, принадлежавших алеппской [[Буржуазия|буржуазии]]. В Азизие располагаются дома XIX и начала XX веков в стиле [[барокко]]. В новом квартале ''Шахба'' смешаны различные архитектурные стили: [[Архитектура неоклассицизма|неоклассика]], [[Нормандская архитектура|нормандский]], [[Восток|восточный]] и даже [[китай]]ский стили<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Алеппо полностью вымощен [[Природный камень|камнем]], в некоторых местах большими белыми глыбами. В то время как старый город характеризуется большим количеством особняков, узкими улочками и крытыми [[Рынок|рынками]], в современной части города присутствуют широкие дороги и большие площади, такие как площадь Саадалла аль-Джабири, площадь Свободы, площадь Президента и площадь Сабаа Бахрат. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән ҡала күренеше]] <!-- Алеппо развивается по смешанной (концентрическо-радиально-спутниковой) модели<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> --> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] <!-- Являясь одним из старейших городов в мире и крупнейшим центром на древнем Шёлковом пути, Алеппо имеет ряд впечатляющих и привлекательных структур, в дополнение к своей естественной красоте. Наиболее яркими достопримечательностями города, помимо цитадели, являются рынки (سوق — souq), старые бани (хаммам — حمام), ханы с многочисленными религиозными и культурными центрами. С другой стороны, город имеет большое количество современных объектов, которые привлекают туристов со всего мира, таких как многочисленные роскошные отели, казино, бары и рестораны с их известными продуктами, сделанными в Алеппо. Многие старые арабские и армянские дома в древней части города и старом христианском квартале Ждейде были недавно отреставрированы или реставрируются в настоящее время, для использования в качестве восточных отелей, баров и ресторанов. * Известные хаммамы Алеппо включают: Хаммам-Яльбуга, Хаммам-ан-Наххасин и Хаммам-Баб-аль-Ахмар. * Общественный парк Алеппо, который был открыт в 1940 году ялвяется крупнейшим в Сирии. Он расположен в районе Азизия, где его пересекает река [[Куэйке]]. * Большинство кинотеатров, таких как «Cinema Ugarit» и «[[Cine d’Alep Chahba]]», расположены на улицах Барон и аль-Кууатли. * Голубая Лагуна — современный аквапарк, расположенный в непосредственной близости от Алеппо. Включает в себя несколько бассейнов, американские горки, бары и рестораны. * «Casino d’Alep» является единственным казино, которое действует в [[Сирия|Сирийской Арабской Республике]]. --> == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] fh5seymi0fcmfa1kttbwdw4wlua3vp6 1148494 1148428 2022-08-02T17:08:34Z Akkashka 14326 /* Граждандар һуғышы */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === <!--Алеппо сильно пострадал в ходе военных действий, многие местные достопримечательности получили повреждения или были разрушены. Множество производственных предприятий экономической столицы страны было разграблено<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. В июле 2019 года был восстановлен центральный городской рынок «Аль-Сактыя», входящий в список всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. В августе 2019 года ещё продолжалось восстановление жилья и инфраструктуры города<ref name="realty" />. К осени 2019 года был восстановлен ряд промышленных производств. В восстановлении Алеппо принимали участие беженцы, вернувшиеся в город<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Большинство жителей Халеба — арабы-мусульмане. Христианское население состоит из [[Армяне|армян]], [[греки|греков]], [[Маронитская католическая церковь|маронитов]], сирийских [[Католицизм|католиков]]; существуют [[Иудаизм|еврейская]] и американская [[Протестантизм|протестантская]] общины. {| class="wikitable" |- ! Год !! Население !! Прирост, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} --> === Тарихи мәғлүмәттәр === <!--Ещё в начале XIX столетия Халеб населяли 200 тыс. жителей; город имел обширную промышленность и торговлю, его фабрики снабжали весь Восток [[шёлк]]овыми, [[Бумага|бумажными]], [[Шерсть|шерстяными]] и [[Парча|парчовыми]] материями. Но [[землетрясение]], [[чума]] и [[холера]] подорвали его благосостояние. Согласно историку из Алеппо, шейху Камель аль-Газзи (1853—1933), население города до разрушительного землетрясения 1822 года составляло 400 тыс. человек. Затем от холеры и чумы (1823 и 1827 годов соответственно) население Халеба сократилось до 110 тысяч человек<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. В 1901 году общая численность жителей Алеппо составляла {{num|108143}} человека, из которых [[Ислам|мусульмане]] — {{num|76329}} (70,58 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|24508}} (22,66 %); и [[Иудаизм|иудеи]] — 7306 (6,76 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христианское население значительно увеличилось с притоком армянских беженцев (после [[Геноцид армян|геноцида армян 1915 года]]) и сирийских христиан из других городов. После прибытия первой группы армянских беженцев (1915—1922) население Алеппо в 1922 году стало {{num|156748}} человек, из них [[Ислам|мусульмане]] составляли {{num|97600}} жителей (62,26 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|22117}} (14,11 %), [[Иудаизм|иудеи]] — 6580 (4,20 %), численность [[Европейцы|европейцев]] в городе составляла 2652 (1,70 %), [[Геноцид армян|армянских беженцев]] — {{num|20007}} (12,76 %) и других — 7792 (4,97 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Второй поток армянских беженцев в направлении Алеппо был вызван выводом французских войск из [[Киликия|Киликии]] в 1923 году<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. В 1923—1925 годах в город прибыли более чем {{num|40000}} армян, а население Алеппо достигло {{num|210000}} человек к концу 1925 года, из которых [[армяне]] составляли более 25 %<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Согласно историческим данным, представленным шейхом Рамель аль-Газзи, подавляющее большинство христиан города Халеб были католиками, вплоть до последних дней [[Османская империя|османского владычества]]. Рост православных христиан связан, с одной стороны, с приездом армянских и сирийских христиан, выживших в [[Киликия|Киликии]] и южной Турции; а с другой стороны, с прибытием большого количества [[Православие|православных]] [[Греки|греков]] из [[Хатай (ил)|Санджака Александретты]], после его [[Аннексия|аннексии]] в пользу Турции (1939). В 1944 году население Алеппо составляло около {{num|325000}} человек, где {{num|112110}} (34,5 %) христиане (из них армян — {{num|60200}}). Армяне составляли более половины христианской общины Алеппо до 1947 года, в то время как многие из них уехали в Советскую Армению в рамках армянской репатриации (1946—1967). --> === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] В Алеппо смешаны несколько [[Архитектура|архитектурных]] стилей. Многочисленные захватчики, от [[Византийская империя|византийцев]] и [[Сельджуки|сельджуков]] до [[Мамлюки|мамлюков]] и [[Османская империя|турок]] оставляли свои следы на архитектуре города на протяжении 2000 лет<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Существуют различные сооружения XIII и XIV веков, такие как гостиницы, мусульманские школы и хаммамы, христианские и мусульманские построения в старой части города и квартале Ждейде. В этом квартале находится большое количество домов XVI и XVII веков, принадлежавших алеппской [[Буржуазия|буржуазии]]. В Азизие располагаются дома XIX и начала XX веков в стиле [[барокко]]. В новом квартале ''Шахба'' смешаны различные архитектурные стили: [[Архитектура неоклассицизма|неоклассика]], [[Нормандская архитектура|нормандский]], [[Восток|восточный]] и даже [[китай]]ский стили<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Алеппо полностью вымощен [[Природный камень|камнем]], в некоторых местах большими белыми глыбами. В то время как старый город характеризуется большим количеством особняков, узкими улочками и крытыми [[Рынок|рынками]], в современной части города присутствуют широкие дороги и большие площади, такие как площадь Саадалла аль-Джабири, площадь Свободы, площадь Президента и площадь Сабаа Бахрат. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән ҡала күренеше]] <!-- Алеппо развивается по смешанной (концентрическо-радиально-спутниковой) модели<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> --> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] <!-- Являясь одним из старейших городов в мире и крупнейшим центром на древнем Шёлковом пути, Алеппо имеет ряд впечатляющих и привлекательных структур, в дополнение к своей естественной красоте. Наиболее яркими достопримечательностями города, помимо цитадели, являются рынки (سوق — souq), старые бани (хаммам — حمام), ханы с многочисленными религиозными и культурными центрами. С другой стороны, город имеет большое количество современных объектов, которые привлекают туристов со всего мира, таких как многочисленные роскошные отели, казино, бары и рестораны с их известными продуктами, сделанными в Алеппо. Многие старые арабские и армянские дома в древней части города и старом христианском квартале Ждейде были недавно отреставрированы или реставрируются в настоящее время, для использования в качестве восточных отелей, баров и ресторанов. * Известные хаммамы Алеппо включают: Хаммам-Яльбуга, Хаммам-ан-Наххасин и Хаммам-Баб-аль-Ахмар. * Общественный парк Алеппо, который был открыт в 1940 году ялвяется крупнейшим в Сирии. Он расположен в районе Азизия, где его пересекает река [[Куэйке]]. * Большинство кинотеатров, таких как «Cinema Ugarit» и «[[Cine d’Alep Chahba]]», расположены на улицах Барон и аль-Кууатли. * Голубая Лагуна — современный аквапарк, расположенный в непосредственной близости от Алеппо. Включает в себя несколько бассейнов, американские горки, бары и рестораны. * «Casino d’Alep» является единственным казино, которое действует в [[Сирия|Сирийской Арабской Республике]]. --> == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] rijy71pb74cc9welvcywx8jmdga5bgu 1148495 1148494 2022-08-02T17:17:44Z Akkashka 14326 /* Ҡаланы тергеҙеү */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Год !! Население !! Прирост, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === <!--Ещё в начале XIX столетия Халеб населяли 200 тыс. жителей; город имел обширную промышленность и торговлю, его фабрики снабжали весь Восток [[шёлк]]овыми, [[Бумага|бумажными]], [[Шерсть|шерстяными]] и [[Парча|парчовыми]] материями. Но [[землетрясение]], [[чума]] и [[холера]] подорвали его благосостояние. Согласно историку из Алеппо, шейху Камель аль-Газзи (1853—1933), население города до разрушительного землетрясения 1822 года составляло 400 тыс. человек. Затем от холеры и чумы (1823 и 1827 годов соответственно) население Халеба сократилось до 110 тысяч человек<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. В 1901 году общая численность жителей Алеппо составляла {{num|108143}} человека, из которых [[Ислам|мусульмане]] — {{num|76329}} (70,58 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|24508}} (22,66 %); и [[Иудаизм|иудеи]] — 7306 (6,76 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христианское население значительно увеличилось с притоком армянских беженцев (после [[Геноцид армян|геноцида армян 1915 года]]) и сирийских христиан из других городов. После прибытия первой группы армянских беженцев (1915—1922) население Алеппо в 1922 году стало {{num|156748}} человек, из них [[Ислам|мусульмане]] составляли {{num|97600}} жителей (62,26 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|22117}} (14,11 %), [[Иудаизм|иудеи]] — 6580 (4,20 %), численность [[Европейцы|европейцев]] в городе составляла 2652 (1,70 %), [[Геноцид армян|армянских беженцев]] — {{num|20007}} (12,76 %) и других — 7792 (4,97 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Второй поток армянских беженцев в направлении Алеппо был вызван выводом французских войск из [[Киликия|Киликии]] в 1923 году<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. В 1923—1925 годах в город прибыли более чем {{num|40000}} армян, а население Алеппо достигло {{num|210000}} человек к концу 1925 года, из которых [[армяне]] составляли более 25 %<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Согласно историческим данным, представленным шейхом Рамель аль-Газзи, подавляющее большинство христиан города Халеб были католиками, вплоть до последних дней [[Османская империя|османского владычества]]. Рост православных христиан связан, с одной стороны, с приездом армянских и сирийских христиан, выживших в [[Киликия|Киликии]] и южной Турции; а с другой стороны, с прибытием большого количества [[Православие|православных]] [[Греки|греков]] из [[Хатай (ил)|Санджака Александретты]], после его [[Аннексия|аннексии]] в пользу Турции (1939). В 1944 году население Алеппо составляло около {{num|325000}} человек, где {{num|112110}} (34,5 %) христиане (из них армян — {{num|60200}}). Армяне составляли более половины христианской общины Алеппо до 1947 года, в то время как многие из них уехали в Советскую Армению в рамках армянской репатриации (1946—1967). --> === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] В Алеппо смешаны несколько [[Архитектура|архитектурных]] стилей. Многочисленные захватчики, от [[Византийская империя|византийцев]] и [[Сельджуки|сельджуков]] до [[Мамлюки|мамлюков]] и [[Османская империя|турок]] оставляли свои следы на архитектуре города на протяжении 2000 лет<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Существуют различные сооружения XIII и XIV веков, такие как гостиницы, мусульманские школы и хаммамы, христианские и мусульманские построения в старой части города и квартале Ждейде. В этом квартале находится большое количество домов XVI и XVII веков, принадлежавших алеппской [[Буржуазия|буржуазии]]. В Азизие располагаются дома XIX и начала XX веков в стиле [[барокко]]. В новом квартале ''Шахба'' смешаны различные архитектурные стили: [[Архитектура неоклассицизма|неоклассика]], [[Нормандская архитектура|нормандский]], [[Восток|восточный]] и даже [[китай]]ский стили<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Алеппо полностью вымощен [[Природный камень|камнем]], в некоторых местах большими белыми глыбами. В то время как старый город характеризуется большим количеством особняков, узкими улочками и крытыми [[Рынок|рынками]], в современной части города присутствуют широкие дороги и большие площади, такие как площадь Саадалла аль-Джабири, площадь Свободы, площадь Президента и площадь Сабаа Бахрат. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән ҡала күренеше]] <!-- Алеппо развивается по смешанной (концентрическо-радиально-спутниковой) модели<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> --> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] <!-- Являясь одним из старейших городов в мире и крупнейшим центром на древнем Шёлковом пути, Алеппо имеет ряд впечатляющих и привлекательных структур, в дополнение к своей естественной красоте. Наиболее яркими достопримечательностями города, помимо цитадели, являются рынки (سوق — souq), старые бани (хаммам — حمام), ханы с многочисленными религиозными и культурными центрами. С другой стороны, город имеет большое количество современных объектов, которые привлекают туристов со всего мира, таких как многочисленные роскошные отели, казино, бары и рестораны с их известными продуктами, сделанными в Алеппо. Многие старые арабские и армянские дома в древней части города и старом христианском квартале Ждейде были недавно отреставрированы или реставрируются в настоящее время, для использования в качестве восточных отелей, баров и ресторанов. * Известные хаммамы Алеппо включают: Хаммам-Яльбуга, Хаммам-ан-Наххасин и Хаммам-Баб-аль-Ахмар. * Общественный парк Алеппо, который был открыт в 1940 году ялвяется крупнейшим в Сирии. Он расположен в районе Азизия, где его пересекает река [[Куэйке]]. * Большинство кинотеатров, таких как «Cinema Ugarit» и «[[Cine d’Alep Chahba]]», расположены на улицах Барон и аль-Кууатли. * Голубая Лагуна — современный аквапарк, расположенный в непосредственной близости от Алеппо. Включает в себя несколько бассейнов, американские горки, бары и рестораны. * «Casino d’Alep» является единственным казино, которое действует в [[Сирия|Сирийской Арабской Республике]]. --> == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] ctvcbm974luo3g2pea0gdwyracy4a6m 1148496 1148495 2022-08-02T17:18:47Z Akkashka 14326 /* Халҡы */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === <!--Ещё в начале XIX столетия Халеб населяли 200 тыс. жителей; город имел обширную промышленность и торговлю, его фабрики снабжали весь Восток [[шёлк]]овыми, [[Бумага|бумажными]], [[Шерсть|шерстяными]] и [[Парча|парчовыми]] материями. Но [[землетрясение]], [[чума]] и [[холера]] подорвали его благосостояние. Согласно историку из Алеппо, шейху Камель аль-Газзи (1853—1933), население города до разрушительного землетрясения 1822 года составляло 400 тыс. человек. Затем от холеры и чумы (1823 и 1827 годов соответственно) население Халеба сократилось до 110 тысяч человек<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. В 1901 году общая численность жителей Алеппо составляла {{num|108143}} человека, из которых [[Ислам|мусульмане]] — {{num|76329}} (70,58 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|24508}} (22,66 %); и [[Иудаизм|иудеи]] — 7306 (6,76 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христианское население значительно увеличилось с притоком армянских беженцев (после [[Геноцид армян|геноцида армян 1915 года]]) и сирийских христиан из других городов. После прибытия первой группы армянских беженцев (1915—1922) население Алеппо в 1922 году стало {{num|156748}} человек, из них [[Ислам|мусульмане]] составляли {{num|97600}} жителей (62,26 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|22117}} (14,11 %), [[Иудаизм|иудеи]] — 6580 (4,20 %), численность [[Европейцы|европейцев]] в городе составляла 2652 (1,70 %), [[Геноцид армян|армянских беженцев]] — {{num|20007}} (12,76 %) и других — 7792 (4,97 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Второй поток армянских беженцев в направлении Алеппо был вызван выводом французских войск из [[Киликия|Киликии]] в 1923 году<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. В 1923—1925 годах в город прибыли более чем {{num|40000}} армян, а население Алеппо достигло {{num|210000}} человек к концу 1925 года, из которых [[армяне]] составляли более 25 %<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Согласно историческим данным, представленным шейхом Рамель аль-Газзи, подавляющее большинство христиан города Халеб были католиками, вплоть до последних дней [[Османская империя|османского владычества]]. Рост православных христиан связан, с одной стороны, с приездом армянских и сирийских христиан, выживших в [[Киликия|Киликии]] и южной Турции; а с другой стороны, с прибытием большого количества [[Православие|православных]] [[Греки|греков]] из [[Хатай (ил)|Санджака Александретты]], после его [[Аннексия|аннексии]] в пользу Турции (1939). В 1944 году население Алеппо составляло около {{num|325000}} человек, где {{num|112110}} (34,5 %) христиане (из них армян — {{num|60200}}). Армяне составляли более половины христианской общины Алеппо до 1947 года, в то время как многие из них уехали в Советскую Армению в рамках армянской репатриации (1946—1967). --> === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] В Алеппо смешаны несколько [[Архитектура|архитектурных]] стилей. Многочисленные захватчики, от [[Византийская империя|византийцев]] и [[Сельджуки|сельджуков]] до [[Мамлюки|мамлюков]] и [[Османская империя|турок]] оставляли свои следы на архитектуре города на протяжении 2000 лет<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Существуют различные сооружения XIII и XIV веков, такие как гостиницы, мусульманские школы и хаммамы, христианские и мусульманские построения в старой части города и квартале Ждейде. В этом квартале находится большое количество домов XVI и XVII веков, принадлежавших алеппской [[Буржуазия|буржуазии]]. В Азизие располагаются дома XIX и начала XX веков в стиле [[барокко]]. В новом квартале ''Шахба'' смешаны различные архитектурные стили: [[Архитектура неоклассицизма|неоклассика]], [[Нормандская архитектура|нормандский]], [[Восток|восточный]] и даже [[китай]]ский стили<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Алеппо полностью вымощен [[Природный камень|камнем]], в некоторых местах большими белыми глыбами. В то время как старый город характеризуется большим количеством особняков, узкими улочками и крытыми [[Рынок|рынками]], в современной части города присутствуют широкие дороги и большие площади, такие как площадь Саадалла аль-Джабири, площадь Свободы, площадь Президента и площадь Сабаа Бахрат. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән ҡала күренеше]] <!-- Алеппо развивается по смешанной (концентрическо-радиально-спутниковой) модели<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> --> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] <!-- Являясь одним из старейших городов в мире и крупнейшим центром на древнем Шёлковом пути, Алеппо имеет ряд впечатляющих и привлекательных структур, в дополнение к своей естественной красоте. Наиболее яркими достопримечательностями города, помимо цитадели, являются рынки (سوق — souq), старые бани (хаммам — حمام), ханы с многочисленными религиозными и культурными центрами. С другой стороны, город имеет большое количество современных объектов, которые привлекают туристов со всего мира, таких как многочисленные роскошные отели, казино, бары и рестораны с их известными продуктами, сделанными в Алеппо. Многие старые арабские и армянские дома в древней части города и старом христианском квартале Ждейде были недавно отреставрированы или реставрируются в настоящее время, для использования в качестве восточных отелей, баров и ресторанов. * Известные хаммамы Алеппо включают: Хаммам-Яльбуга, Хаммам-ан-Наххасин и Хаммам-Баб-аль-Ахмар. * Общественный парк Алеппо, который был открыт в 1940 году ялвяется крупнейшим в Сирии. Он расположен в районе Азизия, где его пересекает река [[Куэйке]]. * Большинство кинотеатров, таких как «Cinema Ugarit» и «[[Cine d’Alep Chahba]]», расположены на улицах Барон и аль-Кууатли. * Голубая Лагуна — современный аквапарк, расположенный в непосредственной близости от Алеппо. Включает в себя несколько бассейнов, американские горки, бары и рестораны. * «Casino d’Alep» является единственным казино, которое действует в [[Сирия|Сирийской Арабской Республике]]. --> == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] krhrmezoq29bp8xzv3dtdhep4cxgxwr 1148507 1148496 2022-08-02T17:51:43Z Akkashka 14326 /* Тарихи мәғлүмәттәр */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] В Алеппо смешаны несколько [[Архитектура|архитектурных]] стилей. Многочисленные захватчики, от [[Византийская империя|византийцев]] и [[Сельджуки|сельджуков]] до [[Мамлюки|мамлюков]] и [[Османская империя|турок]] оставляли свои следы на архитектуре города на протяжении 2000 лет<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Существуют различные сооружения XIII и XIV веков, такие как гостиницы, мусульманские школы и хаммамы, христианские и мусульманские построения в старой части города и квартале Ждейде. В этом квартале находится большое количество домов XVI и XVII веков, принадлежавших алеппской [[Буржуазия|буржуазии]]. В Азизие располагаются дома XIX и начала XX веков в стиле [[барокко]]. В новом квартале ''Шахба'' смешаны различные архитектурные стили: [[Архитектура неоклассицизма|неоклассика]], [[Нормандская архитектура|нормандский]], [[Восток|восточный]] и даже [[китай]]ский стили<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Алеппо полностью вымощен [[Природный камень|камнем]], в некоторых местах большими белыми глыбами. В то время как старый город характеризуется большим количеством особняков, узкими улочками и крытыми [[Рынок|рынками]], в современной части города присутствуют широкие дороги и большие площади, такие как площадь Саадалла аль-Джабири, площадь Свободы, площадь Президента и площадь Сабаа Бахрат. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән ҡала күренеше]] <!-- Алеппо развивается по смешанной (концентрическо-радиально-спутниковой) модели<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> --> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] <!-- Являясь одним из старейших городов в мире и крупнейшим центром на древнем Шёлковом пути, Алеппо имеет ряд впечатляющих и привлекательных структур, в дополнение к своей естественной красоте. Наиболее яркими достопримечательностями города, помимо цитадели, являются рынки (سوق — souq), старые бани (хаммам — حمام), ханы с многочисленными религиозными и культурными центрами. С другой стороны, город имеет большое количество современных объектов, которые привлекают туристов со всего мира, таких как многочисленные роскошные отели, казино, бары и рестораны с их известными продуктами, сделанными в Алеппо. Многие старые арабские и армянские дома в древней части города и старом христианском квартале Ждейде были недавно отреставрированы или реставрируются в настоящее время, для использования в качестве восточных отелей, баров и ресторанов. * Известные хаммамы Алеппо включают: Хаммам-Яльбуга, Хаммам-ан-Наххасин и Хаммам-Баб-аль-Ахмар. * Общественный парк Алеппо, который был открыт в 1940 году ялвяется крупнейшим в Сирии. Он расположен в районе Азизия, где его пересекает река [[Куэйке]]. * Большинство кинотеатров, таких как «Cinema Ugarit» и «[[Cine d’Alep Chahba]]», расположены на улицах Барон и аль-Кууатли. * Голубая Лагуна — современный аквапарк, расположенный в непосредственной близости от Алеппо. Включает в себя несколько бассейнов, американские горки, бары и рестораны. * «Casino d’Alep» является единственным казино, которое действует в [[Сирия|Сирийской Арабской Республике]]. --> == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] fau6osiwyuiv9qci4q1i59tolsxxz7x 1148511 1148507 2022-08-02T18:13:07Z Akkashka 14326 /* Туризм һәм күңел асыу */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] В Алеппо смешаны несколько [[Архитектура|архитектурных]] стилей. Многочисленные захватчики, от [[Византийская империя|византийцев]] и [[Сельджуки|сельджуков]] до [[Мамлюки|мамлюков]] и [[Османская империя|турок]] оставляли свои следы на архитектуре города на протяжении 2000 лет<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Существуют различные сооружения XIII и XIV веков, такие как гостиницы, мусульманские школы и хаммамы, христианские и мусульманские построения в старой части города и квартале Ждейде. В этом квартале находится большое количество домов XVI и XVII веков, принадлежавших алеппской [[Буржуазия|буржуазии]]. В Азизие располагаются дома XIX и начала XX веков в стиле [[барокко]]. В новом квартале ''Шахба'' смешаны различные архитектурные стили: [[Архитектура неоклассицизма|неоклассика]], [[Нормандская архитектура|нормандский]], [[Восток|восточный]] и даже [[китай]]ский стили<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Алеппо полностью вымощен [[Природный камень|камнем]], в некоторых местах большими белыми глыбами. В то время как старый город характеризуется большим количеством особняков, узкими улочками и крытыми [[Рынок|рынками]], в современной части города присутствуют широкие дороги и большие площади, такие как площадь Саадалла аль-Джабири, площадь Свободы, площадь Президента и площадь Сабаа Бахрат. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән ҡала күренеше]] <!-- Алеппо развивается по смешанной (концентрическо-радиально-спутниковой) модели<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> --> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] r4uvdewkltt204502o2sqlyfc99oe5i 1148514 1148511 2022-08-02T18:34:47Z Akkashka 14326 /* Архитектураһы */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 5jwzyuegtmnx6sidt6mhlghmeiw348d 1148527 1148514 2022-08-02T19:43:50Z Akkashka 14326 /* Боронғо ҡала */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 3hpv7h9yu4kftkezcoz3qmmkk9p4ut1 1148529 1148527 2022-08-02T20:38:35Z Akkashka 14326 /* Иҫтәлекле урындары */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. <!-- Жебель-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] npip410ou753hjvxulrfggnsj7jgqqt 1148530 1148529 2022-08-02T20:39:13Z Akkashka 14326 /* Иҡтисады */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. <!-- Жебель-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] edt12z14ylii9ch4no27g7kyu83n4r6 1148532 1148530 2022-08-03T03:31:07Z Akkashka 14326 /* Климаты */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалабтың Бөйөк мәсете File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. <!-- Жебель-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] qqubtickkym4zqx2j6njogn9btjzvhu 1148534 1148532 2022-08-03T05:02:57Z Akkashka 14326 /* Хәҙерге хәле */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалаб ҡалаһындағы Бөйөк мәсет File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. <!-- Жебель-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] rdbq2wk8hi4navkrhmzg1ltduk3fqih 1148536 1148534 2022-08-03T05:07:40Z Akkashka 14326 /* Культ ҡоролмалары */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалаб ҡалаһындағы Бөйөк мәсет File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның (Иоанн Креститель) атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Ҡырҡ яфаланыусы соборы ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. <!-- Жебель-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 4c9l5vjt2r8j7xoq5jx1nccfhprae33 1148546 1148536 2022-08-03T06:10:51Z Akkashka 14326 /* Үле ҡалалар */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалаб ҡалаһындағы Бөйөк мәсет File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның (Иоанн Креститель) атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Ҡырҡ яфаланыусы соборы ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. Жебел-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Калот ҡәлғәһе'' Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 20 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның II быуатында Рим ғибәҙәтханаһы булараҡ төҙөлә. Христиан диненә күскәндән һуң, ғибәҙәтхана V быуатта базиликаға әйләндерелә. Хамданидтар һәм византийҙар араһындағы һуғыштар һөҙөмтәһендә X быуатта сиркәү ҡәлғәгә әйләнә. Ҡәлғә менән йәнәшә торған ике сиркәү: 492 йылда төҙөлгән көнсығыш сиркәүе һәм көнбайыш сиркәүе (VI быуат) яҡшы һаҡланған. * ''Хараб-Шамс базиликаһы'', Леванттағы иң боронғо мәсихселәр ҡоролмаларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 21 км алыҫлыҡта урынлашҡан Византия сиркәүе IV быуатҡа барып тоташа. * ''Фафертин сиркәүе'', ярым емерелгән Рим базиликаһы, беҙҙең эраның 372 йылы менән билдәләнә, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 22 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Һалаб тарихсыһы Абдулла Хажар әйтеүенсә, был базилика донъялағы боронғо сиркәү ҡоролмаларының береһе тип иҫәпләнә. * ''Суркания'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 23 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан, ул VI быуаттың ярым емерелгән часовняһы булған иҫке византий биләмәһе ҡалдыҡтарынан ғибәрәт. * ''Кафр-Кира'' — Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта Борж-Гейдар ауылында урынлашҡан. Бында IV һәм VI ярым быуаттар емерек христиан ҡоролмалары бар. * ''Синхар'', йәки ''Симхар'' тарихи торамаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Айырымланған үҙәндә урынлашҡан ауылда II һәм VII быуаттар араһында халыҡ йәшәгән. Синхар сиркәүе Сүриәнең иң боронғо сиркәүҙәренең береһе булып тора һәм IV быуатҡа барып тоташа, ә унан алыҫ түгел VI быуат часовняһы урынлашҡан. * ''Мушаббак'' базиликаһы. V быуаттың икенсе яртыһында (470 й. тирәһендә) төҙөлгән яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 25 километрҙа, Дарэт-Аззе ҡалаһынан алыҫ түгел ерҙә урынлашҡан. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Баржака'' йәки ''Бурж-Сөләймән'' — ауыл, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 26 км алыҫлыҡта урынлашҡан тарихи торама; VI быуаттан яҡшы һаҡланып ҡалған часовнялы менән дәрүиштәрҙең иҫке башняһының урыны. * ''Шәйех-Сөләймән'' ауылындағы сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ауылда 3 боронғо сиркәү урынлашҡан: ауылдың уртаһында урынлашҡан емерелгән сиркәү; 602 йылда төҙөлгән һәйбәт һаҡланған көньяҡ базилика; төньяҡ Сүриәләге иң матур сиркәүҙәрҙең береһе һаналған V быуатта төҙөлгән Изге Богородица сиркәүе. Шулай уҡ ауылдың төньяҡ өлөшөндә дәрүиш башняһы урынлашҡан. * ''Кафр-Набо'', Һалабтан көнбайышҡа табан 29 саҡрым алыҫлыҡта. Был б. э. т. IX быуат боронғо ассирий торамаһы, һәм бында һуңыраҡ сиркәү итеп үҙгәртелгән иҫке Рим ғибәҙәтханаһы урынлашҡан булған. Яҡшы һаҡланған V һәм VI быуат торлаҡ йорттары ла күп. * ''Брэд'', Һалабтан көнбайышҡа табан 32 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан ҡала; Изге Иулиан Аназарвский (б. э. 399—402) маронит монастыры кеүек боронғо базиликалары һәм 561 йылда ауылдың төньяҡ өлөшөндә төҙөлгән базилика бар. * ''Кимар'' торамаһы Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның V быуатына ҡараған Рим һәм Византия дәүерендәге ауыл, унда яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр, башнялар һәм иҫке һыу резервуарҙары бар. * ''Изге Симеон Столпник ҡорамы (Дейр Семаан)'', Сүриәләге яҡшы һаҡланған һәм иң билдәле сиркәү ҡомартҡыларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Дейр Семаан донъялағы боронғо мәсихселәр сиркәүҙәренең береһе. * ''Суганэ'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Бында ярым емерелгән ике сиркәү һәм иҫке һыуһаҡлағыстар урынлашҡан. * ''Айн-Дара'', тимер быуат сир-хетт ғибәҙәтханаһы (яҡынса беҙҙең эраға тиклем X—VIII быуаттар), Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Изге Яҙмала һүрәтләнгәнсә, Соломон ғибәҙәтханаһына оҡшашлығы менән билдәле. Һаҡланып ҡалған скульптуралар (Беренсе ғибәҙәтхана херувимдары менән сағыштырырлыҡ) арыҫлан һәм сфинкстарҙы һүрәтләй. Әммә Соломон ғибәҙәтханаһы беҙҙең эраға тиклем яҡынса 1000—900 йылдарҙа төҙөлһә, ә Айн Дара ул ваҡытта булған. Айн-Дара йә уңдырышлылыҡ алиһәһе Иштәр, йә ҡатын-ҡыҙ алиһәһе Астарта, йәиһә Баал Хадад илаһы хөрмәтенә төҙөлгән — был мәсьәлә бәхәсле булып ҡала. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * ''Баб әл-Һауа'' торамаһы, Төркиә сигендә Һалабтан көнбайышҡа табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан; был урында беҙҙең эраның IV быуаты сиркәүҙәре һәм VI быуаттан һаҡланып ҡалған ҡапҡалары күп. * ''Кирос'' (шулай уҡ Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, йәки Айюполис булараҡ билдәле) — Һалабтан төньяҡҡа табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан боронғо ҡала; бында боронғо Косма һәм Дамиан ғибәҙәтханалары (Нәби Ури ғибәҙәтханаһы булараҡ билдәле), шулай уҡ иҫке рим амфитеатры һәм ике иҫке рим күпере урынлашҡан. == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 912w1tbie7o62zimy4gn5rfq6d6pup9 1148547 1148546 2022-08-03T06:27:13Z Akkashka 14326 /* Иҡтисады */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалаб ҡалаһындағы Бөйөк мәсет File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның (Иоанн Креститель) атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Ҡырҡ яфаланыусы соборы ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. Жебел-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Калот ҡәлғәһе'' Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 20 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның II быуатында Рим ғибәҙәтханаһы булараҡ төҙөлә. Христиан диненә күскәндән һуң, ғибәҙәтхана V быуатта базиликаға әйләндерелә. Хамданидтар һәм византийҙар араһындағы һуғыштар һөҙөмтәһендә X быуатта сиркәү ҡәлғәгә әйләнә. Ҡәлғә менән йәнәшә торған ике сиркәү: 492 йылда төҙөлгән көнсығыш сиркәүе һәм көнбайыш сиркәүе (VI быуат) яҡшы һаҡланған. * ''Хараб-Шамс базиликаһы'', Леванттағы иң боронғо мәсихселәр ҡоролмаларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 21 км алыҫлыҡта урынлашҡан Византия сиркәүе IV быуатҡа барып тоташа. * ''Фафертин сиркәүе'', ярым емерелгән Рим базиликаһы, беҙҙең эраның 372 йылы менән билдәләнә, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 22 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Һалаб тарихсыһы Абдулла Хажар әйтеүенсә, был базилика донъялағы боронғо сиркәү ҡоролмаларының береһе тип иҫәпләнә. * ''Суркания'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 23 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан, ул VI быуаттың ярым емерелгән часовняһы булған иҫке византий биләмәһе ҡалдыҡтарынан ғибәрәт. * ''Кафр-Кира'' — Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта Борж-Гейдар ауылында урынлашҡан. Бында IV һәм VI ярым быуаттар емерек христиан ҡоролмалары бар. * ''Синхар'', йәки ''Симхар'' тарихи торамаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Айырымланған үҙәндә урынлашҡан ауылда II һәм VII быуаттар араһында халыҡ йәшәгән. Синхар сиркәүе Сүриәнең иң боронғо сиркәүҙәренең береһе булып тора һәм IV быуатҡа барып тоташа, ә унан алыҫ түгел VI быуат часовняһы урынлашҡан. * ''Мушаббак'' базиликаһы. V быуаттың икенсе яртыһында (470 й. тирәһендә) төҙөлгән яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 25 километрҙа, Дарэт-Аззе ҡалаһынан алыҫ түгел ерҙә урынлашҡан. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Баржака'' йәки ''Бурж-Сөләймән'' — ауыл, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 26 км алыҫлыҡта урынлашҡан тарихи торама; VI быуаттан яҡшы һаҡланып ҡалған часовнялы менән дәрүиштәрҙең иҫке башняһының урыны. * ''Шәйех-Сөләймән'' ауылындағы сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ауылда 3 боронғо сиркәү урынлашҡан: ауылдың уртаһында урынлашҡан емерелгән сиркәү; 602 йылда төҙөлгән һәйбәт һаҡланған көньяҡ базилика; төньяҡ Сүриәләге иң матур сиркәүҙәрҙең береһе һаналған V быуатта төҙөлгән Изге Богородица сиркәүе. Шулай уҡ ауылдың төньяҡ өлөшөндә дәрүиш башняһы урынлашҡан. * ''Кафр-Набо'', Һалабтан көнбайышҡа табан 29 саҡрым алыҫлыҡта. Был б. э. т. IX быуат боронғо ассирий торамаһы, һәм бында һуңыраҡ сиркәү итеп үҙгәртелгән иҫке Рим ғибәҙәтханаһы урынлашҡан булған. Яҡшы һаҡланған V һәм VI быуат торлаҡ йорттары ла күп. * ''Брэд'', Һалабтан көнбайышҡа табан 32 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан ҡала; Изге Иулиан Аназарвский (б. э. 399—402) маронит монастыры кеүек боронғо базиликалары һәм 561 йылда ауылдың төньяҡ өлөшөндә төҙөлгән базилика бар. * ''Кимар'' торамаһы Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның V быуатына ҡараған Рим һәм Византия дәүерендәге ауыл, унда яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр, башнялар һәм иҫке һыу резервуарҙары бар. * ''Изге Симеон Столпник ҡорамы (Дейр Семаан)'', Сүриәләге яҡшы һаҡланған һәм иң билдәле сиркәү ҡомартҡыларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Дейр Семаан донъялағы боронғо мәсихселәр сиркәүҙәренең береһе. * ''Суганэ'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Бында ярым емерелгән ике сиркәү һәм иҫке һыуһаҡлағыстар урынлашҡан. * ''Айн-Дара'', тимер быуат сир-хетт ғибәҙәтханаһы (яҡынса беҙҙең эраға тиклем X—VIII быуаттар), Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Изге Яҙмала һүрәтләнгәнсә, Соломон ғибәҙәтханаһына оҡшашлығы менән билдәле. Һаҡланып ҡалған скульптуралар (Беренсе ғибәҙәтхана херувимдары менән сағыштырырлыҡ) арыҫлан һәм сфинкстарҙы һүрәтләй. Әммә Соломон ғибәҙәтханаһы беҙҙең эраға тиклем яҡынса 1000—900 йылдарҙа төҙөлһә, ә Айн Дара ул ваҡытта булған. Айн-Дара йә уңдырышлылыҡ алиһәһе Иштәр, йә ҡатын-ҡыҙ алиһәһе Астарта, йәиһә Баал Хадад илаһы хөрмәтенә төҙөлгән — был мәсьәлә бәхәсле булып ҡала. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * ''Баб әл-Һауа'' торамаһы, Төркиә сигендә Һалабтан көнбайышҡа табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан; был урында беҙҙең эраның IV быуаты сиркәүҙәре һәм VI быуаттан һаҡланып ҡалған ҡапҡалары күп. * ''Кирос'' (шулай уҡ Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, йәки Айюполис булараҡ билдәле) — Һалабтан төньяҡҡа табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан боронғо ҡала; бында боронғо Косма һәм Дамиан ғибәҙәтханалары (Нәби Ури ғибәҙәтханаһы булараҡ билдәле), шулай уҡ иҫке рим амфитеатры һәм ике иҫке рим күпере урынлашҡан. == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] Сауҙа урыны булараҡ ҡаланың төп иҡтисади роле Һиндостан менән сауҙа бәйләнешендә аралашсы булған ике сауҙа юлы сатында урынлашыуында. Европалылар Һиндостанға Изге Өмөт мороно (мыс Доброй Надежды) аша урап үткән диңгеҙ маршрутын файҙалана башлағансы, ул сәскә ата, һуңынан Мысыр аша Ҡыҙыл диңгеҙгә сыҡҡан маршрутты файҙалана. Шул ваҡыттан алып ҡалала яҡындағы төбәктәргә, тәү сиратта бойҙай, мамыҡ, фисташка, май һәм һарыҡтарҙа ауыл хужалығы продукцияһын экспортлау кәмене. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] gdo1je8wll9d1wdbqlpya94h9dhrm64 1148548 1148547 2022-08-03T06:37:31Z Akkashka 14326 /* Иҡтисады */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалаб ҡалаһындағы Бөйөк мәсет File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның (Иоанн Креститель) атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Ҡырҡ яфаланыусы соборы ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. Жебел-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Калот ҡәлғәһе'' Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 20 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның II быуатында Рим ғибәҙәтханаһы булараҡ төҙөлә. Христиан диненә күскәндән һуң, ғибәҙәтхана V быуатта базиликаға әйләндерелә. Хамданидтар һәм византийҙар араһындағы һуғыштар һөҙөмтәһендә X быуатта сиркәү ҡәлғәгә әйләнә. Ҡәлғә менән йәнәшә торған ике сиркәү: 492 йылда төҙөлгән көнсығыш сиркәүе һәм көнбайыш сиркәүе (VI быуат) яҡшы һаҡланған. * ''Хараб-Шамс базиликаһы'', Леванттағы иң боронғо мәсихселәр ҡоролмаларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 21 км алыҫлыҡта урынлашҡан Византия сиркәүе IV быуатҡа барып тоташа. * ''Фафертин сиркәүе'', ярым емерелгән Рим базиликаһы, беҙҙең эраның 372 йылы менән билдәләнә, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 22 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Һалаб тарихсыһы Абдулла Хажар әйтеүенсә, был базилика донъялағы боронғо сиркәү ҡоролмаларының береһе тип иҫәпләнә. * ''Суркания'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 23 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан, ул VI быуаттың ярым емерелгән часовняһы булған иҫке византий биләмәһе ҡалдыҡтарынан ғибәрәт. * ''Кафр-Кира'' — Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта Борж-Гейдар ауылында урынлашҡан. Бында IV һәм VI ярым быуаттар емерек христиан ҡоролмалары бар. * ''Синхар'', йәки ''Симхар'' тарихи торамаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Айырымланған үҙәндә урынлашҡан ауылда II һәм VII быуаттар араһында халыҡ йәшәгән. Синхар сиркәүе Сүриәнең иң боронғо сиркәүҙәренең береһе булып тора һәм IV быуатҡа барып тоташа, ә унан алыҫ түгел VI быуат часовняһы урынлашҡан. * ''Мушаббак'' базиликаһы. V быуаттың икенсе яртыһында (470 й. тирәһендә) төҙөлгән яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 25 километрҙа, Дарэт-Аззе ҡалаһынан алыҫ түгел ерҙә урынлашҡан. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Баржака'' йәки ''Бурж-Сөләймән'' — ауыл, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 26 км алыҫлыҡта урынлашҡан тарихи торама; VI быуаттан яҡшы һаҡланып ҡалған часовнялы менән дәрүиштәрҙең иҫке башняһының урыны. * ''Шәйех-Сөләймән'' ауылындағы сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ауылда 3 боронғо сиркәү урынлашҡан: ауылдың уртаһында урынлашҡан емерелгән сиркәү; 602 йылда төҙөлгән һәйбәт һаҡланған көньяҡ базилика; төньяҡ Сүриәләге иң матур сиркәүҙәрҙең береһе һаналған V быуатта төҙөлгән Изге Богородица сиркәүе. Шулай уҡ ауылдың төньяҡ өлөшөндә дәрүиш башняһы урынлашҡан. * ''Кафр-Набо'', Һалабтан көнбайышҡа табан 29 саҡрым алыҫлыҡта. Был б. э. т. IX быуат боронғо ассирий торамаһы, һәм бында һуңыраҡ сиркәү итеп үҙгәртелгән иҫке Рим ғибәҙәтханаһы урынлашҡан булған. Яҡшы һаҡланған V һәм VI быуат торлаҡ йорттары ла күп. * ''Брэд'', Һалабтан көнбайышҡа табан 32 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан ҡала; Изге Иулиан Аназарвский (б. э. 399—402) маронит монастыры кеүек боронғо базиликалары һәм 561 йылда ауылдың төньяҡ өлөшөндә төҙөлгән базилика бар. * ''Кимар'' торамаһы Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның V быуатына ҡараған Рим һәм Византия дәүерендәге ауыл, унда яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр, башнялар һәм иҫке һыу резервуарҙары бар. * ''Изге Симеон Столпник ҡорамы (Дейр Семаан)'', Сүриәләге яҡшы һаҡланған һәм иң билдәле сиркәү ҡомартҡыларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Дейр Семаан донъялағы боронғо мәсихселәр сиркәүҙәренең береһе. * ''Суганэ'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Бында ярым емерелгән ике сиркәү һәм иҫке һыуһаҡлағыстар урынлашҡан. * ''Айн-Дара'', тимер быуат сир-хетт ғибәҙәтханаһы (яҡынса беҙҙең эраға тиклем X—VIII быуаттар), Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Изге Яҙмала һүрәтләнгәнсә, Соломон ғибәҙәтханаһына оҡшашлығы менән билдәле. Һаҡланып ҡалған скульптуралар (Беренсе ғибәҙәтхана херувимдары менән сағыштырырлыҡ) арыҫлан һәм сфинкстарҙы һүрәтләй. Әммә Соломон ғибәҙәтханаһы беҙҙең эраға тиклем яҡынса 1000—900 йылдарҙа төҙөлһә, ә Айн Дара ул ваҡытта булған. Айн-Дара йә уңдырышлылыҡ алиһәһе Иштәр, йә ҡатын-ҡыҙ алиһәһе Астарта, йәиһә Баал Хадад илаһы хөрмәтенә төҙөлгән — был мәсьәлә бәхәсле булып ҡала. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * ''Баб әл-Һауа'' торамаһы, Төркиә сигендә Һалабтан көнбайышҡа табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан; был урында беҙҙең эраның IV быуаты сиркәүҙәре һәм VI быуаттан һаҡланып ҡалған ҡапҡалары күп. * ''Кирос'' (шулай уҡ Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, йәки Айюполис булараҡ билдәле) — Һалабтан төньяҡҡа табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан боронғо ҡала; бында боронғо Косма һәм Дамиан ғибәҙәтханалары (Нәби Ури ғибәҙәтханаһы булараҡ билдәле), шулай уҡ иҫке рим амфитеатры һәм ике иҫке рим күпере урынлашҡан. == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] Сауҙа урыны булараҡ ҡаланың төп иҡтисади роле Һиндостан менән сауҙа бәйләнешендә аралашсы булған ике сауҙа юлы сатында урынлашыуында. Европалылар Һиндостанға Изге Өмөт мороно (мыс Доброй Надежды) аша урап үткән диңгеҙ маршрутын файҙалана башлағансы, ул сәскә ата, һуңынан Мысыр аша Ҡыҙыл диңгеҙгә сыҡҡан маршрутты файҙалана. Шул ваҡыттан алып ҡалала яҡындағы төбәктәргә, тәү сиратта бойҙай, мамыҡ, фисташка, май һәм һарыҡтарҙа ауыл хужалығы продукцияһын экспортлау кәмене. Туҡыу, химия, фармацевтика, агроэшкәртеү, электр техникаһын, алкоголле эсемлектәр етештереү сәнәғәттең төп тармаҡтары булып тора. Һалабта шулай уҡ туризм үҫешкән. Һалаб - Сүриә Республикаһындағы иң эре ҡала агломерацияһы һәм илдең сәнәғәт эшселәренең 50 % ашыуы эшкә урынлаштырылған һәм экспорт килемдәренең тағы ла күберәк өлөшө етештерелгән иң ҙур сәнәғәт үҙәге<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо ауыл хужалығы өсөн бик уңайлы зонала урынлашҡан. === Туризм === Ҡалала туризм үҫешкән. Төп туристик урындар - Һалаб ҡәлғәһе (411,880), Һалаб цитаделе музейы (31847), Милли музей (24090). 3 биш йондоҙло отель, 11 дүрт йондоҙло, 8 өс йондоҙло, 11 ике йондоҙло, 61 бер йондоҙло ҡунаҡхана, 11 хостел бар.<ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 3lmbut5zzka4hc6gewtjo99ak29sn9a 1148549 1148548 2022-08-03T06:39:23Z Akkashka 14326 /* Мәғариф */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалаб ҡалаһындағы Бөйөк мәсет File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның (Иоанн Креститель) атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Ҡырҡ яфаланыусы соборы ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. Жебел-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Калот ҡәлғәһе'' Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 20 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның II быуатында Рим ғибәҙәтханаһы булараҡ төҙөлә. Христиан диненә күскәндән һуң, ғибәҙәтхана V быуатта базиликаға әйләндерелә. Хамданидтар һәм византийҙар араһындағы һуғыштар һөҙөмтәһендә X быуатта сиркәү ҡәлғәгә әйләнә. Ҡәлғә менән йәнәшә торған ике сиркәү: 492 йылда төҙөлгән көнсығыш сиркәүе һәм көнбайыш сиркәүе (VI быуат) яҡшы һаҡланған. * ''Хараб-Шамс базиликаһы'', Леванттағы иң боронғо мәсихселәр ҡоролмаларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 21 км алыҫлыҡта урынлашҡан Византия сиркәүе IV быуатҡа барып тоташа. * ''Фафертин сиркәүе'', ярым емерелгән Рим базиликаһы, беҙҙең эраның 372 йылы менән билдәләнә, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 22 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Һалаб тарихсыһы Абдулла Хажар әйтеүенсә, был базилика донъялағы боронғо сиркәү ҡоролмаларының береһе тип иҫәпләнә. * ''Суркания'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 23 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан, ул VI быуаттың ярым емерелгән часовняһы булған иҫке византий биләмәһе ҡалдыҡтарынан ғибәрәт. * ''Кафр-Кира'' — Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта Борж-Гейдар ауылында урынлашҡан. Бында IV һәм VI ярым быуаттар емерек христиан ҡоролмалары бар. * ''Синхар'', йәки ''Симхар'' тарихи торамаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Айырымланған үҙәндә урынлашҡан ауылда II һәм VII быуаттар араһында халыҡ йәшәгән. Синхар сиркәүе Сүриәнең иң боронғо сиркәүҙәренең береһе булып тора һәм IV быуатҡа барып тоташа, ә унан алыҫ түгел VI быуат часовняһы урынлашҡан. * ''Мушаббак'' базиликаһы. V быуаттың икенсе яртыһында (470 й. тирәһендә) төҙөлгән яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 25 километрҙа, Дарэт-Аззе ҡалаһынан алыҫ түгел ерҙә урынлашҡан. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Баржака'' йәки ''Бурж-Сөләймән'' — ауыл, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 26 км алыҫлыҡта урынлашҡан тарихи торама; VI быуаттан яҡшы һаҡланып ҡалған часовнялы менән дәрүиштәрҙең иҫке башняһының урыны. * ''Шәйех-Сөләймән'' ауылындағы сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ауылда 3 боронғо сиркәү урынлашҡан: ауылдың уртаһында урынлашҡан емерелгән сиркәү; 602 йылда төҙөлгән һәйбәт һаҡланған көньяҡ базилика; төньяҡ Сүриәләге иң матур сиркәүҙәрҙең береһе һаналған V быуатта төҙөлгән Изге Богородица сиркәүе. Шулай уҡ ауылдың төньяҡ өлөшөндә дәрүиш башняһы урынлашҡан. * ''Кафр-Набо'', Һалабтан көнбайышҡа табан 29 саҡрым алыҫлыҡта. Был б. э. т. IX быуат боронғо ассирий торамаһы, һәм бында һуңыраҡ сиркәү итеп үҙгәртелгән иҫке Рим ғибәҙәтханаһы урынлашҡан булған. Яҡшы һаҡланған V һәм VI быуат торлаҡ йорттары ла күп. * ''Брэд'', Һалабтан көнбайышҡа табан 32 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан ҡала; Изге Иулиан Аназарвский (б. э. 399—402) маронит монастыры кеүек боронғо базиликалары һәм 561 йылда ауылдың төньяҡ өлөшөндә төҙөлгән базилика бар. * ''Кимар'' торамаһы Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның V быуатына ҡараған Рим һәм Византия дәүерендәге ауыл, унда яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр, башнялар һәм иҫке һыу резервуарҙары бар. * ''Изге Симеон Столпник ҡорамы (Дейр Семаан)'', Сүриәләге яҡшы һаҡланған һәм иң билдәле сиркәү ҡомартҡыларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Дейр Семаан донъялағы боронғо мәсихселәр сиркәүҙәренең береһе. * ''Суганэ'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Бында ярым емерелгән ике сиркәү һәм иҫке һыуһаҡлағыстар урынлашҡан. * ''Айн-Дара'', тимер быуат сир-хетт ғибәҙәтханаһы (яҡынса беҙҙең эраға тиклем X—VIII быуаттар), Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Изге Яҙмала һүрәтләнгәнсә, Соломон ғибәҙәтханаһына оҡшашлығы менән билдәле. Һаҡланып ҡалған скульптуралар (Беренсе ғибәҙәтхана херувимдары менән сағыштырырлыҡ) арыҫлан һәм сфинкстарҙы һүрәтләй. Әммә Соломон ғибәҙәтханаһы беҙҙең эраға тиклем яҡынса 1000—900 йылдарҙа төҙөлһә, ә Айн Дара ул ваҡытта булған. Айн-Дара йә уңдырышлылыҡ алиһәһе Иштәр, йә ҡатын-ҡыҙ алиһәһе Астарта, йәиһә Баал Хадад илаһы хөрмәтенә төҙөлгән — был мәсьәлә бәхәсле булып ҡала. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * ''Баб әл-Һауа'' торамаһы, Төркиә сигендә Һалабтан көнбайышҡа табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан; был урында беҙҙең эраның IV быуаты сиркәүҙәре һәм VI быуаттан һаҡланып ҡалған ҡапҡалары күп. * ''Кирос'' (шулай уҡ Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, йәки Айюполис булараҡ билдәле) — Һалабтан төньяҡҡа табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан боронғо ҡала; бында боронғо Косма һәм Дамиан ғибәҙәтханалары (Нәби Ури ғибәҙәтханаһы булараҡ билдәле), шулай уҡ иҫке рим амфитеатры һәм ике иҫке рим күпере урынлашҡан. == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] Сауҙа урыны булараҡ ҡаланың төп иҡтисади роле Һиндостан менән сауҙа бәйләнешендә аралашсы булған ике сауҙа юлы сатында урынлашыуында. Европалылар Һиндостанға Изге Өмөт мороно (мыс Доброй Надежды) аша урап үткән диңгеҙ маршрутын файҙалана башлағансы, ул сәскә ата, һуңынан Мысыр аша Ҡыҙыл диңгеҙгә сыҡҡан маршрутты файҙалана. Шул ваҡыттан алып ҡалала яҡындағы төбәктәргә, тәү сиратта бойҙай, мамыҡ, фисташка, май һәм һарыҡтарҙа ауыл хужалығы продукцияһын экспортлау кәмене. Туҡыу, химия, фармацевтика, агроэшкәртеү, электр техникаһын, алкоголле эсемлектәр етештереү сәнәғәттең төп тармаҡтары булып тора. Һалабта шулай уҡ туризм үҫешкән. Һалаб - Сүриә Республикаһындағы иң эре ҡала агломерацияһы һәм илдең сәнәғәт эшселәренең 50 % ашыуы эшкә урынлаштырылған һәм экспорт килемдәренең тағы ла күберәк өлөшө етештерелгән иң ҙур сәнәғәт үҙәге<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо ауыл хужалығы өсөн бик уңайлы зонала урынлашҡан. === Туризм === Ҡалала туризм үҫешкән. Төп туристик урындар - Һалаб ҡәлғәһе (411,880), Һалаб цитаделе музейы (31847), Милли музей (24090). 3 биш йондоҙло отель, 11 дүрт йондоҙло, 8 өс йондоҙло, 11 ике йондоҙло, 61 бер йондоҙло ҡунаҡхана, 11 хостел бар.<ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == Һалаб университетында 60 000 самаһы студент белем ала. Хәрби хәрәкәттәр осоронда университет хөкүмәт көстәре контроле аҫтында була, әммә ракета һөжүменән зыян күрә. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] ls9l6llj58spfpp1tnisu3905aun0bh 1148550 1148549 2022-08-03T06:44:44Z Akkashka 14326 /* Транспорт инфраструктураһы */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалаб ҡалаһындағы Бөйөк мәсет File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның (Иоанн Креститель) атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Ҡырҡ яфаланыусы соборы ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. Жебел-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Калот ҡәлғәһе'' Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 20 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның II быуатында Рим ғибәҙәтханаһы булараҡ төҙөлә. Христиан диненә күскәндән һуң, ғибәҙәтхана V быуатта базиликаға әйләндерелә. Хамданидтар һәм византийҙар араһындағы һуғыштар һөҙөмтәһендә X быуатта сиркәү ҡәлғәгә әйләнә. Ҡәлғә менән йәнәшә торған ике сиркәү: 492 йылда төҙөлгән көнсығыш сиркәүе һәм көнбайыш сиркәүе (VI быуат) яҡшы һаҡланған. * ''Хараб-Шамс базиликаһы'', Леванттағы иң боронғо мәсихселәр ҡоролмаларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 21 км алыҫлыҡта урынлашҡан Византия сиркәүе IV быуатҡа барып тоташа. * ''Фафертин сиркәүе'', ярым емерелгән Рим базиликаһы, беҙҙең эраның 372 йылы менән билдәләнә, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 22 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Һалаб тарихсыһы Абдулла Хажар әйтеүенсә, был базилика донъялағы боронғо сиркәү ҡоролмаларының береһе тип иҫәпләнә. * ''Суркания'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 23 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан, ул VI быуаттың ярым емерелгән часовняһы булған иҫке византий биләмәһе ҡалдыҡтарынан ғибәрәт. * ''Кафр-Кира'' — Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта Борж-Гейдар ауылында урынлашҡан. Бында IV һәм VI ярым быуаттар емерек христиан ҡоролмалары бар. * ''Синхар'', йәки ''Симхар'' тарихи торамаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Айырымланған үҙәндә урынлашҡан ауылда II һәм VII быуаттар араһында халыҡ йәшәгән. Синхар сиркәүе Сүриәнең иң боронғо сиркәүҙәренең береһе булып тора һәм IV быуатҡа барып тоташа, ә унан алыҫ түгел VI быуат часовняһы урынлашҡан. * ''Мушаббак'' базиликаһы. V быуаттың икенсе яртыһында (470 й. тирәһендә) төҙөлгән яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 25 километрҙа, Дарэт-Аззе ҡалаһынан алыҫ түгел ерҙә урынлашҡан. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Баржака'' йәки ''Бурж-Сөләймән'' — ауыл, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 26 км алыҫлыҡта урынлашҡан тарихи торама; VI быуаттан яҡшы һаҡланып ҡалған часовнялы менән дәрүиштәрҙең иҫке башняһының урыны. * ''Шәйех-Сөләймән'' ауылындағы сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ауылда 3 боронғо сиркәү урынлашҡан: ауылдың уртаһында урынлашҡан емерелгән сиркәү; 602 йылда төҙөлгән һәйбәт һаҡланған көньяҡ базилика; төньяҡ Сүриәләге иң матур сиркәүҙәрҙең береһе һаналған V быуатта төҙөлгән Изге Богородица сиркәүе. Шулай уҡ ауылдың төньяҡ өлөшөндә дәрүиш башняһы урынлашҡан. * ''Кафр-Набо'', Һалабтан көнбайышҡа табан 29 саҡрым алыҫлыҡта. Был б. э. т. IX быуат боронғо ассирий торамаһы, һәм бында һуңыраҡ сиркәү итеп үҙгәртелгән иҫке Рим ғибәҙәтханаһы урынлашҡан булған. Яҡшы һаҡланған V һәм VI быуат торлаҡ йорттары ла күп. * ''Брэд'', Һалабтан көнбайышҡа табан 32 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан ҡала; Изге Иулиан Аназарвский (б. э. 399—402) маронит монастыры кеүек боронғо базиликалары һәм 561 йылда ауылдың төньяҡ өлөшөндә төҙөлгән базилика бар. * ''Кимар'' торамаһы Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның V быуатына ҡараған Рим һәм Византия дәүерендәге ауыл, унда яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр, башнялар һәм иҫке һыу резервуарҙары бар. * ''Изге Симеон Столпник ҡорамы (Дейр Семаан)'', Сүриәләге яҡшы һаҡланған һәм иң билдәле сиркәү ҡомартҡыларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Дейр Семаан донъялағы боронғо мәсихселәр сиркәүҙәренең береһе. * ''Суганэ'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Бында ярым емерелгән ике сиркәү һәм иҫке һыуһаҡлағыстар урынлашҡан. * ''Айн-Дара'', тимер быуат сир-хетт ғибәҙәтханаһы (яҡынса беҙҙең эраға тиклем X—VIII быуаттар), Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Изге Яҙмала һүрәтләнгәнсә, Соломон ғибәҙәтханаһына оҡшашлығы менән билдәле. Һаҡланып ҡалған скульптуралар (Беренсе ғибәҙәтхана херувимдары менән сағыштырырлыҡ) арыҫлан һәм сфинкстарҙы һүрәтләй. Әммә Соломон ғибәҙәтханаһы беҙҙең эраға тиклем яҡынса 1000—900 йылдарҙа төҙөлһә, ә Айн Дара ул ваҡытта булған. Айн-Дара йә уңдырышлылыҡ алиһәһе Иштәр, йә ҡатын-ҡыҙ алиһәһе Астарта, йәиһә Баал Хадад илаһы хөрмәтенә төҙөлгән — был мәсьәлә бәхәсле булып ҡала. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * ''Баб әл-Һауа'' торамаһы, Төркиә сигендә Һалабтан көнбайышҡа табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан; был урында беҙҙең эраның IV быуаты сиркәүҙәре һәм VI быуаттан һаҡланып ҡалған ҡапҡалары күп. * ''Кирос'' (шулай уҡ Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, йәки Айюполис булараҡ билдәле) — Һалабтан төньяҡҡа табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан боронғо ҡала; бында боронғо Косма һәм Дамиан ғибәҙәтханалары (Нәби Ури ғибәҙәтханаһы булараҡ билдәле), шулай уҡ иҫке рим амфитеатры һәм ике иҫке рим күпере урынлашҡан. == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] Сауҙа урыны булараҡ ҡаланың төп иҡтисади роле Һиндостан менән сауҙа бәйләнешендә аралашсы булған ике сауҙа юлы сатында урынлашыуында. Европалылар Һиндостанға Изге Өмөт мороно (мыс Доброй Надежды) аша урап үткән диңгеҙ маршрутын файҙалана башлағансы, ул сәскә ата, һуңынан Мысыр аша Ҡыҙыл диңгеҙгә сыҡҡан маршрутты файҙалана. Шул ваҡыттан алып ҡалала яҡындағы төбәктәргә, тәү сиратта бойҙай, мамыҡ, фисташка, май һәм һарыҡтарҙа ауыл хужалығы продукцияһын экспортлау кәмене. Туҡыу, химия, фармацевтика, агроэшкәртеү, электр техникаһын, алкоголле эсемлектәр етештереү сәнәғәттең төп тармаҡтары булып тора. Һалабта шулай уҡ туризм үҫешкән. Һалаб - Сүриә Республикаһындағы иң эре ҡала агломерацияһы һәм илдең сәнәғәт эшселәренең 50 % ашыуы эшкә урынлаштырылған һәм экспорт килемдәренең тағы ла күберәк өлөшө етештерелгән иң ҙур сәнәғәт үҙәге<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо ауыл хужалығы өсөн бик уңайлы зонала урынлашҡан. === Туризм === Ҡалала туризм үҫешкән. Төп туристик урындар - Һалаб ҡәлғәһе (411,880), Һалаб цитаделе музейы (31847), Милли музей (24090). 3 биш йондоҙло отель, 11 дүрт йондоҙло, 8 өс йондоҙло, 11 ике йондоҙло, 61 бер йондоҙло ҡунаҡхана, 11 хостел бар.<ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == Һалаб университетында 60 000 самаһы студент белем ала. Хәрби хәрәкәттәр осоронда университет хөкүмәт көстәре контроле аҫтында була, әммә ракета һөжүменән зыян күрә. == Транспорт инфраструктураһы == Сүриә баш ҡалаһында тимер юл вокзалы һәм Һалаб халыҡ-ара аэропорты урынлашҡан. Элек ҡала транспортынан трамвай булған (1969 йылға тиклем), хәҙер автобусҡа бер ниндәй альтернатива ла юҡ. == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 8qk4x8avyuclucgvdzc0a3gz7a1ng57 1148551 1148550 2022-08-03T07:02:04Z Akkashka 14326 /* Территориаль Бүленеше */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалаб ҡалаһындағы Бөйөк мәсет File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның (Иоанн Креститель) атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Ҡырҡ яфаланыусы соборы ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. Жебел-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Калот ҡәлғәһе'' Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 20 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның II быуатында Рим ғибәҙәтханаһы булараҡ төҙөлә. Христиан диненә күскәндән һуң, ғибәҙәтхана V быуатта базиликаға әйләндерелә. Хамданидтар һәм византийҙар араһындағы һуғыштар һөҙөмтәһендә X быуатта сиркәү ҡәлғәгә әйләнә. Ҡәлғә менән йәнәшә торған ике сиркәү: 492 йылда төҙөлгән көнсығыш сиркәүе һәм көнбайыш сиркәүе (VI быуат) яҡшы һаҡланған. * ''Хараб-Шамс базиликаһы'', Леванттағы иң боронғо мәсихселәр ҡоролмаларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 21 км алыҫлыҡта урынлашҡан Византия сиркәүе IV быуатҡа барып тоташа. * ''Фафертин сиркәүе'', ярым емерелгән Рим базиликаһы, беҙҙең эраның 372 йылы менән билдәләнә, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 22 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Һалаб тарихсыһы Абдулла Хажар әйтеүенсә, был базилика донъялағы боронғо сиркәү ҡоролмаларының береһе тип иҫәпләнә. * ''Суркания'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 23 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан, ул VI быуаттың ярым емерелгән часовняһы булған иҫке византий биләмәһе ҡалдыҡтарынан ғибәрәт. * ''Кафр-Кира'' — Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта Борж-Гейдар ауылында урынлашҡан. Бында IV һәм VI ярым быуаттар емерек христиан ҡоролмалары бар. * ''Синхар'', йәки ''Симхар'' тарихи торамаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Айырымланған үҙәндә урынлашҡан ауылда II һәм VII быуаттар араһында халыҡ йәшәгән. Синхар сиркәүе Сүриәнең иң боронғо сиркәүҙәренең береһе булып тора һәм IV быуатҡа барып тоташа, ә унан алыҫ түгел VI быуат часовняһы урынлашҡан. * ''Мушаббак'' базиликаһы. V быуаттың икенсе яртыһында (470 й. тирәһендә) төҙөлгән яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 25 километрҙа, Дарэт-Аззе ҡалаһынан алыҫ түгел ерҙә урынлашҡан. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Баржака'' йәки ''Бурж-Сөләймән'' — ауыл, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 26 км алыҫлыҡта урынлашҡан тарихи торама; VI быуаттан яҡшы һаҡланып ҡалған часовнялы менән дәрүиштәрҙең иҫке башняһының урыны. * ''Шәйех-Сөләймән'' ауылындағы сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ауылда 3 боронғо сиркәү урынлашҡан: ауылдың уртаһында урынлашҡан емерелгән сиркәү; 602 йылда төҙөлгән һәйбәт һаҡланған көньяҡ базилика; төньяҡ Сүриәләге иң матур сиркәүҙәрҙең береһе һаналған V быуатта төҙөлгән Изге Богородица сиркәүе. Шулай уҡ ауылдың төньяҡ өлөшөндә дәрүиш башняһы урынлашҡан. * ''Кафр-Набо'', Һалабтан көнбайышҡа табан 29 саҡрым алыҫлыҡта. Был б. э. т. IX быуат боронғо ассирий торамаһы, һәм бында һуңыраҡ сиркәү итеп үҙгәртелгән иҫке Рим ғибәҙәтханаһы урынлашҡан булған. Яҡшы һаҡланған V һәм VI быуат торлаҡ йорттары ла күп. * ''Брэд'', Һалабтан көнбайышҡа табан 32 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан ҡала; Изге Иулиан Аназарвский (б. э. 399—402) маронит монастыры кеүек боронғо базиликалары һәм 561 йылда ауылдың төньяҡ өлөшөндә төҙөлгән базилика бар. * ''Кимар'' торамаһы Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның V быуатына ҡараған Рим һәм Византия дәүерендәге ауыл, унда яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр, башнялар һәм иҫке һыу резервуарҙары бар. * ''Изге Симеон Столпник ҡорамы (Дейр Семаан)'', Сүриәләге яҡшы һаҡланған һәм иң билдәле сиркәү ҡомартҡыларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Дейр Семаан донъялағы боронғо мәсихселәр сиркәүҙәренең береһе. * ''Суганэ'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Бында ярым емерелгән ике сиркәү һәм иҫке һыуһаҡлағыстар урынлашҡан. * ''Айн-Дара'', тимер быуат сир-хетт ғибәҙәтханаһы (яҡынса беҙҙең эраға тиклем X—VIII быуаттар), Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Изге Яҙмала һүрәтләнгәнсә, Соломон ғибәҙәтханаһына оҡшашлығы менән билдәле. Һаҡланып ҡалған скульптуралар (Беренсе ғибәҙәтхана херувимдары менән сағыштырырлыҡ) арыҫлан һәм сфинкстарҙы һүрәтләй. Әммә Соломон ғибәҙәтханаһы беҙҙең эраға тиклем яҡынса 1000—900 йылдарҙа төҙөлһә, ә Айн Дара ул ваҡытта булған. Айн-Дара йә уңдырышлылыҡ алиһәһе Иштәр, йә ҡатын-ҡыҙ алиһәһе Астарта, йәиһә Баал Хадад илаһы хөрмәтенә төҙөлгән — был мәсьәлә бәхәсле булып ҡала. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * ''Баб әл-Һауа'' торамаһы, Төркиә сигендә Һалабтан көнбайышҡа табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан; был урында беҙҙең эраның IV быуаты сиркәүҙәре һәм VI быуаттан һаҡланып ҡалған ҡапҡалары күп. * ''Кирос'' (шулай уҡ Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, йәки Айюполис булараҡ билдәле) — Һалабтан төньяҡҡа табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан боронғо ҡала; бында боронғо Косма һәм Дамиан ғибәҙәтханалары (Нәби Ури ғибәҙәтханаһы булараҡ билдәле), шулай уҡ иҫке рим амфитеатры һәм ике иҫке рим күпере урынлашҡан. == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] Сауҙа урыны булараҡ ҡаланың төп иҡтисади роле Һиндостан менән сауҙа бәйләнешендә аралашсы булған ике сауҙа юлы сатында урынлашыуында. Европалылар Һиндостанға Изге Өмөт мороно (мыс Доброй Надежды) аша урап үткән диңгеҙ маршрутын файҙалана башлағансы, ул сәскә ата, һуңынан Мысыр аша Ҡыҙыл диңгеҙгә сыҡҡан маршрутты файҙалана. Шул ваҡыттан алып ҡалала яҡындағы төбәктәргә, тәү сиратта бойҙай, мамыҡ, фисташка, май һәм һарыҡтарҙа ауыл хужалығы продукцияһын экспортлау кәмене. Туҡыу, химия, фармацевтика, агроэшкәртеү, электр техникаһын, алкоголле эсемлектәр етештереү сәнәғәттең төп тармаҡтары булып тора. Һалабта шулай уҡ туризм үҫешкән. Һалаб - Сүриә Республикаһындағы иң эре ҡала агломерацияһы һәм илдең сәнәғәт эшселәренең 50 % ашыуы эшкә урынлаштырылған һәм экспорт килемдәренең тағы ла күберәк өлөшө етештерелгән иң ҙур сәнәғәт үҙәге<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо ауыл хужалығы өсөн бик уңайлы зонала урынлашҡан. === Туризм === Ҡалала туризм үҫешкән. Төп туристик урындар - Һалаб ҡәлғәһе (411,880), Һалаб цитаделе музейы (31847), Милли музей (24090). 3 биш йондоҙло отель, 11 дүрт йондоҙло, 8 өс йондоҙло, 11 ике йондоҙло, 61 бер йондоҙло ҡунаҡхана, 11 хостел бар.<ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == Һалаб университетында 60 000 самаһы студент белем ала. Хәрби хәрәкәттәр осоронда университет хөкүмәт көстәре контроле аҫтында була, әммә ракета һөжүменән зыян күрә. == Транспорт инфраструктураһы == Сүриә баш ҡалаһында тимер юл вокзалы һәм Һалаб халыҡ-ара аэропорты урынлашҡан. Элек ҡала транспортынан трамвай булған (1969 йылға тиклем), хәҙер автобусҡа бер ниндәй альтернатива ла юҡ. == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == Ҡала дүрт типтағы районға бүленә - ҡала стеналарындағы иҫке кварталдар, ҡала стеналарынан ситтәге иҫке кварталдар, заманса төҙөлгән ситке урындар, формаль булмаған биләмәләр. Формаль булмаған торамаларҙың проблемалары<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: ер статусының көйләнмәгәнлеге; торамалар зона пландарына таянып төҙөлмәгән; план стандарттары үтәлмәй; биналар төҙөлөш нормаларына һәм нормативтарына таянмай төҙөлгән. Формаль булмаған торамаларҙа ҡала халҡының 40  %-тан ашыуы йәшәй. Планировкалы райондар * Көньяҡ — {{num|362000}} кеше (гектарына 250 кеше) * Үҙәк — {{num|1002000}} кеше (гектарына 200 кеше) * Көнбайыш — {{num|157000}} кеше (гектарына 100 кеше) * Төньяҡ-көнбайыш — {{num|165000}} кеше (гектарына 150 кеше) * Төньяҡ-көнсығыш — {{num|314000}} кеше (гектарына 300 кеше) * Көнсығыш — {{num|400000}} кеше (гектарына 395 кеше) Һалаб ҡалаһының райондары һәм халҡы * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Райондар картаһы <ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] hyidy0z27nhysdl5qmg76n28r76wn9z 1148552 1148551 2022-08-03T07:03:31Z Akkashka 14326 /* Территориаль Бүленеше */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалаб ҡалаһындағы Бөйөк мәсет File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның (Иоанн Креститель) атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Ҡырҡ яфаланыусы соборы ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. Жебел-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Калот ҡәлғәһе'' Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 20 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның II быуатында Рим ғибәҙәтханаһы булараҡ төҙөлә. Христиан диненә күскәндән һуң, ғибәҙәтхана V быуатта базиликаға әйләндерелә. Хамданидтар һәм византийҙар араһындағы һуғыштар һөҙөмтәһендә X быуатта сиркәү ҡәлғәгә әйләнә. Ҡәлғә менән йәнәшә торған ике сиркәү: 492 йылда төҙөлгән көнсығыш сиркәүе һәм көнбайыш сиркәүе (VI быуат) яҡшы һаҡланған. * ''Хараб-Шамс базиликаһы'', Леванттағы иң боронғо мәсихселәр ҡоролмаларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 21 км алыҫлыҡта урынлашҡан Византия сиркәүе IV быуатҡа барып тоташа. * ''Фафертин сиркәүе'', ярым емерелгән Рим базиликаһы, беҙҙең эраның 372 йылы менән билдәләнә, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 22 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Һалаб тарихсыһы Абдулла Хажар әйтеүенсә, был базилика донъялағы боронғо сиркәү ҡоролмаларының береһе тип иҫәпләнә. * ''Суркания'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 23 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан, ул VI быуаттың ярым емерелгән часовняһы булған иҫке византий биләмәһе ҡалдыҡтарынан ғибәрәт. * ''Кафр-Кира'' — Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта Борж-Гейдар ауылында урынлашҡан. Бында IV һәм VI ярым быуаттар емерек христиан ҡоролмалары бар. * ''Синхар'', йәки ''Симхар'' тарихи торамаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Айырымланған үҙәндә урынлашҡан ауылда II һәм VII быуаттар араһында халыҡ йәшәгән. Синхар сиркәүе Сүриәнең иң боронғо сиркәүҙәренең береһе булып тора һәм IV быуатҡа барып тоташа, ә унан алыҫ түгел VI быуат часовняһы урынлашҡан. * ''Мушаббак'' базиликаһы. V быуаттың икенсе яртыһында (470 й. тирәһендә) төҙөлгән яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 25 километрҙа, Дарэт-Аззе ҡалаһынан алыҫ түгел ерҙә урынлашҡан. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Баржака'' йәки ''Бурж-Сөләймән'' — ауыл, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 26 км алыҫлыҡта урынлашҡан тарихи торама; VI быуаттан яҡшы һаҡланып ҡалған часовнялы менән дәрүиштәрҙең иҫке башняһының урыны. * ''Шәйех-Сөләймән'' ауылындағы сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ауылда 3 боронғо сиркәү урынлашҡан: ауылдың уртаһында урынлашҡан емерелгән сиркәү; 602 йылда төҙөлгән һәйбәт һаҡланған көньяҡ базилика; төньяҡ Сүриәләге иң матур сиркәүҙәрҙең береһе һаналған V быуатта төҙөлгән Изге Богородица сиркәүе. Шулай уҡ ауылдың төньяҡ өлөшөндә дәрүиш башняһы урынлашҡан. * ''Кафр-Набо'', Һалабтан көнбайышҡа табан 29 саҡрым алыҫлыҡта. Был б. э. т. IX быуат боронғо ассирий торамаһы, һәм бында һуңыраҡ сиркәү итеп үҙгәртелгән иҫке Рим ғибәҙәтханаһы урынлашҡан булған. Яҡшы һаҡланған V һәм VI быуат торлаҡ йорттары ла күп. * ''Брэд'', Һалабтан көнбайышҡа табан 32 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан ҡала; Изге Иулиан Аназарвский (б. э. 399—402) маронит монастыры кеүек боронғо базиликалары һәм 561 йылда ауылдың төньяҡ өлөшөндә төҙөлгән базилика бар. * ''Кимар'' торамаһы Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның V быуатына ҡараған Рим һәм Византия дәүерендәге ауыл, унда яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр, башнялар һәм иҫке һыу резервуарҙары бар. * ''Изге Симеон Столпник ҡорамы (Дейр Семаан)'', Сүриәләге яҡшы һаҡланған һәм иң билдәле сиркәү ҡомартҡыларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Дейр Семаан донъялағы боронғо мәсихселәр сиркәүҙәренең береһе. * ''Суганэ'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Бында ярым емерелгән ике сиркәү һәм иҫке һыуһаҡлағыстар урынлашҡан. * ''Айн-Дара'', тимер быуат сир-хетт ғибәҙәтханаһы (яҡынса беҙҙең эраға тиклем X—VIII быуаттар), Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Изге Яҙмала һүрәтләнгәнсә, Соломон ғибәҙәтханаһына оҡшашлығы менән билдәле. Һаҡланып ҡалған скульптуралар (Беренсе ғибәҙәтхана херувимдары менән сағыштырырлыҡ) арыҫлан һәм сфинкстарҙы һүрәтләй. Әммә Соломон ғибәҙәтханаһы беҙҙең эраға тиклем яҡынса 1000—900 йылдарҙа төҙөлһә, ә Айн Дара ул ваҡытта булған. Айн-Дара йә уңдырышлылыҡ алиһәһе Иштәр, йә ҡатын-ҡыҙ алиһәһе Астарта, йәиһә Баал Хадад илаһы хөрмәтенә төҙөлгән — был мәсьәлә бәхәсле булып ҡала. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * ''Баб әл-Һауа'' торамаһы, Төркиә сигендә Һалабтан көнбайышҡа табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан; был урында беҙҙең эраның IV быуаты сиркәүҙәре һәм VI быуаттан һаҡланып ҡалған ҡапҡалары күп. * ''Кирос'' (шулай уҡ Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, йәки Айюполис булараҡ билдәле) — Һалабтан төньяҡҡа табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан боронғо ҡала; бында боронғо Косма һәм Дамиан ғибәҙәтханалары (Нәби Ури ғибәҙәтханаһы булараҡ билдәле), шулай уҡ иҫке рим амфитеатры һәм ике иҫке рим күпере урынлашҡан. == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] Сауҙа урыны булараҡ ҡаланың төп иҡтисади роле Һиндостан менән сауҙа бәйләнешендә аралашсы булған ике сауҙа юлы сатында урынлашыуында. Европалылар Һиндостанға Изге Өмөт мороно (мыс Доброй Надежды) аша урап үткән диңгеҙ маршрутын файҙалана башлағансы, ул сәскә ата, һуңынан Мысыр аша Ҡыҙыл диңгеҙгә сыҡҡан маршрутты файҙалана. Шул ваҡыттан алып ҡалала яҡындағы төбәктәргә, тәү сиратта бойҙай, мамыҡ, фисташка, май һәм һарыҡтарҙа ауыл хужалығы продукцияһын экспортлау кәмене. Туҡыу, химия, фармацевтика, агроэшкәртеү, электр техникаһын, алкоголле эсемлектәр етештереү сәнәғәттең төп тармаҡтары булып тора. Һалабта шулай уҡ туризм үҫешкән. Һалаб - Сүриә Республикаһындағы иң эре ҡала агломерацияһы һәм илдең сәнәғәт эшселәренең 50 % ашыуы эшкә урынлаштырылған һәм экспорт килемдәренең тағы ла күберәк өлөшө етештерелгән иң ҙур сәнәғәт үҙәге<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо ауыл хужалығы өсөн бик уңайлы зонала урынлашҡан. === Туризм === Ҡалала туризм үҫешкән. Төп туристик урындар - Һалаб ҡәлғәһе (411,880), Һалаб цитаделе музейы (31847), Милли музей (24090). 3 биш йондоҙло отель, 11 дүрт йондоҙло, 8 өс йондоҙло, 11 ике йондоҙло, 61 бер йондоҙло ҡунаҡхана, 11 хостел бар.<ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == Һалаб университетында 60 000 самаһы студент белем ала. Хәрби хәрәкәттәр осоронда университет хөкүмәт көстәре контроле аҫтында була, әммә ракета һөжүменән зыян күрә. == Транспорт инфраструктураһы == Сүриә баш ҡалаһында тимер юл вокзалы һәм Һалаб халыҡ-ара аэропорты урынлашҡан. Элек ҡала транспортынан трамвай булған (1969 йылға тиклем), хәҙер автобусҡа бер ниндәй альтернатива ла юҡ. == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль бүленеше == Ҡала дүрт типтағы районға бүленә - ҡала стеналарындағы иҫке кварталдар, ҡала стеналарынан ситтәге иҫке кварталдар, заманса төҙөлгән ситке урындар, формаль булмаған биләмәләр. Формаль булмаған торамаларҙың проблемалары<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: ер статусының көйләнмәгәнлеге; торамалар зона пландарына таянып төҙөлмәгән; план стандарттары үтәлмәй; биналар төҙөлөш нормаларына һәм нормативтарына таянмай төҙөлгән. Формаль булмаған торамаларҙа ҡала халҡының 40  %-тан ашыуы йәшәй. Планировкалы райондар * Көньяҡ — {{num|362000}} кеше (гектарына 250 кеше) * Үҙәк — {{num|1002000}} кеше (гектарына 200 кеше) * Көнбайыш — {{num|157000}} кеше (гектарына 100 кеше) * Төньяҡ-көнбайыш — {{num|165000}} кеше (гектарына 150 кеше) * Төньяҡ-көнсығыш — {{num|314000}} кеше (гектарына 300 кеше) * Көнсығыш — {{num|400000}} кеше (гектарына 395 кеше) Һалаб ҡалаһының райондары һәм халҡы <!-- * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 --> Райондар картаһы <ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] sr2zjkzbvbe3fv22ztkmhpj21cozdn1 1148553 1148552 2022-08-03T07:04:13Z Akkashka 14326 /* Территориаль бүленеше */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Һалаб климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Һалабтағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. Селевк Никатор бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия 300 йылға яҡын [[Селевкидтар]] буйһоноуында ҡалған. Рим хакимлығы Төньяҡ Сүриәнең өс быуаттан ашыу осорҙа стабиллеген һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Рим дәүерендә төньяҡ Сүриәлә халыҡ һаны арта, V быуатта Византия империяһы хакимлығы осоронда ла халыҡ һаны арта. Һуңғы антиклыҡ йылдарында Верия ҙурлығы буйынса [[Антиохия]]нан, Сүриә баш ҡалаһынан һуң, икенсе ҡала; һәм [[Рим империяһы]]ндағы өсөнсө ҡала була. Археологик мәғлүмәттәр б. э. VI быуатында Антиохия һәм Верия араһындағы ауыл һәм ҡалаларҙа халыҡ тығыҙлығының күплеге тураһында һөйләй. Хәҙерге ваҡытта был тораҡтарҙа Изге Симеон Столпник сиркәүе кеүек боронғо йорттар һәм сиркәүҙәр бар. Изге Марон, шул төбәктә тыуыуы ихтимал: уның ҡәбере Брэдта, Һалабтан көнбайышта урынлашҡан. Верия Тәүрат китабында ла (Библия) телгә алына. === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] [[Сәсәниҙәр империяһы]] Сүриәгә VII быуат башында һөжүм итә. Тиҙҙән, 637 йылда, Һалабты Хәлит ибн Вәлит етәкселек иткән ғәрәптәр яулай. 944 йылда ул кенәз Сәйф әл-Даул Хаманид бойондороҡһоҙ әмирлеге резиденцияһына әйләнә, һәм ҡала, бөйөк шағир Әл-Мутанабби һәм фәйләсуф [[Әл-Фараби]] ҡалаһы булараҡ, сәскә ата. 962 йылда ҡала византийлылар тарафынан яңынан яуланған һәм году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 йылдан 987 йылға тиклем Көнсығыш Рим империяһы составында булған. Һалаб һәм уның әмирлеге 969 йылдан алып византий һуғыштары башланғанға тиклем вассал дәүләткә әйләнгән. 1024—1080 йылдарҙа бер аҙ өҙөклөк менән ҡалаға Мирдасидтар династияһы идара итә. Һалабты тәре йөрөтөүселәр ике тапҡыр, 1098 йылда һәм 1124 йылда, ҡамай, ләкин яулап ала алмай. 1138 йылда булған ер тетрәү ҡаланы һәм уның тирә-яғын емергән. Ул осорҙоң баһаһына тулыһынса таянырға ярамай, әммә, шуға ҡарамаҫтан, 230 000 кеше һәләк булған тип һанала, шул рәүешле был кешелек тарихында иң үлемесле бишенсе ер тетрәү була. Һалаб [[Сәләх әд-Дин]]гә (Саладин), унан һуң 1183 йылда [[Әйүбидтәр]] династияһына күсә. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 1260 йылдың 24 ғинуарында<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> [[Хүләгү]] етәкселегендә, Антиохия кенәзе Боэмунд VI һәм уның ҡайныһы, Әрмәнстан батшаһы Хетум I<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref> менән бергә, монголдар Һалабты яулай. Әйүбид Туран-шах ҡаланы насар һаҡлаған: алты көн бомбаға тотолғандан һуң диуарҙар, ә дүрт аҙнанан цитадель емерелеп төшкән. Күп мосолман һәм йәһүд һәләк булған, ә мәсихсе халыҡ ярлыҡаланған<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Монголдар Тураншаһ III-нө ҡыйыулығы өсөн хөрмәт иткәнгә күрә, уны үлтермәгән. Һуңынан ҡала Хомс ҡалаһының элекке әмире әл-Әшрәф Мусаға бирелә, ҡалала монгол гарнизоны урынлаштырыла. Һалабты алғанда күрһәткән ярҙамы өсөн, Хетум I-гә награда тапшырыла. Шунан монгол ғәскәрҙәре Дамаск яғына юл тота, һәм ул бирелә. Монголдар Дамаскиға 1260 йылдың 1 мартында ингән. 1260 йылдың сентябрендә мәмлүктәр Акконан француздары менән килешеү төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып бара, һәм был килешеү тәре йөрөтөүселәр аша ҡаршылыҡһыҙ үтергә мөмкинлек бирә һәм 1260 йылдың 3 сентябрендә монголдар (ҡара: Айн-Джалут янындағы һуғыш) менән һуғышҡа инә. Мәмлүктәр, монгол хәрби начальнигы Китбуканы үлтереп, еңеү яулай һәм биш көндән яңынан Дамаскты баҫып алды. Мосолмандар Һалабты бер айҙа үҙ ҡулына алған, һәм мәмлүк губернаторы ҡала менән идара итергә ҡала. Шул уҡ йылдың декабрендә Хүләгү, Алеппоны кире ҡайтарырға тырышып, ғәскәр ебәрә. Монголдар Китбука үлеме өсөн үс алып, байтаҡ мосолмандарҙы үлтерә, әммә ҡаланы ике аҙна эсендә баҫып ала алмауы сәбәпле, улар сигенергә мәжбүр була<ref>Runciman, p. 314.</ref>. 1271 йылдың октябрендә монголдар ҡаланы һаҡлаған төркмән ғәскәрҙәрен һәм Анатолийҙы һаҡлаған ун меңлек армияны еңеп, йәнә Һалабты баҫып ала. Мәмлүк гарнизондары Хама ҡалаһына ҡасҡан, ләкин Бейбарс I үҙенең армияһы менән Һалабты яҡларға ҡайта, һәм монголдар сигенә<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 1280 йылдың 20 октябрендә монголдар, баҙарҙы талап һәм мәсеттәргә ут төртөп, йәнә Һалабты баҫып ала. Ҡаланың мосолман халҡы, мәмлүктәрҙең лидеры Әл-Мансур Калауун үҙ көсөн йыйған Дамаскка ҡаса. Уның ғәскәре Һалабҡа еткәс, монголдар Евфрат аша йәнә сигенә. 1400 йылда төрөк лидеры Аҡһаҡ Тимер ҡаланы мәмлүктәрҙән тартып ала<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Бик күп кеше үлтерелә, ҡаланан ситтә мең баш һөйәгенән башня төҙөлә<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. Монголдар киткәс, бөтә мосолман халҡы Һалабҡа ҡайта. Ләкин монголдар һөжүм иткән ваҡытта торлаҡтарын ташлап киткәндәр ҡаланың иҫке өлөшөндә урынлашҡан кварталдарына ҡабат ҡайта алмаған. Был хәл уларҙың 1420 йылда ҡала стеналарынан ситтә, Һалабтың төньяҡ биләмәһендә яңы квартал төҙөүенә килтерә. Был яңы квартал әл-Ждейде (ғәрәп телендә: «Яңы район») тип атала. === Яңы осор === XIX быуатта ҡалала йәһүдтәрҙе күпләп физик юҡ итеү барған. 1947 йылда, Израиль дәүләте ойошторолоу менән, Һалабта ҙур золом башланған, һөҙөмтәлә йәһүдтәр Израилгә күпләп ҡасып сыға башлаған. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һуғыштан һуң Һалаб ҡалаһының күренеше]] 2012 йылда Сүриәлә Граждандар һуғышы ваҡытында ҡала бер яҡтан — хөкүмәткә ҡаршы баш күтәреүселәр һәм террористик төркөмдәр, икенсе яҡтан хөкүмәт ғәскәрҙәре араһындағы аяуһыҙ һуғыштар майҙанына әүерелә. Һуғыштың әүҙем фазаһы 2012 йылдың йәйендә башлана<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Башта ҡаршы тороуға уртасыл сүриә оппозиция төркөмдәре һәм хөкүмәт ғәскәрҙәре, шулай уҡ халыҡ үҙ-үҙен обороналау отрядтарынан курд боевиктары йәлеп ителә<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Яйлап хөкүмәткә ҡаршы көстәр араһында радикаль ислам төркөмдәре, шул иҫәптән Фронт ан-Нусра һәм «Ислам дәүләте» ҙур роль уйнай башлай, ә һуғышта хөкүмәт яғында бик күп союздаш ҡораллы төркөмдәр (нигеҙҙә, Ливандан, Ираҡтан һәм Афғанстандан шиғыйсылар ополчениелары)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, шулай уҡ Ирандың хәрби советниктары сығыш яһай. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһы башланғас, Һалабтағы ҡораллы ҡаршы тороуға Рәсәйҙең Һауа-йыһан көстәре ҡушылды. Илдең халыҡ буйынса ҙур ҡалаһы булғанлыҡтан һәм һуғышҡа тиклем «Сүриәнең иҡтисади баш ҡалаһы» тип иҫәпләнгән Һалабты конфликт яҡтары һәм эксперттар ҙур стратегик һәм сәйәси әһәмиәткә эйә тип, ә ҡаланы контролдә тотоу көрәшен — хәл иткес фронт булараҡ ҡараған<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Был хәрби хәрәкәттәр ҡала инфраструктураһының емерелеүенә һәм тыныс халыҡ араһында ҙур юғалтыуҙарға килтергән оҙаҡҡа һуҙылды һәм аяуһыҙ характерлы булды. 2012 йылдың йәйендә ҡалаға һөжүм итеп, баш күтәреүселәр төркөмдәре уның территорияһының 40%-н тиҙ арала баҫып ала. Әммә уларҙы артабан алға ебәреү туҡтатыла, һәм 2012—2013 йылдарҙа хәл тотҡарлана. Һуғышмандар Дамаск-Һалаб стратегик шоссеһын ҡулға төшөрә, һәм уны контролдә тотоу өсөн көсөргәнешле һуғыштар башлана<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 2013 йылдың 15 ғинуарында урындағы университет территорияһында шартлау яңғырай. Шартлау һөҙөмтәһендә 80 кеше һәләк була һәм 150-ләп кеше яралана, улар араһында университет территорияһында урынлаштырылған студенттар һәм ҡасаҡтар була. 12 мартта Сүриә ғәскәрҙәре һәм фетнәселәр Һалаб халыҡ-ара аэропорты өсөн һуғышты яңынан башлай, баш күтәреүселәр шулай уҡ аэропорттан алыҫ түгел Найраб һәм Маннах авиабазаларына һөжүм итә<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 мартта Һалаб—Хан-әл-Асале янында нерв-паралитик газ ҡулланылған, һөҙөмтәлә 15 кеше һәләк булған<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. 2013 йылдың октябренә ҡарата ҡаланың яртыһын — хөкүмәт ғәскәрҙәре, икенсе өлөшөн баш күтәреүселәрҙең төрлө төркөмдәре һаҡлап ҡала<ref name="зарин"/>. Конфликт башланғандан алып ҡала халҡы 2,5 миллиондан 1 миллиондан кәмерәк кешегә тиклем кәмегән<ref name="зарин"/>. 2014—2015 йылдарҙа Сүриә армияһы, союз ополченецтары һәм Иран хәрбиҙәре ярҙамында, ҡаланы ҡамауға һәм штурмлауға нигеҙ һалған уңышлы операциялар серияһын уҙғарҙы. 2015 йылдың 4 мартында Һалабтағы Сүриә Хәрби һауа көстәре разведкаһы бинаһы янында ҡеүәтле шартлау яңғырай. Фетнәселәр махсус хеҙмәт бинаһы аҫтында урынлашҡан туннель ҡоролмаһын шартлата. 30-ҙан ашыу кеше һәләк була<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 12 июлдә төндә Иҫке ҡалала туннель шартлауы һөҙөмтәһендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән Һалаб цитаделенең стенаһы ныҡ зыян күргән<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. 2015 йылдың сентябрендә Сүриәлә Рәсәй хәрби операцияһының башланыуы Башар Асад хөкүмәте файҙаһына Сүриәләге хәлде тамырынан үҙгәртергә, Һалабты ҡамауға сик ҡуйырға, артабан — ҡаланың барлыҡ биләмәһен контролдә тоторға мөмкинлек бирҙе<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың февралендә Сүриә армияһы уңышлы һөжүм барышында Төркиә сиге яғынан һуғышмандарҙы тәьмин итеү һыҙатын киҫеп, төньяҡтан Һалабты уратып алды. 2016 йылғы йәйге кампания барышында армия ҡаланы тулыһынса уратып ала, шулай ҡамау башлана. 2016 йылдың сентябренә ҡарата баһалау буйынса, Һалабтың (оппозиция һәм террорсылар контролдә тотҡан) көнсығыш өлөшөндә 250 мең самаһы кеше, (хөкүмәт көстәре контролдә тотҡан) көнбайыш өлөшөндә — 1,5 миллион кеше ҡалған<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июлдә Рәсәй Сүриә властары менән берлектә Һалабта гуманитар операция башлана. Граждандар өсөн — өс, боевиктар сығыу өсөн дүртенсе гуманитар коридор асыла<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. Августа Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Гуманитар мәсьәләләрҙе координациялау идаралығында ҡалала, айырыуса Көнсығыш Һалабта, хәүефһеҙлек һәм гуманитар хәлгә бәйле хәлдең насарайыуына борсолоу белдерелә. Һуңғараҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун ҡалала гуманитар һәләкәт ихтималлығы ҙур тип белдерә<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] Сентябрь аҙағында Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы генераль секретарының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Стивен О’Брайен гуманитар һәләкәт барлыҡҡа килеү ихтималлығы тураһында иҫкәртә. Шул саҡта Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының генераль секретары Пан Ги Мун Сүриәне һәм Рәсәйҙе хәрби енәйәттәрҙә - Һалабтың торлаҡ райондарына ҡаршы яндырғыс һәм бункер бомбаларын файҙаланыуҙа ғәйепләй<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 2016 йылдың 15 ноябрендә Сүриә армияһы Рәсәй Һауа-йыһан көстәренең авиация-ракета ярҙамында ҡаланың контролһеҙ (көнсығыш) өлөшөн баҫып алыу маҡсатында һөжүм башлай. 2016 йылдың декабре уртаһына ҡала тулыһынса хөкүмәт ғәскәрҙәре ҡулында була<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. 2016 йылдың 22 декабре кисенә ҡала тулыһынса хөкүмәт көстәре контроленә күсте<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. Һуңынан ҡаланы азат иткәндән һуң уның торлаҡ кварталдары һуғышмандар тарафынан күп тапҡыр миномет һәм ракета атыуына дусар ителә, һәм был яңы ҡорбандарға килтерә<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. === Ҡаланы тергеҙеү === Хәрби хәрәкәттәр барышында Һалабтың иҫтәлекле урындарының күбеһе зыян күргән йәки емерелгән. Илдең иҡтисади баш ҡалаһының бик күп етештереү предприятиелары таланған<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың июлендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә ингән «Әл-Саҡтыя» үҙәк ҡала баҙары тергеҙелә<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. 2019 йылдың авгусында ҡаланың торлағын һәм инфраструктураһын тергеҙеү дауам иткән<ref name="realty" />. 2019 йылдың көҙөнә бер нисә сәнәғәт производствоһы тергеҙелгән. Һалабты тергеҙеүҙә ҡалаға әйләнеп ҡайтҡан ҡасаҡтар ҡатнаша<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Һалаб халҡының күпселеге - ғәрәп-мосолмандар. Христиан халҡы әрмәндәрҙән, гректарҙан, марониттарҙан, Сүриә католиктарынан тора; йәһүд һәм америка протестанттары общиналары бар. {| class="wikitable" |- ! Йыл !! Халҡы !! Артым, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} === Тарихи мәғлүмәттәр === XIX йөҙ йыллыҡтың башында Һалабта 200 мең кеше йәшәгән; ҡала киъ сәнәғәте һәм сауҙаһы менән билдәле булған, уның фабрикалары бөтә Көнсығышты ебәк, ҡағыҙ, йөн һәм парса материалдары менән тәьмин иткән. Әммә ер тетрәү, тағун һәм ваба уның байлығын ҡаҡшатҡан. Сығышы менән Һалабтан тарихсы, шәйех Камал әл-Ғаззи (1853-1933) әйтеүенсә, ҡала халҡы 1822 йылдағы емергес ер тетрәүгә тиклем 400 мең кеше тәшкил иткән. Артабан ваба һәм чуманан (1823 һәм 1827 йылдарҙа) Һалаб халҡы 110 мең кешегә тиклем кәмей<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. 1901 йылда Һалаб халҡының дөйөм һаны 108 143 кеше тәшкил иткән, уларҙың 76 329-ы (70,58 %) - мосолмандар, 24 508-е (22,66 %) - христиан-католиктар; 7306-һы (6,76 %) - йәһүдтәр<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христиан халҡы башҡа ҡалаларҙан әрмән ҡасаҡтары (1915 йылғы әрмәндәр геноцидынан һуң) һәм Сүриә мәсихселәренең күпләп ағылыуы менән арта. Әрмән ҡасаҡтарының тәүге төркөмө (1915-1922) килгәндән һуң, 1922 йылда Һалаб халҡы 156 748 кешегә еткән, уларҙың 97 600-ө (62,26%), католик христиандар - 22 117 (14,11%), йәһүдтәр - 6580 (4,20%), европалыларҙың һаны - 2652 (1,70%), әрмән ҡасаҡтары - 20007 (12,76 %) һәм 7792 (4,97 %) һәм башҡа төр ҡасаҡтар<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Һалаб йүнәлешендә әрмән ҡасаҡтарының икенсе ағымы 1923 йылда Киликиянан француз ғәскәрҙәрен сығарыуға бәйле була<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. 1923-1925 йылдарҙа ҡалаға 40 меңдән ашыу әрмән килә, ә Һалаб халҡы 1925 йыл аҙағына 210 000 кешегә етеп, уларҙан әрмәндәр 25% тәшкил иткән<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Шәйех Рәмел әл-Ғәззи биргән тарихи мәғлүмәттәргә ярашлы, Ғосман хакимлығының һуңғы көндәренә тиклем Һалаб ҡалаһының күпселек христиандары католиктар булған. Православие христиандары, бер яҡтан, Киликияла һәм көньяҡ Төркиәлә иҫән ҡалған әрмән һәм Сүриә христиандарының килеүенә, икенсе яҡтан, Төркиә файҙаһына Александретта санжагы аннексияһынан һуң православие гректарының күпләп килеүенә бәйле, артҡан (1939). 1944 йылда Һалаб халҡы 325 000 тирәһе кеше тәшкил иткән, унда 112 110 (34,5%) мәсихсе (шуларҙың 60 200 - әрмән). Әрмәндәр 1947 йылға тиклем Һалаб христиан общинаһының яртыһынан ашыуын тәшкил иткән, шул уҡ ваҡытта уларҙың күбеһе әрмән репатриацияһы сиктәрендә Совет Әрмәнстанына киткән (1946-1967). === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Ҡала үҙәге Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|Һалаб ҡалаһындағы Бөйөк мәсет File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Ябыҡ баҙар Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Изге Илия-пәйғәмбәр минорит соборы Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Таухид мәсете һәм Изге Георгий сиркәүе Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Һалабтың христиан кварталындағы урам File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Боронғо ҡаланың урамдары Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Һалаб. Бала тотҡан ҡыҙ-ҡатын, 2010 йыл </gallery> </center> == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] Һалабта бер нисә архитектура стиле ҡушылған. Бихисап баҫҡынсылар, византийҙар һәм сәлжүктәрҙән алып мәмлүктәр һәм төрөктәргә тиклем, 2000 йыл дауамында ҡала архитектураһында үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Шулай уҡ ҡаланың боронғо өлөшөндә һәм Ждейде христиан кварталында XIII һәм XIV быуат ҡунаҡханалар, мосолман мәктәптәре һәм хаммамдары — ҡоролмалары бар. XVI һәм XVII быуат Һалаб буржуазияһына ҡараған бик күп йорттар ошо кварталда урынлашҡан. Азизияла барокко стилендә төҙөлгән XIX һәм начала XX быуат башына ҡараған өйҙәр урынлашҡан. ''Шахба'' яңы кварталында төрлө архитектура стилдәре: неоклассика, норманд, көнсығыш һәм хатта ҡытай стилдәре ҡушылған<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Һалаб урамдары тулыһынса тәбиғи, ҡайһы бер ерендә ҙур аҡ таш киҫәктәре йәки һарыҡташтар менән, түшәлгән. Иҫке ҡала бик күп йорттар, тар урамдар һәм ябыҡ баҙарҙар менән ҡылыҡһырлана, ә ҡаланың хәҙерге өлөшөндә киң юлдар һәм Саадалла әл-Жабири майҙаны, Азатлыҡ майҙаны, Президент майҙаны һәм Сабаа Бахрат майҙаны кеүек ҙур майҙандар бар. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән (цитадель) ҡала күренеше]] Һалаб ҡатнаш (үҙәкләштерелгән радиаль-юлдаш ҡала) моделе буйынса үҫешә<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе һәм боронғо Ебәк юлындағы иң ҙур үҙәк булараҡ, Һалаб үҙенең тәбиғи матурлығына өҫтәп, таң ҡалдырғыс һәм йәлеп итеүсән структураларға эйә. Цитаделдән тыш, ҡаланың иң сағыу иҫтәлекле урындары булып баҙарҙар (سوق — souq), боронғо мунсалар (хаммам — حمام), күп һанлы дини һәм мәҙәни үҙәктәре булған хандар тора. Икенсе яҡтан, ҡаланың бик күп заманса объекттары бар, улар Һалабтағы зиннәтле ҡунаҡханалар (отель), казино, барҙар һәм ресторандар Һалабта кына етештерелгән ризыҡары менән бөтә донъяның туристарын йәлеп итә. Ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан элекке ғәрәп һәм әрмән өйҙәренең күбеһе, көнсығыш отелдәре, бар һәм ресторандары сифатында файҙаланыу өсөн, Ждейде боронғо христиан кварталында яңыраҡ реставрацияланған йәки хәҙер яңыртыла. * Һалабтағы билдәле хаммамдар: Яльбуға хаммамы, ан-Наххасин хаммамы һәм Баб-әл-Әхмәр хаммамы. * 1940 йылда асылған һәм Сүриәлә иң ҙуры һаналған Һалаб йәмәғәт паркы. Ул Куэйке йылғаһы киҫеп үткән Азизия районында урынлашҡан. * «Cinema Ugarit» һәм «[[Cine d’Alep Chahba]]» кеүек күпселек кинотеатрҙар Барон һәм әл-Ҡууатли урамдарында урынлашҡан. * Зәңгәр Лагуна — Һалабтан алыҫ түгел урынлашҡан заманса аквапарк. Бер нисә бассейнды, «америка тауҙары»н, барҙарҙы һәм ресторандарҙы үҙ эсенә ала. * «Casino d’Alep» Сүриә Ғәрәп Республикаһында ғәмәлдә булған берҙән-бер казино. == Боронғо ҡала == [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Боронғо ҡаланың кҡнбайыш өлөшө панорамаһы]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Иҫке һәм яңы Һалаб араһында ярайһы уҡ аныҡ бүленеш бар. Иҫке өлөшө 5 километр оҙонлоғондағы туғыҙ ҡапҡалы түңәрәктән торған стена барлыҡҡа килтерә. Һалаб цитаделе тигән исем менән билдәле ғәйәт ҙур урта быуат ҡәлғәһе ҡаланың боронғо өлөшөндә урынлашҡан. Ул акрополгә оҡшатып төҙөлгән. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Һалабтың һәр ваҡыт ҡулдан ҡулға күсеүе, төрлө дәүләттәр контроле аҫтында булыуы, сәйәси хәлдең тотороҡһоҙланыуы тарихи сәбәптәр арҡаһында барлыҡҡа килгән. Шуға бәйле халыҡ дини принцип буйынса бүленгән, социаль һәм иҡтисади яҡтан бойондороҡһоҙ булған айырым кварталдар төҙөгән. Бындай кварталдарҙың яҡшы миҫалы булып билдәле Ждейде кварталы тора. Иҫке Һалаб ҡалаһын ике өлөшкә бүлергә мөмкин: иҫке өлөшө һәм Ждейде. Үрҙә әйтеп үтелгәнсә, иҫке өлөшө стеналар эсендә төҙөлгән, ә Ждейде - монгол ғәскәрҙәре ҡаланан сыҡҡас, XV быуат башында төҙөлгән христиан кварталы. 1400 йылда Аҡһаҡ Тимер Һалабҡа бәреп инеп, уны тулыһынса емергәс, мәсихселәр китергә мәжбүр булған. Әммә 1420 йылда улар ҡаланың төньяҡ-көнбайышында Ждейде кварталын төҙөгән. Был район халҡы башлыса маклерлыҡ менән шөғөлләнгән: сит ил сауҙагәрҙәре һәм урындағы сауҙагәрҙәр араһында аралашсы булған. Боронғо ҡаланың дөйөм майҙаны 3,5 км² самаһы тәшкил итә. Бында 120 меңдән ашыу кеше йәшәй<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] Был сауҙа ҡалаһының стратегик хәле коммерция юлдарынан файҙаланырға теләүсе бөтә раса һәм дин кешеләрен йәлеп иткән, сөнки Һалаб аша Бөйөк ебәк юлы үткән. Оҙонлоғо - 13 километр булған донъялағы иң ҙур ябыҡ баҙар тап Һалабта урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. Бында уны Әл-Мәҙинә тип атайҙар - ул сауҙа үҙәге, бында [[Иран]]дан ебәк-сеймал кеүек зиннәтле әйберҙәр, [[Һиндостан]]дан тәмләткестәр һәм буяуҙар, [[Дамаск]]тан кофе килтерәләр. Әл-Мәҙинәлә шулай уҡ йөн, ауыл хужалығы продукцияһы һәм билдәле һалаб һабыны кеүек урында етештерелгән ҡулланыу тауарҙарын да табырға мөмкин. Күпселек баҙарҙар XIV быуатта төҙөлгән, уларға төрлө һөнәрҙәр һәм кәсептәр атамаһы: йөн баҙары, баҡыр баҙары һәм башҡа атамалар бирелгән. Тауарҙарҙан тыш, баҙарҙа хандар, йәғни каруанһарайҙар ({{lang-ar|كاروانسرا}}) урынлаша. Каруанһарайҙарға матур фасадтар һәм ағас ишекле инеү юлдары хас булған. Боронғо ҡаланың иң билдәле баҙарҙары һәм каруанһарайҙары (хандары)<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'' — Һалабтың иң боронғо каруанһарайҙарының береһе, 1450 йылда төҙөлгән. * ''Хан Аль-Бургуль'', 1472 йылда төҙөлгән. * ''Сук Ас-Сабун'', йәки ''һабын ханы'', XVI быуат башында төҙөлгән, һабын магазины эргәһендә урынлашҡан. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', йәки ''баҡыр баҙары''. 1539 йылда төҙөлгән. Үҙенең традицион һәм заманса аяҡ кейеме менән билдәле, 84 магазины бар. * ''Хан Аш-Шунэ'' 1546 йылда ҡоролған. Унда традицион һалаб сәнғәте кәсептәре әйберҙәре һатыла. * ''Сук Хан Аль-Харир'', йәки ''ебәк ханы''. XVI быуаттың икенсе яртыһында төҙөлгән, 43 магазины бар һәм туҡыма менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', йәки ''таможня ханы'', 55 магазиндан торған текстиль сауҙа үҙәге. 1574 йылда төҙөлгән Хан Әл-Гумрок боронғо Һалабта иң ҙур хан һанала. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', 1682 йылда төҙөлгән, Һалабта мамыҡ продукцияһының төп баҙары булып һанала. * ''Сук Аль-Аттарин'', йәки ''үлән баҙары''. Традиция буйынса, Һалабта тәмләткестәр менән сауҙа итеүсе төп баҙар булған. Әлеге ваҡытта ул 82 магазин менән туҡыусылыҡ тауарҙарын һатыу үҙәге булараҡ эшләй. * ''Сук Аз-Зирб'', йәки ''Сук Аз-Зарб''. Бында мәмлүктәр осоронда тәңкәләр һуғылған. Әлеге ваҡытта был баҙарҙың 71 магазины бар, уларҙың күбеһе текстиль тауарҙар һәм бәҙәүиҙәр (бедуин) эшмәкәрлегенең төп нигеҙен тәшкил иткән ихтыяждары буйынса эшләй. * ''Сук Аль-Бехрамия'' Бәһрәм мәсете янында урынлашҡан, 52 аҙыҡ-түлек магазины бар. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — был боронғо традицион тимерселәрҙең баҙары, 37 магазиндан тора. * ''Сук Аль-Атик'', йәки ''иҫке баҙар'', күн һатыуҙа махсуслашҡан, үҙ эсенә 48 магазинды ала. * ''Сук Аль-Сиййяг'', йәки ''зәргәр баҙары'', Һалабта һәм бөтә илдә зәргәр эшләнмәләр менән сауҙа итеүсе төп үҙәк, 99 магазины бар. * ''Венецианлылар ханы'' Венеция консулы һәм сауҙагәрҙәре йорто булған. * ''Сук Ан-Нисуан'', йәки ҡатын-ҡыҙҙар баҙары,— бында йәш киленгә ни кәрәк, барыһын да: аксессуарҙар, кейем-һалым һ. б. табып була. * ''Ас-Сувейка'', йәки ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' ғәрәп телендә «бәләкәй баҙар» тигәнде аңлата),— башлыса йорт һәм аш-һыу бүлмәләрен йыһазландырыу буйынса махсуслашҡан магазиндарҙан торған ҙур баҙар. Шулай уҡ '''Ждейде христиан кварталы'''нда күп традицион хандар баҙар һымаҡ эшләйҙәр: * ''Сук Аль-Хокедун'' йәки ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' «Рухи йорт» тип атала, сөнки ул Иерусалимға табынырға барған әрмән ғибәҙәт ҡылыусылары өсөн ҡунаҡхана сифатында төҙөлгән<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Хокедундың боронғо өлөшө XV быуат аҙағы һәм XVI башы менән билдәләнә, ә яңы өлөшө XVII быуатта төҙөлгән. Әлеге ваҡытта ул кейем-һалым менән сауҙа итеүгә махсуслашҡан күп һанлы магазиндары булған ҙур баҙарға әүерелгән. * ''Ас-Салибэ'', боронғо христиан ғибәҙәтханалары үҙәге. * ''Сук Ас-Суф'' йәки ''йөн баҙары'', иҫке сиркәүҙәр менән уратылған. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', ағастан эшләнгән әйберҙәр магазины. == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|Һалаб ҡәлғәһе (цитадель)]] Римдар һалған 11 саҡрым оҙонлоҡтағы һыу үткәргес ҡалалағы иң боронғо һәйкәл булып тора. 10 м бейеклектәге һәм 6,5 м ҡалынлыҡтағы, ете ҡапҡалы ҙур стена ҡаланы ҡала яны ҡоролмаларынан айыра. Ябыҡ ҡунаҡ ихатаһы (баҙар) бер нисә урамға сыға, тотош көмбәҙҙәрҙән тора һәм өҫтән махсус көмбәҙҙәрҙә өлөшләтә эшләнгән тәҙрәләр аша яҡтыртыла. Һалабта 3 монастыры менән бергә 7 ҙур сиркәү һәм элек императрица Елена сиркәү итеп төҙөлгән боронғо рим стилендәге Эль-Иалава мәсете бар. Илдең сиктән сығарып һатыуға тәғәйенләнгән төп продукттары - йөн, кизе-мамыҡ, ебәк, балауыҙ, фисташка, һабын, тәмәке, бойҙай, улар башлыса Францияға һәм төрөк гавандарына сығарыла. Сәнәғәт ебәк изделиелар менән генә сикләнә. Һалабта йәшәүселәр башлыса үҙҙәрен шәрифтәр, йәғни Мөхәммәт нәҫеленән тип иҫәпләй. Халыҡтың тағы бер ғорурлығы - нигеҙе ҡаланан 50 метрға юғары күтәрелгән цитадель. Оҙаҡ ваҡыт дауамында бөтә ҡала цитадель сиктәрендә ятты һәм XVI быуатта ғына, Алеппо Оттоман империяһы хакимлығына күскәндән һуң, ҡала аҡрынлап ҡәлғә стеналарынан ситтә лә үҫешә башланы. Һалаб ҡалаһында шағир [[Нәсими]]ҙең ҡәберлеге бар. === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәүе]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Баб Эль-Фараж башняһы]] * [[Баб әл-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Тимер ҡапҡа). * Баб Әл-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Ҡәберлек Ҡапҡаһы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохия Ҡапҡаһы). * Баб Әл-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Еңеү ҡапҡаһы). * Баб Әл-Фараж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Азат итеү ҡапҡаһы). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Киннасрин Ҡапҡаһы). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Баҡсалар ҡапҡаһы). * Баб Әл-Әхмәр ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Ҡыҙыл ҡапҡа). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Һалабтың ҙур мәсете ихатаһы (Жами әл-Кәбир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Хусрууия мәсете'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Ҡырҡ яфаланыусы ғибәҙәтханаһы'']] * Һалабтың Бөйөк мәсете (Жами әл-Кәбир) йәки [[Әмәүиҙәр]] мәсете, 715 йылда Вәлид I нигеҙ һалған, һәм төҙөлөштө уның вариҫы Сөләймән тамамлағандыр, моғайын. Бинала Суҡындырыусы Яхъяның (Иоанн Креститель) атаһы Зәкәриәнең ҡәбере бар. Мәсет 1260 йылда баҫҡынсы монголдар ингән ваҡытта емерелгән һәм тергеҙелгән. Төрлө стилдәге дүрт фасады бар. * Хусрууия мәсете ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), 1547 йылда тамамланған, билдәле ғосман архитекторы Синан проекты буйынса төҙөлгән. * Әл-Нукта мәсете ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Тамсы ҡан мәсете»), шиғыйҙар мәсете. Был урында элек 944 йылда мәсеткә әйләндерелгән монастырь булған, тип һанала. * Әл-Аделия мәсете, 1555 йылда Һалаб губернаторы Мөхәммәт Паша тарафынан төҙөлгән. * Әл-Саффахия мәсете, 1425 йылда, һигеҙ мөйөшлө манаралар менән матур итеп биҙәлеп, төҙөлгән. * Әл-Ҡайҡан мәсете («Ала ҡарғалар мәсете»), инеү өлөшөндә ике боронғо базальт колонналы. Мәсеттә хетт яҙмалы таш блок бар. * Алтын-Буға мәсете (1318). * Әл-Тауаши мәсете (XIV быуат, 1537 йылда тергеҙелгән), колонналар менән биҙәлгән ҙур фасадлы. * Ҡырҡ яфаланыусы соборы ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — Ждейделәге әрмән сиркәүе (XVI быуат). * Һалабтағы Үҙәк синагога ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — яҡынса 1200 йылда йәһүд общинаһы тарафынан төҙөлгән. * Ждейде иҫке христиан кварталында урынлашҡан маронит, сүриә православие, католик һәм бик күп башҡа сиркәүҙәр. === Үле ҡалалар === Һалабты бик күп тарихи ҡомартҡылар һәм үле ҡалаларҙың бик боронғо ҡалдыҡтары уратып алған. Улар Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан 700 ташландыҡ торама төркөмөнән тора. Был ҡалалар б. э. т. V быуатҡа ҡарай һәм Византия архитектураһы элементтарынан тора. Жебел-Семаан (Симеон тауы) районындағы иң мөһим ҡалалар һәм археологик һәйкәлдәргә инә: * ''Калот ҡәлғәһе'' Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 20 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның II быуатында Рим ғибәҙәтханаһы булараҡ төҙөлә. Христиан диненә күскәндән һуң, ғибәҙәтхана V быуатта базиликаға әйләндерелә. Хамданидтар һәм византийҙар араһындағы һуғыштар һөҙөмтәһендә X быуатта сиркәү ҡәлғәгә әйләнә. Ҡәлғә менән йәнәшә торған ике сиркәү: 492 йылда төҙөлгән көнсығыш сиркәүе һәм көнбайыш сиркәүе (VI быуат) яҡшы һаҡланған. * ''Хараб-Шамс базиликаһы'', Леванттағы иң боронғо мәсихселәр ҡоролмаларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 21 км алыҫлыҡта урынлашҡан Византия сиркәүе IV быуатҡа барып тоташа. * ''Фафертин сиркәүе'', ярым емерелгән Рим базиликаһы, беҙҙең эраның 372 йылы менән билдәләнә, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 22 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Һалаб тарихсыһы Абдулла Хажар әйтеүенсә, был базилика донъялағы боронғо сиркәү ҡоролмаларының береһе тип иҫәпләнә. * ''Суркания'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 23 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан, ул VI быуаттың ярым емерелгән часовняһы булған иҫке византий биләмәһе ҡалдыҡтарынан ғибәрәт. * ''Кафр-Кира'' — Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта Борж-Гейдар ауылында урынлашҡан. Бында IV һәм VI ярым быуаттар емерек христиан ҡоролмалары бар. * ''Синхар'', йәки ''Симхар'' тарихи торамаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Айырымланған үҙәндә урынлашҡан ауылда II һәм VII быуаттар араһында халыҡ йәшәгән. Синхар сиркәүе Сүриәнең иң боронғо сиркәүҙәренең береһе булып тора һәм IV быуатҡа барып тоташа, ә унан алыҫ түгел VI быуат часовняһы урынлашҡан. * ''Мушаббак'' базиликаһы. V быуаттың икенсе яртыһында (470 й. тирәһендә) төҙөлгән яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 25 километрҙа, Дарэт-Аззе ҡалаһынан алыҫ түгел ерҙә урынлашҡан. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Баржака'' йәки ''Бурж-Сөләймән'' — ауыл, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 26 км алыҫлыҡта урынлашҡан тарихи торама; VI быуаттан яҡшы һаҡланып ҡалған часовнялы менән дәрүиштәрҙең иҫке башняһының урыны. * ''Шәйех-Сөләймән'' ауылындағы сиркәүҙәр Һалабтан көнбайышҡа табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ауылда 3 боронғо сиркәү урынлашҡан: ауылдың уртаһында урынлашҡан емерелгән сиркәү; 602 йылда төҙөлгән һәйбәт һаҡланған көньяҡ базилика; төньяҡ Сүриәләге иң матур сиркәүҙәрҙең береһе һаналған V быуатта төҙөлгән Изге Богородица сиркәүе. Шулай уҡ ауылдың төньяҡ өлөшөндә дәрүиш башняһы урынлашҡан. * ''Кафр-Набо'', Һалабтан көнбайышҡа табан 29 саҡрым алыҫлыҡта. Был б. э. т. IX быуат боронғо ассирий торамаһы, һәм бында һуңыраҡ сиркәү итеп үҙгәртелгән иҫке Рим ғибәҙәтханаһы урынлашҡан булған. Яҡшы һаҡланған V һәм VI быуат торлаҡ йорттары ла күп. * ''Брэд'', Һалабтан көнбайышҡа табан 32 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан ҡала; Изге Иулиан Аназарвский (б. э. 399—402) маронит монастыры кеүек боронғо базиликалары һәм 561 йылда ауылдың төньяҡ өлөшөндә төҙөлгән базилика бар. * ''Кимар'' торамаһы Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Беҙҙең эраның V быуатына ҡараған Рим һәм Византия дәүерендәге ауыл, унда яҡшы һаҡланған сиркәүҙәр, башнялар һәм иҫке һыу резервуарҙары бар. * ''Изге Симеон Столпник ҡорамы (Дейр Семаан)'', Сүриәләге яҡшы һаҡланған һәм иң билдәле сиркәү ҡомартҡыларының береһе. Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Дейр Семаан донъялағы боронғо мәсихселәр сиркәүҙәренең береһе. * ''Суганэ'' ҡасабаһы, Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Бында ярым емерелгән ике сиркәү һәм иҫке һыуһаҡлағыстар урынлашҡан. * ''Айн-Дара'', тимер быуат сир-хетт ғибәҙәтханаһы (яҡынса беҙҙең эраға тиклем X—VIII быуаттар), Һалабтан төньяҡ-көнбайышҡа табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Изге Яҙмала һүрәтләнгәнсә, Соломон ғибәҙәтханаһына оҡшашлығы менән билдәле. Һаҡланып ҡалған скульптуралар (Беренсе ғибәҙәтхана херувимдары менән сағыштырырлыҡ) арыҫлан һәм сфинкстарҙы һүрәтләй. Әммә Соломон ғибәҙәтханаһы беҙҙең эраға тиклем яҡынса 1000—900 йылдарҙа төҙөлһә, ә Айн Дара ул ваҡытта булған. Айн-Дара йә уңдырышлылыҡ алиһәһе Иштәр, йә ҡатын-ҡыҙ алиһәһе Астарта, йәиһә Баал Хадад илаһы хөрмәтенә төҙөлгән — был мәсьәлә бәхәсле булып ҡала. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * ''Баб әл-Һауа'' торамаһы, Төркиә сигендә Һалабтан көнбайышҡа табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан; был урында беҙҙең эраның IV быуаты сиркәүҙәре һәм VI быуаттан һаҡланып ҡалған ҡапҡалары күп. * ''Кирос'' (шулай уҡ Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, йәки Айюполис булараҡ билдәле) — Һалабтан төньяҡҡа табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан боронғо ҡала; бында боронғо Косма һәм Дамиан ғибәҙәтханалары (Нәби Ури ғибәҙәтханаһы булараҡ билдәле), шулай уҡ иҫке рим амфитеатры һәм ике иҫке рим күпере урынлашҡан. == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] Сауҙа урыны булараҡ ҡаланың төп иҡтисади роле Һиндостан менән сауҙа бәйләнешендә аралашсы булған ике сауҙа юлы сатында урынлашыуында. Европалылар Һиндостанға Изге Өмөт мороно (мыс Доброй Надежды) аша урап үткән диңгеҙ маршрутын файҙалана башлағансы, ул сәскә ата, һуңынан Мысыр аша Ҡыҙыл диңгеҙгә сыҡҡан маршрутты файҙалана. Шул ваҡыттан алып ҡалала яҡындағы төбәктәргә, тәү сиратта бойҙай, мамыҡ, фисташка, май һәм һарыҡтарҙа ауыл хужалығы продукцияһын экспортлау кәмене. Туҡыу, химия, фармацевтика, агроэшкәртеү, электр техникаһын, алкоголле эсемлектәр етештереү сәнәғәттең төп тармаҡтары булып тора. Һалабта шулай уҡ туризм үҫешкән. Һалаб - Сүриә Республикаһындағы иң эре ҡала агломерацияһы һәм илдең сәнәғәт эшселәренең 50 % ашыуы эшкә урынлаштырылған һәм экспорт килемдәренең тағы ла күберәк өлөшө етештерелгән иң ҙур сәнәғәт үҙәге<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо ауыл хужалығы өсөн бик уңайлы зонала урынлашҡан. === Туризм === Ҡалала туризм үҫешкән. Төп туристик урындар - Һалаб ҡәлғәһе (411,880), Һалаб цитаделе музейы (31847), Милли музей (24090). 3 биш йондоҙло отель, 11 дүрт йондоҙло, 8 өс йондоҙло, 11 ике йондоҙло, 61 бер йондоҙло ҡунаҡхана, 11 хостел бар.<ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == Һалаб университетында 60 000 самаһы студент белем ала. Хәрби хәрәкәттәр осоронда университет хөкүмәт көстәре контроле аҫтында була, әммә ракета һөжүменән зыян күрә. == Транспорт инфраструктураһы == Сүриә баш ҡалаһында тимер юл вокзалы һәм Һалаб халыҡ-ара аэропорты урынлашҡан. Элек ҡала транспортынан трамвай булған (1969 йылға тиклем), хәҙер автобусҡа бер ниндәй альтернатива ла юҡ. == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль бүленеше == Ҡала дүрт типтағы районға бүленә - ҡала стеналарындағы иҫке кварталдар, ҡала стеналарынан ситтәге иҫке кварталдар, заманса төҙөлгән ситке урындар, формаль булмаған биләмәләр. Формаль булмаған торамаларҙың проблемалары<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: ер статусының көйләнмәгәнлеге; торамалар зона пландарына таянып төҙөлмәгән; план стандарттары үтәлмәй; биналар төҙөлөш нормаларына һәм нормативтарына таянмай төҙөлгән. Формаль булмаған торамаларҙа ҡала халҡының 40  %-тан ашыуы йәшәй. Планировкалы райондар * Көньяҡ — {{num|362000}} кеше (гектарына 250 кеше) * Үҙәк — {{num|1002000}} кеше (гектарына 200 кеше) * Көнбайыш — {{num|157000}} кеше (гектарына 100 кеше) * Төньяҡ-көнбайыш — {{num|165000}} кеше (гектарына 150 кеше) * Төньяҡ-көнсығыш — {{num|314000}} кеше (гектарына 300 кеше) * Көнсығыш — {{num|400000}} кеше (гектарына 395 кеше) Һалаб ҡалаһының райондары һәм халҡы <!-- * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 --> Райондар картаһы <ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] cx1mevcpz9fkmix635e7bbf0q1txgsf 0 184427 1148414 2022-08-02T13:36:21Z Баныу 28584 "'''Абакумов''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Аввакум исеменән барлыҡҡа килгән. '''Абакумова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абакумов Глеб Арсентьевич]] * [[Абакумов Алексей Алексеевич]] --------------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилияла..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Абакумов''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Аввакум исеменән барлыҡҡа килгән. '''Абакумова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абакумов Глеб Арсентьевич]] * [[Абакумов Алексей Алексеевич]] --------------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} hax2umxcf0w3q00cryrcxpw70jbajmc 1148417 1148414 2022-08-02T13:42:42Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Абакумов''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Аввакум исеменән барлыҡҡа килгән. '''Абакумова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абакумов Глеб Арсентьевич]] — СССР һәм Рәсәй химигы. * [[Абакумов Алексей Алексеевич]] — СССР һәм Рәсәй ғалимы. --------------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} 4dkridr6pl0iadchf9xyo4je0cm9m76 0 184428 1148418 2022-08-02T13:43:51Z Баныу 28584 [[Абакумов]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Абакумов]] 93tcq1a5slv6nkwfbndsxf5rd1crkc1 0 184429 1148419 2022-08-02T13:57:04Z Баныу 28584 "'''Абашидзе''' — грузин ир-ат фамилияһы. Абаш исеменән барлыҡҡа килгән. '''Абашидзе''' — грузин ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абашидзе Григол Григолович]] --------------- * [[Абашидзе Лейла Михайловна]] — совет һәм грузин киноактёры, й..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Абашидзе''' — грузин ир-ат фамилияһы. Абаш исеменән барлыҡҡа килгән. '''Абашидзе''' — грузин ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абашидзе Григол Григолович]] --------------- * [[Абашидзе Лейла Михайловна]] — совет һәм грузин киноактёры, йырсы һәм режиссёр. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} fohxs6la2605lno0cxvbkjsh7ifuw9v 1148423 1148419 2022-08-02T14:04:19Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Абашидзе''' — грузин ир-ат фамилияһы. Абаш исеменән барлыҡҡа килгән. '''Абашидзе''' — грузин ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абашидзе Григол Григолович]] — грузин шағиры. Грузин ССР-ы гимны тексының авторҙашы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. --------------- * [[Абашидзе Лейла Михайловна]] — совет һәм грузин киноактёры, йырсы һәм режиссёр. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} i9vk8avwenkctksdrf2s091ck7tngbv 0 184430 1148429 2022-08-02T14:26:02Z Баныу 28584 "'''Абзалетдинов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Абзалетдин исеменән яһалған. Мәғәнәһе: диндең иң һәйбәт, иң яҡшы ҡоло<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =31 }}</ref>. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Абзалетдинова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фами..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Абзалетдинов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Абзалетдин исеменән яһалған. Мәғәнәһе: диндең иң һәйбәт, иң яҡшы ҡоло<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =31 }}</ref>. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Абзалетдинова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абзалетдинов Ғилметдин Абзалетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. * [[Абзалетдинов Мөхәмәтзаһир Абзалетдин улы]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абзалетдин (исем)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} ll4cti9c7fbgk2s0pf9ay79aqa5i3i2 1148433 1148429 2022-08-02T14:31:09Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Абзалетдинов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Абзалетдин исеменән яһалған. Мәғәнәһе: диндең иң һәйбәт, иң яҡшы ҡоло<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =31 }}</ref>. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Абзалетдинова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абзалетдинов Ғилметдин Абзалетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. * [[Абзалетдинов Мөхәмәтзаһир Абзалетдин улы]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. ---------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абзалетдин (исем)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} k1i72i1nk9jyejsykr7mg7chnfrs444 0 184431 1148438 2022-08-02T15:01:44Z Баныу 28584 "'''Аблаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Әбләй (исем)|Әбләй]] исеменән яһалған. Мәғәнәһе: дегәнәк, баланы һаҡлау өсөн ҡушылған исем.о<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =31 }}</ref>. Топоним булып та ҡулланыла. '''Аблаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фами..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Аблаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Әбләй (исем)|Әбләй]] исеменән яһалған. Мәғәнәһе: дегәнәк, баланы һаҡлау өсөн ҡушылған исем.о<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =31 }}</ref>. Топоним булып та ҡулланыла. '''Аблаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Аблаев Ирек Йомабай улы]] * [[Аблаев Яҡуб Мамут улы]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Ибраһим Я.]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Байыҡ]] — сәсән. * [[Вәлиша Аблаев]] ---------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аблай (Саҡмағош районы)|Аблай]] — ауыл. * [[Әбләй (исем)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} r2b8dpol904sh32vf8osrn73tzm3k0f 1148443 1148438 2022-08-02T15:04:57Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Аблаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Әбләй (исем)|Әбләй]] исеменән яһалған. Мәғәнәһе: дегәнәк, баланы һаҡлау өсөн ҡушылған исем.о<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =31 }}</ref>. Топоним булып та ҡулланыла. '''Аблаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Аблаев Ирек Йомабай улы]] — ([[9 май]] [[1946 йыл]]—[[11 ғинуар]] [[2011 йыл]]) — хәрби хеҙмәткәр, [[дәүләт]] эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы (2001). * [[Аблаев Яҡуб Мамут улы]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Ибраһим Я.]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Байыҡ]] — сәсән. * [[Вәлиша Аблаев]] ---------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аблай (Саҡмағош районы)|Аблай]] — ауыл. * [[Әбләй (исем)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} c548zdvarjp02t8y4d63xwt2e5wnaza 1148446 1148443 2022-08-02T15:05:49Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Аблаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Әбләй (исем)|Әбләй]] исеменән яһалған. Мәғәнәһе: дегәнәк, баланы һаҡлау өсөн ҡушылған исем.о<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =31 }}</ref>. Топоним булып та ҡулланыла. '''Аблаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Аблаев Ирек Йомабай улы]] — ([[9 май]] [[1946 йыл]]—[[11 ғинуар]] [[2011 йыл]]) — хәрби хеҙмәткәр, [[дәүләт]] эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. * [[Аблаев Яҡуб Мамут улы]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Ибраһим Я.]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Байыҡ]] — сәсән, шағир-импровизатор, башҡорт халҡының азатлығы өсөн көрәшеүсе. * [[Вәлиша Аблаев]] ---------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аблай (Саҡмағош районы)|Аблай]] — ауыл. * [[Әбләй (исем)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} 7nsbm616csdfnqs5lueearoqeuf5u80 1148447 1148446 2022-08-02T15:06:49Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Аблаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Әбләй (исем)|Әбләй]] исеменән яһалған. Мәғәнәһе: дегәнәк, баланы һаҡлау өсөн ҡушылған исем.о<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =31 }}</ref>. Топоним булып та ҡулланыла. '''Аблаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Аблаев Ирек Йомабай улы]] — ([[9 май]] [[1946 йыл]]—[[11 ғинуар]] [[2011 йыл]]) — хәрби хеҙмәткәр, [[дәүләт]] эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. * [[Аблаев Яҡуб Мамут улы]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Ибраһим Я.]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Байыҡ]] — сәсән, шағир-импровизатор, башҡорт халҡының азатлығы өсөн көрәшеүсе. * [[Вәлиша Аблаев]] — хәрби эшмәкәр, [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нда һәм [[Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтары]]нда ҡатнашыусы. ---------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аблай (Саҡмағош районы)|Аблай]] — ауыл. * [[Әбләй (исем)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} ec8jahxkflny98pirce58yw8mnix4e1 1148448 1148447 2022-08-02T15:07:36Z Баныу 28584 /* Шулай уҡ ҡарағыҙ */ wikitext text/x-wiki '''Аблаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Әбләй (исем)|Әбләй]] исеменән яһалған. Мәғәнәһе: дегәнәк, баланы һаҡлау өсөн ҡушылған исем.о<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =31 }}</ref>. Топоним булып та ҡулланыла. '''Аблаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Аблаев Ирек Йомабай улы]] — ([[9 май]] [[1946 йыл]]—[[11 ғинуар]] [[2011 йыл]]) — хәрби хеҙмәткәр, [[дәүләт]] эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. * [[Аблаев Яҡуб Мамут улы]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Ибраһим Я.]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Байыҡ]] — сәсән, шағир-импровизатор, башҡорт халҡының азатлығы өсөн көрәшеүсе. * [[Вәлиша Аблаев]] — хәрби эшмәкәр, [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нда һәм [[Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтары]]нда ҡатнашыусы. ---------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аблай (Саҡмағош районы)|Аблай]] — Саҡмағош районындағы ауыл. * [[Әбләй (исем)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} ksisljdiknwk3esl2z3cxy59gns07r9 1148452 1148448 2022-08-02T15:10:26Z Баныу 28584 /* Шулай уҡ ҡарағыҙ */ wikitext text/x-wiki '''Аблаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Әбләй (исем)|Әбләй]] исеменән яһалған. Мәғәнәһе: дегәнәк, баланы һаҡлау өсөн ҡушылған исем.о<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =31 }}</ref>. Топоним булып та ҡулланыла. '''Аблаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Аблаев Ирек Йомабай улы]] — ([[9 май]] [[1946 йыл]]—[[11 ғинуар]] [[2011 йыл]]) — хәрби хеҙмәткәр, [[дәүләт]] эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. * [[Аблаев Яҡуб Мамут улы]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Ибраһим Я.]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Байыҡ]] — сәсән, шағир-импровизатор, башҡорт халҡының азатлығы өсөн көрәшеүсе. * [[Вәлиша Аблаев]] — хәрби эшмәкәр, [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нда һәм [[Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтары]]нда ҡатнашыусы. ---------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аблай (Саҡмағош районы)|Аблай]] — Саҡмағош районындағы ауыл. * [[Аблай (Туймазы районы)]] — Туймазы районындағы ауыл. * [[Әбләй (исем)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} paq3cwvqgt5js9zmesyx8toitrqz6oj 1148460 1148452 2022-08-02T15:33:23Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Аблаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Әбләй (исем)|Әбләй]] исеменән яһалған. Топоним булып та ҡулланыла. '''Аблаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Аблаев Ирек Йомабай улы]] — ([[9 май]] [[1946 йыл]]—[[11 ғинуар]] [[2011 йыл]]) — хәрби хеҙмәткәр, [[дәүләт]] эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. * [[Аблаев Яҡуб Мамут улы]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Ибраһим Я.]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Аблаев Байыҡ]] — сәсән, шағир-импровизатор, башҡорт халҡының азатлығы өсөн көрәшеүсе. * [[Вәлиша Аблаев]] — хәрби эшмәкәр, [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нда һәм [[Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтары]]нда ҡатнашыусы. ---------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аблай (Саҡмағош районы)|Аблай]] — Саҡмағош районындағы ауыл. * [[Аблай (Туймазы районы)]] — Туймазы районындағы ауыл. * [[Әбләй (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 5ikdl3nea6sf5fxmlvs2pgcvjxyyf1u 0 184432 1148439 2022-08-02T15:02:30Z Guram52 5505 "[[:tt:Special:Redirect/revision/3481358|Верхоянск]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән wikitext text/x-wiki '''Верхоянск''' ({{Lang-ru|Верхоянск}}, {{Lang-sah|Верхоянскай}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһының]] [[Саха Республикаһы|Саха Республикаһында]] урынлашҡан ҡала. Халыҡ һаны — 1150 кеше == Тарихы == Верхоянск бастругы 1638 йылда [[казактар]] тарафынан хәҙерге шәһәрҙән 90 км көньяҡ-көнбайыштараҡ урынына нигеҙләнгән. 1775 йылда, һалым йыны еңелләштереү өсөн, хәҙерге ҡала урынына күсерелгән. Ҡала статусын [[1817 йыл|1817 йылдан]] башлап йөрөтә. 1860-йылдарҙан [[Октябрь революцияһы|Октябрь революцияһына]] тиклем — сәйәси һөргөн урыны. == Халҡы == Милләттәр (2010): сахалар (83,8%), урыҫтар (6,7%), эвендар (6,6%), эвенктар (1,5%), украиннар (1,5%)<ref>{{Citation|title=2010 елгы җанисәп алу базасы.|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2014-11-30|archive-date=2017-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20171111042357/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|dead-url=yes}}</ref><ref>Милләтне әйтмәгән кешеләрне исәпләмичә</ref> == Иҡтисады == Төп тармағы — [[ауыл хужалығы]] (малсылыҡ, [[йылҡысылыҡ]], болансылыҡ), ҡиммәтле тире-күн кәсебе. == Тышҡы һылтанмалар == * [http://www.mojgorod.ru/r_saha/verhojansk/index.html Верхоянск «Минең ҡала» энциклопедияһында] == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] bh60lrkd1g3y11ed552h9psjhsvlqm5 1148440 1148439 2022-08-02T15:03:44Z Guram52 5505 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki '''Верхоянск''' ({{Lang-ru|Верхоянск}}, {{Lang-sah|Верхоянскай}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһының]] [[Саха Республикаһы|Саха Республикаһында]] урынлашҡан ҡала. Халыҡ һаны — 1150 кеше == Тарихы == Верхоянск бастругы 1638 йылда [[казактар]] тарафынан хәҙерге ҡаланан 90 км көньяҡ-көнбайыштараҡ урында нигеҙләнгән. 1775 йылда, һалым йыйымын еңелләштереү өсөн, хәҙерге ҡала урынына күсерелгән. Ҡала статусын [[1817 йыл|1817 йылдан]] башлап йөрөтә. 1860-йылдарҙан [[Октябрь революцияһы|Октябрь революцияһына]] тиклем — сәйәси һөргөн урыны. == Халҡы == Милләттәр (2010): сахалар (83,8%), урыҫтар (6,7%), эвендар (6,6%), эвенктар (1,5%), украиннар (1,5%)<ref>{{Citation|title=2010 елгы җанисәп алу базасы.|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2014-11-30|archive-date=2017-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20171111042357/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|dead-url=yes}}</ref><ref>Милләтне әйтмәгән кешеләрне исәпләмичә</ref> == Иҡтисады == Төп тармағы — [[ауыл хужалығы]] (малсылыҡ, [[йылҡысылыҡ]], болансылыҡ), ҡиммәтле тире-күн кәсебе. == Тышҡы һылтанмалар == * [http://www.mojgorod.ru/r_saha/verhojansk/index.html Верхоянск «Минең ҡала» энциклопедияһында] == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] cqnobokpw1i0xwdg4jlkrl17j0waf3o 1148442 1148440 2022-08-02T15:04:00Z Guram52 5505 /* Халҡы */ wikitext text/x-wiki '''Верхоянск''' ({{Lang-ru|Верхоянск}}, {{Lang-sah|Верхоянскай}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһының]] [[Саха Республикаһы|Саха Республикаһында]] урынлашҡан ҡала. Халыҡ һаны — 1150 кеше == Тарихы == Верхоянск бастругы 1638 йылда [[казактар]] тарафынан хәҙерге ҡаланан 90 км көньяҡ-көнбайыштараҡ урында нигеҙләнгән. 1775 йылда, һалым йыйымын еңелләштереү өсөн, хәҙерге ҡала урынына күсерелгән. Ҡала статусын [[1817 йыл|1817 йылдан]] башлап йөрөтә. 1860-йылдарҙан [[Октябрь революцияһы|Октябрь революцияһына]] тиклем — сәйәси һөргөн урыны. == Халҡы == Милләттәр (2010): сахалар (83,8%), урыҫтар (6,7%), эвендар (6,6%), эвенктар (1,5%), украиндар (1,5%)<ref>{{Citation|title=2010 елгы җанисәп алу базасы.|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2014-11-30|archive-date=2017-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20171111042357/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|dead-url=yes}}</ref><ref>Милләтне әйтмәгән кешеләрне исәпләмичә</ref> == Иҡтисады == Төп тармағы — [[ауыл хужалығы]] (малсылыҡ, [[йылҡысылыҡ]], болансылыҡ), ҡиммәтле тире-күн кәсебе. == Тышҡы һылтанмалар == * [http://www.mojgorod.ru/r_saha/verhojansk/index.html Верхоянск «Минең ҡала» энциклопедияһында] == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] m8y1lmhawrj7l7cezsimasb9oanwf2t 1148444 1148442 2022-08-02T15:05:15Z Guram52 5505 wikitext text/x-wiki {{Ук}}'''Верхоянск''' ({{Lang-ru|Верхоянск}}, {{Lang-sah|Верхоянскай}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһының]] [[Саха Республикаһы|Саха Республикаһында]] урынлашҡан ҡала. Халыҡ һаны — 1150 кеше == Тарихы == Верхоянск бастругы 1638 йылда [[казактар]] тарафынан хәҙерге ҡаланан 90 км көньяҡ-көнбайыштараҡ урында нигеҙләнгән. 1775 йылда, һалым йыйымын еңелләштереү өсөн, хәҙерге ҡала урынына күсерелгән. Ҡала статусын [[1817 йыл|1817 йылдан]] башлап йөрөтә. 1860-йылдарҙан [[Октябрь революцияһы|Октябрь революцияһына]] тиклем — сәйәси һөргөн урыны. == Халҡы == Милләттәр (2010): сахалар (83,8%), урыҫтар (6,7%), эвендар (6,6%), эвенктар (1,5%), украиндар (1,5%)<ref>{{Citation|title=2010 елгы җанисәп алу базасы.|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2014-11-30|archive-date=2017-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20171111042357/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|dead-url=yes}}</ref><ref>Милләтне әйтмәгән кешеләрне исәпләмичә</ref> == Иҡтисады == Төп тармағы — [[ауыл хужалығы]] (малсылыҡ, [[йылҡысылыҡ]], болансылыҡ), ҡиммәтле тире-күн кәсебе. == Тышҡы һылтанмалар == * [http://www.mojgorod.ru/r_saha/verhojansk/index.html Верхоянск «Минең ҡала» энциклопедияһында] == Иҫкәрмәләр == {{Саха Республикаһы}} [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] mzcer429tb6hmnn3gikw7zlxey7kv4n 1148445 1148444 2022-08-02T15:05:45Z Guram52 5505 /* Иҫкәрмәләр */ wikitext text/x-wiki {{Ук}}'''Верхоянск''' ({{Lang-ru|Верхоянск}}, {{Lang-sah|Верхоянскай}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһының]] [[Саха Республикаһы|Саха Республикаһында]] урынлашҡан ҡала. Халыҡ һаны — 1150 кеше == Тарихы == Верхоянск бастругы 1638 йылда [[казактар]] тарафынан хәҙерге ҡаланан 90 км көньяҡ-көнбайыштараҡ урында нигеҙләнгән. 1775 йылда, һалым йыйымын еңелләштереү өсөн, хәҙерге ҡала урынына күсерелгән. Ҡала статусын [[1817 йыл|1817 йылдан]] башлап йөрөтә. 1860-йылдарҙан [[Октябрь революцияһы|Октябрь революцияһына]] тиклем — сәйәси һөргөн урыны. == Халҡы == Милләттәр (2010): сахалар (83,8%), урыҫтар (6,7%), эвендар (6,6%), эвенктар (1,5%), украиндар (1,5%)<ref>{{Citation|title=2010 елгы җанисәп алу базасы.|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2014-11-30|archive-date=2017-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20171111042357/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|dead-url=yes}}</ref><ref>Милләтне әйтмәгән кешеләрне исәпләмичә</ref> == Иҡтисады == Төп тармағы — [[ауыл хужалығы]] (малсылыҡ, [[йылҡысылыҡ]], болансылыҡ), ҡиммәтле тире-күн кәсебе. == Тышҡы һылтанмалар == * [http://www.mojgorod.ru/r_saha/verhojansk/index.html Верхоянск «Минең ҡала» энциклопедияһында] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Саха Республикаһы}} [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] 2ngv4extf5d6zpr5emyri1i9i3v219n 1148449 1148445 2022-08-02T15:07:42Z Guram52 5505 wikitext text/x-wiki {{Ук}}'''Верхоянск''' ({{Lang-ru|Верхоянск}}, {{Lang-sah|Верхоянскай}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһының]] [[Саха Республикаһы|Саха Республикаһында]] урынлашҡан ҡала. Халыҡ һаны — 1150 кеше == Тарихы == Верхоянск бастругы 1638 йылда [[казактар]] тарафынан хәҙерге ҡаланан 90 км көньяҡ-көнбайыштараҡ урында нигеҙләнгән. 1775 йылда, һалым йыйымын еңелләштереү өсөн, хәҙерге ҡала урынына күсерелгән. Ҡала статусын [[1817 йыл|1817 йылдан]] башлап йөрөтә. 1860-йылдарҙан [[Октябрь революцияһы|Октябрь революцияһына]] тиклем — сәйәси һөргөн урыны. == Халҡы == Милләттәр (2010): сахалар (83,8%), урыҫтар (6,7%), эвендар (6,6%), эвенктар (1,5%), украиндар (1,5%)<ref>{{Citation|title=2010 елгы җанисәп алу базасы.|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2014-11-30|archive-date=2017-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20171111042357/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|dead-url=yes}}</ref><ref>Милләтне әйтмәгән кешеләрне исәпләмичә</ref> == Иҡтисады == Төп тармағы — [[ауыл хужалығы]] (малсылыҡ, [[йылҡысылыҡ]], болансылыҡ), ҡиммәтле тире-күн кәсебе. == Тышҡы һылтанмалар == * [http://www.mojgorod.ru/r_saha/verhojansk/index.html Верхоянск «Минең ҡала» энциклопедияһында] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һытанмалар}} {{Саха Республикаһы}} [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] 6ltohf33dsb85jeo4svs3xjicv00up2 1148450 1148449 2022-08-02T15:08:34Z Guram52 5505 /* Халҡы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}}'''Верхоянск''' ({{Lang-ru|Верхоянск}}, {{Lang-sah|Верхоянскай}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһының]] [[Саха Республикаһы|Саха Республикаһында]] урынлашҡан ҡала. Халыҡ һаны — 1150 кеше == Тарихы == Верхоянск бастругы 1638 йылда [[казактар]] тарафынан хәҙерге ҡаланан 90 км көньяҡ-көнбайыштараҡ урында нигеҙләнгән. 1775 йылда, һалым йыйымын еңелләштереү өсөн, хәҙерге ҡала урынына күсерелгән. Ҡала статусын [[1817 йыл|1817 йылдан]] башлап йөрөтә. 1860-йылдарҙан [[Октябрь революцияһы|Октябрь революцияһына]] тиклем — сәйәси һөргөн урыны. == Халҡы == Милләттәр (2010): сахалар (83,8%), урыҫтар (6,7%), эвендар (6,6%), эвенктар (1,5%), украиндар (1,5%)<ref>{{Citation|title=2010 елгы җанисәп алу базасы.|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2014-11-30|archive-date=2017-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20171111042357/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|dead-url=yes}}</ref><ref>Милләтен әйтмәгән кешеләрҙе иҫәпләмәйсә</ref> == Иҡтисады == Төп тармағы — [[ауыл хужалығы]] (малсылыҡ, [[йылҡысылыҡ]], болансылыҡ), ҡиммәтле тире-күн кәсебе. == Тышҡы һылтанмалар == * [http://www.mojgorod.ru/r_saha/verhojansk/index.html Верхоянск «Минең ҡала» энциклопедияһында] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һытанмалар}} {{Саха Республикаһы}} [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] qr33uf7zf6xorik5z8qdfc44naa91w5 1148451 1148450 2022-08-02T15:09:25Z Guram52 5505 /* Халҡы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}}'''Верхоянск''' ({{Lang-ru|Верхоянск}}, {{Lang-sah|Верхоянскай}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһының]] [[Саха Республикаһы|Саха Республикаһында]] урынлашҡан ҡала. Халыҡ һаны — 1150 кеше == Тарихы == Верхоянск бастругы 1638 йылда [[казактар]] тарафынан хәҙерге ҡаланан 90 км көньяҡ-көнбайыштараҡ урында нигеҙләнгән. 1775 йылда, һалым йыйымын еңелләштереү өсөн, хәҙерге ҡала урынына күсерелгән. Ҡала статусын [[1817 йыл|1817 йылдан]] башлап йөрөтә. 1860-йылдарҙан [[Октябрь революцияһы|Октябрь революцияһына]] тиклем — сәйәси һөргөн урыны. == Халҡы == Милләттәр (2010): сахалар (83,8%), урыҫтар (6,7%), эвендар (6,6%), эвенктар (1,5%), украиндар (1,5%)<ref>{{Citation|title=2010 йылғы йән иҫәбен алыу базаһы.|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2014-11-30|archive-date=2017-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20171111042357/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|dead-url=yes}}</ref><ref>Милләтен әйтмәгән кешеләрҙе иҫәпләмәйсә</ref> == Иҡтисады == Төп тармағы — [[ауыл хужалығы]] (малсылыҡ, [[йылҡысылыҡ]], болансылыҡ), ҡиммәтле тире-күн кәсебе. == Тышҡы һылтанмалар == * [http://www.mojgorod.ru/r_saha/verhojansk/index.html Верхоянск «Минең ҡала» энциклопедияһында] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һытанмалар}} {{Саха Республикаһы}} [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] qu5akrj290o6c6yrfoph9co9no7nz7b 1148472 1148451 2022-08-02T16:13:17Z Guram52 5505 /* Халҡы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}}'''Верхоянск''' ({{Lang-ru|Верхоянск}}, {{Lang-sah|Верхоянскай}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһының]] [[Саха Республикаһы|Саха Республикаһында]] урынлашҡан ҡала. Халыҡ һаны — 1150 кеше == Тарихы == Верхоянск бастругы 1638 йылда [[казактар]] тарафынан хәҙерге ҡаланан 90 км көньяҡ-көнбайыштараҡ урында нигеҙләнгән. 1775 йылда, һалым йыйымын еңелләштереү өсөн, хәҙерге ҡала урынына күсерелгән. Ҡала статусын [[1817 йыл|1817 йылдан]] башлап йөрөтә. 1860-йылдарҙан [[Октябрь революцияһы|Октябрь революцияһына]] тиклем — сәйәси һөргөн урыны. == Халҡы == Милләттәр (2010): сахалар (83,8%), урыҫтар (6,7%), эвендар (6,6%), эвенктар (1,5%), украиндар (1,5%)<ref>{{Citation|title=2010 йылғы йән иҫәбен алыу базаһы.|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2014-11-30|archive-date=2017-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20171111042357/http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|dead-url=yes}}</ref><ref>Милләтен әйтмәгән кешеләрҙе иҫәпләмәйсә</ref> == Иҡтисады == Төп тармағы — [[ауыл хужалығы]] (малсылыҡ, [[йылҡысылыҡ]], болансылыҡ), ҡиммәтле тире-күн кәсебе. == Тышҡы һылтанмалар == * [http://www.mojgorod.ru/r_saha/verhojansk/index.html Верхоянск «Минең ҡала» энциклопедияһында] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һытанмалар}} {{Саха Республикаһы}} [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] es0aovdnz0cm5igi1edz5pv4jebxbnq 10 184433 1148464 2022-08-02T15:50:48Z ZUFAr 191 күсерелгән ru Шаблон:ЯзыкПоКоду/en wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{1}}} |aa = Afar |ab = Abkhazian |ae = Avestan |af = Afrikaans |ain = Ainu |ak = Akan |aln = Gheg Albanian |als |gsw = Alemannic |am = Amharic |an = Aragonese |ang = Old English |ar = Arabic |arc = Aramaic |arn = Mapudungun |arz = Egyptian Spoken Arabic |as = Assamese |ast = Asturian |av = Avar |avk = Kotava |ay = Aymara |az = Azerbaijani |ba = Bashkir |bar = Bavarian |bcc = Southern Balochi |bcl = Central Bicolano |be = Belarusian |be-tarask = Belarusian (Taraškievica) |bg = Bulgarian |bh = Bihari |bi = Bislama |bm = Bambara |bn = Bengali |bo = Tibetan |bpy = Bishnupriya Manipuri |br = Breton |bs = Bosnian |bto = Iriga Bicolano |bua = Buryat |bug = Buginese |bxr = Buryat (Russia) |ca = Catalan |cdo = Min Dong Chinese |ce = Chechen |ceb = Cebuano |ch = Chamorro |chm = Mari |cho = Choctaw |chr = Cherokee |chy = Cheyenne |co = Corsican |cop = Coptic |cr = Cree |crh = Crimean Turkish |cs = Czech |csb = Kashubian |cu = Church Slavic[[Категория:Википедия:Страницы с использованием шаблона ЯзыкПоКоду/en с кодом cu]] |cv = Chuvash |cy = Welsh |da = Danish |de = German |diq = Dimli |dsb = Lower Sorbian |dv = Divehi |dz = Dzongkha |ee = Ewe |el = Greek |eml = Emilian-Romagnol |en = English |eo = Esperanto |es = Spanish |et = Estonian |eu = Basque |ext = Extremaduran |fa = Persian |ff = Fulah |fi = Finnish |fil = Filipino |fj = Fijian |fo = Faroese |fr = French |frc = Cajun French |frp = Franco-Provençal |frr = North Frisian |fur = Friulian |fy = Frisian |ga = Irish |gaa = Ga |gag = Gagauz |gan = Gan Chineese |gd = Scottish Gaelic |gl = Galician |glk = Gilaki |gmh = Middle High German |gn = Guaraní |got = Gothic |grc = Ancient Greek |gsw = Swiss German |gu = Gujarati |gv = Manx |ha = Hausa |hak = Hakka Chinese |haw = Hawaiian |he = Hebrew |hi = Hindi |hif = Fiji Hindi |hil = Hiligaynon |ho = Hiri Motu |hr = Croatian |hsb = Upper Sorbian |ht = Haitian |hu = Hungarian |hy = Armenian |hz = Herero |ia = Interlingua |id = Indonesian |ie = Interlingue |ig = Igbo |ii = Sichuan Yi |ik = Inupiak |ilo = Iloko |inh = Ingush |io = Ido |is = Icelandic |it = Italian |iu = Inuktitut |ja = Japanese |jbo = Lojban |jut = Jutish |jv = Javanese |ka = Georgian |kaa = Kara-Kalpak |kar = Karen |kab = Kabyle |kbd = Kabardian |kg = Kongo |ki = Kikuyu |kj = Kwanyama |kk = Kazakh |kl |kal = Greenlandic |km = Khmer |kn = Kannada |ko = Korean |kr = Kanuri |kri = Krio |krj = Kinaray-A |ks = Kashmiri |ksh = Kölsch |ku = Kurdish |kv = Komi |kw = Cornish |ky = Kirghiz |la = Latin |lad = Ladino |lb = Luxembourgish |lbe = Lak |lez = Lezghian |lfn |art = Lingua Franca Nova |lg = Ganda |li = Limburgish |lij = Ligurian |lld |roa = Ladin |lmo = Lombard |ln = Lingala |lo = Lao |loz = Lozi |lt = Lithuanian |lu = Luba-Katanga |lv = Latvian |lzz = Laz |mad = Madurese |mai = Maithili |mc = Murcian |mdf = Moksha |mg = Malagasy |mh = Marshallese |mi = Māori[[Категория:Википедия:Страницы с использованием шаблона ЯзыкПоКоду/en с кодом mi]] |mk = Macedonian |ml = Malayalam |mn = Mongolian |mni = Manipuri |mo = Moldavian |mr = Marathi |ms = Malay |mt = Maltese |mus = Creek |mwl = Mirandese |my = Burmese |myv = Erzya |mzn = Mazanderani |na = Nauru |nah = Nahuatl languages |nap = Neapolitan |nb = Norwegian Bokmål |no = Norwegian |nd = North Ndebele |nds = Low Saxon |ne = Nepali |new = Newar / Nepal Bhasa |ng = Owambo |niu = Niuean |nl = Dutch |nn = Norwegian (Nynorsk) |non = Old Norse |nov = Novial |nr = South Ndebele |nrm = Narom |nso = Northern Sotho |nv = Navajo |ny = Chichewa |oc = Occitan |och = Classical Chinese |oj = Ojibwa |om = Oromo |or = Oriya |os = Ossetian |pa = Panjabi |pag = Pangasinan |pal = Pahlavi |pam = Kapampangan |pap = Papiamento |pdc = Pennsylvania German |pdt = Plautdietsch |pfl = Pfaelzisch |pi = Pali |pih = Pitcairn-Norfolk |pl = Polish |plm = Palembang |pms = Piemontese |pnt = Pontic |pra = Prakrit |ps = Pashto |pt = Portuguese |qu = Quechua |rif = Tarifit |rm = Raeto-Romance |rmy = Vlax Romani |rn = Kirundi |ro = Romanian |roh = Romansh |ru = Russian |rue = Rusyn |ruq = Romanian |rw = Kinyarwanda |sa = Sanskrit |sah = Yakut |sc = Sardinian |scn = Sicilian |sco = Scots |sd = Sindhi |sdc = Sardinian |se = Northern Sami |sei = Seri |sg = Sango |sh = Serbo-Croatian |shi = Tachelhit |si = Sinhala[[Категория:Википедия:Страницы с использованием шаблона ЯзыкПоКоду/en с кодом si]] |simple = Simple English |sk = Slovak |sl = Slovene |sm = Samoan |sma = Southern Sami |sn = Shona |so = Somali |sq = Albanian |sr = Serbian |srn = Sranan Tongo |ss = Swati |st = Sotho |stq = Saterland Frisian |su = Sundanese |sux = Sumerian |sv = Swedish |sw = Swahili |syr = Syriac |szl = Silesian |ta = Tamil |te = Telugu |tet = Tetum |tg = Tajik |th = Thai |ti = Tigrinya |tk = Turkmen |tl = Tagalog |tlh = Klingon |tn = Tswana |to = Tonga |tpi = Tok Pisin |tr = Turkish |ts = Tsonga |tt = Tatar |tum = Tumbuka |tw = Twi |ty = Tahitian |tyv = Tyvan |tzm = Central Morocco Tamazight |udm = Udmurt |ug = Uighur |uk = Ukrainian |ur = Urdu |uz = Uzbek |ve = Venda |vec = Venetian |vi = Vietnamese |vls = Vlaams |vo = Volapük |vrm = Värmlandic |wa = Walloon |war = Waray |wo = Wolof |wuu = Wu Chinese |xal = Kalmyk |xh = Xhosa |xmf = Mingrelian |ydd = Eastern Yiddish |yi = Yiddish |yo = Yoruba |yue = Cantonese |za = Zhuang |zea = Zeeuws |zh |cmn = Chinese |zu = Zulu |mul = Multiple languages ||#default=<span class="error">{{#if:{{{1|}}}|Не распознан|Не указан}} языковой код</span> }}<!-- -->[[Категория:Википедия:Страницы с использованием шаблона ЯзыкПоКоду/en|{{#invoke:String|match|{{{1}}}|^[a-z\-]+$|plain=false|nomatch=!}}]]<noinclude> [[Категория:Тел ҡалыптары]] [[Категория:Ҡалыптар:Ҡалыптарҙың ярҙамсы биттәре]] </noinclude> h337suu0hcoiap8gngi5cechtj5fw49 0 184434 1148465 2022-08-02T16:01:31Z Guram52 5505 "[[:tt:Special:Redirect/revision/3519489|Алдан (шәһәр)]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән wikitext text/x-wiki '''Көн элгәре''' ({{Lang-ru|Алдан}}, {{Lang-sah|Алдан}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[Ҡала|ҡалаһы]],[[Саха Республикаһы]] Алдан районының административ үҙәге. Халыҡ һаны — 277 21 [[кеше]]. == Географияһы == Алдан ҡалаһы Алдан тауы өҫтөндә, Алдан йылғаһы буйында, Нерюнгриҙан 215 километр төньяҡтараҡ урынлашҡан. Тимер юл станцияһы. === Климат === <div style="width:91%"> {{Ҡала климаты||Фев_а_макс=-1.0|Фев_а_мин=-46.3|Мар_а_макс=9.1|Мар_а_мин=-42.0|Апр_а_макс=15.5|Апр_а_мин=-31.7|Май_а_макс=27.4|Май_а_мин=-16.0|Июн_а_макс=34.3|Июн_а_мин=-5.9|Июл_а_макс=34.4|Июл_а_мин=-0.8|Авг_а_макс=35.2|Авг_а_мин=-4.4|Сен_а_макс=25.8|Сен_а_мин=-16.1|Окт_а_макс=15.8|Окт_а_мин=-30.3|Ноя_а_макс=6.1|Ноя_а_мин=-44.9|Дек_а_макс=-0.6|Дек_а_мин=-48.3}} </div> == Тарихы == [[1924 йыл|1924 йылда]] ''Незаметный'' [[алтын]] приискыһы булараҡ нигеҙләнгән. [[1932 йыл|1932 йылда]] [[ҡала]] статусы бирелгән, ә [[1939 йыл|1939 йылда]] ҡалаға Алдан исеме ҡушыла. == Халҡы == {| class="standard" style="text-align: center;" width="63%" ! ! ! ! ! ! ! |- class="bright" |~14 000 |12 358 |17 689 |20 173 |27 090 |24 715 |21 277 |} Милли состав (2002): [[урыҫтар]] — 81,8%, [[украиндар]] — 6,6%, [[сахалар]] — 2,4%, [[татарҙар]] — 1,3%.<ref>{{Citation|title=архив күчермәсе|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2013-12-17}}</ref> == Иҡтисады == Иҡтисад нигеҙе — алтын сығарыу. Металл эшкәртеү. Төҙөлөш материалдары эшләп сығарыу. == Шәхестәр == * Миңнехан Шәйҙуллин (1939-2017), рәссам. Татарстандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1999). == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] p1s4lcd6m5nebarzonxpohksejf0c9u 1148466 1148465 2022-08-02T16:02:53Z Guram52 5505 /* Халҡы */ wikitext text/x-wiki '''Көн элгәре''' ({{Lang-ru|Алдан}}, {{Lang-sah|Алдан}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[Ҡала|ҡалаһы]],[[Саха Республикаһы]] Алдан районының административ үҙәге. Халыҡ һаны — 277 21 [[кеше]]. == Географияһы == Алдан ҡалаһы Алдан тауы өҫтөндә, Алдан йылғаһы буйында, Нерюнгриҙан 215 километр төньяҡтараҡ урынлашҡан. Тимер юл станцияһы. === Климат === <div style="width:91%"> {{Ҡала климаты||Фев_а_макс=-1.0|Фев_а_мин=-46.3|Мар_а_макс=9.1|Мар_а_мин=-42.0|Апр_а_макс=15.5|Апр_а_мин=-31.7|Май_а_макс=27.4|Май_а_мин=-16.0|Июн_а_макс=34.3|Июн_а_мин=-5.9|Июл_а_макс=34.4|Июл_а_мин=-0.8|Авг_а_макс=35.2|Авг_а_мин=-4.4|Сен_а_макс=25.8|Сен_а_мин=-16.1|Окт_а_макс=15.8|Окт_а_мин=-30.3|Ноя_а_макс=6.1|Ноя_а_мин=-44.9|Дек_а_макс=-0.6|Дек_а_мин=-48.3}} </div> == Тарихы == [[1924 йыл|1924 йылда]] ''Незаметный'' [[алтын]] приискыһы булараҡ нигеҙләнгән. [[1932 йыл|1932 йылда]] [[ҡала]] статусы бирелгән, ә [[1939 йыл|1939 йылда]] ҡалаға Алдан исеме ҡушыла. == Халҡы == {| class='standard' style='text-align: center;' width=63% |- class='bright' ! [[1939]]<ref name="mojgorod">http://www.mojgorod.ru/r_saha/aldan/index.html</ref> !! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php</ref> !! [[1970]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! [[1979]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php</ref> !! [[1989]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php</ref> !! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg2.php</ref> !! [[2010]]<ref name="свод"/> |-class='bright' |~14 000 |12 358 |17 689 |20 173 |27 090 |24 715 |21 277 |} Милли составы (2002): [[урыҫтар]] — 81,8%, [[украиндар]] — 6,6%, [[сахалар]] — 2,4%, [[татарҙар]] — 1,3%.<ref>{{Citation|title=архив күчермәсе|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2013-12-17}}</ref> == Иҡтисады == Иҡтисад нигеҙе — алтын сығарыу. Металл эшкәртеү. Төҙөлөш материалдары эшләп сығарыу. == Шәхестәр == * Миңнехан Шәйҙуллин (1939-2017), рәссам. Татарстандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1999). == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] acgpz86ufaqeke68ike4xxr20pfsx1u 1148467 1148466 2022-08-02T16:03:20Z Guram52 5505 /* Халҡы */ wikitext text/x-wiki '''Көн элгәре''' ({{Lang-ru|Алдан}}, {{Lang-sah|Алдан}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[Ҡала|ҡалаһы]],[[Саха Республикаһы]] Алдан районының административ үҙәге. Халыҡ һаны — 277 21 [[кеше]]. == Географияһы == Алдан ҡалаһы Алдан тауы өҫтөндә, Алдан йылғаһы буйында, Нерюнгриҙан 215 километр төньяҡтараҡ урынлашҡан. Тимер юл станцияһы. === Климат === <div style="width:91%"> {{Ҡала климаты||Фев_а_макс=-1.0|Фев_а_мин=-46.3|Мар_а_макс=9.1|Мар_а_мин=-42.0|Апр_а_макс=15.5|Апр_а_мин=-31.7|Май_а_макс=27.4|Май_а_мин=-16.0|Июн_а_макс=34.3|Июн_а_мин=-5.9|Июл_а_макс=34.4|Июл_а_мин=-0.8|Авг_а_макс=35.2|Авг_а_мин=-4.4|Сен_а_макс=25.8|Сен_а_мин=-16.1|Окт_а_макс=15.8|Окт_а_мин=-30.3|Ноя_а_макс=6.1|Ноя_а_мин=-44.9|Дек_а_макс=-0.6|Дек_а_мин=-48.3}} </div> == Тарихы == [[1924 йыл|1924 йылда]] ''Незаметный'' [[алтын]] приискыһы булараҡ нигеҙләнгән. [[1932 йыл|1932 йылда]] [[ҡала]] статусы бирелгән, ә [[1939 йыл|1939 йылда]] ҡалаға Алдан исеме ҡушыла. == Халҡы == {| class='standard' style='text-align: center;' width=63% |- class='bright' ! [[1939]]<ref name="mojgorod">http://www.mojgorod.ru/r_saha/aldan/index.html</ref> !! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php</ref> !! [[1970]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! [[1979]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php</ref> !! [[1989]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php</ref> !! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg2.php</ref> !! [[2010]] |-class='bright' |~14 000 |12 358 |17 689 |20 173 |27 090 |24 715 |21 277 |} Милли составы (2002): [[урыҫтар]] — 81,8%, [[украиндар]] — 6,6%, [[сахалар]] — 2,4%, [[татарҙар]] — 1,3%.<ref>{{Citation|title=архив күчермәсе|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2013-12-17}}</ref> == Иҡтисады == Иҡтисад нигеҙе — алтын сығарыу. Металл эшкәртеү. Төҙөлөш материалдары эшләп сығарыу. == Шәхестәр == * Миңнехан Шәйҙуллин (1939-2017), рәссам. Татарстандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1999). == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] 641a0pg5lf3lsnszcemphu7qbvzyqn9 1148468 1148467 2022-08-02T16:05:40Z Guram52 5505 /* Климат */ wikitext text/x-wiki '''Көн элгәре''' ({{Lang-ru|Алдан}}, {{Lang-sah|Алдан}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[Ҡала|ҡалаһы]],[[Саха Республикаһы]] Алдан районының административ үҙәге. Халыҡ һаны — 277 21 [[кеше]]. == Географияһы == Алдан ҡалаһы Алдан тауы өҫтөндә, Алдан йылғаһы буйында, Нерюнгриҙан 215 километр төньяҡтараҡ урынлашҡан. Тимер юл станцияһы. === Климаты === {{Климат города |Город_род=Алдана |Источник={{cite web|author = |url = http://pogoda.ru.net/climate/31004.htm |title = Погода и климат |lang = |website = pogoda.ru.net |date = |accessdate = 2021-06-28 |deadlink = no}} | Янв_ср=-26.3 | Фев_ср=-23.3 | Мар_ср=-15.2 | Апр_ср=-4.2 | Май_ср=5.1 | Июн_ср=13.9 | Июл_ср=16.6 | Авг_ср=13.4 | Сен_ср=4.9 | Окт_ср=-6.4 | Ноя_ср=-18.8 | Дек_ср=-25.3 | Год_ср=-5.5 | Янв_ср_осад=27 | Фев_ср_осад=24 | Мар_ср_осад=29 | Апр_ср_осад=36 | Май_ср_осад=71 | Июн_ср_осад=83 | Июл_ср_осад=108 | Авг_ср_осад=105 | Сен_ср_осад=94 | Окт_ср_осад=67 | Ноя_ср_осад=42 | Дек_ср_осад=32 | Год_ср_осад=718 | Янв_ср_мин=-30.6 | Янв_ср_макс=-21.9 | Фев_ср_мин=-28.3 | Фев_ср_макс=-18.1 | Мар_ср_мин=-21.3 | Мар_ср_макс=-9.3 | Апр_ср_мин=-9.6 | Апр_ср_макс=0.9 | Май_ср_мин=0.0 | Май_ср_макс=10.6 | Июн_ср_мин=7.5 | Июн_ср_макс=20.3 | Июл_ср_мин=10.9 | Июл_ср_макс=22.6 | Авг_ср_мин=8.1 | Авг_ср_макс=19.2 | Сен_ср_мин=0.8 | Сен_ср_макс=9.8 | Окт_ср_мин=-10.4 | Окт_ср_макс=-2.4 | Ноя_ср_мин=-23.1 | Ноя_ср_макс=-14.6 | Дек_ср_мин=-29.4 | Дек_ср_макс=-21.3 | Год_ср_мин=-10.5 | Год_ср_макс=-0.3 | Янв_а_макс=-2.5 | Янв_а_мин=-48.7 | Фев_а_макс=-1.0 | Фев_а_мин=-46.3 | Мар_а_макс=9.1 | Мар_а_мин=-42.0 | Апр_а_макс=15.5 | Апр_а_мин=-31.7 | Май_а_макс=27.4 | Май_а_мин=-16.0 | Июн_а_макс=34.3 | Июн_а_мин=-5.9 | Июл_а_макс=34.4 | Июл_а_мин=-0.8 | Авг_а_макс=35.2 | Авг_а_мин=-4.4 | Сен_а_макс=25.8 | Сен_а_мин=-16.1 | Окт_а_макс=16.7 | Окт_а_мин=-30.3 | Ноя_а_макс=6.1 | Ноя_а_мин=-44.9 | Дек_а_макс=-0.6 | Дек_а_мин=-48.3 | Год_а_макс=35.2 | Год_а_мин=-48.7 }} </div> == Тарихы == [[1924 йыл|1924 йылда]] ''Незаметный'' [[алтын]] приискыһы булараҡ нигеҙләнгән. [[1932 йыл|1932 йылда]] [[ҡала]] статусы бирелгән, ә [[1939 йыл|1939 йылда]] ҡалаға Алдан исеме ҡушыла. == Халҡы == {| class='standard' style='text-align: center;' width=63% |- class='bright' ! [[1939]]<ref name="mojgorod">http://www.mojgorod.ru/r_saha/aldan/index.html</ref> !! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php</ref> !! [[1970]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! [[1979]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php</ref> !! [[1989]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php</ref> !! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg2.php</ref> !! [[2010]] |-class='bright' |~14 000 |12 358 |17 689 |20 173 |27 090 |24 715 |21 277 |} Милли составы (2002): [[урыҫтар]] — 81,8%, [[украиндар]] — 6,6%, [[сахалар]] — 2,4%, [[татарҙар]] — 1,3%.<ref>{{Citation|title=архив күчермәсе|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2013-12-17}}</ref> == Иҡтисады == Иҡтисад нигеҙе — алтын сығарыу. Металл эшкәртеү. Төҙөлөш материалдары эшләп сығарыу. == Шәхестәр == * Миңнехан Шәйҙуллин (1939-2017), рәссам. Татарстандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1999). == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] e828zelpz5qnhd1l4793nq4fcditybs 1148469 1148468 2022-08-02T16:07:03Z Guram52 5505 /* Климаты */ wikitext text/x-wiki '''Көн элгәре''' ({{Lang-ru|Алдан}}, {{Lang-sah|Алдан}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[Ҡала|ҡалаһы]],[[Саха Республикаһы]] Алдан районының административ үҙәге. Халыҡ һаны — 277 21 [[кеше]]. == Географияһы == Алдан ҡалаһы Алдан тауы өҫтөндә, Алдан йылғаһы буйында, Нерюнгриҙан 215 километр төньяҡтараҡ урынлашҡан. Тимер юл станцияһы. === Климаты === {{Климат города |Город_род=Алдана |Источник={{cite web|author = |url = http://pogoda.ru.net/climate/31004.htm |title = Погода и климат |lang = |website = pogoda.ru.net |date = |accessdate = 2021-06-28 |deadlink = no}} | Янв_ср=-26.3 | Фев_ср=-23.3 | Мар_ср=-15.2 | Апр_ср=-4.2 | Май_ср=5.1 | Июн_ср=13.9 | Июл_ср=16.6 | Авг_ср=13.4 | Сен_ср=4.9 | Окт_ср=-6.4 | Ноя_ср=-18.8 | Дек_ср=-25.3 | Год_ср=-5.5 | Янв_ср_осад=27 | Фев_ср_осад=24 | Мар_ср_осад=29 | Апр_ср_осад=36 | Май_ср_осад=71 | Июн_ср_осад=83 | Июл_ср_осад=108 | Авг_ср_осад=105 | Сен_ср_осад=94 | Окт_ср_осад=67 | Ноя_ср_осад=42 | Дек_ср_осад=32 | Год_ср_осад=718 | Янв_ср_мин=-30.6 | Янв_ср_макс=-21.9 | Фев_ср_мин=-28.3 | Фев_ср_макс=-18.1 | Мар_ср_мин=-21.3 | Мар_ср_макс=-9.3 | Апр_ср_мин=-9.6 | Апр_ср_макс=0.9 | Май_ср_мин=0.0 | Май_ср_макс=10.6 | Июн_ср_мин=7.5 | Июн_ср_макс=20.3 | Июл_ср_мин=10.9 | Июл_ср_макс=22.6 | Авг_ср_мин=8.1 | Авг_ср_макс=19.2 | Сен_ср_мин=0.8 | Сен_ср_макс=9.8 | Окт_ср_мин=-10.4 | Окт_ср_макс=-2.4 | Ноя_ср_мин=-23.1 | Ноя_ср_макс=-14.6 | Дек_ср_мин=-29.4 | Дек_ср_макс=-21.3 | Год_ср_мин=-10.5 | Год_ср_макс=-0.3 | Янв_а_макс=-2.5 | Янв_а_мин=-48.7 | Фев_а_макс=-1.0 | Фев_а_мин=-46.3 | Мар_а_макс=9.1 | Мар_а_мин=-42.0 | Апр_а_макс=15.5 | Апр_а_мин=-31.7 | Май_а_макс=27.4 | Май_а_мин=-16.0 | Июн_а_макс=34.3 | Июн_а_мин=-5.9 | Июл_а_макс=34.4 | Июл_а_мин=-0.8 | Авг_а_макс=35.2 | Авг_а_мин=-4.4 | Сен_а_макс=25.8 | Сен_а_мин=-16.1 | Окт_а_макс=16.7 | Окт_а_мин=-30.3 | Ноя_а_макс=6.1 | Ноя_а_мин=-44.9 | Дек_а_макс=-0.6 | Дек_а_мин=-48.3 | Год_а_макс=35.2 | Год_а_мин=-48.7 }} </div> {{Климат города |Город_род=Алдана за последние 10 лет (2011 - 2020 гг) |Источник={{cite web|author = |url = https://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2011&LMM=12&LYY=2020&WMO=31004&CONT=euro&REGION=0006&LAND=RF&ART=TEM&R=0&NOREGION=1&LEVEL=162&LANG=en&MOD=tab |title = www.weatheronline.co.uk |lang = |website = www.weatheronline.co.uk |date = |accessdate = 2021-06-28 |deadlink = no}} | Янв_ср=-25.0 | Янв_ср_осад=31 | Фев_ср=-22.7 | Фев_ср_осад=29 | Мар_ср=-14.2 | Мар_ср_осад=29 | Апр_ср=-3.8 | Апр_ср_осад=46 | Май_ср=6.1 | Май_ср_осад=75 | Июн_ср=14.4 | Июн_ср_осад=75 | Июл_ср=17.2 | Июл_ср_осад=88 | Авг_ср=14.1 | Авг_ср_осад=107 | Сен_ср=5.6 | Сен_ср_осад=110 | Окт_ср=-5.8 | Окт_ср_осад=75 | Ноя_ср=-18.3 | Ноя_ср_осад=39 | Дек_ср=-24.8 | Дек_ср_осад=99 | Год_ср=-4.7 | Год_ср_осад=839 | Янв_ср_мин=-28.6 | Янв_ср_макс=-21.5 | Фев_ср_мин=-27.2 | Фев_ср_макс=-18.2 | Мар_ср_мин=-19.8 | Мар_ср_макс=-8.5 | Апр_ср_мин=-9.5 | Апр_ср_макс=1.8 | Май_ср_мин=0.6 | Май_ср_макс=11.6 | Июн_ср_мин=7.7 | Июн_ср_макс=21.0 | Июл_ср_мин=11.4 | Июл_ср_макс=23.1 | Авг_ср_мин=8.4 | Авг_ср_макс=19.8 | Сен_ср_мин=1.1 | Сен_ср_макс=10.2 | Окт_ср_мин=-8.9 | Окт_ср_макс=-2.6 | Ноя_ср_мин=-21.7 | Ноя_ср_макс=-14.8 | Дек_ср_мин=-28.0 | Дек_ср_макс=-21.4 | Год_ср_мин=-9.5 | Год_ср_макс=0.0 | Янв_а_макс= | Янв_а_мин= | Фев_а_макс= | Фев_а_мин= | Мар_а_макс= | Мар_а_мин= | Апр_а_макс= | Апр_а_мин= | Май_а_макс= | Май_а_мин= | Июн_а_макс= | Июн_а_мин= | Июл_а_макс= | Июл_а_мин= | Авг_а_макс= | Авг_а_мин= | Сен_а_макс= | Сен_а_мин= | Окт_а_макс= | Окт_а_мин= | Ноя_а_макс= | Ноя_а_мин= | Дек_а_макс= | Дек_а_мин= | Год_а_макс= | Год_а_мин= | Янв_солн_мес = 62 | Фев_солн_мес = 104 | Мар_солн_мес = 162 | Апр_солн_мес = 214 | Май_солн_мес = 224 | Июн_солн_мес = 260 | Июл_солн_мес = 226 | Авг_солн_мес = 190 | Сен_солн_мес = 123 | Окт_солн_мес = 62 | Ноя_солн_мес = 66 | Дек_солн_мес = 34 | Год_солн_мес = 1728 | Янв_осад = 22.9 | Янв_зам = | Фев_осад = 20.8 | Фев_зам = | Мар_осад = 19.8 | Мар_зам = | Апр_осад = 12.2 | Апр_зам = | Май_осад = 13.9 | Май_зам = | Июн_осад = 14.5 | Июн_зам = | Июл_осад = 14.8 | Июл_зам = | Авг_осад = 14.8 | Авг_зам = | Сен_осад = 17.0 | Сен_зам = | Окт_осад = 22.6 | Окт_зам = | Ноя_осад = 22.6 | Ноя_зам = | Дек_осад = 24.6 | Дек_зам = | Год_осад = 220.5 | Год_зам = |}} == Тарихы == [[1924 йыл|1924 йылда]] ''Незаметный'' [[алтын]] приискыһы булараҡ нигеҙләнгән. [[1932 йыл|1932 йылда]] [[ҡала]] статусы бирелгән, ә [[1939 йыл|1939 йылда]] ҡалаға Алдан исеме ҡушыла. == Халҡы == {| class='standard' style='text-align: center;' width=63% |- class='bright' ! [[1939]]<ref name="mojgorod">http://www.mojgorod.ru/r_saha/aldan/index.html</ref> !! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php</ref> !! [[1970]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! [[1979]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php</ref> !! [[1989]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php</ref> !! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg2.php</ref> !! [[2010]] |-class='bright' |~14 000 |12 358 |17 689 |20 173 |27 090 |24 715 |21 277 |} Милли составы (2002): [[урыҫтар]] — 81,8%, [[украиндар]] — 6,6%, [[сахалар]] — 2,4%, [[татарҙар]] — 1,3%.<ref>{{Citation|title=архив күчермәсе|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2013-12-17}}</ref> == Иҡтисады == Иҡтисад нигеҙе — алтын сығарыу. Металл эшкәртеү. Төҙөлөш материалдары эшләп сығарыу. == Шәхестәр == * Миңнехан Шәйҙуллин (1939-2017), рәссам. Татарстандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1999). == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] sjhcpeq2jcjk1rb6rraxusioda7rrqb 1148471 1148469 2022-08-02T16:11:19Z Guram52 5505 /* Географияһы */ wikitext text/x-wiki '''Көн элгәре''' ({{Lang-ru|Алдан}}, {{Lang-sah|Алдан}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[Ҡала|ҡалаһы]],[[Саха Республикаһы]] Алдан районының административ үҙәге. Халыҡ һаны — 277 21 [[кеше]]. == Географияһы == Алдан ҡалаһы Алдан тауы өҫтөндә, Алдан йылғаһы буйында, Нерюнгриҙан 215 километр төньяҡтараҡ урынлашҡан. Тимер юл станцияһы. === Климаты === {{Климат города |Город_род=Алдана |Источник={{cite web|author = |url = http://pogoda.ru.net/climate/31004.htm |title = Погода и климат |lang = |website = pogoda.ru.net |date = |accessdate = 2021-06-28 |deadlink = no}} | Янв_ср=-26.3 | Фев_ср=-23.3 | Мар_ср=-15.2 | Апр_ср=-4.2 | Май_ср=5.1 | Июн_ср=13.9 | Июл_ср=16.6 | Авг_ср=13.4 | Сен_ср=4.9 | Окт_ср=-6.4 | Ноя_ср=-18.8 | Дек_ср=-25.3 | Год_ср=-5.5 | Янв_ср_осад=27 | Фев_ср_осад=24 | Мар_ср_осад=29 | Апр_ср_осад=36 | Май_ср_осад=71 | Июн_ср_осад=83 | Июл_ср_осад=108 | Авг_ср_осад=105 | Сен_ср_осад=94 | Окт_ср_осад=67 | Ноя_ср_осад=42 | Дек_ср_осад=32 | Год_ср_осад=718 | Янв_ср_мин=-30.6 | Янв_ср_макс=-21.9 | Фев_ср_мин=-28.3 | Фев_ср_макс=-18.1 | Мар_ср_мин=-21.3 | Мар_ср_макс=-9.3 | Апр_ср_мин=-9.6 | Апр_ср_макс=0.9 | Май_ср_мин=0.0 | Май_ср_макс=10.6 | Июн_ср_мин=7.5 | Июн_ср_макс=20.3 | Июл_ср_мин=10.9 | Июл_ср_макс=22.6 | Авг_ср_мин=8.1 | Авг_ср_макс=19.2 | Сен_ср_мин=0.8 | Сен_ср_макс=9.8 | Окт_ср_мин=-10.4 | Окт_ср_макс=-2.4 | Ноя_ср_мин=-23.1 | Ноя_ср_макс=-14.6 | Дек_ср_мин=-29.4 | Дек_ср_макс=-21.3 | Год_ср_мин=-10.5 | Год_ср_макс=-0.3 | Янв_а_макс=-2.5 | Янв_а_мин=-48.7 | Фев_а_макс=-1.0 | Фев_а_мин=-46.3 | Мар_а_макс=9.1 | Мар_а_мин=-42.0 | Апр_а_макс=15.5 | Апр_а_мин=-31.7 | Май_а_макс=27.4 | Май_а_мин=-16.0 | Июн_а_макс=34.3 | Июн_а_мин=-5.9 | Июл_а_макс=34.4 | Июл_а_мин=-0.8 | Авг_а_макс=35.2 | Авг_а_мин=-4.4 | Сен_а_макс=25.8 | Сен_а_мин=-16.1 | Окт_а_макс=16.7 | Окт_а_мин=-30.3 | Ноя_а_макс=6.1 | Ноя_а_мин=-44.9 | Дек_а_макс=-0.6 | Дек_а_мин=-48.3 | Год_а_макс=35.2 | Год_а_мин=-48.7 }} </div> {{Климат города |Алдан Климаты һуңғы 10 йылда (2011 - 2020 йылдар) |Источник={{cite web|author = |url = https://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2011&LMM=12&LYY=2020&WMO=31004&CONT=euro&REGION=0006&LAND=RF&ART=TEM&R=0&NOREGION=1&LEVEL=162&LANG=en&MOD=tab |title = www.weatheronline.co.uk |lang = |website = www.weatheronline.co.uk |date = |accessdate = 2021-06-28 |deadlink = no}} | Янв_ср=-25.0 | Янв_ср_осад=31 | Фев_ср=-22.7 | Фев_ср_осад=29 | Мар_ср=-14.2 | Мар_ср_осад=29 | Апр_ср=-3.8 | Апр_ср_осад=46 | Май_ср=6.1 | Май_ср_осад=75 | Июн_ср=14.4 | Июн_ср_осад=75 | Июл_ср=17.2 | Июл_ср_осад=88 | Авг_ср=14.1 | Авг_ср_осад=107 | Сен_ср=5.6 | Сен_ср_осад=110 | Окт_ср=-5.8 | Окт_ср_осад=75 | Ноя_ср=-18.3 | Ноя_ср_осад=39 | Дек_ср=-24.8 | Дек_ср_осад=99 | Год_ср=-4.7 | Год_ср_осад=839 | Янв_ср_мин=-28.6 | Янв_ср_макс=-21.5 | Фев_ср_мин=-27.2 | Фев_ср_макс=-18.2 | Мар_ср_мин=-19.8 | Мар_ср_макс=-8.5 | Апр_ср_мин=-9.5 | Апр_ср_макс=1.8 | Май_ср_мин=0.6 | Май_ср_макс=11.6 | Июн_ср_мин=7.7 | Июн_ср_макс=21.0 | Июл_ср_мин=11.4 | Июл_ср_макс=23.1 | Авг_ср_мин=8.4 | Авг_ср_макс=19.8 | Сен_ср_мин=1.1 | Сен_ср_макс=10.2 | Окт_ср_мин=-8.9 | Окт_ср_макс=-2.6 | Ноя_ср_мин=-21.7 | Ноя_ср_макс=-14.8 | Дек_ср_мин=-28.0 | Дек_ср_макс=-21.4 | Год_ср_мин=-9.5 | Год_ср_макс=0.0 | Янв_а_макс= | Янв_а_мин= | Фев_а_макс= | Фев_а_мин= | Мар_а_макс= | Мар_а_мин= | Апр_а_макс= | Апр_а_мин= | Май_а_макс= | Май_а_мин= | Июн_а_макс= | Июн_а_мин= | Июл_а_макс= | Июл_а_мин= | Авг_а_макс= | Авг_а_мин= | Сен_а_макс= | Сен_а_мин= | Окт_а_макс= | Окт_а_мин= | Ноя_а_макс= | Ноя_а_мин= | Дек_а_макс= | Дек_а_мин= | Год_а_макс= | Год_а_мин= | Янв_солн_мес = 62 | Фев_солн_мес = 104 | Мар_солн_мес = 162 | Апр_солн_мес = 214 | Май_солн_мес = 224 | Июн_солн_мес = 260 | Июл_солн_мес = 226 | Авг_солн_мес = 190 | Сен_солн_мес = 123 | Окт_солн_мес = 62 | Ноя_солн_мес = 66 | Дек_солн_мес = 34 | Год_солн_мес = 1728 | Янв_осад = 22.9 | Янв_зам = | Фев_осад = 20.8 | Фев_зам = | Мар_осад = 19.8 | Мар_зам = | Апр_осад = 12.2 | Апр_зам = | Май_осад = 13.9 | Май_зам = | Июн_осад = 14.5 | Июн_зам = | Июл_осад = 14.8 | Июл_зам = | Авг_осад = 14.8 | Авг_зам = | Сен_осад = 17.0 | Сен_зам = | Окт_осад = 22.6 | Окт_зам = | Ноя_осад = 22.6 | Ноя_зам = | Дек_осад = 24.6 | Дек_зам = | Год_осад = 220.5 | Год_зам = |}} == Тарихы == [[1924 йыл|1924 йылда]] ''Незаметный'' [[алтын]] приискыһы булараҡ нигеҙләнгән. [[1932 йыл|1932 йылда]] [[ҡала]] статусы бирелгән, ә [[1939 йыл|1939 йылда]] ҡалаға Алдан исеме ҡушыла. == Халҡы == {| class='standard' style='text-align: center;' width=63% |- class='bright' ! [[1939]]<ref name="mojgorod">http://www.mojgorod.ru/r_saha/aldan/index.html</ref> !! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php</ref> !! [[1970]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! [[1979]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php</ref> !! [[1989]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php</ref> !! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg2.php</ref> !! [[2010]] |-class='bright' |~14 000 |12 358 |17 689 |20 173 |27 090 |24 715 |21 277 |} Милли составы (2002): [[урыҫтар]] — 81,8%, [[украиндар]] — 6,6%, [[сахалар]] — 2,4%, [[татарҙар]] — 1,3%.<ref>{{Citation|title=архив күчермәсе|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2013-12-17}}</ref> == Иҡтисады == Иҡтисад нигеҙе — алтын сығарыу. Металл эшкәртеү. Төҙөлөш материалдары эшләп сығарыу. == Шәхестәр == * Миңнехан Шәйҙуллин (1939-2017), рәссам. Татарстандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1999). == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] dk1bg8qq3lp84s5gkcqasivpe0y9myr 1148473 1148471 2022-08-02T16:15:08Z Guram52 5505 wikitext text/x-wiki {{Ук}}'''Алдан''' ({{Lang-ru|Алдан}}, {{Lang-sah|Алдан}}) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[Ҡала|ҡалаһы]],[[Саха Республикаһы]] Алдан районының административ үҙәге. Халыҡ һаны — 277 21 [[кеше]]. == Географияһы == Алдан ҡалаһы Алдан тауы өҫтөндә, Алдан йылғаһы буйында, Нерюнгриҙан 215 километр төньяҡтараҡ урынлашҡан. Тимер юл станцияһы. === Климаты === {{Климат города |Город_род=Алдана |Источник={{cite web|author = |url = http://pogoda.ru.net/climate/31004.htm |title = Погода и климат |lang = |website = pogoda.ru.net |date = |accessdate = 2021-06-28 |deadlink = no}} | Янв_ср=-26.3 | Фев_ср=-23.3 | Мар_ср=-15.2 | Апр_ср=-4.2 | Май_ср=5.1 | Июн_ср=13.9 | Июл_ср=16.6 | Авг_ср=13.4 | Сен_ср=4.9 | Окт_ср=-6.4 | Ноя_ср=-18.8 | Дек_ср=-25.3 | Год_ср=-5.5 | Янв_ср_осад=27 | Фев_ср_осад=24 | Мар_ср_осад=29 | Апр_ср_осад=36 | Май_ср_осад=71 | Июн_ср_осад=83 | Июл_ср_осад=108 | Авг_ср_осад=105 | Сен_ср_осад=94 | Окт_ср_осад=67 | Ноя_ср_осад=42 | Дек_ср_осад=32 | Год_ср_осад=718 | Янв_ср_мин=-30.6 | Янв_ср_макс=-21.9 | Фев_ср_мин=-28.3 | Фев_ср_макс=-18.1 | Мар_ср_мин=-21.3 | Мар_ср_макс=-9.3 | Апр_ср_мин=-9.6 | Апр_ср_макс=0.9 | Май_ср_мин=0.0 | Май_ср_макс=10.6 | Июн_ср_мин=7.5 | Июн_ср_макс=20.3 | Июл_ср_мин=10.9 | Июл_ср_макс=22.6 | Авг_ср_мин=8.1 | Авг_ср_макс=19.2 | Сен_ср_мин=0.8 | Сен_ср_макс=9.8 | Окт_ср_мин=-10.4 | Окт_ср_макс=-2.4 | Ноя_ср_мин=-23.1 | Ноя_ср_макс=-14.6 | Дек_ср_мин=-29.4 | Дек_ср_макс=-21.3 | Год_ср_мин=-10.5 | Год_ср_макс=-0.3 | Янв_а_макс=-2.5 | Янв_а_мин=-48.7 | Фев_а_макс=-1.0 | Фев_а_мин=-46.3 | Мар_а_макс=9.1 | Мар_а_мин=-42.0 | Апр_а_макс=15.5 | Апр_а_мин=-31.7 | Май_а_макс=27.4 | Май_а_мин=-16.0 | Июн_а_макс=34.3 | Июн_а_мин=-5.9 | Июл_а_макс=34.4 | Июл_а_мин=-0.8 | Авг_а_макс=35.2 | Авг_а_мин=-4.4 | Сен_а_макс=25.8 | Сен_а_мин=-16.1 | Окт_а_макс=16.7 | Окт_а_мин=-30.3 | Ноя_а_макс=6.1 | Ноя_а_мин=-44.9 | Дек_а_макс=-0.6 | Дек_а_мин=-48.3 | Год_а_макс=35.2 | Год_а_мин=-48.7 }} </div> {{Климат города |Алдан Климаты һуңғы 10 йылда (2011 - 2020 йылдар) |Источник={{cite web|author = |url = https://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2011&LMM=12&LYY=2020&WMO=31004&CONT=euro&REGION=0006&LAND=RF&ART=TEM&R=0&NOREGION=1&LEVEL=162&LANG=en&MOD=tab |title = www.weatheronline.co.uk |lang = |website = www.weatheronline.co.uk |date = |accessdate = 2021-06-28 |deadlink = no}} | Янв_ср=-25.0 | Янв_ср_осад=31 | Фев_ср=-22.7 | Фев_ср_осад=29 | Мар_ср=-14.2 | Мар_ср_осад=29 | Апр_ср=-3.8 | Апр_ср_осад=46 | Май_ср=6.1 | Май_ср_осад=75 | Июн_ср=14.4 | Июн_ср_осад=75 | Июл_ср=17.2 | Июл_ср_осад=88 | Авг_ср=14.1 | Авг_ср_осад=107 | Сен_ср=5.6 | Сен_ср_осад=110 | Окт_ср=-5.8 | Окт_ср_осад=75 | Ноя_ср=-18.3 | Ноя_ср_осад=39 | Дек_ср=-24.8 | Дек_ср_осад=99 | Год_ср=-4.7 | Год_ср_осад=839 | Янв_ср_мин=-28.6 | Янв_ср_макс=-21.5 | Фев_ср_мин=-27.2 | Фев_ср_макс=-18.2 | Мар_ср_мин=-19.8 | Мар_ср_макс=-8.5 | Апр_ср_мин=-9.5 | Апр_ср_макс=1.8 | Май_ср_мин=0.6 | Май_ср_макс=11.6 | Июн_ср_мин=7.7 | Июн_ср_макс=21.0 | Июл_ср_мин=11.4 | Июл_ср_макс=23.1 | Авг_ср_мин=8.4 | Авг_ср_макс=19.8 | Сен_ср_мин=1.1 | Сен_ср_макс=10.2 | Окт_ср_мин=-8.9 | Окт_ср_макс=-2.6 | Ноя_ср_мин=-21.7 | Ноя_ср_макс=-14.8 | Дек_ср_мин=-28.0 | Дек_ср_макс=-21.4 | Год_ср_мин=-9.5 | Год_ср_макс=0.0 | Янв_а_макс= | Янв_а_мин= | Фев_а_макс= | Фев_а_мин= | Мар_а_макс= | Мар_а_мин= | Апр_а_макс= | Апр_а_мин= | Май_а_макс= | Май_а_мин= | Июн_а_макс= | Июн_а_мин= | Июл_а_макс= | Июл_а_мин= | Авг_а_макс= | Авг_а_мин= | Сен_а_макс= | Сен_а_мин= | Окт_а_макс= | Окт_а_мин= | Ноя_а_макс= | Ноя_а_мин= | Дек_а_макс= | Дек_а_мин= | Год_а_макс= | Год_а_мин= | Янв_солн_мес = 62 | Фев_солн_мес = 104 | Мар_солн_мес = 162 | Апр_солн_мес = 214 | Май_солн_мес = 224 | Июн_солн_мес = 260 | Июл_солн_мес = 226 | Авг_солн_мес = 190 | Сен_солн_мес = 123 | Окт_солн_мес = 62 | Ноя_солн_мес = 66 | Дек_солн_мес = 34 | Год_солн_мес = 1728 | Янв_осад = 22.9 | Янв_зам = | Фев_осад = 20.8 | Фев_зам = | Мар_осад = 19.8 | Мар_зам = | Апр_осад = 12.2 | Апр_зам = | Май_осад = 13.9 | Май_зам = | Июн_осад = 14.5 | Июн_зам = | Июл_осад = 14.8 | Июл_зам = | Авг_осад = 14.8 | Авг_зам = | Сен_осад = 17.0 | Сен_зам = | Окт_осад = 22.6 | Окт_зам = | Ноя_осад = 22.6 | Ноя_зам = | Дек_осад = 24.6 | Дек_зам = | Год_осад = 220.5 | Год_зам = |}} == Тарихы == [[1924 йыл|1924 йылда]] ''Незаметный'' [[алтын]] приискыһы булараҡ нигеҙләнгән. [[1932 йыл|1932 йылда]] [[ҡала]] статусы бирелгән, ә [[1939 йыл|1939 йылда]] ҡалаға Алдан исеме ҡушыла. == Халҡы == {| class='standard' style='text-align: center;' width=63% |- class='bright' ! [[1939]]<ref name="mojgorod">http://www.mojgorod.ru/r_saha/aldan/index.html</ref> !! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php</ref> !! [[1970]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! [[1979]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php</ref> !! [[1989]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php</ref> !! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg2.php</ref> !! [[2010]] |-class='bright' |~14 000 |12 358 |17 689 |20 173 |27 090 |24 715 |21 277 |} Милли составы (2002): [[урыҫтар]] — 81,8%, [[украиндар]] — 6,6%, [[сахалар]] — 2,4%, [[татарҙар]] — 1,3%.<ref>{{Citation|title=архив күчермәсе|url=http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/tableView/customiseTable.xhtml|access-date=2013-12-17}}</ref> == Иҡтисады == Иҡтисад нигеҙе — алтын сығарыу. Металл эшкәртеү. Төҙөлөш материалдары эшләп сығарыу. == Шәхестәр == * Миңнехан Шәйҙуллин (1939-2017), рәссам. Татарстандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1999). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һытанмалар}} {{Саха Республикаһы}} [[Категория:Саха Республикаһы ҡалалары]] 568tpd9lnm1l15ufln766kr7v9xkz4y 0 184435 1148485 2022-08-02T16:34:23Z Баныу 28584 "'''Айытбаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Айытбай (исем)|Айытбай]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Айытбаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Айытбаев Ғәлиәхмәт Ямалетдин улы]] — Б..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Айытбаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Айытбай (исем)|Айытбай]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Айытбаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Айытбаев Ғәлиәхмәт Ямалетдин улы]] — [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]] эшмәкәре. [[Башҡорт мәркәз шураһы]] һәм [[Кесе Ҡоролтай]] ағзаһы.<br> * [[Айытбаев Хәбетдин Хәбрахман улы]] ({{lang-ru|Аитбаев Хабутдин Хабрахманович}}; [[1910]]-5.08.[[1942]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, гвардия ҡыҙылармеецы, рядовой. 294-се кавалерия полкының 4-се эскадроны кавалерисы. Ҡыҙылармеец.<br> * [[Айытбаев Вәли Мөхәммәт улы]] ({{lang-ru|Аитбаев Вали Мухаметович}}; [[1908 йыл]] — [[22 июль]] [[1942 йыл]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 313-сө кавалерия полкында пулемётсы булып хеҙмәт итә. Ҡыҙылармеец. Рядовой.<br> * [[Айытбаев Мөхәмәт Мортаҙа улы]] ([[1922]] йыл — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, [[рядовой]], ҡыҙылармеец, [[Ватан һуғышы ордены|1-се дәрәжә Ватан һуғышы]] ордены кавалеры. ------------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Айытбай (исем)]] * [[Айтбай мәсете]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 38bpg161l585p3lr7sh5uevirviyzb8 1148487 1148485 2022-08-02T16:39:31Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Айытбаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Айытбай (исем)|Айытбай]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Айытбаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Айытбаев Ғәлиәхмәт Ямалетдин улы]] — [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]] эшмәкәре. [[Башҡорт мәркәз шураһы]] һәм [[Кесе Ҡоролтай]] ағзаһы.<br> * [[Айытбаев Хәбетдин Хәбрахман улы]] [[1910]]—[[5 август]] [[1942]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, гвардия ҡыҙылармеецы, рядовой. * [[Айытбаев Вәли Мөхәммәт улы]] ([[1908 йыл]] — [[22 июль]] [[1942 йыл]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. * [[Айытбаев Мөхәмәт Мортаҙа улы]] ([[1922]] йыл — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, [[рядовой]], ҡыҙылармеец, [[Ватан һуғышы ордены|1-се дәрәжә Ватан һуғышы]] ордены кавалеры. ------------- == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Айытбай (исем)]] * [[Айтбай мәсете]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 360i87zf9rev1h5txor0zijg2hbxzg1 0 184436 1148499 2022-08-02T17:33:29Z Тутыйғош 13835 "[[:ru:Special:Redirect/revision/123291485|Киевская операция Войска польского (1920)]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән wikitext text/x-wiki {{Хәрби конфликт|конфликт=Киевская операция Войска Польского|часть=[[Советско-польская война]]|изображение=|заголовок=|дата=[[25 апреля]] — [[14 мая]] [[1920]]|место=[[Украина]]|причина=|итог=Победа [[Польская Республика (1918—1939)|Польши]] и [[УНР]]|изменения=|противник2={{Флаг Польши}} [[Польская Республика (1918—1939)|Польша]]<br />{{Флаг|Украина}} [[УНР|Украинская НР]] <br />Иностранные добровольцы|противник1={{Флаг|РСФСР|1918}} [[Российская СФСР]]<br />{{Флагификация|Украинская ССР|1919}}|противник3=|противник4=|командир1=|командир2=|командир3=|командир4=|силы1=|силы2=|силы3=|силы4=|потери1=|потери2=|потери3=|потери4=|общие потери=|примечание=}}'''Поляк Ғәскәренең Киев операцияһы ([[1920 йыл|1920]])''' — 1919 - 1921 йылдарҙағы [[совет-поляк һуғышы]] барышында [[Польша]] һәм Украина Халыҡ Республикаһы Ҡораллы көстәренең һөжүм операцияһы. Операция [[1920 йыл|1920 йылдың]] апрелендә [[Киев]] ҡалаһын азат итеү маҡсатында үткәрелә. == 1920 йылғы кампания башы == [[Файл:Ft17_dyneburg8.jpg|мини| [[Даугавпилс]] тирәһендә поляктарҙың 1-се танк полкы.]] [[Файл:Cooper_Fauntleroy.jpg|мини|Америка ирекмәндәре, Тадеуш Костюшко исемендәге эскадрилья осоусылары  — Мериан Купер һәм эскадрилья командиры Седрик Фонтлерой]] 1920 йылдың ғинуар башында Эдвард Рыдз-Смигла ғәскәрҙәре көтөлмәгән һөжүм ярҙамында [[Даугавпилс|Двинск]] ҡалаһын яулап ала һәм уны [[Латвия]] властарына тапшыра. 21 февралдә ҡалала Польша Ғәскәренең хәрби парады үтә. Шул уҡ ваҡытта [[РККА]] командованиеһы ҡеүәтле артиллерия, бронемашиналар һәм бронемашиналар ҡатнашлығында 100 000 штыктан торған ғәйәт ҙур көс йыя.10 мартта [[Каменев Сергей Сергеевич|Сергей Каменев]] һәм [[Шапошников Борис Михайлович|Борис Шапошников]] әҙерләгән РККА-ның һөжүм планы раҫлана. Әммә 6 мартта уҡ Польша ғәскәрҙәре, Мозырь менән Калинковичиҙы баҫып алып, [[Беларусь|Белоруссияға]] һөжүмгә күсә. [[Украина|Украинала]] РККА-ның 12-се һәм 14-се армияларының һөжүме ике көндән һуң туҡтап ҡала. Армиялар оборонаға күсергә мәжбүр була. [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл Армияның]] Мозырҙы дүрт тапҡыр яулап алырға тырышыуы уңышһыҙ тамамлана. Шуға ҡарамаҫтан, ике яҡ та хәл иткес алыштар алда булыуын аңлай. 1919 йылдың аҙағына поляк ҡораллы көстәрендә 21 пехота дивизияһы һәм 7 моторлаштырылған бригада (бөтәһе 600 мең яугир) иҫәптә тора. 1920 йылдың тәүге айҙарында мобилизация иғлан ителә һәм шәхси состав ярайһы уҡ тулыландырыла. Бынан тыш, яңы ирекмәндәр ҙә килеүен дауам итә. Шул иҫәптән Американан да (улар араһында осоусы Мериан К. Купер ҙа була - буласаҡ билдәле яҙыусы). 1920 йылғы кампанияға Польша 700 мең кешене сафҡа ҡуя. Төп һөжүм башына көстәрҙең составы: '''Фроттың Көньяҡ фронты участкаһында — Припять йылғаһынан Днепр йылғаһына тиклем:''' Поляк Ғәскәре * ''Генерал Вацлав Ивашкевич етәкселегендәге 6-сы армия'' ** 5-се пехота дивизияһы (Вацлав Енджеевский) ** 12-се пехота дивизияһы (Мариан Янушайтис -Жегота) ** 18-се пехота дивизияһы (Франтишек Крайовский) ** 3-сө авиадивизион (Стефан Бастыр) * ''Генерал Антоний Листовский етәкселегендәге 2-се армия'' ** 13-сө пехота дивизияһы (Франтишек Паулик) ** 15-се Помор пехота дивизияһы (Ясенский Антони) ** 6-сы украин пехота дивизияһы (Марко Безручко) ** 2-се авиадивизион (Камилло Перини) * ''Генерал Эдвард Рыдз -Смигла етәкселегендәге 3-сө армия'' ** 1-се пехота дивизияһы Легион (Эдвард Рыдз-Смигла) ** 7-се пехота дивизияһы (Эугениуш Погожельский) ** 3-сө кавалерия бригадаһы (Ежи Савицкий) Бөтәһе — 4,9 мең штык һәм 30,4 ҡылыс. РККА * ''Сергей Меженинов етәкселегендәге 12-се армия'' ** 7-се уҡсылар дивизияһы ** 58-се уҡсылар дивизияһы * ''[[Уборевич Иероним Петрович|Уборевич Иероним]] етәкселегендәге 14-се армия'' ** 41-се уҡсылар дивизияһы ** 60-сы уҡсылар дивизияһы Бөтәһе - 13,4 мең штык һәм 2,3 мең ҡылыс. '''Фронттың төньяҡ участкаһында — Припять һәм Двина араһында:''' Поляк Ғәскәре * ''генерал Станислав Шептицкий етәкселегендәге 4-се армия (Березин һәм Полесье райондары)'' ** 2-се пехота Легиондар дивизияһы (Хенрик Минкевич) ** 6-сы пехота дивизияһы (Казимеж Рашевский) ** 14-се Велькопольск пехота дивизияһы (Даниель Конажевский) ** ГенералВладимир Сикорский етәкселегендәге Полесье төркөмө *** 9, 16, 21-сы пехота дивизиялары ** 7-се Авиадивизион (Антони Бучкевич) * ''Генерал Стефан Маевский етәкселегендәге 1-се армияһы (Двина районы)'' ** 1-се Литва-Белорус дивизияһы (Ян Жондковский) ** 8-се пехота дивизияһы ** 1-се кавалерия бригадаһы ** 4-се Авиадивизион (Юлиан Слоневский ) * ''генерал Леонард Скерский етәкселегендәге Оператив төркөмө (Борисов районы)'' * ''генерал Казимеж Соснковский етәкселегендәге Резерв армияһы'' Барлығы 12 пехота дивизияһы һәм 2 кавалерия бригадаһы — 60,1 мең штык һәм 7 мең ҡылыс [[Тухачевский Михаил Николаевич|Михаил Тухачевский]] етәкселегендәге Көнбайыш фронты: * ''[[Корк Август Иванович|Август Корк]] етәкселегендәге 15-се армия'' * ''Николай Соллогуб етәкселегендәге 16-сы армия'' Барлығы 66,4 мең штык һәм 4,4 мең ҡылыс. Шулай итеп, Белоруссияла көстәр тигеҙ булһа, шул уҡ ваҡытта Украинала поляктар өс тапҡырға тиерлек өҫтөнлөккә эйә була. Өҫтәүенә, 12-се һәм 14-се армияларҙың тылында украин партизан отрядтары һәм 1,5 меңдән ашыу кешенән торған ике Галиция бригадаһы хәрәкәт итә.Фронттың көньяҡ участкаһында һөжүм итеү тураһында ҡарар ҡабул ителгәс, поляк командованиеһы унда тағы 10 мең штыкты һәм 1 мең ҡылысты оҙата. == Киевҡа һөжүм итеү == [[Файл:Ofensywa_na_Kijow.png|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Ofensywa_na_Kijow.png/250px-Ofensywa_na_Kijow.png|мини|250x250пкс|1920 йылдың май аҙағында фронт һыҙығы]] [[Файл:10b-Operacja_kijowska_1920.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/10b-Operacja_kijowska_1920.jpg/250px-10b-Operacja_kijowska_1920.jpg|мини|371x371пкс|Киевҡа поляк һөжүме]] 1920 йылдың 25 апрелендә поляк ғәскәрҙәре бөтә Украина сиге оҙонлоғо буйлап Ҡыҙыл Армия позициларына һөжүм итә. Фронттың Мозырьҙан Олевск ҡалаһына тиклемге өлөшө менән - генерал Юзеф Рыбак; Олевскиҙан Полоннеға тиклем - генерал Эдвард Рыдз-Смиглы; Полонненан Проскуровҡа (Хмельницкийға) тиклем - генерал Антони Листовский; Проскуровтан Румыния сигенә тиклем генерал Вацлав Ивашкевич етәкселек итә.Бынан тыш, поляктар, килешеүгә ярашлы, Симон Петлюра ғәскәрҙәренә (15 меңгә яҡын кеше) ярҙам итә. [[Пилсудский Юзеф|Пилсудскийҙың]] ғәмәлдәре Францияла ризаһыҙлыҡ тыуҙырҙы, сөнки ул поляктарҙың Көньяҡ Рәсәй хәрби көстәре менән берҙәм фронт сығышына өмөтләнә.Әммә бындай мөмкинлек булмай. [[26 апрель|26 апрелдә]] поляк ғәскәрҙәре [[Житомир]]. ҡалаһын яулай. Икенсе көндө 59-сы пехота полкы частары дошмандың биш оборона һыҙығын үтә һәм Бердичевҡа инә, ә 1-се кавалерия дивизияһы 27 апрелдә Казатин мөһим тимер юл узелын баҫып ала. Генерал ивашкевич етәкселегендәге 6-сы армия көньяҡта [[Винница]], Бар һәм [[Жмеринка|Жмеринканы]] ала. Польша армияһы төньяҡта [[Чернобыль|Чернобылде баҫып ала]] һәм [[Днепр]] йылғаһына яҡынлаша. 27 апрелгә ҡарата поляк-украин армияһы билдәләнгән маҡсаттарға өлгәшә. Был операциялар һөҙөмтәһендә 12-се армия ([[РККА]]) тарҡатыла һәм өлөшләтә тәртип юғалтыла, әммә тулыһынса юҡҡа сыҡмай, сөнки уның ҡайһы бер частары поляк һөжүме башланғанға тиклем үк көнсығышҡа сигенә башла.<ref name="Kijów">{{Citation|isbn=83-11-08963-9|oclc=830264438}}</ref>. [[28 апрель|28 апрелдә 1-се Сечевой уҡсылар бригадаһы]] тар-мар ителгәндән һуң (Ҡыҙыл Армия составында хеҙмәт итеүсе украиндар) [[Козятын|Казатин]] тирәһендә поялк ғәскәрҙәре Чернобыль — Казатин — Винница — румын сиге һыҙығына барып сығалар. Ә һуңынан, тәүлек эсендә 90 км үтеп, бер ниндәй ҡаршылыҡһыҙ Киев янында туҡтайҙар<ref>И. И. Вацетис, Н. Е. Какурин «Гражданская война 1918—1921»</ref>. [[Файл:Pilsudski-Petlura_1920_Kiev.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Pilsudski-Petlura_1920_Kiev.jpg/220px-Pilsudski-Petlura_1920_Kiev.jpg|мини|Пилсудский һәм Петлюра. Киев, 1920]] [[Житомир|Житомирҙа]] Юзеф Пилсудский украин халҡына мөрәжәғәт менән сығыш яһай һәм уның бойондороҡһоҙлоҡҡа һәм дәүләт ҡоролошон үҙаллы һайлауға хоҡуғын раҫлай. Үҙ сиратында Симон Петлюра поляк-украин союзының ҡаҡшамаҫлығын раҫлай. Был көндәрҙә поляктар 25 меңдән ашыу ҡыҙылармеецты әсирлеккә төшөрәләр, 2 бронемашина, 120 орудиее һәм 418 пулемет баҫып алалар. [[6 май|6 майҙа]] [[Аҡ Сиркәү]] бирелә. Шул уҡ көндө поляк һалдаттары Киевта бер ҡыҙыл командирын әсирлеккә алалар. Икенсе көндө РККА частары ашығыс рәүештә ҡаланан ҡасалар. 7 майҙа Киевҡа Поляк Ғәскәренең кавалерия частары бәреп инә. Украинаның уң ярын яулағанда поляктарҙан 150 кеше һәләк була һәм 300 яралана. Киев ғәскәрҙәре польша тотоу ҙа мөмкин түгел. Әммә Киевты поляк ғәскәрҙәре тотоп ҡала алмаған. 14 майҙа Белоруссияла [[Михаил Тухачевский]] етәкселегендәге ярайһы уҡ көсәйтелгән Көнбайыш фронттың контрһөжүме башланды. Ә [[5 июнь|5 июндә]] Украинала 1-се атлы армия фронтты йырып сыға һәм поляктарҙы сигенергә мәжбүр итә. [[12 июнь|12 июндә]] Киевҡа Ҡыҙыл Армия ғәскәрҙәре инә (шулай уҡ ҡарағыҙ ''[[Киев операцияһы (1920)]]'') == Хәрби авиация ҡулланыу == 1920 йылдың башында Көнбайыш фронтта 16-сы армияның һөжүм итеү һыҙатында хәрби авиация төркөмө ойошторола. Башҡа фронттарҙан азат ителгән авиация отрядтары көнбайыш фронтҡа оҙатыла. Көсәйтеүгә 7-се армиянан 4-се, 6-сы һәм 31-се авиация отрядтары килә<ref>Березин П.Ф. Красная авиация борьбе с белополяками. - М.: Воениздат НКО СССР, 1940</ref> == Сығанаҡтар == {{Иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == # Тухачевский М. Н. Поход за Вислу // Ю. Пилсудский. Война 1920 год. — М., 1992. # [http://militera.lib.ru/research/meltyukhov2/title.html Мельтюхов М. И. Советско-польские войны. Военно-политическое противостояние 1918—1939 гг] # Проф. Лех Вышчельский (1999). Киев 1920. Изд. «Беллона», Варшава ISBN 83-11-08963-9. # Тадеуш Кутшеба. Киевская операция. Варшава, 1937 # [http://scepsis.ru/library/id_2072.html № 134 Сводка материалов Редакционной коллегии о погромах военнослужащими польской армии в мае—июне 1920 г. в Киевской губ.] [[Категория:1920 йылғы низағтар]] [[Категория:Рәсәйҙә Граждандар һуғышы операциялары һәм алыштары]] [[Категория:Поляк-украин алыштары]] k349k2i1neauhve7xaa33ryqwz3d86t 1148503 1148499 2022-08-02T17:43:00Z Тутыйғош 13835 wikitext text/x-wiki {{мөхәррирләү|1=Тутыйғош|2=2 август 2022}} {{Хәрби конфликт|конфликт=Поляк Ғәскәренең Киев операцияһы|часть=[[Совет-поляк һуғышы]]|изображение=|заголовок=|дата=[[25 апрель]] — [[14 май]] [[1920]]|место=[[Украина]]|причина=|итог=Польша һәм УНР еңеүе|изменения=|противник2={{Флаг Польши}} [[Польская Республика (1918—1939)|Польша]]<br>{{Флаг|Украина}} [[Украин халыҡ Республикаһы]] <br>Сит ил ирекмәндәре|противник1={{Флаг|РСФСР|1918}} [[Совет Рәсәйе]]<br>{{Флагификация|Украин Халыҡ Республикаһы|1919}}|противник3=|противник4=|командир1=|командир2=|командир3=|командир4=|силы1=|силы2=|силы3=|силы4=|потери1=|потери2=|потери3=|потери4=|общие потери=|примечание=}} '''Поляк Ғәскәренең Киев операцияһы ([[1920 йыл|1920]])''' — 1919—1921 йылдарҙағы [[совет-поляк һуғышы]] барышында [[Польша]] һәм Украина Халыҡ Республикаһы Ҡораллы көстәренең һөжүм операцияһы. Операция [[1920 йыл]]дың апрелендә [[Киев]] ҡалаһын азат итеү маҡсатында үткәрелә. == 1920 йылғы кампания башы == [[Файл:Ft17_dyneburg8.jpg|мини| [[Даугавпилс]] тирәһендә поляктарҙың 1-се танк полкы.]] [[Файл:Cooper_Fauntleroy.jpg|мини|Америка ирекмәндәре, Тадеуш Костюшко исемендәге эскадрилья осоусылары — Мериан Купер һәм эскадрилья командиры Седрик Фонтлерой]] 1920 йылдың ғинуар башында Эдвард Рыдз-Смигла ғәскәрҙәре көтөлмәгән һөжүм ярҙамында [[Даугавпилс|Двинск]] ҡалаһын яулап ала һәм уны [[Латвия]] властарына тапшыра. 21 февралдә ҡалала Польша Ғәскәренең хәрби парады үтә. Шул уҡ ваҡытта [[РККА]] командованиеһы ҡеүәтле артиллерия, бронемашиналар һәм бронемашиналар ҡатнашлығында 100 000 штыктан торған ғәйәт ҙур көс йыя.10 мартта [[Каменев Сергей Сергеевич|Сергей Каменев]] һәм [[Шапошников Борис Михайлович|Борис Шапошников]] әҙерләгән РККА-ның һөжүм планы раҫлана. Әммә 6 мартта уҡ Польша ғәскәрҙәре, Мозырь менән Калинковичиҙы баҫып алып, [[Беларусь|Белоруссияға]] һөжүмгә күсә. [[Украина]]ла РККА-ның 12-се һәм 14-се армияларының һөжүме ике көндән һуң туҡтап ҡала. Армиялар оборонаға күсергә мәжбүр була. [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл Армияның]] Мозырҙы дүрт тапҡыр яулап алырға тырышыуы уңышһыҙ тамамлана. Шуға ҡарамаҫтан, ике яҡ та хәл иткес алыштар алда булыуын аңлай. 1919 йылдың аҙағына поляк ҡораллы көстәрендә 21 пехота дивизияһы һәм 7 моторлаштырылған бригада (бөтәһе 600 мең яугир) иҫәптә тора. 1920 йылдың тәүге айҙарында мобилизация иғлан ителә һәм шәхси состав ярайһы уҡ тулыландырыла. Бынан тыш, яңы ирекмәндәр ҙә килеүен дауам итә. Шул иҫәптән Американан да (улар араһында осоусы Мериан К. Купер ҙа була — буласаҡ билдәле яҙыусы). 1920 йылғы кампанияға Польша 700 мең кешене сафҡа ҡуя. Төп һөжүм башына көстәрҙең составы: '''Фроттың Көньяҡ фронты участкаһында — Припять йылғаһынан Днепр йылғаһына тиклем:''' Поляк Ғәскәре * ''Генерал Вацлав Ивашкевич етәкселегендәге 6-сы армия'' ** 5-се пехота дивизияһы (Вацлав Енджеевский) ** 12-се пехота дивизияһы (Мариан Янушайтис -Жегота) ** 18-се пехота дивизияһы (Франтишек Крайовский) ** 3-сө авиадивизион (Стефан Бастыр) * ''Генерал Антоний Листовский етәкселегендәге 2-се армия'' ** 13-сө пехота дивизияһы (Франтишек Паулик) ** 15-се Помор пехота дивизияһы (Ясенский Антони) ** 6-сы украин пехота дивизияһы (Марко Безручко) ** 2-се авиадивизион (Камилло Перини) * ''Генерал Эдвард Рыдз -Смигла етәкселегендәге 3-сө армия'' ** 1-се пехота дивизияһы Легион (Эдвард Рыдз-Смигла) ** 7-се пехота дивизияһы (Эугениуш Погожельский) ** 3-сө кавалерия бригадаһы (Ежи Савицкий) Бөтәһе — 4,9 мең штык һәм 30,4 ҡылыс. РККА * ''Сергей Меженинов етәкселегендәге 12-се армия'' ** 7-се уҡсылар дивизияһы ** 58-се уҡсылар дивизияһы * ''[[Уборевич Иероним Петрович|Уборевич Иероним]] етәкселегендәге 14-се армия'' ** 41-се уҡсылар дивизияһы ** 60-сы уҡсылар дивизияһы Бөтәһе — 13,4 мең штык һәм 2,3 мең ҡылыс. '''Фронттың төньяҡ участкаһында — Припять һәм Двина араһында:''' Поляк Ғәскәре * ''генерал Станислав Шептицкий етәкселегендәге 4-се армия (Березин һәм Полесье райондары)'' ** 2-се пехота Легиондар дивизияһы (Хенрик Минкевич) ** 6-сы пехота дивизияһы (Казимеж Рашевский) ** 14-се Велькопольск пехота дивизияһы (Даниель Конажевский) ** ГенералВладимир Сикорский етәкселегендәге Полесье төркөмө *** 9, 16, 21-сы пехота дивизиялары ** 7-се Авиадивизион (Антони Бучкевич) * ''Генерал Стефан Маевский етәкселегендәге 1-се армияһы (Двина районы)'' ** 1-се Литва-Белорус дивизияһы (Ян Жондковский) ** 8-се пехота дивизияһы ** 1-се кавалерия бригадаһы ** 4-се Авиадивизион (Юлиан Слоневский) * ''генерал Леонард Скерский етәкселегендәге Оператив төркөмө (Борисов районы)'' * ''генерал Казимеж Соснковский етәкселегендәге Резерв армияһы'' Барлығы 12 пехота дивизияһы һәм 2 кавалерия бригадаһы — 60,1 мең штык һәм 7 мең ҡылыс [[Тухачевский Михаил Николаевич|Михаил Тухачевский]] етәкселегендәге Көнбайыш фронты: * ''[[Корк Август Иванович|Август Корк]] етәкселегендәге 15-се армия'' * ''Николай Соллогуб етәкселегендәге 16-сы армия'' Барлығы 66,4 мең штык һәм 4,4 мең ҡылыс. Шулай итеп, Белоруссияла көстәр тигеҙ булһа, шул уҡ ваҡытта Украинала поляктар өс тапҡырға тиерлек өҫтөнлөккә эйә була. Өҫтәүенә, 12-се һәм 14-се армияларҙың тылында украин партизан отрядтары һәм 1,5 меңдән ашыу кешенән торған ике Галиция бригадаһы хәрәкәт итә.Фронттың көньяҡ участкаһында һөжүм итеү тураһында ҡарар ҡабул ителгәс, поляк командованиеһы унда тағы 10 мең штыкты һәм 1 мең ҡылысты оҙата. == Киевҡа һөжүм итеү == [[Файл:Ofensywa_na_Kijow.png|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Ofensywa_na_Kijow.png/250px-Ofensywa_na_Kijow.png|мини|250x250пкс|1920 йылдың май аҙағында фронт һыҙығы]] [[Файл:10b-Operacja_kijowska_1920.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/10b-Operacja_kijowska_1920.jpg/250px-10b-Operacja_kijowska_1920.jpg|мини|371x371пкс|Киевҡа поляк һөжүме]] 1920 йылдың 25 апрелендә поляк ғәскәрҙәре бөтә Украина сиге оҙонлоғо буйлап Ҡыҙыл Армия позициларына һөжүм итә. Фронттың Мозырьҙан Олевск ҡалаһына тиклемге өлөшө менән — генерал Юзеф Рыбак; Олевскиҙан Полоннеға тиклем — генерал Эдвард Рыдз-Смиглы; Полонненан Проскуровҡа (Хмельницкийға) тиклем — генерал Антони Листовский; Проскуровтан Румыния сигенә тиклем генерал Вацлав Ивашкевич етәкселек итә.Бынан тыш, поляктар, килешеүгә ярашлы, Симон Петлюра ғәскәрҙәренә (15 меңгә яҡын кеше) ярҙам итә. [[Пилсудский Юзеф|Пилсудскийҙың]] ғәмәлдәре Францияла ризаһыҙлыҡ тыуҙырҙы, сөнки ул поляктарҙың Көньяҡ Рәсәй хәрби көстәре менән берҙәм фронт сығышына өмөтләнә.Әммә бындай мөмкинлек булмай. [[26 апрель|26 апрелдә]] поляк ғәскәрҙәре [[Житомир]]. ҡалаһын яулай. Икенсе көндө 59-сы пехота полкы частары дошмандың биш оборона һыҙығын үтә һәм Бердичевҡа инә, ә 1-се кавалерия дивизияһы 27 апрелдә Казатин мөһим тимер юл узелын баҫып ала. Генерал ивашкевич етәкселегендәге 6-сы армия көньяҡта [[Винница]], Бар һәм [[Жмеринка]]ны ала. Польша армияһы төньяҡта [[Чернобыль|Чернобылде баҫып ала]] һәм [[Днепр]] йылғаһына яҡынлаша. 27 апрелгә ҡарата поляк-украин армияһы билдәләнгән маҡсаттарға өлгәшә. Был операциялар һөҙөмтәһендә 12-се армия ([[РККА]]) тарҡатыла һәм өлөшләтә тәртип юғалтыла, әммә тулыһынса юҡҡа сыҡмай, сөнки уның ҡайһы бер частары поляк һөжүме башланғанға тиклем үк көнсығышҡа сигенә башла.<ref name="Kijów">{{Citation|isbn=83-11-08963-9|oclc=830264438}}</ref>. [[28 апрель|28 апрелдә 1-се Сечевой уҡсылар бригадаһы]] тар-мар ителгәндән һуң (Ҡыҙыл Армия составында хеҙмәт итеүсе украиндар) [[Козятын|Казатин]] тирәһендә поялк ғәскәрҙәре Чернобыль — Казатин — Винница — румын сиге һыҙығына барып сығалар. Ә һуңынан, тәүлек эсендә 90 км үтеп, бер ниндәй ҡаршылыҡһыҙ Киев янында туҡтайҙар<ref>И. И. Вацетис, Н. Е. Какурин «Гражданская война 1918—1921»</ref>. [[Файл:Pilsudski-Petlura_1920_Kiev.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Pilsudski-Petlura_1920_Kiev.jpg/220px-Pilsudski-Petlura_1920_Kiev.jpg|мини|Пилсудский һәм Петлюра. Киев, 1920]] [[Житомир|Житомирҙа]] Юзеф Пилсудский украин халҡына мөрәжәғәт менән сығыш яһай һәм уның бойондороҡһоҙлоҡҡа һәм дәүләт ҡоролошон үҙаллы һайлауға хоҡуғын раҫлай. Үҙ сиратында Симон Петлюра поляк-украин союзының ҡаҡшамаҫлығын раҫлай. Был көндәрҙә поляктар 25 меңдән ашыу ҡыҙылармеецты әсирлеккә төшөрәләр, 2 бронемашина, 120 орудиее һәм 418 пулемет баҫып алалар. [[6 май|6 майҙа]] [[Аҡ Сиркәү]] бирелә. Шул уҡ көндө поляк һалдаттары Киевта бер ҡыҙыл командирын әсирлеккә алалар. Икенсе көндө РККА частары ашығыс рәүештә ҡаланан ҡасалар. 7 майҙа Киевҡа Поляк Ғәскәренең кавалерия частары бәреп инә. Украинаның уң ярын яулағанда поляктарҙан 150 кеше һәләк була һәм 300 яралана. Киев ғәскәрҙәре польша тотоу ҙа мөмкин түгел. Әммә Киевты поляк ғәскәрҙәре тотоп ҡала алмаған. 14 майҙа Белоруссияла [[Михаил Тухачевский]] етәкселегендәге ярайһы уҡ көсәйтелгән Көнбайыш фронттың контрһөжүме башланды. Ә [[5 июнь|5 июндә]] Украинала 1-се атлы армия фронтты йырып сыға һәм поляктарҙы сигенергә мәжбүр итә. [[12 июнь|12 июндә]] Киевҡа Ҡыҙыл Армия ғәскәрҙәре инә (шулай уҡ ҡарағыҙ ''[[Киев операцияһы (1920)]]'') == Хәрби авиация ҡулланыу == 1920 йылдың башында Көнбайыш фронтта 16-сы армияның һөжүм итеү һыҙатында хәрби авиация төркөмө ойошторола. Башҡа фронттарҙан азат ителгән авиация отрядтары көнбайыш фронтҡа оҙатыла. Көсәйтеүгә 7-се армиянан 4-се, 6-сы һәм 31-се авиация отрядтары килә<ref>Березин П. Ф. Красная авиация борьбе с белополяками. — М.: Воениздат НКО СССР, 1940</ref> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == # Тухачевский М. Н. Поход за Вислу // Ю. Пилсудский. Война 1920 год. — М., 1992. # [http://militera.lib.ru/research/meltyukhov2/title.html Мельтюхов М. И. Советско-польские войны. Военно-политическое противостояние 1918—1939 гг] # Проф. Лех Вышчельский (1999). Киев 1920. Изд. «Беллона», Варшава ISBN 83-11-08963-9. # Тадеуш Кутшеба. Киевская операция. Варшава, 1937 # [http://scepsis.ru/library/id_2072.html № 134 Сводка материалов Редакционной коллегии о погромах военнослужащими польской армии в мае—июне 1920 г. в Киевской губ.] [[Категория:1920 йылғы низағтар]] [[Категория:Рәсәйҙә Граждандар һуғышы операциялары һәм алыштары]] [[Категория:Поляк-украин алыштары]] ml9cup0vlmqkismee1zmrhdzemifnjg 0 184438 1148537 2022-08-03T05:36:09Z З. ӘЙЛЕ 13454 "'''Домашников''' — рус ир-ат фамилияһы. Рус теленең Ярославь һөйләшендәге «домосед» һүҙенән килеп сыҡҡан. Домашнев, Домахин, Доможиров, Домашов варианттары ла бар. '''Домашникова''' — рус ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * Домашни..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Домашников''' — рус ир-ат фамилияһы. Рус теленең Ярославь һөйләшендәге «домосед» һүҙенән килеп сыҡҡан. Домашнев, Домахин, Доможиров, Домашов варианттары ла бар. '''Домашникова''' — рус ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Домашников Борис Фёдорович]] ([[5 апрель]] [[1924 йыл]] — [[20 июнь]] [[2003 йыл]]) — рәссам. РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1965) һәм халыҡ (1975), [[СССР]]-ҙың (1982) халыҡ рәссамы, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] (1967) кавалеры, БАССР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1965), [[Салауат Юлаев исемендәге премия]] лауреаты (1977). * [[Домашников Виктор Борисович]] ([[6 март]] [[1956 йыл]]) — рәссам. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} hddpmlq2e491hjtzdg8d9xgqp5m8a13 0 184439 1148540 2022-08-03T05:45:18Z З. ӘЙЛЕ 13454 "'''Дорофеев''' — ир-ат фамилияһы. Дорофей тигән сиркәү исеменән алынған. Грек һүҙенән бюарлыҡҡа килгән, тәржемәлә «Аллаһ бүләге» («дар Божий») тигәнде аңлата. '''Дорофеева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * Дорофеева Валентин..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Дорофеев''' — ир-ат фамилияһы. Дорофей тигән сиркәү исеменән алынған. Грек һүҙенән бюарлыҡҡа килгән, тәржемәлә «Аллаһ бүләге» («дар Божий») тигәнде аңлата. '''Дорофеева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дорофеева Валентина Александровна]] ([[24 июль]] [[1937 йыл]] — [[3 август]] [[2018 йыл]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] нефть сәнәғәте алдынғыһы, [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры (1986). * [[Дорофеева Лидия Якимовна]] ([[1924 йыл]] — [[1990 йыл]]) — совет оборона сәнәғәте производствоһы алдынғыһы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} == Топоним == * [[Дорофеев урамы (Өфө)|Дорофеев урамы]] . {{Исемдәш тораҡ пункттар}} gmsysgroxy39ckzm0eas0zp6o8lmndw 1148544 1148540 2022-08-03T05:47:53Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Топоним */ wikitext text/x-wiki '''Дорофеев''' — ир-ат фамилияһы. Дорофей тигән сиркәү исеменән алынған. Грек һүҙенән бюарлыҡҡа килгән, тәржемәлә «Аллаһ бүләге» («дар Божий») тигәнде аңлата. '''Дорофеева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дорофеева Валентина Александровна]] ([[24 июль]] [[1937 йыл]] — [[3 август]] [[2018 йыл]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] нефть сәнәғәте алдынғыһы, [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры (1986). * [[Дорофеева Лидия Якимовна]] ([[1924 йыл]] — [[1990 йыл]]) — совет оборона сәнәғәте производствоһы алдынғыһы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} == Топоним == * [[Дорофеев урамы (Өфө)|Дорофеев урамы]]. * [[Дорофеевка (Томь-Чумыш ҡушылдығы)|Дорофеевка]] — [[Рәсәй]] йылғаһы. {{Исемдәш тораҡ пункттар}} kcv5ihf485macm8k03f7qhwh7mwg4q8 1148545 1148544 2022-08-03T05:48:32Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki '''Дорофеев''' — ир-ат фамилияһы. Дорофей тигән сиркәү исеменән алынған. Грек һүҙенән бюарлыҡҡа килгән, тәржемәлә «Аллаһ бүләге» («дар Божий») тигәнде аңлата. '''Дорофеева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дорофеева Валентина Александровна]] ([[24 июль]] [[1937 йыл]] — [[3 август]] [[2018 йыл]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] нефть сәнәғәте алдынғыһы, [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры (1986). * [[Дорофеева Лидия Якимовна]] ([[1924 йыл]] — [[1990 йыл]]) — совет оборона сәнәғәте производствоһы алдынғыһы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). == Топоним == * [[Дорофеев урамы (Өфө)|Дорофеев урамы]]. * [[Дорофеевка (Томь-Чумыш ҡушылдығы)|Дорофеевка]] — [[Рәсәй]] йылғаһы. {{Фамилиялаштар исемлеге}} {{Исемдәш тораҡ пункттар}} 53sgdv93hlu2e8kmeoskzyv8abp2mai 1148566 1148545 2022-08-03T11:51:46Z Visem 8715 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Дорофеев''' — ир-ат фамилияһы. Дорофей тигән сиркәү исеменән алынған. Грек һүҙенән бюарлыҡҡа килгән, тәржемәлә «Аллаһ бүләге» («дар Божий») тигәнде аңлата. '''Дорофеева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дорофеева Валентина Александровна]] ([[24 июль]] [[1937 йыл]] — [[3 август]] [[2018 йыл]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] нефть сәнәғәте алдынғыһы, [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры (1986). * [[Дорофеева Лидия Якимовна]] ([[1924 йыл]] — [[1990 йыл]]) — совет оборона сәнәғәте производствоһы алдынғыһы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). * [[Дорофеева Надежда Владимировна]] ([[1990 йыл]]) — украин йырсыһы. == Топоним == * [[Дорофеев урамы (Өфө)|Дорофеев урамы]]. * [[Дорофеевка (Томь-Чумыш ҡушылдығы)|Дорофеевка]] — [[Рәсәй]] йылғаһы. {{Фамилиялаштар исемлеге}} {{Исемдәш тораҡ пункттар}} 8f6b7ivdik8s6ea745a64d96se0lj5g 0 184440 1148543 2022-08-03T05:46:42Z З. ӘЙЛЕ 13454 [[Дорофеев]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Дорофеев]] du3bq0sedevj9ual16apcrrjtnk0rip 0 184442 1148555 2022-08-03T08:56:23Z Akkashka 14326 "[[:ru:Special:Redirect/revision/123224544|Бурса (город)]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән wikitext text/x-wiki '''Бурса''' (тур. <span lang="tr" style="font-style:italic;">Bursa</span> йәки '''Пру́са''' {{Lang-el|Προύσα}}) — [[Кесе Азия|Анатолийҙың (Кесе Азия)]] төньяҡ-көнбайышындағы ҙур ҡала, ҙурлығы буйынса Төркиәлә [[Истанбул|Истамбул]], [[Анкара]] һәм [[Измир]] ҡалаларынан ҡала дүртенсе һәм шул уҡ исемле илдең (өлкәнең) административ үҙәге. == Халҡы == 2000 йыл иҫәбе буйынса, ҡалала 1 687 194 кеше, башлыса [[төрөктәр]] йәшәй. XX быуат башына тиклем ''Пруса'' ({{Lang-el|Προύσα}}, Прусса) тигән [[Грек теле|грек]] исеме өҫтөнлөк иткән, шулай уҡ Брусса; [[Төрөк теле|төрөксә]] ҡаланы шулай уҡ Йәшел Бурса (''Yeşil Bursa'') тип атайҙар. 1912 йылда ҡалала һәм тирәһендә: Төрөктәр — 72 993 кеше Гректар — 21 850 кеше Әрмәндәр —14 584 кеше Йәһүдтәр — 2 548 кеше<ref>George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918</ref> == Тарихы == 395 йылдан 1326 йылға тиклем ҡала [[Византия империяһы|Византия империяһына]] ҡарай, византийҙарҙы тар-мар итеп, төрөктәр ҡаланы уңышлы ҡамағандан һуң, Бурса [[Ғосман империяһы]] күскән. 1326-1365 йылдарҙа Бурса йәш Ғосман дәүләтенең баш ҡалаһы була. Шунан [[Әдирнә|Адрианополь]] баш ҡала була, әммә Бурса империяның сауҙа һәм рухи үҙәге булараҡ әһәмиәтен юғалтмаған. Солтан [[Баязит I]] тәүҙә ҡалала {{Тәржемәһеҙ 5|Йылдырым Кюллиеси|мечеть Йылдырым Кюллиеси|tr|Yıldırım Külliyesi}}мәсетен, һуңынан Ҙур мәсетте төҙөтә. 1402 йылда Мөхәммәт Солтан Мирза ҡаланы яндыра.<ref>Mohammad Habib, Khaliq Ahmad Nizami, ''A Comprehensive History Of India Vol.-V:'' The Delhi Sultanat'' (1970), p. 128''</ref> Әммә Бурса тергеҙелә һәм Константинополь ҡолағанға тиклем империя үҙәктәренеъң береһе булып ҡала. 1487 йылда унда 45 мең кеше йәшәгән.<ref>''The city in the Islamic world'', Volume 1, ed. [[Salma Khadra Jayyusi]], Renata Holod, Attilio Petruccioli, André Raymond, page 362.</ref> Ғосман империяһы осоронда ҡала үҙенең [[Ебәк|ебәктән]] эшләнгән әйберҙәре менән билдәле булған. 1855 йылдың 28 февралендә һәм 11 апрелендә булған ер тетрәүҙәрҙән, шулай уҡ ҡурҡыныс янғындан ҡала ҙур зыян күргән<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Брусса}}</ref>. [[Грек-Төрөк һуғышы (1919—1922)|1919-1922 йылдарҙағы Икенсе грек-төрөк һуғышы]] барышында 1920 йылдың йәйендә ҡала грек ғәскәре тарафынан алынған, 1922 йыл аҙағында ғына Төркиәгә ҡайтарылған. 1923 йылда Төркиә республикаһы иғлан ителгәндән һуң, Бурса Төркиәнең сәнәғәт үҙәктәренең береһе була. Был ваҡытта халыҡ һаны арта (1927 йылдан 2015 йылға тиклем халыҡ һаны утыҙ тапҡырға артҡан: 61 меңдән 1 184 000 тиклем кеше), халыҡ һаны буйынса Бурса Төркиәнең дүртенсе ҡалаһына әүерелә. == Иҫтәлекле урындары == Ҡаланың төп иҫтәлекле урындары: Улудағ, [[Йәшел мәсет]], Йәшел мавзолей (Ешиль тюрбе), Улу-Жами мәсете тау саңғыһы курорттары, шулай уҡ бөтә ҡала буйлап таралған йәшел скверҙар һәм баҡсалар. Дүрт христиан деноминацияһы 2002-2004 йылдарҙа тергеҙгән ҡаланың берҙән-бер христиан сиркәүе 2015 йылдың февралендә, ҡала властары талабы буйынса, азат ителергә тейеш ине. Бурса археологик музейына XX быуат башында нигеҙ һалына һәм Төркиәлә тәүгеләрҙең береһе булып тора.<ref name="ministry">{{Cite web|url=https://bursa.ktb.gov.tr/TR-94260/bursa-arkeoloji-muzesi.html|title=Bursa Arkeoloji Müzesi|lang=tr|publisher=Министерство культуры и туризма Турецкой республики|accessdate=2020-06-02|ref=Bursa Arkeoloji Müzesi|archive-date=2020-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200626004356/https://bursa.ktb.gov.tr/TR-94260/bursa-arkeoloji-muzesi.html|deadlink=no}}</ref>. == Иҡтисады == * Oyak-Renault автомобиль заводы * TOFAŞ автомобиль заводы * Джошкуноз автокомпоненттар предприятиеһы == Транспорты == 2002 йылда ҡалала метрополитен асыла. «Ностальгик трамвай» тип аталған линия ғәмәлдә, заманса трамвай селтәре төҙөлөшө алып барыла. Яҡын ғына ятҡан Истанбулдан башҡа илдәргә осор өсөн —Истанбул һәм Сәбих [[:ru:Международный_аэропорт_имени_Сабихи_Гёкчен|Гёкчен исемендәге]] аэропорттарҙы файҙаланалар. == Мәғариф == Бурсала ике дәүләт һәм бер шәхси университет бар. 1975 йылда нигеҙ һалынған Улудағ университеты ҡалалағы иң иҫке юғары белем биреү учреждениеһы булып ҡала. 1982 йылға тиклем «Бурса Университеты» тип йөрөтөлгән был учреждениела 47 000 ашыу студент белем ала. == Спорт == «Бурсаспор» тип аталған урындағы футбол клубы Төркиәнең 2009/2010 йылдар чемпионы булып тора, крокодил<ref>{{Cite web|url=http://www.bursaspor.org.tr/bs/timsaharena/|title=TİMSAH ARENA {{!}} Bursaspor Timsah Arena Stadyumu<!-- Заголовок добавлен ботом -->|accessdate=2016-02-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140508102034/http://www.bursaspor.org.tr/bs/timsaharena/|archivedate=2014-05-08|deadlink=yes}}</ref> формаһында төҙөлгән «Тимсах Арена» стадионында сығыш яһай. == Туғанлашҡан ҡалалар == == Шулай уҡ ҡарағыҙ == [[Категория:Төркиә ҡалалары]] c5c4p346k6odtt3x939ebdpfxghwsqv 1148556 1148555 2022-08-03T09:01:18Z Akkashka 14326 wikitext text/x-wiki {{НП }} {{Значения|Бурса}} '''Бурса''' (тур. Bursa йәки '''Пру́са''' {{Lang-el|Προύσα}}) — [[Кесе Азия|Анатолийҙың (Кесе Азия)]] төньяҡ-көнбайышындағы ҙур ҡала, ҙурлығы буйынса Төркиәлә [[Истанбул|Истамбул]], [[Анкара]] һәм [[Измир]] ҡалаларынан ҡала дүртенсе һәм шул уҡ исемле илдең (өлкәнең) административ үҙәге. == Халҡы == 2000 йыл иҫәбе буйынса, ҡалала 1 687 194 кеше, башлыса [[төрөктәр]] йәшәй. XX быуат башына тиклем ''Пруса'' ({{Lang-el|Προύσα}}, Прусса) тигән [[Грек теле|грек]] исеме өҫтөнлөк иткән, шулай уҡ Брусса; [[Төрөк теле|төрөксә]] ҡаланы шулай уҡ Йәшел Бурса (''Yeşil Bursa'') тип атайҙар. 1912 йылда ҡалала һәм тирәһендә: Төрөктәр — 72 993 кеше Гректар — 21 850 кеше Әрмәндәр —14 584 кеше Йәһүдтәр — 2 548 кеше<ref>George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918</ref> == Тарихы == 395 йылдан 1326 йылға тиклем ҡала [[Византия империяһы|Византия империяһына]] ҡарай, византийҙарҙы тар-мар итеп, төрөктәр ҡаланы уңышлы ҡамағандан һуң, Бурса [[Ғосман империяһы]] күскән. 1326-1365 йылдарҙа Бурса йәш Ғосман дәүләтенең баш ҡалаһы була. Шунан [[Әдирнә|Адрианополь]] баш ҡала була, әммә Бурса империяның сауҙа һәм рухи үҙәге булараҡ әһәмиәтен юғалтмаған. Солтан [[Баязит I]] тәүҙә ҡалала {{Тәржемәһеҙ 5|Йылдырым Кюллиеси|мечеть Йылдырым Кюллиеси|tr|Yıldırım Külliyesi}}мәсетен, һуңынан Ҙур мәсетте төҙөтә. 1402 йылда Мөхәммәт Солтан Мирза ҡаланы яндыра.<ref>Mohammad Habib, Khaliq Ahmad Nizami, ''A Comprehensive History Of India Vol.-V:'' The Delhi Sultanat'' (1970), p. 128''</ref> Әммә Бурса тергеҙелә һәм Константинополь ҡолағанға тиклем империя үҙәктәренеъң береһе булып ҡала. 1487 йылда унда 45 мең кеше йәшәгән.<ref>''The city in the Islamic world'', Volume 1, ed. [[Salma Khadra Jayyusi]], Renata Holod, Attilio Petruccioli, André Raymond, page 362.</ref> Ғосман империяһы осоронда ҡала үҙенең [[Ебәк|ебәктән]] эшләнгән әйберҙәре менән билдәле булған. 1855 йылдың 28 февралендә һәм 11 апрелендә булған ер тетрәүҙәрҙән, шулай уҡ ҡурҡыныс янғындан ҡала ҙур зыян күргән<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Брусса}}</ref>. [[Грек-Төрөк һуғышы (1919—1922)|1919-1922 йылдарҙағы Икенсе грек-төрөк һуғышы]] барышында 1920 йылдың йәйендә ҡала грек ғәскәре тарафынан алынған, 1922 йыл аҙағында ғына Төркиәгә ҡайтарылған. 1923 йылда Төркиә республикаһы иғлан ителгәндән һуң, Бурса Төркиәнең сәнәғәт үҙәктәренең береһе була. Был ваҡытта халыҡ һаны арта (1927 йылдан 2015 йылға тиклем халыҡ һаны утыҙ тапҡырға артҡан: 61 меңдән 1 184 000 тиклем кеше), халыҡ һаны буйынса Бурса Төркиәнең дүртенсе ҡалаһына әүерелә. == Иҫтәлекле урындары == Ҡаланың төп иҫтәлекле урындары: Улудағ, [[Йәшел мәсет]], Йәшел мавзолей (Ешиль тюрбе), Улу-Жами мәсете тау саңғыһы курорттары, шулай уҡ бөтә ҡала буйлап таралған йәшел скверҙар һәм баҡсалар. Дүрт христиан деноминацияһы 2002-2004 йылдарҙа тергеҙгән ҡаланың берҙән-бер христиан сиркәүе 2015 йылдың февралендә, ҡала властары талабы буйынса, азат ителергә тейеш ине. Бурса археологик музейына XX быуат башында нигеҙ һалына һәм Төркиәлә тәүгеләрҙең береһе булып тора.<ref name="ministry">{{Cite web|url=https://bursa.ktb.gov.tr/TR-94260/bursa-arkeoloji-muzesi.html|title=Bursa Arkeoloji Müzesi|lang=tr|publisher=Министерство культуры и туризма Турецкой республики|accessdate=2020-06-02|ref=Bursa Arkeoloji Müzesi|archive-date=2020-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200626004356/https://bursa.ktb.gov.tr/TR-94260/bursa-arkeoloji-muzesi.html|deadlink=no}}</ref>. == Иҡтисады == * Oyak-Renault автомобиль заводы * TOFAŞ автомобиль заводы * Джошкуноз автокомпоненттар предприятиеһы == Транспорты == 2002 йылда ҡалала метрополитен асыла. «Ностальгик трамвай» тип аталған линия ғәмәлдә, заманса трамвай селтәре төҙөлөшө алып барыла. Яҡын ғына ятҡан Истанбулдан башҡа илдәргә осор өсөн —Истанбул һәм Сәбих [[:ru:Международный_аэропорт_имени_Сабихи_Гёкчен|Гёкчен исемендәге]] аэропорттарҙы файҙаланалар. == Мәғариф == Бурсала ике дәүләт һәм бер шәхси университет бар. 1975 йылда нигеҙ һалынған Улудағ университеты ҡалалағы иң иҫке юғары белем биреү учреждениеһы булып ҡала. 1982 йылға тиклем «Бурса Университеты» тип йөрөтөлгән был учреждениела 47 000 ашыу студент белем ала. == Спорт == «Бурсаспор» тип аталған урындағы футбол клубы Төркиәнең 2009/2010 йылдар чемпионы булып тора, крокодил<ref>{{Cite web|url=http://www.bursaspor.org.tr/bs/timsaharena/|title=TİMSAH ARENA {{!}} Bursaspor Timsah Arena Stadyumu<!-- Заголовок добавлен ботом -->|accessdate=2016-02-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140508102034/http://www.bursaspor.org.tr/bs/timsaharena/|archivedate=2014-05-08|deadlink=yes}}</ref> формаһында төҙөлгән «Тимсах Арена» стадионында сығыш яһай. == Туғанлашҡан ҡалалар == <div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;"> * {{Украина}} [[Полтава]], [[Украина]] * {{Украина}} [[Николаев (Николаевская область)|Николаев]], [[Украина]] * {{Украина}} [[Винница (Винницкая область)|Винница]], [[Украина]] * {{Германия}} [[Дармштадт]], [[Германия]] (7 июля 1971) * {{Болгария}} [[Плевна]], [[Болгария]] (30 октября 1998) * {{Болгария}} [[Пловдив]], [[Болгария]] * {{Албания}} [[Тирана]], [[Албания]] (15 декабря 1998) * {{Азербайджан}} [[Гянджа]], [[Азербайджан]] * {{Флаг Казахстана}} [[Усть-Каменогорск]], [[Казахстан]] (2011) * {{Флаг|Крым}} [[Бахчисарай]], {{В Крыму|НП|1|кратко=1}}, (18 февраля 2010) * [[Фергана]], [[Узбекистан]] 1989 </div> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Пруса (миноносец)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * {{ВТ-ЭСБЕ|Брусса}} == Һылтанмалар == * {{official|https://www.bursa.bel.tr|Бурсы|lang=tr}} {{вс}} {{-}}{{Бурса}} {{Города Турции}} [[Категория:Бурса|*]] [[Категория:Төркиәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] goofp4plfv74b4htrxmpyfa029btk3q 1148557 1148556 2022-08-03T09:05:02Z Akkashka 14326 /* Туғанлашҡан ҡалалар */ wikitext text/x-wiki {{НП }} {{Значения|Бурса}} '''Бурса''' (тур. Bursa йәки '''Пру́са''' {{Lang-el|Προύσα}}) — [[Кесе Азия|Анатолийҙың (Кесе Азия)]] төньяҡ-көнбайышындағы ҙур ҡала, ҙурлығы буйынса Төркиәлә [[Истанбул|Истамбул]], [[Анкара]] һәм [[Измир]] ҡалаларынан ҡала дүртенсе һәм шул уҡ исемле илдең (өлкәнең) административ үҙәге. == Халҡы == 2000 йыл иҫәбе буйынса, ҡалала 1 687 194 кеше, башлыса [[төрөктәр]] йәшәй. XX быуат башына тиклем ''Пруса'' ({{Lang-el|Προύσα}}, Прусса) тигән [[Грек теле|грек]] исеме өҫтөнлөк иткән, шулай уҡ Брусса; [[Төрөк теле|төрөксә]] ҡаланы шулай уҡ Йәшел Бурса (''Yeşil Bursa'') тип атайҙар. 1912 йылда ҡалала һәм тирәһендә: Төрөктәр — 72 993 кеше Гректар — 21 850 кеше Әрмәндәр —14 584 кеше Йәһүдтәр — 2 548 кеше<ref>George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918</ref> == Тарихы == 395 йылдан 1326 йылға тиклем ҡала [[Византия империяһы|Византия империяһына]] ҡарай, византийҙарҙы тар-мар итеп, төрөктәр ҡаланы уңышлы ҡамағандан һуң, Бурса [[Ғосман империяһы]] күскән. 1326-1365 йылдарҙа Бурса йәш Ғосман дәүләтенең баш ҡалаһы була. Шунан [[Әдирнә|Адрианополь]] баш ҡала була, әммә Бурса империяның сауҙа һәм рухи үҙәге булараҡ әһәмиәтен юғалтмаған. Солтан [[Баязит I]] тәүҙә ҡалала {{Тәржемәһеҙ 5|Йылдырым Кюллиеси|мечеть Йылдырым Кюллиеси|tr|Yıldırım Külliyesi}}мәсетен, һуңынан Ҙур мәсетте төҙөтә. 1402 йылда Мөхәммәт Солтан Мирза ҡаланы яндыра.<ref>Mohammad Habib, Khaliq Ahmad Nizami, ''A Comprehensive History Of India Vol.-V:'' The Delhi Sultanat'' (1970), p. 128''</ref> Әммә Бурса тергеҙелә һәм Константинополь ҡолағанға тиклем империя үҙәктәренеъң береһе булып ҡала. 1487 йылда унда 45 мең кеше йәшәгән.<ref>''The city in the Islamic world'', Volume 1, ed. [[Salma Khadra Jayyusi]], Renata Holod, Attilio Petruccioli, André Raymond, page 362.</ref> Ғосман империяһы осоронда ҡала үҙенең [[Ебәк|ебәктән]] эшләнгән әйберҙәре менән билдәле булған. 1855 йылдың 28 февралендә һәм 11 апрелендә булған ер тетрәүҙәрҙән, шулай уҡ ҡурҡыныс янғындан ҡала ҙур зыян күргән<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Брусса}}</ref>. [[Грек-Төрөк һуғышы (1919—1922)|1919-1922 йылдарҙағы Икенсе грек-төрөк һуғышы]] барышында 1920 йылдың йәйендә ҡала грек ғәскәре тарафынан алынған, 1922 йыл аҙағында ғына Төркиәгә ҡайтарылған. 1923 йылда Төркиә республикаһы иғлан ителгәндән һуң, Бурса Төркиәнең сәнәғәт үҙәктәренең береһе була. Был ваҡытта халыҡ һаны арта (1927 йылдан 2015 йылға тиклем халыҡ һаны утыҙ тапҡырға артҡан: 61 меңдән 1 184 000 тиклем кеше), халыҡ һаны буйынса Бурса Төркиәнең дүртенсе ҡалаһына әүерелә. == Иҫтәлекле урындары == Ҡаланың төп иҫтәлекле урындары: Улудағ, [[Йәшел мәсет]], Йәшел мавзолей (Ешиль тюрбе), Улу-Жами мәсете тау саңғыһы курорттары, шулай уҡ бөтә ҡала буйлап таралған йәшел скверҙар һәм баҡсалар. Дүрт христиан деноминацияһы 2002-2004 йылдарҙа тергеҙгән ҡаланың берҙән-бер христиан сиркәүе 2015 йылдың февралендә, ҡала властары талабы буйынса, азат ителергә тейеш ине. Бурса археологик музейына XX быуат башында нигеҙ һалына һәм Төркиәлә тәүгеләрҙең береһе булып тора.<ref name="ministry">{{Cite web|url=https://bursa.ktb.gov.tr/TR-94260/bursa-arkeoloji-muzesi.html|title=Bursa Arkeoloji Müzesi|lang=tr|publisher=Министерство культуры и туризма Турецкой республики|accessdate=2020-06-02|ref=Bursa Arkeoloji Müzesi|archive-date=2020-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200626004356/https://bursa.ktb.gov.tr/TR-94260/bursa-arkeoloji-muzesi.html|deadlink=no}}</ref>. == Иҡтисады == * Oyak-Renault автомобиль заводы * TOFAŞ автомобиль заводы * Джошкуноз автокомпоненттар предприятиеһы == Транспорты == 2002 йылда ҡалала метрополитен асыла. «Ностальгик трамвай» тип аталған линия ғәмәлдә, заманса трамвай селтәре төҙөлөшө алып барыла. Яҡын ғына ятҡан Истанбулдан башҡа илдәргә осор өсөн —Истанбул һәм Сәбих [[:ru:Международный_аэропорт_имени_Сабихи_Гёкчен|Гёкчен исемендәге]] аэропорттарҙы файҙаланалар. == Мәғариф == Бурсала ике дәүләт һәм бер шәхси университет бар. 1975 йылда нигеҙ һалынған Улудағ университеты ҡалалағы иң иҫке юғары белем биреү учреждениеһы булып ҡала. 1982 йылға тиклем «Бурса Университеты» тип йөрөтөлгән был учреждениела 47 000 ашыу студент белем ала. == Спорт == «Бурсаспор» тип аталған урындағы футбол клубы Төркиәнең 2009/2010 йылдар чемпионы булып тора, крокодил<ref>{{Cite web|url=http://www.bursaspor.org.tr/bs/timsaharena/|title=TİMSAH ARENA {{!}} Bursaspor Timsah Arena Stadyumu<!-- Заголовок добавлен ботом -->|accessdate=2016-02-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140508102034/http://www.bursaspor.org.tr/bs/timsaharena/|archivedate=2014-05-08|deadlink=yes}}</ref> формаһында төҙөлгән «Тимсах Арена» стадионында сығыш яһай. == Туғанлашҡан ҡалалар == <div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;"> * {{Украина}} [[Полтава]], [[Украина]] * {{Украина}} [[Николаев (Николаевская область)|Николаев]], [[Украина]] * {{Украина}} [[Винница (Винницкая область)|Винница]], [[Украина]] * {{Германия}} [[Дармштадт]], [[Германия]] (1971 йылдың 7 июле) * {{Болгария}} [[Плевна]], [[Болгария]] (1998 йылдың 30 октябре) * {{Болгария}} [[Пловдив]], [[Болгария]] * {{Албания}} [[Тирана]], [[Албания]] (1998 йылдың 15 декабре) * {{Азербайджан}} [[Гәнжә]], [[Әзербайжан]] * {{Флаг Казахстана}} [[Усть-Каменогорск]], [[Ҡаҙағстан]] (2011) * {{Флаг|Крым}} [[Баҡсаһарай]], {{В Крыму|НП|1|кратко=1}}, (2010 йылдың 18 феврале) * [[Фергана]], [[Үзбәкстан]] 1989 </div> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Пруса (миноносец)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * {{ВТ-ЭСБЕ|Брусса}} == Һылтанмалар == * {{official|https://www.bursa.bel.tr|Бурсы|lang=tr}} {{вс}} {{-}}{{Бурса}} {{Города Турции}} [[Категория:Бурса|*]] [[Категория:Төркиәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] 6pd44l8sd772yxsvzyj3n49rfmnxurr 1148558 1148557 2022-08-03T09:05:51Z Akkashka 14326 /* Һылтанмалар */ wikitext text/x-wiki {{НП }} {{Значения|Бурса}} '''Бурса''' (тур. Bursa йәки '''Пру́са''' {{Lang-el|Προύσα}}) — [[Кесе Азия|Анатолийҙың (Кесе Азия)]] төньяҡ-көнбайышындағы ҙур ҡала, ҙурлығы буйынса Төркиәлә [[Истанбул|Истамбул]], [[Анкара]] һәм [[Измир]] ҡалаларынан ҡала дүртенсе һәм шул уҡ исемле илдең (өлкәнең) административ үҙәге. == Халҡы == 2000 йыл иҫәбе буйынса, ҡалала 1 687 194 кеше, башлыса [[төрөктәр]] йәшәй. XX быуат башына тиклем ''Пруса'' ({{Lang-el|Προύσα}}, Прусса) тигән [[Грек теле|грек]] исеме өҫтөнлөк иткән, шулай уҡ Брусса; [[Төрөк теле|төрөксә]] ҡаланы шулай уҡ Йәшел Бурса (''Yeşil Bursa'') тип атайҙар. 1912 йылда ҡалала һәм тирәһендә: Төрөктәр — 72 993 кеше Гректар — 21 850 кеше Әрмәндәр —14 584 кеше Йәһүдтәр — 2 548 кеше<ref>George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918</ref> == Тарихы == 395 йылдан 1326 йылға тиклем ҡала [[Византия империяһы|Византия империяһына]] ҡарай, византийҙарҙы тар-мар итеп, төрөктәр ҡаланы уңышлы ҡамағандан һуң, Бурса [[Ғосман империяһы]] күскән. 1326-1365 йылдарҙа Бурса йәш Ғосман дәүләтенең баш ҡалаһы була. Шунан [[Әдирнә|Адрианополь]] баш ҡала була, әммә Бурса империяның сауҙа һәм рухи үҙәге булараҡ әһәмиәтен юғалтмаған. Солтан [[Баязит I]] тәүҙә ҡалала {{Тәржемәһеҙ 5|Йылдырым Кюллиеси|мечеть Йылдырым Кюллиеси|tr|Yıldırım Külliyesi}}мәсетен, һуңынан Ҙур мәсетте төҙөтә. 1402 йылда Мөхәммәт Солтан Мирза ҡаланы яндыра.<ref>Mohammad Habib, Khaliq Ahmad Nizami, ''A Comprehensive History Of India Vol.-V:'' The Delhi Sultanat'' (1970), p. 128''</ref> Әммә Бурса тергеҙелә һәм Константинополь ҡолағанға тиклем империя үҙәктәренеъң береһе булып ҡала. 1487 йылда унда 45 мең кеше йәшәгән.<ref>''The city in the Islamic world'', Volume 1, ed. [[Salma Khadra Jayyusi]], Renata Holod, Attilio Petruccioli, André Raymond, page 362.</ref> Ғосман империяһы осоронда ҡала үҙенең [[Ебәк|ебәктән]] эшләнгән әйберҙәре менән билдәле булған. 1855 йылдың 28 февралендә һәм 11 апрелендә булған ер тетрәүҙәрҙән, шулай уҡ ҡурҡыныс янғындан ҡала ҙур зыян күргән<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Брусса}}</ref>. [[Грек-Төрөк һуғышы (1919—1922)|1919-1922 йылдарҙағы Икенсе грек-төрөк һуғышы]] барышында 1920 йылдың йәйендә ҡала грек ғәскәре тарафынан алынған, 1922 йыл аҙағында ғына Төркиәгә ҡайтарылған. 1923 йылда Төркиә республикаһы иғлан ителгәндән һуң, Бурса Төркиәнең сәнәғәт үҙәктәренең береһе була. Был ваҡытта халыҡ һаны арта (1927 йылдан 2015 йылға тиклем халыҡ һаны утыҙ тапҡырға артҡан: 61 меңдән 1 184 000 тиклем кеше), халыҡ һаны буйынса Бурса Төркиәнең дүртенсе ҡалаһына әүерелә. == Иҫтәлекле урындары == Ҡаланың төп иҫтәлекле урындары: Улудағ, [[Йәшел мәсет]], Йәшел мавзолей (Ешиль тюрбе), Улу-Жами мәсете тау саңғыһы курорттары, шулай уҡ бөтә ҡала буйлап таралған йәшел скверҙар һәм баҡсалар. Дүрт христиан деноминацияһы 2002-2004 йылдарҙа тергеҙгән ҡаланың берҙән-бер христиан сиркәүе 2015 йылдың февралендә, ҡала властары талабы буйынса, азат ителергә тейеш ине. Бурса археологик музейына XX быуат башында нигеҙ һалына һәм Төркиәлә тәүгеләрҙең береһе булып тора.<ref name="ministry">{{Cite web|url=https://bursa.ktb.gov.tr/TR-94260/bursa-arkeoloji-muzesi.html|title=Bursa Arkeoloji Müzesi|lang=tr|publisher=Министерство культуры и туризма Турецкой республики|accessdate=2020-06-02|ref=Bursa Arkeoloji Müzesi|archive-date=2020-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200626004356/https://bursa.ktb.gov.tr/TR-94260/bursa-arkeoloji-muzesi.html|deadlink=no}}</ref>. == Иҡтисады == * Oyak-Renault автомобиль заводы * TOFAŞ автомобиль заводы * Джошкуноз автокомпоненттар предприятиеһы == Транспорты == 2002 йылда ҡалала метрополитен асыла. «Ностальгик трамвай» тип аталған линия ғәмәлдә, заманса трамвай селтәре төҙөлөшө алып барыла. Яҡын ғына ятҡан Истанбулдан башҡа илдәргә осор өсөн —Истанбул һәм Сәбих [[:ru:Международный_аэропорт_имени_Сабихи_Гёкчен|Гёкчен исемендәге]] аэропорттарҙы файҙаланалар. == Мәғариф == Бурсала ике дәүләт һәм бер шәхси университет бар. 1975 йылда нигеҙ һалынған Улудағ университеты ҡалалағы иң иҫке юғары белем биреү учреждениеһы булып ҡала. 1982 йылға тиклем «Бурса Университеты» тип йөрөтөлгән был учреждениела 47 000 ашыу студент белем ала. == Спорт == «Бурсаспор» тип аталған урындағы футбол клубы Төркиәнең 2009/2010 йылдар чемпионы булып тора, крокодил<ref>{{Cite web|url=http://www.bursaspor.org.tr/bs/timsaharena/|title=TİMSAH ARENA {{!}} Bursaspor Timsah Arena Stadyumu<!-- Заголовок добавлен ботом -->|accessdate=2016-02-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140508102034/http://www.bursaspor.org.tr/bs/timsaharena/|archivedate=2014-05-08|deadlink=yes}}</ref> формаһында төҙөлгән «Тимсах Арена» стадионында сығыш яһай. == Туғанлашҡан ҡалалар == <div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;"> * {{Украина}} [[Полтава]], [[Украина]] * {{Украина}} [[Николаев (Николаевская область)|Николаев]], [[Украина]] * {{Украина}} [[Винница (Винницкая область)|Винница]], [[Украина]] * {{Германия}} [[Дармштадт]], [[Германия]] (1971 йылдың 7 июле) * {{Болгария}} [[Плевна]], [[Болгария]] (1998 йылдың 30 октябре) * {{Болгария}} [[Пловдив]], [[Болгария]] * {{Албания}} [[Тирана]], [[Албания]] (1998 йылдың 15 декабре) * {{Азербайджан}} [[Гәнжә]], [[Әзербайжан]] * {{Флаг Казахстана}} [[Усть-Каменогорск]], [[Ҡаҙағстан]] (2011) * {{Флаг|Крым}} [[Баҡсаһарай]], {{В Крыму|НП|1|кратко=1}}, (2010 йылдың 18 феврале) * [[Фергана]], [[Үзбәкстан]] 1989 </div> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Пруса (миноносец)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * {{ВТ-ЭСБЕ|Брусса}} == Һылтанмалар == * {{official|https://www.bursa.bel.tr|Бурсаның|lang=tr}} {{вс}} {{-}}{{Бурса}} {{Города Турции}} [[Категория:Бурса|*]] [[Категория:Төркиәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] 7gn2cqekiku7fcwyyy2c0ty92wigpr1 1148559 1148558 2022-08-03T09:10:09Z Akkashka 14326 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{НП }} {{Значения|Бурса}} '''Бурса''' (тур. Bursa йәки '''Пру́са''' {{Lang-el|Προύσα}}) — [[Кесе Азия|Анатолийҙың (Кесе Азия)]] төньяҡ-көнбайышындағы ҙур ҡала, ҙурлығы буйынса Төркиәлә [[Истанбул|Истамбул]], [[Анкара]] һәм [[Измир]] ҡалаларынан ҡала дүртенсе һәм шул уҡ исемле илдең (өлкәнең) административ үҙәге. == Халҡы == 2000 йыл иҫәбе буйынса, ҡалала 1 687 194 кеше, башлыса [[төрөктәр]] йәшәй. XX быуат башына тиклем ''Пруса'' ({{Lang-el|Προύσα}}, Прусса) тигән [[Грек теле|грек]] исеме өҫтөнлөк иткән, шулай уҡ Брусса; [[Төрөк теле|төрөксә]] ҡаланы шулай уҡ Йәшел Бурса (''Yeşil Bursa'') тип атайҙар. 1912 йылда ҡалала һәм тирәһендә: Төрөктәр — 72 993 кеше Гректар — 21 850 кеше Әрмәндәр —14 584 кеше Йәһүдтәр — 2 548 кеше<ref>George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918</ref> == Тарихы == 395 йылдан 1326 йылға тиклем ҡала [[Византия империяһы|Византия империяһына]] ҡарай, византийҙарҙы тар-мар итеп, төрөктәр ҡаланы уңышлы ҡамағандан һуң, Бурса [[Ғосман империяһы]] күскән. 1326-1365 йылдарҙа Бурса йәш Ғосман дәүләтенең баш ҡалаһы була. Шунан [[Әдирнә|Адрианополь]] баш ҡала була, әммә Бурса империяның сауҙа һәм рухи үҙәге булараҡ әһәмиәтен юғалтмаған. Солтан [[Баязит I]] тәүҙә ҡалала Йылдырым Кюллиеси|tr|Yıldırım Külliyesi}} мәсетен, һуңынан [[Ҙур мәсет]]те төҙөтә. 1402 йылда Мөхәммәт Солтан Мирза ҡаланы яндыра.<ref>Mohammad Habib, Khaliq Ahmad Nizami, ''A Comprehensive History Of India Vol.-V:'' The Delhi Sultanat'' (1970), p. 128''</ref> Әммә Бурса тергеҙелә һәм Константинополь ҡолағанға тиклем империя үҙәктәренеъң береһе булып ҡала. 1487 йылда унда 45 мең кеше йәшәгән.<ref>''The city in the Islamic world'', Volume 1, ed. [[Salma Khadra Jayyusi]], Renata Holod, Attilio Petruccioli, André Raymond, page 362.</ref> Ғосман империяһы осоронда ҡала үҙенең [[Ебәк|ебәктән]] эшләнгән әйберҙәре менән билдәле булған. 1855 йылдың 28 февралендә һәм 11 апрелендә булған ер тетрәүҙәрҙән, шулай уҡ ҡурҡыныс янғындан ҡала ҙур зыян күргән<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Брусса}}</ref>. [[Грек-Төрөк һуғышы (1919—1922)|1919-1922 йылдарҙағы Икенсе грек-төрөк һуғышы]] барышында 1920 йылдың йәйендә ҡала грек ғәскәре тарафынан алынған, 1922 йыл аҙағында ғына Төркиәгә ҡайтарылған. 1923 йылда Төркиә республикаһы иғлан ителгәндән һуң, Бурса Төркиәнең сәнәғәт үҙәктәренең береһе була. Был ваҡытта халыҡ һаны арта (1927 йылдан 2015 йылға тиклем халыҡ һаны утыҙ тапҡырға артҡан: 61 меңдән 1 184 000 тиклем кеше), халыҡ һаны буйынса Бурса Төркиәнең дүртенсе ҡалаһына әүерелә. == Иҫтәлекле урындары == Ҡаланың төп иҫтәлекле урындары: Улудағ, [[Йәшел мәсет]], Йәшел мавзолей (Ешиль тюрбе), Улу-Жами мәсете тау саңғыһы курорттары, шулай уҡ бөтә ҡала буйлап таралған йәшел скверҙар һәм баҡсалар. Дүрт христиан деноминацияһы 2002-2004 йылдарҙа тергеҙгән ҡаланың берҙән-бер христиан сиркәүе 2015 йылдың февралендә, ҡала властары талабы буйынса, азат ителергә тейеш ине. Бурса археологик музейына XX быуат башында нигеҙ һалына һәм Төркиәлә тәүгеләрҙең береһе булып тора.<ref name="ministry">{{Cite web|url=https://bursa.ktb.gov.tr/TR-94260/bursa-arkeoloji-muzesi.html|title=Bursa Arkeoloji Müzesi|lang=tr|publisher=Министерство культуры и туризма Турецкой республики|accessdate=2020-06-02|ref=Bursa Arkeoloji Müzesi|archive-date=2020-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200626004356/https://bursa.ktb.gov.tr/TR-94260/bursa-arkeoloji-muzesi.html|deadlink=no}}</ref>. == Иҡтисады == * Oyak-Renault автомобиль заводы * TOFAŞ автомобиль заводы * Джошкуноз автокомпоненттар предприятиеһы == Транспорты == 2002 йылда ҡалала метрополитен асыла. «Ностальгик трамвай» тип аталған линия ғәмәлдә, заманса трамвай селтәре төҙөлөшө алып барыла. Яҡын ғына ятҡан Истанбулдан башҡа илдәргә осор өсөн —Истанбул һәм Сәбих [[:ru:Международный_аэропорт_имени_Сабихи_Гёкчен|Гёкчен исемендәге]] аэропорттарҙы файҙаланалар. == Мәғариф == Бурсала ике дәүләт һәм бер шәхси университет бар. 1975 йылда нигеҙ һалынған Улудағ университеты ҡалалағы иң иҫке юғары белем биреү учреждениеһы булып ҡала. 1982 йылға тиклем «Бурса Университеты» тип йөрөтөлгән был учреждениела 47 000 ашыу студент белем ала. == Спорт == «Бурсаспор» тип аталған урындағы футбол клубы Төркиәнең 2009/2010 йылдар чемпионы булып тора, крокодил<ref>{{Cite web|url=http://www.bursaspor.org.tr/bs/timsaharena/|title=TİMSAH ARENA {{!}} Bursaspor Timsah Arena Stadyumu<!-- Заголовок добавлен ботом -->|accessdate=2016-02-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140508102034/http://www.bursaspor.org.tr/bs/timsaharena/|archivedate=2014-05-08|deadlink=yes}}</ref> формаһында төҙөлгән «Тимсах Арена» стадионында сығыш яһай. == Туғанлашҡан ҡалалар == <div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;"> * {{Украина}} [[Полтава]], [[Украина]] * {{Украина}} [[Николаев (Николаевская область)|Николаев]], [[Украина]] * {{Украина}} [[Винница (Винницкая область)|Винница]], [[Украина]] * {{Германия}} [[Дармштадт]], [[Германия]] (1971 йылдың 7 июле) * {{Болгария}} [[Плевна]], [[Болгария]] (1998 йылдың 30 октябре) * {{Болгария}} [[Пловдив]], [[Болгария]] * {{Албания}} [[Тирана]], [[Албания]] (1998 йылдың 15 декабре) * {{Азербайджан}} [[Гәнжә]], [[Әзербайжан]] * {{Флаг Казахстана}} [[Усть-Каменогорск]], [[Ҡаҙағстан]] (2011) * {{Флаг|Крым}} [[Баҡсаһарай]], {{В Крыму|НП|1|кратко=1}}, (2010 йылдың 18 феврале) * [[Фергана]], [[Үзбәкстан]] 1989 </div> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Пруса (миноносец)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * {{ВТ-ЭСБЕ|Брусса}} == Һылтанмалар == * {{official|https://www.bursa.bel.tr|Бурсаның|lang=tr}} {{вс}} {{-}}{{Бурса}} {{Города Турции}} [[Категория:Бурса|*]] [[Категория:Төркиәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] awvdlxd3yzxnhr5q1fv6tepr1m7lccw 1 184443 1148560 2022-08-03T10:39:51Z Баныу 28584 /* Һалаб, Халеб, Алеппо */ яңы бүлек wikitext text/x-wiki == Һалаб, Халеб, Алеппо == {{u|} ‎Akkashka }, Алеппо рәсми документтарҙа, карталарҙа, тарих дәреслектәрендә (башҡортсаға тәржемәһендә лә) боронғо исеме менән яҙылмаған. Боронғо исемен йәйә эсендә ҡалдырыу урынлы булалыр. Суриә 14 мухафазаға бүленгән, Халеб шул мухафазаның береһе, ә Алеппо ҡалаһы уның административ үҙәге булып тора. Урыҫ Википедияһында Халеб (мухафаза) айырым мәҡәлә бар.Мәҡәлә буйынса урыҫтарҙың фекерләшеү битенә лә иғтибар итегеҙ. "Башҡорт теле һүҙлеге"ндә ғәрәп теленән үҙләштергән "һалаб", "халаб", "халеб" тамырлы һүҙҙәр тапманым. ----[[Ҡатнашыусы: БАНЫУ|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 17:00, 14 август 2022 (UTC) qxbocut05zwhkdg3p5yderezlggqqsh 1148561 1148560 2022-08-03T10:41:14Z Баныу 28584 /* Һалаб, Халеб, Алеппо */ wikitext text/x-wiki == Һалаб, Халеб, Алеппо == {{u|} ‎Akkashka }}, Алеппо рәсми документтарҙа, карталарҙа, тарих дәреслектәрендә (башҡортсаға тәржемәһендә лә) боронғо исеме менән яҙылмаған. Боронғо исемен йәйә эсендә ҡалдырыу урынлы булалыр. Суриә 14 мухафазаға бүленгән, Халеб шул мухафазаның береһе, ә Алеппо ҡалаһы уның административ үҙәге булып тора. Урыҫ Википедияһында Халеб (мухафаза) айырым мәҡәлә бар.Мәҡәлә буйынса урыҫтарҙың фекерләшеү битенә лә иғтибар итегеҙ. "Башҡорт теле һүҙлеге"ндә ғәрәп теленән үҙләштергән "һалаб", "халаб", "халеб" тамырлы һүҙҙәр тапманым. ----[[Ҡатнашыусы: БАНЫУ|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 17:00, 14 август 2022 (UTC) gr9tsg9me00cnjjtirxaj19nr6h374s 1148562 1148561 2022-08-03T10:41:56Z Баныу 28584 /* Һалаб, Халеб, Алеппо */ wikitext text/x-wiki == Һалаб, Халеб, Алеппо == {{u| ‎Akkashka }}, Алеппо рәсми документтарҙа, карталарҙа, тарих дәреслектәрендә (башҡортсаға тәржемәһендә лә) боронғо исеме менән яҙылмаған. Боронғо исемен йәйә эсендә ҡалдырыу урынлы булалыр. Суриә 14 мухафазаға бүленгән, Халеб шул мухафазаның береһе, ә Алеппо ҡалаһы уның административ үҙәге булып тора. Урыҫ Википедияһында Халеб (мухафаза) айырым мәҡәлә бар.Мәҡәлә буйынса урыҫтарҙың фекерләшеү битенә лә иғтибар итегеҙ. "Башҡорт теле һүҙлеге"ндә ғәрәп теленән үҙләштергән "һалаб", "халаб", "халеб" тамырлы һүҙҙәр тапманым. ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 17:00, 14 август 2022 (UTC) ftq9s0sy6q0zy1dwsf0yfy4wwcl57y8 1148563 1148562 2022-08-03T10:48:00Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki == Һалаб, Халеб, Алеппо == {{u| ‎Akkashka }}, Алеппо рәсми документтарҙа, карталарҙа, тарих дәреслектәрендә (башҡортсаға тәржемәһендә лә) боронғо исеме менән яҙылмаған. Боронғо исемен йәйә эсендә ҡалдырыу урынлы булалыр. Суриә 14 мухафазаға бүленгән, Халеб шул мухафазаның береһе, ә Алеппо ҡалаһы уның административ үҙәге булып тора. Урыҫ Википедияһында Халеб (мухафаза) айырым мәҡәлә бар.Мәҡәлә буйынса урыҫтарҙың фекерләшеү битенә лә иғтибар итегеҙ. "Башҡорт теле һүҙлеге"ндә ғәрәп теленән үҙләштерелгән "һалаб", "халаб", "халеб" тамырлы һүҙҙәр тапманым. ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 17:00, 14 август 2022 (UTC) ipcp9uw6nnzvm86byjjoto0z2nd3rqh 0 184444 1148564 2022-08-03T11:44:22Z Visem 8715 "{{Река |Название = Ладыжинка |Национальное название = uk/Ладижинка |Изображение = | Подпись изображения = |Длина = 4 |Площадь бассейна = |Бассейн = Ҡара диңгеҙ |Расход воды = |Место измерения = |Исток..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki {{Река |Название = Ладыжинка |Национальное название = uk/Ладижинка |Изображение = | Подпись изображения = |Длина = 4 |Площадь бассейна = |Бассейн = Ҡара диңгеҙ |Расход воды = |Место измерения = |Исток = |Местоположение истока = Басалычивка ауылы |Высота истока = |Координаты истока = |Устье = [[Соб]] |Местоположение устья = |Высота устья = |Координаты устья = |Уклон реки = |Страна = Украина |Регион = |Позиционная карта = |Район = }} '''Ладыжинка''' ({{lang-uk|Ладижинка}}) — [[Украина]]лағы йылға. [[Винница өлкәһе]]нең Ғайсин районы аша көньяҡҡа табан аға. [[Соб]]тың һул ҡушылдығы, [[Ҡара диңгеҙ]] бассейнына ҡарай. Оҙонлоғо — 4 километр.<ref>{{Cite web|url=http://freemap.com.ua/maps/genshtab/m-35-119.jpg|title=Генеральный штаб. Гайсин|last=|first=|date=|website=|publisher=|language=|accessdate=|archive-date=6.09.2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170906164241/http://freemap.com.ua/maps/genshtab/m-35-119.jpg}}</ref> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Винница өлкәһе йылғалары]] jikn2eru8d47zuje2bmwpg0ix5kwxng 1148565 1148564 2022-08-03T11:46:49Z Visem 8715 wikitext text/x-wiki {{Река |Название = Ладыжинка |Национальное название = uk/Ладижинка |Изображение = | Подпись изображения = |Длина = 4 |Площадь бассейна = |Бассейн = Ҡара диңгеҙ |Расход воды = |Место измерения = |Исток = |Местоположение истока = Басалычивка ауылы |Высота истока = |Координаты истока = 48/43/45/N/29/16/21/E |Устье = [[Соб]] |Местоположение устья = |Высота устья = |Координаты устья = 48/41/51/N/29/18/02/E |Уклон реки = |Страна = Украина |Регион = |Позиционная карта = |Район = }} '''Ладыжинка''' ({{lang-uk|Ладижинка}}) — [[Украина]]лағы йылға. [[Винница өлкәһе]]нең Ғайсин районы аша көньяҡҡа табан аға. [[Соб]]тың һул ҡушылдығы, [[Ҡара диңгеҙ]] бассейнына ҡарай. Оҙонлоғо — 4 километр.<ref>{{Cite web|url=http://freemap.com.ua/maps/genshtab/m-35-119.jpg|title=Генеральный штаб. Гайсин|last=|first=|date=|website=|publisher=|language=|accessdate=|archive-date=6.09.2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170906164241/http://freemap.com.ua/maps/genshtab/m-35-119.jpg}}</ref> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Винница өлкәһе йылғалары]] m5jakpgcidb8lk745lkuvlx1u2d5xsx