Википедия bawiki https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Медиа Махсус Фекерләшеү Ҡатнашыусы Ҡатнашыусы менән һөйләшеү Википедия Википедия буйынса фекерләшеү Файл Файл буйынса фекерләшеү MediaWiki MediaWiki буйынса фекерләшеү Ҡалып Ҡалып буйынса фекерләшеү Белешмә Белешмә буйынса фекерләшеү Категория Категория буйынса фекерләшеү Портал Портал буйынса фекерләшеү Проект Проект буйынса фекерләшеү TimedText TimedText talk Модуль Модуль буйынса фекерләшеү Гаджет Гаджет буйынса фекерләшеү Гаджет билдәһе Гаджет билдәһе буйынса фекерләшеү 0 13265 1148652 1148612 2022-08-04T17:27:22Z Akkashka 14326 /* Урмансы тураһында ваҡытлы матбуғат */ wikitext text/x-wiki {{НП-Россия | статус = ауыл | русское название = Урманчино | оригинальное название = {{lang-ba|Урмансы}} | герб = | флаг = | lat_deg = 55 |lat_min = 8 |lat_sec = 41 | lon_deg = 58 |lon_min = 31 |lon_sec = 15 | CoordScale = | регион = Башҡортостан | регион в таблице = Башҡортостан | вид района = | район = Салаватский район{{!}}Салауат районы | район в таблице = | вид поселения = ауыл биләмәһе | поселение = Лаҡлы ауыл Советы (Салауат районы){{!}} Лаҡлы ауыл Советы | поселение в таблице = | внутреннее деление = | глава = | дата основания = | первое упоминание = | прежние имена = | статус с = | площадь = | высота центра НП = | население = {{ Население | Урманчино | тс }} | год переписи = {{ Население | Урманчино | г }} | плотность = | агломерация = | национальный состав = [[башҡорттар]] | конфессиональный состав = | этнохороним = | почтовый индекс = 452498 | почтовые индексы = | телефонный код = | цифровой идентификатор = 80247830002 | категория в Commons = | сайт = }} '''Урмансы''' ({{lang-ru|Урманчино}}) — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Салауат районы]]ндағы ауыл, [[Лаҡлы ауыл Советы (Салауат районы)|Лаҡлы ауыл Советы]]на ҡарай. [[2010 йыл]]дың 14 октябренә халыҡ һаны 405 кеше булған<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>. Почта индексы — 452498, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80247830002. == Географик урыны == Урмансы ауылы [[Әй (йылға)|Әй]] йылғаһы ҡушылдығы [[Лаҡлы |Лаҡлы йылғаһы]] буйында урынлашҡан. * Район үҙәгенә тиклем ([[Малаяҙ]]): 32 км * Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Лаҡлы]]): 6 км * Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Мөрсәлим]]): 20 км<ref>{{БЭ2013|76327}}</ref> == Тарихы == Урмансы ауылына [[Себер даруғаһы]] [[Түбәләҫ]] улусына ҡараған [[Ҡыуаҡан ырыуы|Түбәләҫ—Ҡыуаҡан ырыуы]] [[башҡорттар]]ы үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. «Иҫке ҡыштау» тип йөрөтөлгән урында, '''Яңғыҙ Ҡарағас''' янында, борон '''Тайшан''' ауылы торған. Унан себер каторгаһына тотҡондарҙы илткән '''Ятап юлы''' үткән, һәм ауыл халҡы хөкүмәт кешеләрен аҙыҡ-түлек, аттар менән тәьмин итергә тейеш булған. Бындай талауҙарҙан биҙрәгән халыҡ ауылдың хәҙерге урынына күсеп ултырған. Урмансы ауылы [[1765 йыл]]дан билдәле булған. Ауыл атамаһы тәүге төпләнеүсенең исеменән алынған. 1816 йылғы VII рәүиз материалдарында Урмансының улдары Аушан, Мырҙаш һәм Аҡмырҙа тураһында мәғлүмәт бар. Урмансының ейәне 80 йәшлек Аушан Урмансиндың улдары: 57 йәшлек Ильяс, 48 йәшлек указлы аҙансы Хәсән, 41 йәшлек Рамазан (улдары — Ҡотлозаман, Ҡотлоҡәҙәм, Мөхәмәтрәхим, Буранғол). Урмансының тағы ике улы: 63 йәшлек Мырҙаш (1753—1824) һәм 56 йәшлек Аҡмырҙа Урмансиндар күрһәтелгән. [[1795 йыл]]да Урмансы 13 кенә йорттан торған һәм унда 94 кеше йәшәгән. [[1816 йыл]]да Урмансыла 140 кеше, [[1834 йыл]]да — 175 кеше йәшәгән. Урмансы халҡы игенселек, малсылыҡ, солоҡсолоҡ менән шөғөлләнгән. [[1842 йыл]]да 108 сирек ужым һәм 359 сирек яҙғы ашлыҡ сәскәндәр. === Ауылдың ырыу аралары === * '''Аҡбалта'''. Аҡбалталар нәҫеленән Мөрсәлимов Ғәбсәләм, ауылдашы Ғариф Ғәлин менән, 1919 йылда Муса Мортазин бригадаһы составында революцион Петроградта Юденич ғәскәрҙәренә ҡаршы һуғыша, Украина, Польша ерҙәрен азат итеүҙә ҡатнаша. Шул уҡ нәҫелдән Фәхретдинов Илһам Йәләлетдин улы, данлы 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугире, 1943 йылда, дошман ҡамауынан сыҡҡанда һәләк була. Сәләхов Мөхәмәтйән Сәләх улы, 1938 йылда Өфөлә комвуз тамамлағас, күрше Илсекәйҙә колхоз рәйесе булып тәжрибә туплай һәм һуңынан тыуған Урмансы ауылындағы колхозды етәкләй. Коммунист булараҡ, бронь алыуына ҡарамаҫтан, үҙе теләп һуғышҡа китә һәм 1944 йылдың 22 авгусында Эстония ерендә башын һала<ref>Мирхәйҙәров Рифат Мәүлит улы. Аҡбалталар шәжәрәһе — Йүрүҙән, 2008, 5-се һан, 16 ғинуар</ref>. * Мырҙаш * Аушан * Манғол * Ҡырғыҙ * Үзбәк * Аҡмырҙа * Тайшан * Тәүеш * Һунбыҡ<ref> А. А. Камалов, Ф. У. Камалова «Атайсал», Өфө, Китап, 2001, 285-се б.; Мирхәйҙәров Рифат Мәүлит улы. Аҡбалталар шәжәрәһе — Йүрүҙән, 2008, 5-се һан, 16 ғинуар </ref>. == Биләмә берәмектәренә инеүе == <!-- {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100 %;margin:0;" --><!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы --> {| class="wikitable" |- ! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт |- | [[1795]] || Түбәләҫ улусы || Троицк өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы |- | [[1816]] || 2-се йорт || 4-се Башҡорт кантоны || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы |- | [[1834]] || 2-се йорт || 4-се Көнбайыш (Тау арты) командаһы|| Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы |- |[[1850]] || 2-се йорт || 5-се Башҡорт кантоны, Троицк өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы |- |[[1859]] || 7-се йорт || 8-се Башҡорт кантоны, Троицк өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы |- |[[1895]] || Нәсибаш улусы || Златоуст өйәҙе || Өфө губернаһы || Рәсәй империяһы |- |[[1920]] || Ҡалмаҡҡол улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:COA Russian SFSR.svg|20px]] РСФСР |- |[[1926]] || Ҡалмаҡҡол улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР |- |[[1935]] || Лаҡлы ауыл советы || Малаяҙ районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР |- |[[1943]] || Лаҡлы ауыл советы|| Салауат районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР |- |[[1990]] || Лаҡлы ауыл советы || Салауат районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы |- <!-- |- | || || || || --> <!-- Күсереп алыу өсөн --> |} === Урмансыларҙың 1812 йылғы Ватан һуғышында ҡатнашыуы === [[Файл:Лейпциг-2013. У памятника башкирским воинам. делегации России и бургомистра Лейпцига.DSC00197.JPG|мини|left|<small>1813 йылда «Халыҡтар алышы» яуында ҡатнашҡан башҡорт яугирҙәренә ҡуйылған һәйкәл. [[Лейпциг]], [[Германия]]</small>]] 1812 йылғы Ватан һуғышында түбәләҫтәр 4-се Көнбайыш башҡорт кантоны улустарынан төҙөлгән 7-се полк составында һуғышҡан. Зауряд-хорунжий Биктимер Аҡбалтин 1813 йылдың 4-7 октябрендә [[Лейпциг]] янында "Халыҡтар алышы"нда күрһәткән батырлығы өсөн Изге Анна ордены менән бүләкләнә<ref>[http://ebook.bashnl.ru/reader/bookView.html?params=UmVzb3VyY2UtMjI3MTI/0JvRjtCx0LXQt9C90YvQtSDQstGLINC80L7QuNChNDg0Mi05Ng А. Асфандияров. Любезные вы мои… Уфа: Китап, 1992, с.30]</ref><ref>Мирхәйҙәров Рифат Мәүлит улы. Аҡбалталар шәжәрәһе — Йүрүҙән, 2008, 5-се һан, 16 ғинуар</ref>. == Урмансы ауылының XIX быуат уртаһынан артабанғы үҫеше == Урмансыла [[1859 йыл]]да — 280 кеше, [[1865 йыл]]да 39 йортта — 230 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған.<ref>Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 145—146 с.</ref> Халыҡ ер эшкәртеү ([[1842 йыл]]да 108 сирек ужым һәм 359 сирек яҙғы икмәк сәселгән), малсылыҡ, солоҡсолоҡ менән шөғөлләнгән. [[XIX быуат]] аҙағында [[Златоуст өйәҙе]] ауылдары буйынса мәғлүмәт биргән йыйынтыҡта Урмансы тураһында былай тип яҙылған: «Ер 140 рәүиз йәненә бер урында бүленгән. Ер биләү формаһы — община ере. Ер биләү формаһы — дөйөм общинаныҡы. 1890 йылдан рәүиз йәненә түгел, эшкә яраҡлы һәр ир-ат башына ҡарата ер бүлеме бирелә башлаған. Урындағы оҫталар тарафынан яһалған ике һабанлы, киҫелешле һөрөү ысулы ҡулланыла. Ауылда бер һуҡҡыс һәм 4 елгәргес бар. Сәсеү әйләнеше дөрөҫ булмаған йәғни тәртипһеҙ өс баҫыулы. Иң яҡшы уңыш түбәндәгесә: сәселгән 8 бот арыштан — 1 дисәтинәнән 85 бот, 15 бот һолонан — 120 бот, 12 бот бойҙай һәм арпанан — 100—105 бот. Көтөүлек йәғни мал утлау урындары 500 дисәтинә тәшкил итә. Файҙалана торған ерҙәрҙе халыҡ ҡуртымға алмай. Йорт хужаларының күбеһе үҙҙәренең бүлендек еренән участкаларын: 157 дисәтинә һөрөнтө ерҙәрен — дисәтинәһенә 50-шәр тин, 234 дисәтинә сабынлыҡ һәм ҡалдауҙар — дисәтинәһенә 30-50-шәр тиндән ҡуртымға бирелә<ref>МИБ. Т. 5. С. 128. Такого мнения придерживаются Ф. Хи­самитдинова и Р. Шакуров ЦГИА РБ. Ф. 138. Оп. 2. Д. 345 (1816 г.), 485 (1834 г.)</ref>. Ауылдың тирмән урыны — йылына 35 һум менән 12 йылға ҡортомға бирелә. Һыу тирмәне йәмғиәт милкендә. Ауылда кибет бар. Халыҡ заводтар тирәһенә лә эшкә урынлаша. Баҙар пункттары — Йүрүҙән һәм Ҡатау заводтары — менән бәйләнеште таулы-ташлы юлдар ҡыйынлаштыра»<ref>Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001 </ref>. == Ауылдың XX быуаттағы үҫеше == [[1906 йыл]]да Урмансыла шулай уҡ 3 бакалея кибете, тимерлек теркәлгән. Ә [[1920 йыл]]да Урмансылағы 85 йортта 443 кеше йәшәгән. Урмансыла колхоз барлыҡҡа килгәндән һуң, «ауыл магазинында һатыусы, колхоз председателе, урман ҡараусыһы булып та» Мөхәмәтшәриф Мырҙакамалов эшләй. 1942 йылдың 6 ғинуарында һуғышҡа алына<ref>''Зәлифә Әбүбәкерова (инеш һүҙ)'' Олатайым тормошо һәм мираҫы — «Ағизел» ж., 2021 йыл, 6-сы һан, июнь, 170 б.</ref>. Колхоздарҙы эреләткәс, Урмансы ауылы [[Хамматов Шәрифулла Хәбибулла улы|Шәрифулла Хамматов]] исемендәге колхоздың бригадаһы була. 90-сы йылдарҙа Айрат һәм Дамир Мөрсәлимовтар «Уңыш» исемле фермер хужалығы ойоштора, бер аҙҙан үҙ аллы хужалыҡ булып айырылған «Шишмә» колхозы уға ҡушыла. Шулай уҡ «Солтановтар» фермер хужалығы бар<ref>Мирхәйҙәров Рифат Мәүлит улы. Аҡбалталар шәжәрәһе — Йүрүҙән, 2008, 5-се һан, 16 ғинуар</ref>. Һуғыштан һуң — Урмансы 8-йыллыҡ мәктәбе, 90-сы йылдарҙан яңы ике ҡатлы бинала урта мәктәп эшләй. Урмансы 8-йыллыҡ мәктәбен Ленин ордены кавалеры, РСФСР-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы [[Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы]] етәкләй. 60-сы йылдар һуңында Мәҙәниәт йорто төҙөлә. Уның эргәһендә «Әхирәттәр» ҡатын-ҡыҙҙар клубы һәм «Етегән» фольклор ансамбле уңышлы эшләй<ref>Абдуллина М. Ф. Изгелек орлоғо сәсеүселәр — Йүрүҙән, 2006, 50-се һан, 21 июнь</ref>. [[2000 йыл]]дарҙа «Мырҙаш» мәсете (имам — Шәймырҙин Наил хәҙрәт) төҙөлә, Урмансы шишмәһенә япма эшләнә. . Ауылда шулай уҡ балалар баҡсаһы, фельдшер-акушер пункты эшләй. Урамдарға асфальт түшәлгән, һыу колонкалары бар. == Халыҡ һаны == Урмансы ауылында башҡорттар йәшәй (2002). '''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)''' {| class="wikitable " style="text-align:center" | style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)''' |- | 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)|||||||||| |- | 1920 йыл 26 август||443|||||||| |- | 1926 йыл 17 декабрь|||||||||| |- | 1939 йыл 17 ғинуар||509|||||||| |- | 1959 йыл 15 ғинуар||501|||||||| |- | 1970 йыл 15 ғинуар|||||||||| |- | 1979 йыл 17 ғинуар|||||||||| |- | 1989 йыл 12 ғинуар||434|||||||| |- | 2002 йыл 9 октябрь||511|||||||| |- | 2010 йыл 14 октябрь||405||192||213||47,4||52,6 |- |} {{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}} == Билдәле кешеләре == * [[Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы]] (1924—2004), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ветераны, [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры, [[Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы]]. * Хөрмәтуллин Әнүәр Ғәлиулла улы (1921-), [[Ленин ордены]] кавалеры. * [[Рамазанов Янис Низаметдин улы]] (1968 йыл) — филолог, [[Башҡортостан юлдаш телевидениеһы]] алып барыусыһы, тележурналист, әҙәби программалар бүлегенең баш белгесе. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2002). * Талипова (Ҡоләхмәтова) Флүрә () — Стәрлетамаҡ педагогия академияһының башҡорт-рус филологияһы факультетын, театр училищеһын тамамлаған, Татарстандың Яр Саллы ҡалаһында йәшәй, йырҙар ижад итә, йырсы. * Дилмөхәмәтов Хәйҙәр Хәбибрахман улы (1962) — Өфөләге [[Совет Армияһының музыкаль тәрбиәләнеүселәр мәктәп-интернаты]]нда уҡыған, 1979—1986 йй., тәүҙә Саратов лётчиктар училищеһының тынлы оркестрында, һуңғараҡ контракт буйынса Ватан алдында бурысын үтәй;һәүәҫкәр композитор. Мөрсәлимдә йәшәй, тимер юлсы. * Ноғаманов Айҙар Самат улы (1982) — М. Аҡмулла исемендәге БДПУ тамамлаған, журналист, Салауат районының башҡорт телендә сыҡҡан «Йүрүҙән» гәзите редакторы булып эшләй. * Бермөхәмәтов Илгиз Ирек улы () — БСТ каналының «Яңылыҡтар» бүлеге операторы * Бермөхәмәтов Рәфис Ҡасим улы (1963—2005)- БДУ- ның химия факультетын тамамлаған, «Тарк» машина майын уйлап табыусы, бик күп патент авторы. * Ноғаманова Әлиә Самат ҡыҙы (1983) — Ҡасим Дәүләткилдеев исемендәге республика һынлы сәнғәт гимназия-интернатын (2000), Башҡорт дәүләт университетын (2008) тамамлаған, рәссам, сит телдәр уҡытыусыһы. * [[Сәйетғәлин Сафуан Лоҡман улы]] — Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2022), мулла, сәсән, ҡурайсы. * Сәйетғәлин Сәйет Сафуан улы — йырсы, «Йәшлек шоу-2016» Республика йәштәр фестивалендә беренсе урын алыусы. == Урмансыла тыуып-үҫкәндәр == [[Зарипова Рәғиҙә Лоҡман ҡыҙы]] ([[1 июнь]] [[1962]], БАССР, Салауат районы, Урмансы ауылы) — Өфө ҡалаһы 140-сы Башҡорт гимназияһының башланғыс кластар уҡытыусыһы, «Баш ҡала байлығы» X конкурсында «Өфө — әүҙем гражданлыҡ позициялы кешеләр ҡалаһы» номинацияһында еңеп, Йәмәғәт премияһына лайыҡ булды. Рәғиҙә Лоҡман ҡыҙы 7 йыл директор урынбаҫары булып эшләне, башланғыс класс уҡытыусыларының мәктәп методик берекмәһен етәкләне<ref>[https://yandex.ru/video/preview/?text=%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D0%B4%D0%B0%20%D0%BB%D1%83%D0%BA%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&path=wizard&parent-reqid=1632934414977879-5427098320243615835-vla1-5252-vla-l7-balancer-8080-BAL-6783&wiz_type=vital&filmId=6493127181780480112 Зарипова Рагида Лукмановна]</ref>. == Урамдары == {{Колонки|2}} * Урман урамы ({{lang-ru|}} Лесная (улица) * Йәшел урам ({{lang-ru|}} Зелёная (улица) * Таулы урамы ({{lang-ru|}} Нагорная (улица) * Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная (улица) * Рәми Ғарипов урамы ({{lang-ru| Рами Гарипова (улица)}}) * Йәштәр урамы ({{lang-ru|}} Молодёжная (улица) * Салауат урамы ({{lang-ru|}} Салавата (улица) <ref>[https://mapdata.ru/bashkortostan/salavatskiy-rayon/derevnya-urmanchino/ Карта д. Урманчино. Улицы]</ref>{{Колонки|конец}} == Тирә-яҡ мөхит == ; Ер-һыу атамалары: ''Тау, ҡалҡыулыҡ исемдәре'': '''Бейектүбә''' аҫтынан шифа һыулы Урмансы шишмәһе — Һалҡын шишмә урғылып сыға. '''Илсекәй осҡан''' — был тауҙың икенсе төп атамаһы ''Ямантау''. 1914 йылда Ямантауҙа боксит мәғдәне табылғас, уны «Баҡал руда идаралығы» һатып ала. Ауыл ирҙәре үҙҙәренең аттары менән [[Силәбе өлкәһе]]ндәге [[Баҡал (Силәбе өлкәһе)|Баҡал]]ҡалаһына руда ташығандар. Шул тауҙа аты-йөгө менән ҡолаған Илсекәй осҡан тигән исеме лә халыҡ телендә һаҡланған. '''Хужағол тауы''' — ауыл яғынан [[Һикеяҙ (Әй ҡушылдығы)|Һикеяҙ]] йылғаһы буйындағы һыу тирмәненә төшә торған тауҙы тирмән хужаһы Хужахмәт исеме менән бәйләп атап йөрөткәндәр. ''Йылға, шишмә атамалары'': [[Һикеяҙ (Әй ҡушылдығы)|Һикеяҙ]], '''Лаҡлы йылғаһы, Урмансы (Һалҡын) шишмә(һе), Лағыр(Ҡондоҙ) шишмәһе, Хөштәм шишмәһе''' ''Урман, ер атамалары'': '''Иҫке Ҡыштау '''— Урмансы ауылының элекке урыны, ауылдан 1,5-2 саҡрым көнбайышта урынлашҡан. Элек унан Себер каторгаһына илтеүсе ''Ятап юлы'' үткән булған. Уларҙы ауыл халҡы ашатырға, кейендерергә тейеш булған. Ошо ауырлыҡтарҙан ялҡып, халыҡ Урмансының хәҙерге урынына күсенгән<ref>''Мирхайдаров Р. М.'' История деревни Урманчино. С. 132—138 — Республиканский форум краеведов и музейных работников, посвящённый 75-летию Победы в Великой Отечественной войне / Сборник статей и материалов 1 декабря 2020 г./ Ред.-сост.: М. М. Зулькарнев (отв. редактор), С. А. Севастьянов, М. В. Гаухмаг, К. А. Мельникова. —. Уфа: Книга-Принт, 2020. — 376 с.: илл. ISBN 978-5-6045370-5-3</ref>. '''Көйөк''' — Иҫке Ҡыштау урынынан йыраҡ булмаған урманлы урын. Ата-бабалар элек, урмандың ағасын төпләп яндырып, иген баҫыуы эшләгән урынды Көйөк тип йөрөткәндәр. Һуңғараҡ Көйөктө яңынан урман баҫҡан. '''Йылыгин''' тип элек Рус Илсекәйе байы Елагиндың ҡортомға алып эшкәрткән ерен әйтәләр<ref>Мирхәйҙәров Айнур Рифат улы. Олатайым һөйләгәндәре (ер-һыу атамаларының килеп сығышы) — Йүрүҙән, 2002, 85-се һан, 19 октябрь </ref>. '''Һарғамыш''' — Лаҡлы һәм Урмансы юл буйындағы ялан. '''Балаһар, Арҡа башы''' == Золом ҡорбандары == Урмансылағы «Осҡон» колхозы ветврачы Йосопов Һиҙиәт Йосоп улы (1901—1953) 1937 йылда, 1932, 1938 йылдарҙа, ике тапҡыр, ауылдың эшлекле ире, рус-япон һуғышында ҡатнашҡан, һуңғараҡ һыу тирмәне тотҡан Буранғолов Хужахмәт Буранғол улы<ref>Ағиҙел, 2002, 4-се һан </ref>, 1938 йылда Хужин Нурый, 1932 йылда '''Шаһиморатов Хәйбулла мулла'''<ref>Ағиҙел, 2006, 8-се һан, 155-се бит </ref> репрессияға дусар ителәләр. Әйтеп үтер кәрәк, Хәйбулла имам 1917 йылдың июнь айында Ырымбурҙа үткән I Башҡорт съезында һәм 1917 авгусында үткән II Дөйөм башҡорт съезында делегат булып ҡатнаша. Һуңынан Златоуст өйәҙенең Ҡалмаҡҡол, Нәсибаш, Мырҙалар улусы башҡорттарын, 10 меңләп кешене, Нәсибаш улусына төбәк йыйынына саҡыра. Харисов Талип Харис улы 1938 йылдың 16 ғинуарында, халыҡ дошманы, тип атып үлтерелә. Динекәйев Абдрахман Динекәй улы, мөлкәте ауыл халҡына таратып бирелһә лә, балалары күп булыуға ҡарамаҫтан, бөтөн малын үҙе теләп колхозға тапшыра. [[1942 йыл]]да һуғышта хәбәрһеҙ юғала<ref>Мирхәйҙәров Рифат Мәүлит улы. Урмансының сәйәси золом ҡорбандары — Йүрүҙән, 2006, 88-се һан, 28 октябрь </ref> == Бөйөк Ватан һуғышынан әйләнеп ҡайтмаған яугирҙәр == Мәғлүмәт сығанаҡтары. # Хәтер китабында Салауат районы яугирҙәре, [https://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=400349377&page=9 Память Башкортостан. Книга 17. Салаватский район, 1-102 с.]. ''Яу яланынанда йәки госпиталдә үлеп ҡалғандар''. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%;margin:0;" | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Шәрифе, исеме, атаһы исеме''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Тыуған йылы''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Үлгән йылы''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡыҫҡаса мәғлүмәт''' |- |Аллаяров Йәғәфәр Аллаяр улы||__.__.1905||01.09.1943||рядовой, яу яланында үлгән, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. 73-сө уҡсылар дивизияһы уҡсыһы. Орёл өлкәһе, Кромский районы, Лепешкино ауылында ерләнгән. |- |Ғәйнитов Ғилметдин Ғәйнит улы||__.__.1910||06.07.1942||рядовой, яу яланында үлгән, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. 342-се уҡсы дивизияһы, 1146-сы уҡсы полкы. Калинин өлкәһе, Зубцовский районында ерләнгән. |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |} ''Хәбәрһеҙ юғалғандар'' {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%;margin:0;" | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Шәрифе, исеме, атаһы исеме''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Тыуған йылы''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Юғалған йылы''' | align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡыҫҡаса мәғлүмәт''' |- |Аҡмырҙин Миңдебай Йосоп улы||__.__.1903||11.12.1943||сержант, хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. |- |Аллаяров Ғибәй Аллаяр улы||__.__.1917||__.10.1943||рядовой, хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. |- |Бәҙретдинов Ғәбит||__.__.1924||__.__.1944||рядовой, хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. |- |Ғәлләмов Баяз Ғәлләм улы||__.__.1910||__.03.1942||рядовой, хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |- | улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында --> |} == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Ҡыуаҡан]] * [[Түбәләҫ]] == Ҡушаматтар == == Әҙәбиәт == * ''Асфандияров А. З.'' История сёл и деревень Башкортостана (справочник). Уфа: Китап, 2001, книга 9, 145—148 с. * ''Хисамитдинова Ф. Г.'' Башкирская ойконимия XVI—XIX вв. Уфа, Башкирское книжное издательство, 1991. * ''Гвоздикова И. М.'' Салават Юлаев. Следственные материалы. Уфа, 1992. * ''Ахмадиев Б. Х., Гафаров Х. А., Гибадуллин В. Г.'' На земле легендарного Салавата. Уфа, 1988. * ''Мирхайдаров Р. М.'' История деревни Урманчино. С. 132—138 — Республиканский форум краеведов и музейных работников, посвящённый 75-летию Победы в Великой Отечественной войне / Сборник статей и материалов 1 декабря 2020 г./ Ред.-сост.: М. М. Зулькарнев (отв. редактор), С. А. Севастьянов, М. В. Гаухмаг, К. А. Мельникова. —. Уфа: Книга-Принт, 2020. — 376 с.: илл. ISBN 978-5-6045370-5-3 == Урмансы тураһында ваҡытлы матбуғат == * ''Ағиҙел'', 2002, 4-се һан. * ''Мирхәйҙәров А. Р.'' Олатайым һөйләгәндәре (ер-һыу атамаларының килеп сығышы) — Йүрүҙән, 2002, 85-се һан, 19 октябрь. * ''Сәйетғәлин Сафуан.'' Түбәләҫ ырыуы. Әйт, тиһәгеҙ, әйтәйем (ҡобайырҙар) — Йүрүҙән, 2006, 20-се 11 март. * ''Абдуллина М. Ф.'' Изгелек орлоғо сәсеүселәр — Йүрүҙән, 2006, 50-се һан, 21 июнь. * ''Ағиҙел'', 2006, 8-се һан, 155-се бит. * ''Мирхәйҙәров Р. М.'' Урмансының сәйәси золом ҡорбандары — Йүрүҙән, 2006, 88-се һан, 28 октябрь. * ''Мирхәйҙәров Р. М.'' Аҡбалталар шәжәрәһе — Йүрүҙән, 2008, 5-се һан, 16 ғинуар. * ''Ноғаманов Айҙар.'' Ғаилә фотоһы тарихынан (Фәйрүзә Дилмөхәмәтова тураһында) — Йүрүҙән, 2008, 87-се һан, 29 октябрь. * ''Зәлифә Әбүбәкерова (инеш һүҙ)'' Олатайым тормошо һәм мираҫы — «Ағиҙел» ж., 2021 йыл, 6-сы һан, июнь, 170 б. == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|76327}} * {{ИСДБ|страница=522}} * [http://ufagen.ru/places/salavatskiy/urmanchino.html Урмансы ауылы хаҡында «Геналогия и архивы» сайтында]{{ref-ru}} * Народный ансамбль «Етегән» из д. Урманчино встречает французов из ЮНЕСКО == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Навигация1 |Портал = Башҡортостан ауылдары |Викисловарь = |Викиучебник = |Викицитатник = |Викитека = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) |Викивиды = |Викиновости = |Викисклад = |Метавики = |Проект = Башҡортостан ауылдары }} {{Салауат районы ауылдары}} {{Тышҡы һылтанмалар}} [[Категория:Салауат районы ауылдары]] [[Категория:Проект:Башҡортостан ауылдары]] gkah5cb2q5eobwe0ajih2tyfrolj0k2 0 19935 1148671 723650 2022-08-04T18:37:43Z ZUFAr 191 wikitext text/x-wiki {{Река |Название = Тяжин |Национальное название = |Изображение = |Подпись изображения = |Длина = 165 |Площадь водосбора = 2150 |Бассейн = Кия (Чулым ҡушылдығы)/Чулым (Объ ҡушылдығы)/Обь/Кара диңгеҙе |Расход воды = |Место измерения = |Исток = |Местоположение истока = |Высота истока = |Координаты истока = 55.8695/88.563 |Устье = Кия (Чулым ҡушылдығы) |Местоположение устья = һул ярына тамағынан 212 км өҫтәрәк |Высота устья = |Координаты устья = 56.3305/87.7875 |Уклон реки = |Страна = Россия |Регион = Кемеровская область |Район = Тяжин район/Мариин район }} '''Тяжин''' — [[Рәсәй]] йылғаһы. [[Кемерово өлкәһе]] <ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Гидротехник ҡоролмалар һәм дәүләт һыу кадастрының Рәсәй Үҙәк реестры}}</ref> биләмәләрендә аға. Йылға КАР/ОБЬ/2542/376/212 ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 165 км. == Һыу реестры мәғлүмәттәре == [[Рәсәй дәүләт һыу реестры]] мәғлүмәте буйынса йылға [[Үрге Обь һыу бассейны округы]]нда урынлашҡан, [[һыу хужалығы участкаһы]] — [[Чулым (Обь ҡушылдығы)|Чулым]] йылғаһы, [[Ачинск]] ҡалаһынан [[Зырянское (Томск өлкәһе)|Зырянское]] ауылындағы һыу үлсәү постына тиклем. Бәләкәй йылға бассейны — Объ Иртыш ҡушылғанға тиклем, йылға бассейны — Обь (өҫкө өлөшө) Иртыш ҡушылғанға тиклем<ref name='Рәсәй МСР'/>. [[File:062 Железный мост через реку Тяжин (cropped).jpg|thumb|left|Тяжин йылғаһы аша тимер юл күпере, 1899 йыл]] [[Һыу ресурстарының федераль агентлығы]] мәғлүмәте буйынса <ref name='Рәсәй МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=190065|title=РФ һыу реестры: Тяжин}}</ref>: * Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 13010400212115200018934 * Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 115201893 * Бассейн коды — 13.01.04.002 * ГӨ буйынса һаны (номеры) — 15 * ГӨ буйынса сығарылыш — 2 == Иҫкәрмәләр == {{reflist}} == Һылтанмалар == * [http://www.mnr.gov.ru/ Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы] {{тикшерелмәгән йылға}} [[Категория:Кемерово өлкәһе йылғалары]][[Категория:Үрге Обь бассейны округы йылғалары]] {{hydro-stub}} t08r8tql2anwrubuhr0lwbmxlj9vxdv 0 26533 1148644 799663 2022-08-04T14:54:30Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Абрамов}} {{Яҙыусы |Исеме = Николай Абрамов |Төп исеме = {{lang-vep|Nikolai Abramov}} |Рәсеме = |Киңлек= |Подпись = |Тыуған ваҡыттағы исеме = |Псевдонимдары = |Тыуыу датаһы = 1961 |Тыуған урыны = Ладва, {{ТУ|Ленинград өлкәһе}} |Вафат булыу датаһы = |Вафат булған урыны = |Гражданлығы = {{USSR}}, {{Флагификация|Россия}} |Эшмәкәрлек төрө = РФ Яҙыусылар союзы ағзаһы, [[журналист]], тәржемәсе |Әүҙемлек йылдары = |Йүнәлеше = |Жанр = шағир |Әҫәрҙәренең телдәре = [[Вепс теле|вепс]], [[рус теле|рус]] |Дебют = |Премиялары = |Наградалары = |Ҡултамғаһы = |Lib = |Сайты = |Викикитапхана = }} '''Абрамов Николай Викторович''' ({{lang-vep|Nikolai Abramov}}, {{lang-ru|Николай Викторович Абрамов}}, [[1961 йыл]]дың [[24 ғинуар]]ында [[Ленинград өлкәһе]]ндәге Подпорожье районының Ладва ауылында тыуған) — [[шағир]], [[журналист]], әҙәбиәт тәржемәсеһе, Рәсәй Федерацияһы Яҙыусылар Союзы ағзаһы. Милләте буйынса вепс. == Биографияһы == Николай Абрамов [[Ленинград өлкәһе]]ндәге Подпорожье районының Ладва ауылында тыуып үҫкән. 1978 йылда Винницы ауылы урта мәктәбен тамамланып, Ленинград топография техникумында, артабан Петрозаводск дәүләт университетында һәм Карел Дәүләт педагогия университетында уҡый. Грузчик, совхоз эшсеһе, пилорама рамасыһы, ауылдағы Мәҙәниәт йорто директоры, геодезия экспедицияһы эшсеһе, {{comment|рәссәм|художник}}, «Свира уттары» район гәзите мөхәррире, «Kodima» («Тыуған ер») вепс милли гәзите мөхәррире һәм баш мөхәррире, «Финн-уғыр газетаһы» хәбәрсеһе булып эшләгән. 2008 йылға тиклем «Kodima» гәзитенең бер бүлегенең мөхәррире булып эшләне. {{rq|sources|cat}} [[Категория:Рәсәй Журналистар союзы ағзалары]] 1p24m737q5dx43n2ftf0fmatv3bete8 0 67020 1148672 752425 2022-08-04T21:48:11Z 95.24.18.40 /* Фоторәсемдәр */ wikitext text/x-wiki {{НП |статус = Ҡала |русское название = Искәндәриә |оригинальное название = {{lang-ar|الإسكندريه}} |страна = Мысыр |герб = Alexandria Logo.jpg |флаг = Governadorat d'Alexandria.svg |ширина герба = |ширина флага = |lat_deg =31 |lat_min =12 |lat_sec = |lon_deg =29 |lon_min =55 |lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ЯндексКарта = http://maps.yandex.ru/?text=Египет,%20Александрия&sll=29.909875,31.212389&sspn=0.355247,0.240578&l=map,trf |размер карты страны = |размер карты региона = |размер карты района = |вид региона = |регион = |регион в таблице = |вид района = |район = |район в таблице = |вид общины = |община = |община в таблице = |подчинение = |внутреннее деление = |вид главы = |глава = |дата основания = Б.Э.Т 332 йыл |первое упоминание = |прежние имена = |статус с = |площадь = |вид высоты = |высота центра НП = |климат = |официальный язык = |официальный язык-ref = |население = 3 917 084 |год переписи = 2007 |плотность = |агломерация = |национальный состав = |конфессиональный состав= |этнохороним = |часовой пояс = +2 |DST = есть |телефонный код = +20 03 |почтовый индекс = |почтовые индексы = |автомобильный код = |вид идентификатора = |цифровой идентификатор = |категория в Commons = Alexandria |сайт = |язык сайта = }} '''Искәндәриә''' (''шулай уҡ'' '''Александрия'''; {{lang-ar|الإسكندرية‎‎}}, мысыр ғәрәп телендә اسكندريه, {{lang-grc|Ἀλεξάνδρεια}}, {{lang-la|Ălĕxăndrīa, Ălĕxăndrēa}}, {{lang-cop|{{coptic|Ⲣⲁⲕⲟⲧⲉ}}}}, Rakotə, Rakoda) — [[Нил]] дельтаһында урынлашҡан ҡала, [[Мысыр]]ҙың икенсе иң ҙур ҡалаһы һәм төп диңгеҙ порты. Ҡала [[Урта диңгеҙ]] яры буйлап 32 километрға һуҙылған. == Халыҡ һаны == {{Wikidata/Population}} == Фоторәсемдәр == <gallery> Файл:Qaitbay Citadel, Alexandria, Egypt.jpg|Искәндәриә маяғы емеректәрендә төҙөлгән Ҡарт-бей нығытмаһы. Рәсем:Abu el-Abbas el-Mursi Mosque in Alexandria.jpg|[[Әл-Мүрси Әбү-л-Ғәббәс мәсете]]. Рәсем:Alexandria - Montaza Palace - front view.JPG|Искәндәриәлә мысыр хәҙеүәләре һарайы. Egypt, Alexandria, The Corniche of Alexandria.jpg Alexandria (2007-05-059).jpg </gallery> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Мысыр]] {{Stub}} g6wzikbedp80rnmzwu8xjo3k1zhgi3j 0 67055 1148650 1054730 2022-08-04T15:32:14Z Orange-kun 2878 wikitext text/x-wiki {{Данные о субъекте Российской Федерации |RuNm = Ленинград өлкәһе |FSCtrWhat = Влас органдары<br />урынлашыуы |FSCtrNm = [[Санкт-Петербург]] [[Гатчина]]<ref>[https://tass.ru/politika/10983949?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop| ТАСС мәғлүмәте буйынса]</ref> |FSFlag = [[Файл:Flag of Leningrad Oblast.svg|200px]] |FSCoA = [[Файл:Coat of arms of Leningrad Oblast.svg|150px]] |FSMap = [[Файл:Map of Russia - Leningrad Oblast.svg|300px]] |AreaRnk = 39-сы |TotArea = 83 908 км² |WaterPrcnt = 12,8 |PopRnk = 27 |PopQty = {{ Население | Ленинградская область | тс }} |PopCtDate = {{ Население | Ленинградская область | г }} |PopDens = {{ #expr: ({{ Население | Ленинградская область | ч }} / {{ПлощадьРегионы|Ленинградская область}}) round 2 }} чел. |GDP = 502,1 млрд. [[Һум]] |GDPCtDate = 2010 |GDP(PPP) = 235,1 мең [[Һум]] |GDPRnk = 19-сы |FedDistrNm = [[Төньяҡ-Көнбайыш федераль округы]] |EcRegNm = Төньяк-көнбайыш иҡтисади районы |CadNo = 47 |HeadTtl = Губернатор |HeadNm = Александр Юрьевич Дрозденко |LegislTtl = Закондар сығарыу йыйылышы<br />рәйесе |LegislNm = Бебенин Сергей Михайлович |награды = {{орден Ленина|тип=регион}} {{орден Октябрьской Революции|тип=регион}} |FSUTC=+4}} [[Файл:Petersburg region.png|thumb|310px|Ленинград өлкәһе картаһы]] '''Ленингра́д өлкәһе''' — [[Рәсәй]]ҙең [[Төньяҡ-Көнбайыш федераль округы]]на ҡараған регионы. == Тарих == 1927 йылдың 1 авгусында ойошторолған. Ул 1708 йылда төҙөлгән Ингерманланд губернаһы (артабан Санкт-Петербург, Петроград, Ленинград губерналары) ерлегендә төҙөлгән. == Дәүләт ҡоролошо == Ленинград өлкәһе Уставына ярашлы дәүләт власы суд, башҡарма һәм закондар сығарыу йүнәлештәренә бүленә. === Башҡарма власть === Ленинград өлкәһе Губернаторы — Ленинград өлкәһе башлығы һәм Ленинград өлкәһенең иң юғары вазифалы кешеһе. Ленинград өлкәһе Хөкүмәте етәксеһе. Ленинград өлкәһе Хөкүмәте статусы һәм хоҡуғы Ленинград өлкәһе Уставы менән билдәләнгән. === Суд власы === Ленинград өлкәһе суд системаһы составы: # Ленинград өлкәһе өлкә суды — [[Рәсәй Юғары суды]]ның түбәнге инстанция суды # Ленинград өлкәһе арбитраж суды — Рәсәй Юғары судының түбәнге инстанция суды === Закондар сығарыу власы === Ленинград өлкәһе өлкә думаһы == География == ''Күрше региондар:'' * төньяҡта — [[Карелия]] * көнсығышта — [[Вологда өлкәһе]] * көньяк-көнсығышта — [[Новгород өлкәһе]] * көньяҡта — [[Псков өлкәһе]] * [[Санкт-Петербург]] (ярым анклавы) [[Европа Берләшмәһе]] илдәре менән: * көнбайышта — [[Эстония]] * төньяк-көнбайышта — [[Финляндия]] === Рельеф === Өлкә Урыҫ тигеҙлегендә ята. Иң бейек түбәһе — Кивисюрья (205 м.), Карел һыртында. ==== Йылғалары ==== [[Файл:Oredezh river.jpg|thumb|[[Оредеж]] йылғаһы]] {| class="standard sortable" !Исем||Оҙонлого (км)||бассейн (км²) |- |Луга||! align="center" |353||! align="center" | 13 200 |- |Оять||! align="center" | 266 ||! align="center" | 5200 |- |Сясь ||! align="center" | 260 ||! align="center" | 7300 |- |Паша||! align="center" | 242 ||! align="center" | 6700 |- |Волхов||! align="center" | 224 ||! align="center" | 80 200 |- |Свирь||! align="center" | 224 ||! align="center" | 84 000 |- |Оредеж||! align="center" | 192 ||! align="center" | 3200 |- |Вуокса||! align="center" | 156 ||! align="center" | 68 700 <ref>{{книга |автор = Даринский А. В. |часть = Воды |заглавие = География Ленинградской области |оригинал = |ссылка = |издание = |место = Санкт-Петербург |издательство = Глагол |год = 2001 |том = |страницы = 34 |isbn = 5-88729-025-0 }}</ref> |- |[[Нева]] ||! align="center" | 74 ||! align="center" | 281 000 |} === Күлдәр === [[Файл:Konevec 2.jpg|thumb|Ладога күле Коневец утрау янында]] [[Файл:Finish Gulf near Primorsk.JPG|thumb|Приморск янында Фин диңгеҙ ҡултығы]] {| class="standard sortable" !Күл исеме ||Майҙан (км²)||Тәрәнлек (м) |- |Ладожское ||! align="center" |17700||! align="center" | 225 |- |[[Онежское]]||! align="center" | 9890||! align="center" | 110 |- |[[Вуокса]]||! align="center" | 95,6 ||! align="center" | 24 |- |[[Отрадное]]||! align="center" | 66||! align="center" | 27 |- |[[Суходольское]]||! align="center" | 44,3 ||! align="center" | 17 |- |[[Вялье]]||! align="center" | 35,8||! align="center" | 9 |- |[[Самро]]||! align="center" | 40,4||! align="center" | 5 |- |[[Глубокое]] ||! align="center" | 37,9 ||! align="center" | 12 |- |[[Комсомольское]]||! align="center" | 24,6||! align="center" | 20 |- |[[Балахановское]]||! align="center" | 15,7||! align="center" | 12 |- |[[Череменецкое]]||1! align="center" | 15 ||! align="center" | 32 |- |[[Врево]]||! align="center" | 12||! align="center" | 44 |- |[[Кавголовское]]||! align="center" | 5,4||! align="center" | 5 |} === Тупраҡ === Иң йыш артыҡ кислоталылыҡ менән көлһыу тупраҡ осраша. [[Балсыҡлы тупраҡ]]тар йылғалар янында бар, улар урта кислоталылыҡ көлһыу тупраҡ менән йәйелғән. === Үҫемлектәр донъяһы === [[Файл:Leningrad oblast landscape.jpg|thumb|right|Ленинград өлкәhе пейзажы]] [[Файл:LadogaKrepost.jpg|thumb|[[Старая Ладога]] — өлкәнең боронғо урыҫ тораҡ пункты]] [[Файл:Lenoblast and SPBgubernia.png|thumb|Хәҙерге Ленинград өлкәһе һәм Санкт-Петербург губернаһы (1914) территорияларҙы сағыштырыу]] == Халыҡ һаны == <div align="center"> {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em" |- | bgcolor="#66FF99" | ''' Иҫәп алыу буйынса милли составы (2010 йыл), %<ref>[http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/tab7.xls Национальный состав населения по субъектам Российской Федерации]</ref>'''<br /> |- | <table width="600" border="0" cellspacing="1" cellpadding="0"> <tr align="left"> <td width="35%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[урыҫтар]]</td> <td width="15%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">92,7</td> <td width="35%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[финдар]]</td> <td width="15%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,3</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[украиндар]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">2,0</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[сыйғандар]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,2</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[белорустар]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">1,1</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[тажиктар]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,2</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[татарҙар]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,5</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[молдавандар]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,2</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[әрмәндәр]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,4</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[вепстар]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,1</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[узбәктәр]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,4</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[ижорҙар]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,01</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[әзербайжандар]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,4</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[водь]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">0,002</td> </tr> </table> |} </div> == Иҡтисад == Өлкәнең [[Эске тулайым продукт]]ы 2011 йылда 563,6 млрд [[Һум]] булды<ref>[https://web.archive.org/web/20130514014055/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/vvp/vrp98-11.xls Валовой региональный продукт по субъектам Российской Федерации в 1998—2011]</ref>. [[Эске тулайым продукт]]ы структураһы ([[2007]])<ref>name="rosstat">{{cite web | url = http://www.gks.ru/bgd/regl/B07_14s/IssWWW.exe/Stg/cz/02-08.htm | title = Ленинградская область | work = Регионы России. Основные характеристики субъектов Российской Федерации — 2007 г. | publisher = Федеральная служба государственной статистики | accessdate = 22 сентября 2008 | archiveurl = http://www.webcitation.org/617uboHsu | archivedate = 2011-08-22 }}</ref>: * эшкәртеү сәнәғәте — 27,3 % * [[транспорт]] һәм [[элемтә]] — 15,1 % * сауҙа; автомобилдәр һәм көнкүреш тауарҙар йүнәтеү — 11,8 % * [[төҙөлөш]] — 12,7 % * ауыл һәм урман хужалығы— 8,3 % === Сәнәғәт === Өлкәлә [[Рәсәй]]ҙен 29,1 % тәмәке, 12,1 % транспорт йығаҙы, 11,3 % кокс етештерелә.[[Сосновый Бор]] ҡалала [[Ленинградская АЭС]] урынлашҡан. [[Файл:Vyborg June2012 View from Olaf Tower 05.jpg|thumb|[[Выборг]] — өлкәнең иң эре ҡала]] [[Всеволожск]]та «[[Ford Motor Company|Ford]]», «[[Gestamp Automocion]]», «[[Nokian Tyres]]» (шиналар); [[Тосно]]ла — «[[Caterpillar]]» [[Рәсәйҙә төҙөлгән сит илдәр машиналары|сит илдәр машиналар заводтары]] бар. === Тимер юлдары === [[Файл:ER2-1033, Tatianino platform.jpg|thumb|[[Электричка]] — өлкәлә популяр транспорт. [[Татьянино]] платформаһы, [[Гатчина]]]] Эре магистралдәр: * [[Санкт-Петербург]] — [[Мәскәү]] * Санкт-Петербург — [[Псков]] * Санкт-Петербург — [[Хельсинки]] * Санкт-Петербург — [[Петрозаводск]] * Санкт-Петербург — [[Вологда]] * [[Мга]] — [[Таллин]] * Санкт-Петербург — [[Дно (станция)|Дно]] * Санкт-Петербург — [[Сортавала]] == Автомобиль транспорты == {| class="wikitable" ! Рәcәй <br /> номеры !! Европа <br /> маршруты!! Исем !!Трасса тураһында мәғлүмәт |- ! М10 | align="center" | eu105 | align="center" | «Рәсәй» | [[Санкт-Петербург]] — [[Тосно]] — [[Любань]] — [[Великий Новгород]] — [[Тверь]] — [[Мәскәү]] |- ! М10 | align="center" | eu18 | align="center" | Скандинавия (автомагистраль) | [[Санкт-Петербург]] — [[Выборг]] — [[Финляндия]] менән сиге |- ! А180 | align="center" | eu20 | align="center" | Нарва (юл) | [[Санкт-Петербург]] — [[Кингисепп]] — [[Ивангород]] |- ! М|18 | align="center" | eu105 | align="center" | «Кола» | [[Санкт-Петербург]] — [[Лодейное Поле]] — [[Мурманск]] |- ! М20 | align="center" | eu95 | align="center" | [[Псков]] | [[Санкт-Петербург]] — [[Гатчина]] — [[Луга]] — [[Псков]] — [[Белоруссия]] менән сиге |- ! А114 | | | [[Иссад]] — [[Тихвин]] — [[Вологда]] |- ! А115 | | | [[Новая Ладога]] — [[Волхов]] — [[Кириши]] — [[Зуево (Чудов районы)]] |- ! А120 | | align="center" | «Магистральная» | [[Серово (Санкт-Петербург)]] — [[Кировск (Ленинградская область)]] — [[Большая Ижора]] |- ! А121 | | | [[Санкт-Петербург]] — [[Сосновый Бор (город)]] — [[Первое Мая (ауыл)]] |- ! А122 | | | [[Санкт-Петербург]] — [[Первомайское]] — [[Толоконниково]] |- ! А123 | | | [[Сестрорецк]] — [[Зеленогорск (Санкт-Петербург)]] — [[Выборг]] |- ! А124 | | | [[Выборг]] — [[Светогорск]] — [[Финляндия]] менән сиге |- ! А125 | | | [[Молодёжное (Санкт-Петербург)]] — [[Каменка]] — [[Выборг]] |- ! А127 | | | Лосево—Житково— [[Финляндия]] менән сиге |- ! А128 | | align="center" | «Дорога жизни» | [[Санкт-Петербург]] — [[Морье]] |- ! А129 | | | [[Санкт-Петербург]] — [[Приозерск]] — [[Сортавала]] |} [[Файл:Ikarus-263.10-1.jpg|thumb|right|Автобусы [[Ikarus|Ikarus-263.10]] иң йыш эксплуатацияланған автобус]] == Административ-территориаль бүленеш == {| class="standard sortable" ! № ! '''Муниципаль берекмәләр''' ! '''ОКТМО коды''' ! '''майҙан, км²<ref>{{книга |заглавие = Ленинград өлкәһе ҡоролошо |ответственный = В. Г. Кожевников |место = |издательство = Вести |год = 2007 }} </ref> ''' ! '''Халыҡ ханы (1.01.2011)''' ! '''Тығыҙлыҡ, кеше/км²''' ! '''Ҡала тораҡ пункттар һаны''' ! '''ауыл тораҡ пункттар һаны''' ! '''Үҙәк ''' |- | 1 |align="center" | Бокситогорский муниципаль районы |align="center" |{{nobr|41 603 000 6}} |align="center" |7201,7 |align="center" |{{падение}} 53 338 |align="center" |7,40 |align="center" | 3 |align="center" | 8 |align="center" |Бокситогорск |- | 2 |align="center" |Волосовск муниципаль районы |align="center" |41 606 000 0 |align="center" |2680,5 |align="center" |{{рост}} 49 531 |align="center" |18,48 |align="center" | 1 |align="center" | 15 |align="center" |[[Волосово]] |- | 3 |align="center" |Волхов муниципаль районы |align="center" |41 609 000 3 |align="center" |5124,6 |align="center" |{{рост}} 95 567 |align="center" |18,65 |align="center" | 3 |align="center" | 12 |align="center" |[[Волхов (город)|Волхов]] |- | 4 |align="center" |[[Всеволожский район Ленинградской области|Всеволожский муниципаль районы]] |align="center" |41 612 000 5 |align="center" |3036,4<ref>[http://www.vsevreg.ru/upload/docks/111111.doc Официальный сайт Всеволожского муниципального района Ленинградской области. Схема территориального планирования.]</ref> |align="center" |{{рост}} 262 372 |align="center" |86,41 |align="center" | 8 |align="center" | 12 |align="center" |[[Всеволожск]] |- | 5 |align="center" |[[Выборгский район Ленинградской области|Выборгский муниципаль район]] |align="center" |41 615 000 9 |align="center" |7431,2 |align="center" |{{рост}} 201 640 |align="center" |27,13 |align="center" | 7 |align="center" | 6 |align="center" |[[Выборг]] |- | 6 |align="center" |[[Гатчинский район Ленинградской области|Гатчинский муниципаль районы]] |align="center" |41 618 000 2 |align="center" |2891,8 |align="center" |{{рост}} 231 709 |align="center" |80,15 |align="center" | 6 |align="center" | 11 |align="center" |[[Гатчина]] |- | 7 |align="center" |[[Кингисеппский район Ленинградской области|Кингисеппский муниципаль район]] |align="center" |41 621 000 4 |align="center" |2908,1 |align="center" |{{падение}} 77 840 |align="center" |26,77 |align="center" | 2 |align="center" | 9 |align="center" |[[Кингисепп]] |- | 8 |align="center" |[[Киришский район Ленинградской области|Киришский муниципаль районы]] |align="center" |41 624 000 8 |align="center" |3045,3 |align="center" |{{падение}} 64 278 |align="center" |21,11 |align="center" | 2 |align="center" | 4 |align="center" |[[Кириши]] |- | 9 |align="center" |[[Кировский район Ленинградской области|Кировский муниципаль район]] |align="center" |41 625 000 2 |align="center" |2590,5 |align="center" |{{рост}} 101 380 |align="center" |39,14 |align="center" | 8 |align="center" | 3 |align="center" |[[Кировск (Ленинградская область)|Кировск]] |- | 10 |align="center" |{{s|[[Лодейнопольский район Ленинградской области|Лодейнопольский муниципаль районы]]}} |align="center" |41 627 000 1 |align="center" |4910,9 |align="center" |{{падение}} 30 733 |align="center" |6,26 |align="center" | 2 |align="center" | 3 |align="center" |[[Лодейное Поле]] |- | 11 |align="center" |[[Ломоносовский район Ленинградской области|{{nobr|Ломоносовский муниципаль район}}]] |align="center" |41 630 000 3 |align="center" |1919,2 |align="center" |{{рост}} 70 971 |align="center" |36,98 |align="center" | 2 |align="center" | 13 |align="center" |[[Ломоносов (город)|Ломоносов]] |- | 12 |align="center" |[[Лужский район Ленинградской области|Лужский муниципаль районы]] |align="center" |41 633 000 7 |align="center" |6006,4 |align="center" |{{рост}} 77 339 |align="center" |12,87 |align="center" | 2 |align="center" | 13 |align="center" |[[Луга]] |- | 13 |align="center" |[[Подпорожский район Ленинградской области|Подпорожский муниципаль районы]] |align="center" |41 636 000 0 |align="center" |7705,5 |align="center" |{{падение}} 31 707 |align="center" |4,12 |align="center" | 4 |align="center" | 1 |align="center" |[[Подпорожье]] |- | 14 |align="center" |[[Приозерский муниципаль районы]] |align="center" |41 639 000 4 |align="center" |3597,0 |align="center" |{{рост}} 61 838 |align="center" |17,19 |align="center" | 2 |align="center" | 12 |align="center" |[[Приозерск]] |- | 15 |align="center" |[[Сланцевский муниципаль районы]] |align="center" |41 642 000 6 |align="center" |2191,1 |align="center" |{{падение}} 43 553 |align="center" |19,88 |align="center" | 1 |align="center" | 6 |align="center" |[[Сланцы (город)|Сланцы]] |- | 16 |align="center" |[[Сосновоборский городской округ]] |align="center" |41 754 000 1 |align="center" |72,0 |align="center" |{{падение}} 65 823 |align="center" |914,21 |align="center" | - |align="center" | - |align="center" |[[Сосновый Бор]] |- | 17 |align="center" |[[Тихвинский муниципаль районы]] |align="center" |41 645 000 6 |align="center" |7017,7 |align="center" |{{падение}} 71 211 |align="center" |10,15 |align="center" | 1 |align="center" | 8 |align="center" |[[Тихвин]] |- | 18 |align="center" |[[Тосненский муниципаль районы]] |align="center" |41 648 000 3 |align="center" |3601,9 |align="center" |{{рост}} 123 573 |align="center" |34,31 |align="center" | 7 |align="center" | 6 |align="center" |[[Тосно]] |} == Иҫкәрмәләр == <div class="reflist4" style="height: 220px; overflow: auto; padding: 3px" > {{Примечания|2}} </div> == Әҙәбиәт == * {{книга |автор = Даринский А. В. |заглавие = Ленинградская область |издание = 2-е изд., испр. и доп |место = {{Л.}} |издательство = Лениздат |год = 1975 |страниц = 384 |тираж = 55000 }} * {{книга |заглавие = Достопримечательности Ленинградской области |ответственный = Сост. Орлова И. А |место = {{Л.}} |издательство = Лениздат |год = 1977 |страниц = 480 |тираж = 25000 }} * {{книга |автор = Гоголицын Ю. М., Гоголицына Т. М. |заглавие = Памятники архитектуры Ленинградской области |место = {{Л.}} |издательство = Стройиздат |год = 1987 |страниц = 304 |тираж = 66000 }} * {{книга |автор = Даринский А. В. |заглавие = География Ленинградской области |место = {{СПб}} |издательство = Глагол |год = 2001 |страниц = 128 |isbn = 5-88729-025-0 }} * {{книга |автор = Шевчук Ю. С. |заглавие = Ленинградская область. Иллюстрированный путеводитель |место = {{СПб}} |издательство = Дискус-Медиа |год = 2003 |страниц = 132 |isbn = 5-94059-025-X }} * {{книга |заглавие = Ленинградская область: знаете ли вы? |nodot=1 |ответственный = Сост. Уланов В. А |место = {{СПб}} |издательство = Паритет |год = 2007 |страниц = 320 |isbn = 978-5-93437-281-2 }} * {{книга |заглавие = Туристский путеводитель по Ленинградской области |ответственный = Под ред. Биржакова М. Б |издание = 2-е изд., перераб. и доп |место = {{СПб}} |издательство = Герда |год = 2007 |страниц = 384 |isbn = 978-5-94125-144-5 |тираж = 5000 }} * {{книга |автор = Гуревич И. |заглавие = Ленинградская область. Путеводитель для автомобилистов |издание = 1-е изд |место = {{СПб}} |издательство = ЗАО «Карта» Лтд |год = 2008 |страниц = 192 |серия = Окно в Россию |isbn = 978-5-7678-0021-6 }} * {{книга |заглавие = Страницы истории Ленинградской области |ответственный = Автор-составитель Е. Н. Кулагина |место = {{СПб}} |издательство = Лики России |год = 2011 |том = 1. Санкт-Петербургская губерния |страниц = 312 |isbn = 978-5-87417-354-8 |тираж = 2000 }} * {{книга |автор = Александрова Е. Л. |заглавие = Санкт-Петербургская губерния. Историческое прошлое |место = {{СПб}} |издательство = Гйоль |год = 2011 |страниц = 792 |isbn = 978-5-904790-09-7 |тираж = 2000 }} == Һылтанмалар == * [http://www.lenobl.ru/ Ленинградская область — официальное представительство] * [http://www.isles.ru/depository/region_47.html Памятники архитектуры Ленинградской области. Краткий список по районам] * [https://archive.is/20121225073807/littlelada.narod.ru/books/kraeved/darinsky_lenobl/darinsky_lenobl.html Даринский А. В. Ленинградская область. — 2-е изд., испр. и доп. — Л.: Лениздат, 1975. — 384 с. ил.] * [http://enclo.lenobl.ru/start.do Электронная энциклопедия «Культура Ленинградской области»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120128234850/http://enclo.lenobl.ru/start.do |date=2012-01-28 }} {{Рәсәйҙең федератив төҙөлөшө}} [[Категория:Рәсәй Федерацияһы өлкәләре]] [[Категория:Ленинград өлкәһе]] [[Категория:Ленинға арнап аталған объекттар]] eh6is4dq24xov4wbwfv4qiybu4z5c5q 0 71746 1148676 1148509 2022-08-05T04:53:49Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе) wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''6 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 218-се ([[кәбисә йыл]]ында 219-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 147 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: «Табиптар тыныслыҡ өсөн» көнө. ** Бөтә донъя йәҙрә ҡоралын тыйыу өсөн көрәш көнө (Хиросима көнө). === Рәсми булмаған === * Һыра көнө (августың беренсе йомаһы). * Бәшмәк ямғыры көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Аргентина}}: Бала көнө. * {{Флагификация|Боливия}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|ОАЭ}}: Милли тантана байрамы (беренсе президент Зайд ибн Солтан Ал Нахайяндың власҡа килеү көнө). * {{Флагификация|Ямайка}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Россия}}: Тимер юл ғәскәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[988]]: Киев кенәзе Владимир [[христиан дине]]н ҡабул итә. * [[1496]]: Бартоломео Колумб бөгөнгө [[Доминика Республикаһы]] баш ҡалаһы [[Санто-Доминго]]ға нигеҙ һала. * [[1790]]: Яҙыусы А. Н. Радищев «Петербургтан Мәскәүгә сәйәхәт» китабы өсөн үлем язаһына хөкөм ителә. * [[1825]]: Чукисаке (хәҙер Сукре) ҡалаһындағы конгресс [[Боливия]]ның бойондороҡһоҙлоғон иғлан итә. * [[1896]]: [[Мадагаскар]] [[Франция]] колонияһы тип иғлан ителә. * [[1940]]: [[Эстония]] [[СССР]] составына инә. * [[1945]]: [[АҠШ]] [[Япония]]ның [[Хиросима һәм Нагасаки ҡалаларына атом бомбаһы ташлау|Хиросима ҡалаһына]] ядро бомбаһы ташлай. * [[1958]]: [[Мәләүез]] эшселәр ҡасабаһына ҡала статусы бирелә. * [[1962]]: [[Ямайка]] [[Британ империяһы]]нан бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Бондаренко Илья Евграфович]] (1870—21.07.1947), [[Архитектура|архитектор]], [[архитектура]] [[тарих]]сыһы. 1919—1922 йылдарҙа Октябрь революцияһы исемендәге Өфө пролетариат художество музейын (хәҙер [[М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы]]) ойоштороусы һәм уның тәүге директоры. 1919—1922 йылдарҙа [[Өфө губернаһы]]ның мәҙәни һәм тарихи хазиналарын һаҡлау һәм уларҙы яңы төҙөлгән музейҙарҙа, китапханаларҙа һ.б. урынлаштырыу буйынса эштәр етәксеһе. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. * [[Камал Ихсанова]] (1910—25.07.2001), [[театр]] актёры. 1932 йылдан Баймаҡ колхоз-совхоз театры (хәҙерге [[Сибай башҡорт драма театры]]), 1947—1970 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актрисаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Сабай (Бүздәк районы)|Сабай]] ауылынан. * [[Кәримова Роза Әхмәт ҡыҙы]] (1935), [[фән|ғалим]]-[[Тел ғилеме|тел белгесе]]. 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, 2014 йылдан — профессор-консультант. Филология фәндәре докторы (1993), профессор (1997). Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Ионосий II]] (донъяуи исеме [[Прозоровский Дмитрий Дмитриевич]]; 1871—25.10.1937), [[дин]] әһеле. 1912—1936 йылдарҙа [[Мәскәү]] патриархияһы епархияларында епископ, архиепископ. 1934—1936 йылдарҙа [[Өфө]] һәм [[Дәүләкән]] архиепискобы. Дини тәғлимәт кандидаты (1898). Архиепископ (1926), архимандрит (1901). Сәйәси золом ҡорбаны. 3-сө (1913) һәм 4-се (1908) дәрәжә Изге Владимир, 2-се дәрәжә Изге Анна (1902) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ырымбур районы]] Северный ауылынан. * [[Пермяков Илья Григорьевич]] (1901—28.06.1983), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], [[Нефть|нефтсе]]. 1948 йылдан [[Өфө нефть ғилми-тикшеренеү институты]]ның бүлек начальнигы; 1966—1983 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] уҡытыусыһы. Геология минералогия фәндәре кандидаты (1962), профессор (1966). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1959). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Берёзовка ауылынан. * [[Фәхрисламов Мөхәмәтнур Хәбибрахман улы]] (1921—31.01.1952), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1944 йылдан [[Өфө районы]]ның А. Д. Цюрупа исемендәге совхоз бригадиры, 1951 йылдан — бүлексә идарасыһы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1951). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Арыҫлан (Ҡырмыҫҡалы районы)|Арыҫлан]] ауылынан. * [[Рифҡәт Исрафилов]] (1941), режиссёр, [[Педагогика|педагог]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1974 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Профессор (1993). [[РСФСР]]‑ҙың халыҡ артисы (1989), РСФСР‑ҙың (1982), [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1977), [[Татарстан Республикаһы]]ның (1993), [[Төньяҡ Осетия — Алания|Төньяҡ Осетия‑Алания Республикаһының]] (2002) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның Дәүләт премияһы (1996), БАССР‑ҙың [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] (1976) лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1986), [[Почёт ордены|Почёт]] (2002) һәм IV дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2012) ордендары кавалеры. * [[Емельянова Валентина Николаевна]] (1951), хеҙмәт ветераны. 1969—2006 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала элемтә узелының яуаплы хеҙмәткәре. Рәсәй Федерацияһының элемтә мастеры (1998). Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан. * [[Ардисламов Вил Камил улы]] (1956), ғалим-инженер, комсомол органдары ветераны, дәүләт хеҙмәткәре. 1983 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1990—1991 йылдарҙа институттың ВЛКСМ комитеты секретары, 1991—1996 йылдарҙа авиация-технология факультетының декан урынбаҫары; 1999 йылдан Башҡортостан Республикаһының Сәнәғәт сәйәсәте буйынса дәүләт комитетының бүлек начальнигы, 2001 йылдан — комитет рәйесенең 1-се урынбаҫары; 2002 йылдан Башҡортостан Республикаһының тышҡы иҡтисад бәйләнештәре, сауҙа һәм эшҡыуарлыҡ министрының 1-се урынбаҫары. 2009 йылдан Рәсәй Федерацияһы Сәнәғәт һәм сауҙа министрлығының Департамент директоры урынбаҫары. Техник фәндәр кандидаты (1989), доцент (1991). ВЛКСМ-дың 18-се съезы делегаты (1978). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Стаханова Эмма Зыя ҡыҙы]] (1956), [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны. 1984—2008 йылдарҙа Салауат музыка училищеһы уҡытыусыһы, 2009—2013 йылдарҙа ҡаланың «Нефтехимик» мәҙәниәт һарайы хеҙмәткәре. 2011 йылдан Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың Журналистар союздары ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Тайсин Вафир Нурислам улы]] (1927—10.01.1995), механизатор. 1943 йылдан [[Әбйәлил районы]] «Ҡыҙыл һабан» колхозы тракторсыһы; 1949 йылдан [[Әлмөхәмәт (Әбйәлил районы)|Әлмөхәмәт]] МТС-ының тракторсылар бригадиры, 1960—1987 йылдарҙа «Урал» совхозы Әлмөхәмәт бүлексәһенең тракторсы-машинисы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). * [[Горшенин Николай Ефимович]] (1932—10.12.2005), механизатор. 1952—1997 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозы механизаторы. Коммунистик хеҙмәт ударнигы (1978). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1974). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йылайыр районы]] [[Петровка (Йылайыр районы)|Петровка]] ауылынан. * [[Ҡәйүмов Феликс Рәшит улы]] (1962—11.08.2008), хәрби хеҙмәткәр, полковник. [[Афған һуғышы]]нда һәм Абхазиялағы хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы. [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] (1988) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1988) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Мәсетле районы]] [[Теләш (Мәсетле районы)|Теләш]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Ҡолмөхәмәтов Азамат Рәхмәт улы]] (1953), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] дипломаты. Батырлыҡ ордены кавалеры (2013). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Рябчиков Василий Родионович]] (1904—23.07.1986), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1940—1946 йылдарҙа [[Өфө нефть эшкәртеү заводы]]ның баш инженеры һәм директоры, 1958—1974 йылдарҙа РСФСР Дәүләт план комитеты рәйесе урынбаҫары. 2‑се дәрәжә Сталин премияһы лауреаты (1949). Ике [[Ленин ордены|Ленин]] (1945, 1959) һәм дүрт [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1944, 1948, 1952, 1971) кавалеры. Сығышы менән Смоленск губернаһының Кокорёво ауылынан. * [[Володин Григорий Симонович]] (1919—19.03.1981), [[СССР|совет]] хужалыҡ эшмәкәре. 1971—1979 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның Төҙөлөш буйынса баш идаралығы начальнигының беренсе урынбаҫары. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1972), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1964). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең [[Петровск (Һарытау өлкәһе)|Петровск]] ҡалаһынан. * [[Паширов Валентин Дмитриевич]] (1924—6.11.1943), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, танк полкының взвод командиры, гвардия лейтенанты. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Ишбирҙин Сәғәҙәт Ғәтиәт улы]] (1929), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны, 1953—1957 һәм 1965—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы]] [[Иҫке Сибай]] мәктәбе директоры, 1958—1964 йылдарҙа «Сибай» совхозының партком секретары. [[РСФСР]]-ҙың (1979) һәм Башҡорт АССР-ының (1971) атҡаҙанған уҡытыусыһы. Сығышы менән ошо ауылдан. * Туганова Ариадна Артуровна (1929—24.04.2022), бейеүсе, театр актёры. 1971—2010 йылдарҙа Стәрлетамаҡ рус драма театры актёры. Башҡортостандың атҡаҙанған артисы. Сәйәси золом ҡорбаны. * [[Рәхимов Әхмәт Зәки улы]] (1934), ғалим-психолог, педагог. 1994—2003 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] һәм [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]]ның кафедра мөдире. Психология фәндәре докторы (1993), профессор (1995). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995) һәм мәғариф отличнигы (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] Киәҙетау ауылынан. * [[Максимов Владимир Александрович]] (1944), географ, ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. География фәндәре кандидаты (1971), Рәсәй дәүләт сауҙа-иҡтисад университеты профессоры (2008). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Ыҡтамаҡ]] ауылынан. * [[Хәбибуллин Рәмил Миҙхәт улы]] (1949), табип-сурдолог, Республика балалар клиник дауаханаһы консультатив-диагностика поликлиникаһының сурдология үҙәге мөдире. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1998). * [[Яҡупов Риф Исмәғил улы]] (1959), ғалим-этнограф, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (2002), профессор (2003). Сығышы менән [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһынан. * [[Әхмәтгәрәева София Тәүрат ҡыҙы]] (1979—5.08.2017), спортсы. 2003—2017 йылдарҙа армспорт буйынса Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2003). Өс тапҡыр [[Ер|донъя]] (2003—2004), [[Европа]] (2003) һәм [[Рәсәй]] (2012—2014) чемпионы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Дмитриевка (Дмитриевка ауыл Советы, Шишмә районы)|Дмитриевка]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:6 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1715]]: Люк де Клапье Вовенарг, [[Франция]]ның аҡыл эйәһе, эссеист һәм моралист. * [[1795]]: Генрих Роз, [[Германия]] [[Химия|химигы]]. * [[1835]]: Константин Поленов, [[Рәсәй империяһы]]ның [[фән|ғалим]]-[[Металлургия|металлургы]]. * [[1910]]: Николай Будашкин, [[СССР]] композиторы, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1972). * [[1910]]: Чарльз Крайтон, [[Англия]] кинорежиссёры, продюсер. * [[1915]]: Валентин Левашов, композитор, хор дирижёры, СССР-ҙың халыҡ артисы (1985). * [[1928]]: [[Энди Уорхол]], [[АҠШ]] рәссамы, продюсер, дизайнер. * [[1940]]: Муху Әлиев, СССР-ҙың [[КПСС|партия]], совет органдары һәм [[Рәсәй]]ҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, 2006—2010 йылдарҙа [[Дағстан Республикаһы]] президенты. * [[1950]]: Дэвид Гамбург, АҠШ һәм Рәсәй актёры, режиссёр, сценарист һәм продюсер. * [[1955]]: Том Сандберг, [[Норвегия]] [[спорт]]сыһы, [[олимпия]] (1984) һәм ике тапҡыр [[Ер|донъя]] чемпионы. * [[1965]]: Юки Кадзиюра, [[Япония]] [[музыка]]нты, композитор, музыкаль продюсер. * [[1965]]: Дэвид Морис Робинсон, АҠШ [[баскетбол]]сыһы, ике тапҡыр олимпия чемпионы. * [[1970]]: Марина Могилевская, СССР-ҙың һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған артисы (2010). * [[1970]]: М. Найт Шьямалан, АҠШ кинорежиссёры, сценарист, сығышы менән [[Һиндостан]]дан. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:6 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1660]]: [[Диего Веласкес]], [[Испания]] рәссамы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З06]] [[Категория:6 август]] ckj2z6psqtqidoh65ko5jp99z3j8q48 0 82266 1148687 1052748 2022-08-05T06:46:42Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Яҙыусы |Исеме = Дим Дәминев |Рәсеме = |Рәсем аңлатмаһы = |Тыуған ваҡыттағы исеме = Дәминев Дим Абдрахман улы |Тыуыу датаһы = 21.6.1942 |Тыуған урыны = [[Чкалов өлкәһе]], {{ТУ|Переволоцк районы}}, 2-се Зубочистка ауылы |Вафат булыу датаһы = 23.04.1994 |Вафат булған урыны = {{ВБУ|Өфө}} ҡалаһы |Гражданлығы = {{USSR}} → {{RUS}} |Эшмәкәрлек төрө = шағир, журналист, тәржемәсе |Әүҙемлек йылдары = 1966 — 1994 |Йүнәлеше = |Жанр = [[шиғриәт]], публицистика |Әҫәрҙәренең телдәре = [[рус теле|рус]] | Наградалары = [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1992) |Викимилек = |Викикитапхана = }} {{ФШ|Дәминев}} '''Дәминев Дим Абдрахман улы''' ([[21 июнь]] [[1942 йыл]] — [[23 апрель]] [[1994 йыл]]) — [[рус теле]]ндә ижад иткән [[Башҡортостан]] шағиры, тәржемәсе һәм журналист, [[СССР Яҙыусылар союзы|СССР Яҙыусылар]] (1982) һәм Журналистар союздары ағзаһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1992). == Биографияһы == Дим Абдрахман улы Дәминов (1942 йылдың 21 июнендә [[Чкалов өлкәһе]] (хәҙер [[Ырымбур өлкәһе]]) [[Переволоцк районы]]ның 2-се Зубочистка (Яңауыл) ауылында хәрби хеҙмәткәр ғаиләһендә тыуған. Переволоцк районының Чесноковка ауылында урта мәктәпте тамамлағас, [[Ырымбур]] ҡалаһы янындағы Краснохолм ауылындағы ремонт-техник станцияла эшләй. 1960—1964 йылдарҙа [[Ырымбур]] педагогия институтының филология факультетында уҡый һәм, юғары белем алғас, өлкәнең [[Домбаровка районы]]нда ике йыл мәктәптә балалар уҡыта. 1966 йылда журналистика хеҙмәтенә күсә, 1974 йылға тиклем [[Ырымбур өлкәһе]]ндә район, ҡала һәм өлкә гәзиттәрендә хәбәрсе һәм әҙәби хеҙмәткәр була. Артабан [[Өфө]]гә килеп төпләнә һәм [[Вечерняя Уфа (гәзит)|«Вечерняя Уфа»]] гәзитендә эшләй: 1975—1977 йылдарҙа редакцияның бүлек мөдире, 1977—1978 йылдарҙа гәзиттең яуаплы сәркәтип урынбаҫары, һуңынан бер йыл сәркәтибе була. 1979 йылда хеҙмәт эшмәкәрлеген [[Башҡортостан китап нәшриәте]]ндә дауам итә: башта мөхәррир, 1981—1990 йылдарҙа баш мөхәррир вазифаларын башҡара. 1991 йылда «[[Истоки (гәзит)|Истоки]]» гәзитенә яуаплы сәркәтип булып күсә һәм ғүмеренең һуңғы көндәренәсә шунда эшләй. Башҡортостан әҙәбиәтен һәм журналистикаһын үҫтереүгә индергән тос өлөшө һәм ижади уңыштары өсөн Дим Дәминевҡа 1992 йылда «Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре» тигән маҡтаулы исем бирелә. Дим Абдрахман улы 1994 йылдың 23 апреленда ҡаты ауырыуҙан һуң вафат була. [[Өфө]]лә ерләнгән. == Әҙәби эшмәкәрлеге == [[рус теле]]ндә ижад иткән шағир булараҡ, Дим Дәминев үҙен уҙған ХХ быуаттың 70-се йылдары башында танытты. Уның тәүге шиғырҙары 1973 йылда [[Силәбе]] ҡалаһында нәшер ителгән «К другу» атамалы коллектив йыйынтыҡта баҫыла, артабан йәш әҙиптең ижад емештәре [[Мәскәү]]ҙә сыҡҡан үҙәк журналдарҙә һәм әҙәби альманахтарҙа донъя күрә. Шиғриәткә ныҡлап аяҡ баҫып килеүсенең «Ҡайтыу» («Возвращение») тип исемләнгән беренсе шиғри күстәнәсен уҡыусыларға 1978 йылда [[Башҡортостан китап нәшриәте]] еткерҙе. «Глаза природы» тигән икенсе йыйынтығы 1982 йылда нәшерләнә. Уларҙағы әҫәрҙәр Дим Дәминевтың нескә күңелле лирик шағир икәнлеген күрһәтә. Образдар табыуҙа авторға сағыу үҙенсәлелек хас. Улар форма менән йөкмәтке берҙәмлегенә бик оҫта өлгәшә, төрлө һүрәтләү сараларын уҡыусыны йәлеп итерлек итеп һәм һәр саҡ урынлы ҡуллана. Тәнҡитселәр тарафынан уның шиғриәте хаҡында йылы һүҙҙәр әйтелһә, лирика һөйөүселәр Дим Дәминевтың күп кенә шиғырҙарын ятлап ала. 1984 йылда сыҡҡан «Перекличка» тип аталған китабында әҙип-тәржемәсе [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яландарында һәләк булған [[башҡорт]] шағирҙәре [[Хөсәйен Ҡунаҡбай]], [[Бәҙрүш Моҡамай]] һәм [[Хәй Мөхәмәтйәров]]тың тормошо һәм ижады тураһында йылы хистәр менән яҙылған очерктарын, был авторҙарҙың [[рус теле]]нә ауҙарылған әҫәрҙәрен урынлаштырған. Артабан да әҙәби тәржемә менән әүҙем шөғөлләнеп, әҙип 1988 йылда билдәле [[башҡорт]] яҙыусыһы [[Әкрәм Вәли]]ҙең уҡыусылар һөйөүен яулаған «Май ямғыры» романын, артабан [[Башҡортостандың халыҡ шағирҙары]] [[Мәжит Ғафури]]ҙең, [[Сәйфи Ҡудаш]]тың, был маҡтаулы исемгә аҙаҡтан (2010) лайыҡ булған [[Абдулхаҡ Игебаев]]тың, шулай уҡ билдәле оло быуын шағиры [[Ғариф Ғүмәр]]ҙең һәм башҡаларҙың әҫәрҙәрен [[башҡорт теле|башҡорт]]санан [[рус теле]]нә тәржемә итә. Бер килке [[башҡорт]] халыҡ әкиәттәре һәм йырҙарының Дим Дәминев ҡәләме аҫтынын сыҡҡан руссаға тәржемәһе 1987—2010 йылдарҙа [[Өфө]]лә [[рус теле]]ндә ун ике томда нәшер ителгән «Башкирское народное творчество» тигән йыйынтыҡҡа индерелгән. == Китаптары == * Возвращение: Стихи. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1978. — с.{{ref-ru}} * Глаза природы: Стихи. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1982. — с.{{ref-ru}} * Перекличка: Очерки о жизи и творчестве башкирских воинов-фрнтовиков, 1984. — с.{{ref-ru}} == Бүләктәре һәм маҡтаулы исемдәре == * Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1992). == Әҙип тураһында == * [[Сафуанов Суфиян Ғаяз улы|Сафуанов С.Ғ]]. Дәминев Дим Абдрахман улы. Л. Н. Абдрахманова тәржемәһе. [[Башҡорт]] энциклопедияһы. == Хәтер == * [[Ырымбур өлкәһе]] Переволоцк районының Чесноковка ауылы урта мәктәбендә шағирға арналған мөйөш-музей булдырылған. == Сығанаҡтар == * [[Ғәйнуллин Миҙхәт Фазлый улы|Ғәйнуллин М. Ф.]], [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Хөсәйенов Ғ. Б.]] Совет Башҡортостаны яҙыусылары. Биобиблиографик белешмә. Тулыландырылған, төҙәтелгән икенсе баҫма. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1988. — 400 бит. * Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: [[Байымов Роберт Нурмөхәмәт улы|Р. Н. Баимов]], Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с.{{ref-ru}} == Һылтанмалар == * [http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/read/8-statya/3138-d-minev-dim-abdrakhman-uly Сафуанов С.Ғ. Дәминев Дим Абдрахман улы. Л. Н. Абдрахманова тәржемәһе. [[Башҡорт]] энциклопедияһы.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305011908/http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/read/8-statya/3138-d-minev-dim-abdrakhman-uly |date=2016-03-05 }} [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Ырымбур өлкәһендә тыуғандар]] [[Категория:Рәсәй Яҙыусылар союзы ағзалары]] [[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]] [[Категория:Башҡорт шағирҙары]] [[Категория:Башҡортостан Журналистар союзы ағзалары]] [[Категория:Башҡортостан журналистары]] [[Категория:Тәржемәселәр]] [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]] [[Категория:Башҡортостандың рус телендә ижад итеүсе шағирҙары]] gwgx9tvsc2e2yarxgf4c0awvfu2eoir 0 90422 1148694 510505 2022-08-05T07:21:02Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Персона |имя = Наталья Александровна Денисова |оригинал имени = |имя при рождении = |изображение = |ширина = |описание изображения = |дата рождения = 2.11.1976 |место рождения = Инта, Коми АССР, РСФСР |гражданство = {{USSR}} {{RUS}} |подданство = |дата смерти = |место смерти = |отец = |мать = |супруг = |супруга = |дети = |род деятельности = [[Социаль эшҡыуарлыҡ|социаль эшҡыуар]] |награды и премии = |автограф = |сайт = |викисклад = }} {{ФШ|Денисова}} '''Ната́лья Алекса́ндровна Дени́сова''' ([[2 ноябрь]] [[1976 йыл]]) — [[Рәсәй]] [[Социаль эшҡыуарлыҡ|социаль эшҡыуары]]. Иппотерапияла һәм инвалидтар өсөн ат спортын үҫтереүҙә махсуслашыусы [[Аврора (ат үҙәге)|«Аврора» ат үҙәгенең]] нигеҙләүсеһе һәм етәксеһе{{sfn|Московская|2013|с=114}}. == Тормош юлы == Наталья Александровна Денисова 1976 йылдың 2 ноябрендә Коми АССР-ының Инта ҡалаһында тыуған. 1991 йылда үҙенең туған ҡалаһында мәктәпте тамалап [[Мәскәү]]гә бара. Юғары белемде Мәскәү дәүләт физик культура академияһында физик культура кафедраһында ала. Әлеге ваҡытта Питирим Сорокин исемендәге Сыктывкар дәүләт университетының тарих һәм хоҡуҡ факультеты студенткаһы булып тора. 2003 йылда Наталья Александровна Денисова үҙенең йорт хужалығы нигеҙендә [[Аврора (ат үҙәге)|«Аврора» ат үҙәген]] аса, ул иппотерапияла һәм инвалидтар өсөн ат спортын үҫтереүҙә махсуслаша{{sfn|Московская|2013|с=114}}. 2013 йылға ҡарата ойошма инвалидтар араһында ике ярыш үткәрә (беренсеһендә — 6, икенсеһендә 17 инвалид ҡатнаша){{sfn|Московская|2013|с=115}}. Тәүге ярыш 2008 йылда уҙғарыла<ref>{{cite news|url=http://www.sportrk.ru/news/396/|title=1 августа в м.Давпон в конном центре «Аврора» состоялось первенство ФСКИ «Вега» по конному спорту среди инвалидов.|date=5 августа 2008|publisher=Агентство Республики Коми по физической культуре и спорту|accessdate=2015-06-14|archiveurl=https://archive.is/0Au3s|archivedate=14 июня 2015}}</ref>. 2008 йылда [[Кострома]] ҡалаһында үткәрелгән ат спорты буйынса Рәсәй беренселегендә Наталья Денисова беренсе урын яулай{{sfn|Московская|2013|с=115}}. 2013 йылдың авгусында «Аврора» үҙәге ат спорты буйынса Сыктывкар ҡала ярышында ҡатнаша<ref name="БНК">{{cite news|url=http://www.bnkomi.ru/data/news/21846/|title=В Сыктывкаре стартовало городское первенство по конному спорту|date=9 августа 2013|publisher=БНК|accessdate=2015-04-29|archiveurl=https://archive.is/IIKkd|archivedate=14 июня 2015}}</ref>. Наталья Денисова «Герасимов йәрминкәһен» үткәреүҙә әүҙем ҡатнаша<ref>{{cite news|url=http://vperedgazeta.ru/obshestvo/god-ot-goda-krashe-06-09-2013.html|title=Год от года краше!|date=6 сентября 2013|publisher=Газета Усть-Вымского района «Вперёд»|accessdate=|archiveurl=|archivedate=14 июня 2015}}</ref>. == Ғаиләһе == 2003 йылдан башлап [[Сыктывкар]] ҡалаһында йәшәй, кейәүҙә, ике бала тәрбиәләй — улы Геральд һәм ҡыҙы Аврора. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Ҡалып:Китап|автор = Коллектив авторов|часть = Глава 5. Четыре истории социальных предприятий|заглавие = Социальное предпринимательство в России и в мире. Практика и исследования|ссылка = https://books.google.ru/books?id=_46UggZrey8C&dq=Социальное+предпринимательство+в+России+и+в+мире:+практика+и+исследования&hl=ru&sa=X&ei=4d9AVbCHKIqcsAGFuoHoAQ&ved=0CCUQ6AEwAA|ответственный = Редактор Московская А. А., рецензент Чепуренко А. Ю.|издательство = Высшая школа экономики|год = 2013|страницы = 114-124|страниц = 286|isbn = 5759808834|ref = Московская}} [[Категория:Социаль эшҡыуарҙар]] [[Категория:Рәсәйҙә социаль эшҡыуарлыҡ]] qzb9pjzjp7ree341am3c296mg3qosuu 0 119198 1148633 1061519 2022-08-04T14:35:05Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Абрамов}} {{Военный деятель |имя = Алексей Фёдорович Абрамов |дата рождения = 31.12.1925 |место рождения = Башҡорт АССР-ы Бәләбәй кантоны Яңы Даниловка ауылы |дата смерти = 12.6.2010 |место смерти = [[Рәсәй]] |изображение = AbramovAF.jpg |принадлежность = {{USSR}} |годы службы = 1941—1946 |звание = {{СССР, Младший сержант}} |род войск = автоматчик в танковой бригаде |командовал = |часть = |сражения = [[Бөйөк Ватан һуғышы]] |награды = {{{!}} style="background:transparent" {{!}} {{Орден Отечественной войны I степени|1985}}{{!!}}{{Орден Славы}}{{!!}}{{Орден Славы}}{{!!}}{{Орден Славы}} {{!}}- {{!}} {{Орден Трудовой Славы 3 степени}}{{!!}}{{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}}{{!!}}{{Медаль Двадцать лет победы в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.}}{{!!}}{{Медаль Тридцать лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!}}- {{!}} {{Медаль Сорок лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}}{{!!}}{{Медаль 50 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}}{{!!}}{{Медаль 60 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945}}{{!!}}{{Медаль 65 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945}} {{!}}- {{!}} {{Медаль 50 лет Вооружённых Сил СССР}}{{!!}}{{Медаль 60 лет Вооружённых Сил СССР}}{{!!}}{{Медаль 70 лет Вооружённых Сил СССР}} {{!}}} |связи = |в отставке = |викисклад = |автограф = }} '''Абрамов Алексей Фёдорович''' ([[31 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[12 июнь]] [[2010 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, уҡсы, танк ротаһы десантсыһы, кесе сержант. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. == Биографияһы == Алексей Фёдорович Абрамов 1925 йылдың 31 декабрендә [[Башҡорт АССР‑ы]]ның [[Бәләбәй кантоны]] Яңы Даниловка<ref>{{ref-ru}}http://баш.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/component/content/article/8-statya/273-abramov-aleksej-fjodorovich {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160406001108/http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/273-abramov-aleksej-fjodorovich |date=2016-04-06 }} Башҡорт энциклопедияһы — Абрамов Алексей Фёдорович{{V|12|12|2018}}</ref> ауылында тыуған. [[1935 йыл]]да ата-әсәһе менән бергә Ҡырғыҙстандың Джалал-Абад ҡалаһына күсеп бара. Шунда урта мәктәптең 7-се класын тамамлай. Бөйөк Ватан һуғышы башланғас, тәүҙә совхозда эшсе булып, һуңынан Кок-Джангактағы шахтала эшләй, электровоз машинисы вазифаһына тиклем барып етә. [[1943 йыл]]да Ҡыҙыл Армия сафына саҡырыла, ләкин хәрби комиссариатҡа ваҡытында барып өлгөрмәй. Шунлыҡтан уны трибуналға бирәләр. Трибунал тарафынан мобилизациянан ҡасып йөрөүсе итеп таныла һәм 8 йылға хөкөм ителеп, штраф батальоны менән фронтҡа оҙатыла. [[1943 йыл]]дың авгусында 11-се айырым армия штраф ротаһы составында Духовщина ҡалаһы өсөн беренсе алышҡа инә. [[1943 йыл]]дың 21 ноябрендә Витебск өлкәһе Лиозненский районы Рамшин ауылы янында барған һуғышта ҡаты яралана. [[Төмән өлкәһе]]ндә урынлашҡан госпиталдә өс ай дауаланғандан һуң запастағы полкка ебәрелә. Унда танк орудиеһының ҡороусыһы һөнәрен үҙләштерә. Фронтҡа әйләнеп ҡайтҡас, 8-се механизацияланған корпустың 116-сы танк бригадаһында автоматсылар подразделениеһына рядовой уҡсы итеп тәғәйенләнә. Йыш ҡына алыш барышында сафтан сыҡҡан танкистарҙы алмаштыра. 1945 йылдың ғинуар — февраль айҙарында өс тапҡыр Дан орденына тәҡдим ителә. [[1945 йыл]]дың 25 ғинуарында Нойенбург ҡалаһы янындағы (хәҙер [[Польша|Польшаның Нове Куявско-Поморск воеводствоһы)]] һуғыштарҙа ул танк броняһынан немецтарҙың окобын күреп ҡала. Окопта фаустпатрон менән ҡоралланған немец һалдаттары булырға мөмкин. Абрамов танк броняһынан һикереп төшә лә, гранаталар һәм автомат уты менән дошмандың ут нөктәһен юҡ итә. 3-сө дәрәжә Дан орденына тәҡдим ителә. [[1945 йыл]]дың 9 февралендә Вилков, Вальдау һәм Пантау районында орудие ҡороусыһы яралана һәм Абрамов уны алмаштыра. Был һуғыштарҙа ул дошмандың ике үҙйөрөшлө пушкаһын, бер танк, дүрт бронетранспортер , өс миномет, 20-ләп немец һалдатын һәм офицерын юҡ итә. Абрамов яңынан 3-сө дәрәжәле Дан орденына тәҡдим ителә. [[1945 йыл]]дың 24 февралендә Кониц ҡалаһы ситендә барған һуғыштарҙа Абрамов экипажы 2 штурм орудиеһы, танк, 4 БТР, 3 миномет һәм взводҡа яҡын дошман һалдатын юҡ итә. Йәнә 3-сө дәрәжәле Дан орденына тәҡдим ителә. Бөтә 3-сө дәрәжәле Дан ордендары уға [[1945 йыл]]дың 21 апрелендә (№ 320487), 6 июнь һәм октябрҙә (№ 497587) тапшырыла. [[1945 йыл]]дың октябрендә Абрамов демобилизациялана һәм Ҡырғыҙстанға әйләнеп ҡайта. Кок-Джангак шахтаһында электрослесарь, комсомол ойошмаһы секретары, слесарь-автоматсы, участка механигы хатта тау мастеры булып эшләй. Үҙенең фиҙакәр хеҙмәте өсөн ул 3-сө дәрәжә Хеҙмәт Даны ордены һәм «Маҡтаулы хеҙмәт өсөн» миҙалы менән бүләкләнә. 60-сы йылдар аҙағында ҡабул ителгән закон буйынса Дан орденының тулы кавалерҙары [[Советтар Союзы Геройы|Советтар Союзы Геройҙарына]] тиңләштерелә. Ә Абрамов «Советтар Союзы Геройы» булып һаналмай. Шуға ул дуҫтарының кәңәше буйынса наградаларын ҡайтанан ҡарау тураһында үтенес менән мөрәжәғәт итә. [[СССР]] Юғары Советы Президиумының [[1972 йыл]]дың 27 июлендәге Указы нигеҙендә Абрамов Алексей Федорович 2-се (№ 34719) һәм 1-се дәрәжә (№ 3138) Дан ордендары менән бүләкләнеп, Дан орденының тулы кавалеры була. [[1992 йыл]]ға тиклем Джалал-Абаде ҡалаһында йәшәй. [[Советтар Союзы]] тигән ил тарҡалғас, үҙе кеүек күп кенә рустар шикелле [[Липецк өлкәһе|Липецк өлкәһе Задонский районының Донское]] ауылына күсеп ҡайта. Йәмәғәт эштәрендә әүҙем ҡатнаша, [[Мәскәү]]гә Еңеү парадтарына бара. [[2010 йыл]]дың 12 июнендә вафат була. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/273-abramov-aleksej-fjodorovich}} {{V|12|12|2018}} * {{Warheroes|id=12138|star=Glory|name=Алексей Фёдорович Абрамов|accessdate=2015-07-20}} * [http://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/gentlemens/hero.htm?id=10358890@morfHeroes Биографик һүҙлектә.] == Әҙәбиәт == * ''Исаков И. Н.'' Звезды славы Киргизии. — Фрунзе, 1975. — С. 10—17. * Их подвиг будет жить в веках. — Фрунзе, 1985. — С. 255—257. * ''Рощин Н. И.'' Солдатская слава. — М., 1988. — Кн. 7. — С. 12—14. * Полные кавалеры ордена Славы. Биографический словарь. — М.: Воениздат, 2010. — Т. 1. [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Дан ордены кавалерҙары]] [[Категория:Хеҙмәт Даны ордены кавалерҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Дан орденының тулы кавалерҙары]] [[Категория:31 декабрҙә тыуғандар]] [[Категория:1925 йылда тыуғандар]] [[Категория:Бәләбәй кантонында тыуғандар]] [[Категория:СССР сержанттары һәм старшиналары]] [[Категория:12 июндә вафат булғандар]] [[Категория:2010 йылда вафат булғандар]] b9dsph1b4s9jiafh5cxurb393t5gecx 0 122689 1148678 995899 2022-08-05T05:29:48Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Дьяков}} '''Дьяков Леонид Владимирович''' ([[20 декабрь]] [[1932 йыл]] — [[5 февраль]] [[2017 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] шағиры. 1988 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. == Биографияһы == Леонид Владимирович Дьяков 1932 йылдың 20 декабрендә [[Ростов өлкәһе]] Азов районының Рогожкино утарында балыҡсы ғаиләһендә тыуа. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында Буденный (хәҙер «Тихий Дон») балыҡ тотоу колхозында эшләй. Һуғыштан һуң Рогожкино утарында мәктәпте тамамлай. Артабан Балыҡсылыҡ институтында уҡый. Балыҡсылыҡ өлкәһендә эшләй. [[ХХ быуат]]тың 70-се йылдары башынан алып шиғырҙар яҙа. [[1988 йыл]]дан бирле [[СССР]] Яҙыусылар союзы, артабан [[Рәсәй]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. [[2017 йыл]]дың [[5 февраль|5 феврале]]ндә [[Дондағы Ростов]]та вафат була. == Ижады == Шиғырҙарҙы үҫмер сағында уҡ яҙа башлай. Уларҙың темаһы - [[Дон]] тәбиғәте, уның йылғалары, далалары, йыл миҙгелдәре, тыуған Рогожкино утары һ.б.<ref>[http://rslovar.com/content/%D0%BE-%D0%BE%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%8C-%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%85%D0%B8-%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85-%D0%BF%D0%BE%D1%8D%D1%82%D0%BE%D0%B2 Осень. Стихи донских поэтов]</ref>. Шиғриәт менән етмешенсе йылдарҙа етди шөғөлләнә башлай. Уның был ҡарарына шағирҙар Даниил Долинский, Владимир Фирсов, Александр Рогачев, Николай Скребов, Анатолий Гриценко, прозаик Алексей Коркищенко менән танышыуы ҙур йоғонто яһай. Шағирҙың тәүге баҫмалары [[Ростов өлкәһе]]нең «Вечерний Ростов», «Молот», «Комсомолец»; [[Мәскәү]] гәзит-журналдары : «Литературная газета», «[[Дон]]», «Подъем», «Молодая гвардия», «Москва», «Дружба»ла сыға. [[Болгария]] гәзиттәрендә лә баҫыла. Уның беренсе китабы «Белогривый ливень» Ростиздатта [[1979 йыл]]да баҫылып сыға. Һуңғараҡ [[Ростов өлкәһе]] һәм [[Мәскәү]] нәшриәттәрендә «Кланяюсь Дону», «Русые вербы», «Лето любви», «Лирика» һ.б. әҫәрҙәре донъя күрә. [[1988 йыл]]да, өсөнсө китабы баҫылып сыҡҡас, [[СССР]] Яҙыусылар союзына ағза була . == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Виталий Закруткин исемендәге әҙәби премия лауреаты (1997) — «От сердца к сердцу» шиғри йыйынтығы өсөн. * М. А. Шолоховтың тыуыуына 100 йыл тулыуға арналған конкурс лауреаты ( 2005) — «Песня о Доне» китабы өсөн.. == Китаптары == Леонид Владимирович Дьяков ундан артыҡ шиғри йыйынтыҡтарҙың авторы, улар иҫәбендә: * Белогривый ливень. 1979. * Кланяюсь Дону. 1983. * Русые вербы. 1984. * Лето любви. 1988. * Лирика. 1992. * Трава синеокая. 1992. * От сердца к сердцу. 1994. * Светлая музыка осени. 1997. * Признание в любви. 2000. * Уходит лето. 2002. * Песня о Доне. 2003. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * Справочник. Ростовское региональное отделение Союза писателей России. Ростов-на-Дону, 2011г. Леонид Владимирович Дьяков, с. {0}[13]{/0}} (1936) * Грачев Д. Знаменитые наши земляки /Д. Грачев //Азовская неделя. — 2008. — 27 марта. С. 3. * Тартынский Л. Поэт не из расчета, а по велению души // Вечерний Ростов. 1 ғинуар С. 8. == Һылтанмалар == * [http://file.donlib.ru/dp/2012/11/files/assets/basic-html/page-2.html# Леонид Владимирович Дьяков] * [http://donpisatel.ru/news/436/ Ушёл из жизни Леонид Владимирович Дьяков] * [http://donpisatel.ru/pagememory/449/Леонид Владимирович Дьяков]. Союз писателей России. [[Категория:Яҙыусылар]] [[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]] 1rrl7vk2sqtz9vksg8f5gtad9972f79 0 124929 1148682 907248 2022-08-05T05:44:13Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{однофамильцы|Дьяконов}} {{Яҙыусы |Имя = Юрий Дьяконов |Изображение = Diakonov.jpg |Киңлеге = 170 |Описание изображения = |Тыуғандағы исеме = Дьяконов <br>Юрий Александрович |Тыуыу ваҡыты = 21.9.1918 |Тыуған урыны = {{ТУ|Дондағы Ростов|Дондағы Ростовта}}, РСФСР, [[СССР]] |Вафат булған ваҡыты = 24.04.2010 |Вафат булған урыны = {{ВБУ|Дондағы Ростов|Дондағы Ростовта}}, [[Рәсәй]] |Гражданлығы = {{Флагификация|СССР}}<br> {{Флагификация|Рәсәй}} |Эшмәкәрлек төрө = балалар яҙыусыһы |Годы активности = |Направление = |Жанры = [[повесть]], [[хикәйә]], [[әкиәт]] |Әҙәрҙәренең теле = [[рус теле|рус]] |Дебют = «Горнист» повестар китабы ([[1968 йыл]]) |Викисклад = |Викитека = }} {{ФШ|Дьяконов}} '''Дьяконов Юрий Александрович''' ([[21 сентябрь]] [[1918 йыл]] — [[24 апрель]] [[2010 йыл]]) — рус совет прозаигы. [[СССР Яҙыусылар союзы]], унан һуң Рәсәй Яҙыусылар Союзы ағзаһы. Балалар өсөн яҙа. == Биографияһы == [[Дондағы Ростов]]та тыуған<ref name="Писатели Дона 1976, С. 81">{{Книга:Писатели Дона 1976|страницы=81}}</ref>. Ете йыллыҡ мәктәпте тамамлағас, буласаҡ яҙыусы трамвайсылар ФЗУ-һына (фабрика — завод училищеһы) уҡырға инә һәм уны слесарь-электромонтажник һөнәре буйынса тамамлай. Трамвай вагондарын ремонтлау заводында эшләй, ВЛКСМ сафына инә. Дьяконов ун йәшендә уҡ үҙенең беренсе шиғырҙарын һәм ҡыҫҡа мәҡәләләрен яҙған. Уларҙың ҡайһы берҙәре «Ленин ейәндәре» гәзитендә баҫылған. Белем алыуын дауам итергә ҡарар итеп, [[1936 йыл]]да эшселәр факультетына уҡырға инә. [[1939 йыл]]да Дьяконовты [[Эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл армияһы]] сафына саҡыралар һәм Сталинград хәрби училищеһына ебәрәләр. [[1941 йыл]]дың ғинуарында училищены тамамлағас уға лейтенант дәрәжәһе бирәләр һәм Алыҫ Көнсығыш хәрби округына ебәрәләр. Ошо округтың частәрендә Дьяконов бөтә [[Бөйөк Ватан һуғышы]] дауамында хеҙмәт итә. [[1946 йыл]]да Совет армияһынан демобилизацияланғандан һуң Дьяконов тыуған ҡалаһына әйләнеп ҡайта һәм совет эшенә күсә. Һуңынан комсомол эшендә, бүлек мөдире, аҙаҡ ВЛКСМ-дың район комитеты секретары булып эшләй. Үҙендә яҙыусы һәм педагог һәләтен тойоп, Дьяконов [[1949 йыл]]да [[Ростов дәүләт университеты]]на, филология факультетының ситтән тороп уҡыу бүлегенә уҡырға инә. Уны тамамлағандан һуң, [[1955 йыл]]да мәктәпкә уҡытырға бара. Уның урындағы матбуғатта баҫылып сыҡҡан пионерҙар тураһында хикәйәләре һәм очерктары ошо осорға ҡарай. Һуңынан балалар өсөн повестар жанрына күсә. [[1968 йыл]]да Ростов нәшриәте Дьяконовтың беренсе «Горнист» исемле китабын сығара, ул «Горнист» һәм «Лагерь әләме төшөрөлгән» повестарынан тора. Һуңынан уның «Балыҡ бөйөрөгө», «Ҡойма ямғыр», «Рената», «Үҙ-үҙенә бойороҡ», «Алмаз — аҫыл таш» повестары, «Һигеҙ тылсымлы имән сәтләүеге, йәки Желудино һәм уның бәләкәй ҡустыларының мажаралары» повесть-әкиәте баҫылып сыға, өҫтәүенә, уларҙы Ростов нәшриәте баҫтырыу ғына түгел, ә «Балалар әҙәбиәте» һәм «Совет Рәсәйе» Мәскәү нәшриәттәре баҫтыра. [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|Советтар Союзы]] тарҡалғандан һуң [[СССР Яҙыусылар союзы]] Рәсәй яҙыусылар союзына («почвеннический» йүнәлешле) һәм Рәсәй яҙыусылар берлегенә («демократик» йүнәлешле) бүленә. Дьяконов уларҙың беренсеһенә инә. [[2010 йыл]]дың 24 апрелендә 92-се йәшендә [[Дондағы Ростов]]та вафат була<ref name="Некролог">{{статья|автор=|заглавие=Некролог|ссылка=|язык=|издание=[[Донской писатель]]|тип=|год=2010|том=|номер=4|страницы=6|doi=|issn=}} </ref>. == Маҡтаулы исемдәре һәм наградалары == == Китаптары == Яҙыусы әҫәрҙәренең айырым баҫмалары: * Горнист. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1968. * Граница в роще Сосновой. Повесттар. — М.: Совет Рәсәйе, 1973. * Рената. Повесть. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1973. * Үҙ-үҙенә бойороҡ. Повесть. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1975. * «В» хәрефенә сер — М.: Балалар әҙәбиәте, 1975, 1977. * Һигеҙ тылсымлы имән сәтләүеге, йәки Желудино һәм уның бәләкәй ҡустыларының мажаралары. Повесть-әкиәт. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1976; М.: Дет. әҙәби, 1981. * Йәшәү өсөн (Для того, чтобы жить). Повесть. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1978. * Алмаз — аҫыл таш. Повесть. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1983. == Әҙәбиәт == * {{китап |автор = [[Огрызко, Вячеслав Вячеславович|Огрызко В. В.]] |часть = |заглавие = Русские писатели. Современная эпоха |оригинал = |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Литературная Россия |год = 2004 |том = |страницы = |страниц = 552 |серия = |isbn = |тираж = }} * {{Книга:Писатели Дона 1976|страницы=81—83}} * {{Книга:Писатели Дона 1986|страницы=116—118}} == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == [[Категория:СССР-ҙың балалар яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса балалар яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:XXI быуат Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:XX быуат Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:СССР яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса яҙыусылар]] [[Категория:21 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:1918 йылда тыуғандар]] [[Категория:Дондағы Ростовта тыуғандар]] [[Категория:XX быуат рус яҙыусылары]] [[Категория:24 апрелдә вафат булғандар]] [[Категория:2010 йылда вафат булғандар]] [[Категория:Дондағы Ростовта вафат булғандар]] [[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]] 51a2pwft52og317kgva452n1o6rxgo6 1148683 1148682 2022-08-05T05:45:07Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{однофамильцы|Дьяконов}} {{Яҙыусы |Имя = Юрий Дьяконов |Изображение = Diakonov.jpg |Киңлеге = 170 |Описание изображения = |Тыуғандағы исеме = Дьяконов <br>Юрий Александрович |Тыуыу ваҡыты = 21.9.1918 |Тыуған урыны = {{ТУ|Дондағы Ростов|Дондағы Ростовта}}, РСФСР, [[СССР]] |Вафат булған ваҡыты = 24.04.2010 |Вафат булған урыны = {{ВБУ|Дондағы Ростов|Дондағы Ростовта}}, [[Рәсәй]] |Гражданлығы = {{Флагификация|СССР}}<br> {{Флагификация|Рәсәй}} |Эшмәкәрлек төрө = балалар яҙыусыһы |Годы активности = |Направление = |Жанры = [[повесть]], [[хикәйә]], [[әкиәт]] |Әҙәрҙәренең теле = [[рус теле|рус]] |Дебют = «Горнист» повестар китабы ([[1968 йыл]]) |Викисклад = |Викитека = }} '''Дьяконов Юрий Александрович''' ([[21 сентябрь]] [[1918 йыл]] — [[24 апрель]] [[2010 йыл]]) — рус совет прозаигы. [[СССР Яҙыусылар союзы]], унан һуң Рәсәй Яҙыусылар Союзы ағзаһы. Балалар өсөн яҙа. == Биографияһы == [[Дондағы Ростов]]та тыуған<ref name="Писатели Дона 1976, С. 81">{{Книга:Писатели Дона 1976|страницы=81}}</ref>. Ете йыллыҡ мәктәпте тамамлағас, буласаҡ яҙыусы трамвайсылар ФЗУ-һына (фабрика — завод училищеһы) уҡырға инә һәм уны слесарь-электромонтажник һөнәре буйынса тамамлай. Трамвай вагондарын ремонтлау заводында эшләй, ВЛКСМ сафына инә. Дьяконов ун йәшендә уҡ үҙенең беренсе шиғырҙарын һәм ҡыҫҡа мәҡәләләрен яҙған. Уларҙың ҡайһы берҙәре «Ленин ейәндәре» гәзитендә баҫылған. Белем алыуын дауам итергә ҡарар итеп, [[1936 йыл]]да эшселәр факультетына уҡырға инә. [[1939 йыл]]да Дьяконовты [[Эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл армияһы]] сафына саҡыралар һәм Сталинград хәрби училищеһына ебәрәләр. [[1941 йыл]]дың ғинуарында училищены тамамлағас уға лейтенант дәрәжәһе бирәләр һәм Алыҫ Көнсығыш хәрби округына ебәрәләр. Ошо округтың частәрендә Дьяконов бөтә [[Бөйөк Ватан һуғышы]] дауамында хеҙмәт итә. [[1946 йыл]]да Совет армияһынан демобилизацияланғандан һуң Дьяконов тыуған ҡалаһына әйләнеп ҡайта һәм совет эшенә күсә. Һуңынан комсомол эшендә, бүлек мөдире, аҙаҡ ВЛКСМ-дың район комитеты секретары булып эшләй. Үҙендә яҙыусы һәм педагог һәләтен тойоп, Дьяконов [[1949 йыл]]да [[Ростов дәүләт университеты]]на, филология факультетының ситтән тороп уҡыу бүлегенә уҡырға инә. Уны тамамлағандан һуң, [[1955 йыл]]да мәктәпкә уҡытырға бара. Уның урындағы матбуғатта баҫылып сыҡҡан пионерҙар тураһында хикәйәләре һәм очерктары ошо осорға ҡарай. Һуңынан балалар өсөн повестар жанрына күсә. [[1968 йыл]]да Ростов нәшриәте Дьяконовтың беренсе «Горнист» исемле китабын сығара, ул «Горнист» һәм «Лагерь әләме төшөрөлгән» повестарынан тора. Һуңынан уның «Балыҡ бөйөрөгө», «Ҡойма ямғыр», «Рената», «Үҙ-үҙенә бойороҡ», «Алмаз — аҫыл таш» повестары, «Һигеҙ тылсымлы имән сәтләүеге, йәки Желудино һәм уның бәләкәй ҡустыларының мажаралары» повесть-әкиәте баҫылып сыға, өҫтәүенә, уларҙы Ростов нәшриәте баҫтырыу ғына түгел, ә «Балалар әҙәбиәте» һәм «Совет Рәсәйе» Мәскәү нәшриәттәре баҫтыра. [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|Советтар Союзы]] тарҡалғандан һуң [[СССР Яҙыусылар союзы]] Рәсәй яҙыусылар союзына («почвеннический» йүнәлешле) һәм Рәсәй яҙыусылар берлегенә («демократик» йүнәлешле) бүленә. Дьяконов уларҙың беренсеһенә инә. [[2010 йыл]]дың 24 апрелендә 92-се йәшендә [[Дондағы Ростов]]та вафат була<ref name="Некролог">{{статья|автор=|заглавие=Некролог|ссылка=|язык=|издание=[[Донской писатель]]|тип=|год=2010|том=|номер=4|страницы=6|doi=|issn=}} </ref>. == Маҡтаулы исемдәре һәм наградалары == == Китаптары == Яҙыусы әҫәрҙәренең айырым баҫмалары: * Горнист. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1968. * Граница в роще Сосновой. Повесттар. — М.: Совет Рәсәйе, 1973. * Рената. Повесть. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1973. * Үҙ-үҙенә бойороҡ. Повесть. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1975. * «В» хәрефенә сер — М.: Балалар әҙәбиәте, 1975, 1977. * Һигеҙ тылсымлы имән сәтләүеге, йәки Желудино һәм уның бәләкәй ҡустыларының мажаралары. Повесть-әкиәт. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1976; М.: Дет. әҙәби, 1981. * Йәшәү өсөн (Для того, чтобы жить). Повесть. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1978. * Алмаз — аҫыл таш. Повесть. — Дондағы Ростов: Китап нәшриәте, 1983. == Әҙәбиәт == * {{китап |автор = [[Огрызко, Вячеслав Вячеславович|Огрызко В. В.]] |часть = |заглавие = Русские писатели. Современная эпоха |оригинал = |ссылка = |ответственный = |издание = |место = М. |издательство = Литературная Россия |год = 2004 |том = |страницы = |страниц = 552 |серия = |isbn = |тираж = }} * {{Книга:Писатели Дона 1976|страницы=81—83}} * {{Книга:Писатели Дона 1986|страницы=116—118}} == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == [[Категория:СССР-ҙың балалар яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса балалар яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:XXI быуат Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:XX быуат Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:СССР яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса яҙыусылар]] [[Категория:21 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:1918 йылда тыуғандар]] [[Категория:Дондағы Ростовта тыуғандар]] [[Категория:XX быуат рус яҙыусылары]] [[Категория:24 апрелдә вафат булғандар]] [[Категория:2010 йылда вафат булғандар]] [[Категория:Дондағы Ростовта вафат булғандар]] [[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]] fuudwssqjuwadhbwaty8t8amzt0l0ea 0 127490 1148646 873226 2022-08-04T14:56:52Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Абрамова}} {{Ук}} '''Абрамова Ирина Евгеньевна''' ([[18 март]] [[1974 йыл]]) — спортсы. Пауэрлифтинг буйынса [[Рәсәй]]ҙең халыҡ-ара класлы (1996) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2000). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның күренекле спортсыһы (1999). Донъя (1999—2001), [[Европа]] һәм [[Рәсәй]] (1999, 2000) чемпионы, Рәсәй Кубогы эйәһе (1998—2000). Ҡатын-ҡыҙҙар араһында 60 килограммға тиклем ауырлыҡ категорияһында сүгәләү, штанга менән күтәрелеү, өс төрҙән ярышта донъя һәм Европа кимәлендә 11 тапҡыр, [[Рәсәй]] буйынса (1998—2001) 17 тапҡыр рекорд ҡуя. Рәсәйҙең йыйылма командаһы ағзаһы (1997—2001). == Белеме == 2002 йылда [[Мәскәү]] физик культура академияһын тамамлай. == Карьераһы == === Үҫмер спортсы карьераһы === 1996 йылда үҫмер спортсылар араһында [[Европа]] чемпионатының бронза призеры. 1997 йылда үҫмер спортсылар араһында Европа чемпионатының көмөш призеры. Тренеры Лев Никифоров<ref>{{Cite web|title=Лев Никифоров: Тяжелую атлетику осваивали по книге. Сегодня в Пскове, Новости на PskovLive.ru|url=http://news.pskovlive.ru/today/61575|publisher=news.pskovlive.ru|accessdate=2017-09-10}}</ref>. === 1998 === 60 килограмға тиклем категорияла сығыш яһап, [[Рәсәй]] чемпионы була. Европа чемпионатында көмөш миҙал яулай. === 1999 === Ятҡан килеш штанга күтәреү һәм көс талап итә торған өс төрҙән ярышта Рәсәй чемпионы, Европа һәм донъя чемпионы. === 2000 === [[Рәсәй]], [[Европа]] һәм донъя чемпионы була. Шулай уҡ суммала (550 кг) Рәсәй рекорды һәм штанга менән күтәрелеүҙә (222,5 кг) донъя рекорды ҡуя. === 2001 === 225 кг сумма менән милли чемпионаттың көмөш миҙалын яулай. 220 кг сумма менән донъя чемпионы була. 2001 йылда Бөтә донъя уйындарында, уртаса ауырлыҡта сығыш яһап, көмөш миҙал яулай. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|http://баш.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/component/content/article/8-statya/275-abramova-irina-evgenevna}}{{V|16|03|2019}} [[Категория:Рәсәйҙең атҡаҙанған спорт мастерҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Өфөлә тыуғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса спортсылар]] lc5y1mljpzvi9tpb6vcsr7icyzzp0zr 0 128830 1148693 1052488 2022-08-05T07:18:43Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Денисов}} '''Денисов Владимир Владимирович''' ([[10 апрель]] [[1953 йыл]]) — шағир, тәржемәсе. 1988 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы, 2008 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]]ның рус һәм рус телендә ижад иткән яҙыусылар берекмәһе етәксеһе. == Биографияһы == Владимир Владимирович Денисов 1953 йылдың 10 апарелендә [[Свердловск]] ҡалаһында тыуған. [[1971]]—[[1973 йыл]]дарҙа Совет Армияһында хеҙмәт итә. 1973 йылдан алып 1978 йылға тиклем — троллейбус водителе, 1979 йылдан [[Сахалин]]да йәшәй, биҙәүсе-рәссам булып эшләй. 1983—1994 йылдарҙа «Ленинское слово» (хәҙер «Углегорские новости») гәзитендә — рәссам, корреспондент, бүлек мөдире. 1977—1987 йылдарҙа В. М. Сидоров, Е. А. Исаев, В. А. Костров семинарҙарында ҡатнаша; 1987 йылда М. Горький исемендәге әҙәбиәт институтын тамамлай{{Sfn|Г. Г. Шафиков, 2013|name=шгг}}. 1994 йылдан алып Өфөлә йәшәй һәм эшләй. «Истоки» гәзитенең баш мөхәррире урынбаҫары (1997—1999, 2012 йылдан алып), «Башҡортостан нефте» гәзитенең мөхәррире, ([[Өфө]], 1999—2010). 1988 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы; 2008 йылдан — Башҡортостан Яҙыусылар союзының рус һәм рус телле яҙыусылар берекмәһе рәйесе (2008—2011). == Ижады == {{Врезка|Выравнивание=right|Ширина=180px|Содержание=<poem>Не судите поэта, Он и так осуждён Петь про то и про это На изломах времён. Чтоб не властвовать миру, Где в почёте грехи, Он жену и квартиру Поменял на стихи. И в труде, и в запое Он, смеясь над собой, Плачет вашей слезою, Дышит вашей судьбой. В неподатливом зале Он скорбит мирово… Вы об этом не знали, Не судите его.</poem>|Подпись=''В. Денисов''. «Не судите…»<ref>{{cite web|title=Владимир Денисов|url=http://www.ya-zemlyak.ru/avtpoesia.asp?id_avt=682|publisher=Русская поэзия|accessdate=2017-11-10|language=ru}}</ref>}}Тәүге шиғыры икенсе класта уҡыған саҡта «Пионерская правда» гәзитендә баҫылып сыға. 14 йәшенән Есенин, Маяковский, Вознесенскийҙарға эйәреп шиғырҙар яҙа башлай<ref>{{Cite web|title=Воспитанники центра детского творчества встретились с поэтом Владимиром Денисовым|url=http://ufacity.info/press/news/152064.html|author=Фатыхова Д|lang=ru|language=ru|publisher=Администрация городского округа город Уфа Республики Башкортостан|date=2013-11-12|accessdate=2017-11-10}}(рус.)<span id="cxmwYA" tabindex="0">.</span>&#x20;<span id="cxmwYA" tabindex="0"> Администрация городского округа город Уфа Республики Башкортостан</span>&#x20;<span id="cxmwYA" tabindex="0">(2013-11-12).</span>&#x20;<small id="cxmwYA" tabindex="0">10 ноябрь 2017 тикшерелгән.</small></ref>. «[[Бельские просторы]]»<ref>{{Cite web|title=Денисов Владимир|url=http://www.bp01.ru/authors.php?new=554|lang=ru|language=ru|work=Авторы «Бельских Просторов»|publisher=Бельские просторы|accessdate=2017-11-10}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171111043652/http://www.bp01.ru/authors.php?new=554 |date=2017-11-11 }}(рус.)<span id="cxmwaw" tabindex="0">.</span>&#x20;''Авторы «Бельских Просторов»''<span id="cxmwaw" tabindex="0">.</span>&#x20;<span id="cxmwaw" tabindex="0"> Бельские просторы.</span>&#x20;<small id="cxmwaw" tabindex="0">10 ноябрь 2017 тикшерелгән.</small></ref>, «Уральский следопыт», «Урал»<ref>{{ЖЗ|http://magazines.russ.ru/authors/d/vdenisov|Владимир Денисов}}</ref>, «Алыҫ Көнсығыш», «Аврора», «Әҙәби уҡыу», «Наш современник» журналдарында, [[Мәскәү]], [[Өфө]] һәм Сахалин ҡалаларында баҫтырыла. Беренсе шиғыр йыйынтығы («Белая поляна») 1984 йылда сыға. Шулай уҡ 2015 йылда балалар өсөн шиғырҙар яҙа<ref>{{Публикация|статья|год=2016|автор=Денисов В.|заглавие=Дети телевизора|ссылка=http://www.bp01.ru/public.php?public=5098|язык=ru|издание=Классный журнал|номер=1}}</ref>. [[Бикбаев Рауил Төхфәт улы|Р. Бикбаев]], [[Ғәниева Тамара Әхмәтшәриф ҡыҙы|Т.Ғаниева]], [[Кинйәбулатов Ирек Лотфый улы|И. Кинйәбулатов]], [[Тойғонов Риф Ғәлим улы|Р. Тойғон]], [[Юнысова Гөлфиә Аҙнағол ҡыҙы|Г. Юнысова]] һәм башҡа башҡорт шағирҙарының шиғырҙарын рус теленә тәржемә итә. Шиғри йыйынтыҡтарында тыуған яҡтың матурлығын данлай, илдәге ваҡиғалар һәм кеше яҙмыштары тураһында уйлана. Денисовтың ижады тема, жанр, тасуири һүрәтләү саралары төрлөлөгө менән айырылып тора. === Һайланма публикациялары === * ''Денисов В. В.'' [http://www.knizhnyj-larek.ru/news/vladimir-denisov-aleksandr-pavlovich-nachinaetsya1/ Александр Павлович начинается…] // Книжный ларёк. — 2015. * ''Денисов В. В.'' Белая поляна : Стихи. — М. : Современник, 1984. — 31 с. — (Өфөләге беренсе китабы). — {{число|10000|экз.}} * ''Денисов В. В.'' В пределах жизни : Стихи. — Южно-Сахалинск : Дальневост. кн. изд-во, 1988. — 63 с. — (Содерж.: Циклы: Какая странная эпоха; Земная пядь). — {{число|3000|экз.}} * ''Денисов В. В.'' Времена непохожие : стихи и поэма. — Өфө : Китап, 2013. — 174+1 с. — (Содерж.: Годовые кольца; Русский сон: (социальная поэма)). — {{число|1500|экз.}} — ISBN 978-5-295-05746-5 * ''Денисов В. В.'' Земная пядь : Стихи. Пер / [Худож. И. Файрушин]. — Өфө : Китап, 2001. — 142+1 с. — {{число|2500|экз.}} — ISBN 5-295-02857-7 * ''Денисов В. В.'' Не повторятся наши лица… : стихи, поэма, переводы. — Өфө : Китап, 2008. — 255 с. — (Содерж.: циклы: Прощание с веком; Не повторятся наши лица…; Полуночное имя ее…; Смутное время; Сахалинская тетрадь; Языком суровым правды; Дни рождений; Божьи твари; Листая юности страницы…; Из новых стихов; Русский сон: социальная поэма; Переводы). — {{число|1500|экз.}} — ISBN 978-5-295-04444-1 * ''Денисов В. В.'' Это жизнь : Стихи, пер. — Өфө : Китап, 2003. — 174+1 с. — (Содерж.: Циклы: Память; Житье-бытье; О ней; Смутное время; Прозаичное; И смех и грех; Творим, братцы; Переводы). — {{число|2000|экз.}} — ISBN 5-295-03232-9 == Маҡтаулы исемдәре һәм наградалары == * Ф. Кәрим исемендәге премия (2004) * С. Злобин исемендәге премия (2008). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * Башкирия в русской литературе. — Уфа. 2004. — Т. 6. * ''Вахитов Р.'' Какой у правды лик? «Русский сон» Владимира Денисова // Истоки. — 2008. — № 14. — С. 6. * ''Грахов Н.'' «Не повторятся наши лица»: Стихи, поэма, переводы // [[Бельские просторы]]. — 2008. — № 9. — С. 178. * ''Леонидов А.'' Владимир Денисов: слагаемые слога // Уфимская литературная критика. — 2015. — Т. 3. * // Антология цеха поэтов. — М.: Московский писатель, 1997. — Т. 2: Русская поэзия Урала XVIII—XX веков. — 384 с. == Һылтанмалар == * {{БЭ|/index.php/component/content/article/8-statya/3141-denisov-vladimir-vladimirovich|Денисов Владимир Владимирович}} * {{cite web|author=Гринько (Конюхова) Л. Н|title=Денисов Владимир Владимирович, поэт|url=http://encsakhalin.su/object/1804575284?lc=ru|publisher=Энциклопедия Сахалинской области|accessdate=2017-11-10|language=ru|ref=Л. Н. Гринько (Конюхова)}} * {{cite web|title=Владимир Денисов|url=http://litmir.libsakh.ru/pisateli/chleny-sojuza-pisatelei-rossii/denisov-vladimir/|work=Литературный мир Сахалина и Курил|publisher=Центр чтения ГБУК СахОУНБ|accessdate=2017-11-10|language=ru|ref=Литературный мир Сахалина и Курил}} * {{cite web|title=Денисов Владимир|url=http://www.stihi.ru/avtor/weekend|publisher=Стихи.ру|accessdate=2017-11-10|language=ru}} [[Категория:М. Горький исемендәге Әҙәбиәт институтын тамамлаусылар]] [[Категория:XXI быуат журналистары]] [[Категория:XX быуат журналистары]] [[Категория:Рәсәй журналистары]] [[Категория:СССР журналистары]] [[Категория:Алфавит буйынса журналистар]] [[Категория:XXI быуат тәржемәселәре]] [[Категория:XX быуат тәржемәселәре]] [[Категория:Рәсәй тәржемәселәре]] [[Категория:СССР тәржемәселәре]] [[Категория:Алфавит буйынса тәржемәселәр]] [[Категория:Башҡорт теленән тәржемәселәр]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Башҡортостан яҙыусылары]] [[Категория:XXI быуат Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:XX быуат Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:СССР яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса яҙыусылар]] [[Категория:XXI быуат шағирҙары]] [[Категория:XX быуат шағирҙары]] [[Категория:Башҡортостан шағирҙары]] [[Категория:Рәсәй шағирҙары]] [[Категория:СССР шағирҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шағирҙар]] [[Категория:10 апрелдә тыуғандар]] [[Категория:1953 йылда тыуғандар]] [[Категория:Екатеринбургта тыуғандар]] [[Категория:XX быуат рус яҙыусылары]] [[Категория:Рус шағирҙары]] [[Категория:Рәсәй Яҙыусылар союзы ағзалары]] [[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]] 3lbykqzokrqahlfje6fcu6bn6p69bp6 0 135112 1148641 945372 2022-08-04T14:51:18Z Баныу 28584 күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{ФШ|Абрамов}} {{Ук}} '''Абрамов Кузьма Григорьевич''' ([[30 октябрь]] (12 ноябрь) [[1914]йыл]  — [[4 август]] [[2008 йыл]] — СССР һәм Рәсәй яҙыусыһы, драматург. [[Мордва Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы, Мордва Республикаһының почетлы гражданы. == Биографияһы == Иҫке стиль буйынса 1914 йылдың 30 октябрендә Старые Найманы аулында эрзя — рус ғаиләһендә тыуған<ref name=":1">{{Cite web|url=https://proza.ru/2011/04/09/1753|title=К. Г. Абрамов - гордость мордовской литературы (Белый Лебедь) / Проза.ру|publisher=proza.ru|accessdate=2018-02-04}}</ref>. Атаһы, Григорий Степанович (1888—1952), эрзә, [[Беренсе донъя һуғышы]]нда, фронтта ҡатнашҡан, унда коммунист булған, һуғыштан һуң дәүләт хеҙмәткәре, —Сембер губернаһында Пичеурский Һәм Березниковский башҡарма комитеттарҙың рәисе булып эшләгән. Әсәһе, Анастасия Максимовна (1895—1967), рус, хужабикә. [[1933 йыл]]да К. Г. Абрамов Мордва педагогия институтына уҡырға инә, әммә бер йыл үткәс, уҡыуын ташлай һәм эрзә теле уҡытыусыһы булып эшләй<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.nbrkomi.ru/page/2918/|title=Абрамов Кузьма Григорьевич (12.11.1914 – 04.08.2008)|publisher=www.nbrkomi.ru|lang=ru|accessdate=2018-02-04}}</ref>. [[1939 йыл]]да армия сафына алына, Славута ҡалаһында хеҙмәт итә. Шунда уҡ пехота училищеһына уҡырға инә, уны Тамбовта уңышлы тамамлай. [[Икенсе донъя һуғышы]]нда СССР яғында ҡатнаша. 1941 йылдың июленән Көнбайыш фронтында миномёт взводы командиры. Глухово янында ҡаты яралана. Госпиталдән һуң, миномёт ротаһы командиры вазифаһында Мәскәү оборонаһында һәм 33-сө армияның һөжүмендә ҡатнаша. 1942 йылдың апрелендә ҡамауҙа була һәм контузия алып, әсиргә эләгә, 1945 йылдың апреленә тиклем унда була, аҙаҡ америка ғәскәрҙәре тарафынан Нюрнбергта азат ителә. Хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашҡаны өсөн икенсе дәрәжә Ватан һуғышы ордены, Ҡыҙыл йондоҙ ордены, «Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнә. [[1949 йыл]]дан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы булып тора. Һуғыштан һуң яңынан Мордва педагогия институтына уҡырға инә, уны 1954 йылда рус теле һәм әҙәбиәте һөнәре буйынса тамамлай. Уҡытыусылар араһында уға ҙур йоғонто яһаған Ф. Цыгановты (моҡша теле) һәм М. М. Бахтинды (рус һәм донъя әҙәбиәте) атай. Һуңынан Мордва ауылдарында рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы, аҙаҡ мөхәррир, бүлек мөдире, Мордва Республикаһы китап нәшриәтенең баш мөхәррире булып эшләй. 1960 йылға тиклем һәм тормош ахырынаса— яҙыусы-профессионал. == Ижады == Сятко журналында «Веть паксясо» шиғырын баҫтырып сығарып,1934 йылда яҙыусы булараҡ ижади эшмәкәрлеген башлай. Һуғышҡа тиклем Мордва ваҡытлы матбуғатында утыҙға яҡын шиғырҙары һәм шиғырҙар йыйынтығы баҫылып сыға. Т. Г. Шевченко, М. Ю. Лермонтов, Н. А. Некрасов шиғырҙарын, «Давид Сасунский» әрмән халыҡ эпосын эрзя теленә тәржемә итә. Драматург булараҡ, 1948 йылдан сығыш яһай («Пелькстамо» пьесаһы). Ике тиҫтәгә яҡын пьеса яҙа, уларҙың күбеһе мордва драма театрында ҡуйыла. Бөтәһе лә эрзя телендә нәшер ителгән<ref name="Odvij">Од вий, 1951; Пьесы // Собр. соч. в 3 тт. Т. 3. — Саранск: Мордкиз, 2004. — С. 324—718</ref>, был уны «алдынғы мордва драматургтарының береһе» итә<ref>От издательства // Кузьма Абрамов. Собр. соч. в 7 т. Т. 7. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1999. — С. 537.</ref>. Хикәйәләр йыйынтығы 1950 йылдар аҙағында — 1960 йылдар башында сыға башлай<ref>Рассказы. — Саранск: Мордкиз, 1959; Русые косы. — М., 1961.</ref>. Беренсе романы «Найман», трилогияның башланғысы була, тәүге тапҡыр [[1957 йыл]]да баҫылып сыға. Рус теленә «Лес шуметь не перестал» (1961 тәржемәһе исеме аҫтында сыға). Был китап, «көсөргәнешле сюжеты, ситуацияның драматизмы, ҡатнашыусыларҙың психологик нескә һүрәтләнеше менән айырылып тора»<ref>Аннотация ко второму изданию романа «Лес шуметь не перестал». — М.: Советская Россия, 1970. — С. 3.</ref>, шуға ла «мордва әҙәбиәтендә күп планлы беренсе роман булып ҡала»<ref>Кирюшкин Б. Первый многоплановый роман // Тр. НИИ яз., лит., истории и экономики при Совете Министров МАССР. — Саранск, 1964. — Вып. 26. — (Серия филолог.). — С. 32—68.</ref>. Ә бөтә трилогияһы — 1920—1950 йылдарҙағы волга буйы ауылы тураһында тәүге эпопеялы роман<ref>Икельце вал // Кузьма Абрамов. Вейс пурназь сёрмадовкстнэ кемгавтово томсо (Предисловие // Кузьма Абрамов. Полное собрание сочинений в двенадцати томах). — Т. 1. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 2013. — С. 29.</ref>. Трилогияға рәсәй үҙәк матбуғаты юғары баһа бирә<ref>Далада Н. Лес шумит. // Литература и жизнь. — 1962. — 4 февр.; он же. Трилогия о мордовской деревне // Лит. газета. — 1967. — 5 апр.; Соболев Л. С. Советская литература и воспитание нового человека: докл. на II съезде писателей РСФСР // Лит. газ. — 1965. — 4 марта; Недосекин Р. Летопись судьбы народной // В мире книг. — 1966. — № 11. — С.26 — 27; Содружество литератур // Книги России. — 1967. — С. 26; Трошин А. Лес шуметь не перестанет: современный роман // Лит. Россия. — 1967. — 15 дек. — С. 14-15 и др.</ref>. Рома «Эсеть канстось а маряви» (1967), русса тәржемәһе «Своя ноша не в тягость» (1970, 1971), «Велень тейтерь» (1980), тәржемәлә «Девушка из села» (1987) әҙәбиәттә барлыҡҡа килгән шаблонды — ауыл һәм ҡала прозаһына бүлеүҙе бөтөрөргә тырышыуҙа уңышлы була<ref>Власенко А. Расцвет. О современной литературе народов РСФСР. — М., 1973. С. 171 и др.</ref>. «Эрзянь цер» биографик романын — скульптор Степан Эрьзе тураһында— (1971, 1973, 1977 йылда рус телендә «Степан Эрьзя». — М., 1974, 1976,1981) яҙыу өсөн К. Абрамовҡа бер нисә йыл тикшереүҙәр эше алып барырға тура килә<ref>Левшин И. Трудная ноша // Лит. Россия. — 1984. — 3 февр. — С. 11.</ref>. Эрзя әҙәбиәтендә боронғо мордва тарихы тураһында беренсе романдары булып «Пургаз» (1988, пер М., 1989) һәм «Олячинть кисэ» («За волю», 1995) тора. Авторҙың һүҙҙәре буйынса «Пургаз» романы уның ижадының юғары нөктәһе, күпйыллыҡ эҙләнеүҙәр һөҙөмтәһе. Роман эрзә халҡының XII быуат аҙағында —XIII быуаттың беренсе яртыһында тарихын, уның героик үткәнен һөйләй<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.nbrkomi.ru/page/2918/|title=Абрамов Кузьма Григорьевич (12.11.1914 – 04.08.2008)|publisher=www.nbrkomi.ru|lang=ru|accessdate=2018-02-04}}</ref>. Белеме буйынса К. Абрамов филолог, эрзя теленең аңлатмалы һүҙлеген сығара<ref>Абрамов К. Г. Валонь евтнема валкс. — Саранск: Мордкиз, 2002. — 600 с.</ref>. Бер ваҡытта ла теге йәки был әҙәбиәт тирәләй сәйәси кампанияларҙа ҡатнашмай. == Наградалары == * 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (11.03.1985) * [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (28.10.1967) * [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] (11.11.1984) * [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] * миҙалдар == Төп әҫәрҙәре == '''Эрзә телендә:''' {{кол}} # Стихть. — Саранск: Мордовское государственное издательство (Мордгиз). — 1940. — 62 с. # Од вий: пьеса ниле пелькссэ. — Саранск: Мордгиз, 1951. — 54 с. # Найман: роман. — Саранск: Мордовское книжное издательство (Мордкиз), 1957. — 396 с. # Ломантне теевсть малацекс: роман. — Саранск: Мордкиз, 1961. — 428 с. # Ратор лейга: евтнема. — Саранск: Мордкиз, 1962. — 68 с. # Комолявка: эрьва кодат евтнемат. — Саранск: Мордкиз, 1962. — 158 с. # Качамонь пачк: роман. — Саранск: Мордкиз, 1964. — 556 с. # Сараклыч: поэма. — Саранск: Мордкиз, 1966. — 24 с. # Эсеть канстось а маряви: роман. — Саранск: Мордкиз, 1967. — 340 с. # Эрзянь цера: роман. Васенце книга. Киякссо олгт. — Саранск: Мордкиз, 1971. — 330 с. # Эрзянь цера: роман. Омбоце книга. Понгосо мода. — Саранск: Мордкиз, 1973. — 440 с. # Нурька морот: евтнемат ды пьесат. — Саранск: Мордкиз, 1974. — 420 с. # Велень тейтерь: роман. — Саранск: Мордкиз, 1980. — 448 с. # Пургаз: кезэрень пингеде евтнема: роман. — Саранск: Мордкиз, 1988. — 480 с. # Олячинть кисэ: роман. — Саранск: Мордкиз, 1989. — 416 с. # Валонь ёвтнема валкс (Толковый словарь эрзянского языка) — Саранск: Мордкиз, 2002. — 608 с. ISBN 5-7595-1500-4 {{конец}} '''Рус телендә:''' # Рассказы. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1959. — 80 с. # Найман: роман. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1960. — 387 с. # Русые косы: рассказы. — М.: Сов. Россия, 1961. — 56 с. # Лес шуметь не перестал…: роман. — М.: Сов. Россия, 1961. — 383 с. # Люди стали близкими: роман. — М.: Сов. Россия, 1962. — 424 с. # Дым над землей: роман. — М.: Сов. Россия, 1966. — 543 с. # Сараклыч: повесть о былых временах: поэма для детей сред. шк. возраста. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1968. — 16 с. # Хмелинка: повести и рассказы. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1968. — 216 с. # Своя ноша не в тягость: роман. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1970. — 372 с. # Сын эрзянский: роман. Кн. 1. — М.: Современник, 1974. — 286 с. # Сын эрзянский: роман. Кн. 2. — М.: Современник, 1976. — 302 с. # Степан Дмитриевич Эрьзя (Нефедов): биогр. очерк. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1976. — 66 с. # Степан Эрьзя: роман. Кн.3. — М.: Сов. Россия, 1981. — 384 с. # Девушка из села: роман. — М.: Сов. писатель, 1987. — 302 с. # Там, за леском: рассказы. — М.: Современник, 1987. — 223 с. # Пургаз: роман-сказание. — М.: Современник, 1989. — 445 с. ISBN 5-7595-0078-3 # За волю: повествование о Крестьянской войне 1670—1671 годов. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1995. — 320 с. ISBN 5-7595-1034-7 '''Башҡа телдәрҙә:''' # Purgaz: romaan ajalooline / Arvo tõlkinud Valton. — Tallinn: Kirjastuskeskus, 2014. — Lk 482. {{Ref-et}}(эст.) ISBN 978-9949-445-74-5 (Эстония). # Eilne paеv / Arvo tõlkinud Valton // paеv Eilne. — Veszprem: OOK- Press Kft., 2015. — Lk. 184—247. {{Ref-et}}(эст.) ISBN 978-6155-589-02-7 (Венгрия). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * {{Китап|автор=3абавина В.|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов: очерк жизни и творчества|ответственный=В. Забавина|место=Саранск|издательство=Мордов. кн. изд-во|год=1966|страниц=87}} * {{Китап|автор=Тихонова Т. М.|заглавие=Перть пельксэнь невтиця сермадовкстнэ (Описание природы по произведениям К. Г. Абрамова): учебное пособие|ответственный=Т. М. Тихонова|место=Саранск|издательство=Изд-во Мордовского ун-та|год=1993|страниц=68}} (эрза.) * {{Китап|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов: Биобиблиографический указатель|ответственный=Нац. б-ка им. А. С. Пушкина. сост. Н. А. Бушуева|место=Саранск|год=1994|страниц=70}} * {{Китап|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов: Биобиблиографический указатель|ответственный=Нац. б-ка им. А. С. Пушкина. сост. Н. А. Бушуева|место=Саранск|год=1999|страниц=71}} * Абрамов пожарский Григорьевич: сб материалы к 90-летию со дня рождения // Мордово төбәк фин-уғыр мәҙәни һәм иҡтисади хеҙмәттәшлек йәмәғәт фонды «МАСТОРАВ» / Библиогр. указ. сост. А. И. Кубанцев. — Саранск, 2004. — С. 75 * Абрамов пожарский Григорьевич: материалы к 95 йыл тула // Мордва республикаһы идаралығының Архив / сост. Юшкин Ф. Ю. — Саранск, 2009. — 100 б. * {{Китап|автор=Водясова Л. П.|заглавие=Сложное синтаксическое целое как основная структурная единица микротекста в прозе К. Г. Абрамова|место=Саранск|издательство=Мордов. гос. пед ин-т|год=2013|страниц=115}} * {{Китап|автор=Азыркина Е. И.|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов творчествац школасо: учебно-методическое пособие|место=Саранск|издательство=Мордов. гос. пед ин-т|год=2014|страниц=70}} (мокша.) * {{Китап|автор=Водясова Л. П.|заглавие=Способы реализации текстовой категории связности в прозе народного писателя Мордовии К. Г. Абрамова|место=Саранск|издательство=Мордов. гос. пед ин-т|год=2014|страниц=147}} * {{Китап|заглавие=Международная научно-практическая конференция, посвященная 100-летию со дня рождения Народного писателя Мордовии К. Г. Абрамова, 18–19 нояб. 2014 г.: [материалы]|ответственный=Е. А. Жиндеева (отв. ред.) [и др.]|место=Саранск|год=2014|страниц=330}} * {{Китап|заглавие=Кузьма  Григорьевич   Абрамов:   биобиблиографический   указ.|ответственный=сост. В. К. Абрамов, О. В. Абрамова.|место=Саранск|издательство=Изд-во Мордов. ун-та|год=2015|страниц=106}} [[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Шәхестәр:Мордовия]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:XX быуат Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса яҙыусылар]] [[Категория:12 ноябрҙә тыуғандар]] [[Категория:1914 йылда тыуғандар]] [[Категория:Мордовияла тыуғандар]] [[Категория:4 августа вафат булғандар]] [[Категория:2008 йылда вафат булғандар]] d72qt0k3bzx64riqo1c8olmilu8lmyl 1148642 1148641 2022-08-04T14:52:40Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Абрамов}} {{Ук}} '''Абрамов Кузьма Григорьевич''' ([[30 октябрь]] [[1914 йыл]] — [[4 август]] [[2008 йыл]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] яҙыусыһы, драматург. [[Мордва Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы, Мордва Республикаһының почетлы гражданы. == Биографияһы == Иҫке стиль буйынса 1914 йылдың 30 октябрендә Старые Найманы аулында эрзя — рус ғаиләһендә тыуған<ref name=":1">{{Cite web|url=https://proza.ru/2011/04/09/1753|title=К. Г. Абрамов - гордость мордовской литературы (Белый Лебедь) / Проза.ру|publisher=proza.ru|accessdate=2018-02-04}}</ref>. Атаһы, Григорий Степанович (1888—1952), эрзә, [[Беренсе донъя һуғышы]]нда, фронтта ҡатнашҡан, унда коммунист булған, һуғыштан һуң дәүләт хеҙмәткәре, —Сембер губернаһында Пичеурский Һәм Березниковский башҡарма комитеттарҙың рәисе булып эшләгән. Әсәһе, Анастасия Максимовна (1895—1967), рус, хужабикә. [[1933 йыл]]да К. Г. Абрамов Мордва педагогия институтына уҡырға инә, әммә бер йыл үткәс, уҡыуын ташлай һәм эрзә теле уҡытыусыһы булып эшләй<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.nbrkomi.ru/page/2918/|title=Абрамов Кузьма Григорьевич (12.11.1914 – 04.08.2008)|publisher=www.nbrkomi.ru|lang=ru|accessdate=2018-02-04}}</ref>. [[1939 йыл]]да армия сафына алына, Славута ҡалаһында хеҙмәт итә. Шунда уҡ пехота училищеһына уҡырға инә, уны Тамбовта уңышлы тамамлай. [[Икенсе донъя һуғышы]]нда СССР яғында ҡатнаша. 1941 йылдың июленән Көнбайыш фронтында миномёт взводы командиры. Глухово янында ҡаты яралана. Госпиталдән һуң, миномёт ротаһы командиры вазифаһында Мәскәү оборонаһында һәм 33-сө армияның һөжүмендә ҡатнаша. 1942 йылдың апрелендә ҡамауҙа була һәм контузия алып, әсиргә эләгә, 1945 йылдың апреленә тиклем унда була, аҙаҡ америка ғәскәрҙәре тарафынан Нюрнбергта азат ителә. Хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашҡаны өсөн икенсе дәрәжә Ватан һуғышы ордены, Ҡыҙыл йондоҙ ордены, «Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнә. [[1949 йыл]]дан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы булып тора. Һуғыштан һуң яңынан Мордва педагогия институтына уҡырға инә, уны 1954 йылда рус теле һәм әҙәбиәте һөнәре буйынса тамамлай. Уҡытыусылар араһында уға ҙур йоғонто яһаған Ф. Цыгановты (моҡша теле) һәм М. М. Бахтинды (рус һәм донъя әҙәбиәте) атай. Һуңынан Мордва ауылдарында рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы, аҙаҡ мөхәррир, бүлек мөдире, Мордва Республикаһы китап нәшриәтенең баш мөхәррире булып эшләй. 1960 йылға тиклем һәм тормош ахырынаса— яҙыусы-профессионал. == Ижады == Сятко журналында «Веть паксясо» шиғырын баҫтырып сығарып,1934 йылда яҙыусы булараҡ ижади эшмәкәрлеген башлай. Һуғышҡа тиклем Мордва ваҡытлы матбуғатында утыҙға яҡын шиғырҙары һәм шиғырҙар йыйынтығы баҫылып сыға. Т. Г. Шевченко, М. Ю. Лермонтов, Н. А. Некрасов шиғырҙарын, «Давид Сасунский» әрмән халыҡ эпосын эрзя теленә тәржемә итә. Драматург булараҡ, 1948 йылдан сығыш яһай («Пелькстамо» пьесаһы). Ике тиҫтәгә яҡын пьеса яҙа, уларҙың күбеһе мордва драма театрында ҡуйыла. Бөтәһе лә эрзя телендә нәшер ителгән<ref name="Odvij">Од вий, 1951; Пьесы // Собр. соч. в 3 тт. Т. 3. — Саранск: Мордкиз, 2004. — С. 324—718</ref>, был уны «алдынғы мордва драматургтарының береһе» итә<ref>От издательства // Кузьма Абрамов. Собр. соч. в 7 т. Т. 7. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1999. — С. 537.</ref>. Хикәйәләр йыйынтығы 1950 йылдар аҙағында — 1960 йылдар башында сыға башлай<ref>Рассказы. — Саранск: Мордкиз, 1959; Русые косы. — М., 1961.</ref>. Беренсе романы «Найман», трилогияның башланғысы була, тәүге тапҡыр [[1957 йыл]]да баҫылып сыға. Рус теленә «Лес шуметь не перестал» (1961 тәржемәһе исеме аҫтында сыға). Был китап, «көсөргәнешле сюжеты, ситуацияның драматизмы, ҡатнашыусыларҙың психологик нескә һүрәтләнеше менән айырылып тора»<ref>Аннотация ко второму изданию романа «Лес шуметь не перестал». — М.: Советская Россия, 1970. — С. 3.</ref>, шуға ла «мордва әҙәбиәтендә күп планлы беренсе роман булып ҡала»<ref>Кирюшкин Б. Первый многоплановый роман // Тр. НИИ яз., лит., истории и экономики при Совете Министров МАССР. — Саранск, 1964. — Вып. 26. — (Серия филолог.). — С. 32—68.</ref>. Ә бөтә трилогияһы — 1920—1950 йылдарҙағы волга буйы ауылы тураһында тәүге эпопеялы роман<ref>Икельце вал // Кузьма Абрамов. Вейс пурназь сёрмадовкстнэ кемгавтово томсо (Предисловие // Кузьма Абрамов. Полное собрание сочинений в двенадцати томах). — Т. 1. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 2013. — С. 29.</ref>. Трилогияға рәсәй үҙәк матбуғаты юғары баһа бирә<ref>Далада Н. Лес шумит. // Литература и жизнь. — 1962. — 4 февр.; он же. Трилогия о мордовской деревне // Лит. газета. — 1967. — 5 апр.; Соболев Л. С. Советская литература и воспитание нового человека: докл. на II съезде писателей РСФСР // Лит. газ. — 1965. — 4 марта; Недосекин Р. Летопись судьбы народной // В мире книг. — 1966. — № 11. — С.26 — 27; Содружество литератур // Книги России. — 1967. — С. 26; Трошин А. Лес шуметь не перестанет: современный роман // Лит. Россия. — 1967. — 15 дек. — С. 14-15 и др.</ref>. Рома «Эсеть канстось а маряви» (1967), русса тәржемәһе «Своя ноша не в тягость» (1970, 1971), «Велень тейтерь» (1980), тәржемәлә «Девушка из села» (1987) әҙәбиәттә барлыҡҡа килгән шаблонды — ауыл һәм ҡала прозаһына бүлеүҙе бөтөрөргә тырышыуҙа уңышлы була<ref>Власенко А. Расцвет. О современной литературе народов РСФСР. — М., 1973. С. 171 и др.</ref>. «Эрзянь цер» биографик романын — скульптор Степан Эрьзе тураһында— (1971, 1973, 1977 йылда рус телендә «Степан Эрьзя». — М., 1974, 1976,1981) яҙыу өсөн К. Абрамовҡа бер нисә йыл тикшереүҙәр эше алып барырға тура килә<ref>Левшин И. Трудная ноша // Лит. Россия. — 1984. — 3 февр. — С. 11.</ref>. Эрзя әҙәбиәтендә боронғо мордва тарихы тураһында беренсе романдары булып «Пургаз» (1988, пер М., 1989) һәм «Олячинть кисэ» («За волю», 1995) тора. Авторҙың һүҙҙәре буйынса «Пургаз» романы уның ижадының юғары нөктәһе, күпйыллыҡ эҙләнеүҙәр һөҙөмтәһе. Роман эрзә халҡының XII быуат аҙағында —XIII быуаттың беренсе яртыһында тарихын, уның героик үткәнен һөйләй<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.nbrkomi.ru/page/2918/|title=Абрамов Кузьма Григорьевич (12.11.1914 – 04.08.2008)|publisher=www.nbrkomi.ru|lang=ru|accessdate=2018-02-04}}</ref>. Белеме буйынса К. Абрамов филолог, эрзя теленең аңлатмалы һүҙлеген сығара<ref>Абрамов К. Г. Валонь евтнема валкс. — Саранск: Мордкиз, 2002. — 600 с.</ref>. Бер ваҡытта ла теге йәки был әҙәбиәт тирәләй сәйәси кампанияларҙа ҡатнашмай. == Наградалары == * 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (11.03.1985) * [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (28.10.1967) * [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] (11.11.1984) * [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] * миҙалдар == Төп әҫәрҙәре == '''Эрзә телендә:''' {{кол}} # Стихть. — Саранск: Мордовское государственное издательство (Мордгиз). — 1940. — 62 с. # Од вий: пьеса ниле пелькссэ. — Саранск: Мордгиз, 1951. — 54 с. # Найман: роман. — Саранск: Мордовское книжное издательство (Мордкиз), 1957. — 396 с. # Ломантне теевсть малацекс: роман. — Саранск: Мордкиз, 1961. — 428 с. # Ратор лейга: евтнема. — Саранск: Мордкиз, 1962. — 68 с. # Комолявка: эрьва кодат евтнемат. — Саранск: Мордкиз, 1962. — 158 с. # Качамонь пачк: роман. — Саранск: Мордкиз, 1964. — 556 с. # Сараклыч: поэма. — Саранск: Мордкиз, 1966. — 24 с. # Эсеть канстось а маряви: роман. — Саранск: Мордкиз, 1967. — 340 с. # Эрзянь цера: роман. Васенце книга. Киякссо олгт. — Саранск: Мордкиз, 1971. — 330 с. # Эрзянь цера: роман. Омбоце книга. Понгосо мода. — Саранск: Мордкиз, 1973. — 440 с. # Нурька морот: евтнемат ды пьесат. — Саранск: Мордкиз, 1974. — 420 с. # Велень тейтерь: роман. — Саранск: Мордкиз, 1980. — 448 с. # Пургаз: кезэрень пингеде евтнема: роман. — Саранск: Мордкиз, 1988. — 480 с. # Олячинть кисэ: роман. — Саранск: Мордкиз, 1989. — 416 с. # Валонь ёвтнема валкс (Толковый словарь эрзянского языка) — Саранск: Мордкиз, 2002. — 608 с. ISBN 5-7595-1500-4 {{конец}} '''Рус телендә:''' # Рассказы. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1959. — 80 с. # Найман: роман. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1960. — 387 с. # Русые косы: рассказы. — М.: Сов. Россия, 1961. — 56 с. # Лес шуметь не перестал…: роман. — М.: Сов. Россия, 1961. — 383 с. # Люди стали близкими: роман. — М.: Сов. Россия, 1962. — 424 с. # Дым над землей: роман. — М.: Сов. Россия, 1966. — 543 с. # Сараклыч: повесть о былых временах: поэма для детей сред. шк. возраста. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1968. — 16 с. # Хмелинка: повести и рассказы. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1968. — 216 с. # Своя ноша не в тягость: роман. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1970. — 372 с. # Сын эрзянский: роман. Кн. 1. — М.: Современник, 1974. — 286 с. # Сын эрзянский: роман. Кн. 2. — М.: Современник, 1976. — 302 с. # Степан Дмитриевич Эрьзя (Нефедов): биогр. очерк. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1976. — 66 с. # Степан Эрьзя: роман. Кн.3. — М.: Сов. Россия, 1981. — 384 с. # Девушка из села: роман. — М.: Сов. писатель, 1987. — 302 с. # Там, за леском: рассказы. — М.: Современник, 1987. — 223 с. # Пургаз: роман-сказание. — М.: Современник, 1989. — 445 с. ISBN 5-7595-0078-3 # За волю: повествование о Крестьянской войне 1670—1671 годов. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1995. — 320 с. ISBN 5-7595-1034-7 '''Башҡа телдәрҙә:''' # Purgaz: romaan ajalooline / Arvo tõlkinud Valton. — Tallinn: Kirjastuskeskus, 2014. — Lk 482.{{Ref-et}}(эст.) ISBN 978-9949-445-74-5 (Эстония). # Eilne paеv / Arvo tõlkinud Valton // paеv Eilne. — Veszprem: OOK- Press Kft., 2015. — Lk. 184—247.{{Ref-et}}(эст.) ISBN 978-6155-589-02-7 (Венгрия). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * {{Китап|автор=3абавина В.|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов: очерк жизни и творчества|ответственный=В. Забавина|место=Саранск|издательство=Мордов. кн. изд-во|год=1966|страниц=87}} * {{Китап|автор=Тихонова Т. М.|заглавие=Перть пельксэнь невтиця сермадовкстнэ (Описание природы по произведениям К. Г. Абрамова): учебное пособие|ответственный=Т. М. Тихонова|место=Саранск|издательство=Изд-во Мордовского ун-та|год=1993|страниц=68}} (эрза.) * {{Китап|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов: Биобиблиографический указатель|ответственный=Нац. б-ка им. А. С. Пушкина. сост. Н. А. Бушуева|место=Саранск|год=1994|страниц=70}} * {{Китап|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов: Биобиблиографический указатель|ответственный=Нац. б-ка им. А. С. Пушкина. сост. Н. А. Бушуева|место=Саранск|год=1999|страниц=71}} * Абрамов пожарский Григорьевич: сб материалы к 90-летию со дня рождения // Мордово төбәк фин-уғыр мәҙәни һәм иҡтисади хеҙмәттәшлек йәмәғәт фонды «МАСТОРАВ» / Библиогр. указ. сост. А. И. Кубанцев. — Саранск, 2004. — С. 75 * Абрамов пожарский Григорьевич: материалы к 95 йыл тула // Мордва республикаһы идаралығының Архив / сост. Юшкин Ф. Ю. — Саранск, 2009. — 100 б. * {{Китап|автор=Водясова Л. П.|заглавие=Сложное синтаксическое целое как основная структурная единица микротекста в прозе К. Г. Абрамова|место=Саранск|издательство=Мордов. гос. пед ин-т|год=2013|страниц=115}} * {{Китап|автор=Азыркина Е. И.|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов творчествац школасо: учебно-методическое пособие|место=Саранск|издательство=Мордов. гос. пед ин-т|год=2014|страниц=70}} (мокша.) * {{Китап|автор=Водясова Л. П.|заглавие=Способы реализации текстовой категории связности в прозе народного писателя Мордовии К. Г. Абрамова|место=Саранск|издательство=Мордов. гос. пед ин-т|год=2014|страниц=147}} * {{Китап|заглавие=Международная научно-практическая конференция, посвященная 100-летию со дня рождения Народного писателя Мордовии К. Г. Абрамова, 18–19 нояб. 2014 г.: [материалы]|ответственный=Е. А. Жиндеева (отв. ред.) [и др.]|место=Саранск|год=2014|страниц=330}} * {{Китап|заглавие=Кузьма  Григорьевич   Абрамов:   биобиблиографический   указ.|ответственный=сост. В. К. Абрамов, О. В. Абрамова.|место=Саранск|издательство=Изд-во Мордов. ун-та|год=2015|страниц=106}} [[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Шәхестәр:Мордовия]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:XX быуат Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса яҙыусылар]] [[Категория:12 ноябрҙә тыуғандар]] [[Категория:1914 йылда тыуғандар]] [[Категория:Мордовияла тыуғандар]] [[Категория:4 августа вафат булғандар]] [[Категория:2008 йылда вафат булғандар]] h3p55a954jrigb86mllbsenrpugpcd0 1148643 1148642 2022-08-04T14:53:11Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Абрамов}} {{Ук}} '''Абрамов Кузьма Григорьевич''' ([[30 октябрь]] [[1914 йыл]] — [[4 август]] [[2008 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] яҙыусыһы, драматург. [[Мордва Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы, Мордва Республикаһының почетлы гражданы. == Биографияһы == Иҫке стиль буйынса 1914 йылдың 30 октябрендә Старые Найманы аулында эрзя — рус ғаиләһендә тыуған<ref name=":1">{{Cite web|url=https://proza.ru/2011/04/09/1753|title=К. Г. Абрамов - гордость мордовской литературы (Белый Лебедь) / Проза.ру|publisher=proza.ru|accessdate=2018-02-04}}</ref>. Атаһы, Григорий Степанович (1888—1952), эрзә, [[Беренсе донъя һуғышы]]нда, фронтта ҡатнашҡан, унда коммунист булған, һуғыштан һуң дәүләт хеҙмәткәре, —Сембер губернаһында Пичеурский Һәм Березниковский башҡарма комитеттарҙың рәисе булып эшләгән. Әсәһе, Анастасия Максимовна (1895—1967), рус, хужабикә. [[1933 йыл]]да К. Г. Абрамов Мордва педагогия институтына уҡырға инә, әммә бер йыл үткәс, уҡыуын ташлай һәм эрзә теле уҡытыусыһы булып эшләй<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.nbrkomi.ru/page/2918/|title=Абрамов Кузьма Григорьевич (12.11.1914 – 04.08.2008)|publisher=www.nbrkomi.ru|lang=ru|accessdate=2018-02-04}}</ref>. [[1939 йыл]]да армия сафына алына, Славута ҡалаһында хеҙмәт итә. Шунда уҡ пехота училищеһына уҡырға инә, уны Тамбовта уңышлы тамамлай. [[Икенсе донъя һуғышы]]нда СССР яғында ҡатнаша. 1941 йылдың июленән Көнбайыш фронтында миномёт взводы командиры. Глухово янында ҡаты яралана. Госпиталдән һуң, миномёт ротаһы командиры вазифаһында Мәскәү оборонаһында һәм 33-сө армияның һөжүмендә ҡатнаша. 1942 йылдың апрелендә ҡамауҙа була һәм контузия алып, әсиргә эләгә, 1945 йылдың апреленә тиклем унда була, аҙаҡ америка ғәскәрҙәре тарафынан Нюрнбергта азат ителә. Хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашҡаны өсөн икенсе дәрәжә Ватан һуғышы ордены, Ҡыҙыл йондоҙ ордены, «Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнә. [[1949 йыл]]дан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы булып тора. Һуғыштан һуң яңынан Мордва педагогия институтына уҡырға инә, уны 1954 йылда рус теле һәм әҙәбиәте һөнәре буйынса тамамлай. Уҡытыусылар араһында уға ҙур йоғонто яһаған Ф. Цыгановты (моҡша теле) һәм М. М. Бахтинды (рус һәм донъя әҙәбиәте) атай. Һуңынан Мордва ауылдарында рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы, аҙаҡ мөхәррир, бүлек мөдире, Мордва Республикаһы китап нәшриәтенең баш мөхәррире булып эшләй. 1960 йылға тиклем һәм тормош ахырынаса— яҙыусы-профессионал. == Ижады == Сятко журналында «Веть паксясо» шиғырын баҫтырып сығарып,1934 йылда яҙыусы булараҡ ижади эшмәкәрлеген башлай. Һуғышҡа тиклем Мордва ваҡытлы матбуғатында утыҙға яҡын шиғырҙары һәм шиғырҙар йыйынтығы баҫылып сыға. Т. Г. Шевченко, М. Ю. Лермонтов, Н. А. Некрасов шиғырҙарын, «Давид Сасунский» әрмән халыҡ эпосын эрзя теленә тәржемә итә. Драматург булараҡ, 1948 йылдан сығыш яһай («Пелькстамо» пьесаһы). Ике тиҫтәгә яҡын пьеса яҙа, уларҙың күбеһе мордва драма театрында ҡуйыла. Бөтәһе лә эрзя телендә нәшер ителгән<ref name="Odvij">Од вий, 1951; Пьесы // Собр. соч. в 3 тт. Т. 3. — Саранск: Мордкиз, 2004. — С. 324—718</ref>, был уны «алдынғы мордва драматургтарының береһе» итә<ref>От издательства // Кузьма Абрамов. Собр. соч. в 7 т. Т. 7. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1999. — С. 537.</ref>. Хикәйәләр йыйынтығы 1950 йылдар аҙағында — 1960 йылдар башында сыға башлай<ref>Рассказы. — Саранск: Мордкиз, 1959; Русые косы. — М., 1961.</ref>. Беренсе романы «Найман», трилогияның башланғысы була, тәүге тапҡыр [[1957 йыл]]да баҫылып сыға. Рус теленә «Лес шуметь не перестал» (1961 тәржемәһе исеме аҫтында сыға). Был китап, «көсөргәнешле сюжеты, ситуацияның драматизмы, ҡатнашыусыларҙың психологик нескә һүрәтләнеше менән айырылып тора»<ref>Аннотация ко второму изданию романа «Лес шуметь не перестал». — М.: Советская Россия, 1970. — С. 3.</ref>, шуға ла «мордва әҙәбиәтендә күп планлы беренсе роман булып ҡала»<ref>Кирюшкин Б. Первый многоплановый роман // Тр. НИИ яз., лит., истории и экономики при Совете Министров МАССР. — Саранск, 1964. — Вып. 26. — (Серия филолог.). — С. 32—68.</ref>. Ә бөтә трилогияһы — 1920—1950 йылдарҙағы волга буйы ауылы тураһында тәүге эпопеялы роман<ref>Икельце вал // Кузьма Абрамов. Вейс пурназь сёрмадовкстнэ кемгавтово томсо (Предисловие // Кузьма Абрамов. Полное собрание сочинений в двенадцати томах). — Т. 1. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 2013. — С. 29.</ref>. Трилогияға рәсәй үҙәк матбуғаты юғары баһа бирә<ref>Далада Н. Лес шумит. // Литература и жизнь. — 1962. — 4 февр.; он же. Трилогия о мордовской деревне // Лит. газета. — 1967. — 5 апр.; Соболев Л. С. Советская литература и воспитание нового человека: докл. на II съезде писателей РСФСР // Лит. газ. — 1965. — 4 марта; Недосекин Р. Летопись судьбы народной // В мире книг. — 1966. — № 11. — С.26 — 27; Содружество литератур // Книги России. — 1967. — С. 26; Трошин А. Лес шуметь не перестанет: современный роман // Лит. Россия. — 1967. — 15 дек. — С. 14-15 и др.</ref>. Рома «Эсеть канстось а маряви» (1967), русса тәржемәһе «Своя ноша не в тягость» (1970, 1971), «Велень тейтерь» (1980), тәржемәлә «Девушка из села» (1987) әҙәбиәттә барлыҡҡа килгән шаблонды — ауыл һәм ҡала прозаһына бүлеүҙе бөтөрөргә тырышыуҙа уңышлы була<ref>Власенко А. Расцвет. О современной литературе народов РСФСР. — М., 1973. С. 171 и др.</ref>. «Эрзянь цер» биографик романын — скульптор Степан Эрьзе тураһында— (1971, 1973, 1977 йылда рус телендә «Степан Эрьзя». — М., 1974, 1976,1981) яҙыу өсөн К. Абрамовҡа бер нисә йыл тикшереүҙәр эше алып барырға тура килә<ref>Левшин И. Трудная ноша // Лит. Россия. — 1984. — 3 февр. — С. 11.</ref>. Эрзя әҙәбиәтендә боронғо мордва тарихы тураһында беренсе романдары булып «Пургаз» (1988, пер М., 1989) һәм «Олячинть кисэ» («За волю», 1995) тора. Авторҙың һүҙҙәре буйынса «Пургаз» романы уның ижадының юғары нөктәһе, күпйыллыҡ эҙләнеүҙәр һөҙөмтәһе. Роман эрзә халҡының XII быуат аҙағында —XIII быуаттың беренсе яртыһында тарихын, уның героик үткәнен һөйләй<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.nbrkomi.ru/page/2918/|title=Абрамов Кузьма Григорьевич (12.11.1914 – 04.08.2008)|publisher=www.nbrkomi.ru|lang=ru|accessdate=2018-02-04}}</ref>. Белеме буйынса К. Абрамов филолог, эрзя теленең аңлатмалы һүҙлеген сығара<ref>Абрамов К. Г. Валонь евтнема валкс. — Саранск: Мордкиз, 2002. — 600 с.</ref>. Бер ваҡытта ла теге йәки был әҙәбиәт тирәләй сәйәси кампанияларҙа ҡатнашмай. == Наградалары == * 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (11.03.1985) * [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (28.10.1967) * [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] (11.11.1984) * [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] * миҙалдар == Төп әҫәрҙәре == '''Эрзә телендә:''' {{кол}} # Стихть. — Саранск: Мордовское государственное издательство (Мордгиз). — 1940. — 62 с. # Од вий: пьеса ниле пелькссэ. — Саранск: Мордгиз, 1951. — 54 с. # Найман: роман. — Саранск: Мордовское книжное издательство (Мордкиз), 1957. — 396 с. # Ломантне теевсть малацекс: роман. — Саранск: Мордкиз, 1961. — 428 с. # Ратор лейга: евтнема. — Саранск: Мордкиз, 1962. — 68 с. # Комолявка: эрьва кодат евтнемат. — Саранск: Мордкиз, 1962. — 158 с. # Качамонь пачк: роман. — Саранск: Мордкиз, 1964. — 556 с. # Сараклыч: поэма. — Саранск: Мордкиз, 1966. — 24 с. # Эсеть канстось а маряви: роман. — Саранск: Мордкиз, 1967. — 340 с. # Эрзянь цера: роман. Васенце книга. Киякссо олгт. — Саранск: Мордкиз, 1971. — 330 с. # Эрзянь цера: роман. Омбоце книга. Понгосо мода. — Саранск: Мордкиз, 1973. — 440 с. # Нурька морот: евтнемат ды пьесат. — Саранск: Мордкиз, 1974. — 420 с. # Велень тейтерь: роман. — Саранск: Мордкиз, 1980. — 448 с. # Пургаз: кезэрень пингеде евтнема: роман. — Саранск: Мордкиз, 1988. — 480 с. # Олячинть кисэ: роман. — Саранск: Мордкиз, 1989. — 416 с. # Валонь ёвтнема валкс (Толковый словарь эрзянского языка) — Саранск: Мордкиз, 2002. — 608 с. ISBN 5-7595-1500-4 {{конец}} '''Рус телендә:''' # Рассказы. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1959. — 80 с. # Найман: роман. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1960. — 387 с. # Русые косы: рассказы. — М.: Сов. Россия, 1961. — 56 с. # Лес шуметь не перестал…: роман. — М.: Сов. Россия, 1961. — 383 с. # Люди стали близкими: роман. — М.: Сов. Россия, 1962. — 424 с. # Дым над землей: роман. — М.: Сов. Россия, 1966. — 543 с. # Сараклыч: повесть о былых временах: поэма для детей сред. шк. возраста. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1968. — 16 с. # Хмелинка: повести и рассказы. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1968. — 216 с. # Своя ноша не в тягость: роман. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1970. — 372 с. # Сын эрзянский: роман. Кн. 1. — М.: Современник, 1974. — 286 с. # Сын эрзянский: роман. Кн. 2. — М.: Современник, 1976. — 302 с. # Степан Дмитриевич Эрьзя (Нефедов): биогр. очерк. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1976. — 66 с. # Степан Эрьзя: роман. Кн.3. — М.: Сов. Россия, 1981. — 384 с. # Девушка из села: роман. — М.: Сов. писатель, 1987. — 302 с. # Там, за леском: рассказы. — М.: Современник, 1987. — 223 с. # Пургаз: роман-сказание. — М.: Современник, 1989. — 445 с. ISBN 5-7595-0078-3 # За волю: повествование о Крестьянской войне 1670—1671 годов. — Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1995. — 320 с. ISBN 5-7595-1034-7 '''Башҡа телдәрҙә:''' # Purgaz: romaan ajalooline / Arvo tõlkinud Valton. — Tallinn: Kirjastuskeskus, 2014. — Lk 482.{{Ref-et}}(эст.) ISBN 978-9949-445-74-5 (Эстония). # Eilne paеv / Arvo tõlkinud Valton // paеv Eilne. — Veszprem: OOK- Press Kft., 2015. — Lk. 184—247.{{Ref-et}}(эст.) ISBN 978-6155-589-02-7 (Венгрия). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * {{Китап|автор=3абавина В.|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов: очерк жизни и творчества|ответственный=В. Забавина|место=Саранск|издательство=Мордов. кн. изд-во|год=1966|страниц=87}} * {{Китап|автор=Тихонова Т. М.|заглавие=Перть пельксэнь невтиця сермадовкстнэ (Описание природы по произведениям К. Г. Абрамова): учебное пособие|ответственный=Т. М. Тихонова|место=Саранск|издательство=Изд-во Мордовского ун-та|год=1993|страниц=68}} (эрза.) * {{Китап|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов: Биобиблиографический указатель|ответственный=Нац. б-ка им. А. С. Пушкина. сост. Н. А. Бушуева|место=Саранск|год=1994|страниц=70}} * {{Китап|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов: Биобиблиографический указатель|ответственный=Нац. б-ка им. А. С. Пушкина. сост. Н. А. Бушуева|место=Саранск|год=1999|страниц=71}} * Абрамов пожарский Григорьевич: сб материалы к 90-летию со дня рождения // Мордово төбәк фин-уғыр мәҙәни һәм иҡтисади хеҙмәттәшлек йәмәғәт фонды «МАСТОРАВ» / Библиогр. указ. сост. А. И. Кубанцев. — Саранск, 2004. — С. 75 * Абрамов пожарский Григорьевич: материалы к 95 йыл тула // Мордва республикаһы идаралығының Архив / сост. Юшкин Ф. Ю. — Саранск, 2009. — 100 б. * {{Китап|автор=Водясова Л. П.|заглавие=Сложное синтаксическое целое как основная структурная единица микротекста в прозе К. Г. Абрамова|место=Саранск|издательство=Мордов. гос. пед ин-т|год=2013|страниц=115}} * {{Китап|автор=Азыркина Е. И.|заглавие=Кузьма Григорьевич Абрамов творчествац школасо: учебно-методическое пособие|место=Саранск|издательство=Мордов. гос. пед ин-т|год=2014|страниц=70}} (мокша.) * {{Китап|автор=Водясова Л. П.|заглавие=Способы реализации текстовой категории связности в прозе народного писателя Мордовии К. Г. Абрамова|место=Саранск|издательство=Мордов. гос. пед ин-т|год=2014|страниц=147}} * {{Китап|заглавие=Международная научно-практическая конференция, посвященная 100-летию со дня рождения Народного писателя Мордовии К. Г. Абрамова, 18–19 нояб. 2014 г.: [материалы]|ответственный=Е. А. Жиндеева (отв. ред.) [и др.]|место=Саранск|год=2014|страниц=330}} * {{Китап|заглавие=Кузьма  Григорьевич   Абрамов:   биобиблиографический   указ.|ответственный=сост. В. К. Абрамов, О. В. Абрамова.|место=Саранск|издательство=Изд-во Мордов. ун-та|год=2015|страниц=106}} [[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Шәхестәр:Мордовия]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:XX быуат Рәсәй яҙыусылары]] [[Категория:Алфавит буйынса яҙыусылар]] [[Категория:12 ноябрҙә тыуғандар]] [[Категория:1914 йылда тыуғандар]] [[Категория:Мордовияла тыуғандар]] [[Категория:4 августа вафат булғандар]] [[Категория:2008 йылда вафат булғандар]] casw5dysqkogly6hiedjd0i8kb9j4sn 0 155059 1148648 1061522 2022-08-04T15:01:21Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Абрамова}} {{Ук}} '''Абрамова Лариса Михайловна''' ([[14 сентябрь]] [[1957 йыл]]) — геоботаник. Биология фәндәре докторы ([[2005]]), профессор ([[2008]]), [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре ([[2013]]). == Биографияһы == Лариса Михайловна Абрамова 1957 йылдың 14 сентябрендә [[Башҡорт АССР-ы|БАССР-ҙың]] [[Маҡар районы]] Мебельный ҡасабаһында (хәҙер [[Башҡортостан]]дың [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Бельское (Стәрлетамаҡ районы)|Бельское]] ауылы) тыуған. 1979 йылда [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның биология факультетын тамамлай, артабан шунда уҡ эшләй, 1988 йылдан алып — ғилми хеҙмәткәр. 20 йылдан ашыу БДУ-ла эшләй. Уның етәкселеге аҫтында 14 кандидатлыҡ диссертация яҡланды<ref name="Опенприрода">[http://orenpriroda.ru/steppene Абрамова Аариса Михайловна] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191102120947/http://www.orenpriroda.ru/steppene |date=2019-11-02 }}</ref>. Аспирантураны (1983—1986) һәм докторантураны (1999—2002) тамамлай. Кандидатлыҡ диссертацияһы: «Сегетальная растительность Башкирского Предуралья (опыт ординационно-классификационного анализа)». Докторлыҡ диссертацияһы: «Синантропизация растительности: закономерности и возможности управления процессом (на примере Республики Башкортостан)». Геоботаник. 2002 йылдан алып Ботаника баҡса институтының лаборатория мөдире<ref>{{БЭ2013|/index.php/276 Абрамова Лариса Михайловна}}</ref>. Фәнни эшмәкәрлеге үҫемлектәрҙең юғалып барыусы һәм һирәк төрҙәренең күп төрлөлөгөн өйрәнеүгә һәм һаҡлауға, төбәк флораһының һәм үҫемлектәренең антропоген трансформацияһы проблемаларына, республика өсөн традицион булмаған декоратив, дарыу һәм тәмләткес хуш еҫле үҫемлектәр интродукцияһына арналған. Л. М. Абрамова ҡый үләндәренең 150-нән ашыу үтеп инеү сығанағын асыҡлай, экосистемаларҙа уларҙың һанын һәм таралыуын контролдә тотоу ысулдарын эшләй. 450-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт һәм 13 монография авторы<ref name="Опенприрода"></ref>. == Төп ғилми эштәре<ref name="Опенприрода"></ref> == Синантропизация степей: методы оценки и возможности управления процессом / Л. М. Абрамова [и др.] // Вопросы степеведения. — Оренбург, 2000. — С. 62-69. Хасанова Г. Р., Абрамова Л. М. Возможности восстановления биоразнообразия степной растительности: посевы многолетних трав // Экология. — 2000. — № 6. — С. 473—475. Абрамова Л. М., Юнусбаев У. Б. Опыт изучения синантропизации при пастбищной дигрессии степей Зауралья методом трансект // Экология. — 2001. — № 6. — С. 474—477. Абрамова Л. М. Основные закономерности синантропизации разных типов растительности Республики Башкортостан // Экология. — 2010. — № 3. — С. 168—172. Абрамова Л. М., Мустафина А. Н., Андреева И. З. Современное состояние и структура природных популяций Dictamnus gymnostylis Stev. на Южном Урале // Бюл. МОИП. Отд. биол. — 2011. — Т. 116, вып. 5. — С. 32-38. Абрамова Л. М. Экспансия чужеродных видов растений на Южном Урале: анализ причин и экологических угроз // Экология. — 2012. — № 5. — С. 1-7. Продромус растительных сообществ Республики Башкортостан / С. М. Ямалов, В. Б. Мартыненко, Л. М. Абрамова [и др.]. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2012. — 100 с. Уникальные памятники природы — шиханы Тратау и Юрактау / Л. М. Абрамова [и др.]. — Уфа: Гилем, 2014. — 333 с. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|/index.php/276 Абрамова Лариса Михайловна}} * [http://orenpriroda.ru/steppene Абрамова Аариса Михайловна] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191102120947/http://www.orenpriroda.ru/steppene |date=2019-11-02 }} [[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]] [[Категория:Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусылары]] [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]] 7gsc9ygcv5lsknbm0e0dbmq3pxa7c6r 0 155845 1148688 1140187 2022-08-05T07:06:41Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Дәминев}} '''Дәминев Рөстәм Риф улы''' ([[2 июнь]] [[1972 йыл]]) — [[фән|ғалим]]-нефтехимик. 1998 йылдан [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]]ның Стәрлетамаҡ филиалы уҡытыусыһы, 2007 йылдан — директор урынбаҫары, бер үк ваҡытта дөйөм [[химик технология]]лар кафедраһы мөдире, 2011 йылдан — директор. [[Стәрлетамаҡ]]тың 4-се саҡырылыш ҡала Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] профессоры (2016), техник фәндәр докторы (2006), профессор (2015). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ мәғарифы отличнигы (2005), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2016). == Биографияһы == == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ|84043}}{{V|1|06|2022}} * [https://deputat.openrepublic.ru/deputies/50918/ Дәминев Рөстәм Риф улы] <!-- ДӘМИНЕВ Рөстәм Риф улы (2.6.1972, Стәрлетамаҡ ҡ.), нефтехимик. БР ФА проф. (2016), техник ф. д‑ры (2006), проф. (2015). БР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (2005), РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2016). ӨДНТУ‑ны тамамлаған (1994). 1998 й. алып ӨДНТУ‑ның Стәрлетамаҡ филиалында эшләй: 2007 й. башлап дир. урынбаҫары, бер үк ваҡытта дөйөм химик технологиялар каф. мөдире, 2011 й. башлап директор. Фәнни хеҙмәттәре химик‑технологик процестарҙы (изомерлаштырыу, гидрирлау һ.б.) интенсивлаштырыу өсөн физик ысулдарҙы ҡулланыуға, электр‑магнит ҡыры эсендә файҙаланыу өсөн яраҡлаштырылған ҡаты хәлдәге катализаторҙарҙы һ.б. эшләүгә арналған. Д. ҡатнашлығында СВЧ‑нурланышы файҙаланылған технологиялар (эзбизташты үртәү, натрий амальгамаһын тарҡатыусы — гратонды реактивациялау, углеводородтарҙы каталитик дегидрирлау) һәм углеводородтарҙы дегидрирлау өсөн электродинамик реактор; сода етештереүҙә барлыҡҡа килгән ныҡ минералланған ҡалдыҡ һыуҙарынан кальций пероксиды алып утилләштереү алымы уйлап табыла. 200‑ҙән ашыу фәнни хеҙмәт һәм 22 уйлап табыу авторы. Хеҙм.: Гетерогенно-каталитические промышленные процессы под действием электромагнитного излучения СВЧ-диапазона. М., 2006 (авторҙ.) Дата рождения: 2 июня 1972 года Образование: Высшее профессиональное, Уфимский государственный нефтяной технический университет, 1994 г. Трудовая деятельность: Филиал федерального государственного бюджетного образовательного учреждения высшего образования «Уфимский государственный нефтяной технический университет» в г. Стерлитамаке, Депутат Совета городского округа город Стерлитамак Республики Башкортостан IV созыва Награды и ученые степени: Доктор технических наук, Почетное звание «Лучший работник высшего образования г. Стерлитамак»- 2011г. Нагрудный знак «Отличник образования Республики Башкортостан»- 2006г. Нагрудный знак «Почетный работник высшего профессионального образования Российской Федерации»- 2016г. --> [[Категория:1972 йылда тыуғандар]] [[Категория:Стәрлетамаҡта тыуғандар]] [[Категория:Техник фәндәр докторҙары]] [[Категория:2 июндә тыуғандар]] [[Категория:Башҡортостан Республикаһы мәғариф отличниктары]] nupctj4dbza2s5grfr1afcnaaa73esg 1148700 1148688 2022-08-05T09:49:13Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Дәминев}} '''Дәминев Рөстәм Риф улы''' ([[2 июнь]] [[1972 йыл]]) — [[фән|ғалим]]-нефтехимик. 1998 йылдан [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]]ның Стәрлетамаҡ филиалы уҡытыусыһы, 2007 йылдан — директор урынбаҫары, бер үк ваҡытта дөйөм [[химик технология]]лар кафедраһы мөдире, 2011 йылдан — директор. [[Стәрлетамаҡ]]тың 4-се саҡырылыш ҡала Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] профессоры (2016), техник фәндәр докторы (2006), профессор (2015). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ мәғарифы отличнигы (2005), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2016). == Биографияһы == == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ|84043}}{{V|1|06|2022}} * [https://deputat.openrepublic.ru/deputies/50918/ Дәминев Рөстәм Риф улы] [[Категория:1972 йылда тыуғандар]] [[Категория:Стәрлетамаҡта тыуғандар]] [[Категория:Техник фәндәр докторҙары]] [[Категория:2 июндә тыуғандар]] [[Категория:Башҡортостан Республикаһы мәғариф отличниктары]] eduh7nnpk55o9rzwbpl43r7dob5q496 1148701 1148700 2022-08-05T09:50:58Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Дәминев}} '''Дәминев Рөстәм Риф улы''' ([[2 июнь]] [[1972 йыл]]) — [[фән|ғалим]]-нефтехимик. 1998 йылдан [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]]ның Стәрлетамаҡ филиалы уҡытыусыһы, 2007 йылдан — директор урынбаҫары, бер үк ваҡытта дөйөм [[химик технология]]лар кафедраһы мөдире, 2011 йылдан — директор. [[Стәрлетамаҡ]]тың 4-се саҡырылыш ҡала Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] профессоры (2016), техник фәндәр докторы (2006), профессор (2015). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ мәғарифы отличнигы (2005), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2016). == Биографияһы == == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Башҡортостан Республикаһының халыҡ мәғарифы отличнигы (2005) * Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2016). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ|84043}}{{V|1|06|2022}} * [https://deputat.openrepublic.ru/deputies/50918/ Дәминев Рөстәм Риф улы] [[Категория:1972 йылда тыуғандар]] [[Категория:Стәрлетамаҡта тыуғандар]] [[Категория:Техник фәндәр докторҙары]] [[Категория:2 июндә тыуғандар]] [[Категория:Башҡортостан Республикаһы мәғариф отличниктары]] 644pipdbkvzxyc9wylrqi5axwshz4rs 0 159390 1148663 1052263 2022-08-04T17:55:43Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Голубкина}} {{Ук}} '''Лариса Ивановна Голубкина''' ([[9 март]] [[1940 йыл]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|рәсәй]] актрисаһы. РСФСР-ҙың халыҡ артисы (1991). актриса, РСФСР-ҙың халыҡ артисы [[Миронов Андрей Александрович|Андрей Мироновтың]] тол ҡатыны == Биографияһы == Лариса Голубкина 1940 йылдың 9 мартында [[Мәскәү]]ҙә тыуған. 1955 йылда Мәскәү музыкаль-педагогия училищеһының дирижер-хор бүлегенә уҡырға инә, уны 1959 йылда тамамлай, һуңынан ГИТИС-тың музыкаль комедия бүлегенә уҡырға инә, унда Мария Петровна Максаковала вокал менән шөғөлләнә<ref>''Уварова Е. Д.''Эстрада в России. XX век. Энциклопедия.— Олма-Пресс, 2004.— ISBN 5-224-04462-6.</ref> ГИТИС-та уҡыған сағында кинола төшә башлай — актрисаның дебюты булып Эльдар Рязановтың «Гусарская баллада» комедияһында ҡатнашыуы тора. ГИТИС-ты тамамлағандан һуң 1964 йылда Совет Армияһының Үҙәк академия театры актрисаһы була (хәҙер — Рәсәй армияһының Үҙәк академия театры). Күп кенә спектаклдәрҙә ҡатнаша: «Солдат и Ева» (Ева), «Ренальдо идёт в бой» (Анжелика), «Давным-давно» (Шурочка Азарова). «Раскинулось море широко» (Елена), «Закон вечности» (Мари), «Последний пылко влюблённый» (3 роли), «Любовь— книга золотая» (Екатерина II) һәм башҡалар<ref name=":0">{{Китап|автор=Уварова Е. Д.|заглавие=Эстрада в России. XX век. Энциклопедия|ответственный=|издание=|место=|издательство=Олма-Пресс|год=2004|страницы=|страниц=|isbn=5-224-04462-6}}</ref>. «Лариса Голубкина бенефисы» телевизион спектаклендә ҡатнаша (1974), тамашаны Бернард Шоуҙың «Пигмалион» спектакле сюжеты буйынса режиссёр Евгений Гинзбург төшөрә[[Джордж Бернард Шоу|,]] унда Голубкина Элиза Дулитлды уйнай. Спектакль музыкаль номерҙар, заман йырҙары, пародиялы эпизодтар һәм лирик сигенеүҙәр менән тулыландырыла. «Бенефис» Бөйөк Британияла, Сопотта телевизион күңел асыу тапшырыуҙарының XVII халыҡ-ара конкурсында уңыш яулай (1977), «Гәлсәр антенна» призына лайыҡ була<ref name=":0"/>. Театр эшмәкәрлеге менән бер рәттән Голубкина 1960 йылдарҙан эстрадала сығыш яһай башлай, Клавдия Шульженко репертуарынан йырҙар, боронғо урыҫ совет композиторҙарының йырҙарын һәм боронғо романстар башҡара, Л Утесов, А. Кролл оркестры, В.Маликов етәкселеге аҫтында квартет, Е. Выставкин идаралығында квартет, пианистар Д. Ашкенази, Мандрус Б, Л. Кауфман, С. Коган менән эшләй. 1970—1980 йылдарҙа үҙенең ире Андрей Миронов һәм аккомпаниатор Л. Оганезов менән СССР буйлап гастролдәрҙә йөрөй. Яйлап романс репертуары Голубкинала өҫтөнлөк итә башлай. 1991 йылда Мәскәүҙә «Рәсәй» дәүләт үҙәк концерт залында тәүге соло концерты үтә, унда Голубкина Н. Осипов исемендәге халыҡ инструменттары оркестры ҡатнашлығында рус романстары башҡара. Н. Осипов оркестры һәм пианистар Л.Оганезов һәм А.Бисеров менән бергә компакт-диск сығара (1992), уға «Тёмно-вишнёвая шаль», «О, позабудь» (Т. Котляревская музыкаһы), «У камина» (П. Баторин музыкаһы). «Если можешь — прости» (Островский музыкаһы, И. Аркадьев һүҙҙәренә), «Только раз» (В. Фомин музыкаһы,П. Герман һүҙҙәре), «Караван» (Б. Прозоровский муз. , Б. Тимофеев һүҙҙәре), «Мы только знакомы» (Б. Прозоровский музыкаһы, Л. Пеньковский һүҙҙәре), «Ночь светла» (Н. Шишкин музыкаһы, М. Языков һүҙҙәре) һ. б.<ref name=":0"/> 1999 йылда башҡа билдәле артистар менән бергә Виктор Мережко һәм композитор Евгений Бедненко «Театр һәм кино йондоҙҙары йырлай» проектында ҡатнаша, унда рус романстарын башҡарыусы булараҡ сығыш яһай. Проекттың һөҙөмтәһе булып [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]-та сығарылған һәм «Радио МПС» тәржемә ителгән музыкаль диск тора. Саҡырылған артист булараҡ А. С. Пушкин исемендәге Мәскәү драма театрында эшләй. Әлеге ваҡытта пианистар А. А. Бисеров һәм А. Сариев менән Рәсәйҙә һәм сит илдәрҙә сығыш яһай. Андрей Миронов исемендәге актёр йырының Бөтә Рәсәй конкурсында даими жюри ағзаһы булып тора (1990 йылдан үтә). «Артлото» һәм «[[Иртәнге почта]]» телевизион тапшырыуҙар алып барыусы, «Точь в точь» (2015) телетапшырыуында ҡатнашыусы булараҡ сығыш яһай (2015). === Ғаиләһе === Әсәһе — Голубкина Клавдия Михайловна (1914—1985)<ref name="autogenerated1">[https://web.archive.org/web/20070529061920/http://www.biograph.ru/bank/golubkina_li.htm Голубкина Лариса Ивановна]</ref> кейем бесеүсе була, атаһы — Голубкин Иван Павлович (1916—1996) — хәрби. Рязань өлкәһе Мотовилово ауылы зыяратында ерләнә. * Ире (никахта теркәлмәгән) (1969—1974) — сценарий яҙыусы Николай Георгиевич Щербинский-Арсеньев, ** Ҡыҙҙары — Мария Голубкина (1973 йылда тыуған) *** Кейәүе (1995—2008) — Николай Фоменко *** Ейәндәре: Фоменко Анастасия (1998) һәм Иван Фоменко (2003). * Ире (1977—1987) — актёр [[Миронов Андрей Александрович|Андрей Миронов]]<ref>[http://bmkf.com.ua/index.php/news/279-2011-03-06-23-36-41 Любимые девочки Андрея Миронова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130308032111/http://bmkf.com.ua/index.php/news/279-2011-03-06-23-36-41 |date=2013-03-08 }}</ref> == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * [[РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы]] ([[28 ноябрь]], [[1973 йыл]]) * РСФСР-ҙың халыҡ артисы ([[20 май]], [[1991 йыл]]) * [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] ([[23 март]] [[2000 йыл]])<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/Указ%20Президента%20РФ%20от%2023.03.2000%20№%20542 Указ Президента Российской Федерации от 23 марта 2000 г. № 542 «О награждении государственными наградами Российской Федерации работников Центрального академического театра Российской Армии»]</ref> * Ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] ([[17 март]] [[1980 йыл]]) — ''совет театр сәнғәтен үҫтереүҙәге ҡаҙаныштары өсөн''<ref>[https://naukaprava.ru/catalog/1/127/141/45104?view=1 Указ Президиума Верховного Совета СССР от 17 марта 1980 года 1746—X «О награждении орденами и медалями СССР группы работников Центрального академического театра Советской Армии»]</ref> * «Дуҫлыҡ асҡысы» ордены ([[Кемерово өлкәһе]], [[25 февраль]] [[2010 йыл]]) — ''Рәсәй һәм Кузбасс мәҙәниәтен һәм сәнғәтен үҫтереүгә ҙур өлөш индергәне, юғары профессиональ оҫталығы һәм уникаль таланты өсөн''<ref>[https://www.lawmix.ru/zakonodatelstvo/2145147 Постановление Губернатора Кемеровской области от 25 февраля 2013 года № 10-пн «О награждении наградами Кемеровской области»]</ref> === Театрҙа ролдәре === Икенсе пландағы төп ролдәрҙе башҡара: (Агниска, «Нашествие», Елена, «Раскинулось море широко», Лена Огородникова, «Спутники») * Г.Горин «Комическая фантазия» (Марта), * «Последний пылко влюблённый» Н. Саймон (Элейн Маццони, Бобби Митчел, Жаннет Фишер), * «Закон вечности» Нодар Думбадзе (Мария), * «Провокация», Ю. Семёнов (Ани), * «Обретение», [[Друцэ Ион Пантелеевич|Ион Друцэ]] (Екатерина Маленькая), * «Рядовые», А. Дударев (Лида), * «Семейный ужин в половине второго», В. Павлов (Ирина), * «Макбет», У. Шекспир (Леди Макдуф), * «Боже, храни короля» С. Моэм (Гвен), * «Сердце не камень» А. Н. Островский (Аполлинария Панфиловна), * «Любовь — книга золотая» А. Н. Толстой (Екатерина II), * «Поздняя любовь» А. Н. Островский (Шаблова), * 1985 — «Рядовые», ''А. Дударев пьесаһы буйынса'', реж. Ю. Ерёмин / Совет Армияһының Үҙәк театры * 2014 — «Ма-Мурэ» по пьесе Жана Сармана — Ма-Мурэ * «Юг/Север» — Роза, подруга Регины * 2018 — Родион Белецкийҙың «ЛАРИСА ГОЛУБКИНА. ЗАПЛАТКИ» — төп роль * Леонид Трушкиндың антреприз «Чествование» спектакле (Антон Чехов театры) һ.б. Хәҙерге ваҡытта ЦАТРА «Ма-Мурэ», «Көньяҡ/Төньяҡ» һәм «ЛАРИСА ГОЛУБКИНА. ЗАПЛАТКИ» театры спектаклдәренә шөғөлләнә. Шулай уҡ Пушкин исемендәге «Девичник CLUB» Тетары спектаклендә уйнай<ref>[http://www.teatrpushkin.ru/plays/devichnik-club Страница спектакля на сайте Театра Пушкина]</ref>. === Фильмографияһы === {{ВФильмеВерх|ру}} {{ВФильме|1962|[[Гусарская баллада]]|Шурочка Азарова / "корнет Азаров"||ру}} {{ВФильме|1963|[[День счастья]]|Рита, соседка Шуры||ру}} {{ВФильме|1964|[[Дайте жалобную книгу]]|Татьяна Александровна Шумова, директор ресторана||ру}} {{ВФильме|1965|[[Как вас теперь называть? (фильм)|Как вас теперь называть?]]|Лидия Костюк, советская разведчица||ру}} {{ВФильме|1966|[[Сказка о царе Салтане (фильм)|Сказка о царе Салтане]]|Царица||ру}} {{ВФильме|1971|[[Освобождение (киноэпопея)|Освобождение]]|Зоя, медсестра, любимая девушка Цветаева||ру}} {{ВТелеспектакле|1972||[[Масштабные ребята]]|рассказчица||ру}} {{ВТелеспектакле|1974||[[Господин Пунтила и его слуга Матти ]]|Ева||ру}} {{ВТелеспектакле|1975||[[Военные сороковые]]|"Антология советской песни"3||ру}} {{ВТелеспектакле|1975||[[Бенефис Ларисы Голубкиной]]|Элиза Дулиттл||ру}} {{ВФильме|1979|[[Трое в лодке, не считая собаки (фильм, 1979)|Трое в лодке, не считая собаки]]|Энн||ру}} {{ВТелеспектакле|1980||[[Альманах сатиры и юмора]]|Розалинда, "Змея", "Летучая мышь"||ру}} {{ВФильме|1984|[[Вместе с Дунаевским (фильм, 1984)|Вместе с Дунаевским]]|песни и танцы||ру}} {{ВФильме|1985|[[Грустить не надо (фильм, 1985)|Грустить не надо]]|песни и танцы||ру}} {{ВСериале|1993||[[Трагедия века (телесериал)|Трагедия века]]|Зоя||ру}} {{ВФильме|1994|[[Простодушный (фильм, 1994)|Простодушный]]|Алоиза, «тётушка»||ру}} {{ВмФильме|1997|[[Анастасия (мультфильм)|Анастасия]]|Софи, озвучивание||ру}} {{ВФильме|2001|[[Мамука (фильм)|Мамука]]|эпизод||ру}} {{ВТелеспектакле|2002||[[Сердце не камень]]|Аполлинария Панфиловна, жена Халымова||ру}} {{ВФильме|2007|[[Живописная авантюра]]|Маргарита Михайловна Гагарина||ру}} {{ВФильмеНиз}} == Һылтанмалар == * [http://www.tarmy.narod.ru/golubkina.htm страница о Голубкиной] на сайте ЦАТСА * [http://www.teatrpushkin.ru/people/golubkina-larisa-ivanovna Личная страница Ларисы Голубкиной] на сайте Театра имени Пушкина == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған артистары]] [[Категория:РСФСР-ҙың халыҡ артистары]] [[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй) кавалерҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:XXI быуат йырсылары]] [[Категория:XX быуат йырсылары]] [[Категория:Рәсәй йырсылары]] [[Категория:СССР йырсылары]] [[Категория:Алфавит буйынса йырсылар]] [[Категория:XXI быуат актрисалары]] [[Категория:XX быуат актрисалары]] [[Категория:Рәсәй актрисалары]] [[Категория:СССР актрисалары]] [[Категория:Алфавит буйынса актрисалар]] [[Категория:Мәскәүҙә тыуғандар]] [[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]] [[Категория:1940 йылда тыуғандар]] [[Категория:9 мартта тыуғандар]] 3epln2cosxfgmozeu69am7dgi537qz6 0 159503 1148684 971732 2022-08-05T06:41:15Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Хәрби эшмәкәр |имя=Дёмина Екатерина Илларионовна |изображение= |ширина=250 px |описание изображения=Екатерина Илларионовна үҙ йортонда (июнь 2016 йылдың июне) |принадлежность={{Флагификация |СССР|армия}} |годы службы=1941—1945 |звание= СССР Хәрби-Диңгеҙ Флоты, баш старшина |род войск=[[Файл:Mp01.png|22px|диңгеҙ пехотаһы]] |часть= диңгеҙ пехотаһының 369-сы айырым батальоны |сражения=[[Бөйөк Ватан һуғышы]] |награды={{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Медаль Золотая Звезда}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Ленина}} {{!!}} {{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Красного Знамени}} {{!!}} {{Орден Отечественной войны 1 степени}} {{!}}- {{!}} {{Орден Отечественной войны 2 степени}} {{!!}} {{Медаль «За отвагу»}} {{!!}} {{Медаль В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина}} {{!!}} {{Медаль За оборону Кавказа}} {{!}}- {{!}} {{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.}} {{!!}} {{Медаль Двадцать лет победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!!}} {{Медаль Тридцать лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!!}} {{Медаль Сорок лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!}}- {{!}} {{Медаль 50 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!!}} {{Медаль Жукова}} {{!!}} {{Медаль 60 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945}} {{!!}} {{Медаль 65 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945}} {{!}}- {{!}} {{Медаль 70 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941—1945}} {{!!}} {{Юбилейная медаль 300 лет Российскому флоту}} {{!!}} {{Медаль В память 850-летия Москвы}} {{!!}}{{Медаль За взятие Будапешта}} {{!}}- {{!}} {{Медаль За взятие Вены}}{{!!}} {{Медаль За освобождение Белграда}}{{!!}} {{Медаль Ветеран труда}} {{!!}} {{Медаль 50 лет Вооружённых Сил СССР}} {{!}}} {{{!}} {{!}} {{Медаль 60 лет Вооружённых Сил СССР}} {{!!}} {{Медаль 70 лет Вооружённых Сил СССР}} {{!!}} {{Медаль имени Флоренс Найтингейл}} {{!}}} ;ранения {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Знак ранения|тип=дважды тяжело и легко}} {{!}}}|в отставке=врач}} {{ФШ|Дёмин}} '''Екатери́на Илларио́новна Дёмина (Миха́йлова)''' ([[22 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[24 июнь]] [[2019 йыл]]) — 369-сы диңгеҙ пехотаһының айырым батальоны һәм Дунай хәрби флотилияһы Яр буйы оҙатыу отряды йыйылма ротаһының элекке өлкән санинструкторы; диңгеҙ пехотаһы разведкаһында хеҙмәт иткән һирәк ҡатын-ҡыҙҙарҙың береһе. [[Советтар Союзы Геройы]]. == Биографияһы == === Йәшлек йылдары === Тыуған ҡалаһы [[Санкт-Петербург|Ленинград]]. Урыҫ. Атаһы хәрби булған, әсәһе врач булып эшләгән. Ата-әсәләрен бик иртә юғалта, балалар йортонда тәрбиәләнә<ref name="wh">{{Warheroes|id=1617|name=Дёмина Екатерина Илларионовна}}</ref>, шунан һуң үҙенең табип булып эшләгән өлкән апаһында, 3 июль урамы, 43 йорт адресы буйынса йәшәй . Шәфҡәт туташтары курстарын тамамлай һәм 1941 йылдың йәйенә 9-сы класты һәм Ҡыҙыл Тәренең Рәсәй йәмғиәтенең мәктәп яны шәфҡәт туташтары курстарын тамамлай. Йәйге каникул осоронда сик буйында лётчик булып хеҙмәт итеүсе өлкән ағаһына [[Брест]]ҡа барырға тейеш була. Мәскәүҙә бер нисә көн үткәргәндән һуң, Михайлова 21 июндә поезға ултырып Брест ҡалаһына юллана. Киләһе иртәлә [[Смоленск]] аръяғында поезд бомба аҫтына эләгә. Смоленск ҡалаһына йәйәү барып, ҡала хәрби комиссариатына килә һәм шәфҡәт туташы итеп фронтҡа ебәреүҙәрен һорай. Хәрби комиссар уның үтенесен кире ҡаға, шунан ул урындағы хәрби госпиталгә йүнәлә һәм үҙе теләп эш башлай, ә фронт яҡынайғас һәм госпиталде бомбаға тотҡас, Смоленск янында оборона биләгән уҡсылар часына килә. === Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында === 1941 йылдан [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнаша. [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл Армияла]] 1941 йылдың июненән. Шәхесен һәм йәшен танытыусы документтары (комсомол билеты кеүек) ҡамауҙағы Ленинградта ҡалғанлыҡтан, ул үҙенең 15 йәшенә тағы 3 (өс) йыл өҫтәй<ref name="wh"/>. [[Смоленск өлкәһе]] Гжатск (1968 йылдан — Гагарин) ҡалаһы янындағы һуғышта 1941 йылдың 13 сентябрендә аяғы ҡаты яралана. Тылға эвакуациялана. [[Урал]] һәм [[Баҡы]] госпиталдәрендә дауалана. Аяҡҡа баҫҡандан һуң, бала сағынан диңгеҙ тураһында хыялланған Екатерина Илларионовна, Баҡы хәрби комиссарынан үҙен флотҡа ебәреүҙәрен үтенә. Был ваҡытта инде уның ҡулында йәше өҫтәп яҙылған яңы документтары була, шуға иҫкәрмәләр эшләмәйҙәр. 1942 йылдың ғинуарынан [[Волгоград|Сталинград]]тан яралыларҙы [[Волга]] буйлап [[Каспий диңгеҙе]] аша [[Төркмәнбашы|Красноводскиға]] сығарыусы «Ҡыҙыл Мәскәү» хәрби-санитар судноһында хеҙмәт итә. Шунда уға баш старшина исеме бирелә, ә өлгөлө хеҙмәте өсөн «Хәрби-Диңгеҙ Флоты алдынғыһы» билдәһе тапшырыла. Шуға ҡарамаҫтан, санитар транспортта хеҙмәт итеүҙе Михайлова бик үҙһенмәй, [[Сталинград алышы|Сталинград һуғышы]] тамамланғандан һың, ул 1943 йылдың февраленән Баҡыла үҙҙәре теләгәндәр араһынан формалашыусы 369-сы диңгеҙ пехотаһының айырым батальонына санитар инструктор итеп алыу буйынса үтенес бирә<ref name="wh"/>. Комбат башта яуап биреүҙән ҡырҡа баш тартҡанлыҡтан, Михайлова совет хөкүмәте исеменә батальонға ҡабул итеүҙәрен һорап хат яҙа. Мәскәүҙән юллау буйынса ыңғай яуап килә, һәм шулай итеп Екатерина Илларионовна диңгеҙ десантсыһы булып китә. Батальон [[Азов хәрби флотилияһы|Азов]], артабан Дунай хәрби флотилиялары составына инә. Был батальон менән Михайлова [[Кавказ]] һәм [[Ҡырым]], [[Аҙау диңгеҙе|Аҙау]] һәм [[Ҡара диңгеҙ]], [[Днестр]] һәм [[Дунай]] һыуҙары һәм ярҙары, азатлыҡ миссияһы менән — [[Румыния короллеге|Румыния]], [[Өсөнсө Болгар батшалығы|Болгария]], [[Венгрия короллеге (1920—1946)|Венгрия]], [[Югославия]], [[Чехословакия]] һәм [[Австрия]] ерҙәре буйлап үтте. Батальон яугирҙәре менән бергә алышҡа ташланды, дошман контратакаларын кире ҡаҡты, һуғыш яланынан яралыларҙы алып сыҡты, уларға беренсе ярҙам күрһәтте. Өс тапҡыр яралана. Тәүге хәрби операция барышында уҡ ҡыҙҙың иң яҡшы яугир сифаттары: {{comment|сыҙамлығы|выносливость}}, {{comment|батырлығы|бесстрашие}}, фиҙакәрлеге күҙгә ташлана. Темрюк десант операцияһы барышында күрһәткән батырлығы өсөн 369-сы айырым диңгеҙ пехотаһы бригадаһы командиры майор Судариков ҡыҙҙы [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]]на лайыҡ тип күрһәтһә лә, әлегә «Батырлыҡ өсөн» миҙалы менән бүләкләнә: баш старшина Михайлова, үҙе контузияланған көйө, дошмандың көслө уты аҫтында 17 яралы яугиргә беренсе ярҙам күрһәтә һәм тылға эвакуациялай. 1944 йылдың ғинуар аҙағында баш старшина Керчь портына десантта ҡатнаша, бирешмәй, урам һуғыштары барғанда ла батырлыҡ күрһәтә, 85 һалдат һәм офицерҙың яраһын бәйләп өлгөрә, һуғыш яланынан ҡаты яраланған 13 яугирҙе сығарғаны өсөн 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] менән бүләкләнә. [[Ҡырым]]ды азат иткәндән һуң, батальон, Дунай хәрби флотилияһы составына индерелеп, Одессаға күсерелә. 1944 йылдың август аҙағында Аккерманды азат итеү яңы берләшмәнең беренсе хәрби операцияһы була. 1944 йылдың 21 авгусынан 22 авгусҡа ҡарата төндә санинструктор Михайлова Днестр лиманын аша сығыуҙа ҡатнаша. Дунай хәрби флотилияһының 369-сы айырым диңгеҙ пехотаһы бригадаһы десанты составында, яр буйында үҫкән ҡыуаҡлыҡтарҙың тамырҙарына һәм ботаҡтарына йәбешеп, биш метр бейеклегендәге текә йылға һыртына беренселәрҙән булып күтәрелә, башҡа десантсыларға үргә менергә һәм ауыр пулемётты күтәрергә ярҙам итә. Алыш ваҡытында ҡаты йәрәхәтләнгән 17 ҡыҙыл флотсыға (шул иҫәптән ҡаты яраланған отряд штабы начальнигын ҡотҡара) беренсе ярҙам күрһәтә, дошман дзотына гранаталар яуҙырып, станковый пулемёт утын туҡтата, ике тиҫтә дошман һалдатын юҡ итә, 9 гитлерсыны әсирлеккә ала. Шундай көсөргәнешлелек менән Аккерман иртәнсәк яулана. Иҫ киткес батырлыҡ күрһәткәне өсөн Советтар Союзы Геройы исеменә тәҡдим ителә, әммә был юлы ла [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] менән бүләкләнә. Бер айҙан Дунай хәрби флотилияһының Яр буйы оҙатыу йыйылма ротаһының өлкән старшинаһы Михайлова Прахово портын баҫып алыу десант ооперацияһында ҡатнаша, ә 1944 йылдың 4 декабрендә Югославияның Илок ҡәлғәһен алғанда яңынан батырлыҡ өлгөһө күрһәтә. Будапешт стратегик һөжүм итеү операцияһы ойоштороласаҡ районға дошман көстәрен яҡынайтмау буйынса алдан хәстәрләү саралары сиктәрендә фараз буйынса дунай буйындағы Опатовац һәм Илок тораҡ пункттарына һөжүм итеү күҙалланған була. Ике ҡаланы ла ҡоро ерҙән яулау кәрәк була, тактик десантсылар дошмандың иғтибарын албырғатыу ролен үтәргә тейеш була. 52 кешенән, шул иҫәптән баш старшина Михайлова, торған десант разведка төркөмөнә Илок өсөн барған һуғыштарҙа айырыуса ҡыйынға тура килә. Десант төшә торған төндә, йылға ташып киткәнлектән, уның уйһыу яры һәм диңгеҙ пехотаһы барып төшөргә тейеш булған ҙур булмаған утрау һыу эсендә ҡалғанлығы асыҡлана. Гитлерсылар һуғыш башланғандан һуң, ҡыҙыл флотсыларҙың көсө ҙур булмағанын аңлап, уларҙы Дунай һыуына ырғытырға тырыша. Десант муйындан боҙло һыу эсендә алыша<ref name="pn3">{{Cite web|url=https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie50752526/|title=Наградной лист|publisher=в электронном банке документов «Память народа» (архивные материалы: [[Центральный архив Министерства обороны Российской Федерации|ЦАМО]], фонд: 3, опись: 1, дело: 1469, лист 38)|accessdate=2018-03-03}}</ref>. 52-се уҡсылар дивизияһының ҡоро ерҙән Илокка һөжүм башлауы тотҡарлана һәм ике сәғәттән һуң, утрауҙа түңәрәк оборона биләгән ярты тиҫтә десантсынан бары 13 яугир сафта тороп ҡала, һәм улар барыһы ла яраланған була. Үҙе ауыр яралы булһа ла, Михайлова яралы һалдаттарға медицина ярҙамын күрһәтә, уларҙың ғүмерен ҡотҡарыу ниәте менән, яр буйындағы һыу эсендә үҫкән ағастарға һәм ҡамыштарға бил ҡайыштары менән уларҙы бәйләп ҡуя. Ә утрауға дошман шлюпкалары яҡынлашһа, ҡулына автомат алып, атаканы кире ҡаға . Автоматтан ут асып, шәхсән 5 һалдатты үлтерә . Моряктар үҙ бурысын үтәй, дошман десантты баҫтырыуға ҙур көсөн йәлеп иткәнлектән, совет-югославия ғәскәрҙәре һөжүм башлағас, тота алмай Илокты үҙ ҡулында тотоп ҡала алмай . Алыш аҙағына алыша алырлыҡ ете яугир ғына сафта ҡала . Яралы, ҡан юғалтыуҙан хәлһеҙләнгән, үпкәһе шешеүҙән йәшәү өмөтө өҙөлгән Михайлованы госпиталгә оҙаталар. 9 декабрҙә Яр буйы оҙатыу йөрөтөү отряды етәкселеге баш старшина Михайлованы ҡабаттан Советтар Союзы Геройы исеменә тәҡдим итә, өҫтәүенә, награда битенә Илок өсөн һуғышыу ғына түгел, шулай уҡ ҡыҙҙың Прахово өсөн алышта һәм Днестр лиманы аша сыҡҡанда күрһәткән батырлығы һанап кителгәнлектән, Дунай хәрби флотилияһы командующийы вице-адмирал Горшков бүләкләүгә риза булыуын аңлатҡан ҡултамғаһын ҡуя . Шуға ҡарамаҫтан, награда бүлегендә батырлыҡтарын һүрәтләүҙе ысынбарлыҡҡа тап килмәй тип һанап, бүләкләү тәҡдимен флотилия штабына ҡайтаралар. Һөҙөмтәлә, яңы флотилияның яңы командующийы контр-адмирал Холостяков Михайлованы икенсе Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән бүләкләй 1945 йылдың [[Халыҡ-ара ҡатын-ҡыҙҙар көнө|8 мартында]] бойороҡҡа ҡул ҡуйыла. Был ваҡытҡа баш старшина, сиренән һәм яраларынан көскә аяғына баҫҡан көйө, тыл госпиталенән [[Измаил]]ға фронтҡа ҡасып китә. Үҙенең батальонын Комарно янында ҡыуып етә. Уның составында операцияларҙа ҡатнаша, уның составына дауам итә, һәм һуңғыһы [[Вена]] ҡалаһының Империя күперенә десант була. Һәм 1945 йылдың 9 майында ошонда уҡ [[Еңеү көнө|Еңеү]]ҙе лә байрам итә<ref name="wh"/>. Шулай итеп, исеменә баш старшина Михайлова ике тапҡыр, 1944 йылдың авгусы<ref name="pn2">{{Cite web|url=https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie50992812/|title=Наградной лист|publisher=в электронном банке документов «Память народа» (архивные материалы: [[Центральный архив Министерства обороны Российской Федерации|ЦАМО]], фонд: 3, опись: 1, дело: 1002, лист 657)|accessdate=2018-03-03}}</ref> һәм декабрендә<ref name="pn3"/> , Советтар Союзы Геройы исеменә тәҡдим ителә, ләкин 1990 йылдың 5 майында ғына, СССР Президентының указы менән, Ленин ордены һәм «Алтын йондоҙ» миҙалы (№ 11 608) тапшырылып, Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ була. 1945 йылдың ноябрь айында демобилизациялана<ref name="wh"/>. === Һуғыштан һуңғы осорҙа === [[Файл:Ekaterina_Mikhailova-Dyomina_9_May_2013.jpg|мини|250x250пкс|<small>Екатерина Илларионовна 2013 йылдың 9 майында Еңеү парадында.</small>]] 1950 йылда Мечников исемендәге Ленинград санитар-гигиена институтын тамамлай. [[Мәскәү өлкәһе]], [[Электросталь]] ҡалаһында табип булып эшләй. Шунда кейәүгә сыға һәм, иренең фамилияһы буйынса, Дёмина булып йөрөй. 1976 йылдан алып, 1986 йылда хаҡлы ялға сыҡҡанға тиклем [[Мәскәү]]ҙә<ref name="wh"/> эшләй. Мәскәүҙә йәшәй. Рәсәй һуғыш ветерандары комитеты, Бөтә Рәсәй һуғыш һәм хеҙмәт ветерандары советы ағзаһы булып тора<ref name="wh"/>. 1964 йылда Екатерина Илларионовна тураһында режиссёр Виктор Лисакович төшөргән «Катюша» (Сергей Смирнов сценарийы буйынса) документаль фильмын төшөрә. лайыҡ булды Фильм Лейпциг халыҡ-ара кинофестивалендә «Алтын тыныслыҡ күгәрсене» призына лайыҡ була. 2008 йылда, Дёмина тураһында тәүге документаль фильм төшөрөлгән саҡтағы, 1964 йылдағы, ваҡиғаларҙы тергеҙгән «Ҙур һәм бәләкәй Катюша» (фильм авторы Ткачёв һәм Фирсова) документаль фильмы төшөрөлә<ref name="wh"/>. 2017 йылдың 27 ғинуарынан башлап ул хәҙерге көндә лә йәшәүсе Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан һәм [[Советтар Союзы Геройы]] исеменә лайыҡ булған берҙән-бер ҡатын-ҡыҙ була. 2019 йылдың 24 июнендә Мәскәүҙә ғаиләһе хәстәрлегендә һәм иғтибарында яҡты донъя менән хушлаша. Мәскәүҙә Троекуровский зыяратында (26-сы участка) ерләнә. == Рәсәйҙәге адрестары == * [[Мәскәү]], Кулаков урамы, 27-се йорт == Наградалары == * [[Советтар Союзы Геройы|Советтар Союзаы Геройы]], СССР Президентының 05.05.1990 указы: ** [[Ленин ордены]] (05.05.1990), ** [[«Алтын Йондоҙ» миҙалы (СССР)|«Алтын Йондоҙ» миҙалы]] (№ 11608); * ике [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (27.09.1944[23], 08.03.1945[24]); * [[Ватан һуғышы ордены]] 1-се дәрәжә (11.03.1985); * [[Ватан һуғышы ордены]] 2-се дәрәжә (15.02.1944)[25]; * миҙалдар, шул иҫәптән: * [[«Батырлыҡ өсөн» миҙалы (СССР)|«Батыроыҡ өсөн»]] (31.10.1943)[26]; * [[«Кавказды обороналаған өсөн» миҙалы|«Кавказды обороналаған өсөн»]][27]; * [[:ru:Медаль «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.»|«]][[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы|1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңгән өсөн»]]; * [[«Будапештты алған өсөн» миҙалы|«Будапештты алған өсөн»]]; * [[«Венаны алған өсөн» миҙалы|«Венаны алған өсөн»]]; * [[«Белградты азат иткән өсөн» миҙалы|«Белградты азат иткән өсөн»]]; * [[«Хеҙмәт ветераны» миҙалы|«Хеҙмәт ветераны»]]; ** Халыҡ-ара Ҡыҙыл Тәре һәм Ҡыҙыл Ярым ай хәрәкәтенең «Флоренс Найтингейл» миҙалы(1979)<ref>{{Публикация|книга|заглавие=Twenty-seventh award of the Florence Nightingale Medal|ссылка=https://www.loc.gov/rr/frd/Military_Law/pdf/RC_May-Jun-1979.pdf|издательство={{нп5|International Review of the Red Cross|International Review of the Red Cross|en|International Review of the Red Cross}}|год=1979, май-июнь|номер=210|страниц=168|страницы=156}}</ref>. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Завалий, Евдокия Николаевна * [[Цуканова Мария Никитична|Цуканова, Мария Никитична]] == Әҙәбиәт == * Свердлов А. В. Воплощение замысла. — М.: Воениздат, 1987. — 160 с. — (Военные мемуары). — 30 000 экз. * {{Китап|автор=[[Смирнов, Сергей Сергеевич (писатель)|Смирнов C.C.]]|часть=Катюша|заглавие=Рассказы о неизвестных героях|место={{М.}}|издательство=[[Советский писатель]]|ссылка=http://militera.lib.ru/prose/russian/smirnov2/07.html|год=1985}} * Чхеидзе А. А. Записки дунайского разведчика. — 2. — М.: Молодая гвардия, 1984. — 174 с. — (Летопись Великой Отечественной). — 100 000 экз. * Широкорад А. Б. Поход на Вену. — М.: Вече, 2005. — 416 с. — (Военный парад истории). — 5000 экз. — <nowiki>ISBN 5-9533-0973-2</nowiki>. * [http://redstar.ru/wp-content/uploads/2019/05/051-13-05-2019_1.pdf Хайруллин Ш. Ангел-хранитель каспийских братишек // «Красная Звезда». — 2019. — 13 мая. — С.1, 10.] == Һылтанмалар == * {{Warheroes|id=1617|name=Дёмина Екатерина Илларионовна}} * Фильм «Катюша большая и маленькая» (неопр.). Rutube (26 апреля 2010). Дата обращения 23 июля 2016. * {{Youtube|p6T2qPDlPA4|Документальный фильм из сериала «Дороже золота», посвящённый Екатерине Дёминой}}. [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Сталинград алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:«Хеҙмәт ветераны» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Белградты азат иткән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«Венаны алған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«Будапештты алған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«Мәскәүҙең 850 йыллығы иҫтәлегенә» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңәүгә 70 йыл» юбилей миҙалалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 60 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:Жуков миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 50 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Кавказды обороналаған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«Батырлыҡ өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Советтар Союзы Геройҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]] [[Категория:Википедия:Һуңғы бер йылда вафат булған шәхестәр]] [[Категория:2019 йылда вафат булғандар]] [[Категория:24 июндә вафат булғандар]] [[Категория:Санкт-Петербургта тыуғандар]] [[Категория:1925 йылда тыуғандар]] [[Категория:22 декабрҙә тыуғандар]] 1ag8gqqt3p6bv6jn83xprmoo9v0yqp4 0 159952 1148647 1061521 2022-08-04T15:00:34Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Абрамова}} {{Ук}} '''Клавдия Ильинична Абрамова''' (ҡыҙ фамилияһы — Разуваева) ([[1906 йыл]]—[[1942 йыл]]) — прокуратура хеҙмәткәре, Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында йәшерен хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы, үлгәндән һуң 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] менән бүләкләнә. == Биографияһы == Клавдия Разуваева 1906 йылда Архангельск ҡасабаһында тыуған, 1920 йылдар башында [[Өфө]]гә килә, әле генә ойошторолған «8 Март» фабрикаһында тегенсе булып эшләй башлай. 1933 йылда П.И.Стучка исемендәге Мәскәү хоҡуҡ институтына уҡырға инә. Шунда ул үҙенең буласаҡ ире, [[Белорет]] студенты Павел Абрамов менән таныша. Абрамовтар институтты тамамлағандан һуң [[Ставрополь крайы]]на эшкә тәғәйенләнә. Павел Абрамов фронтҡа саҡырыла, ә Клавдия Ильинична һуғышты [[Ставрополь|Ставрополдә]] ҡаршылай. Ул прокурор ярҙамсыһы һәм өлкә прокуратураһының партия ойошмаһы секретары вазифаһында эшләй. Орджоникидзе прокуратураһы (Ставрополь) [[Кизляр]]ға күсә, әммә Абрамова эвакуацияланып өлгөрмәй. Йәшерен эш итеүҙә ҡатнаша, 1942 йылдың сентябрендә хыянат һөҙөмтәһендә оккупацион властары тарафынан ҡулға алына. Уға һәм 6 һәм 11 йәшлек ҡыҙҙарына ғүмерҙәрен һаҡлап ҡалыу шарты менән халыҡҡа өндәмәгә ҡул ҡуйырға һәм оккупанттар менән хеҙмәттәшлек итергә тәҡдим итәләр, әммә ул баш тарта. 1942 йылдың 3 октябрендә балалары менән бергә төрмә ихатаһында атып үлтерелә. == Хәтер == Клавдия Ильинична Абрамова үлгәндән һуң I дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] менән бүләкләнә. Клавдия Абрамова исеме менән Ставрополдең бер урамы атала. Пушкин урамындағы ул йәшәгән 27-се йортта мемориаль таҡтаташ ҡуйылған<ref>{{Cite news|url=http://pda.stapravda.ru/20090918/25_ulits_stavropolya_nazvany_v_chest_voinov_velikoy_otechestvenn_39886.html|title=25 улиц Ставрополя названы в честь воинов Великой Отечественной войны|author=Елена Громова. Сотрудник Государственного архива Ставропольского края.|date=2009-09-17|publisher=Ставропольская правда|accessdate=2012-05-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130131063851/http://pda.stapravda.ru/20090918/25_ulits_stavropolya_nazvany_v_chest_voinov_velikoy_otechestvenn_39886.html|archivedate=2013-01-31}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130131063851/http://pda.stapravda.ru/20090918/25_ulits_stavropolya_nazvany_v_chest_voinov_velikoy_otechestvenn_39886.html |date=2013-01-31 }}</ref>. 1967 йылдың 7 майында Өфө ҡала башҡарма комитеты ҡарары менән ҡаланың яңы төҙөлгән урамына Клавдия Абрамова исеме бирелә. Шулай уҡ уға һәйкәл ҡуйыла, унда шундай һүҙҙәр яҙылған: «Бөйөк Ватан һуғышында балалары менән бергә атып үлтерелгән ҡурҡыу белмәҫ партизан Клавдия Ильинична Абрамова-Разуваеваға»<ref>{{Cite news|url=http://vedomosti.journal-ufa.ru/showinf.php?n=6&n_id=119|title=Улицы нашего города: Абрамовой Клавдии|author=Владимир Соловьёв|date=2005-04-21|publisher=«Уфимские ведомости» №15 (119)|accessdate=2012-05-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019140816/http://vedomosti.journal-ufa.ru/showinf.php?n=6&n_id=119|archivedate=2013-10-19}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131019140816/http://vedomosti.journal-ufa.ru/showinf.php?n=6&n_id=119 |date=2013-10-19 }}</ref>. == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * Уфа: улицы нашего города. — Уфа: Информреклама, 2011. * Юрий Узиков. Исторические памятники Уфы. [https://search.rsl.ru/ru/record/01000613584] (на рус.яз.) «Китап» нәшриәте, 1999, 125-126 с. ISBN 5-295-02294-3. ''Памятник Абрамовой К. И. Красина улица, 21''. == Һылтанмалар == * {{Cite news|url=http://vedomosti.journal-ufa.ru/showinf.php?n=6&n_id=119|title=Улицы нашего города: Абрамовой Клавдии|author=Владимир Соловьёв|date=2005-04-21|publisher=«Уфимские ведомости» №15 (119)|accessdate=2012-05-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019140816/http://vedomosti.journal-ufa.ru/showinf.php?n=6&n_id=119|archivedate=2013-10-19}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131019140816/http://vedomosti.journal-ufa.ru/showinf.php?n=6&n_id=119 |date=2013-10-19 }} * {{Cite news|http://www.stapravda.ru/20090918/25_ulits_stavropolya_nazvany_v_chest_voinov_velikoy_otechestvenn_39886.html|title=25 улиц Ставрополя названы в честь воинов Великой Отечественной войны|author=Елена Громова. Сотрудник Государственного архива Ставропольского края|date=2009-09-17|publisher=Ставропольская правда|accessdate=2012-05-17}} * [https://web.archive.org/web/20120523000524/http://proksk.ru/history/pages Прокуратура Ставропольского края. Страницы истории] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы ҡатын-ҡыҙҙар]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:1942 йылда вафат булғандар]] [[Категория:3 октябрҙә вафат булғандар]] [[Категория:1904 йылда тыуғандар]] [[Категория:Өфө ҡалаһында йәшәүселәр]] 1r4rwm4evjv04c2b8jplzbzmvbvv83v 0 163059 1148661 997754 2022-08-04T17:54:25Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Голубкина}} {{Ук}} '''Голубкина Анна Семёновна''' ({{OldStyleDate2|28|ғинуар|1864 йыл|16}} — [[7 сентябрь]] [[1927 йыл]]) — [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]] скульпторы. == Биографияһы == Анна Семёновна Голубкина Рязань губернаһының Зарайск ҡалаһында (хәҙер [[Мәскәү өлкәһе]]) мещандар ғаиләһендә тыуған. Егерме биш йәшендә [[Мәскәү]]гә уҡырға китә, архитектор А. О. Гунсттың нәфис сәнғәт класына уҡырға инә (1889—1890 йй.), унда педагог билдәле скульптор һәм педагог С. М. Волнухин уның һәләтен күрә. Бер нисә йыл Мәскәү һынлы сәнғәт, архитектура һәм һәйкәл ҡойоу училищеһында С. И. Ивановтың оҫтаханаһында уҡый. 1894 йылда [[Санкт-Петербург]]та Император Художество Академияһы янындағы училищела уҡый (В. А. Беклемишев класы). 1895 йыл башынан, Анна Голубкина, үҙенең уҡыуын дауам итеп, өс тапҡыр оҙаҡ ҡына [[Париж]]да йәшәй. Коларосси академияһының дәрестәренә йөрөй. Үҙ оҫтаханаһында эшләй. Мәрмәр эшкәртеү технологияларын өйрәнә. [[Лондон]] музейҙарын барып ҡарай. 1897 йылдан француз скульпторы [[Роден Огюст|Огюст Родендың]] консультациялары менән файҙалана. Был йылдарҙа ул «Старость», «Портрет Э.-Ж. Бальбиани», «Женская маска в блоке» әҫәрҙәрен ижад итә. 1899 йылда Парижда Яҙғы салонда «Старость» скульптураһы өсөн бронза миҙалға лайыҡ була. 1899 йылда Мәскәүгә ҡайта. 1902—1903 йылдарҙа Мәскәү Художество театры ишектәренән өҫтәрәк урынлаштырылған «Пловец» рельефын эшләй. 1910 йылдан Оло Левшинский тыҡрығындағы 12-се йортта үҙ оҫтаханаһында йәшәй һәм эшләй (хәҙер был адрес буйынса — А. С. Голубкина Музей-оҫтаханаһы, Дәүләт Третьяков галереяһы бүлеге). Мәскәү коммерция училищеһында (1904—1906 йыл), Пречистенский эшселәр курсында (1913—1916 йылдарҙа) һәм Юғары художество-техник оҫтаханаларҙа (1918—1922 йылдарҙа) уҡыта. 1914—1915 йылдарҙа күптән түге асылған Александр III исемендәге Һынлы сәнғәт музейында (хәҙер А. С. Пушкин исемендәге ГМИИ) Голубкина Аннаның шәхси күргәҙмәһе үтә. «Несколько слов о ремесле скульптора» (1923 йыл) китабының авторы). Анна Семёновна Голубкинаның скульптура әҫәрҙәре эре музей тупланмаларында (Третьяков галереяһында, Рус Музейында, Орск музейында һ.б.) һаҡлана. С. Т. Коненков, А. Т. Матвеева, С. Д. Эрьзя, В. И. Мухина ижады менән бер рәттән — Голубкинаның ижады [[ХХ быуат]]тың тәүге яртыһында Ватан скульптураһы әһәмиәтен билдәләй. Скульптор тарафынан төрлө йылдарҙа иҗад ителгән танылған әҫәрҙәр исемлегенә Л. Н. Толстой, А. М. Ремизов, Вяч. Иванов, Андрей Белый, В. Ф. Эрн, А. Н. Толстой һ.б. портреттары инә. [[Файл:Могила_Голубкиной.jpg|мини|Зарайскиҙа А. С. Голубкина ҡәбере]] Зарайскиҙа вафат була, ҡала зыяратында ерләнә (ҡәбере һаҡланған). == Хәтер == Хәҙер Зарайскиҙа Голубкина музейы урынлашҡан, ул уның тыуған йортонда асылған. [[1999 йыл]]да музей ихатаһына Ю. Ф. Иванов эшләгән Голубкина һәйкәле ҡуйылған<ref>''Н. Шугай.'' Дом скульптора А. С. Голубкиной.</ref>. [[Венера (планета)|Венерала]]ғы кратер Анна Голубкина исеме менән аталған һәм «Скульптор Голубкина» проекты-481 ([[Польша Халыҡ Республикаһы|ПХР]]) ролкеры бар, ул Ҡара диңгеҙ пароходсылығы флоты составына инә. == Әҫәрҙәре == * Йөҙөүсе (горельеф) <gallery> Файл:Bas-relief 'Swimmer' by Anna Golubkina on Moscow Art Chekhov Theatre.jpg|Пловец (горельеф)|"Йөҙөү". 1903 йыл. Тонировкаланған гипс. Камергер тыҡрығында МХАТ-ҡа инеү урынында Файл:Oldness by A.Golubkina (1898, Moscow museum-workshop) by shakko 01.jpg|Ҡартлыҡ, 1898 Файл:Golubkina Fog.JPG|"Томан" вазаһы, 1899 Файл:Lisichka - A.Golubkina (1902, Tretyakov gallery) 01 by shakko.JPG|Төлкө, 1902 Файл:A.N. Tolstoy by A.Golubkina (1911, GTG) by shakko 02.jpg|А.Н. Толстй портреты, 1911 Файл:Caryatids by A. Golubkina (1911, museum-workshop) by shakko 0.JPG|Кариатидтар, 1911 Файл:Golubkina Nosova Ryabushinskaya.JPG|Е. Носова, 1912 Файл:Berezka (Little Birch) by Anna Golubkina (1927, Tretyakov gallery) 01 by shakko.jpg|Ҡайынҡай, 1927 (оҫтаның һуңғы эше) </gallery> == Музейҙары == * Мәскәүҙә А. С. Голубкинаның музей-оҫтаханаһы, адресы: Оло Левшинский тыҡрығы, 12-се йорт. * Зарайскта Голубкинаның йорт-музейы == Цитаталар == Юрий Нагибин, «Вдали музыка и огни» хикәйәһе: «Ә үҙемдең Голубкина тураһындағы хикәйәмде мин скульптор Ефимов һүҙҙәре менән тамамлар инем: „Әгәр минән һораһалар, һеҙ даһиҙарҙы беләһегеҙме?“ — мин әйтер инем: „Голубкина“ тип». == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * А. С. Голубкина. Письма. Несколько слов о ремесле скульптора. Воспоминания современников.- М. : Советский художник, 1983. * {{Китап|автор=Каменский А. А.|заглавие=Анна Голубкина: Личность. Эпоха. Скульптура|место=М.|издательство=Изобразительное искусство|год=1990|страниц=|isbn=|тираж=}} * Каменский А. Рыцарский подвиг: Книга о скульпторе Анне Голубкиной. М., 1978 * {{Китап|автор=Добровольский О. М.|заглавие=Голубкина|место=М.|издательство=Молодая гвардия|год=1990|страниц=352, [32]|серия=Жизнь замечательных людей. Серия биографий. Вып. 707|isbn=5-235-00787-5|тираж=150000}} * Русские художники. Энциклопедический словарь. ''Ю. Я. Герчук, И. А. Башинская, Т. Б. Вилинибахова и др.'' — М. : Азбука, 2000. ISBN 5-267-00064-7 * {{Китап|автор=Калугина О. В.|заглавие=Скульптор Анна Голубкина: Опыт комплексного исследования творческой судьбы: монография|место=М.|издательство=Галарт|год=2006|страниц=248|isbn=5-269-01043-7|тираж=}} — Библиогр.: с. 228—237. — Имен. указ.: с. 239—241. — Прил.: с. 245. * Рецензия М. Волошина на выставку Товарищества московских художников см.: Русская художественная летопись (прил. к «Аполлону»), 1911, февр., No 4, с. 62—63. * Волошин М. А. С. Голубкина. Впервые опубликовано в журнале «Аполлон» (1911, No 6, с. 5—12); на вкладках этого номера «Аполлона» помещены фотографии скульптур Голубкиной. * Чулков Георгий. Годы странствий: Из книги воспоминаний. М., 1930, с. 205. * Машковцев Н. О современном скульпторе (По поводу выставки А. С. Голубкиной). — Сев. записки, 1915, No 3, с. 98. * Булгаков С. Тихие думы. М., 1918, с. 57 (у С. Н. Булгакова в статье «Тоска», посвященной выставке Голубкиной 1914—1915 гг.: «…её творчество <…> исполнено той высшей, правой тоски, которая есть всегда преодолеваемая основа радости») * Россций [А. М. Эфрос]. А. С. Голубкина (выставка скульптур). — Рус. ведомости, 1915, 10 янв.). * Врангель Н. История скульптуры. М., [1909], с. 402. * Ефимов Иван. Об искусстве и художниках. М., 1977, с. 188 == Һылтанмалар == * [http://www.hrono.info/biograf/golubkina.html Биография Голубкиной на сайте «Хронос».] * [http://doriandecor.ru/anna-golubkina-pismo-k-ogyustu-rodenu/ Анна Голубкина. Письмо к Огюсту Родену] {{Тышҡы һылтанмалар}} [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]] [[Категория:1927 йылда вафат булғандар]] [[Категория:7 сентябрҙә вафат булғандар]] [[Категория:1864 йылда тыуғандар]] [[Категория:28 ғинуарҙа тыуғандар]] h26owvxmywv60ia6de0l1zuhs0bmlfe 0 163461 1148691 1060903 2022-08-05T07:15:25Z CommonsDelinker 131 Вики-Һаҡлағыстағы Памятник_Рублю._Сыктывкар..jpg рәсеме [[commons:User:Fitindia|Fitindia]] ҡатнашыусыһы тарафынан юйылған. Ул яҙған сәбәп: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files uploaded by Partizanish|]]. wikitext text/x-wiki : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында ( «Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' Рәсәй Федерацияһының аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған монументтар-Һумға һәйкәл. == Һәйкәл ҡуйылды == [[Файл:Памятник_десятирублёвой_купюре_в_Красноярске.jpg|мини|Красноярскиҙа һәйкәл купюралар десятирублевый|ссылка=Special:FilePath/Памятник_десятирублёвой_купюре_в_Красноярске.jpg]] Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Һәйкәлдәрҙең проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм Железноводск ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора , ул Димитровградта <ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә ( с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Икенсе номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород|Түбәнге Новгородта]] (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>.   == Галереяһы == <gallery> |Һәйкәл һум Димитровград Файл:Рубль на Новособорной.jpg|[[Памятник рублю (Томск)|Һәйкәл һум Томск]] Файл:Ekskursioon 013.jpg|[[Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум (Эстония)]] Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һәйкәл һум прототибы Железноводск </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр}} 5py52tg65uqjvrdjwe17oizvbt4pege 1148702 1148691 2022-08-05T09:58:22Z Баныу 28584 /* Иҫкәрмә */ wikitext text/x-wiki : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында ( «Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' Рәсәй Федерацияһының аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған монументтар-Һумға һәйкәл. == Һәйкәл ҡуйылды == [[Файл:Памятник_десятирублёвой_купюре_в_Красноярске.jpg|мини|Красноярскиҙа һәйкәл купюралар десятирублевый|ссылка=Special:FilePath/Памятник_десятирублёвой_купюре_в_Красноярске.jpg]] Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Һәйкәлдәрҙең проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм Железноводск ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора , ул Димитровградта <ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә ( с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Икенсе номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород|Түбәнге Новгородта]] (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>.   == Галереяһы == <gallery> |Һәйкәл һум Димитровград Файл:Рубль на Новособорной.jpg|[[Памятник рублю (Томск)|Һәйкәл һум Томск]] Файл:Ekskursioon 013.jpg|[[Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум (Эстония)]] Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һәйкәл һум прототибы Железноводск </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} 3g9xphklnytfxnaj0760npqhoq1rk81 1148703 1148702 2022-08-05T10:06:19Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' Рәсәй Федерацияһының аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған монументтар-Һумға һәйкәл. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Һәйкәлдәрҙең проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм Железноводск ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Икенсе номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> |Һәйкәл һум Димитровград Файл:Рубль на Новособорной.jpg|Памятник рублю (Томск)|Һумға һәйкәл (Томск)] Файл:Ekskursioon 013.jpg|[[Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум (Эстония)]] Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һәйкәл һум прототибы Железноводск </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} tnng22tqoulleddkgdfxipclhg62b4q 1148704 1148703 2022-08-05T10:07:55Z Баныу 28584 /* Галереяһы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' Рәсәй Федерацияһының аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған монументтар-Һумға һәйкәл. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Һәйкәлдәрҙең проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм Железноводск ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Икенсе номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> |Һәйкәл һум Димитровград Файл:Рубль на Новособорной.jpg|Памятник рублю (Томск)|Һумға һәйкәл (Томск)] Файл:Ekskursioon 013.jpg|[[Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум (Эстония)]] Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы Железноводск </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} j98qz4i0w6m2yy7qo7h2amuvh73m7ge 1148705 1148704 2022-08-05T10:12:01Z Баныу 28584 /* Галереяһы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' Рәсәй Федерацияһының аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған монументтар-Һумға һәйкәл. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Һәйкәлдәрҙең проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм Железноводск ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Икенсе номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> |Һәйкәл һум Димитровград Файл:Рубль на Новособорной.jpg|Памятник рублю (Томск)|Һумға һәйкәл (Томск) Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум (Эстония) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы Железноводск </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} s88d0f5eb8n86r16jfg0g2cbz3rjyhp 1148706 1148705 2022-08-05T10:13:06Z Баныу 28584 /* Галереяһы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' Рәсәй Федерацияһының аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған монументтар-Һумға һәйкәл. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Һәйкәлдәрҙең проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм Железноводск ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Икенсе номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Рубль на Новособорной.jpg|Памятник рублю (Томск)|Һумға һәйкәл (Томск) Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум (Эстония) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы Железноводск </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} dzy70htcin0u8jqw6zj9tg0dq4wyxt7 1148707 1148706 2022-08-05T10:17:00Z Баныу 28584 /* Преамбула */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Һәйкәлдәрҙең проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм Железноводск ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Икенсе номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Рубль на Новособорной.jpg|Памятник рублю (Томск)|Һумға һәйкәл (Томск) Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум (Эстония) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы Железноводск </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} baajgyyffvs7ncyi5prhx2rqeezo936 1148708 1148707 2022-08-05T10:18:38Z Баныу 28584 /* Һәйкәлдәрҙең проекттары */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Икенсе номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Рубль на Новособорной.jpg|Памятник рублю (Томск)|Һумға һәйкәл (Томск) Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум (Эстония) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы Железноводск </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} 91zbzju5uw4e2c2ql7j46jih0bwe05a 1148709 1148708 2022-08-05T10:19:36Z Баныу 28584 /* Икенсе номиналдарға һәйкәлдәр */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Рубль на Новособорной.jpg|Памятник рублю (Томск)|Һумға һәйкәл (Томск) Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум (Эстония) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы Железноводск </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} mc5infi1mmendp0fi2n47c52fw1i3ke 1148710 1148709 2022-08-05T10:20:01Z Баныу 28584 /* Галереяһы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум (Эстония) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы Железноводск </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} em2zfqwwddzf61eh9polw9reo5r4pta 1148711 1148710 2022-08-05T10:20:54Z Баныу 28584 /* Галереяһы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы сузунский аҡсаның реверсында (xviii быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һум ға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум ([[Эстония]]) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы ([[Железноводск]]) </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} 6ivdfw33y6a5jzg5ex80u418s9ntyuh 1148712 1148711 2022-08-05T10:22:58Z Баныу 28584 /* Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла — [[Мәләкәс|Димитровград]] ҡалаһында(Ульяновск өлкәһе) [[Томск|Томскиҙә]], һәм Сыктывкарҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелгән<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>ы Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы Сузунский аҡсаның реверсында (XVIII быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һумға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум ([[Эстония]]) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы ([[Железноводск]]) </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} 3myw4r368y4d7nz35543agflhk316k4 1148713 1148712 2022-08-05T10:28:44Z Баныу 28584 /* Һәйкәлдәр */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла: [[Мәләкәс|Димитровград]]та (Ульяновск өлкәһе), [[Томск|Томскиҙә]], [[Сыктывкар]]ҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелә<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>. Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Себер тимер аҡса һуғыу һарайы Сузунский аҡсаның реверсында (XVIII быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һумға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум ([[Эстония]]) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы ([[Железноводск]]) </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} t6qo0xst202ptrgumr3cmiq8v0oo3ny 1148714 1148713 2022-08-05T10:32:48Z Баныу 28584 /* Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла: [[Мәләкәс|Димитровград]]та (Ульяновск өлкәһе), [[Томск|Томскиҙә]], [[Сыктывкар]]ҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелә<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>. Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Сузунский аҡса һуғыу йортонда һуғылған Себер тәңкәһенең реверсы (XVIII быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һумға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум ([[Эстония]]) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы ([[Железноводск]]) </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} tcqzmojz1o104bph2o0pggr10o0gzss 1148715 1148714 2022-08-05T10:35:50Z Баныу 28584 /* Иҫкәрмә */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла: [[Мәләкәс|Димитровград]]та (Ульяновск өлкәһе), [[Томск|Томскиҙә]], [[Сыктывкар]]ҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелә<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>. Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Сузунский аҡса һуғыу йортонда һуғылған Себер тәңкәһенең реверсы (XVIII быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һумға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум ([[Эстония]]) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы ([[Железноводск]]) </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр|2}} {{Рубль}} [[Категория:Аҡсаға һәйкәлдәр]] s91zk1rb725hb30pi3cjkfk83tuq2c6 1148716 1148715 2022-08-05T10:38:20Z Баныу 28584 /* Иҫкәрмәләр */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла: [[Мәләкәс|Димитровград]]та (Ульяновск өлкәһе), [[Томск|Томскиҙә]], [[Сыктывкар]]ҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелә<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>. Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Сузунский аҡса һуғыу йортонда һуғылған Себер тәңкәһенең реверсы (XVIII быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һумға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум ([[Эстония]]) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы ([[Железноводск]]) </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр|2}} [[Категория:Аҡсаға һәйкәлдәр]] [[Категория:Һәйкәллдәр]] 014pncq7b1t8iocwphquf564kphgjqj 1148717 1148716 2022-08-05T10:38:44Z Баныу 28584 /* Иҫкәрмәләр */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла: [[Мәләкәс|Димитровград]]та (Ульяновск өлкәһе), [[Томск|Томскиҙә]], [[Сыктывкар]]ҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелә<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>. Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Сузунский аҡса һуғыу йортонда һуғылған Себер тәңкәһенең реверсы (XVIII быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һумға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум ([[Эстония]]) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы ([[Железноводск]]) </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр|2}} [[Категория:Аҡсаға һәйкәлдәр]] [[Категория:Һәйкәлдәр]] crtd6ifxdt7b1ex4tmy5jzcleiixr62 1148718 1148717 2022-08-05T10:40:36Z Баныу 28584 /* Иҫкәрмәләр */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} : ''Был һум тураһында күҙәтеү мәҡәләһе. Димитровградтағы һумға ҡуйылған һәйкәл тураһында («Һумға һәйкәл (Димитровград)», ә Томскиҙағы һумға һәйкәл тураһында ҡара мәҡәләләне «Памятник рублю (Томск)».'' '''Һум һәйкәлдәре''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның аҡса берәмеге хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәр. == Һәйкәлдәр == Рәсәйҙә һумға өс һәйкәл ҡуйыла: [[Мәләкәс|Димитровград]]та (Ульяновск өлкәһе), [[Томск|Томскиҙә]], [[Сыктывкар]]ҙа. 2015 йылда [[Сыктывкар|Сыктывкарҙа]] ҡуйылған һәйкәл вандалдар тарафынан 2018 йылда емерелә<ref>[http://respublika11.ru/2015/10/19/v-syiktyivkare-poyavilsya-pamyatnik-rublyu/ В Сыктывкаре появился памятник рублю] // «Республика»</ref><ref>[https://iz.ru/737222/2018-04-27/vandaly-razrushili-pamiatnik-rubliu-v-syktyvkare Вандалы разрушили памятник рублю в Сыктывкаре], Известия</ref>. 2019 йылда шул уҡ урында шул уҡ килеш һәйкәл яңынан ҡуйылд<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.komi.kp.ru/online/news/3469762/|title=В Сыктывкаре установили новый памятник рублю|author=Анастасия МАШКАЛЕВА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=KP.RU - сайт «Комсомольской правды»|date=2019-05-08|accessdate=2020-06-10}}</ref>. Эстонияла, Паякла, һумға ҡәбер ташы ҡуйылған (1992 йылда совет һумының әйләнештән туҡтатылыуына һәм үҙ валютаһын индереү тураһында иҫтәлек — эстон кронаһы). Совет осоронда (1975 йылдан 1991 йылға тиклем) һумға һәйкәл литвалағы Шяуляй<ref>[http://www.skrastas.lt/?m=1&rub=1144267695&id=1264003721&step=20 Bulvaro puošyba mokė mylėti miestą] // «Šiaulių kraštas»</ref> үҙәк.йәйәүлеләр бульварын биҙәй ине. [[Рәсәй Банкы|Рәсәй федерацияһы Үҙәк банкы]] 10 һум дәрәжәһендәге ҡағыҙ купюрҙарҙы сығарыуҙы туҡтатырға ниәтләй, унда [[Красноярск|Красноярскиҙың]] иҫтәлекле урындарының һүрәттәре төшөрөлгән була, Красноярскиҙа был купюрға һәйкәл ҡуйыу идеяһы тыуа<ref>Селина Н. [http://www.krasrab.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2917:-5000-&catid=58:finans&Itemid=202 «Красноярск собрал на памятник червонцу 5000 рублей»] // Газета «Красноярский рабочий» от 01.10.2009 г.</ref>. 2011 йылдың 16 июнендә ул Взлетка биҫтәһендә асылған, БЦ алыҫ түгел «Первая башня»<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske «Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }} // Сайт «infovend.ru» от 16.06.2011 г.</ref>. 10 һумлыҡ номиналлы купюр һүрәтләгән монумент Молоков урамында, «Наша десятка».скверы менән уратылған == Проекттары == Шулай уҡ [[Һамар]] һәм [[Железноводск]] ҡалаларында һумға һәйкәл төҙөү проекттары бар Һамар проекты Сергей Сорокоумованың шәхси инициативаһы булып тора, ул Димитровградта<ref>Генина Е. [http://www.samru.ru/society/novosti_samara/26869.html «В Самаре поставят памятник рублю?»] // Газета «КП-Самара» от 22.06.2007 г.</ref> һум һәйкәленә нигеҙ һалыусы. Ике башланғыс та тормошҡа ашырылмай. Өсөнсө проект — һумға һәйкәл урынлаштырырға тырышыуҙың иң тәүгеһе. Ул xx быуаттың 90-сы йылдар башында төҙөлә.монументтың өлгөһө булып 1992 йылда иҫтәлекле тәңкә (с крылатой Ники- Победы на фоне Белого дома и с надписью «Суверенитет. Демократия. Возрождения».<ref>Николаев К. [http://www.nkj.ru/archive/articles/11241/ Рецензия на книгу «Все деньги России»] // Журнал «Наука и жизнь» № 9 за 1998 г.</ref>) торорға тейеш була. == Башҡа номиналдарға һәйкәлдәр == [[Файл:Suzun_Coin.png|справа|мини|200x200пкс|Сузунский аҡса һуғыу йортонда һуғылған Себер тәңкәһенең реверсы (XVIII быуаттың икенсе яртыһы)]] Һумға һәйкәлдән тыш Рәсәйҙә бер нисә башҡа номиналдарға һәйкәл бар: тингә, биш тинлеккә, 10 һумға: * [[Иркутск]] (тин)<ref>{{Cite web|url=http://www.rutraveller.ru/place/93540|title=Памятник копейке в Иркутске - самая необходимая и подробная информация о достопримечательности: фото места, описание, контакты – адрес, телефон, официальный сайт|publisher=www.rutraveller.ru|lang=ru|accessdate=2017-02-02}}</ref>; * [[Королёв (ҡала)|Королева]] (пятак)<ref>Ежов А. [http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 Бронзовый «пятак» исполнит желания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304111408/http://gazetakoroleva.ru/?number=2008124&&st=95 |date=2016-03-04 }} // Газета «Калининградская правда»</ref>; * [[Красноярск]] (банкнот 10 һум номиналы)<ref>[http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ Памятник купюре 10 рублей установили в Красноярске] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701084654/http://infovend.ru/2011/06/pamyatnik-kupyure-10-rubley-ustanovili-v-krasnoyarske/ |date=2017-07-01 }}</ref>; * Мәскәүҙә (пятак — Һәйкәлдең үҙәк өлөшө студенттар һынамышы)<ref>Топоров А. [http://www.vmdaily.ru/article.php?aid=57654 Памятник пятаку построили на юго-востоке Москвы] // Газета «Вечерняя Москва» от 6 мая 2008 года</ref>; * [[Түбәнге Новгород]]та (пятак)<ref>[http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop «Памятник пятаку установлен в Нижнем Новгороде»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080205201916/http://money.newsru.com/article/30Nov2007/fivekop |date=2008-02-05 }}</ref>; * [[Новокузнецк]] (тин)<ref>[http://vsemonetki.ru/news/item/f00/s04/n0000457/index.shtml Рубль копейкой крепок]</ref>; * [[Силәбе]] (тин)<ref>[http://www.uralweb.ru/albums/foto.php?f=6025d04419cc90b26af85a89ed807dd0 Альбом: Челябинск и Челябинская область] // Городской портал UralWeb</ref>; * Крестовский [[Ҡурған өлкәһе]] (1877 йылдағы тин, 2016 йылдың 16 июлендә асылған)<ref>[http://urfo.org/kurgan/573164.html В Зауралье открылся памятник Копейке]</ref>; * [[Ярославль]] (тин Минин һәм Пожарский Ополчениеһы)<ref>[http://yaroslavl.rfn.ru/rnews.html?id=9544 В Ярославле появится памятник копейке] // «Ярославия», 27 июня 2008 года</ref><ref>[https://russkiymir.ru/news/9983/ Копейка 1612 года, спасшая Москву, увековечена в Ярославле], Русский мир</ref>. Шулай уҡ әлегә ғәмәлләштерелмәгән ҡайһы бер һәйкәлдәрҙең проекттары: * [[Новосибирск|Новосибирскиҙа]] (тин)<ref>Кошелева М. [http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ Когда копейка — не мелочь] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422090821/http://www.metronsk.ru/nsk/1305/ |date=2016-04-22 }} // Газета «Метро» (Новосибирск) № 26 (426)</ref>; * Сузун (себер тәңкәләр номиналы 5 тин)<ref>[http://sibkray.ru/news/2009-5-26/2545/ В Сузуне появится «пятикопеечный» памятник]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // «Сибкрай.ру» от 26 мая 2009 года</ref>. Шулай уҡ Щорс исемендәге украина тиненә(Чернигов өлкәһе, Украина)<ref>{{Cite web|url=http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|title=Памятник Одной копейке, депо Щорс|archiveurl=https://archive.is/20130411150229/http://www.parovoz.com/newgallery/?ID=177736&LNG=RU|archivedate=2013-04-11}} // Фотогалерея «Паровоза ИС»</ref>. == Галереяһы == <gallery> Файл:Ekskursioon 013.jpg|Рубль#Интересные факты|Ҡәбер ташы Паяк һум ([[Эстония]]) Файл:RR5009-0001R PL Годовщина государственного суверенитета России.png|Һум һәйкәле прототибы ([[Железноводск]]) </gallery> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * Биш тингә һәйкәл == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр|2}} [[Категория:Һәйкәлдәр]] afxswqon4716p1bau5b5ynn7x5f9j76 0 164134 1148680 1052729 2022-08-05T05:40:25Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Дьяконов}} '''Дьяконов Владислав Дмитриевич''' ([[22 апрель]] [[1928 йыл]]<ref>[http://vechufa.ru/day/1589-20-22-aprelya.html День в истории. 22 апреля.] Газета «Вечерняя Уфа», 20 апреля 2013 г.;</ref> — [[14 август]] [[2017 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың авиация производствоһын ойоштороусы. 1977—1978 йылдарҙа [[Өфө моторҙар эшләү заводы]] директоры, 1978—1986 йылдарҙа [[Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһе]]нең генераль директоры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1980). == Биографияһы == === Сығышы === Владислав Дмитриевич Дьяконов 1928 йылдың 22 апрелендә [[Вологда]] ҡалаһында тыуа, ғаиләлә берҙән-бер бала була. Владислав Дмитриевичтың атаһы — Дмитрий Павлович Дьяконов (1904—1974) 1930 йылда Иваново Сәнәғәт өлкәһенә (хәҙерге [[Ярославль өлкәһе|Ярославль]]) [[Рыбинск]] ҡалаһына күсеп килә һәм 26-сы авиация двигателдәре эшләү заводына эшкә урынлаша, һуңынан цех начальнигы вазифаһына тиклем барып етә. 1941 йылда [[Бөйөк Ватан һуғышы]] башланғас, Дьяконовтар завод менән бергә [[Өфө]] ҡалаһына эвакуацияланған. Һуғыштан һуң, предприятие өлөшләтә реэвакуацияланғас, Рыбинскиҙа СССР Авиация сәнәғәте министрлығының 36-сы заводында цех начальнигы булып эшен дауам итә. Әсәһе, Агнея Евгеньевна Дьяконова (1904—1967) — хужабикә. === Профессиональ эшмәкәрлеге === Владислав Дмитриевич Дьяконов Рыбинск ҡалаһында белем ала, артабан эвакуация урынында — Өфөлә уҡый. [[1943 йыл|1943]]—[[1944 йыл]]дарҙа Өфө авиация техникумы студенты. 1944—[[1945 йыл]]дарҙа [[Рәсәй дәүләт нефть һәм газ университеты|И. М. Губкин]] [[Рәсәй дәүләт нефть һәм газ университеты|исемендәге Мәскәү нефть институты]]ның Өфө филиалына әҙерлек бүлегенә инә, уны таммалағас филиалдың 1-се курсына ҡабул ителә. 1945—[[1947 йыл]]дарҙа [[Өфө дәүләт авиация техник университеты|С. Орджоникидзе исемендәге]] [[Өфө дәүләт авиация техник университеты|Өфө авиация институты]]ның киске бүлеге студенты була. 1945—1947 йылдарҙа СССР авиация сәнәғәте халыҡ комиссариатының 26-сы заводында ([[Черниковск|Черниковка]] ҡалаһы, хәҙерге Өфө) механик цех технологы. 1947—[[1951 йыл]]дарҙа [[Бөйөк Пётр исемендәге Санкт-Петербург дәүләт политехник университеты|М. И. Калинин исемендәге Ленинград политехник институты]]ның механика-машиналар төҙөү факультеты студенты, уҡыу йортонан «инженер-механик» һөнәре алып сыға<ref>Диплом В № 711946;</ref>. 1951 йылда Щербаков ҡалаһының (хәҙер — Рыбинск) полиграфия машиналары заводының 1-се смена начальнигы. 1951—[[1952 йыл]]дарҙа ошо уҡ заводта 1-се цех начальнигы урынбаҫары була. 1952—[[1954 йыл]]дарҙа — СССР Минавиапромдың 36-сы заводының өлкән мастеры, группа начальнигы. 1954—[[1955 йыл]]дарҙа цех контроле бюроһы (БЦК) начальнигы. 1955—[[1961 йыл]]дарҙа СССР Минавиапромының 26-сы заводының ([[1967 йыл]] — Өфө моторҙар эшләү заводы) 23-сө механик цехы БЦК начальнигы (Черниковка/Өфө). 1961—[[1962 йыл]]дарҙа ошо уҡ заводта 22а механик цехы начальнигының техник өлөш буйынса урынбаҫары, һуңынан 1968 йылға тиклем ошо цехтың начальнигы. 1968—1969 йылдар — баш инженер урынбаҫары — механизациялау һәм автоматлаштырыу бүлеге начальнигы вазифаһын башҡара, яңы техника буйынса баш инженер урынбаҫары. 1969—[[1977 йыл]]дар — төп производство буйынса директор урынбаҫары. 1977 йылдың марты<ref>Приказ Министра авиационной промышленности СССР П. В. Дементьева № 177/к от 15.03.1977 г.;</ref> — [[1978 йыл]]дың ғинуары: Өфө моторҙар эшләү заводы директоры. 1978 йылдың ғинуары<ref>Приказ Министра авиационной промышленности СССР В. А. Казакова № 4 от 12.01.1978 г.;</ref> — [[1986 йыл]]дың июле<ref>Приказ Министра авиационной промышленности СССР А. С. Сысцова № 717/к от 03.07.1986 г.;</ref><ref>[http://www.umpo.ru/Page.aspx?id=609&print=true Имена в истории объединения.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160827043541/http://www.umpo.ru/Page.aspx?id=609&print=true |date=2016-08-27 }} Страница на официальном сайте УМПО;</ref> — Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһенең (УМПО) генераль директоры. == УМПО етәкселегендә == В. Д. Дьяконов берекмә етәксеһе булған осорҙа, төп производство исемлегендә заманса ҡатмарлы изделиелар — хәрби авиация өсөн двигателдәр барлыҡҡа килә<ref>[http://www.umpo.ru/Page55.aspx История предприятия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130607044645/http://www.umpo.ru/Page55.aspx |date=2013-06-07 }} на официальном сайте УМПО;</ref>. В. Д. Дьяконов предприятие өсөн традицион булған авиация һәм ҡыҫҡа ресурслы двигателдәр, шулай уҡ халыҡ ҡулланыу тауарҙары сығарыуҙың киң спектрын сығарыуға етәкселек итә. Предприятиела эшләгәндә В. Д. Дьяконов үҙен техник яҡтан грамоталы белгес итеп күрһәтә, тәжрибәле, ойоштороу һәм техник мәсьәләләрҙе оператив, квалификациялы хәл итергә һәләтле талапсан һәм инициативалы етәксе итеп күрһәтә. Уның етәкселегендә УМЗ/УМПО-ла производствоны техник йәһәттән камиллаштырыу, яңы техника индереү һәм хеҙмәтте ғилми ойоштороу буйынса ҙур эш алып барыла. Һанлы идара итеү программаһы ҡуйылған станоктарҙа һәм эшкәртеү үҙәктәрендә ҡатмарлы конфигурациялы деталдәр эшләү технологияһы процестары әәҙерләнә һәм индерелә, механика, ҡойоу һәм тимерлек цехтарына реконструкция үткәрелә. В. Д. Дьяконов производствоны планлаштырыу һәм инженер иҫәпләүҙәре үткәреү өсөн [[Компьютер|ЭВМ]] ҡулланыуға бәйле мәсьәләләргә ҙур иғтибар бүлә. Был саралар хеҙмәт етештереүсәнлеген һәм иҡтисади һөҙөмтәлелекте арттырыу мөмкинлеге бирә, улар иһә берекмә коллективына дәүләт планын уңышлы үтәүгә булышлыҡ итә. Унынсы биш йыллыҡ планын (1976—1980) предприятие ваҡытынан алда, 1980 йылдың 1 апреленә үтәй. 1975 йыл менән сағыштырғанда етештереү күләме 1,52 тапҡырға арта, шул уҡ ваҡытта үҫештең 95 проценты хеҙмәт етештереүсәнлеген арттырыу иҫәбенә тура килә. 1979 йылда Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһе автомобилдәр сығарыу планын алдан, 26 декабрҙә тамамлай: пландан тыш 10000 УЗАМ-412 двигателе сығарыла. В. Д. Дьяконов тәүе стендта һәм ҡулланыуҙа тәүге ресурс үткән двигателдәр һәм узелдарҙы производство һәм халыҡ хужалығы мәнфәғәттәре өсөн етештереү инициаторы булып тора. Был дәүләттең миллионлаған һумын һәм 4 мең тоннанан ашыу юғары лигрлы ҡорос, төҫлө металдар экономиялау мөмкинлеге бирә. == Наградалары == == Ижтимағи-сәйәси эшмәкәрлеге == * 1952—1955 йылдар — КПСС-тың Щербаков ҡала комитеты ҡарамағындағы Марксизм-ленинизмдың киске университетын тамамлаған; * 1963 йылдан КПСС ағзаһы; * 1971—1973, 1973—1975, 1975—1977 йылдарҙа — Өфө хеҙмәтсәндәр депутаттары ҡала советы депутаты; * 1975 йылдан — КПСС-тың Өфө ҡала комитеты ағзаһы; * 1977—1979 йылдар — халыҡ депутаттарының Өфө ҡала советы башҡарма комитеты ағзаһы; * КПСС-тың Башҡортостан Өлкә комитеты ағзаһы; * 1979—1984, 1984—1989 йылдар — депутаттары [[СССР Юғары Советы]]ның 350-се һайлау округы буйынса 10-сы һәм 11-се саҡырылыш һайлау округы буйынса Союз Советы депутаты<ref>[http://rgakfd.altsoft.spb.ru/showObject.do?object=151221309 Дьяконов Владислав Дмитриевич, депутат Совета Союза ВС СССР.] Российский государственный архив кинофотодокументов (РГАКФД). Электронный фотокаталог;</ref>; * 1981, 1986 йылдар — КПСС-тың XXVI<ref>Рассказывает делегат XXVI съезда КПСС. Газета «Моторостроитель», № 14 (4024) от 23 февраля 1981 г. — Стр. 1;</ref> һәм XXVII<ref>''Ф. Шарипов.'' Делегат XXVII съезда КПСС. У руля моторостроительного. «Вечерняя Уфа» от 11 февраля 1986 г.;</ref> съездары делегаты. == Авторлыҡ һәм рационализаторлыҡ тәҡдимдәре == * [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1980)<ref>Указ Президиума Верховного Совета СССР от 06.08.1980 г.;</ref> * [[Ленин ордены]] (1980) * [[Октябрь Революцияһы ордены]] (1975)<ref>Указ Президиума Верховного Совета СССР от 19.12.1975 г.;</ref> * [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1975)<ref>Указ Президиума Верховного Совета СССР от 26.04.1971 г.;</ref> * [[«Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы]] (1966)<ref>Указ Президиума Верховного Совета СССР от 22.07.1966 г.;</ref> * «Владимир Ильич Лениндың тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы» миҙалы (1970); * [[ «Хеҙмәт ветераны» миҙалы]] [[1984 йыл|(1984]]);<ref>Указ Президиума Верховного Совета СССР от 15.05.1984 г.;</ref> * СССР ВДНХ-һының Алтын миҙалы ([[1981 йыл|1981]])<ref>Постановление Главного комитета ВДНХ СССР от 15.12.1981 г.;</ref> * «Берекмәһенең почетлы моторҙар эшләүсеһе» ([[1996 йыл|1996]])<ref>Приказ Генерального директора АООТ «УМПО» № 502/к от 10.07.1996 г.</ref>. == Әҙәбиәт == # Авторское свидетельство 816658. Авторы изобретения: ''О. А. Кайбышев, И. А. Климов, В. Д. Дьяконов, В. Ф. Пширков''. СПОСОБ ИЗГОТОВЛЕНИЯ ПОЛЫХ ИЗДЕЛИЙ. Изобретение относится к обработке металлов давлением и может быть использовано при изготовлении пустотелых изделий. Заявлено: 03.05.79. Опубликовано: 30.03.1981. Бюллетень № 12; # Авторское свидетельство 992238. Авторы изобретения: ''Ю. Т. Вовк, В. Д. Дьяконов, А. Н. Васильев, А. Н. Юртова, С. И. Гусева''. СПОСОБ ДЕКОРАТИВНОЙ ОТДЕЛКИ ИЗДЕЛИЙ ИЗ МЕТАЛЛОВ. Изобретение относится к декоративному искусству, в частности к способу декоративной отделки изделий из металлов. Заявлено: 04.09.1980. Опубликовано: 30.01.1983. Бюллетень № 4; # Авторское свидетельство 1001512. Авторы изобретения: ''Ю. Г. Кирюхин, A. П. Цисин, В. Д. Дьяконов''. ИНДУКЦИОННАЯ КАНАЛЬНАЯ ПЕЧЬ. Изобретение относится к литейному производству, а именно к плавке в канальных печах и автоматизированной разливке металла при помощи электромагнитных насосов, и предназначено для плавки металла и порционной управляемой разливки. Заявлено: 18.11.81. Опубликовано: 28.02.1983. Бюллетень № 8; # Авторское свидетельство SU 1009809 А. Авторы изобретения: ''В. П. Васильковский, А. Я. Дорофиенко, В. Д. Дьяконов, М. Р. Кавицкий, Б. Н. Казаринов, В. И. Койрес, А. Ф. Куниченко, Я. П. Портной, П. А. Пылайкин, В. М. Синицкий, В. В. Черданцев''. ВЕРТИКАЛЬНЫЙ ГИДРАВЛИЧЕСКИЙ ПРЕСС, содержащий станину в виде связанных колоннами нижней и верхней поперечин и горизонтальные прошивные системы… Заявлено: 04.11.1981. Опубликовано: 07.04.1983. Бюллетень № 13. == Иҫкәрмәләр == * Завод мой — гордость моя (Уфимский моторостроительный завод) / ''М. Я. Воловик, И. В. Сотников''. — Уфа, Башкирское книжное издательство, 1975. — 302 с.; * Наша с тобой биография (Страницы истории Уфимского моторостроительного производственного объединения) / ''И. В. Сотников, М. Я. Воловик''. — Уфа, Башкирское книжное издательство, 1985. — 253 с.; * Башкортостан. Краткая энциклопедия / Главный редактор ''Р. З. Шакуров''. — Уфа, Башкирская энциклопедия, 1996. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7; * Инженеры Урала. Энциклопедия / Российская инженерная академия. Уральское отделение; главный редактор ''Н. И. Данилов'' и др. — Екатеринбург, Уральский рабочий, 2001. — 694 с. — ISBN 5-85383-203-4; * Башкирская энциклопедия (в 7 т.) / Главный редактор ''М. А. Ильгамов''. — Т. 2: В—Ж. — Уфа, Научное издательство «Башкирская энциклопедия», 2006. — 623 с. — ISBN 5-88185-062-9; * Герои труда: Справочник о Героях Социалистического Труда и кавалерах ордена Трудовой Славы трёх степеней из Башкортостана. / Сост. ''Р. А. Валишин'' [и др.]. — Уфа, Китап, 2011. — ISBN 978-5-295-05228-6. — Стр. 130—131. {{Иҫкәрмәләр|2}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/4603-dyakonov-vladislav-dmitrievich}} * Золотой юбилей ветерана. Газета «Моторостроитель», № 31 (3753) от 21 апреля 1978 г. — Стр. 2; * [http://opisi.garf.su/default.asp?base=garf&menu=2&v=7&node=655&cd=856820&fond=410&opis=103&delo=1105480 Дело № 221: Дьяконов В. Д. Количество листов: 9.] Государственный архив (ГА) РФ online. Фонды высших органов государственной власти СССР. Ф. Р7523. Верховный Совет СССР. Опись 141. Личные дела депутатов Совета Союза Верховного Совета СССР одиннадцатого созыва, 1984—1989 гг. [[Категория:КПСС-тың XXVII съезы делегаттары]] [[Категория:КПСС-тың XXVI съезы делегаттары]] [[Категория:Техник фәндәр кандидаттары]] [[Категория:Шәхестәр:Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһе]] [[Категория:Өфө дәүләт авиация техник университетын тамамлаусылар]] [[Категория:Санкт-Петербург политехник университетын тамамлаусылар]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:ВДНХ алтын миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Хеҙмәт ветераны» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Октябрь Революцияһы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары]] [[Категория:Өфөлә вафат булғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:2017 йылда вафат булғандар]] [[Категория:14 августа вафат булғандар]] [[Категория:Вологдала тыуғандар]] [[Категория:1928 йылда тыуғандар]] [[Категория:22 апрелдә тыуғандар]] kzkvh32ms212dswfn8u4kosez560vde 0 165787 1148692 980368 2022-08-05T07:16:25Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Денисов}} '''Андрей Иванович Денисов''' (тыу. [[3 октябрь]] [[1952 йыл|1952]], [[Харьков]], [[Украина Совет Социалистик Республикаһы|УССР]], [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]) — Рәсәй дипломаты. 2013 йылдан [[Ҡытай Халыҡ Республикаһында]] Рәсәй Федерацияһының ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсеһе [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|.]] Халыҡ-ара эштәр буйынса Рәсәй советы Президиумы ағзаһы (2011). Ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсеһе (2003). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған дипломатик хеҙмәт хеҙмәткәре (2005). == Биографияһы == [[1974 йыл]]да [[Мәскәү дәүләт халыҡ-ара мөнәсәбәттәр институты|МГИМО]] СССРсит ил эштәре министрлығының тамамлай. [[Ҡытай һ]]<nowiki/>әм [[Инглиз теле|инглиз]] телдәрен белә. * 1973—1981 — {{Тәржемәсе|СССР}}, Советтар Союзының [[Ҡытай]]<nowiki/>ҙағы иҡтисади һәм сауҙа вәкиле. * 1981—1991 — Ҡытай Халыҡ Республикаһы буйынса [[Халыҡ]]-ара КПСС Үҙәк Комитетының бүлек .эксперты. * 1992—1997 йылдарҙа — кәңәшсе, өлкән кәңәшсе Рәсәйҙең Ҡытайҙағы илселелегендә. * 1997—2000 йылдарҙа — Рәсәй сит ил эштәре министрлығының иҡтисади хеҙмәттәшлек департаменты директоры. * [[21 октябрь|21 октябрҙә]] [[1998 йыл|1998]] — [[14 июнь]] [[2000 йыл]]дарҙа — Рәсәй сит ил эштәре министрлығының коллегия ағзаһы. * [[21 апрель]] [[2000 йыл|2000]] й. — [[28 декабрь]] [[2001 йыл|2001]] й. — Рәсәй федерацияһы Ғәҙәттән тыш һәм Тулы хоҡуҡлы Илсеһе [[Мысыр|Мысыр Ғәрәп Республикаһында]]<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/15389 Указ Президента Российской Федерации от 21.04.2000 г. № 703 «О назначении Денисова А. И. Чрезвычайным и Полномочным Послом Российской Федерации в Арабской Республике Египет»]</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/17671 Указ Президента Российской Федерации от 28.12.2001 г. № 1502 «О Денисове А. И.»]</ref>. * [[28 декабрь]] [[2001 йыл|2001]] — [[12 июль]] [[2004 йыл|2004]] йй. — Рәсәй Федерацияһы сит ил эштәре министры урынбаҫары<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/17676 Указ Президента Российской Федерации от 28.12.2001 г. № 1503 «О заместителе Министра иностранных дел Российской Федерации»]</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/21112 Указ Президента Российской Федерации от 12.07.2004 г. № 872 «О Денисове А. И.»]</ref>. * [[12 июль]] [[2004 йыл|2004]] — [[8 апрель]] [[2006 йыл]] — Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы ҡарамағындағы Рәсәй Федерацияһының даими вәкиле һәм Рәсәй Федерацияһының Берләшкән Милләттәр Хәүефһеҙлек Ойошмаһы Советында<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/21120 Указ Президента Российской Федерации от 12.07.2004 г. № 873 «О назначении Денисова А. И. Постоянным представителем Российской Федерации при Организации Объединенных Наций в Нью-Йорке, США, и Представителем Российской Федерации в Совете Безопасности Организации Объединенных Наций»]</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/23644 Указ Президента Российской Федерации от 08.04.2006 г. № 334 «О Денисове А. И.»]</ref> вәкиле. * [[8 апрель]] [[2006 йыл]] — [[22 апрель]] [[2013 йыл]] — Рәсәй сит ил эштәре министрының беренсе урынбаҫары<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/23645 Указ Президента Российской Федерации от 08.04.2006 г. № 335 «О первом заместителе Министра иностранных дел Российской Федерации»]</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/37086 Указ Президента Российской Федерации от 22.04.2013 г. № 373 «О Денисове А. И.»]</ref>. * [[23 апрель]] [[2013 йыл|2013 йыдан]] — [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы]]<nowiki/>нда<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/37122 Указ Президента Российской Федерации от 22.04.2013 г. № 412 «О назначении Денисова А. И. Чрезвычайным и Полномочным Послом Российской Федерации в Китайской Народной Республике»]</ref> Рәсәй Федерацияһының ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсеһе [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|.]] == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * Рәсәй Федерацияһы хөкүмәте почет грамотаһы (18 сентябрь 2002) — ''дәүләттең тышҡы сәйәси курсын тормошҡа ашырыуҙа шәхси ҙур өлөшө өсөн һәм Рәсәй сит ил эштәре министрлығы''<ref>[http://www.government.gov.ru/content/governmentactivity/rfgovernmentdecisions/archive/2002/09/19/imported-news6895.htm 19 сентября 2002 Сообщение для печати. Распоряжение Правительства Российской Федерации от 18 сентября 2002 года № 1296-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации работников Министерства иностранных дел Российской Федерации»]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018|bot=InternetArchiveBot}}</ref>200 йыллығына бәйле . * Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған дипломатик хеҙмәт хеҙмәткәрҙәре (2005 йылдың 18 апреле) — ''Рәсәй Федерацияһының тышҡы сәйәси курсын тормошҡа ашырыуҙа''<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/22268 Указ Президента Российской Федерации от 18 апреля 2005 года № 439 «О присвоении почётного звания „Заслуженный работник дипломатической службы Российской Федерации“»]</ref>.ҙур өлөшө өсөн һәм күп йыллыҡ дипломатик эшмәкәрлегендәге ҡаҙаныштары өсөн. * «За заслуги перед Отечеством» IV дәрәжә ордены (9 октябрь 2007 й.) * Рәсәй Федерацияһы Президентының рәхмәт хаты (2008 йылдың 3 апрелендә) — Р''әсәй Федерацияһының иҡтисади тышҡы сәйәси мәнфәғәттәрен тәьмин иткән хеҙмәттәр өсөн''<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/27126 Распоряжение Президента Российской Федерации от 03.04.2008 г. № 172-рп «О поощрении Денисова А. И.»]</ref> * Рәсәй федерацияһы Президентының почет грамотаһы (29 сентябрь 2008 й.) — Петербургта үткән халыҡ -ара иҡтисади форумды әҙерләүҙә һәм ''дәүләттәр башлыҡтары- Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе ҡатнашыусыларының осрашыуын үткәреүҙә әүҙем ҡатнашҡаны өсөн.''<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/28079 Распоряжение Президента Российской Федерации от 29.09.2008 г. № 567-рп «О награждении Почетной грамотой Президента Российской Федерации Денисова А. И.»]</ref>. * «За заслуги в увековечении памяти погибших защитнков Отечестван» миҙал(2008, Рәсәй Миноборонаһы) — ''һәләк булған ватанды һаҡлаусыларҙың хәтерен мәңгеләштереүҙә ҙур шәхси өлөш индергән өсөн, һәләк булған һәм хәбәрһеҙ юғалған хәрбиҙәрҙең исемен һәм яҙмышын асыҡлау,, шул уҡ ваҡытта эшлекле һәм юғары әхлаҡ сифаттарын күрһәтә, аҡыллы тырышлығы һәм башланғысы, һәләк булған ватан һаҡсылары иҫтәлеген мәңгеләштереү буйынса бурыстарҙы хәл итергә булышлыҡ күрһәтә''<ref>[http://www.mil.ru/info/1069/details/index.shtml?id=46704 Вручены первые награды «За заслуги в увековечении памяти погибших защитников отечества»]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018|bot=InternetArchiveBot}}</ref>. * [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почет ордены]] (29 октябрь 2010) — ''Рәсәй Федерацияһының тышҡы сәйәси курсын тормошҡа ашырыуға ҙур өлөш индергәне һәм юғары квалификациялы кадрҙар әҙерләүҙә күп йыллыҡ намыҫлы фәнни-педагогик хеҙмәте'' өсөн.<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/31943 Указ Президента Российской Федерации от 29.10.2010 г. № 1303 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»]</ref> * [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] (30 декабрь 2012) — ''Рәсәй Федерацияһының тышҡы сәйәси курсын тормошҡа ашырыуға ҙур өлөш индергәне''.һәм күп йыллыҡ намыҫлы хеҙмәте өсөн<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/36622 Указ Президента Российской Федерации от 30 декабря 2012 года № 1726 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»]</ref> == Дипломатик ранг == * 2 класлы Ғәҙәттән тыш һәм Тулы хоҡуҡлы Илсеһе (7 ноябрь 1997)<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/11653 Указ Президента Российской Федерации от 07.11.1997 г. № 1183 «О присвоении дипломатических рангов»]</ref> * Ғәҙәттән тыш һәм Тулы хоҡуҡлы Илсеһе (29 апрель, 2003)<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/19444 Указ Президента Российской Федерации от 29.04.2003 г. № 475 «О присвоении Денисову А. И. дипломатического ранга Чрезвычайного и Полномочного Посла»]</ref> == Иҫкәрмә == {{Иҫкәрмәләр|2}} == Һылтанмалар == * Рәсәй Федерацияһы Илселәрее Африка дәүләттәре исемлегендә * Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы ҡарамағындағы Рәсәй Федерацияһының даими вәкиле [[Категория:Рәсәй Федерацияһы сит ил эштәре министры урынбаҫарҙары]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһы Президентының Почёт грамотаһы менән наградланыусылар]] [[Категория:Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй) кавалерҙары]] [[Категория:Почёт ордены кавалерҙары]] [[Категория:IV дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:СССР дипломаттары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Харьковта тыуғандар]] [[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]] [[Категория:1952 йылда тыуғандар]] [[Категория:3 октябрҙә тыуғандар]] rbkzz4x6srtyq8zuhbwx0wqfkzkt4on 0 183209 1148677 1136727 2022-08-05T05:27:50Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} {{ФШ|Дьяков}} '''Дьяков Владимир Анатольевич''' ([[14 июнь]] [[1919 йыл]] — [[16 ноябрь]] [[1995 йыл]]), ғалим-тарихсы, славист. 1960—1995 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһының Славяноведение һәм балканистика институты ғилми хеҙмәткәре. Тарих фәндәре докторы (1966). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] һәм II дәрәжә Ватан һуғышы ордендары кавалеры<ref>{{БЭ2013|82533}}</ref>.Польша тарихы һәм XIX быуаттағы поляк ихтилалдары буйынса белгес. [[Польша]] Фәндәр академияһының сит ил ағзаһы. == Биографияһы == Владимир Анатольевич Дьяков [[1919 йыл]]дың [[14 июнь|14 июнендә]] Бәләбәй өйәҙе (Башҡортостан Республикаһының хәҙерге [[Баҡалы районы]]) [[Баҡалы (Баҡалы районы)|Баҡалы]] ауылында тыуған. [[1938]]—[[1941 йыл]]дарҙа Мәскәү тарих-архив институтында уҡый. Уҡыуын тамамларға һуғыш ҡамасаулай. [[1947 йыл]]да тамамлай. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнаша. 1941 йылда үҙ теләге менән фронтҡа китә. Элемтә батальоны, һуңынан мотоуҡсылар батальоны рядовойы була, артиллерия училищеһын тамамлағас, артиллерия взводы командиры итеп тәғәйеләнә, яралана, хәрби орден һәм миҙалдар менән бүләкләнгән. [[1952 йыл]]да армиянан демобилизациялана 1947 йылда [[Мәскәү тарих-архив институты]]н ситтән тороп тамамлай. [[1954]]—[[1957]] йылдар — Мәскәү өлкә педагогия институты аспиранты, [[1957]]—[[1958]] — Хәрби-тарих архивының өлкән ғилми хеҙмәткәре, [[1958]]—[[1958]] йылдан башлап — СССР Министрҙар Советы эргәһендәге Баш архив идаралығында ғалим-археограф булып хеҙмәт итә. [[1959]] йылда «''XIX быуаттың һуңғы сирегендә Рәсәй хәрби тарихнамәһе''» темаһына кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлай. [[1960]]—[[1995]] йылдарҙа СССР Фәндәр Академияһының Славяндарҙы өйрәнеү һәм балканистика институтында: өлкән ғилми хеҙмәткәр, ғилми мөхәррир, сектор мөдире, директор урынбаҫары, ғүмеренең һуңғы көндәрендә — әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәр. [[1966]] йылда «''Революционное движение в русской армии и его взаимодействие с польским революционным движением''» темаһы буйынса докторлыҡ диссертацияһын яҡлай. В. А. Дьяков — [[1863 йыл|1863]]-[[1864 йыл]]дарҙағы поляк ихтилалы тарихы буйынса 25 томлыҡ документаль баҫма инициаторы, «Украинала ижтимағи-сәйәси хәрәкәт. 1856—1864» ике томлығын әҙерләүҙә ҡатнаша (М., 1974). Фәнни тикшеренеүҙәре XIX б. — XX б. башында славян халыҡтарының милли-азатлыҡ һәм революция хәрәкәттәренә арналған. [[1972 йыл]]дан алып Халыҡ-ара славистар комитеты эргәһендәге Славистика тарихы буйынса халыҡ-ара комиссияның вице-президенты. Рәсәй гуманитар университетында Дьяков уҡыуҙары үткәрелә. Славистарҙың Халыҡ-ара комитеты рәйесе итеп һайлана, [[1990]]—[[1992]] йылдарҙа Донъя славистикаһы тарихы Комиссияһын етәкләгән. [[1994]]—[[1995]] йылдарҙа тарих, география һәм әҙәбиәт буйынса мәктәп дәреслектәрен камиллаштырыу мәсьәләләре буйынса Рәсәй-Польша эксперт комиссияһының Рәсәй бүлеге рәйесе була. [[1995 йыл]]дың [[16 ноябрь|16 ноябренд]]ә Мәскәү ҡалаһында вафат булған. Дон зыяратында ерләнгән<ref>[http://moscow-tombs.ru/1995/dyyakov_va.htm В. А. Дьяковтың ҡәбере]</ref>. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * I дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1985) * Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1945) == Библиография == 300-гә яҡын ғилми хеҙмәт, шул иҫәптән 20-нән ашыу монография авторы. Һалдатҡа оҙатып язалау һәм һөргөн осорондағы [[Тарас Шевченко|Т. Г. Шевченко]] тураһында бер нисә китап һәм мәҡәлә яҙған. * Тарас Шевченко и его польские друзья. М.: [[Наука (издательство)|Наука]], 1964. * За нашу и вашу свободу : Герои 1863 года, сост. В. А. Дьяков. М. [[Молодая гвардия (издательство)|Молодая гвардия]], 1964. 448 с. (в сер."[[Жизнь замечательных людей]]") * Ярослав Домбровский. М. [[Молодая гвардия (издательство)|Молодая гвардия]], 1969. 240 с. Тираж: 65 000 экз. (в сер. «[[Жизнь замечательных людей]]») * Методология истории в прошлом и настоящем. М.: [[Мысль (московское издательство)|Мысль]], 1974. — 190 с. * Освободительное движение в России 1825—1861 гг. М.: Мысль, 1979. Тираж: 15 500 экз. * Славяноведение в дореволюционной России: биобиблиографический словарь. М.: Наука, 1979 (отв. редактор) * Освободительные движения народов Австрийской империи. Возникновение и развитие. Конец XVIII в. — 1849 г. М., 1980 (авторҙ.) * Славянский вопрос в общественной жизни дореволюционной России. М., 1993. * ''[[Горизонтов, Леонид Ефремович|Горизонтов Л. Е.]], Дьяков В. А., Зуев Ф. Г. и др.'' Краткая история Польши. С древнейших времен до наших дней. М.: Наука, 1993. 528 с. ISBN 5-02-010035-8 Тираж: 4450 экз. * История, культура, фольклор и этнография славянских народов. * Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832—1855 (Królestwo Polskie): przewodnik biograficzny. Polski ruch wyzwoleńczy i polsko-rosyjskie więzi społeczno-kulturalne w XIX wieku. Polska Akademia Nauk. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990. ISBN 8304031175, 9788304031173 == Хәтер == [[Рәсәй дәүләт гуманитар университет]]ы «Дьяков уҡыуҙары» славистар конференцияһын даими рәүештә үткәрә. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * [http://katalog.shpl.ru/shrubr.php?rid=31297&base=shpl_syst&rbase=rsyst Дьяков, Владимир Анатольевич. Список работ об учёном] на сайте Государственной публичной исторической библиотеки России * Московская энциклопедия. — Т. 1: Лица Москвы, Кн. 1: А-З. — М.: Москвоведение, 2007. == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|82533}} * [http://www.inslav.ru/images/stories/pdf/1996_Djakov.pdf Дьяков Владимир Анатольевич (1919—1995)] {{ВС}} [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышының взвод командирҙары]] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы элемтәселәре]] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышының артиллеристары]] [[Категория:СССР полонистары]] [[Категория:Рәсәй полонистары]] [[Категория:Дон зыяратында ерләнгәндәр]] [[Категория:Мәскәү тарих-архив институтын тамамлаусылар]] gd61zb799hg41rppgx5slwrasqlxeql 15 184269 1148658 1148535 2022-08-04T17:42:46Z Рөстәм Нурыев 43 /* Исем менән Фамилия мәҡәләһе */ яңы бүлек wikitext text/x-wiki == Башҡорт Википедияһына нисек ярҙам итергә? == Ярҙам итергә теләгегеҙ булып та, нисек башлап тотонорға баҙнат итмәй тора инегеҙме? Тап Һеҙҙең ҡулдан килерлек, төҙөү өсөн ябай ғына, әммә күләме буйынса күп кенә яҙылмаған мәҡәләләр йыйылып киткән. Башҡорт Википедияһында бер төрлө фамилиялы кешеләр тураһында мәҡәләләр бар. Шул мәҡәләләрҙе дөйөмләштереп, айырым бер фамилия тураһында исемлек-мәҡәлә төҙөргә кәрәк. == Аңлатма == Мәҡәләне нисек төҙөү [https://docs.google.com/document/d/1jDIJxBEB68u000DY_B-rmkMN8wD2NPvbCb4F4cwGItk/edit?usp=sharing аңлатмаһын бынан күсереп алығыҙ]. Тиҙҙән видео-дәрес яҙмаһы ла булыр. == Белешмә китаптар == [[Төпәев Салауат Харис улы|Төпәйев С.Х.]] «Башҡорт фамилиялары» белешмә-һүҙлеге бар. Фамилияның ниндә телдән кергәне, русса яҙылышы, аңлатмаһы бирелә. Ошо белешмәне лә ҡулланырға мөмкин [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf Белешмә «Китаптар» сайтында тора].--[[Ҡатнашыусы:ZUFAr|ZUFAr]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:ZUFAr|әңгәмә]]) 06:57, 26 июль 2022 (UTC) «Башҡорт фамилиялары» белешмәһенә һылтанма эшләү өсөн ҡалып:<pre> {{БФ}} {{БФ|страницы = }} {{Китап:Башҡорт фамилиялары}} {{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы = }} </pre> == Фамилиялаштар исемлеге өсөн әҙерләмә == <pre> ''' ''' — ир-ат фамилияһы. ''' ''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} </pre> Топоним булған осраҡта <pre>{{Исемдәш тораҡ пункттар}}</pre> ҡалыбын өҫтәгеҙ. == БашВикила төҙөлмәгән фамилиялаштар исемлектәре == БашВикила түбәндәге фамилияларға кәмендә ике мәҡәлә бар. ;А * [[Абакумов]], [[ Абашидзе]], [[ Абзалетдинов]], [[ Аблаев]], [[ Абрамов]], [[ Авзалов]], [[ Айсыуаҡов]], [[ Айытбаев]], [[ Акимов]], [[ Александров]], [[ Аликин]], [[ Алисов]], [[ Алсынбаев]], [[ Алтыншин]], [[ Алфёров]], [[ Аляев]], [[ Алёхин]], [[ Алёшин]], [[ Амангилдин]], [[ Амосов]], [[ Анисимов]], [[ Анохин]], [[ Антонов]], [[ Арсеньев]], [[ Артамонов]], [[ Артемьев]], [[ Арғынбаев]], [[ Асатрян]], [[ Асаев]], [[ Асеев]], [[ Астафьев]], [[ Атанғолов]], [[ Атауллин]], [[ Аҙнағолов]], [[ Аҡбашев]], [[ Аҡбирҙин]], [[ Аҡбутин]], [[ Аҡманов]], [[ Аҡҡулов]], [[ Аҫылғужин]], [[ Аҡсурин]], [[ Аҡъюлов]], ;Б * [[Бабенко]], [[ Багаев]], [[ Байда]], [[ Байков]], [[ Байморатов]], [[ Баймөхәмәтов]], [[ Байназаров]], [[ Байтимеров]], [[ Байтирәков]], [[ Байтурин]], [[ Байышев]], [[ Бакунин]], [[ Баланчивадзе]], [[ Барабанов]], [[ Барабаш]], [[ Баранов]], [[ Барановский]], [[ Барбу]], [[ Барлыбаев]], [[ Барсов]], [[ Барсуков]], [[ Бартенев]], [[ Баскаков]], [[ Басов]], [[ Батталов]], [[ Бахвалов]], [[ Баязитов]], [[ Бағышаев]], [[ Баҡыев]], [[ Баһманов]], [[ Бекетов]], [[ Беликов]], [[ Беляев]], [[ Беляков]], [[ Березин]], [[ Беспалов]], [[ Бибиков]], [[ Биишев]], [[ Бирюзов]], [[ Биғлов]], [[ Бобылёв]], [[ Богданов]], [[ Богданович]], [[ Боголюбов]], [[ Богомолов]], [[ Богословский]], [[ Бодров]], [[ Боков]], [[ Болдырев]], [[ Болотов]], [[ Бондаренко]], [[ Борзов]], [[ Борисов]], [[ Бородин]], [[ Браун]], [[ Бродский]], [[ Буковский]], [[ Буранов]], [[ Бусаргин]], [[ Бушуев]], [[ Быков]], [[ Быстров]], [[ Бәшәров]], ;В * [[Ваганов]], [[ Варламов]], [[ Вартанян]], [[ Варфоломеев]], [[ Василевский]], [[ Василенко]], [[ Васильев]], [[ Вахитов]], [[ Ваһапов]], [[ Вдовин]], [[ Венедиктов]], [[ Верещагин]], [[ Вершинин]], [[ Викторов]], [[ Виноградов]], [[ Витман]], [[ Вишневский]], [[ Власов]], [[ Воеводин]], [[ Волков]], [[ Волохов]], [[ Волынский]], [[ Воробьёв]], [[ Ворожейкин]], [[ Воронов]], [[ Ворошилов]], [[ Воскресенский]], [[ Врангель]], ;Г * [[Габричевский]], [[ Гаврилов]], [[ Галкин]], [[ Ганцев]], [[ Герасимов]], [[ Герман]], [[ Гинзбург]], [[ Голдобин]], [[ Голубев]], [[ Голубкин]], [[ Гончаров]], [[ Горбачёв]], [[ Горбунов]], [[ Горбушин]], [[ Гордеев]], [[ Горшков]], [[ Греков]], [[ Гречишников]], [[ Грибанов]], [[ Григорьев]], [[ Григорян]], [[ Гриценко]], [[ Гришин]], [[ Громов]], [[ Губин]], [[ Гудков]], [[ Гурвич]], [[ Гуреев]], [[ Гусев]], [[ Гущин]], ;Ғ * [[Ғаянов]], [[Ғибәҙуллин]], [[Ғилемханов]], [[Ғилманов]], [[Ғилметдинов]], [[Ғиләжетдинов]], [[Ғималов]], [[Ғиниәтуллин]], [[Ғәббәсов]], [[Ғәбдрәхимов]], [[Ғәйетбаев]], [[Ғәйзуллин]], [[Ғәйнанов]], [[Ғәскәров]], [[Ғәҙелшин]], [[Ғөзәйеров]], ;Д * [[Давыдов]], [[Данилов]], [[Дегтярёв]], [[Денисов]], [[Докучаев]], [[Домашников]], [[Дорофеев]], [[Дринфельд]], [[Дударев]], [[Дьяков]], [[Дьяконов]], [[Дёмин]], [[Дәминев]], ;Ҙ * юҡ ;Е * [[Евсеев]], [[Евтушенко]], [[Егоров]], [[Ежов]], [[Елисеев]], [[Ельцин]], [[Еремеев]], [[Ермолаев]], [[Ерохин]], [[Есенин]], [[Ефимов]], ;Ё * юҡ ;Ж * [[Жариков]], [[Жданов]], [[Жуков]], [[Журавлёв]], ;З * [[Завадский]], [[Зайцев]], [[Закруткин]], [[Замятин]], [[Зарубин]], [[Захаров]], [[Заһиров]], [[Зверев]], [[Зенкевич]], [[Зимин]], [[Зиннуров]], [[Зиннәтуллин]], [[Зиновьев]], [[Злобин]], [[Золотов]], [[Зорин]], [[Зотов]], [[Зубов]], [[Зыкин]], [[Зәбиров]], [[Зәйнетдинов]], [[Зәйнәғәбдинов]], [[Зөбәйҙуллин]], ;И * [[Иванов]], [[Ивушкин]], [[Игнатенко]], [[Илешев]], [[Иманғолов]], [[Имелбаев]], [[Ионов]], [[Ирназаров]], [[Ишембаев]], [[Ишемов]], [[Ишемғолов]], [[Ишкилдин]], [[Иҡсанов]], [[Иҫәнгилдин]], ;Й * [[Йозеф]], [[Йомағужин]], [[Йәләлетдинов]], [[Йәмилев]], [[Йәнбирҙин]], [[Йәнгиров]], [[Йәнекәйев]], [[Йәнтүрин]], [[Йәнғужин]], ;К * [[Казаков]], [[Казанский]], [[Казанцев]], [[Калашников]], [[Калинин]], [[Камаев]], [[Кандинский]], [[Капица]], [[Карамова]], [[Карасёв]], [[Карин]], [[Карпов]], [[Касаткин]], [[Катаев]], [[Кашапов]], [[Кащеев]], [[Кейекбаев]], [[Кейекбирҙин]], [[Келдыш]], [[Килдебәкова]], [[Килдейәров]], [[Ким]], [[Кириллов]], [[Кирпичников]], [[Кирсанов]], [[Киселёв]], [[Клеменс]], [[Климов]], [[Клоков]], [[Ключарёв]], [[Князев]], [[Кобзев]], [[Ковалевский]], [[Коваленко]], [[Ковалёв]], [[Кожанов]], [[Кожин]], [[Козлов]], [[Козловский]], [[Кокин]], [[Колесников]], [[Комаров]], [[Комлев]], [[Кондратьев]], [[Константинов]], [[Кончаловский]], [[Копылов]], [[Копьёв]], [[Корольков]], [[Королёв]], [[Косенко]], [[Космодемьянский]], [[Костарев]], [[Костенко]], [[Котельников]], [[Котов]], [[Красиков]], [[Красильников]], [[Краснов]], [[Красовский]], [[Краузе]], [[Крашенинников]], [[Кривов]], [[Круглов]], [[Крылов]], [[Крюкова]], [[Крючков]], [[Кудрявцев]], [[Кузьменко]], [[Кулагин]], [[Кулаков]], [[Куликов]], [[Күзбәков]], [[Күлбаев]], [[Күскилдин]], [[Кәбиров]], ;Ҡ * [[Ҡазыханов]], [[Ҡаймирасов]], [[Ҡашаев]], [[Ҡобағошов]], [[Ҡолошев]], [[Ҡолһарин]], [[Ҡорбанаева]], [[Ҡотлогилдин]], [[Ҡотоев]], [[Ҡоҙашев]], [[Ҡоҙаяров]], [[Ҡунаҡов]], ;Л * [[Лаврентьев]], [[Лавров]], [[Ларин]], [[Ларионов]], [[Ласло]], [[Латынин]], [[Лашин]], [[Лебедев]], [[Левинсон-Лессинг]], [[Левитан]], [[Ленский]], [[Леонов]], [[Леонтьев]], [[Лермонтов]], [[Липатов]], [[Лисициан]], [[Лисицын]], [[Лисовский]], [[Литвинов]], [[Лобов]], [[Логинов]], [[Логунов]], [[Лопатин]], [[Лукьянов]], [[Лыков]], [[Лысенко]], [[Лыткин]], [[Львов (фамилия)|Львов]], [[Любимов]], ;М * [[Майоров]], [[Майстренко]], [[Макаров]], [[Максимов]], [[Малышев]], [[Мальков]], [[Мальцев]], [[Манапов]], [[Манатов]], [[Маннанов]], [[Марков]], [[Мартынов]], [[Масленников]], [[Маслов]], [[Матвеев]], [[Матюшин]], [[Мағазов]], [[Медведев]], [[Мельников]], [[Мефодьев]], [[Минаев]], [[Минһажев]], [[Минһажетдинов]], [[Миронов]], [[Мирсаев]], [[Михайлов]], [[Михалёв]], [[Михеев]], [[Мищенко]], [[Миңнуллин]], [[Миһранов]], [[Моисеев]], [[Молодцов]], [[Молчанов]], [[Моратов]], [[Морозов]], [[Москвин]], [[Муратов]], [[Мурзин]], [[Мухачёв]], [[Мухин]], [[Мырҙабаев]], [[Мырҙағолов]], [[Мырҙаҡаев]], [[Мәрҙәнов]], [[Мәсәлимов]], [[Мөҙәрисов]], ;Н * [[Насибуллин]], [[Некрасов]], [[Нестеров]], [[Нечаев]], [[Никифоров]], [[Новиков]], [[Нураев]], [[Нурмөхәмәтов]], [[Нәҙершин]], ;Ң * юҡ ;О * [[Обухов]], [[Овчинников]], [[Огородников]], [[Ожегов]], [[Озеров]], [[Окунев]], [[Орлов]], [[Осипенко]], [[Осипов]], ;Ө * юҡ ;П * [[Павленко]], [[Павлов]], [[Панов]], [[Пантелеев]], [[Парамонов]], [[Парфёнов]], [[Пархоменко]], [[Пегов]], [[Петров]], [[Платонов]], [[Плотников]], [[Плюшар]], [[Покрышкин]], [[Помыкалов]], [[Пономарёв]], [[Попов]], [[Попович]], [[Потанин]], [[Потапов]], [[Привалов]], [[Прохоров]], [[Псянчин]], [[Пугачёв]], [[Пушкин]], ;Р * [[Разин]], [[Распопов]], [[Рахманов]], [[Рахманҡолов]], [[Резников]], [[Роднина]], [[Розанова]], [[Розенберг]], [[Романов]], [[Ромашкин]], [[Рубцова]], [[Руденко]], [[Румянцев]], [[Рыков]], [[Рябов]], [[Рәхимғолов]], ;С * [[Сабиров]], [[Савельев]], [[Савин]], [[Савицкий]], [[Салауатов]], [[Самойлов]], [[Самородов]], [[Самохвалов]], [[Самсонов]], [[Саттаров]], [[Сафонов]], [[Сафуанов]], [[Сахаров]], [[Саяпов]], [[Селивёрстов]], [[Семёнов]], [[Сергеев]], [[Серов]], [[Сибәғәтов]], [[Сидоров]], [[Симонов]], [[Синельников]], [[Скребков]], [[Скрипчинский]], [[Смирнов]], [[Смородин]], [[Собханғолов]], [[Соколов]], [[Соколовский]], [[Солдатов]], [[Соловьёв]], [[Солтанбаев]], [[Сорокин]], [[Сотников]], [[Спивак]], [[Стариков]], [[Старостин]], [[Степанов]], [[Субаев]], [[Сурағолов]], [[Сурин]], [[Суханов]], [[Сухов]], [[Сыров]], [[Сычёв]], [[Сәйетбатталов]], [[Сәйетгәрәев]], [[Сәйетғәлиев]], [[Сәйетғәлин]], [[Сәйфетдинов]], [[Сәйғәфәров]], [[Сәйәхов]], [[Сәлимгәрәев]], [[Сәләхов]], [[Сәмиғуллин]], [[Сәмситов]], [[Сәфиуллин]], [[Сәфәров]], [[Сәфәрғәлиев]], [[Сәфәрғәлин]], [[Сәхәбетдинов]], [[Сәғиҙуллин]], [[Сәғәҙәтов]], [[Сөнәғәтуллин]], ;Ҫ * юҡ ;Т * [[Тажетдинов]], [[Талипов]], [[Тарасов]], [[Тарханов]], [[Теләүбаев]], [[Тимербулатов]], [[Тимеров]], [[Тимерғәлин]], [[Титов]], [[Тихомиров]], [[Тихонов]], [[Ткаченко]], [[Тойғонов]], [[Токарев]], [[Толстиков]], [[Томас]], [[Тотманов]], [[Тоҡомбәтов]], [[Трофимов]], [[Түлебаев]], [[Түрйәнов]], [[Тәвкилев]], ;У * [[Угрюмова]], [[Уразаев]], [[Ураҙбаев]], [[Урдинаран]], [[Урусов]], [[Устинов]], [[Ушаков]], ;Ү * [[Үтәбаев]], ;Ф * [[Фазлыев]], [[Фазылов]], [[Федотов]], [[Филатов]], [[Филимонов]], [[Филиппов]], [[Филоненко]], [[Фомин]], [[Фролов]], [[Фёдоров]], [[Фәйезов]], [[Фәритов]], [[Фәррәхов]], [[Фәсхетдинов]], [[Фәттәхов]], [[Фәтхуллин]], ;Х * [[Хажиев]], [[Хажин]], [[Харитонов]], [[Харламов]], [[Хилажев]], [[Хисаметдинов (Хисамитдинов бар)]], [[Хисамов]], [[Хмелёв]], [[Хохлов]], [[Хромов]], [[Хужин]], [[Хурамшин]], [[Хәзиәхмәтов]], [[Хәйретдинов]], [[Хәйруллин]], [[Хәлитов]], [[Хәтмуллин]], [[Хөснөтдинов]], ;Һ * [[Һатлыҡов]], [[Һағымбаев]], [[Һиҙиәтов]], [[Һәйетҡолов]], [[Һөйөндөков]], ;Ц * [[Цветаев]], [[Цветков]], ;Ч * [[Чавчавадзе]], [[Чайковский]], [[Черкасов]], [[Чернов]], [[Черных]], [[Чесноков]], [[Чиркина]], [[Чудаков]], [[Чуйков]], [[Чумаков]], [[Чуракова]], [[Чурилов]], ;Ш * [[Шамаев]], [[Шаповалов]], [[Шапошников]], [[Шатилов]], [[Шатров]], [[Швецов]], [[Шевченко]], [[Шилкин]], [[Ширяев]], [[Шишков]], [[Шолохов]], [[Шувалов]], [[Шәйхулов]], [[Шәймәрҙәнов]], [[Шәймөхәмәтов]], [[Шәйбәков]], [[Шәмиғолов]], [[Шәрифуллин]], [[Шәрәфетдинов]], [[Шәғәлиев]], [[Шөғәйепов]], ;Щ * [[Щербаков]], [[Щербо]], ;Ы * юҡ ; Э * [[Эйгенсон]] ;Ә * [[Әминов]], [[Әхмәтвәлиев]], [[Әхмәтгәрәев]], [[Әхтәров]], [[Әғләмов]], [[Әҙеһәмов]], [[Әҡбәров]], ;Ю * юҡ ;Я * == Исем менән Фамилия мәҡәләһе == Исем менән Фамилия мәҡәләһе йөкмәткеһен бергә ҡушмағыҙ. Фамилияның барлыҡҡа килгәнен исем менән бәйләү етә. Ә исемдең нимә аңлатҡанын Исем мәҡәләһендә яҙыу урынлы. Фамилия мәҡләһендә исемгә аңлатма биреү артыҡ. Шундай аңлатма арҡалы артабан исем менән бәйле топонимдарға күсеп кителә. Уларҙы Исем мәҡәләһендә яҙырға кәрәк, фамилия мәҡләһендә яҙыу артыҡ. [[Ҡатнашыусы:Рөстәм Нурыев|Рөстәм Нурыев]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Рөстәм Нурыев|әңгәмә]]) 17:42, 4 август 2022 (UTC) 398hsx0hb9423zw9u9ynku6dktqkeh1 1148697 1148658 2022-08-05T07:27:38Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* БашВикила төҙөлмәгән фамилиялаштар исемлектәре */ wikitext text/x-wiki == Башҡорт Википедияһына нисек ярҙам итергә? == Ярҙам итергә теләгегеҙ булып та, нисек башлап тотонорға баҙнат итмәй тора инегеҙме? Тап Һеҙҙең ҡулдан килерлек, төҙөү өсөн ябай ғына, әммә күләме буйынса күп кенә яҙылмаған мәҡәләләр йыйылып киткән. Башҡорт Википедияһында бер төрлө фамилиялы кешеләр тураһында мәҡәләләр бар. Шул мәҡәләләрҙе дөйөмләштереп, айырым бер фамилия тураһында исемлек-мәҡәлә төҙөргә кәрәк. == Аңлатма == Мәҡәләне нисек төҙөү [https://docs.google.com/document/d/1jDIJxBEB68u000DY_B-rmkMN8wD2NPvbCb4F4cwGItk/edit?usp=sharing аңлатмаһын бынан күсереп алығыҙ]. Тиҙҙән видео-дәрес яҙмаһы ла булыр. == Белешмә китаптар == [[Төпәев Салауат Харис улы|Төпәйев С.Х.]] «Башҡорт фамилиялары» белешмә-һүҙлеге бар. Фамилияның ниндә телдән кергәне, русса яҙылышы, аңлатмаһы бирелә. Ошо белешмәне лә ҡулланырға мөмкин [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf Белешмә «Китаптар» сайтында тора].--[[Ҡатнашыусы:ZUFAr|ZUFAr]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:ZUFAr|әңгәмә]]) 06:57, 26 июль 2022 (UTC) «Башҡорт фамилиялары» белешмәһенә һылтанма эшләү өсөн ҡалып:<pre> {{БФ}} {{БФ|страницы = }} {{Китап:Башҡорт фамилиялары}} {{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы = }} </pre> == Фамилиялаштар исемлеге өсөн әҙерләмә == <pre> ''' ''' — ир-ат фамилияһы. ''' ''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} </pre> Топоним булған осраҡта <pre>{{Исемдәш тораҡ пункттар}}</pre> ҡалыбын өҫтәгеҙ. == БашВикила төҙөлмәгән фамилиялаштар исемлектәре == БашВикила түбәндәге фамилияларға кәмендә ике мәҡәлә бар. ;А * [[Абакумов]], [[ Абашидзе]], [[ Абзалетдинов]], [[ Аблаев]], [[ Абрамов]], [[ Авзалов]], [[ Айсыуаҡов]], [[ Айытбаев]], [[ Акимов]], [[ Александров]], [[ Аликин]], [[ Алисов]], [[ Алсынбаев]], [[ Алтыншин]], [[ Алфёров]], [[ Аляев]], [[ Алёхин]], [[ Алёшин]], [[ Амангилдин]], [[ Амосов]], [[ Анисимов]], [[ Анохин]], [[ Антонов]], [[ Арсеньев]], [[ Артамонов]], [[ Артемьев]], [[ Арғынбаев]], [[ Асатрян]], [[ Асаев]], [[ Асеев]], [[ Астафьев]], [[ Атанғолов]], [[ Атауллин]], [[ Аҙнағолов]], [[ Аҡбашев]], [[ Аҡбирҙин]], [[ Аҡбутин]], [[ Аҡманов]], [[ Аҡҡулов]], [[ Аҫылғужин]], [[ Аҡсурин]], [[ Аҡъюлов]], ;Б * [[Бабенко]], [[ Багаев]], [[ Байда]], [[ Байков]], [[ Байморатов]], [[ Баймөхәмәтов]], [[ Байназаров]], [[ Байтимеров]], [[ Байтирәков]], [[ Байтурин]], [[ Байышев]], [[ Бакунин]], [[ Баланчивадзе]], [[ Барабанов]], [[ Барабаш]], [[ Баранов]], [[ Барановский]], [[ Барбу]], [[ Барлыбаев]], [[ Барсов]], [[ Барсуков]], [[ Бартенев]], [[ Баскаков]], [[ Басов]], [[ Батталов]], [[ Бахвалов]], [[ Баязитов]], [[ Бағышаев]], [[ Баҡыев]], [[ Баһманов]], [[ Бекетов]], [[ Беликов]], [[ Беляев]], [[ Беляков]], [[ Березин]], [[ Беспалов]], [[ Бибиков]], [[ Биишев]], [[ Бирюзов]], [[ Биғлов]], [[ Бобылёв]], [[ Богданов]], [[ Богданович]], [[ Боголюбов]], [[ Богомолов]], [[ Богословский]], [[ Бодров]], [[ Боков]], [[ Болдырев]], [[ Болотов]], [[ Бондаренко]], [[ Борзов]], [[ Борисов]], [[ Бородин]], [[ Браун]], [[ Бродский]], [[ Буковский]], [[ Буранов]], [[ Бусаргин]], [[ Бушуев]], [[ Быков]], [[ Быстров]], [[ Бәшәров]], ;В * [[Ваганов]], [[ Варламов]], [[ Вартанян]], [[ Варфоломеев]], [[ Василевский]], [[ Василенко]], [[ Васильев]], [[ Вахитов]], [[ Ваһапов]], [[ Вдовин]], [[ Венедиктов]], [[ Верещагин]], [[ Вершинин]], [[ Викторов]], [[ Виноградов]], [[ Витман]], [[ Вишневский]], [[ Власов]], [[ Воеводин]], [[ Волков]], [[ Волохов]], [[ Волынский]], [[ Воробьёв]], [[ Ворожейкин]], [[ Воронов]], [[ Ворошилов]], [[ Воскресенский]], [[ Врангель]], ;Г * [[Габричевский]], [[ Гаврилов]], [[ Галкин]], [[ Ганцев]], [[ Герасимов]], [[ Герман]], [[ Гинзбург]], [[ Голдобин]], [[ Голубев]], [[ Голубкин]], [[ Гончаров]], [[ Горбачёв]], [[ Горбунов]], [[ Горбушин]], [[ Гордеев]], [[ Горшков]], [[ Греков]], [[ Гречишников]], [[ Грибанов]], [[ Григорьев]], [[ Григорян]], [[ Гриценко]], [[ Гришин]], [[ Громов]], [[ Губин]], [[ Гудков]], [[ Гурвич]], [[ Гуреев]], [[ Гусев]], [[ Гущин]], ;Ғ * {{Эшләнде}} ;Д * {{Эшләнде}} ;Ҙ * юҡ ;Е * [[Евсеев]], [[Евтушенко]], [[Егоров]], [[Ежов]], [[Елисеев]], [[Ельцин]], [[Еремеев]], [[Ермолаев]], [[Ерохин]], [[Есенин]], [[Ефимов]], ;Ё * юҡ ;Ж * [[Жариков]], [[Жданов]], [[Жуков]], [[Журавлёв]], ;З * [[Завадский]], [[Зайцев]], [[Закруткин]], [[Замятин]], [[Зарубин]], [[Захаров]], [[Заһиров]], [[Зверев]], [[Зенкевич]], [[Зимин]], [[Зиннуров]], [[Зиннәтуллин]], [[Зиновьев]], [[Злобин]], [[Золотов]], [[Зорин]], [[Зотов]], [[Зубов]], [[Зыкин]], [[Зәбиров]], [[Зәйнетдинов]], [[Зәйнәғәбдинов]], [[Зөбәйҙуллин]], ;И * [[Иванов]], [[Ивушкин]], [[Игнатенко]], [[Илешев]], [[Иманғолов]], [[Имелбаев]], [[Ионов]], [[Ирназаров]], [[Ишембаев]], [[Ишемов]], [[Ишемғолов]], [[Ишкилдин]], [[Иҡсанов]], [[Иҫәнгилдин]], ;Й * [[Йозеф]], [[Йомағужин]], [[Йәләлетдинов]], [[Йәмилев]], [[Йәнбирҙин]], [[Йәнгиров]], [[Йәнекәйев]], [[Йәнтүрин]], [[Йәнғужин]], ;К * [[Казаков]], [[Казанский]], [[Казанцев]], [[Калашников]], [[Калинин]], [[Камаев]], [[Кандинский]], [[Капица]], [[Карамова]], [[Карасёв]], [[Карин]], [[Карпов]], [[Касаткин]], [[Катаев]], [[Кашапов]], [[Кащеев]], [[Кейекбаев]], [[Кейекбирҙин]], [[Келдыш]], [[Килдебәкова]], [[Килдейәров]], [[Ким]], [[Кириллов]], [[Кирпичников]], [[Кирсанов]], [[Киселёв]], [[Клеменс]], [[Климов]], [[Клоков]], [[Ключарёв]], [[Князев]], [[Кобзев]], [[Ковалевский]], [[Коваленко]], [[Ковалёв]], [[Кожанов]], [[Кожин]], [[Козлов]], [[Козловский]], [[Кокин]], [[Колесников]], [[Комаров]], [[Комлев]], [[Кондратьев]], [[Константинов]], [[Кончаловский]], [[Копылов]], [[Копьёв]], [[Корольков]], [[Королёв]], [[Косенко]], [[Космодемьянский]], [[Костарев]], [[Костенко]], [[Котельников]], [[Котов]], [[Красиков]], [[Красильников]], [[Краснов]], [[Красовский]], [[Краузе]], [[Крашенинников]], [[Кривов]], [[Круглов]], [[Крылов]], [[Крюкова]], [[Крючков]], [[Кудрявцев]], [[Кузьменко]], [[Кулагин]], [[Кулаков]], [[Куликов]], [[Күзбәков]], [[Күлбаев]], [[Күскилдин]], [[Кәбиров]], ;Ҡ * [[Ҡазыханов]], [[Ҡаймирасов]], [[Ҡашаев]], [[Ҡобағошов]], [[Ҡолошев]], [[Ҡолһарин]], [[Ҡорбанаева]], [[Ҡотлогилдин]], [[Ҡотоев]], [[Ҡоҙашев]], [[Ҡоҙаяров]], [[Ҡунаҡов]], ;Л * [[Лаврентьев]], [[Лавров]], [[Ларин]], [[Ларионов]], [[Ласло]], [[Латынин]], [[Лашин]], [[Лебедев]], [[Левинсон-Лессинг]], [[Левитан]], [[Ленский]], [[Леонов]], [[Леонтьев]], [[Лермонтов]], [[Липатов]], [[Лисициан]], [[Лисицын]], [[Лисовский]], [[Литвинов]], [[Лобов]], [[Логинов]], [[Логунов]], [[Лопатин]], [[Лукьянов]], [[Лыков]], [[Лысенко]], [[Лыткин]], [[Львов (фамилия)|Львов]], [[Любимов]], ;М * [[Майоров]], [[Майстренко]], [[Макаров]], [[Максимов]], [[Малышев]], [[Мальков]], [[Мальцев]], [[Манапов]], [[Манатов]], [[Маннанов]], [[Марков]], [[Мартынов]], [[Масленников]], [[Маслов]], [[Матвеев]], [[Матюшин]], [[Мағазов]], [[Медведев]], [[Мельников]], [[Мефодьев]], [[Минаев]], [[Минһажев]], [[Минһажетдинов]], [[Миронов]], [[Мирсаев]], [[Михайлов]], [[Михалёв]], [[Михеев]], [[Мищенко]], [[Миңнуллин]], [[Миһранов]], [[Моисеев]], [[Молодцов]], [[Молчанов]], [[Моратов]], [[Морозов]], [[Москвин]], [[Муратов]], [[Мурзин]], [[Мухачёв]], [[Мухин]], [[Мырҙабаев]], [[Мырҙағолов]], [[Мырҙаҡаев]], [[Мәрҙәнов]], [[Мәсәлимов]], [[Мөҙәрисов]], ;Н * [[Насибуллин]], [[Некрасов]], [[Нестеров]], [[Нечаев]], [[Никифоров]], [[Новиков]], [[Нураев]], [[Нурмөхәмәтов]], [[Нәҙершин]], ;Ң * юҡ ;О * [[Обухов]], [[Овчинников]], [[Огородников]], [[Ожегов]], [[Озеров]], [[Окунев]], [[Орлов]], [[Осипенко]], [[Осипов]], ;Ө * юҡ ;П * [[Павленко]], [[Павлов]], [[Панов]], [[Пантелеев]], [[Парамонов]], [[Парфёнов]], [[Пархоменко]], [[Пегов]], [[Петров]], [[Платонов]], [[Плотников]], [[Плюшар]], [[Покрышкин]], [[Помыкалов]], [[Пономарёв]], [[Попов]], [[Попович]], [[Потанин]], [[Потапов]], [[Привалов]], [[Прохоров]], [[Псянчин]], [[Пугачёв]], [[Пушкин]], ;Р * [[Разин]], [[Распопов]], [[Рахманов]], [[Рахманҡолов]], [[Резников]], [[Роднина]], [[Розанова]], [[Розенберг]], [[Романов]], [[Ромашкин]], [[Рубцова]], [[Руденко]], [[Румянцев]], [[Рыков]], [[Рябов]], [[Рәхимғолов]], ;С * [[Сабиров]], [[Савельев]], [[Савин]], [[Савицкий]], [[Салауатов]], [[Самойлов]], [[Самородов]], [[Самохвалов]], [[Самсонов]], [[Саттаров]], [[Сафонов]], [[Сафуанов]], [[Сахаров]], [[Саяпов]], [[Селивёрстов]], [[Семёнов]], [[Сергеев]], [[Серов]], [[Сибәғәтов]], [[Сидоров]], [[Симонов]], [[Синельников]], [[Скребков]], [[Скрипчинский]], [[Смирнов]], [[Смородин]], [[Собханғолов]], [[Соколов]], [[Соколовский]], [[Солдатов]], [[Соловьёв]], [[Солтанбаев]], [[Сорокин]], [[Сотников]], [[Спивак]], [[Стариков]], [[Старостин]], [[Степанов]], [[Субаев]], [[Сурағолов]], [[Сурин]], [[Суханов]], [[Сухов]], [[Сыров]], [[Сычёв]], [[Сәйетбатталов]], [[Сәйетгәрәев]], [[Сәйетғәлиев]], [[Сәйетғәлин]], [[Сәйфетдинов]], [[Сәйғәфәров]], [[Сәйәхов]], [[Сәлимгәрәев]], [[Сәләхов]], [[Сәмиғуллин]], [[Сәмситов]], [[Сәфиуллин]], [[Сәфәров]], [[Сәфәрғәлиев]], [[Сәфәрғәлин]], [[Сәхәбетдинов]], [[Сәғиҙуллин]], [[Сәғәҙәтов]], [[Сөнәғәтуллин]], ;Ҫ * юҡ ;Т * [[Тажетдинов]], [[Талипов]], [[Тарасов]], [[Тарханов]], [[Теләүбаев]], [[Тимербулатов]], [[Тимеров]], [[Тимерғәлин]], [[Титов]], [[Тихомиров]], [[Тихонов]], [[Ткаченко]], [[Тойғонов]], [[Токарев]], [[Толстиков]], [[Томас]], [[Тотманов]], [[Тоҡомбәтов]], [[Трофимов]], [[Түлебаев]], [[Түрйәнов]], [[Тәвкилев]], ;У * [[Угрюмова]], [[Уразаев]], [[Ураҙбаев]], [[Урдинаран]], [[Урусов]], [[Устинов]], [[Ушаков]], ;Ү * [[Үтәбаев]], ;Ф * [[Фазлыев]], [[Фазылов]], [[Федотов]], [[Филатов]], [[Филимонов]], [[Филиппов]], [[Филоненко]], [[Фомин]], [[Фролов]], [[Фёдоров]], [[Фәйезов]], [[Фәритов]], [[Фәррәхов]], [[Фәсхетдинов]], [[Фәттәхов]], [[Фәтхуллин]], ;Х * [[Хажиев]], [[Хажин]], [[Харитонов]], [[Харламов]], [[Хилажев]], [[Хисаметдинов (Хисамитдинов бар)]], [[Хисамов]], [[Хмелёв]], [[Хохлов]], [[Хромов]], [[Хужин]], [[Хурамшин]], [[Хәзиәхмәтов]], [[Хәйретдинов]], [[Хәйруллин]], [[Хәлитов]], [[Хәтмуллин]], [[Хөснөтдинов]], ;Һ * [[Һатлыҡов]], [[Һағымбаев]], [[Һиҙиәтов]], [[Һәйетҡолов]], [[Һөйөндөков]], ;Ц * [[Цветаев]], [[Цветков]], ;Ч * [[Чавчавадзе]], [[Чайковский]], [[Черкасов]], [[Чернов]], [[Черных]], [[Чесноков]], [[Чиркина]], [[Чудаков]], [[Чуйков]], [[Чумаков]], [[Чуракова]], [[Чурилов]], ;Ш * [[Шамаев]], [[Шаповалов]], [[Шапошников]], [[Шатилов]], [[Шатров]], [[Швецов]], [[Шевченко]], [[Шилкин]], [[Ширяев]], [[Шишков]], [[Шолохов]], [[Шувалов]], [[Шәйхулов]], [[Шәймәрҙәнов]], [[Шәймөхәмәтов]], [[Шәйбәков]], [[Шәмиғолов]], [[Шәрифуллин]], [[Шәрәфетдинов]], [[Шәғәлиев]], [[Шөғәйепов]], ;Щ * [[Щербаков]], [[Щербо]], ;Ы * юҡ ; Э * [[Эйгенсон]] ;Ә * [[Әминов]], [[Әхмәтвәлиев]], [[Әхмәтгәрәев]], [[Әхтәров]], [[Әғләмов]], [[Әҙеһәмов]], [[Әҡбәров]], ;Ю * юҡ ;Я * == Исем менән Фамилия мәҡәләһе == Исем менән Фамилия мәҡәләһе йөкмәткеһен бергә ҡушмағыҙ. Фамилияның барлыҡҡа килгәнен исем менән бәйләү етә. Ә исемдең нимә аңлатҡанын Исем мәҡәләһендә яҙыу урынлы. Фамилия мәҡләһендә исемгә аңлатма биреү артыҡ. Шундай аңлатма арҡалы артабан исем менән бәйле топонимдарға күсеп кителә. Уларҙы Исем мәҡәләһендә яҙырға кәрәк, фамилия мәҡләһендә яҙыу артыҡ. [[Ҡатнашыусы:Рөстәм Нурыев|Рөстәм Нурыев]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Рөстәм Нурыев|әңгәмә]]) 17:42, 4 август 2022 (UTC) fcfyrdess64eo3k3laps95qnjhm8889 0 184450 1148651 1148625 2022-08-04T17:19:53Z Akkashka 14326 wikitext text/x-wiki {{другие значения|Анталья (значения)}} {{НП-Турция |статус = Город |русское название = Анталья |оригинальное название = Antalya |изображение = Анталья-коллаж1.jpg |герб = |флаг = |ширина флага = |ширина герба = |регион = Анталья |регион в таблице = Анталья (ил){{!}}Анталья |район = |вид района = |район в таблице = |община в таблице = |lat_deg= 36 |lon_deg= 30 |lat_min= 54 |lat_sec= |lon_min= 41 |lon_sec= |CoordScale = |внутреннее деление = |дата основания = |первое упоминание = |прежние имена = Атталия, Аттелия, Анталия |статус с = |площадь = 1417 |климат = средиземноморский субтропический<ref>{{Книга|заглавие=Всё о странах мира|ответственный=Выпускающий редактор А. В. Шаронов|год=2008|место=СПб.|издательство=ООО "СЗКЭО"|страницы=204|страниц=272|isbn=987-5-9603-0025-4}}</ref> |официальный язык = |официальный язык-ref = |население = 1 203 994<ref>{{cite web|title=Turkey: Major cities and provinces|url=http://citypopulation.de/Turkey-C20.html|publisher=citypopulation.de|accessdate=2015-02-08|archive-date=2015-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150224193933/http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html|deadlink=no}}</ref> |год переписи = 2014 |население агломерации = 2 222 562 |плотность = 850 |национальный состав = |конфессиональный состав = |этнохороним = анта́лец, анта́льцы<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|30}}</ref>, по другим источникам - анталиец, анталийцы |телефонный код = +90 242 |почтовый индекс = |почтовые индексы = 07x xx |цифровой идентификатор = |вид идентификатора = |сайт = https://www.antalya.bel.tr }} '''Анта́лья'''<ref>Согласно принятой русско-турецкой практической транскрипции, вариант написания «Анталия» является неправильным. Окончание «-ya» транскрибируется как «-ья»: Антал'''ья''' (Antal'''ya'''), Алан'''ья''' (Alan'''ya'''), Кон'''ья''' (Kon'''ya''').</ref> (төр. <span lang="tr" style="font-style:italic;">Antalya</span>) — [[Төркиә|Төркиәнең]] көньяғында [[Урта диңгеҙ]] буйында урынлашҡан курорт һәм порт [[Ҡала|ҡалаһы]] [[Анталья (провинция)|Анталья провинцияһының]] административ үҙәге. Ҡалала даими йәшәгән халыҡ һаны — 1 миллиондан артыҡ, шул уҡ ваҡытта ысынбарлыҡта әүҙем туристик ағым артҡан йәйге осорҙа ҡалала халыҡ һаны 2 миллиондан ашыу кеше булыуы ихтимал. Анталья ҡалаһы территорияһы иҫке һәм яңы ҡала өлөштәренә шартлы бүленгән. Рәсми административ бүленеше — 5 район: Аксу (''Aksu''), Дёшемеалты (''Döşemealtı''), Кепез (''Kepez''), Коньяалты (''Konyaaltı''), Муратпаша (''Muratpaşa''). == Тарихы == Хәҙерге Анталья провинцияһы территорияһында боронғо дәүерҙәрҙән кешеләр йәшәгән, [[Таш быуат|таш]] һәм [[Бронза быуаты|бронза]] быуат торамалары билдәле. Иң боронғо цивилизацияларҙан төбәктә Хет батшалығы оҙағыраҡ хакимлыҡ иткән. [[Файл:Attalus_II_Philadelphus.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Attalus_II_Philadelphus.jpg/220px-Attalus_II_Philadelphus.jpg|мини|Антальяла Аттала II һыны]] Эллинистик осорҙа төбәк Ликия һәм Памфилия составында булған. Пергам батшалығына ингәндән һуң, территория әүҙем үҙләштерелә башлаған, һәм б. э. т. 159 йылда Пергам батшаһы Аттал II (грек. Ατταλος) бойороғо буйынса ''Атталия'' ҡалаһына нигеҙ һалынған. 133 йылда ҡаланы боронғо римлеләр яулап алған. Һуңыраҡ ул император Адриандың ҡышҡы резиденцияһына әүерелә (уның беренсе сәфәре хөрмәтенә хәҙерге көндә лә ҡаланың визит карточкаһы булған Адриан ҡапҡалары төҙөлә). Оҙаҡ ваҡыт Атталияға Рим, һуңынан Византия эйә булған. Б. э. I—II быуаттарҙа төбәктә христианлыҡ тарала. Төбәктә иҡтисади үҫештең тарҡаулығы емергес VIII быуаттағы ер тетрәүенән, ғәрәптәр һәм диңгеҙ пираттары баҫымынан һуң башлана. XI быуатта, сәлжүк экспансияһы башланған осорҙа, төбәктә ислам тарала башлай. 1118 йылда, Византия императоры Иоанн II Комнин осоронда ҡала Византия анклавы була. Ул империяның башҡа ерҙәренән яҡшы уҡ алыҫ урынлашҡан булған һәм шуның арҡаһында илдең башҡа өлөшө менән диңгеҙ аша ғына бәйләнеш мөмкин була. 1119 йылда Иоанн II Комнин төрөктәргә ҡаршы бер нисә поход яһаған һәм ҡоро ерҙән Атталияға юл булдырған. 1204 йылғы ваҡиғаларҙан һуң, Альдобрандини исемле итальян кешеһе ҡала власын үҙ ҡулына ала<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |title=Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert - Carole Hillenbrand - Google Livros<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-12 |archive-date=2022-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220512063352/https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |deadlink=no }}</ref>. [[1206 йыл]]да төрөктәр 16 көн ҡаланы ҡамауҙа тотҡан, әммә 200 кипр рыцарының ярҙамы уға тағы бер йыл ҡаршы тороу мөмкинлеген бирә. 1207 йылда сәлжүктәр төбәкте яулап ала, һәм Атталия тигән грек исеме ''Адалия''ға алмашына. Әммә бер нисә йылдан һуң урындағы мәсихселәр фетнә күтәргән. Ҡала, икенсе тапҡыр йылға яҡын ҡамауҙа торғандан һуң, 1215 йылдың 24 декабрендә төрөктәр тарафынан буйһондорола<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |title=Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand … — Google Books<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-29 |archive-date=2020-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702154134/https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |deadlink=no }}</ref>. Шуныһы ҡыҙыҡлы: икенсе яулау барышында төрөктәр христиандарға йыһат иғлан иткәндәр һәм, еңеүҙән һуң, ҡала стеналарына соҡоп үлем ҡурҡынысы менән янаған мөрәжәғәт яҙғандар; әммә был яҙыуҙы христиан гректар аңламаған. 1321—1423 йылдарҙа Адалия бойондороҡһоҙ Теке бейлегенең үҙәге булған. 1387 йылға урында шул тиклем насар хәлдә булған йәшәгән мәсихселәр хатта Константинополь патриархына православие сиркәүен һаҡлап ҡалыуҙа ярҙам һорап хат яҙғандар. Төрөктәр ҡалған сиркәүҙәргә шул тиклем ҙур һалым һалған, 1397 йылға улар бөлгән тиерлек. 1423 йылда Адалияны (Теке бейлеге менән бергә) төрөк-ғосмандар яулай. Шул уҡ ваҡытта ҡала ''Анталья'' исемен ала (әйтер кәрәк, атамаһы «Анталия» төбәге исеме менән бәйле түгел). Ғосман империяһында Анталья диңгеҙ сауҙа порты булараҡ мөһим роль уйнаған, урындағы ҡолдар һатыу баҙары төбәктә иң ҙурҙарҙың береһе булған, шулай уҡ бында империяның көнсығыш сиктәренә оҙатыу өсөн суднолар йыһазландырылған. Беренсе донъя һуғышынан һуң, 1919—1921 йылдарҙа, ҡаланы итальяндар ваҡытлыса баҫып ала. Анталья [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] етәкселегендәге милли-азатлыҡ хәрәкәтен әҙерләү форпостарының береһенә әүерелә. Азатлыҡ һуғышы йомғаҡтары буйынса Анталья Төркиә Республикаһы составына инә. XX Быуат дауамында ҡала интенсив үҫеш кисерә, эҙмә-эҙлекле ауыл хужалығы, күн сәнәғәте, диңгеҙ транспорты һәм логистика ҡеүәттәре арта. Ҡала территорияһы киңәйгән, транспорт селтәре формалашҡан. Быуат аҙағында, Төркиә Ривьераһының туристик ҡеүәте әүҙем асылғанда, Анталья илдең мөһим туристик үҙәгенә әүерелә, D400 шоссеһы уны башҡа курорт зоналары менән тоташтыра, ә 1998 йылда яңыртылған аэропорт ҡыҫҡа ваҡыт эсендә илдә пассажирҙар ағымы күләме буйынса өсөнсө урын яулай. == Географияһы һәм климаты == Анталья климаты субтропик, йомшаҡ ямғырлы ҡышы һәм оҙайлы эҫе йәйе менән ҡылыҡһырланған тропик һыҙатлы. Антальяла циклондарҙы «фильтрлап» төньяҡҡа үтеп инеүенә ҡамасаулаған Тавр тауҙары арҡаһында, яуым-төшөмдөң күп өлөшө ҡышын яуа. Йәйен яуым-төшөм ҡышҡа ҡарағанда һирәгерәк була. Һауаның сағыштырма дымлылығы йыл әйләнәһенә тиерлек 55%-тан 65 %-ҡа тиклем тәшкил итә. Майҙан октябргә тиклем сағыштырмаса ҡоро миҙгелдә аяҙ, аҙ болотло һауа торошо өҫтөнлөк итә, октябрҙән апрелгә тиклем, һалҡын елдәре һәм мул ямғырҙары менән, дымлы миҙгел өҫтөнлөк итә. Кире һауа температураһы һәм ҡар бик һирәк һәм оҙаҡҡа һуҙылмай. Һыу инеү миҙгеле шартлы рәүештә май уртаһынан ноябрҙең башына тиклем иҫәпләнә. Отрицательные температуры воздуха и снег крайне редки и непродолжительны. Купальный сезон условно считается с середины мая по начало ноября. {{Ҡаланың климаты |Город_род=Антальи |Источник= Климат Антальи [http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ANTALYA],[http://www.weather2travel.com/climate-guides/turkey/antalya-coast/antalya.php], [http://www.pogodaiklimat.ru/doc/normals_1991_2020.txt] | Янв_ср= 11.3 | Янв_ср_осад=130 | Фев_ср= 12.0 | Фев_ср_осад=126.6 | Мар_ср= 13.8 | Мар_ср_осад=99.7 | Апр_ср= 17.0 | Апр_ср_осад=72 | Май_ср= 20.7 | Май_ср_осад=66.2 | Июн_ср= 24.9 | Июн_ср_осад=63 | Июл_ср= 28.7 | Июл_ср_осад=58 | Авг_ср= 28.8 | Авг_ср_осад=64.1 | Сен_ср= 26.0 | Сен_ср_осад=69 | Окт_ср= 22.1 | Окт_ср_осад=85.5 | Ноя_ср= 16.7 | Ноя_ср_осад=101.5 | Дек_ср= 13.0 | Дек_ср_осад=117 | Год_ср= 19.6 | Год_ср_осад=1119.8 | Янв_ср_мин=5.5 | Янв_ср_макс=15 | Фев_ср_мин=5.8 | Фев_ср_макс=15.4 | Мар_ср_мин=7.5 | Мар_ср_макс=18.1 | Апр_ср_мин=10.7 | Апр_ср_макс=21.5 | Май_ср_мин=14.6 | Май_ср_макс=26.1 | Июн_ср_мин=19.1 | Июн_ср_макс=31.4 | Июл_ср_мин=22.3 | Июл_ср_макс=34.6 | Авг_ср_мин=22.1 | Авг_ср_макс=34.4 | Сен_ср_мин=18.7 | Сен_ср_макс=31.4 | Окт_ср_мин=14.7 | Окт_ср_макс=26.9 | Ноя_ср_мин=9.9 | Ноя_ср_макс=21 | Дек_ср_мин=6.9 | Дек_ср_макс=16.4 | Год_ср_мин=13.1 | Год_ср_макс=24.3 | Янв_а_макс=23.9 | Янв_а_мин=-1.2 | Фев_а_макс=23.4 | Фев_а_мин=-0.2 | Мар_а_макс=28.8 | Мар_а_мин=0.6 | Апр_а_макс=33.2 | Апр_а_мин=1.4 | Май_а_макс=37.6 | Май_а_мин=6.7 | Июн_а_макс=43.5 | Июн_а_мин=11.1 | Июл_а_макс=45.2 | Июл_а_мин=14.8 | Авг_а_макс=43.3 | Авг_а_мин=15.3 | Сен_а_макс=41.2 | Сен_а_мин=10.6 | Окт_а_макс=37.7 | Окт_а_мин=4.9 | Ноя_а_макс=33 | Ноя_а_мин=0.8 | Дек_а_макс=25.4 | Дек_а_мин=-0.6 | Год_а_макс=45.2 | Год_а_мин=-1.2 | Янв_вода = 17 | Фев_вода = 16 | Мар_вода = 16 | Апр_вода = 18 | Май_вода = 20 | Июн_вода = 24 | Июл_вода = 26 | Авг_вода = 27 | Сен_вода = 26 | Окт_вода = 24 | Ноя_вода = 21 | Дек_вода = 18 | Год_вода = 21 |}} Анталья провинцияһының рельефы башлыса таулы, ҡала биләмәһе лә бынан ситтә ҡалмай. Яр буйы зонаһының бейеклеге ныҡ текә ҙур (иҫке ҡалала һәйбәт күренә), уларҙың береһендә шарлауыҡ бар. Ярҙан алыҫыраҡ, яңы төҙөлөш зонаһында, өҙөклөктәр аҙыраҡ. == Иҡтисады һәм ҡала инфраструктураһы == [[Файл:Hıdırlık Tower 01.jpg|thumb|200px|Хыдырлык башняһы]] [[Файл:Antalya Clock Tower 02.jpg|thumb|180пкс| Республика майҙанында сәғәтле башня (''Saat kulesi'') һәм мәсет]] [[Файл:Трамвай (Анталья) 1.JPG|thumb|200пкс|Антальяла трамвай]] Ауыл хужалығы, туризм, сауҙа һәм еңел сәнәғәт иҡтисадтың төп тармаҡтары булып тора. Иҡтисади үҫештең сағыштырмаса яңы яҡтарынан 2010-сы йылдарҙа башланған (яңы диңгеҙ портын файҙаланыуға тапшырғандан алып) ял итеү яхталары төҙөлөшөн билдәләп үтергә кәрәк. Ауыл хужалығы үҫемлекселек (цитрус, банан, зәйтүн емеше, алма, томат, ҡыяр, мамыҡсылыҡ), малсылыҡтан (һарыҡтар, ҡош-ҡорт) һәм ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеүҙән (зәйтүн майы, емеш һуттары, консервалар етештереү) тора. Диңгеҙгә сығыуға ҡарамаҫтан, балыҡсылыҡ һәм диңгеҙ продукттары сығарыу төбәктә ғәмәлгә ашырылмай тиерлек. Еңел сәнәғәт иң тәүҙә туҡымасылыҡтан (кейем, көндәлек тормош предметтары) ғибәрәт, бер аҙ күн производстволары бар. Сауҙа һәм туризм ҡаланың һәм төбәктең иҡтисади именлеге нигеҙен тәшкил итә. 2000-се йылдар уртаһына тиклем туристар ағымы башлыса Рәсәй, Украина һәм Германиянан пакет турҙар ҡулланыусыларҙан торған. Һуңғы ваҡытта властар башҡа концепцияны ла эшкә ҡушты — «барыһы ла бар» айырым отелдәр урынына ҡаланың күркәмлегенә һәм уның рекреацион структураларын үҫтереүгә баҫым яһала. Әүҙем туристар ағымы арҡаһында бөтә кимәлдәрҙәге сауҙа ла сәскә ата — ҙур мегамоллдарҙан алып ваҡ шәхси кибеттәргә тиклем. Тарихи үҙәк (иҫке ҡала) Рим, Византия һәм Ғосман архитектура традициялары элементтарын берләштерә. Һаҡланған биналарҙың һәм ҡоролмаларҙың күбеһе ғосман осорона ҡарай. Архитектуранан тыш, Антальяның боронғо ҡалаһы үҙенең боронғо ҡомартҡылары һәм археологик музейы менән билдәле. Анталияла ҙур аэропорт урынлашҡан, уның ике халыҡ-ара терминалы Урта диңгеҙ буйында иң яҡшыларҙың береһе һанала (2014 йылда рекорд ҡуйылды - Анталья аэропорты аша 12,5 миллион кеше үтте). Автомобиль юлдарының сифаты юғары кимәлдә. Баш ҡалала бик күп дөйөм туҡланыу ойошмалары һәм күңел асыу йорттары урынлашҡан. Яр буйы зонаһы пляждарҙан (уларҙың күбеһе юғары уңайлылыҡ һәм таҙалыҡ кимәле өсөн наградалар менән билдәләнгән), балалар аттракциондарынан, һыу күңел асыу сараларынан һәм ҙур булмаған пляждағы кафе-ресторандарынан тора. Ҡала ситендә отель һәм ҡунаҡханалар аҙ, улар н геҙҙә ҡала яны ҡасабаларында урынлашҡан. Ҡалала 2 университет (Анталья туризм академияһы һәм Акдениз (Akdeniz University), 3 спорт комплексы, мәктәптәр, дауаханалар һәм мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары эшләп килә. Антальяның илдең ҡалған өлөшө менән бәйләнешен һауа, һыу һәм автобус транспорты тәьмин итә, тимер юл юҡ. Бынан тыш, автобустар, трамвайҙар (ҡаланың тарихи өлөшөндә боронғо һәм бөтә ҡаланы үткән заманса монорельс формаһындағы) һәм маршрут таксиҙары (долмуштар) ҡала эсендәге йәмәғәт транспортынан ғибәрәт, автобус һәм трамвайҙарҙа юл хаҡы өсөн берҙәм Antalyakart картаһы һәм банк карталары менән түләү ойошторолған. Анталья шулай уҡ Көнбайыш Европа мегаполистары кимәлендә тиерлек төрөк үлсәмдәре буйынса үҫешкән велоинфраструктураға эйә (велоюлдар, велопарковкалар, велосипедтар прокаты). Һуңғы йылдарҙа Анталияла даими йәшәүсе урыҫтар һанының тотороҡло үҫеш тенденцияһы күҙәтелә. Күсемһеҙ милек һатып алыу ҡала ҡаҙнаһына тос өлөш индерә. Күскенселәрҙең мәнфәғәттәрен яҡлап, ҡала властары рус телле микромөхит булдырыуға булышлыҡ итә: бер нисә мәктәптә рус телле кластар бар, күп кенә магазиндарҙа русса аралашҡан бер хеҙмәткәр булһа ла бар. == Туристик иҫтәлекле урындар == <!-- Природные: * [[Дюденские водопады|Водопад Дюден]] * Пляжи Коньяалты и Лара * Гора Тюнектепе с обзорной площадкой [[Файл:Atatürk Hüseyin Gezer Antalya Cumhuriyet Meydani.jpg|thumb|Памятник Ататюрку|266x266пкс]] Рукотворные: * Крепостные стены * Район площади Республики и [[Калеичи]] (Старый город): [[Дом-музей Ататюрка (Анталья)|дом-музей Ататюрка]], мечеть Муратпаша, [[мечеть Текели Мехмета-паши]], [[минарет Йивли]], [[мечеть Искеле]], [[Ворота Адриана|Адриановы ворота]], [[башня Хыдырлык]], часовая башня * Памятники [[Ататюрк, Мустафа Кемаль|Мустафе Кемалю Ататюрку]] и [[Кей-Кубад I|Ала-ад-Дину Кей-Кубаду]] * Археологический музей * Конференц-центр ''«Nest»'' в курортном районе [[Белек]] * Водный комплекс с аквапарком, дельфинарием и аквариумом * Зоопарк Антальи * Археологические памятники античной эпохи в окрестностях города: амфитеатр в [[Аспендос]]е, развалины [[Перге]] События и мероприятия: * Кинофестиваль «[[Международный анталийский кинофестиваль|Золотой апельсин]]» * Международный фестиваль скульптур из песка * Футбольные и гандбольные матчи в комплексе «[[Анталья Арена]]» * Театрализованные представления в театре [[Аспендос]]а * Ежегодное первенство по национальной борьбе в масле Также многие путеводители относят к достопримечательностям и городские парки: Караали-оглы (в старом городе), Мермерли (в старом городе около порта), Коньяалты (в одноимённом районе города), национальный парк «Водопад Куршунлу» в окрестностях города. --> == Туғанлашҡан ҡалалар == * {{Флаг|Россия}} [[Ростов-на-Дону]], [[Россия]] (1995)<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190514171031/http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|archivedate=2019-05-14|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Германия}} [[Нюрнберг]], [[Германия]] (1997)<ref name="автоссылка1" /> * {{Флаг|Израиль}} [[Бат-Ям]], [[Израиль]] (1997) * {{Флаг|Турецкая Республика Северного Кипра}}/{{Флаг|Республика Кипр}} [[Фамагуста]], [[Турецкая Республика Северного Кипра|ТРСК]]/[[Республика Кипр]] * {{Флаг|Россия}} [[Казань]], [[Россия]] (2002)<ref>{{Cite web|url=http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=www.antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-08|archive-date=2019-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190508232617/http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Казахстан}} [[Талдыкорган]], [[Казахстан]] (2003) * {{Флаг|Россия}}/{{Флаг|Украина}} [[Ялта]], [[Россия]]/[[Украина]]<ref>Данный населённый пункт расположен на территории [[Крым|Крымского полуострова]], бо́льшая часть которого является объектом [[Проблема принадлежности Крыма|территориальных разногласий]] между [[Россия|Россией]], контролирующей спорную территорию, и [[Украина|Украиной]], в пределах признанных международным сообществом границ которой спорная территория находится. Согласно [[Федеративное устройство России|федеративному устройству России]], на спорной территории Крыма располагаются [[субъекты Российской Федерации]] — [[Республика Крым]] и [[Административно-территориальное деление города федерального значения Севастополя|город федерального значения Севастополь]]. Согласно [[Административное деление Украины|административному делению Украины]], на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — [[Автономная Республика Крым]] и [[Территория, подчинённая Севастопольскому городскому совету|город со специальным статусом Севастополь]].</ref> (2008) * {{Флаг|Швеция}} [[Мальмё]], [[Швеция]] (2008) * {{Флаг|США}} [[Остин (Техас)|Остин]], [[Техас]], [[Соединённые Штаты Америки|США]] (2008) * {{Флаг|Босния и Герцеговина}} [[Мостар]], [[Босния и Герцеговина]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Хайкоу]], [[Китай]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Куньмин]], [[Китай]] (2012) * {{Флаг|Республика Корея}} [[Чонджу (Республика Корея)|Чонджу]], [[Республика Корея|Южная Корея]] (2013) * {{Флаг|Россия}} [[Владимир (город, Россия)|Владимир]], [[Россия]] (2013) * {{Флаг|Китай}} [[Синин]], [[Китай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Циндао]], [[Китай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Урумчи]], [[Китай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Ливань]] (округ), [[Гуанчжоу]], [[Китай]] (2015) * {{Флаг|Республика Корея}}[[Сунчхон]], [[Республика Корея|Южная Корея]] (2016) * {{Флаг|США}} [[Майами]], [[Соединённые Штаты Америки|США]] (2017) * {{Флаг|Испания}}[[Севилья]], [[Испания]] (2017) <!-- == Галерея == <gallery mode="nolines"> Файл:Antalya from an airplane window 2022.jpg|Анталья из иллюминатора самолёта Файл:Дюденский водопад (Анталья).JPG|Водопад Дюден Файл:Гавань Анталья - panoramio.jpg|Старая гавань в Калеичи Файл:На площади Ататюрка (Анталья).JPG|Площадь Ататюрка Файл:Вид на минарет Йивли (Анталья).JPG|Минарет Йивли Файл:Башня Хыдырлык. Анталья. Турция - panoramio.jpg|Башня Хыдырлык Файл:Анталья современная(1 млн. населения) - panoramio.jpg|Типичная жилая застройка в новом районе Файл:Мечеть Текели Мехмет Паши (Анталья).JPG|Мечеть Текели Мехмет Паши Файл:Antalya Airport International Terminal.jpg|Аэропорт Антальи Файл:Antalya 2016 03.jpg|Пляж в районе Лара Файл:Antalya - Kaleiçi.JPG|Панорама старого города Файл:Antalya Müzesi - Museumsgarten.JPG|В археологическом музее Антальи Файл:Antalya Hafen.jpg|Вид на старую гавань и Калеичи с высоты Файл:Antalya Altstadt.JPG|Улица с исторической застройкой в старом городе Файл:Antalya Clock Tower 03.jpg|Часовая башня Файл:Hadrians Gate.jpg|Адриановы ворота Файл:Love Antalya.jpg|Инсталляция в новом районе Файл:Antalya Nostalgic Tram.jpg|Ретро-трамвай на улицах Антальи Файл:Antalya Aquarium.jpg|Аквариум Файл:Antalya - 2010 - panoramio.jpg|Старая гавань в сумерках Файл:Antalya Flughafen Internationaler Terminal.JPG|Аэропорт Антальи Файл:Yeni Antalya Stadyumu - 23.6.15.JPG|Спортивный комплекс Antalya Arena Файл:Antalya bay west.jpg|Вид на гавань и округ [[Коньяалты]] Файл:Kaledibi street.jpg|Улица в старой части города </gallery> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Викисловарь|Анталья}} {{Commonscat-inline||Анталья}} * {{official|https://www.antalya.bel.tr|Антальи|lang=tr}} {{Внешние ссылки}} {{Города Турции}} [[Категория:Анталья| ]] [[Категория:Төркиә курорттары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] 2mpv1tif99pppz5z3mcqp41em9os7z7 1148664 1148651 2022-08-04T18:09:31Z Akkashka 14326 wikitext text/x-wiki {{БМ|Анталья}} {{НП-Төркиә |статус = ҡала |русское название = Анталья |оригинальное название = Antalya |изображение = Анталья-коллаж1.jpg |герб = |флаг = |ширина флага = |ширина герба = |регион = Анталья |регион в таблице = Анталья (ил){{!}}Анталья |район = |вид района = |район в таблице = |община в таблице = |lat_deg= 36 |lon_deg= 30 |lat_min= 54 |lat_sec= |lon_min= 41 |lon_sec= |CoordScale = |внутреннее деление = |дата основания = |первое упоминание = |прежние имена = Атталия, Аттелия, Анталия |статус с = |площадь = 1417 |климат = урта диңгеҙ субтропик<ref>{{Книга|заглавие=Всё о странах мира|ответственный=Выпускающий редактор А. В. Шаронов|год=2008|место=СПб.|издательство=ООО "СЗКЭО"|страницы=204|страниц=272|isbn=987-5-9603-0025-4}}</ref> |официальный язык = |официальный язык-ref = |население = 1 203 994<ref>{{cite web|title=Turkey: Major cities and provinces|url=http://citypopulation.de/Turkey-C20.html|publisher=citypopulation.de|accessdate=2015-02-08|archive-date=2015-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150224193933/http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html|deadlink=no}}</ref> |год переписи = 2014 |население агломерации = 2 222 562 |плотность = 850 |национальный состав = |конфессиональный состав = |этнохороним = анта́лья кешеһе, анта́льялылар<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|30}}</ref>, по другим источникам - анталиец, анталийцы |телефонный код = +90 242 |почтовый индекс = |почтовые индексы = 07x xx |цифровой идентификатор = |вид идентификатора = |сайт = https://www.antalya.bel.tr }} '''Анта́лья'''<ref>Согласно принятой русско-турецкой практической транскрипции, вариант написания «Анталия» является неправильным. Окончание «-ya» транскрибируется как «-ья»: Антал'''ья''' (Antal'''ya'''), Алан'''ья''' (Alan'''ya'''), Кон'''ья''' (Kon'''ya''').</ref> (төр. <span lang="tr" style="font-style:italic;">Antalya</span>) — [[Төркиә|Төркиәнең]] көньяғында [[Урта диңгеҙ]] буйында урынлашҡан курорт һәм порт [[Ҡала|ҡалаһы]] [[Анталья (провинция)|Анталья провинцияһының]] административ үҙәге. Ҡалала даими йәшәгән халыҡ һаны — 1 миллиондан артыҡ, шул уҡ ваҡытта ысынбарлыҡта, әүҙем туристик ағым артҡан йәйге осорҙа, ҡалала халыҡ һаны 2 миллиондан ашыу кеше булыуы ихтимал. Анталья ҡалаһы территорияһы иҫке һәм яңы ҡала өлөштәренә шартлы бүленгән. Рәсми административ бүленеше — 5 район: Аксу (''Aksu''), Дёшемеалты (''Döşemealtı''), Кепез (''Kepez''), Коньяалты (''Konyaaltı''), Муратпаша (''Muratpaşa''). == Тарихы == Хәҙерге Анталья провинцияһы территорияһында боронғо дәүерҙәрҙән кешеләр йәшәгән, [[Таш быуат|таш]] һәм [[Бронза быуаты|бронза]] быуат торамалары билдәле. Иң боронғо цивилизацияларҙан төбәктә Хет батшалығы оҙағыраҡ хакимлыҡ иткән. [[Файл:Attalus_II_Philadelphus.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Attalus_II_Philadelphus.jpg/220px-Attalus_II_Philadelphus.jpg|мини|Антальяла Аттала II һыны]] Эллинистик осорҙа төбәк Ликия һәм Памфилия составында булған. Пергам батшалығына ингәндән һуң, территория әүҙем үҙләштерелә башлаған, һәм б. э. т. 159 йылда Пергам батшаһы Аттал II (грек. Ατταλος) бойороғо буйынса ''Атталия'' ҡалаһына нигеҙ һалынған. 133 йылда ҡаланы боронғо римлеләр яулап алған. Һуңыраҡ ул император Адриандың ҡышҡы резиденцияһына әүерелә (уның беренсе сәфәре хөрмәтенә хәҙерге көндә лә ҡаланың визит карточкаһы булған Адриан ҡапҡалары төҙөлә). Оҙаҡ ваҡыт Атталияға Рим, һуңынан Византия эйә булған. Б. э. I—II быуаттарҙа төбәктә христианлыҡ тарала. Төбәктә иҡтисади үҫештең тарҡаулығы емергес VIII быуаттағы ер тетрәүенән, ғәрәптәр һәм диңгеҙ пираттары баҫымынан һуң башлана. XI быуатта, сәлжүк экспансияһы башланған осорҙа, төбәктә ислам тарала башлай. 1118 йылда, Византия императоры Иоанн II Комнин осоронда ҡала Византия анклавы була. Ул империяның башҡа ерҙәренән яҡшы уҡ алыҫ урынлашҡан булған һәм шуның арҡаһында илдең башҡа өлөшө менән диңгеҙ аша ғына бәйләнеш мөмкин була. 1119 йылда Иоанн II Комнин төрөктәргә ҡаршы бер нисә поход яһаған һәм ҡоро ерҙән Атталияға юл булдырған. 1204 йылғы ваҡиғаларҙан һуң, Альдобрандини исемле итальян кешеһе ҡала власын үҙ ҡулына ала<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |title=Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert - Carole Hillenbrand - Google Livros<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-12 |archive-date=2022-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220512063352/https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |deadlink=no }}</ref>. [[1206 йыл]]да төрөктәр 16 көн ҡаланы ҡамауҙа тотҡан, әммә 200 кипр рыцарының ярҙамы уға тағы бер йыл ҡаршы тороу мөмкинлеген бирә. 1207 йылда сәлжүктәр төбәкте яулап ала, һәм Атталия тигән грек исеме ''Адалия''ға алмашына. Әммә бер нисә йылдан һуң урындағы мәсихселәр фетнә күтәргән. Ҡала, икенсе тапҡыр йылға яҡын ҡамауҙа торғандан һуң, 1215 йылдың 24 декабрендә төрөктәр тарафынан буйһондорола<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |title=Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand … — Google Books<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-29 |archive-date=2020-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702154134/https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |deadlink=no }}</ref>. Шуныһы ҡыҙыҡлы: икенсе яулау барышында төрөктәр христиандарға йыһат иғлан иткәндәр һәм, еңеүҙән һуң, ҡала стеналарына соҡоп үлем ҡурҡынысы менән янаған мөрәжәғәт яҙғандар; әммә был яҙыуҙы христиан гректар аңламаған. 1321—1423 йылдарҙа Адалия бойондороҡһоҙ Теке бейлегенең үҙәге булған. 1387 йылға урында шул тиклем насар хәлдә булған йәшәгән мәсихселәр хатта Константинополь патриархына православие сиркәүен һаҡлап ҡалыуҙа ярҙам һорап хат яҙғандар. Төрөктәр ҡалған сиркәүҙәргә шул тиклем ҙур һалым һалған, 1397 йылға улар бөлгән тиерлек. 1423 йылда Адалияны (Теке бейлеге менән бергә) төрөк-ғосмандар яулай. Шул уҡ ваҡытта ҡала ''Анталья'' исемен ала (әйтер кәрәк, атамаһы «Анталия» төбәге исеме менән бәйле түгел). Ғосман империяһында Анталья диңгеҙ сауҙа порты булараҡ мөһим роль уйнаған, урындағы ҡолдар һатыу баҙары төбәктә иң ҙурҙарҙың береһе булған, шулай уҡ бында империяның көнсығыш сиктәренә оҙатыу өсөн суднолар йыһазландырылған. Беренсе донъя һуғышынан һуң, 1919—1921 йылдарҙа, ҡаланы итальяндар ваҡытлыса баҫып ала. Анталья [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] етәкселегендәге милли-азатлыҡ хәрәкәтен әҙерләү форпостарының береһенә әүерелә. Азатлыҡ һуғышы йомғаҡтары буйынса Анталья Төркиә Республикаһы составына инә. XX Быуат дауамында ҡала интенсив үҫеш кисерә, эҙмә-эҙлекле ауыл хужалығы, күн сәнәғәте, диңгеҙ транспорты һәм логистика ҡеүәттәре арта. Ҡала территорияһы киңәйгән, транспорт селтәре формалашҡан. Быуат аҙағында, Төркиә Ривьераһының туристик ҡеүәте әүҙем асылғанда, Анталья илдең мөһим туристик үҙәгенә әүерелә, D400 шоссеһы уны башҡа курорт зоналары менән тоташтыра, ә 1998 йылда яңыртылған аэропорт ҡыҫҡа ваҡыт эсендә илдә пассажирҙар ағымы күләме буйынса өсөнсө урын яулай. == Географияһы һәм климаты == Анталья климаты субтропик, йомшаҡ ямғырлы ҡышы һәм оҙайлы эҫе йәйе менән ҡылыҡһырланған тропик һыҙатлы. Антальяла циклондарҙы «фильтрлап» төньяҡҡа үтеп инеүенә ҡамасаулаған Тавр тауҙары арҡаһында, яуым-төшөмдөң күп өлөшө ҡышын яуа. Йәйен яуым-төшөм ҡышҡа ҡарағанда һирәгерәк була. Һауаның сағыштырма дымлылығы йыл әйләнәһенә тиерлек 55%-тан 65 %-ҡа тиклем тәшкил итә. Майҙан октябргә тиклем сағыштырмаса ҡоро миҙгелдә аяҙ, аҙ болотло һауа торошо өҫтөнлөк итә, октябрҙән апрелгә тиклем, һалҡын елдәре һәм мул ямғырҙары менән, дымлы миҙгел өҫтөнлөк итә. Кире һауа температураһы һәм ҡар бик һирәк һәм оҙаҡҡа һуҙылмай. Һыу инеү миҙгеле шартлы рәүештә май уртаһынан ноябрҙең башына тиклем иҫәпләнә. Отрицательные температуры воздуха и снег крайне редки и непродолжительны. Купальный сезон условно считается с середины мая по начало ноября. {{Ҡаланың климаты |Город_род=Антальи |Источник= Климат Антальи [http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ANTALYA],[http://www.weather2travel.com/climate-guides/turkey/antalya-coast/antalya.php], [http://www.pogodaiklimat.ru/doc/normals_1991_2020.txt] | Янв_ср= 11.3 | Янв_ср_осад=130 | Фев_ср= 12.0 | Фев_ср_осад=126.6 | Мар_ср= 13.8 | Мар_ср_осад=99.7 | Апр_ср= 17.0 | Апр_ср_осад=72 | Май_ср= 20.7 | Май_ср_осад=66.2 | Июн_ср= 24.9 | Июн_ср_осад=63 | Июл_ср= 28.7 | Июл_ср_осад=58 | Авг_ср= 28.8 | Авг_ср_осад=64.1 | Сен_ср= 26.0 | Сен_ср_осад=69 | Окт_ср= 22.1 | Окт_ср_осад=85.5 | Ноя_ср= 16.7 | Ноя_ср_осад=101.5 | Дек_ср= 13.0 | Дек_ср_осад=117 | Год_ср= 19.6 | Год_ср_осад=1119.8 | Янв_ср_мин=5.5 | Янв_ср_макс=15 | Фев_ср_мин=5.8 | Фев_ср_макс=15.4 | Мар_ср_мин=7.5 | Мар_ср_макс=18.1 | Апр_ср_мин=10.7 | Апр_ср_макс=21.5 | Май_ср_мин=14.6 | Май_ср_макс=26.1 | Июн_ср_мин=19.1 | Июн_ср_макс=31.4 | Июл_ср_мин=22.3 | Июл_ср_макс=34.6 | Авг_ср_мин=22.1 | Авг_ср_макс=34.4 | Сен_ср_мин=18.7 | Сен_ср_макс=31.4 | Окт_ср_мин=14.7 | Окт_ср_макс=26.9 | Ноя_ср_мин=9.9 | Ноя_ср_макс=21 | Дек_ср_мин=6.9 | Дек_ср_макс=16.4 | Год_ср_мин=13.1 | Год_ср_макс=24.3 | Янв_а_макс=23.9 | Янв_а_мин=-1.2 | Фев_а_макс=23.4 | Фев_а_мин=-0.2 | Мар_а_макс=28.8 | Мар_а_мин=0.6 | Апр_а_макс=33.2 | Апр_а_мин=1.4 | Май_а_макс=37.6 | Май_а_мин=6.7 | Июн_а_макс=43.5 | Июн_а_мин=11.1 | Июл_а_макс=45.2 | Июл_а_мин=14.8 | Авг_а_макс=43.3 | Авг_а_мин=15.3 | Сен_а_макс=41.2 | Сен_а_мин=10.6 | Окт_а_макс=37.7 | Окт_а_мин=4.9 | Ноя_а_макс=33 | Ноя_а_мин=0.8 | Дек_а_макс=25.4 | Дек_а_мин=-0.6 | Год_а_макс=45.2 | Год_а_мин=-1.2 | Янв_вода = 17 | Фев_вода = 16 | Мар_вода = 16 | Апр_вода = 18 | Май_вода = 20 | Июн_вода = 24 | Июл_вода = 26 | Авг_вода = 27 | Сен_вода = 26 | Окт_вода = 24 | Ноя_вода = 21 | Дек_вода = 18 | Год_вода = 21 |}} Анталья провинцияһының рельефы башлыса таулы, ҡала биләмәһе лә бынан ситтә ҡалмай. Яр буйы зонаһының бейеклеге ныҡ текә ҙур (иҫке ҡалала һәйбәт күренә), уларҙың береһендә шарлауыҡ бар. Ярҙан алыҫыраҡ, яңы төҙөлөш зонаһында, өҙөклөктәр аҙыраҡ. == Иҡтисады һәм ҡала инфраструктураһы == [[Файл:Hıdırlık Tower 01.jpg|thumb|200px|Хыдырлык башняһы]] [[Файл:Antalya Clock Tower 02.jpg|thumb|180пкс| Республика майҙанында сәғәтле башня (''Saat kulesi'') һәм мәсет]] [[Файл:Трамвай (Анталья) 1.JPG|thumb|200пкс|Антальяла трамвай]] Ауыл хужалығы, туризм, сауҙа һәм еңел сәнәғәт иҡтисадтың төп тармаҡтары булып тора. Иҡтисади үҫештең сағыштырмаса яңы яҡтарынан 2010-сы йылдарҙа башланған (яңы диңгеҙ портын файҙаланыуға тапшырғандан алып) ял итеү яхталары төҙөлөшөн билдәләп үтергә кәрәк. Ауыл хужалығы үҫемлекселек (цитрус, банан, зәйтүн емеше, алма, томат, ҡыяр, мамыҡсылыҡ), малсылыҡтан (һарыҡтар, ҡош-ҡорт) һәм ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеүҙән (зәйтүн майы, емеш һуттары, консервалар етештереү) тора. Диңгеҙгә сығыуға ҡарамаҫтан, балыҡсылыҡ һәм диңгеҙ продукттары сығарыу төбәктә ғәмәлгә ашырылмай тиерлек. Еңел сәнәғәт иң тәүҙә туҡымасылыҡтан (кейем, көндәлек тормош предметтары) ғибәрәт, бер аҙ күн производстволары бар. Сауҙа һәм туризм ҡаланың һәм төбәктең иҡтисади именлеге нигеҙен тәшкил итә. 2000-се йылдар уртаһына тиклем туристар ағымы башлыса Рәсәй, Украина һәм Германиянан пакет турҙар ҡулланыусыларҙан торған. Һуңғы ваҡытта властар башҡа концепцияны ла эшкә ҡушты — «барыһы ла бар» айырым отелдәр урынына ҡаланың күркәмлегенә һәм уның рекреацион структураларын үҫтереүгә баҫым яһала. Әүҙем туристар ағымы арҡаһында бөтә кимәлдәрҙәге сауҙа ла сәскә ата — ҙур мегамоллдарҙан алып ваҡ шәхси кибеттәргә тиклем. Тарихи үҙәк (иҫке ҡала) Рим, Византия һәм Ғосман архитектура традициялары элементтарын берләштерә. Һаҡланған биналарҙың һәм ҡоролмаларҙың күбеһе ғосман осорона ҡарай. Архитектуранан тыш, Антальяның боронғо ҡалаһы үҙенең боронғо ҡомартҡылары һәм археологик музейы менән билдәле. Анталияла ҙур аэропорт урынлашҡан, уның ике халыҡ-ара терминалы Урта диңгеҙ буйында иң яҡшыларҙың береһе һанала (2014 йылда рекорд ҡуйылды — Анталья аэропорты аша 12,5 миллион кеше үтте). Автомобиль юлдарының сифаты юғары кимәлдә. Баш ҡалала бик күп дөйөм туҡланыу ойошмалары һәм күңел асыу йорттары урынлашҡан. Яр буйы зонаһы пляждарҙан (уларҙың күбеһе юғары уңайлылыҡ һәм таҙалыҡ кимәле өсөн наградалар менән билдәләнгән), балалар аттракциондарынан, һыу күңел асыу сараларынан һәм ҙур булмаған пляждағы кафе-ресторандарынан тора. Ҡала ситендә отель һәм ҡунаҡханалар аҙ, улар н геҙҙә ҡала яны ҡасабаларында урынлашҡан. Ҡалала 2 университет (Анталья туризм академияһы һәм Акдениз (Akdeniz University), 3 спорт комплексы, мәктәптәр, дауаханалар һәм мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары эшләп килә. Антальяның илдең ҡалған өлөшө менән бәйләнешен һауа, һыу һәм автобус транспорты тәьмин итә, тимер юл юҡ. Бынан тыш, автобустар, трамвайҙар (ҡаланың тарихи өлөшөндә боронғо һәм бөтә ҡаланы үткән заманса монорельс формаһындағы) һәм маршрут таксиҙары (долмуштар) ҡала эсендәге йәмәғәт транспортынан ғибәрәт, автобус һәм трамвайҙарҙа юл хаҡы өсөн берҙәм Antalyakart картаһы һәм банк карталары менән түләү ойошторолған. Анталья шулай уҡ Көнбайыш Европа мегаполистары кимәлендә тиерлек төрөк үлсәмдәре буйынса үҫешкән велоинфраструктураға эйә (велоюлдар, велопарковкалар, велосипедтар прокаты). Һуңғы йылдарҙа Анталияла даими йәшәүсе урыҫтар һанының тотороҡло үҫеш тенденцияһы күҙәтелә. Күсемһеҙ милек һатып алыу ҡала ҡаҙнаһына тос өлөш индерә. Күскенселәрҙең мәнфәғәттәрен яҡлап, ҡала властары рус телле микромөхит булдырыуға булышлыҡ итә: бер нисә мәктәптә рус телле кластар бар, күп кенә магазиндарҙа русса аралашҡан бер хеҙмәткәр булһа ла бар. == Туристик иҫтәлекле урындар == Тәбиғи: * Дюден шарлауығы * Коньяалты һәм Лара пляждары * Төнәктәпә тауы (күҙәтеү майҙансығы бар) [[Файл:Atatürk Hüseyin Gezer Antalya Cumhuriyet Meydani.jpg|thumb|Ататөрк һәйкәле|266x266пкс]] Кеше ҡулы булдырған: * Ҡәлғә диуарҙары * Республика майҙаны һәм [[Калеичи]] районы (Иҫке ҡала): Ататөрк йорт-музейы, Моратпаша мәсете, Тәкәле Меһмет паша мәсете, Йивли манараһы, Искеле мәсете, Адриан ҡапҡалары, Хыдырлыҡ башняһы, сәғәтле башня * [[Ататюрк Мустафа Кемаль|Мустафа Кәмал Ататөрк]] һәм Кей-Кубад I (Ала-әд-Дин Кей-Кубад һәйкәлдәре * Археологик музей * [[Белек]] курорт районында ''«Nest»'' конференц-үҙәк * Аквапарк, дельфинарий һәм аквариумлы һыу комплексы * Анталья зоопаркы * Ҡала тирә-янында боронғо осор археологик һәйкәләдәр: Аспендостағы амфитеатр, Перге харабалары Ваҡиғалар һәм саралар: * «Алтын әфлисун халыҡ-ара Анталья» кинофестивале * Ҡом һынташтар халыҡ-ара фестивале * «Анталья Арена» комплексында футбол һәм гандбол матчтары * Аспендос театрында театраль тамашалар * Май эсендә милли көрәш буйынса йыл һайын үткәрелеүсе беренселек Шулай уҡ күп кенә белешмәләр: Караали-оглы (иҫке ҡалала), Мермерли (иҫке ҡалала порт янында), Коньяалты (ҡаланың шул уҡ исемле районында), ҡала янындағы «Көршөнлө шарлауығы» милли паркын иҫтәлекле урындар һәм ҡала парктары тип билдәләй. == Туғанлашҡан ҡалалар == * {{Флаг|Россия}} [[Ростов-на-Дону]], [[Рәсәй]] (1995)<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190514171031/http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|archivedate=2019-05-14|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Германия}} [[Нюрнберг]], [[Германия]] (1997)<ref name="автоссылка1" /> * {{Флаг|Израиль}} [[Бат-Ям]], [[Израиль]] (1997) * {{Флаг|Турецкая Республика Северного Кипра}}/{{Флаг|Республика Кипр}} [[Фамагуста]], [[Төньяҡ Кипр Төрөк Республикаһы|ТРСК]]/[[Кипр Республикаһы]] * {{Флаг|Россия}} [[Ҡазан]], [[Рәсәй]] (2002)<ref>{{Cite web|url=http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=www.antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-08|archive-date=2019-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190508232617/http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Казахстан}} [[Талдыҡорған]], [[Ҡаҙағстан]] (2003) * {{Флаг|Россия}}/{{Флаг|Украина}} [[Ялта]], [[Рәсәй]]/[[Украина]]<ref>Данный населённый пункт расположен на территории [[Крым|Крымского полуострова]], бо́льшая часть которого является объектом [[Проблема принадлежности Крыма|территориальных разногласий]] между [[Россия|Россией]], контролирующей спорную территорию, и [[Украина|Украиной]], в пределах признанных международным сообществом границ которой спорная территория находится. Согласно [[Федеративное устройство России|федеративному устройству России]], на спорной территории Крыма располагаются [[субъекты Российской Федерации]] — [[Республика Крым]] и [[Административно-территориальное деление города федерального значения Севастополя|город федерального значения Севастополь]]. Согласно [[Административное деление Украины|административному делению Украины]], на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — [[Автономная Республика Крым]] и [[Территория, подчинённая Севастопольскому городскому совету|город со специальным статусом Севастополь]].</ref> (2008) * {{Флаг|Швеция}} [[Мальмё]], [[Швеция]] (2008) * {{Флаг|США}} [[Остин (Техас)|Остин]], [[Техас]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2008) * {{Флаг|Босния и Герцеговина}} [[Мостар]], [[Босния һәм Герцеговина]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Хайкоу]], [[Ҡытай]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Куньмин]], [[Ҡытай]] (2012) * {{Флаг|Республика Корея}} [[Чонджу (Республика Корея)|Чонджу]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2013) * {{Флаг|Россия}} [[Владимир (город, Россия)|Владимир]], [[Рәсәй]] (2013) * {{Флаг|Китай}} [[Синин]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Циндао]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Урумчи]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Ливань]] (округ), [[Гуанчжоу]], [[Ҡытай]] (2015) * {{Флаг|Республика Корея}}[[Сунчхон]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2016) * {{Флаг|США}} [[Майами]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2017) * {{Флаг|Испания}}[[Севилья]], [[Испания]] (2017) == Галерея == <gallery mode="nolines"> Файл:Antalya from an airplane window 2022.jpg|Анталья — самолёт иллюминаторынан Файл:Дюденский водопад (Анталья).JPG|Дюден шарлауығы Файл:Гавань Анталья - panoramio.jpg|Калеичиҙа иҫке гавань Файл:На площади Ататюрка (Анталья).JPG|Ататөрк майҙаны Файл:Вид на минарет Йивли (Анталья).JPG|Йивли манараһы Файл:Башня Хыдырлык. Анталья. Турция - panoramio.jpg|Хыдырлыҡ башняһы Файл:Анталья современная(1 млн. населения) - panoramio.jpg|Яңы райондағы типик торлаҡ төҙөлөшө Файл:Мечеть Текели Мехмет Паши (Анталья).JPG|Текели Меһмет Пашаның мәсете Файл:Antalya Airport International Terminal.jpg|Анталья аэропорты Файл:Antalya 2016 03.jpg|Лара районындағы пляж Файл:Antalya - Kaleiçi.JPG|Иҫке ҡала панорамаһы Файл:Antalya Müzesi - Museumsgarten.JPG|Анталья археология музейында Файл:Antalya Hafen.jpg|Иҫке гавань һәм Калеичиҙың бейектән күренеше Файл:Antalya Altstadt.JPG|Иҫке ҡалалағы тарихи төҙөлмәләр урамы Файл:Antalya Clock Tower 03.jpg|Сәғәтле башня Файл:Hadrians Gate.jpg|Адриан ҡапҡаһы Файл:Love Antalya.jpg|Яңы районда инсталляция Файл:Antalya Nostalgic Tram.jpg| Анталья урамдарында ретро-трамвайҙар Файл:Antalya Aquarium.jpg|Аквариум Файл:Antalya - 2010 - panoramio.jpg|Иҫке гавань эңер ваҡытында Файл:Antalya Flughafen Internationaler Terminal.JPG|Анталья аэропорты Файл:Yeni Antalya Stadyumu - 23.6.15.JPG|Antalya Arena спорт комплексы Файл:Antalya bay west.jpg|Гавань һәм [[Коньяалты]] округы күренеше Файл:Kaledibi street.jpg| Ҡаланың иҫке өлөшөндәге урам </gallery> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Викисловарь|Анталья}} {{Commonscat-inline||Анталья}} * {{official|https://www.antalya.bel.tr|Антальи|lang=tr}} {{Внешние ссылки}} {{Города Турции}} [[Категория:Анталья| ]] [[Категория:Төркиә курорттары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] 2nigcxn1ogstlo214p1hx441cy87qnj 1148665 1148664 2022-08-04T18:10:35Z Akkashka 14326 /* Туристик иҫтәлекле урындар */ wikitext text/x-wiki {{БМ|Анталья}} {{НП-Төркиә |статус = ҡала |русское название = Анталья |оригинальное название = Antalya |изображение = Анталья-коллаж1.jpg |герб = |флаг = |ширина флага = |ширина герба = |регион = Анталья |регион в таблице = Анталья (ил){{!}}Анталья |район = |вид района = |район в таблице = |община в таблице = |lat_deg= 36 |lon_deg= 30 |lat_min= 54 |lat_sec= |lon_min= 41 |lon_sec= |CoordScale = |внутреннее деление = |дата основания = |первое упоминание = |прежние имена = Атталия, Аттелия, Анталия |статус с = |площадь = 1417 |климат = урта диңгеҙ субтропик<ref>{{Книга|заглавие=Всё о странах мира|ответственный=Выпускающий редактор А. В. Шаронов|год=2008|место=СПб.|издательство=ООО "СЗКЭО"|страницы=204|страниц=272|isbn=987-5-9603-0025-4}}</ref> |официальный язык = |официальный язык-ref = |население = 1 203 994<ref>{{cite web|title=Turkey: Major cities and provinces|url=http://citypopulation.de/Turkey-C20.html|publisher=citypopulation.de|accessdate=2015-02-08|archive-date=2015-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150224193933/http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html|deadlink=no}}</ref> |год переписи = 2014 |население агломерации = 2 222 562 |плотность = 850 |национальный состав = |конфессиональный состав = |этнохороним = анта́лья кешеһе, анта́льялылар<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|30}}</ref>, по другим источникам - анталиец, анталийцы |телефонный код = +90 242 |почтовый индекс = |почтовые индексы = 07x xx |цифровой идентификатор = |вид идентификатора = |сайт = https://www.antalya.bel.tr }} '''Анта́лья'''<ref>Согласно принятой русско-турецкой практической транскрипции, вариант написания «Анталия» является неправильным. Окончание «-ya» транскрибируется как «-ья»: Антал'''ья''' (Antal'''ya'''), Алан'''ья''' (Alan'''ya'''), Кон'''ья''' (Kon'''ya''').</ref> (төр. <span lang="tr" style="font-style:italic;">Antalya</span>) — [[Төркиә|Төркиәнең]] көньяғында [[Урта диңгеҙ]] буйында урынлашҡан курорт һәм порт [[Ҡала|ҡалаһы]] [[Анталья (провинция)|Анталья провинцияһының]] административ үҙәге. Ҡалала даими йәшәгән халыҡ һаны — 1 миллиондан артыҡ, шул уҡ ваҡытта ысынбарлыҡта, әүҙем туристик ағым артҡан йәйге осорҙа, ҡалала халыҡ һаны 2 миллиондан ашыу кеше булыуы ихтимал. Анталья ҡалаһы территорияһы иҫке һәм яңы ҡала өлөштәренә шартлы бүленгән. Рәсми административ бүленеше — 5 район: Аксу (''Aksu''), Дёшемеалты (''Döşemealtı''), Кепез (''Kepez''), Коньяалты (''Konyaaltı''), Муратпаша (''Muratpaşa''). == Тарихы == Хәҙерге Анталья провинцияһы территорияһында боронғо дәүерҙәрҙән кешеләр йәшәгән, [[Таш быуат|таш]] һәм [[Бронза быуаты|бронза]] быуат торамалары билдәле. Иң боронғо цивилизацияларҙан төбәктә Хет батшалығы оҙағыраҡ хакимлыҡ иткән. [[Файл:Attalus_II_Philadelphus.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Attalus_II_Philadelphus.jpg/220px-Attalus_II_Philadelphus.jpg|мини|Антальяла Аттала II һыны]] Эллинистик осорҙа төбәк Ликия һәм Памфилия составында булған. Пергам батшалығына ингәндән һуң, территория әүҙем үҙләштерелә башлаған, һәм б. э. т. 159 йылда Пергам батшаһы Аттал II (грек. Ατταλος) бойороғо буйынса ''Атталия'' ҡалаһына нигеҙ һалынған. 133 йылда ҡаланы боронғо римлеләр яулап алған. Һуңыраҡ ул император Адриандың ҡышҡы резиденцияһына әүерелә (уның беренсе сәфәре хөрмәтенә хәҙерге көндә лә ҡаланың визит карточкаһы булған Адриан ҡапҡалары төҙөлә). Оҙаҡ ваҡыт Атталияға Рим, һуңынан Византия эйә булған. Б. э. I—II быуаттарҙа төбәктә христианлыҡ тарала. Төбәктә иҡтисади үҫештең тарҡаулығы емергес VIII быуаттағы ер тетрәүенән, ғәрәптәр һәм диңгеҙ пираттары баҫымынан һуң башлана. XI быуатта, сәлжүк экспансияһы башланған осорҙа, төбәктә ислам тарала башлай. 1118 йылда, Византия императоры Иоанн II Комнин осоронда ҡала Византия анклавы була. Ул империяның башҡа ерҙәренән яҡшы уҡ алыҫ урынлашҡан булған һәм шуның арҡаһында илдең башҡа өлөшө менән диңгеҙ аша ғына бәйләнеш мөмкин була. 1119 йылда Иоанн II Комнин төрөктәргә ҡаршы бер нисә поход яһаған һәм ҡоро ерҙән Атталияға юл булдырған. 1204 йылғы ваҡиғаларҙан һуң, Альдобрандини исемле итальян кешеһе ҡала власын үҙ ҡулына ала<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |title=Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert - Carole Hillenbrand - Google Livros<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-12 |archive-date=2022-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220512063352/https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |deadlink=no }}</ref>. [[1206 йыл]]да төрөктәр 16 көн ҡаланы ҡамауҙа тотҡан, әммә 200 кипр рыцарының ярҙамы уға тағы бер йыл ҡаршы тороу мөмкинлеген бирә. 1207 йылда сәлжүктәр төбәкте яулап ала, һәм Атталия тигән грек исеме ''Адалия''ға алмашына. Әммә бер нисә йылдан һуң урындағы мәсихселәр фетнә күтәргән. Ҡала, икенсе тапҡыр йылға яҡын ҡамауҙа торғандан һуң, 1215 йылдың 24 декабрендә төрөктәр тарафынан буйһондорола<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |title=Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand … — Google Books<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-29 |archive-date=2020-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702154134/https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |deadlink=no }}</ref>. Шуныһы ҡыҙыҡлы: икенсе яулау барышында төрөктәр христиандарға йыһат иғлан иткәндәр һәм, еңеүҙән һуң, ҡала стеналарына соҡоп үлем ҡурҡынысы менән янаған мөрәжәғәт яҙғандар; әммә был яҙыуҙы христиан гректар аңламаған. 1321—1423 йылдарҙа Адалия бойондороҡһоҙ Теке бейлегенең үҙәге булған. 1387 йылға урында шул тиклем насар хәлдә булған йәшәгән мәсихселәр хатта Константинополь патриархына православие сиркәүен һаҡлап ҡалыуҙа ярҙам һорап хат яҙғандар. Төрөктәр ҡалған сиркәүҙәргә шул тиклем ҙур һалым һалған, 1397 йылға улар бөлгән тиерлек. 1423 йылда Адалияны (Теке бейлеге менән бергә) төрөк-ғосмандар яулай. Шул уҡ ваҡытта ҡала ''Анталья'' исемен ала (әйтер кәрәк, атамаһы «Анталия» төбәге исеме менән бәйле түгел). Ғосман империяһында Анталья диңгеҙ сауҙа порты булараҡ мөһим роль уйнаған, урындағы ҡолдар һатыу баҙары төбәктә иң ҙурҙарҙың береһе булған, шулай уҡ бында империяның көнсығыш сиктәренә оҙатыу өсөн суднолар йыһазландырылған. Беренсе донъя һуғышынан һуң, 1919—1921 йылдарҙа, ҡаланы итальяндар ваҡытлыса баҫып ала. Анталья [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] етәкселегендәге милли-азатлыҡ хәрәкәтен әҙерләү форпостарының береһенә әүерелә. Азатлыҡ һуғышы йомғаҡтары буйынса Анталья Төркиә Республикаһы составына инә. XX Быуат дауамында ҡала интенсив үҫеш кисерә, эҙмә-эҙлекле ауыл хужалығы, күн сәнәғәте, диңгеҙ транспорты һәм логистика ҡеүәттәре арта. Ҡала территорияһы киңәйгән, транспорт селтәре формалашҡан. Быуат аҙағында, Төркиә Ривьераһының туристик ҡеүәте әүҙем асылғанда, Анталья илдең мөһим туристик үҙәгенә әүерелә, D400 шоссеһы уны башҡа курорт зоналары менән тоташтыра, ә 1998 йылда яңыртылған аэропорт ҡыҫҡа ваҡыт эсендә илдә пассажирҙар ағымы күләме буйынса өсөнсө урын яулай. == Географияһы һәм климаты == Анталья климаты субтропик, йомшаҡ ямғырлы ҡышы һәм оҙайлы эҫе йәйе менән ҡылыҡһырланған тропик һыҙатлы. Антальяла циклондарҙы «фильтрлап» төньяҡҡа үтеп инеүенә ҡамасаулаған Тавр тауҙары арҡаһында, яуым-төшөмдөң күп өлөшө ҡышын яуа. Йәйен яуым-төшөм ҡышҡа ҡарағанда һирәгерәк була. Һауаның сағыштырма дымлылығы йыл әйләнәһенә тиерлек 55%-тан 65 %-ҡа тиклем тәшкил итә. Майҙан октябргә тиклем сағыштырмаса ҡоро миҙгелдә аяҙ, аҙ болотло һауа торошо өҫтөнлөк итә, октябрҙән апрелгә тиклем, һалҡын елдәре һәм мул ямғырҙары менән, дымлы миҙгел өҫтөнлөк итә. Кире һауа температураһы һәм ҡар бик һирәк һәм оҙаҡҡа һуҙылмай. Һыу инеү миҙгеле шартлы рәүештә май уртаһынан ноябрҙең башына тиклем иҫәпләнә. Отрицательные температуры воздуха и снег крайне редки и непродолжительны. Купальный сезон условно считается с середины мая по начало ноября. {{Ҡаланың климаты |Город_род=Антальи |Источник= Климат Антальи [http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ANTALYA],[http://www.weather2travel.com/climate-guides/turkey/antalya-coast/antalya.php], [http://www.pogodaiklimat.ru/doc/normals_1991_2020.txt] | Янв_ср= 11.3 | Янв_ср_осад=130 | Фев_ср= 12.0 | Фев_ср_осад=126.6 | Мар_ср= 13.8 | Мар_ср_осад=99.7 | Апр_ср= 17.0 | Апр_ср_осад=72 | Май_ср= 20.7 | Май_ср_осад=66.2 | Июн_ср= 24.9 | Июн_ср_осад=63 | Июл_ср= 28.7 | Июл_ср_осад=58 | Авг_ср= 28.8 | Авг_ср_осад=64.1 | Сен_ср= 26.0 | Сен_ср_осад=69 | Окт_ср= 22.1 | Окт_ср_осад=85.5 | Ноя_ср= 16.7 | Ноя_ср_осад=101.5 | Дек_ср= 13.0 | Дек_ср_осад=117 | Год_ср= 19.6 | Год_ср_осад=1119.8 | Янв_ср_мин=5.5 | Янв_ср_макс=15 | Фев_ср_мин=5.8 | Фев_ср_макс=15.4 | Мар_ср_мин=7.5 | Мар_ср_макс=18.1 | Апр_ср_мин=10.7 | Апр_ср_макс=21.5 | Май_ср_мин=14.6 | Май_ср_макс=26.1 | Июн_ср_мин=19.1 | Июн_ср_макс=31.4 | Июл_ср_мин=22.3 | Июл_ср_макс=34.6 | Авг_ср_мин=22.1 | Авг_ср_макс=34.4 | Сен_ср_мин=18.7 | Сен_ср_макс=31.4 | Окт_ср_мин=14.7 | Окт_ср_макс=26.9 | Ноя_ср_мин=9.9 | Ноя_ср_макс=21 | Дек_ср_мин=6.9 | Дек_ср_макс=16.4 | Год_ср_мин=13.1 | Год_ср_макс=24.3 | Янв_а_макс=23.9 | Янв_а_мин=-1.2 | Фев_а_макс=23.4 | Фев_а_мин=-0.2 | Мар_а_макс=28.8 | Мар_а_мин=0.6 | Апр_а_макс=33.2 | Апр_а_мин=1.4 | Май_а_макс=37.6 | Май_а_мин=6.7 | Июн_а_макс=43.5 | Июн_а_мин=11.1 | Июл_а_макс=45.2 | Июл_а_мин=14.8 | Авг_а_макс=43.3 | Авг_а_мин=15.3 | Сен_а_макс=41.2 | Сен_а_мин=10.6 | Окт_а_макс=37.7 | Окт_а_мин=4.9 | Ноя_а_макс=33 | Ноя_а_мин=0.8 | Дек_а_макс=25.4 | Дек_а_мин=-0.6 | Год_а_макс=45.2 | Год_а_мин=-1.2 | Янв_вода = 17 | Фев_вода = 16 | Мар_вода = 16 | Апр_вода = 18 | Май_вода = 20 | Июн_вода = 24 | Июл_вода = 26 | Авг_вода = 27 | Сен_вода = 26 | Окт_вода = 24 | Ноя_вода = 21 | Дек_вода = 18 | Год_вода = 21 |}} Анталья провинцияһының рельефы башлыса таулы, ҡала биләмәһе лә бынан ситтә ҡалмай. Яр буйы зонаһының бейеклеге ныҡ текә ҙур (иҫке ҡалала һәйбәт күренә), уларҙың береһендә шарлауыҡ бар. Ярҙан алыҫыраҡ, яңы төҙөлөш зонаһында, өҙөклөктәр аҙыраҡ. == Иҡтисады һәм ҡала инфраструктураһы == [[Файл:Hıdırlık Tower 01.jpg|thumb|200px|Хыдырлык башняһы]] [[Файл:Antalya Clock Tower 02.jpg|thumb|180пкс| Республика майҙанында сәғәтле башня (''Saat kulesi'') һәм мәсет]] [[Файл:Трамвай (Анталья) 1.JPG|thumb|200пкс|Антальяла трамвай]] Ауыл хужалығы, туризм, сауҙа һәм еңел сәнәғәт иҡтисадтың төп тармаҡтары булып тора. Иҡтисади үҫештең сағыштырмаса яңы яҡтарынан 2010-сы йылдарҙа башланған (яңы диңгеҙ портын файҙаланыуға тапшырғандан алып) ял итеү яхталары төҙөлөшөн билдәләп үтергә кәрәк. Ауыл хужалығы үҫемлекселек (цитрус, банан, зәйтүн емеше, алма, томат, ҡыяр, мамыҡсылыҡ), малсылыҡтан (һарыҡтар, ҡош-ҡорт) һәм ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеүҙән (зәйтүн майы, емеш һуттары, консервалар етештереү) тора. Диңгеҙгә сығыуға ҡарамаҫтан, балыҡсылыҡ һәм диңгеҙ продукттары сығарыу төбәктә ғәмәлгә ашырылмай тиерлек. Еңел сәнәғәт иң тәүҙә туҡымасылыҡтан (кейем, көндәлек тормош предметтары) ғибәрәт, бер аҙ күн производстволары бар. Сауҙа һәм туризм ҡаланың һәм төбәктең иҡтисади именлеге нигеҙен тәшкил итә. 2000-се йылдар уртаһына тиклем туристар ағымы башлыса Рәсәй, Украина һәм Германиянан пакет турҙар ҡулланыусыларҙан торған. Һуңғы ваҡытта властар башҡа концепцияны ла эшкә ҡушты — «барыһы ла бар» айырым отелдәр урынына ҡаланың күркәмлегенә һәм уның рекреацион структураларын үҫтереүгә баҫым яһала. Әүҙем туристар ағымы арҡаһында бөтә кимәлдәрҙәге сауҙа ла сәскә ата — ҙур мегамоллдарҙан алып ваҡ шәхси кибеттәргә тиклем. Тарихи үҙәк (иҫке ҡала) Рим, Византия һәм Ғосман архитектура традициялары элементтарын берләштерә. Һаҡланған биналарҙың һәм ҡоролмаларҙың күбеһе ғосман осорона ҡарай. Архитектуранан тыш, Антальяның боронғо ҡалаһы үҙенең боронғо ҡомартҡылары һәм археологик музейы менән билдәле. Анталияла ҙур аэропорт урынлашҡан, уның ике халыҡ-ара терминалы Урта диңгеҙ буйында иң яҡшыларҙың береһе һанала (2014 йылда рекорд ҡуйылды — Анталья аэропорты аша 12,5 миллион кеше үтте). Автомобиль юлдарының сифаты юғары кимәлдә. Баш ҡалала бик күп дөйөм туҡланыу ойошмалары һәм күңел асыу йорттары урынлашҡан. Яр буйы зонаһы пляждарҙан (уларҙың күбеһе юғары уңайлылыҡ һәм таҙалыҡ кимәле өсөн наградалар менән билдәләнгән), балалар аттракциондарынан, һыу күңел асыу сараларынан һәм ҙур булмаған пляждағы кафе-ресторандарынан тора. Ҡала ситендә отель һәм ҡунаҡханалар аҙ, улар н геҙҙә ҡала яны ҡасабаларында урынлашҡан. Ҡалала 2 университет (Анталья туризм академияһы һәм Акдениз (Akdeniz University), 3 спорт комплексы, мәктәптәр, дауаханалар һәм мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары эшләп килә. Антальяның илдең ҡалған өлөшө менән бәйләнешен һауа, һыу һәм автобус транспорты тәьмин итә, тимер юл юҡ. Бынан тыш, автобустар, трамвайҙар (ҡаланың тарихи өлөшөндә боронғо һәм бөтә ҡаланы үткән заманса монорельс формаһындағы) һәм маршрут таксиҙары (долмуштар) ҡала эсендәге йәмәғәт транспортынан ғибәрәт, автобус һәм трамвайҙарҙа юл хаҡы өсөн берҙәм Antalyakart картаһы һәм банк карталары менән түләү ойошторолған. Анталья шулай уҡ Көнбайыш Европа мегаполистары кимәлендә тиерлек төрөк үлсәмдәре буйынса үҫешкән велоинфраструктураға эйә (велоюлдар, велопарковкалар, велосипедтар прокаты). Һуңғы йылдарҙа Анталияла даими йәшәүсе урыҫтар һанының тотороҡло үҫеш тенденцияһы күҙәтелә. Күсемһеҙ милек һатып алыу ҡала ҡаҙнаһына тос өлөш индерә. Күскенселәрҙең мәнфәғәттәрен яҡлап, ҡала властары рус телле микромөхит булдырыуға булышлыҡ итә: бер нисә мәктәптә рус телле кластар бар, күп кенә магазиндарҙа русса аралашҡан бер хеҙмәткәр булһа ла бар. == Туристик иҫтәлекле урындар == Тәбиғи: * Дюден шарлауығы * Коньяалты һәм Лара пляждары * Төнәктәпә тауы (күҙәтеү майҙансығы бар) [[Файл:Atatürk Hüseyin Gezer Antalya Cumhuriyet Meydani.jpg|thumb|Ататөрк һәйкәле|266x266пкс]] Кеше ҡулы булдырған: * Ҡәлғә диуарҙары * Республика майҙаны һәм Калеичи районы (Иҫке ҡала): Ататөрк йорт-музейы, Моратпаша мәсете, Тәкәле Меһмет паша мәсете, Йивли манараһы, Искеле мәсете, Адриан ҡапҡалары, Хыдырлыҡ башняһы, сәғәтле башня * [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] һәм Кей-Кубад I (Ала-әд-Дин Кей-Кубад һәйкәлдәре * Археологик музей * [[Белек]] курорт районында ''«Nest»'' конференц-үҙәк * Аквапарк, дельфинарий һәм аквариумлы һыу комплексы * Анталья зоопаркы * Ҡала тирә-янында боронғо осор археологик һәйкәләдәр: Аспендостағы амфитеатр, Перге харабалары Ваҡиғалар һәм саралар: * «Алтын әфлисун халыҡ-ара Анталья» кинофестивале * Ҡом һынташтар халыҡ-ара фестивале * «Анталья Арена» комплексында футбол һәм гандбол матчтары * Аспендос театрында театраль тамашалар * Май эсендә милли көрәш буйынса йыл һайын үткәрелеүсе беренселек Шулай уҡ күп кенә белешмәләр: Караали-оглы (иҫке ҡалала), Мермерли (иҫке ҡалала порт янында), Коньяалты (ҡаланың шул уҡ исемле районында), ҡала янындағы «Көршөнлө шарлауығы» милли паркын иҫтәлекле урындар һәм ҡала парктары тип билдәләй. == Туғанлашҡан ҡалалар == * {{Флаг|Россия}} [[Ростов-на-Дону]], [[Рәсәй]] (1995)<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190514171031/http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|archivedate=2019-05-14|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Германия}} [[Нюрнберг]], [[Германия]] (1997)<ref name="автоссылка1" /> * {{Флаг|Израиль}} [[Бат-Ям]], [[Израиль]] (1997) * {{Флаг|Турецкая Республика Северного Кипра}}/{{Флаг|Республика Кипр}} [[Фамагуста]], [[Төньяҡ Кипр Төрөк Республикаһы|ТРСК]]/[[Кипр Республикаһы]] * {{Флаг|Россия}} [[Ҡазан]], [[Рәсәй]] (2002)<ref>{{Cite web|url=http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=www.antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-08|archive-date=2019-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190508232617/http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Казахстан}} [[Талдыҡорған]], [[Ҡаҙағстан]] (2003) * {{Флаг|Россия}}/{{Флаг|Украина}} [[Ялта]], [[Рәсәй]]/[[Украина]]<ref>Данный населённый пункт расположен на территории [[Крым|Крымского полуострова]], бо́льшая часть которого является объектом [[Проблема принадлежности Крыма|территориальных разногласий]] между [[Россия|Россией]], контролирующей спорную территорию, и [[Украина|Украиной]], в пределах признанных международным сообществом границ которой спорная территория находится. Согласно [[Федеративное устройство России|федеративному устройству России]], на спорной территории Крыма располагаются [[субъекты Российской Федерации]] — [[Республика Крым]] и [[Административно-территориальное деление города федерального значения Севастополя|город федерального значения Севастополь]]. Согласно [[Административное деление Украины|административному делению Украины]], на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — [[Автономная Республика Крым]] и [[Территория, подчинённая Севастопольскому городскому совету|город со специальным статусом Севастополь]].</ref> (2008) * {{Флаг|Швеция}} [[Мальмё]], [[Швеция]] (2008) * {{Флаг|США}} [[Остин (Техас)|Остин]], [[Техас]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2008) * {{Флаг|Босния и Герцеговина}} [[Мостар]], [[Босния һәм Герцеговина]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Хайкоу]], [[Ҡытай]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Куньмин]], [[Ҡытай]] (2012) * {{Флаг|Республика Корея}} [[Чонджу (Республика Корея)|Чонджу]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2013) * {{Флаг|Россия}} [[Владимир (город, Россия)|Владимир]], [[Рәсәй]] (2013) * {{Флаг|Китай}} [[Синин]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Циндао]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Урумчи]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Ливань]] (округ), [[Гуанчжоу]], [[Ҡытай]] (2015) * {{Флаг|Республика Корея}}[[Сунчхон]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2016) * {{Флаг|США}} [[Майами]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2017) * {{Флаг|Испания}}[[Севилья]], [[Испания]] (2017) == Галерея == <gallery mode="nolines"> Файл:Antalya from an airplane window 2022.jpg|Анталья — самолёт иллюминаторынан Файл:Дюденский водопад (Анталья).JPG|Дюден шарлауығы Файл:Гавань Анталья - panoramio.jpg|Калеичиҙа иҫке гавань Файл:На площади Ататюрка (Анталья).JPG|Ататөрк майҙаны Файл:Вид на минарет Йивли (Анталья).JPG|Йивли манараһы Файл:Башня Хыдырлык. Анталья. Турция - panoramio.jpg|Хыдырлыҡ башняһы Файл:Анталья современная(1 млн. населения) - panoramio.jpg|Яңы райондағы типик торлаҡ төҙөлөшө Файл:Мечеть Текели Мехмет Паши (Анталья).JPG|Текели Меһмет Пашаның мәсете Файл:Antalya Airport International Terminal.jpg|Анталья аэропорты Файл:Antalya 2016 03.jpg|Лара районындағы пляж Файл:Antalya - Kaleiçi.JPG|Иҫке ҡала панорамаһы Файл:Antalya Müzesi - Museumsgarten.JPG|Анталья археология музейында Файл:Antalya Hafen.jpg|Иҫке гавань һәм Калеичиҙың бейектән күренеше Файл:Antalya Altstadt.JPG|Иҫке ҡалалағы тарихи төҙөлмәләр урамы Файл:Antalya Clock Tower 03.jpg|Сәғәтле башня Файл:Hadrians Gate.jpg|Адриан ҡапҡаһы Файл:Love Antalya.jpg|Яңы районда инсталляция Файл:Antalya Nostalgic Tram.jpg| Анталья урамдарында ретро-трамвайҙар Файл:Antalya Aquarium.jpg|Аквариум Файл:Antalya - 2010 - panoramio.jpg|Иҫке гавань эңер ваҡытында Файл:Antalya Flughafen Internationaler Terminal.JPG|Анталья аэропорты Файл:Yeni Antalya Stadyumu - 23.6.15.JPG|Antalya Arena спорт комплексы Файл:Antalya bay west.jpg|Гавань һәм [[Коньяалты]] округы күренеше Файл:Kaledibi street.jpg| Ҡаланың иҫке өлөшөндәге урам </gallery> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Викисловарь|Анталья}} {{Commonscat-inline||Анталья}} * {{official|https://www.antalya.bel.tr|Антальи|lang=tr}} {{Внешние ссылки}} {{Города Турции}} [[Категория:Анталья| ]] [[Категория:Төркиә курорттары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] erw7u9nvlai28qtfrzxd3s00pplqmpr 1148666 1148665 2022-08-04T18:11:40Z Akkashka 14326 /* Туғанлашҡан ҡалалар */ wikitext text/x-wiki {{БМ|Анталья}} {{НП-Төркиә |статус = ҡала |русское название = Анталья |оригинальное название = Antalya |изображение = Анталья-коллаж1.jpg |герб = |флаг = |ширина флага = |ширина герба = |регион = Анталья |регион в таблице = Анталья (ил){{!}}Анталья |район = |вид района = |район в таблице = |община в таблице = |lat_deg= 36 |lon_deg= 30 |lat_min= 54 |lat_sec= |lon_min= 41 |lon_sec= |CoordScale = |внутреннее деление = |дата основания = |первое упоминание = |прежние имена = Атталия, Аттелия, Анталия |статус с = |площадь = 1417 |климат = урта диңгеҙ субтропик<ref>{{Книга|заглавие=Всё о странах мира|ответственный=Выпускающий редактор А. В. Шаронов|год=2008|место=СПб.|издательство=ООО "СЗКЭО"|страницы=204|страниц=272|isbn=987-5-9603-0025-4}}</ref> |официальный язык = |официальный язык-ref = |население = 1 203 994<ref>{{cite web|title=Turkey: Major cities and provinces|url=http://citypopulation.de/Turkey-C20.html|publisher=citypopulation.de|accessdate=2015-02-08|archive-date=2015-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150224193933/http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html|deadlink=no}}</ref> |год переписи = 2014 |население агломерации = 2 222 562 |плотность = 850 |национальный состав = |конфессиональный состав = |этнохороним = анта́лья кешеһе, анта́льялылар<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|30}}</ref>, по другим источникам - анталиец, анталийцы |телефонный код = +90 242 |почтовый индекс = |почтовые индексы = 07x xx |цифровой идентификатор = |вид идентификатора = |сайт = https://www.antalya.bel.tr }} '''Анта́лья'''<ref>Согласно принятой русско-турецкой практической транскрипции, вариант написания «Анталия» является неправильным. Окончание «-ya» транскрибируется как «-ья»: Антал'''ья''' (Antal'''ya'''), Алан'''ья''' (Alan'''ya'''), Кон'''ья''' (Kon'''ya''').</ref> (төр. <span lang="tr" style="font-style:italic;">Antalya</span>) — [[Төркиә|Төркиәнең]] көньяғында [[Урта диңгеҙ]] буйында урынлашҡан курорт һәм порт [[Ҡала|ҡалаһы]] [[Анталья (провинция)|Анталья провинцияһының]] административ үҙәге. Ҡалала даими йәшәгән халыҡ һаны — 1 миллиондан артыҡ, шул уҡ ваҡытта ысынбарлыҡта, әүҙем туристик ағым артҡан йәйге осорҙа, ҡалала халыҡ һаны 2 миллиондан ашыу кеше булыуы ихтимал. Анталья ҡалаһы территорияһы иҫке һәм яңы ҡала өлөштәренә шартлы бүленгән. Рәсми административ бүленеше — 5 район: Аксу (''Aksu''), Дёшемеалты (''Döşemealtı''), Кепез (''Kepez''), Коньяалты (''Konyaaltı''), Муратпаша (''Muratpaşa''). == Тарихы == Хәҙерге Анталья провинцияһы территорияһында боронғо дәүерҙәрҙән кешеләр йәшәгән, [[Таш быуат|таш]] һәм [[Бронза быуаты|бронза]] быуат торамалары билдәле. Иң боронғо цивилизацияларҙан төбәктә Хет батшалығы оҙағыраҡ хакимлыҡ иткән. [[Файл:Attalus_II_Philadelphus.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Attalus_II_Philadelphus.jpg/220px-Attalus_II_Philadelphus.jpg|мини|Антальяла Аттала II һыны]] Эллинистик осорҙа төбәк Ликия һәм Памфилия составында булған. Пергам батшалығына ингәндән һуң, территория әүҙем үҙләштерелә башлаған, һәм б. э. т. 159 йылда Пергам батшаһы Аттал II (грек. Ατταλος) бойороғо буйынса ''Атталия'' ҡалаһына нигеҙ һалынған. 133 йылда ҡаланы боронғо римлеләр яулап алған. Һуңыраҡ ул император Адриандың ҡышҡы резиденцияһына әүерелә (уның беренсе сәфәре хөрмәтенә хәҙерге көндә лә ҡаланың визит карточкаһы булған Адриан ҡапҡалары төҙөлә). Оҙаҡ ваҡыт Атталияға Рим, һуңынан Византия эйә булған. Б. э. I—II быуаттарҙа төбәктә христианлыҡ тарала. Төбәктә иҡтисади үҫештең тарҡаулығы емергес VIII быуаттағы ер тетрәүенән, ғәрәптәр һәм диңгеҙ пираттары баҫымынан һуң башлана. XI быуатта, сәлжүк экспансияһы башланған осорҙа, төбәктә ислам тарала башлай. 1118 йылда, Византия императоры Иоанн II Комнин осоронда ҡала Византия анклавы була. Ул империяның башҡа ерҙәренән яҡшы уҡ алыҫ урынлашҡан булған һәм шуның арҡаһында илдең башҡа өлөшө менән диңгеҙ аша ғына бәйләнеш мөмкин була. 1119 йылда Иоанн II Комнин төрөктәргә ҡаршы бер нисә поход яһаған һәм ҡоро ерҙән Атталияға юл булдырған. 1204 йылғы ваҡиғаларҙан һуң, Альдобрандини исемле итальян кешеһе ҡала власын үҙ ҡулына ала<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |title=Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert - Carole Hillenbrand - Google Livros<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-12 |archive-date=2022-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220512063352/https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |deadlink=no }}</ref>. [[1206 йыл]]да төрөктәр 16 көн ҡаланы ҡамауҙа тотҡан, әммә 200 кипр рыцарының ярҙамы уға тағы бер йыл ҡаршы тороу мөмкинлеген бирә. 1207 йылда сәлжүктәр төбәкте яулап ала, һәм Атталия тигән грек исеме ''Адалия''ға алмашына. Әммә бер нисә йылдан һуң урындағы мәсихселәр фетнә күтәргән. Ҡала, икенсе тапҡыр йылға яҡын ҡамауҙа торғандан һуң, 1215 йылдың 24 декабрендә төрөктәр тарафынан буйһондорола<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |title=Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand … — Google Books<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-29 |archive-date=2020-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702154134/https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |deadlink=no }}</ref>. Шуныһы ҡыҙыҡлы: икенсе яулау барышында төрөктәр христиандарға йыһат иғлан иткәндәр һәм, еңеүҙән һуң, ҡала стеналарына соҡоп үлем ҡурҡынысы менән янаған мөрәжәғәт яҙғандар; әммә был яҙыуҙы христиан гректар аңламаған. 1321—1423 йылдарҙа Адалия бойондороҡһоҙ Теке бейлегенең үҙәге булған. 1387 йылға урында шул тиклем насар хәлдә булған йәшәгән мәсихселәр хатта Константинополь патриархына православие сиркәүен һаҡлап ҡалыуҙа ярҙам һорап хат яҙғандар. Төрөктәр ҡалған сиркәүҙәргә шул тиклем ҙур һалым һалған, 1397 йылға улар бөлгән тиерлек. 1423 йылда Адалияны (Теке бейлеге менән бергә) төрөк-ғосмандар яулай. Шул уҡ ваҡытта ҡала ''Анталья'' исемен ала (әйтер кәрәк, атамаһы «Анталия» төбәге исеме менән бәйле түгел). Ғосман империяһында Анталья диңгеҙ сауҙа порты булараҡ мөһим роль уйнаған, урындағы ҡолдар һатыу баҙары төбәктә иң ҙурҙарҙың береһе булған, шулай уҡ бында империяның көнсығыш сиктәренә оҙатыу өсөн суднолар йыһазландырылған. Беренсе донъя һуғышынан һуң, 1919—1921 йылдарҙа, ҡаланы итальяндар ваҡытлыса баҫып ала. Анталья [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] етәкселегендәге милли-азатлыҡ хәрәкәтен әҙерләү форпостарының береһенә әүерелә. Азатлыҡ һуғышы йомғаҡтары буйынса Анталья Төркиә Республикаһы составына инә. XX Быуат дауамында ҡала интенсив үҫеш кисерә, эҙмә-эҙлекле ауыл хужалығы, күн сәнәғәте, диңгеҙ транспорты һәм логистика ҡеүәттәре арта. Ҡала территорияһы киңәйгән, транспорт селтәре формалашҡан. Быуат аҙағында, Төркиә Ривьераһының туристик ҡеүәте әүҙем асылғанда, Анталья илдең мөһим туристик үҙәгенә әүерелә, D400 шоссеһы уны башҡа курорт зоналары менән тоташтыра, ә 1998 йылда яңыртылған аэропорт ҡыҫҡа ваҡыт эсендә илдә пассажирҙар ағымы күләме буйынса өсөнсө урын яулай. == Географияһы һәм климаты == Анталья климаты субтропик, йомшаҡ ямғырлы ҡышы һәм оҙайлы эҫе йәйе менән ҡылыҡһырланған тропик һыҙатлы. Антальяла циклондарҙы «фильтрлап» төньяҡҡа үтеп инеүенә ҡамасаулаған Тавр тауҙары арҡаһында, яуым-төшөмдөң күп өлөшө ҡышын яуа. Йәйен яуым-төшөм ҡышҡа ҡарағанда һирәгерәк була. Һауаның сағыштырма дымлылығы йыл әйләнәһенә тиерлек 55%-тан 65 %-ҡа тиклем тәшкил итә. Майҙан октябргә тиклем сағыштырмаса ҡоро миҙгелдә аяҙ, аҙ болотло һауа торошо өҫтөнлөк итә, октябрҙән апрелгә тиклем, һалҡын елдәре һәм мул ямғырҙары менән, дымлы миҙгел өҫтөнлөк итә. Кире һауа температураһы һәм ҡар бик һирәк һәм оҙаҡҡа һуҙылмай. Һыу инеү миҙгеле шартлы рәүештә май уртаһынан ноябрҙең башына тиклем иҫәпләнә. Отрицательные температуры воздуха и снег крайне редки и непродолжительны. Купальный сезон условно считается с середины мая по начало ноября. {{Ҡаланың климаты |Город_род=Антальи |Источник= Климат Антальи [http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ANTALYA],[http://www.weather2travel.com/climate-guides/turkey/antalya-coast/antalya.php], [http://www.pogodaiklimat.ru/doc/normals_1991_2020.txt] | Янв_ср= 11.3 | Янв_ср_осад=130 | Фев_ср= 12.0 | Фев_ср_осад=126.6 | Мар_ср= 13.8 | Мар_ср_осад=99.7 | Апр_ср= 17.0 | Апр_ср_осад=72 | Май_ср= 20.7 | Май_ср_осад=66.2 | Июн_ср= 24.9 | Июн_ср_осад=63 | Июл_ср= 28.7 | Июл_ср_осад=58 | Авг_ср= 28.8 | Авг_ср_осад=64.1 | Сен_ср= 26.0 | Сен_ср_осад=69 | Окт_ср= 22.1 | Окт_ср_осад=85.5 | Ноя_ср= 16.7 | Ноя_ср_осад=101.5 | Дек_ср= 13.0 | Дек_ср_осад=117 | Год_ср= 19.6 | Год_ср_осад=1119.8 | Янв_ср_мин=5.5 | Янв_ср_макс=15 | Фев_ср_мин=5.8 | Фев_ср_макс=15.4 | Мар_ср_мин=7.5 | Мар_ср_макс=18.1 | Апр_ср_мин=10.7 | Апр_ср_макс=21.5 | Май_ср_мин=14.6 | Май_ср_макс=26.1 | Июн_ср_мин=19.1 | Июн_ср_макс=31.4 | Июл_ср_мин=22.3 | Июл_ср_макс=34.6 | Авг_ср_мин=22.1 | Авг_ср_макс=34.4 | Сен_ср_мин=18.7 | Сен_ср_макс=31.4 | Окт_ср_мин=14.7 | Окт_ср_макс=26.9 | Ноя_ср_мин=9.9 | Ноя_ср_макс=21 | Дек_ср_мин=6.9 | Дек_ср_макс=16.4 | Год_ср_мин=13.1 | Год_ср_макс=24.3 | Янв_а_макс=23.9 | Янв_а_мин=-1.2 | Фев_а_макс=23.4 | Фев_а_мин=-0.2 | Мар_а_макс=28.8 | Мар_а_мин=0.6 | Апр_а_макс=33.2 | Апр_а_мин=1.4 | Май_а_макс=37.6 | Май_а_мин=6.7 | Июн_а_макс=43.5 | Июн_а_мин=11.1 | Июл_а_макс=45.2 | Июл_а_мин=14.8 | Авг_а_макс=43.3 | Авг_а_мин=15.3 | Сен_а_макс=41.2 | Сен_а_мин=10.6 | Окт_а_макс=37.7 | Окт_а_мин=4.9 | Ноя_а_макс=33 | Ноя_а_мин=0.8 | Дек_а_макс=25.4 | Дек_а_мин=-0.6 | Год_а_макс=45.2 | Год_а_мин=-1.2 | Янв_вода = 17 | Фев_вода = 16 | Мар_вода = 16 | Апр_вода = 18 | Май_вода = 20 | Июн_вода = 24 | Июл_вода = 26 | Авг_вода = 27 | Сен_вода = 26 | Окт_вода = 24 | Ноя_вода = 21 | Дек_вода = 18 | Год_вода = 21 |}} Анталья провинцияһының рельефы башлыса таулы, ҡала биләмәһе лә бынан ситтә ҡалмай. Яр буйы зонаһының бейеклеге ныҡ текә ҙур (иҫке ҡалала һәйбәт күренә), уларҙың береһендә шарлауыҡ бар. Ярҙан алыҫыраҡ, яңы төҙөлөш зонаһында, өҙөклөктәр аҙыраҡ. == Иҡтисады һәм ҡала инфраструктураһы == [[Файл:Hıdırlık Tower 01.jpg|thumb|200px|Хыдырлык башняһы]] [[Файл:Antalya Clock Tower 02.jpg|thumb|180пкс| Республика майҙанында сәғәтле башня (''Saat kulesi'') һәм мәсет]] [[Файл:Трамвай (Анталья) 1.JPG|thumb|200пкс|Антальяла трамвай]] Ауыл хужалығы, туризм, сауҙа һәм еңел сәнәғәт иҡтисадтың төп тармаҡтары булып тора. Иҡтисади үҫештең сағыштырмаса яңы яҡтарынан 2010-сы йылдарҙа башланған (яңы диңгеҙ портын файҙаланыуға тапшырғандан алып) ял итеү яхталары төҙөлөшөн билдәләп үтергә кәрәк. Ауыл хужалығы үҫемлекселек (цитрус, банан, зәйтүн емеше, алма, томат, ҡыяр, мамыҡсылыҡ), малсылыҡтан (һарыҡтар, ҡош-ҡорт) һәм ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеүҙән (зәйтүн майы, емеш һуттары, консервалар етештереү) тора. Диңгеҙгә сығыуға ҡарамаҫтан, балыҡсылыҡ һәм диңгеҙ продукттары сығарыу төбәктә ғәмәлгә ашырылмай тиерлек. Еңел сәнәғәт иң тәүҙә туҡымасылыҡтан (кейем, көндәлек тормош предметтары) ғибәрәт, бер аҙ күн производстволары бар. Сауҙа һәм туризм ҡаланың һәм төбәктең иҡтисади именлеге нигеҙен тәшкил итә. 2000-се йылдар уртаһына тиклем туристар ағымы башлыса Рәсәй, Украина һәм Германиянан пакет турҙар ҡулланыусыларҙан торған. Һуңғы ваҡытта властар башҡа концепцияны ла эшкә ҡушты — «барыһы ла бар» айырым отелдәр урынына ҡаланың күркәмлегенә һәм уның рекреацион структураларын үҫтереүгә баҫым яһала. Әүҙем туристар ағымы арҡаһында бөтә кимәлдәрҙәге сауҙа ла сәскә ата — ҙур мегамоллдарҙан алып ваҡ шәхси кибеттәргә тиклем. Тарихи үҙәк (иҫке ҡала) Рим, Византия һәм Ғосман архитектура традициялары элементтарын берләштерә. Һаҡланған биналарҙың һәм ҡоролмаларҙың күбеһе ғосман осорона ҡарай. Архитектуранан тыш, Антальяның боронғо ҡалаһы үҙенең боронғо ҡомартҡылары һәм археологик музейы менән билдәле. Анталияла ҙур аэропорт урынлашҡан, уның ике халыҡ-ара терминалы Урта диңгеҙ буйында иң яҡшыларҙың береһе һанала (2014 йылда рекорд ҡуйылды — Анталья аэропорты аша 12,5 миллион кеше үтте). Автомобиль юлдарының сифаты юғары кимәлдә. Баш ҡалала бик күп дөйөм туҡланыу ойошмалары һәм күңел асыу йорттары урынлашҡан. Яр буйы зонаһы пляждарҙан (уларҙың күбеһе юғары уңайлылыҡ һәм таҙалыҡ кимәле өсөн наградалар менән билдәләнгән), балалар аттракциондарынан, һыу күңел асыу сараларынан һәм ҙур булмаған пляждағы кафе-ресторандарынан тора. Ҡала ситендә отель һәм ҡунаҡханалар аҙ, улар н геҙҙә ҡала яны ҡасабаларында урынлашҡан. Ҡалала 2 университет (Анталья туризм академияһы һәм Акдениз (Akdeniz University), 3 спорт комплексы, мәктәптәр, дауаханалар һәм мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары эшләп килә. Антальяның илдең ҡалған өлөшө менән бәйләнешен һауа, һыу һәм автобус транспорты тәьмин итә, тимер юл юҡ. Бынан тыш, автобустар, трамвайҙар (ҡаланың тарихи өлөшөндә боронғо һәм бөтә ҡаланы үткән заманса монорельс формаһындағы) һәм маршрут таксиҙары (долмуштар) ҡала эсендәге йәмәғәт транспортынан ғибәрәт, автобус һәм трамвайҙарҙа юл хаҡы өсөн берҙәм Antalyakart картаһы һәм банк карталары менән түләү ойошторолған. Анталья шулай уҡ Көнбайыш Европа мегаполистары кимәлендә тиерлек төрөк үлсәмдәре буйынса үҫешкән велоинфраструктураға эйә (велоюлдар, велопарковкалар, велосипедтар прокаты). Һуңғы йылдарҙа Анталияла даими йәшәүсе урыҫтар һанының тотороҡло үҫеш тенденцияһы күҙәтелә. Күсемһеҙ милек һатып алыу ҡала ҡаҙнаһына тос өлөш индерә. Күскенселәрҙең мәнфәғәттәрен яҡлап, ҡала властары рус телле микромөхит булдырыуға булышлыҡ итә: бер нисә мәктәптә рус телле кластар бар, күп кенә магазиндарҙа русса аралашҡан бер хеҙмәткәр булһа ла бар. == Туристик иҫтәлекле урындар == Тәбиғи: * Дюден шарлауығы * Коньяалты һәм Лара пляждары * Төнәктәпә тауы (күҙәтеү майҙансығы бар) [[Файл:Atatürk Hüseyin Gezer Antalya Cumhuriyet Meydani.jpg|thumb|Ататөрк һәйкәле|266x266пкс]] Кеше ҡулы булдырған: * Ҡәлғә диуарҙары * Республика майҙаны һәм Калеичи районы (Иҫке ҡала): Ататөрк йорт-музейы, Моратпаша мәсете, Тәкәле Меһмет паша мәсете, Йивли манараһы, Искеле мәсете, Адриан ҡапҡалары, Хыдырлыҡ башняһы, сәғәтле башня * [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] һәм Кей-Кубад I (Ала-әд-Дин Кей-Кубад һәйкәлдәре * Археологик музей * [[Белек]] курорт районында ''«Nest»'' конференц-үҙәк * Аквапарк, дельфинарий һәм аквариумлы һыу комплексы * Анталья зоопаркы * Ҡала тирә-янында боронғо осор археологик һәйкәләдәр: Аспендостағы амфитеатр, Перге харабалары Ваҡиғалар һәм саралар: * «Алтын әфлисун халыҡ-ара Анталья» кинофестивале * Ҡом һынташтар халыҡ-ара фестивале * «Анталья Арена» комплексында футбол һәм гандбол матчтары * Аспендос театрында театраль тамашалар * Май эсендә милли көрәш буйынса йыл һайын үткәрелеүсе беренселек Шулай уҡ күп кенә белешмәләр: Караали-оглы (иҫке ҡалала), Мермерли (иҫке ҡалала порт янында), Коньяалты (ҡаланың шул уҡ исемле районында), ҡала янындағы «Көршөнлө шарлауығы» милли паркын иҫтәлекле урындар һәм ҡала парктары тип билдәләй. == Туғанлашҡан ҡалалар == * {{Флаг|Россия}} [[Дондағы Ростов]], [[Рәсәй]] (1995)<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190514171031/http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|archivedate=2019-05-14|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Германия}} [[Нюрнберг]], [[Германия]] (1997)<ref name="автоссылка1" /> * {{Флаг|Израиль}} [[Бат-Ям]], [[Израиль]] (1997) * {{Флаг|Турецкая Республика Северного Кипра}}/{{Флаг|Республика Кипр}} [[Фамагуста]], [[Төньяҡ Кипр Төрөк Республикаһы|ТРСК]]/[[Кипр Республикаһы]] * {{Флаг|Россия}} [[Ҡазан]], [[Рәсәй]] (2002)<ref>{{Cite web|url=http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=www.antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-08|archive-date=2019-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190508232617/http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Казахстан}} [[Талдыҡорған]], [[Ҡаҙағстан]] (2003) * {{Флаг|Россия}}/{{Флаг|Украина}} [[Ялта]], [[Рәсәй]]/[[Украина]]<ref>Данный населённый пункт расположен на территории [[Крым|Крымского полуострова]], бо́льшая часть которого является объектом [[Проблема принадлежности Крыма|территориальных разногласий]] между [[Россия|Россией]], контролирующей спорную территорию, и [[Украина|Украиной]], в пределах признанных международным сообществом границ которой спорная территория находится. Согласно [[Федеративное устройство России|федеративному устройству России]], на спорной территории Крыма располагаются [[субъекты Российской Федерации]] — [[Республика Крым]] и [[Административно-территориальное деление города федерального значения Севастополя|город федерального значения Севастополь]]. Согласно [[Административное деление Украины|административному делению Украины]], на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — [[Автономная Республика Крым]] и [[Территория, подчинённая Севастопольскому городскому совету|город со специальным статусом Севастополь]].</ref> (2008) * {{Флаг|Швеция}} [[Мальмё]], [[Швеция]] (2008) * {{Флаг|США}} [[Остин (Техас)|Остин]], [[Техас]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2008) * {{Флаг|Босния и Герцеговина}} [[Мостар]], [[Босния һәм Герцеговина]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Хайкоу]], [[Ҡытай]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Куньмин]], [[Ҡытай]] (2012) * {{Флаг|Республика Корея}} [[Чонджу (Республика Корея)|Чонджу]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2013) * {{Флаг|Россия}} [[Владимир (город, Россия)|Владимир]], [[Рәсәй]] (2013) * {{Флаг|Китай}} [[Синин]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Циндао]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Урумчи]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Ливань]] (округ), [[Гуанчжоу]], [[Ҡытай]] (2015) * {{Флаг|Республика Корея}}[[Сунчхон]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2016) * {{Флаг|США}} [[Майами]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2017) * {{Флаг|Испания}}[[Севилья]], [[Испания]] (2017) == Галерея == <gallery mode="nolines"> Файл:Antalya from an airplane window 2022.jpg|Анталья — самолёт иллюминаторынан Файл:Дюденский водопад (Анталья).JPG|Дюден шарлауығы Файл:Гавань Анталья - panoramio.jpg|Калеичиҙа иҫке гавань Файл:На площади Ататюрка (Анталья).JPG|Ататөрк майҙаны Файл:Вид на минарет Йивли (Анталья).JPG|Йивли манараһы Файл:Башня Хыдырлык. Анталья. Турция - panoramio.jpg|Хыдырлыҡ башняһы Файл:Анталья современная(1 млн. населения) - panoramio.jpg|Яңы райондағы типик торлаҡ төҙөлөшө Файл:Мечеть Текели Мехмет Паши (Анталья).JPG|Текели Меһмет Пашаның мәсете Файл:Antalya Airport International Terminal.jpg|Анталья аэропорты Файл:Antalya 2016 03.jpg|Лара районындағы пляж Файл:Antalya - Kaleiçi.JPG|Иҫке ҡала панорамаһы Файл:Antalya Müzesi - Museumsgarten.JPG|Анталья археология музейында Файл:Antalya Hafen.jpg|Иҫке гавань һәм Калеичиҙың бейектән күренеше Файл:Antalya Altstadt.JPG|Иҫке ҡалалағы тарихи төҙөлмәләр урамы Файл:Antalya Clock Tower 03.jpg|Сәғәтле башня Файл:Hadrians Gate.jpg|Адриан ҡапҡаһы Файл:Love Antalya.jpg|Яңы районда инсталляция Файл:Antalya Nostalgic Tram.jpg| Анталья урамдарында ретро-трамвайҙар Файл:Antalya Aquarium.jpg|Аквариум Файл:Antalya - 2010 - panoramio.jpg|Иҫке гавань эңер ваҡытында Файл:Antalya Flughafen Internationaler Terminal.JPG|Анталья аэропорты Файл:Yeni Antalya Stadyumu - 23.6.15.JPG|Antalya Arena спорт комплексы Файл:Antalya bay west.jpg|Гавань һәм [[Коньяалты]] округы күренеше Файл:Kaledibi street.jpg| Ҡаланың иҫке өлөшөндәге урам </gallery> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Викисловарь|Анталья}} {{Commonscat-inline||Анталья}} * {{official|https://www.antalya.bel.tr|Антальи|lang=tr}} {{Внешние ссылки}} {{Города Турции}} [[Категория:Анталья| ]] [[Категория:Төркиә курорттары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] 3nfa2btr9ji2ro8ci659mtuzgpxaj9s 1148667 1148666 2022-08-04T18:13:27Z Akkashka 14326 /* Туғанлашҡан ҡалалар */ wikitext text/x-wiki {{БМ|Анталья}} {{НП-Төркиә |статус = ҡала |русское название = Анталья |оригинальное название = Antalya |изображение = Анталья-коллаж1.jpg |герб = |флаг = |ширина флага = |ширина герба = |регион = Анталья |регион в таблице = Анталья (ил){{!}}Анталья |район = |вид района = |район в таблице = |община в таблице = |lat_deg= 36 |lon_deg= 30 |lat_min= 54 |lat_sec= |lon_min= 41 |lon_sec= |CoordScale = |внутреннее деление = |дата основания = |первое упоминание = |прежние имена = Атталия, Аттелия, Анталия |статус с = |площадь = 1417 |климат = урта диңгеҙ субтропик<ref>{{Книга|заглавие=Всё о странах мира|ответственный=Выпускающий редактор А. В. Шаронов|год=2008|место=СПб.|издательство=ООО "СЗКЭО"|страницы=204|страниц=272|isbn=987-5-9603-0025-4}}</ref> |официальный язык = |официальный язык-ref = |население = 1 203 994<ref>{{cite web|title=Turkey: Major cities and provinces|url=http://citypopulation.de/Turkey-C20.html|publisher=citypopulation.de|accessdate=2015-02-08|archive-date=2015-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150224193933/http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html|deadlink=no}}</ref> |год переписи = 2014 |население агломерации = 2 222 562 |плотность = 850 |национальный состав = |конфессиональный состав = |этнохороним = анта́лья кешеһе, анта́льялылар<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|30}}</ref>, по другим источникам - анталиец, анталийцы |телефонный код = +90 242 |почтовый индекс = |почтовые индексы = 07x xx |цифровой идентификатор = |вид идентификатора = |сайт = https://www.antalya.bel.tr }} '''Анта́лья'''<ref>Согласно принятой русско-турецкой практической транскрипции, вариант написания «Анталия» является неправильным. Окончание «-ya» транскрибируется как «-ья»: Антал'''ья''' (Antal'''ya'''), Алан'''ья''' (Alan'''ya'''), Кон'''ья''' (Kon'''ya''').</ref> (төр. <span lang="tr" style="font-style:italic;">Antalya</span>) — [[Төркиә|Төркиәнең]] көньяғында [[Урта диңгеҙ]] буйында урынлашҡан курорт һәм порт [[Ҡала|ҡалаһы]] [[Анталья (провинция)|Анталья провинцияһының]] административ үҙәге. Ҡалала даими йәшәгән халыҡ һаны — 1 миллиондан артыҡ, шул уҡ ваҡытта ысынбарлыҡта, әүҙем туристик ағым артҡан йәйге осорҙа, ҡалала халыҡ һаны 2 миллиондан ашыу кеше булыуы ихтимал. Анталья ҡалаһы территорияһы иҫке һәм яңы ҡала өлөштәренә шартлы бүленгән. Рәсми административ бүленеше — 5 район: Аксу (''Aksu''), Дёшемеалты (''Döşemealtı''), Кепез (''Kepez''), Коньяалты (''Konyaaltı''), Муратпаша (''Muratpaşa''). == Тарихы == Хәҙерге Анталья провинцияһы территорияһында боронғо дәүерҙәрҙән кешеләр йәшәгән, [[Таш быуат|таш]] һәм [[Бронза быуаты|бронза]] быуат торамалары билдәле. Иң боронғо цивилизацияларҙан төбәктә Хет батшалығы оҙағыраҡ хакимлыҡ иткән. [[Файл:Attalus_II_Philadelphus.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Attalus_II_Philadelphus.jpg/220px-Attalus_II_Philadelphus.jpg|мини|Антальяла Аттала II һыны]] Эллинистик осорҙа төбәк Ликия һәм Памфилия составында булған. Пергам батшалығына ингәндән һуң, территория әүҙем үҙләштерелә башлаған, һәм б. э. т. 159 йылда Пергам батшаһы Аттал II (грек. Ατταλος) бойороғо буйынса ''Атталия'' ҡалаһына нигеҙ һалынған. 133 йылда ҡаланы боронғо римлеләр яулап алған. Һуңыраҡ ул император Адриандың ҡышҡы резиденцияһына әүерелә (уның беренсе сәфәре хөрмәтенә хәҙерге көндә лә ҡаланың визит карточкаһы булған Адриан ҡапҡалары төҙөлә). Оҙаҡ ваҡыт Атталияға Рим, һуңынан Византия эйә булған. Б. э. I—II быуаттарҙа төбәктә христианлыҡ тарала. Төбәктә иҡтисади үҫештең тарҡаулығы емергес VIII быуаттағы ер тетрәүенән, ғәрәптәр һәм диңгеҙ пираттары баҫымынан һуң башлана. XI быуатта, сәлжүк экспансияһы башланған осорҙа, төбәктә ислам тарала башлай. 1118 йылда, Византия императоры Иоанн II Комнин осоронда ҡала Византия анклавы була. Ул империяның башҡа ерҙәренән яҡшы уҡ алыҫ урынлашҡан булған һәм шуның арҡаһында илдең башҡа өлөшө менән диңгеҙ аша ғына бәйләнеш мөмкин була. 1119 йылда Иоанн II Комнин төрөктәргә ҡаршы бер нисә поход яһаған һәм ҡоро ерҙән Атталияға юл булдырған. 1204 йылғы ваҡиғаларҙан һуң, Альдобрандини исемле итальян кешеһе ҡала власын үҙ ҡулына ала<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |title=Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert - Carole Hillenbrand - Google Livros<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-12 |archive-date=2022-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220512063352/https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |deadlink=no }}</ref>. [[1206 йыл]]да төрөктәр 16 көн ҡаланы ҡамауҙа тотҡан, әммә 200 кипр рыцарының ярҙамы уға тағы бер йыл ҡаршы тороу мөмкинлеген бирә. 1207 йылда сәлжүктәр төбәкте яулап ала, һәм Атталия тигән грек исеме ''Адалия''ға алмашына. Әммә бер нисә йылдан һуң урындағы мәсихселәр фетнә күтәргән. Ҡала, икенсе тапҡыр йылға яҡын ҡамауҙа торғандан һуң, 1215 йылдың 24 декабрендә төрөктәр тарафынан буйһондорола<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |title=Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand … — Google Books<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-29 |archive-date=2020-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702154134/https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |deadlink=no }}</ref>. Шуныһы ҡыҙыҡлы: икенсе яулау барышында төрөктәр христиандарға йыһат иғлан иткәндәр һәм, еңеүҙән һуң, ҡала стеналарына соҡоп үлем ҡурҡынысы менән янаған мөрәжәғәт яҙғандар; әммә был яҙыуҙы христиан гректар аңламаған. 1321—1423 йылдарҙа Адалия бойондороҡһоҙ Теке бейлегенең үҙәге булған. 1387 йылға урында шул тиклем насар хәлдә булған йәшәгән мәсихселәр хатта Константинополь патриархына православие сиркәүен һаҡлап ҡалыуҙа ярҙам һорап хат яҙғандар. Төрөктәр ҡалған сиркәүҙәргә шул тиклем ҙур һалым һалған, 1397 йылға улар бөлгән тиерлек. 1423 йылда Адалияны (Теке бейлеге менән бергә) төрөк-ғосмандар яулай. Шул уҡ ваҡытта ҡала ''Анталья'' исемен ала (әйтер кәрәк, атамаһы «Анталия» төбәге исеме менән бәйле түгел). Ғосман империяһында Анталья диңгеҙ сауҙа порты булараҡ мөһим роль уйнаған, урындағы ҡолдар һатыу баҙары төбәктә иң ҙурҙарҙың береһе булған, шулай уҡ бында империяның көнсығыш сиктәренә оҙатыу өсөн суднолар йыһазландырылған. Беренсе донъя һуғышынан һуң, 1919—1921 йылдарҙа, ҡаланы итальяндар ваҡытлыса баҫып ала. Анталья [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] етәкселегендәге милли-азатлыҡ хәрәкәтен әҙерләү форпостарының береһенә әүерелә. Азатлыҡ һуғышы йомғаҡтары буйынса Анталья Төркиә Республикаһы составына инә. XX Быуат дауамында ҡала интенсив үҫеш кисерә, эҙмә-эҙлекле ауыл хужалығы, күн сәнәғәте, диңгеҙ транспорты һәм логистика ҡеүәттәре арта. Ҡала территорияһы киңәйгән, транспорт селтәре формалашҡан. Быуат аҙағында, Төркиә Ривьераһының туристик ҡеүәте әүҙем асылғанда, Анталья илдең мөһим туристик үҙәгенә әүерелә, D400 шоссеһы уны башҡа курорт зоналары менән тоташтыра, ә 1998 йылда яңыртылған аэропорт ҡыҫҡа ваҡыт эсендә илдә пассажирҙар ағымы күләме буйынса өсөнсө урын яулай. == Географияһы һәм климаты == Анталья климаты субтропик, йомшаҡ ямғырлы ҡышы һәм оҙайлы эҫе йәйе менән ҡылыҡһырланған тропик һыҙатлы. Антальяла циклондарҙы «фильтрлап» төньяҡҡа үтеп инеүенә ҡамасаулаған Тавр тауҙары арҡаһында, яуым-төшөмдөң күп өлөшө ҡышын яуа. Йәйен яуым-төшөм ҡышҡа ҡарағанда һирәгерәк була. Һауаның сағыштырма дымлылығы йыл әйләнәһенә тиерлек 55%-тан 65 %-ҡа тиклем тәшкил итә. Майҙан октябргә тиклем сағыштырмаса ҡоро миҙгелдә аяҙ, аҙ болотло һауа торошо өҫтөнлөк итә, октябрҙән апрелгә тиклем, һалҡын елдәре һәм мул ямғырҙары менән, дымлы миҙгел өҫтөнлөк итә. Кире һауа температураһы һәм ҡар бик һирәк һәм оҙаҡҡа һуҙылмай. Һыу инеү миҙгеле шартлы рәүештә май уртаһынан ноябрҙең башына тиклем иҫәпләнә. Отрицательные температуры воздуха и снег крайне редки и непродолжительны. Купальный сезон условно считается с середины мая по начало ноября. {{Ҡаланың климаты |Город_род=Антальи |Источник= Климат Антальи [http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ANTALYA],[http://www.weather2travel.com/climate-guides/turkey/antalya-coast/antalya.php], [http://www.pogodaiklimat.ru/doc/normals_1991_2020.txt] | Янв_ср= 11.3 | Янв_ср_осад=130 | Фев_ср= 12.0 | Фев_ср_осад=126.6 | Мар_ср= 13.8 | Мар_ср_осад=99.7 | Апр_ср= 17.0 | Апр_ср_осад=72 | Май_ср= 20.7 | Май_ср_осад=66.2 | Июн_ср= 24.9 | Июн_ср_осад=63 | Июл_ср= 28.7 | Июл_ср_осад=58 | Авг_ср= 28.8 | Авг_ср_осад=64.1 | Сен_ср= 26.0 | Сен_ср_осад=69 | Окт_ср= 22.1 | Окт_ср_осад=85.5 | Ноя_ср= 16.7 | Ноя_ср_осад=101.5 | Дек_ср= 13.0 | Дек_ср_осад=117 | Год_ср= 19.6 | Год_ср_осад=1119.8 | Янв_ср_мин=5.5 | Янв_ср_макс=15 | Фев_ср_мин=5.8 | Фев_ср_макс=15.4 | Мар_ср_мин=7.5 | Мар_ср_макс=18.1 | Апр_ср_мин=10.7 | Апр_ср_макс=21.5 | Май_ср_мин=14.6 | Май_ср_макс=26.1 | Июн_ср_мин=19.1 | Июн_ср_макс=31.4 | Июл_ср_мин=22.3 | Июл_ср_макс=34.6 | Авг_ср_мин=22.1 | Авг_ср_макс=34.4 | Сен_ср_мин=18.7 | Сен_ср_макс=31.4 | Окт_ср_мин=14.7 | Окт_ср_макс=26.9 | Ноя_ср_мин=9.9 | Ноя_ср_макс=21 | Дек_ср_мин=6.9 | Дек_ср_макс=16.4 | Год_ср_мин=13.1 | Год_ср_макс=24.3 | Янв_а_макс=23.9 | Янв_а_мин=-1.2 | Фев_а_макс=23.4 | Фев_а_мин=-0.2 | Мар_а_макс=28.8 | Мар_а_мин=0.6 | Апр_а_макс=33.2 | Апр_а_мин=1.4 | Май_а_макс=37.6 | Май_а_мин=6.7 | Июн_а_макс=43.5 | Июн_а_мин=11.1 | Июл_а_макс=45.2 | Июл_а_мин=14.8 | Авг_а_макс=43.3 | Авг_а_мин=15.3 | Сен_а_макс=41.2 | Сен_а_мин=10.6 | Окт_а_макс=37.7 | Окт_а_мин=4.9 | Ноя_а_макс=33 | Ноя_а_мин=0.8 | Дек_а_макс=25.4 | Дек_а_мин=-0.6 | Год_а_макс=45.2 | Год_а_мин=-1.2 | Янв_вода = 17 | Фев_вода = 16 | Мар_вода = 16 | Апр_вода = 18 | Май_вода = 20 | Июн_вода = 24 | Июл_вода = 26 | Авг_вода = 27 | Сен_вода = 26 | Окт_вода = 24 | Ноя_вода = 21 | Дек_вода = 18 | Год_вода = 21 |}} Анталья провинцияһының рельефы башлыса таулы, ҡала биләмәһе лә бынан ситтә ҡалмай. Яр буйы зонаһының бейеклеге ныҡ текә ҙур (иҫке ҡалала һәйбәт күренә), уларҙың береһендә шарлауыҡ бар. Ярҙан алыҫыраҡ, яңы төҙөлөш зонаһында, өҙөклөктәр аҙыраҡ. == Иҡтисады һәм ҡала инфраструктураһы == [[Файл:Hıdırlık Tower 01.jpg|thumb|200px|Хыдырлык башняһы]] [[Файл:Antalya Clock Tower 02.jpg|thumb|180пкс| Республика майҙанында сәғәтле башня (''Saat kulesi'') һәм мәсет]] [[Файл:Трамвай (Анталья) 1.JPG|thumb|200пкс|Антальяла трамвай]] Ауыл хужалығы, туризм, сауҙа һәм еңел сәнәғәт иҡтисадтың төп тармаҡтары булып тора. Иҡтисади үҫештең сағыштырмаса яңы яҡтарынан 2010-сы йылдарҙа башланған (яңы диңгеҙ портын файҙаланыуға тапшырғандан алып) ял итеү яхталары төҙөлөшөн билдәләп үтергә кәрәк. Ауыл хужалығы үҫемлекселек (цитрус, банан, зәйтүн емеше, алма, томат, ҡыяр, мамыҡсылыҡ), малсылыҡтан (һарыҡтар, ҡош-ҡорт) һәм ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеүҙән (зәйтүн майы, емеш һуттары, консервалар етештереү) тора. Диңгеҙгә сығыуға ҡарамаҫтан, балыҡсылыҡ һәм диңгеҙ продукттары сығарыу төбәктә ғәмәлгә ашырылмай тиерлек. Еңел сәнәғәт иң тәүҙә туҡымасылыҡтан (кейем, көндәлек тормош предметтары) ғибәрәт, бер аҙ күн производстволары бар. Сауҙа һәм туризм ҡаланың һәм төбәктең иҡтисади именлеге нигеҙен тәшкил итә. 2000-се йылдар уртаһына тиклем туристар ағымы башлыса Рәсәй, Украина һәм Германиянан пакет турҙар ҡулланыусыларҙан торған. Һуңғы ваҡытта властар башҡа концепцияны ла эшкә ҡушты — «барыһы ла бар» айырым отелдәр урынына ҡаланың күркәмлегенә һәм уның рекреацион структураларын үҫтереүгә баҫым яһала. Әүҙем туристар ағымы арҡаһында бөтә кимәлдәрҙәге сауҙа ла сәскә ата — ҙур мегамоллдарҙан алып ваҡ шәхси кибеттәргә тиклем. Тарихи үҙәк (иҫке ҡала) Рим, Византия һәм Ғосман архитектура традициялары элементтарын берләштерә. Һаҡланған биналарҙың һәм ҡоролмаларҙың күбеһе ғосман осорона ҡарай. Архитектуранан тыш, Антальяның боронғо ҡалаһы үҙенең боронғо ҡомартҡылары һәм археологик музейы менән билдәле. Анталияла ҙур аэропорт урынлашҡан, уның ике халыҡ-ара терминалы Урта диңгеҙ буйында иң яҡшыларҙың береһе һанала (2014 йылда рекорд ҡуйылды — Анталья аэропорты аша 12,5 миллион кеше үтте). Автомобиль юлдарының сифаты юғары кимәлдә. Баш ҡалала бик күп дөйөм туҡланыу ойошмалары һәм күңел асыу йорттары урынлашҡан. Яр буйы зонаһы пляждарҙан (уларҙың күбеһе юғары уңайлылыҡ һәм таҙалыҡ кимәле өсөн наградалар менән билдәләнгән), балалар аттракциондарынан, һыу күңел асыу сараларынан һәм ҙур булмаған пляждағы кафе-ресторандарынан тора. Ҡала ситендә отель һәм ҡунаҡханалар аҙ, улар н геҙҙә ҡала яны ҡасабаларында урынлашҡан. Ҡалала 2 университет (Анталья туризм академияһы һәм Акдениз (Akdeniz University), 3 спорт комплексы, мәктәптәр, дауаханалар һәм мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары эшләп килә. Антальяның илдең ҡалған өлөшө менән бәйләнешен һауа, һыу һәм автобус транспорты тәьмин итә, тимер юл юҡ. Бынан тыш, автобустар, трамвайҙар (ҡаланың тарихи өлөшөндә боронғо һәм бөтә ҡаланы үткән заманса монорельс формаһындағы) һәм маршрут таксиҙары (долмуштар) ҡала эсендәге йәмәғәт транспортынан ғибәрәт, автобус һәм трамвайҙарҙа юл хаҡы өсөн берҙәм Antalyakart картаһы һәм банк карталары менән түләү ойошторолған. Анталья шулай уҡ Көнбайыш Европа мегаполистары кимәлендә тиерлек төрөк үлсәмдәре буйынса үҫешкән велоинфраструктураға эйә (велоюлдар, велопарковкалар, велосипедтар прокаты). Һуңғы йылдарҙа Анталияла даими йәшәүсе урыҫтар һанының тотороҡло үҫеш тенденцияһы күҙәтелә. Күсемһеҙ милек һатып алыу ҡала ҡаҙнаһына тос өлөш индерә. Күскенселәрҙең мәнфәғәттәрен яҡлап, ҡала властары рус телле микромөхит булдырыуға булышлыҡ итә: бер нисә мәктәптә рус телле кластар бар, күп кенә магазиндарҙа русса аралашҡан бер хеҙмәткәр булһа ла бар. == Туристик иҫтәлекле урындар == Тәбиғи: * Дюден шарлауығы * Коньяалты һәм Лара пляждары * Төнәктәпә тауы (күҙәтеү майҙансығы бар) [[Файл:Atatürk Hüseyin Gezer Antalya Cumhuriyet Meydani.jpg|thumb|Ататөрк һәйкәле|266x266пкс]] Кеше ҡулы булдырған: * Ҡәлғә диуарҙары * Республика майҙаны һәм Калеичи районы (Иҫке ҡала): Ататөрк йорт-музейы, Моратпаша мәсете, Тәкәле Меһмет паша мәсете, Йивли манараһы, Искеле мәсете, Адриан ҡапҡалары, Хыдырлыҡ башняһы, сәғәтле башня * [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] һәм Кей-Кубад I (Ала-әд-Дин Кей-Кубад һәйкәлдәре * Археологик музей * [[Белек]] курорт районында ''«Nest»'' конференц-үҙәк * Аквапарк, дельфинарий һәм аквариумлы һыу комплексы * Анталья зоопаркы * Ҡала тирә-янында боронғо осор археологик һәйкәләдәр: Аспендостағы амфитеатр, Перге харабалары Ваҡиғалар һәм саралар: * «Алтын әфлисун халыҡ-ара Анталья» кинофестивале * Ҡом һынташтар халыҡ-ара фестивале * «Анталья Арена» комплексында футбол һәм гандбол матчтары * Аспендос театрында театраль тамашалар * Май эсендә милли көрәш буйынса йыл һайын үткәрелеүсе беренселек Шулай уҡ күп кенә белешмәләр: Караали-оглы (иҫке ҡалала), Мермерли (иҫке ҡалала порт янында), Коньяалты (ҡаланың шул уҡ исемле районында), ҡала янындағы «Көршөнлө шарлауығы» милли паркын иҫтәлекле урындар һәм ҡала парктары тип билдәләй. == Туғанлашҡан ҡалалар == * {{Флаг|Россия}} [[Дондағы Ростов]], [[Рәсәй]] (1995)<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190514171031/http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|archivedate=2019-05-14|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Германия}} [[Нюрнберг]], [[Германия]] (1997)<ref name="автоссылка1" /> * {{Флаг|Израиль}} [[Бат-Ям]], [[Израиль]] (1997) * {{Флаг|Турецкая Республика Северного Кипра}}/{{Флаг|Республика Кипр}} Фамагуста, [[Төньяҡ Кипр Республикаһы]] * {{Флаг|Россия}} [[Ҡазан]], [[Рәсәй]] (2002)<ref>{{Cite web|url=http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=www.antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-08|archive-date=2019-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190508232617/http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Казахстан}} [[Талдыҡорған]], [[Ҡаҙағстан]] (2003) * {{Флаг|Россия}}/{{Флаг|Украина}} [[Ялта]], [[Рәсәй]]/[[Украина]]<ref>Данный населённый пункт расположен на территории [[Крым|Крымского полуострова]], бо́льшая часть которого является объектом [[Проблема принадлежности Крыма|территориальных разногласий]] между [[Россия|Россией]], контролирующей спорную территорию, и [[Украина|Украиной]], в пределах признанных международным сообществом границ которой спорная территория находится. Согласно [[Федеративное устройство России|федеративному устройству России]], на спорной территории Крыма располагаются [[субъекты Российской Федерации]] — [[Республика Крым]] и [[Административно-территориальное деление города федерального значения Севастополя|город федерального значения Севастополь]]. Согласно [[Административное деление Украины|административному делению Украины]], на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — [[Автономная Республика Крым]] и [[Территория, подчинённая Севастопольскому городскому совету|город со специальным статусом Севастополь]].</ref> (2008) * {{Флаг|Швеция}} [[Мальмё]], [[Швеция]] (2008) * {{Флаг|США}} [[Остин (Техас)|Остин]], [[Техас]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2008) * {{Флаг|Босния и Герцеговина}} [[Мостар]], [[Босния һәм Герцеговина]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Хайкоу]], [[Ҡытай]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Куньмин]], [[Ҡытай]] (2012) * {{Флаг|Республика Корея}} [[Чонджу (Республика Корея)|Чонджу]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2013) * {{Флаг|Россия}} [[Владимир (город, Россия)|Владимир]], [[Рәсәй]] (2013) * {{Флаг|Китай}} [[Синин]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Циндао]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Урумчи]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Ливань]] (округ), [[Гуанчжоу]], [[Ҡытай]] (2015) * {{Флаг|Республика Корея}}[[Сунчхон]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2016) * {{Флаг|США}} [[Майами]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2017) * {{Флаг|Испания}}[[Севилья]], [[Испания]] (2017) == Галерея == <gallery mode="nolines"> Файл:Antalya from an airplane window 2022.jpg|Анталья — самолёт иллюминаторынан Файл:Дюденский водопад (Анталья).JPG|Дюден шарлауығы Файл:Гавань Анталья - panoramio.jpg|Калеичиҙа иҫке гавань Файл:На площади Ататюрка (Анталья).JPG|Ататөрк майҙаны Файл:Вид на минарет Йивли (Анталья).JPG|Йивли манараһы Файл:Башня Хыдырлык. Анталья. Турция - panoramio.jpg|Хыдырлыҡ башняһы Файл:Анталья современная(1 млн. населения) - panoramio.jpg|Яңы райондағы типик торлаҡ төҙөлөшө Файл:Мечеть Текели Мехмет Паши (Анталья).JPG|Текели Меһмет Пашаның мәсете Файл:Antalya Airport International Terminal.jpg|Анталья аэропорты Файл:Antalya 2016 03.jpg|Лара районындағы пляж Файл:Antalya - Kaleiçi.JPG|Иҫке ҡала панорамаһы Файл:Antalya Müzesi - Museumsgarten.JPG|Анталья археология музейында Файл:Antalya Hafen.jpg|Иҫке гавань һәм Калеичиҙың бейектән күренеше Файл:Antalya Altstadt.JPG|Иҫке ҡалалағы тарихи төҙөлмәләр урамы Файл:Antalya Clock Tower 03.jpg|Сәғәтле башня Файл:Hadrians Gate.jpg|Адриан ҡапҡаһы Файл:Love Antalya.jpg|Яңы районда инсталляция Файл:Antalya Nostalgic Tram.jpg| Анталья урамдарында ретро-трамвайҙар Файл:Antalya Aquarium.jpg|Аквариум Файл:Antalya - 2010 - panoramio.jpg|Иҫке гавань эңер ваҡытында Файл:Antalya Flughafen Internationaler Terminal.JPG|Анталья аэропорты Файл:Yeni Antalya Stadyumu - 23.6.15.JPG|Antalya Arena спорт комплексы Файл:Antalya bay west.jpg|Гавань һәм [[Коньяалты]] округы күренеше Файл:Kaledibi street.jpg| Ҡаланың иҫке өлөшөндәге урам </gallery> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Викисловарь|Анталья}} {{Commonscat-inline||Анталья}} * {{official|https://www.antalya.bel.tr|Антальи|lang=tr}} {{Внешние ссылки}} {{Города Турции}} [[Категория:Анталья| ]] [[Категория:Төркиә курорттары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] 95o1n3flcetihzqhi9o8j5j3iu7m3oh 1148670 1148667 2022-08-04T18:26:10Z ZUFAr 191 /* Һылтанмалар */ wikitext text/x-wiki {{БМ|Анталья}} {{НП-Төркиә |статус = ҡала |русское название = Анталья |оригинальное название = Antalya |изображение = Анталья-коллаж1.jpg |герб = |флаг = |ширина флага = |ширина герба = |регион = Анталья |регион в таблице = Анталья (ил){{!}}Анталья |район = |вид района = |район в таблице = |община в таблице = |lat_deg= 36 |lon_deg= 30 |lat_min= 54 |lat_sec= |lon_min= 41 |lon_sec= |CoordScale = |внутреннее деление = |дата основания = |первое упоминание = |прежние имена = Атталия, Аттелия, Анталия |статус с = |площадь = 1417 |климат = урта диңгеҙ субтропик<ref>{{Книга|заглавие=Всё о странах мира|ответственный=Выпускающий редактор А. В. Шаронов|год=2008|место=СПб.|издательство=ООО "СЗКЭО"|страницы=204|страниц=272|isbn=987-5-9603-0025-4}}</ref> |официальный язык = |официальный язык-ref = |население = 1 203 994<ref>{{cite web|title=Turkey: Major cities and provinces|url=http://citypopulation.de/Turkey-C20.html|publisher=citypopulation.de|accessdate=2015-02-08|archive-date=2015-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150224193933/http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html|deadlink=no}}</ref> |год переписи = 2014 |население агломерации = 2 222 562 |плотность = 850 |национальный состав = |конфессиональный состав = |этнохороним = анта́лья кешеһе, анта́льялылар<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|30}}</ref>, по другим источникам - анталиец, анталийцы |телефонный код = +90 242 |почтовый индекс = |почтовые индексы = 07x xx |цифровой идентификатор = |вид идентификатора = |сайт = https://www.antalya.bel.tr }} '''Анта́лья'''<ref>Согласно принятой русско-турецкой практической транскрипции, вариант написания «Анталия» является неправильным. Окончание «-ya» транскрибируется как «-ья»: Антал'''ья''' (Antal'''ya'''), Алан'''ья''' (Alan'''ya'''), Кон'''ья''' (Kon'''ya''').</ref> (төр. <span lang="tr" style="font-style:italic;">Antalya</span>) — [[Төркиә|Төркиәнең]] көньяғында [[Урта диңгеҙ]] буйында урынлашҡан курорт һәм порт [[Ҡала|ҡалаһы]] [[Анталья (провинция)|Анталья провинцияһының]] административ үҙәге. Ҡалала даими йәшәгән халыҡ һаны — 1 миллиондан артыҡ, шул уҡ ваҡытта ысынбарлыҡта, әүҙем туристик ағым артҡан йәйге осорҙа, ҡалала халыҡ һаны 2 миллиондан ашыу кеше булыуы ихтимал. Анталья ҡалаһы территорияһы иҫке һәм яңы ҡала өлөштәренә шартлы бүленгән. Рәсми административ бүленеше — 5 район: Аксу (''Aksu''), Дёшемеалты (''Döşemealtı''), Кепез (''Kepez''), Коньяалты (''Konyaaltı''), Муратпаша (''Muratpaşa''). == Тарихы == Хәҙерге Анталья провинцияһы территорияһында боронғо дәүерҙәрҙән кешеләр йәшәгән, [[Таш быуат|таш]] һәм [[Бронза быуаты|бронза]] быуат торамалары билдәле. Иң боронғо цивилизацияларҙан төбәктә Хет батшалығы оҙағыраҡ хакимлыҡ иткән. [[Файл:Attalus_II_Philadelphus.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Attalus_II_Philadelphus.jpg/220px-Attalus_II_Philadelphus.jpg|мини|Антальяла Аттала II һыны]] Эллинистик осорҙа төбәк Ликия һәм Памфилия составында булған. Пергам батшалығына ингәндән һуң, территория әүҙем үҙләштерелә башлаған, һәм б. э. т. 159 йылда Пергам батшаһы Аттал II (грек. Ατταλος) бойороғо буйынса ''Атталия'' ҡалаһына нигеҙ һалынған. 133 йылда ҡаланы боронғо римлеләр яулап алған. Һуңыраҡ ул император Адриандың ҡышҡы резиденцияһына әүерелә (уның беренсе сәфәре хөрмәтенә хәҙерге көндә лә ҡаланың визит карточкаһы булған Адриан ҡапҡалары төҙөлә). Оҙаҡ ваҡыт Атталияға Рим, һуңынан Византия эйә булған. Б. э. I—II быуаттарҙа төбәктә христианлыҡ тарала. Төбәктә иҡтисади үҫештең тарҡаулығы емергес VIII быуаттағы ер тетрәүенән, ғәрәптәр һәм диңгеҙ пираттары баҫымынан һуң башлана. XI быуатта, сәлжүк экспансияһы башланған осорҙа, төбәктә ислам тарала башлай. 1118 йылда, Византия императоры Иоанн II Комнин осоронда ҡала Византия анклавы була. Ул империяның башҡа ерҙәренән яҡшы уҡ алыҫ урынлашҡан булған һәм шуның арҡаһында илдең башҡа өлөшө менән диңгеҙ аша ғына бәйләнеш мөмкин була. 1119 йылда Иоанн II Комнин төрөктәргә ҡаршы бер нисә поход яһаған һәм ҡоро ерҙән Атталияға юл булдырған. 1204 йылғы ваҡиғаларҙан һуң, Альдобрандини исемле итальян кешеһе ҡала власын үҙ ҡулына ала<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |title=Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert - Carole Hillenbrand - Google Livros<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-12 |archive-date=2022-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220512063352/https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |deadlink=no }}</ref>. [[1206 йыл]]да төрөктәр 16 көн ҡаланы ҡамауҙа тотҡан, әммә 200 кипр рыцарының ярҙамы уға тағы бер йыл ҡаршы тороу мөмкинлеген бирә. 1207 йылда сәлжүктәр төбәкте яулап ала, һәм Атталия тигән грек исеме ''Адалия''ға алмашына. Әммә бер нисә йылдан һуң урындағы мәсихселәр фетнә күтәргән. Ҡала, икенсе тапҡыр йылға яҡын ҡамауҙа торғандан һуң, 1215 йылдың 24 декабрендә төрөктәр тарафынан буйһондорола<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |title=Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand … — Google Books<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-29 |archive-date=2020-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702154134/https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |deadlink=no }}</ref>. Шуныһы ҡыҙыҡлы: икенсе яулау барышында төрөктәр христиандарға йыһат иғлан иткәндәр һәм, еңеүҙән һуң, ҡала стеналарына соҡоп үлем ҡурҡынысы менән янаған мөрәжәғәт яҙғандар; әммә был яҙыуҙы христиан гректар аңламаған. 1321—1423 йылдарҙа Адалия бойондороҡһоҙ Теке бейлегенең үҙәге булған. 1387 йылға урында шул тиклем насар хәлдә булған йәшәгән мәсихселәр хатта Константинополь патриархына православие сиркәүен һаҡлап ҡалыуҙа ярҙам һорап хат яҙғандар. Төрөктәр ҡалған сиркәүҙәргә шул тиклем ҙур һалым һалған, 1397 йылға улар бөлгән тиерлек. 1423 йылда Адалияны (Теке бейлеге менән бергә) төрөк-ғосмандар яулай. Шул уҡ ваҡытта ҡала ''Анталья'' исемен ала (әйтер кәрәк, атамаһы «Анталия» төбәге исеме менән бәйле түгел). Ғосман империяһында Анталья диңгеҙ сауҙа порты булараҡ мөһим роль уйнаған, урындағы ҡолдар һатыу баҙары төбәктә иң ҙурҙарҙың береһе булған, шулай уҡ бында империяның көнсығыш сиктәренә оҙатыу өсөн суднолар йыһазландырылған. Беренсе донъя һуғышынан һуң, 1919—1921 йылдарҙа, ҡаланы итальяндар ваҡытлыса баҫып ала. Анталья [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] етәкселегендәге милли-азатлыҡ хәрәкәтен әҙерләү форпостарының береһенә әүерелә. Азатлыҡ һуғышы йомғаҡтары буйынса Анталья Төркиә Республикаһы составына инә. XX Быуат дауамында ҡала интенсив үҫеш кисерә, эҙмә-эҙлекле ауыл хужалығы, күн сәнәғәте, диңгеҙ транспорты һәм логистика ҡеүәттәре арта. Ҡала территорияһы киңәйгән, транспорт селтәре формалашҡан. Быуат аҙағында, Төркиә Ривьераһының туристик ҡеүәте әүҙем асылғанда, Анталья илдең мөһим туристик үҙәгенә әүерелә, D400 шоссеһы уны башҡа курорт зоналары менән тоташтыра, ә 1998 йылда яңыртылған аэропорт ҡыҫҡа ваҡыт эсендә илдә пассажирҙар ағымы күләме буйынса өсөнсө урын яулай. == Географияһы һәм климаты == Анталья климаты субтропик, йомшаҡ ямғырлы ҡышы һәм оҙайлы эҫе йәйе менән ҡылыҡһырланған тропик һыҙатлы. Антальяла циклондарҙы «фильтрлап» төньяҡҡа үтеп инеүенә ҡамасаулаған Тавр тауҙары арҡаһында, яуым-төшөмдөң күп өлөшө ҡышын яуа. Йәйен яуым-төшөм ҡышҡа ҡарағанда һирәгерәк була. Һауаның сағыштырма дымлылығы йыл әйләнәһенә тиерлек 55%-тан 65 %-ҡа тиклем тәшкил итә. Майҙан октябргә тиклем сағыштырмаса ҡоро миҙгелдә аяҙ, аҙ болотло һауа торошо өҫтөнлөк итә, октябрҙән апрелгә тиклем, һалҡын елдәре һәм мул ямғырҙары менән, дымлы миҙгел өҫтөнлөк итә. Кире һауа температураһы һәм ҡар бик һирәк һәм оҙаҡҡа һуҙылмай. Һыу инеү миҙгеле шартлы рәүештә май уртаһынан ноябрҙең башына тиклем иҫәпләнә. Отрицательные температуры воздуха и снег крайне редки и непродолжительны. Купальный сезон условно считается с середины мая по начало ноября. {{Ҡаланың климаты |Город_род=Антальи |Источник= Климат Антальи [http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ANTALYA],[http://www.weather2travel.com/climate-guides/turkey/antalya-coast/antalya.php], [http://www.pogodaiklimat.ru/doc/normals_1991_2020.txt] | Янв_ср= 11.3 | Янв_ср_осад=130 | Фев_ср= 12.0 | Фев_ср_осад=126.6 | Мар_ср= 13.8 | Мар_ср_осад=99.7 | Апр_ср= 17.0 | Апр_ср_осад=72 | Май_ср= 20.7 | Май_ср_осад=66.2 | Июн_ср= 24.9 | Июн_ср_осад=63 | Июл_ср= 28.7 | Июл_ср_осад=58 | Авг_ср= 28.8 | Авг_ср_осад=64.1 | Сен_ср= 26.0 | Сен_ср_осад=69 | Окт_ср= 22.1 | Окт_ср_осад=85.5 | Ноя_ср= 16.7 | Ноя_ср_осад=101.5 | Дек_ср= 13.0 | Дек_ср_осад=117 | Год_ср= 19.6 | Год_ср_осад=1119.8 | Янв_ср_мин=5.5 | Янв_ср_макс=15 | Фев_ср_мин=5.8 | Фев_ср_макс=15.4 | Мар_ср_мин=7.5 | Мар_ср_макс=18.1 | Апр_ср_мин=10.7 | Апр_ср_макс=21.5 | Май_ср_мин=14.6 | Май_ср_макс=26.1 | Июн_ср_мин=19.1 | Июн_ср_макс=31.4 | Июл_ср_мин=22.3 | Июл_ср_макс=34.6 | Авг_ср_мин=22.1 | Авг_ср_макс=34.4 | Сен_ср_мин=18.7 | Сен_ср_макс=31.4 | Окт_ср_мин=14.7 | Окт_ср_макс=26.9 | Ноя_ср_мин=9.9 | Ноя_ср_макс=21 | Дек_ср_мин=6.9 | Дек_ср_макс=16.4 | Год_ср_мин=13.1 | Год_ср_макс=24.3 | Янв_а_макс=23.9 | Янв_а_мин=-1.2 | Фев_а_макс=23.4 | Фев_а_мин=-0.2 | Мар_а_макс=28.8 | Мар_а_мин=0.6 | Апр_а_макс=33.2 | Апр_а_мин=1.4 | Май_а_макс=37.6 | Май_а_мин=6.7 | Июн_а_макс=43.5 | Июн_а_мин=11.1 | Июл_а_макс=45.2 | Июл_а_мин=14.8 | Авг_а_макс=43.3 | Авг_а_мин=15.3 | Сен_а_макс=41.2 | Сен_а_мин=10.6 | Окт_а_макс=37.7 | Окт_а_мин=4.9 | Ноя_а_макс=33 | Ноя_а_мин=0.8 | Дек_а_макс=25.4 | Дек_а_мин=-0.6 | Год_а_макс=45.2 | Год_а_мин=-1.2 | Янв_вода = 17 | Фев_вода = 16 | Мар_вода = 16 | Апр_вода = 18 | Май_вода = 20 | Июн_вода = 24 | Июл_вода = 26 | Авг_вода = 27 | Сен_вода = 26 | Окт_вода = 24 | Ноя_вода = 21 | Дек_вода = 18 | Год_вода = 21 |}} Анталья провинцияһының рельефы башлыса таулы, ҡала биләмәһе лә бынан ситтә ҡалмай. Яр буйы зонаһының бейеклеге ныҡ текә ҙур (иҫке ҡалала һәйбәт күренә), уларҙың береһендә шарлауыҡ бар. Ярҙан алыҫыраҡ, яңы төҙөлөш зонаһында, өҙөклөктәр аҙыраҡ. == Иҡтисады һәм ҡала инфраструктураһы == [[Файл:Hıdırlık Tower 01.jpg|thumb|200px|Хыдырлык башняһы]] [[Файл:Antalya Clock Tower 02.jpg|thumb|180пкс| Республика майҙанында сәғәтле башня (''Saat kulesi'') һәм мәсет]] [[Файл:Трамвай (Анталья) 1.JPG|thumb|200пкс|Антальяла трамвай]] Ауыл хужалығы, туризм, сауҙа һәм еңел сәнәғәт иҡтисадтың төп тармаҡтары булып тора. Иҡтисади үҫештең сағыштырмаса яңы яҡтарынан 2010-сы йылдарҙа башланған (яңы диңгеҙ портын файҙаланыуға тапшырғандан алып) ял итеү яхталары төҙөлөшөн билдәләп үтергә кәрәк. Ауыл хужалығы үҫемлекселек (цитрус, банан, зәйтүн емеше, алма, томат, ҡыяр, мамыҡсылыҡ), малсылыҡтан (һарыҡтар, ҡош-ҡорт) һәм ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеүҙән (зәйтүн майы, емеш һуттары, консервалар етештереү) тора. Диңгеҙгә сығыуға ҡарамаҫтан, балыҡсылыҡ һәм диңгеҙ продукттары сығарыу төбәктә ғәмәлгә ашырылмай тиерлек. Еңел сәнәғәт иң тәүҙә туҡымасылыҡтан (кейем, көндәлек тормош предметтары) ғибәрәт, бер аҙ күн производстволары бар. Сауҙа һәм туризм ҡаланың һәм төбәктең иҡтисади именлеге нигеҙен тәшкил итә. 2000-се йылдар уртаһына тиклем туристар ағымы башлыса Рәсәй, Украина һәм Германиянан пакет турҙар ҡулланыусыларҙан торған. Һуңғы ваҡытта властар башҡа концепцияны ла эшкә ҡушты — «барыһы ла бар» айырым отелдәр урынына ҡаланың күркәмлегенә һәм уның рекреацион структураларын үҫтереүгә баҫым яһала. Әүҙем туристар ағымы арҡаһында бөтә кимәлдәрҙәге сауҙа ла сәскә ата — ҙур мегамоллдарҙан алып ваҡ шәхси кибеттәргә тиклем. Тарихи үҙәк (иҫке ҡала) Рим, Византия һәм Ғосман архитектура традициялары элементтарын берләштерә. Һаҡланған биналарҙың һәм ҡоролмаларҙың күбеһе ғосман осорона ҡарай. Архитектуранан тыш, Антальяның боронғо ҡалаһы үҙенең боронғо ҡомартҡылары һәм археологик музейы менән билдәле. Анталияла ҙур аэропорт урынлашҡан, уның ике халыҡ-ара терминалы Урта диңгеҙ буйында иң яҡшыларҙың береһе һанала (2014 йылда рекорд ҡуйылды — Анталья аэропорты аша 12,5 миллион кеше үтте). Автомобиль юлдарының сифаты юғары кимәлдә. Баш ҡалала бик күп дөйөм туҡланыу ойошмалары һәм күңел асыу йорттары урынлашҡан. Яр буйы зонаһы пляждарҙан (уларҙың күбеһе юғары уңайлылыҡ һәм таҙалыҡ кимәле өсөн наградалар менән билдәләнгән), балалар аттракциондарынан, һыу күңел асыу сараларынан һәм ҙур булмаған пляждағы кафе-ресторандарынан тора. Ҡала ситендә отель һәм ҡунаҡханалар аҙ, улар н геҙҙә ҡала яны ҡасабаларында урынлашҡан. Ҡалала 2 университет (Анталья туризм академияһы һәм Акдениз (Akdeniz University), 3 спорт комплексы, мәктәптәр, дауаханалар һәм мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары эшләп килә. Антальяның илдең ҡалған өлөшө менән бәйләнешен һауа, һыу һәм автобус транспорты тәьмин итә, тимер юл юҡ. Бынан тыш, автобустар, трамвайҙар (ҡаланың тарихи өлөшөндә боронғо һәм бөтә ҡаланы үткән заманса монорельс формаһындағы) һәм маршрут таксиҙары (долмуштар) ҡала эсендәге йәмәғәт транспортынан ғибәрәт, автобус һәм трамвайҙарҙа юл хаҡы өсөн берҙәм Antalyakart картаһы һәм банк карталары менән түләү ойошторолған. Анталья шулай уҡ Көнбайыш Европа мегаполистары кимәлендә тиерлек төрөк үлсәмдәре буйынса үҫешкән велоинфраструктураға эйә (велоюлдар, велопарковкалар, велосипедтар прокаты). Һуңғы йылдарҙа Анталияла даими йәшәүсе урыҫтар һанының тотороҡло үҫеш тенденцияһы күҙәтелә. Күсемһеҙ милек һатып алыу ҡала ҡаҙнаһына тос өлөш индерә. Күскенселәрҙең мәнфәғәттәрен яҡлап, ҡала властары рус телле микромөхит булдырыуға булышлыҡ итә: бер нисә мәктәптә рус телле кластар бар, күп кенә магазиндарҙа русса аралашҡан бер хеҙмәткәр булһа ла бар. == Туристик иҫтәлекле урындар == Тәбиғи: * Дюден шарлауығы * Коньяалты һәм Лара пляждары * Төнәктәпә тауы (күҙәтеү майҙансығы бар) [[Файл:Atatürk Hüseyin Gezer Antalya Cumhuriyet Meydani.jpg|thumb|Ататөрк һәйкәле|266x266пкс]] Кеше ҡулы булдырған: * Ҡәлғә диуарҙары * Республика майҙаны һәм Калеичи районы (Иҫке ҡала): Ататөрк йорт-музейы, Моратпаша мәсете, Тәкәле Меһмет паша мәсете, Йивли манараһы, Искеле мәсете, Адриан ҡапҡалары, Хыдырлыҡ башняһы, сәғәтле башня * [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] һәм Кей-Кубад I (Ала-әд-Дин Кей-Кубад һәйкәлдәре * Археологик музей * [[Белек]] курорт районында ''«Nest»'' конференц-үҙәк * Аквапарк, дельфинарий һәм аквариумлы һыу комплексы * Анталья зоопаркы * Ҡала тирә-янында боронғо осор археологик һәйкәләдәр: Аспендостағы амфитеатр, Перге харабалары Ваҡиғалар һәм саралар: * «Алтын әфлисун халыҡ-ара Анталья» кинофестивале * Ҡом һынташтар халыҡ-ара фестивале * «Анталья Арена» комплексында футбол һәм гандбол матчтары * Аспендос театрында театраль тамашалар * Май эсендә милли көрәш буйынса йыл һайын үткәрелеүсе беренселек Шулай уҡ күп кенә белешмәләр: Караали-оглы (иҫке ҡалала), Мермерли (иҫке ҡалала порт янында), Коньяалты (ҡаланың шул уҡ исемле районында), ҡала янындағы «Көршөнлө шарлауығы» милли паркын иҫтәлекле урындар һәм ҡала парктары тип билдәләй. == Туғанлашҡан ҡалалар == * {{Флаг|Россия}} [[Дондағы Ростов]], [[Рәсәй]] (1995)<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190514171031/http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|archivedate=2019-05-14|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Германия}} [[Нюрнберг]], [[Германия]] (1997)<ref name="автоссылка1" /> * {{Флаг|Израиль}} [[Бат-Ям]], [[Израиль]] (1997) * {{Флаг|Турецкая Республика Северного Кипра}}/{{Флаг|Республика Кипр}} Фамагуста, [[Төньяҡ Кипр Республикаһы]] * {{Флаг|Россия}} [[Ҡазан]], [[Рәсәй]] (2002)<ref>{{Cite web|url=http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=www.antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-08|archive-date=2019-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190508232617/http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Казахстан}} [[Талдыҡорған]], [[Ҡаҙағстан]] (2003) * {{Флаг|Россия}}/{{Флаг|Украина}} [[Ялта]], [[Рәсәй]]/[[Украина]]<ref>Данный населённый пункт расположен на территории [[Крым|Крымского полуострова]], бо́льшая часть которого является объектом [[Проблема принадлежности Крыма|территориальных разногласий]] между [[Россия|Россией]], контролирующей спорную территорию, и [[Украина|Украиной]], в пределах признанных международным сообществом границ которой спорная территория находится. Согласно [[Федеративное устройство России|федеративному устройству России]], на спорной территории Крыма располагаются [[субъекты Российской Федерации]] — [[Республика Крым]] и [[Административно-территориальное деление города федерального значения Севастополя|город федерального значения Севастополь]]. Согласно [[Административное деление Украины|административному делению Украины]], на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — [[Автономная Республика Крым]] и [[Территория, подчинённая Севастопольскому городскому совету|город со специальным статусом Севастополь]].</ref> (2008) * {{Флаг|Швеция}} [[Мальмё]], [[Швеция]] (2008) * {{Флаг|США}} [[Остин (Техас)|Остин]], [[Техас]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2008) * {{Флаг|Босния и Герцеговина}} [[Мостар]], [[Босния һәм Герцеговина]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Хайкоу]], [[Ҡытай]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Куньмин]], [[Ҡытай]] (2012) * {{Флаг|Республика Корея}} [[Чонджу (Республика Корея)|Чонджу]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2013) * {{Флаг|Россия}} [[Владимир (город, Россия)|Владимир]], [[Рәсәй]] (2013) * {{Флаг|Китай}} [[Синин]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Циндао]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Урумчи]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Ливань]] (округ), [[Гуанчжоу]], [[Ҡытай]] (2015) * {{Флаг|Республика Корея}}[[Сунчхон]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2016) * {{Флаг|США}} [[Майами]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2017) * {{Флаг|Испания}}[[Севилья]], [[Испания]] (2017) == Галерея == <gallery mode="nolines"> Файл:Antalya from an airplane window 2022.jpg|Анталья — самолёт иллюминаторынан Файл:Дюденский водопад (Анталья).JPG|Дюден шарлауығы Файл:Гавань Анталья - panoramio.jpg|Калеичиҙа иҫке гавань Файл:На площади Ататюрка (Анталья).JPG|Ататөрк майҙаны Файл:Вид на минарет Йивли (Анталья).JPG|Йивли манараһы Файл:Башня Хыдырлык. Анталья. Турция - panoramio.jpg|Хыдырлыҡ башняһы Файл:Анталья современная(1 млн. населения) - panoramio.jpg|Яңы райондағы типик торлаҡ төҙөлөшө Файл:Мечеть Текели Мехмет Паши (Анталья).JPG|Текели Меһмет Пашаның мәсете Файл:Antalya Airport International Terminal.jpg|Анталья аэропорты Файл:Antalya 2016 03.jpg|Лара районындағы пляж Файл:Antalya - Kaleiçi.JPG|Иҫке ҡала панорамаһы Файл:Antalya Müzesi - Museumsgarten.JPG|Анталья археология музейында Файл:Antalya Hafen.jpg|Иҫке гавань һәм Калеичиҙың бейектән күренеше Файл:Antalya Altstadt.JPG|Иҫке ҡалалағы тарихи төҙөлмәләр урамы Файл:Antalya Clock Tower 03.jpg|Сәғәтле башня Файл:Hadrians Gate.jpg|Адриан ҡапҡаһы Файл:Love Antalya.jpg|Яңы районда инсталляция Файл:Antalya Nostalgic Tram.jpg| Анталья урамдарында ретро-трамвайҙар Файл:Antalya Aquarium.jpg|Аквариум Файл:Antalya - 2010 - panoramio.jpg|Иҫке гавань эңер ваҡытында Файл:Antalya Flughafen Internationaler Terminal.JPG|Анталья аэропорты Файл:Yeni Antalya Stadyumu - 23.6.15.JPG|Antalya Arena спорт комплексы Файл:Antalya bay west.jpg|Гавань һәм [[Коньяалты]] округы күренеше Файл:Kaledibi street.jpg| Ҡаланың иҫке өлөшөндәге урам </gallery> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Commonscat-inline||Анталья}} * {{official|https://www.antalya.bel.tr|Антальи|lang=tr}} {{Внешние ссылки}} {{Города Турции}} [[Категория:Анталья| ]] [[Категория:Төркиә курорттары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] q8g1smyw7r1y588le0saxt27om60kh4 1148673 1148670 2022-08-05T04:28:10Z Akkashka 14326 /* Һылтанмалар */ wikitext text/x-wiki {{БМ|Анталья}} {{НП-Төркиә |статус = ҡала |русское название = Анталья |оригинальное название = Antalya |изображение = Анталья-коллаж1.jpg |герб = |флаг = |ширина флага = |ширина герба = |регион = Анталья |регион в таблице = Анталья (ил){{!}}Анталья |район = |вид района = |район в таблице = |община в таблице = |lat_deg= 36 |lon_deg= 30 |lat_min= 54 |lat_sec= |lon_min= 41 |lon_sec= |CoordScale = |внутреннее деление = |дата основания = |первое упоминание = |прежние имена = Атталия, Аттелия, Анталия |статус с = |площадь = 1417 |климат = урта диңгеҙ субтропик<ref>{{Книга|заглавие=Всё о странах мира|ответственный=Выпускающий редактор А. В. Шаронов|год=2008|место=СПб.|издательство=ООО "СЗКЭО"|страницы=204|страниц=272|isbn=987-5-9603-0025-4}}</ref> |официальный язык = |официальный язык-ref = |население = 1 203 994<ref>{{cite web|title=Turkey: Major cities and provinces|url=http://citypopulation.de/Turkey-C20.html|publisher=citypopulation.de|accessdate=2015-02-08|archive-date=2015-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150224193933/http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html|deadlink=no}}</ref> |год переписи = 2014 |население агломерации = 2 222 562 |плотность = 850 |национальный состав = |конфессиональный состав = |этнохороним = анта́лья кешеһе, анта́льялылар<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|30}}</ref>, по другим источникам - анталиец, анталийцы |телефонный код = +90 242 |почтовый индекс = |почтовые индексы = 07x xx |цифровой идентификатор = |вид идентификатора = |сайт = https://www.antalya.bel.tr }} '''Анта́лья'''<ref>Согласно принятой русско-турецкой практической транскрипции, вариант написания «Анталия» является неправильным. Окончание «-ya» транскрибируется как «-ья»: Антал'''ья''' (Antal'''ya'''), Алан'''ья''' (Alan'''ya'''), Кон'''ья''' (Kon'''ya''').</ref> (төр. <span lang="tr" style="font-style:italic;">Antalya</span>) — [[Төркиә|Төркиәнең]] көньяғында [[Урта диңгеҙ]] буйында урынлашҡан курорт һәм порт [[Ҡала|ҡалаһы]] [[Анталья (провинция)|Анталья провинцияһының]] административ үҙәге. Ҡалала даими йәшәгән халыҡ һаны — 1 миллиондан артыҡ, шул уҡ ваҡытта ысынбарлыҡта, әүҙем туристик ағым артҡан йәйге осорҙа, ҡалала халыҡ һаны 2 миллиондан ашыу кеше булыуы ихтимал. Анталья ҡалаһы территорияһы иҫке һәм яңы ҡала өлөштәренә шартлы бүленгән. Рәсми административ бүленеше — 5 район: Аксу (''Aksu''), Дёшемеалты (''Döşemealtı''), Кепез (''Kepez''), Коньяалты (''Konyaaltı''), Муратпаша (''Muratpaşa''). == Тарихы == Хәҙерге Анталья провинцияһы территорияһында боронғо дәүерҙәрҙән кешеләр йәшәгән, [[Таш быуат|таш]] һәм [[Бронза быуаты|бронза]] быуат торамалары билдәле. Иң боронғо цивилизацияларҙан төбәктә Хет батшалығы оҙағыраҡ хакимлыҡ иткән. [[Файл:Attalus_II_Philadelphus.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Attalus_II_Philadelphus.jpg/220px-Attalus_II_Philadelphus.jpg|мини|Антальяла Аттала II һыны]] Эллинистик осорҙа төбәк Ликия һәм Памфилия составында булған. Пергам батшалығына ингәндән һуң, территория әүҙем үҙләштерелә башлаған, һәм б. э. т. 159 йылда Пергам батшаһы Аттал II (грек. Ατταλος) бойороғо буйынса ''Атталия'' ҡалаһына нигеҙ һалынған. 133 йылда ҡаланы боронғо римлеләр яулап алған. Һуңыраҡ ул император Адриандың ҡышҡы резиденцияһына әүерелә (уның беренсе сәфәре хөрмәтенә хәҙерге көндә лә ҡаланың визит карточкаһы булған Адриан ҡапҡалары төҙөлә). Оҙаҡ ваҡыт Атталияға Рим, һуңынан Византия эйә булған. Б. э. I—II быуаттарҙа төбәктә христианлыҡ тарала. Төбәктә иҡтисади үҫештең тарҡаулығы емергес VIII быуаттағы ер тетрәүенән, ғәрәптәр һәм диңгеҙ пираттары баҫымынан һуң башлана. XI быуатта, сәлжүк экспансияһы башланған осорҙа, төбәктә ислам тарала башлай. 1118 йылда, Византия императоры Иоанн II Комнин осоронда ҡала Византия анклавы була. Ул империяның башҡа ерҙәренән яҡшы уҡ алыҫ урынлашҡан булған һәм шуның арҡаһында илдең башҡа өлөшө менән диңгеҙ аша ғына бәйләнеш мөмкин була. 1119 йылда Иоанн II Комнин төрөктәргә ҡаршы бер нисә поход яһаған һәм ҡоро ерҙән Атталияға юл булдырған. 1204 йылғы ваҡиғаларҙан һуң, Альдобрандини исемле итальян кешеһе ҡала власын үҙ ҡулына ала<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |title=Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert - Carole Hillenbrand - Google Livros<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-12 |archive-date=2022-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220512063352/https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |deadlink=no }}</ref>. [[1206 йыл]]да төрөктәр 16 көн ҡаланы ҡамауҙа тотҡан, әммә 200 кипр рыцарының ярҙамы уға тағы бер йыл ҡаршы тороу мөмкинлеген бирә. 1207 йылда сәлжүктәр төбәкте яулап ала, һәм Атталия тигән грек исеме ''Адалия''ға алмашына. Әммә бер нисә йылдан һуң урындағы мәсихселәр фетнә күтәргән. Ҡала, икенсе тапҡыр йылға яҡын ҡамауҙа торғандан һуң, 1215 йылдың 24 декабрендә төрөктәр тарафынан буйһондорола<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |title=Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand … — Google Books<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-29 |archive-date=2020-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702154134/https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |deadlink=no }}</ref>. Шуныһы ҡыҙыҡлы: икенсе яулау барышында төрөктәр христиандарға йыһат иғлан иткәндәр һәм, еңеүҙән һуң, ҡала стеналарына соҡоп үлем ҡурҡынысы менән янаған мөрәжәғәт яҙғандар; әммә был яҙыуҙы христиан гректар аңламаған. 1321—1423 йылдарҙа Адалия бойондороҡһоҙ Теке бейлегенең үҙәге булған. 1387 йылға урында шул тиклем насар хәлдә булған йәшәгән мәсихселәр хатта Константинополь патриархына православие сиркәүен һаҡлап ҡалыуҙа ярҙам һорап хат яҙғандар. Төрөктәр ҡалған сиркәүҙәргә шул тиклем ҙур һалым һалған, 1397 йылға улар бөлгән тиерлек. 1423 йылда Адалияны (Теке бейлеге менән бергә) төрөк-ғосмандар яулай. Шул уҡ ваҡытта ҡала ''Анталья'' исемен ала (әйтер кәрәк, атамаһы «Анталия» төбәге исеме менән бәйле түгел). Ғосман империяһында Анталья диңгеҙ сауҙа порты булараҡ мөһим роль уйнаған, урындағы ҡолдар һатыу баҙары төбәктә иң ҙурҙарҙың береһе булған, шулай уҡ бында империяның көнсығыш сиктәренә оҙатыу өсөн суднолар йыһазландырылған. Беренсе донъя һуғышынан һуң, 1919—1921 йылдарҙа, ҡаланы итальяндар ваҡытлыса баҫып ала. Анталья [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] етәкселегендәге милли-азатлыҡ хәрәкәтен әҙерләү форпостарының береһенә әүерелә. Азатлыҡ һуғышы йомғаҡтары буйынса Анталья Төркиә Республикаһы составына инә. XX Быуат дауамында ҡала интенсив үҫеш кисерә, эҙмә-эҙлекле ауыл хужалығы, күн сәнәғәте, диңгеҙ транспорты һәм логистика ҡеүәттәре арта. Ҡала территорияһы киңәйгән, транспорт селтәре формалашҡан. Быуат аҙағында, Төркиә Ривьераһының туристик ҡеүәте әүҙем асылғанда, Анталья илдең мөһим туристик үҙәгенә әүерелә, D400 шоссеһы уны башҡа курорт зоналары менән тоташтыра, ә 1998 йылда яңыртылған аэропорт ҡыҫҡа ваҡыт эсендә илдә пассажирҙар ағымы күләме буйынса өсөнсө урын яулай. == Географияһы һәм климаты == Анталья климаты субтропик, йомшаҡ ямғырлы ҡышы һәм оҙайлы эҫе йәйе менән ҡылыҡһырланған тропик һыҙатлы. Антальяла циклондарҙы «фильтрлап» төньяҡҡа үтеп инеүенә ҡамасаулаған Тавр тауҙары арҡаһында, яуым-төшөмдөң күп өлөшө ҡышын яуа. Йәйен яуым-төшөм ҡышҡа ҡарағанда һирәгерәк була. Һауаның сағыштырма дымлылығы йыл әйләнәһенә тиерлек 55%-тан 65 %-ҡа тиклем тәшкил итә. Майҙан октябргә тиклем сағыштырмаса ҡоро миҙгелдә аяҙ, аҙ болотло һауа торошо өҫтөнлөк итә, октябрҙән апрелгә тиклем, һалҡын елдәре һәм мул ямғырҙары менән, дымлы миҙгел өҫтөнлөк итә. Кире һауа температураһы һәм ҡар бик һирәк һәм оҙаҡҡа һуҙылмай. Һыу инеү миҙгеле шартлы рәүештә май уртаһынан ноябрҙең башына тиклем иҫәпләнә. Отрицательные температуры воздуха и снег крайне редки и непродолжительны. Купальный сезон условно считается с середины мая по начало ноября. {{Ҡаланың климаты |Город_род=Антальи |Источник= Климат Антальи [http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ANTALYA],[http://www.weather2travel.com/climate-guides/turkey/antalya-coast/antalya.php], [http://www.pogodaiklimat.ru/doc/normals_1991_2020.txt] | Янв_ср= 11.3 | Янв_ср_осад=130 | Фев_ср= 12.0 | Фев_ср_осад=126.6 | Мар_ср= 13.8 | Мар_ср_осад=99.7 | Апр_ср= 17.0 | Апр_ср_осад=72 | Май_ср= 20.7 | Май_ср_осад=66.2 | Июн_ср= 24.9 | Июн_ср_осад=63 | Июл_ср= 28.7 | Июл_ср_осад=58 | Авг_ср= 28.8 | Авг_ср_осад=64.1 | Сен_ср= 26.0 | Сен_ср_осад=69 | Окт_ср= 22.1 | Окт_ср_осад=85.5 | Ноя_ср= 16.7 | Ноя_ср_осад=101.5 | Дек_ср= 13.0 | Дек_ср_осад=117 | Год_ср= 19.6 | Год_ср_осад=1119.8 | Янв_ср_мин=5.5 | Янв_ср_макс=15 | Фев_ср_мин=5.8 | Фев_ср_макс=15.4 | Мар_ср_мин=7.5 | Мар_ср_макс=18.1 | Апр_ср_мин=10.7 | Апр_ср_макс=21.5 | Май_ср_мин=14.6 | Май_ср_макс=26.1 | Июн_ср_мин=19.1 | Июн_ср_макс=31.4 | Июл_ср_мин=22.3 | Июл_ср_макс=34.6 | Авг_ср_мин=22.1 | Авг_ср_макс=34.4 | Сен_ср_мин=18.7 | Сен_ср_макс=31.4 | Окт_ср_мин=14.7 | Окт_ср_макс=26.9 | Ноя_ср_мин=9.9 | Ноя_ср_макс=21 | Дек_ср_мин=6.9 | Дек_ср_макс=16.4 | Год_ср_мин=13.1 | Год_ср_макс=24.3 | Янв_а_макс=23.9 | Янв_а_мин=-1.2 | Фев_а_макс=23.4 | Фев_а_мин=-0.2 | Мар_а_макс=28.8 | Мар_а_мин=0.6 | Апр_а_макс=33.2 | Апр_а_мин=1.4 | Май_а_макс=37.6 | Май_а_мин=6.7 | Июн_а_макс=43.5 | Июн_а_мин=11.1 | Июл_а_макс=45.2 | Июл_а_мин=14.8 | Авг_а_макс=43.3 | Авг_а_мин=15.3 | Сен_а_макс=41.2 | Сен_а_мин=10.6 | Окт_а_макс=37.7 | Окт_а_мин=4.9 | Ноя_а_макс=33 | Ноя_а_мин=0.8 | Дек_а_макс=25.4 | Дек_а_мин=-0.6 | Год_а_макс=45.2 | Год_а_мин=-1.2 | Янв_вода = 17 | Фев_вода = 16 | Мар_вода = 16 | Апр_вода = 18 | Май_вода = 20 | Июн_вода = 24 | Июл_вода = 26 | Авг_вода = 27 | Сен_вода = 26 | Окт_вода = 24 | Ноя_вода = 21 | Дек_вода = 18 | Год_вода = 21 |}} Анталья провинцияһының рельефы башлыса таулы, ҡала биләмәһе лә бынан ситтә ҡалмай. Яр буйы зонаһының бейеклеге ныҡ текә ҙур (иҫке ҡалала һәйбәт күренә), уларҙың береһендә шарлауыҡ бар. Ярҙан алыҫыраҡ, яңы төҙөлөш зонаһында, өҙөклөктәр аҙыраҡ. == Иҡтисады һәм ҡала инфраструктураһы == [[Файл:Hıdırlık Tower 01.jpg|thumb|200px|Хыдырлык башняһы]] [[Файл:Antalya Clock Tower 02.jpg|thumb|180пкс| Республика майҙанында сәғәтле башня (''Saat kulesi'') һәм мәсет]] [[Файл:Трамвай (Анталья) 1.JPG|thumb|200пкс|Антальяла трамвай]] Ауыл хужалығы, туризм, сауҙа һәм еңел сәнәғәт иҡтисадтың төп тармаҡтары булып тора. Иҡтисади үҫештең сағыштырмаса яңы яҡтарынан 2010-сы йылдарҙа башланған (яңы диңгеҙ портын файҙаланыуға тапшырғандан алып) ял итеү яхталары төҙөлөшөн билдәләп үтергә кәрәк. Ауыл хужалығы үҫемлекселек (цитрус, банан, зәйтүн емеше, алма, томат, ҡыяр, мамыҡсылыҡ), малсылыҡтан (һарыҡтар, ҡош-ҡорт) һәм ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеүҙән (зәйтүн майы, емеш һуттары, консервалар етештереү) тора. Диңгеҙгә сығыуға ҡарамаҫтан, балыҡсылыҡ һәм диңгеҙ продукттары сығарыу төбәктә ғәмәлгә ашырылмай тиерлек. Еңел сәнәғәт иң тәүҙә туҡымасылыҡтан (кейем, көндәлек тормош предметтары) ғибәрәт, бер аҙ күн производстволары бар. Сауҙа һәм туризм ҡаланың һәм төбәктең иҡтисади именлеге нигеҙен тәшкил итә. 2000-се йылдар уртаһына тиклем туристар ағымы башлыса Рәсәй, Украина һәм Германиянан пакет турҙар ҡулланыусыларҙан торған. Һуңғы ваҡытта властар башҡа концепцияны ла эшкә ҡушты — «барыһы ла бар» айырым отелдәр урынына ҡаланың күркәмлегенә һәм уның рекреацион структураларын үҫтереүгә баҫым яһала. Әүҙем туристар ағымы арҡаһында бөтә кимәлдәрҙәге сауҙа ла сәскә ата — ҙур мегамоллдарҙан алып ваҡ шәхси кибеттәргә тиклем. Тарихи үҙәк (иҫке ҡала) Рим, Византия һәм Ғосман архитектура традициялары элементтарын берләштерә. Һаҡланған биналарҙың һәм ҡоролмаларҙың күбеһе ғосман осорона ҡарай. Архитектуранан тыш, Антальяның боронғо ҡалаһы үҙенең боронғо ҡомартҡылары һәм археологик музейы менән билдәле. Анталияла ҙур аэропорт урынлашҡан, уның ике халыҡ-ара терминалы Урта диңгеҙ буйында иң яҡшыларҙың береһе һанала (2014 йылда рекорд ҡуйылды — Анталья аэропорты аша 12,5 миллион кеше үтте). Автомобиль юлдарының сифаты юғары кимәлдә. Баш ҡалала бик күп дөйөм туҡланыу ойошмалары һәм күңел асыу йорттары урынлашҡан. Яр буйы зонаһы пляждарҙан (уларҙың күбеһе юғары уңайлылыҡ һәм таҙалыҡ кимәле өсөн наградалар менән билдәләнгән), балалар аттракциондарынан, һыу күңел асыу сараларынан һәм ҙур булмаған пляждағы кафе-ресторандарынан тора. Ҡала ситендә отель һәм ҡунаҡханалар аҙ, улар н геҙҙә ҡала яны ҡасабаларында урынлашҡан. Ҡалала 2 университет (Анталья туризм академияһы һәм Акдениз (Akdeniz University), 3 спорт комплексы, мәктәптәр, дауаханалар һәм мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары эшләп килә. Антальяның илдең ҡалған өлөшө менән бәйләнешен һауа, һыу һәм автобус транспорты тәьмин итә, тимер юл юҡ. Бынан тыш, автобустар, трамвайҙар (ҡаланың тарихи өлөшөндә боронғо һәм бөтә ҡаланы үткән заманса монорельс формаһындағы) һәм маршрут таксиҙары (долмуштар) ҡала эсендәге йәмәғәт транспортынан ғибәрәт, автобус һәм трамвайҙарҙа юл хаҡы өсөн берҙәм Antalyakart картаһы һәм банк карталары менән түләү ойошторолған. Анталья шулай уҡ Көнбайыш Европа мегаполистары кимәлендә тиерлек төрөк үлсәмдәре буйынса үҫешкән велоинфраструктураға эйә (велоюлдар, велопарковкалар, велосипедтар прокаты). Һуңғы йылдарҙа Анталияла даими йәшәүсе урыҫтар һанының тотороҡло үҫеш тенденцияһы күҙәтелә. Күсемһеҙ милек һатып алыу ҡала ҡаҙнаһына тос өлөш индерә. Күскенселәрҙең мәнфәғәттәрен яҡлап, ҡала властары рус телле микромөхит булдырыуға булышлыҡ итә: бер нисә мәктәптә рус телле кластар бар, күп кенә магазиндарҙа русса аралашҡан бер хеҙмәткәр булһа ла бар. == Туристик иҫтәлекле урындар == Тәбиғи: * Дюден шарлауығы * Коньяалты һәм Лара пляждары * Төнәктәпә тауы (күҙәтеү майҙансығы бар) [[Файл:Atatürk Hüseyin Gezer Antalya Cumhuriyet Meydani.jpg|thumb|Ататөрк һәйкәле|266x266пкс]] Кеше ҡулы булдырған: * Ҡәлғә диуарҙары * Республика майҙаны һәм Калеичи районы (Иҫке ҡала): Ататөрк йорт-музейы, Моратпаша мәсете, Тәкәле Меһмет паша мәсете, Йивли манараһы, Искеле мәсете, Адриан ҡапҡалары, Хыдырлыҡ башняһы, сәғәтле башня * [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] һәм Кей-Кубад I (Ала-әд-Дин Кей-Кубад һәйкәлдәре * Археологик музей * [[Белек]] курорт районында ''«Nest»'' конференц-үҙәк * Аквапарк, дельфинарий һәм аквариумлы һыу комплексы * Анталья зоопаркы * Ҡала тирә-янында боронғо осор археологик һәйкәләдәр: Аспендостағы амфитеатр, Перге харабалары Ваҡиғалар һәм саралар: * «Алтын әфлисун халыҡ-ара Анталья» кинофестивале * Ҡом һынташтар халыҡ-ара фестивале * «Анталья Арена» комплексында футбол һәм гандбол матчтары * Аспендос театрында театраль тамашалар * Май эсендә милли көрәш буйынса йыл һайын үткәрелеүсе беренселек Шулай уҡ күп кенә белешмәләр: Караали-оглы (иҫке ҡалала), Мермерли (иҫке ҡалала порт янында), Коньяалты (ҡаланың шул уҡ исемле районында), ҡала янындағы «Көршөнлө шарлауығы» милли паркын иҫтәлекле урындар һәм ҡала парктары тип билдәләй. == Туғанлашҡан ҡалалар == * {{Флаг|Россия}} [[Дондағы Ростов]], [[Рәсәй]] (1995)<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190514171031/http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|archivedate=2019-05-14|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Германия}} [[Нюрнберг]], [[Германия]] (1997)<ref name="автоссылка1" /> * {{Флаг|Израиль}} [[Бат-Ям]], [[Израиль]] (1997) * {{Флаг|Турецкая Республика Северного Кипра}}/{{Флаг|Республика Кипр}} Фамагуста, [[Төньяҡ Кипр Республикаһы]] * {{Флаг|Россия}} [[Ҡазан]], [[Рәсәй]] (2002)<ref>{{Cite web|url=http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=www.antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-08|archive-date=2019-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190508232617/http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Казахстан}} [[Талдыҡорған]], [[Ҡаҙағстан]] (2003) * {{Флаг|Россия}}/{{Флаг|Украина}} [[Ялта]], [[Рәсәй]]/[[Украина]]<ref>Данный населённый пункт расположен на территории [[Крым|Крымского полуострова]], бо́льшая часть которого является объектом [[Проблема принадлежности Крыма|территориальных разногласий]] между [[Россия|Россией]], контролирующей спорную территорию, и [[Украина|Украиной]], в пределах признанных международным сообществом границ которой спорная территория находится. Согласно [[Федеративное устройство России|федеративному устройству России]], на спорной территории Крыма располагаются [[субъекты Российской Федерации]] — [[Республика Крым]] и [[Административно-территориальное деление города федерального значения Севастополя|город федерального значения Севастополь]]. Согласно [[Административное деление Украины|административному делению Украины]], на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — [[Автономная Республика Крым]] и [[Территория, подчинённая Севастопольскому городскому совету|город со специальным статусом Севастополь]].</ref> (2008) * {{Флаг|Швеция}} [[Мальмё]], [[Швеция]] (2008) * {{Флаг|США}} [[Остин (Техас)|Остин]], [[Техас]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2008) * {{Флаг|Босния и Герцеговина}} [[Мостар]], [[Босния һәм Герцеговина]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Хайкоу]], [[Ҡытай]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Куньмин]], [[Ҡытай]] (2012) * {{Флаг|Республика Корея}} [[Чонджу (Республика Корея)|Чонджу]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2013) * {{Флаг|Россия}} [[Владимир (город, Россия)|Владимир]], [[Рәсәй]] (2013) * {{Флаг|Китай}} [[Синин]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Циндао]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Урумчи]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Ливань]] (округ), [[Гуанчжоу]], [[Ҡытай]] (2015) * {{Флаг|Республика Корея}}[[Сунчхон]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2016) * {{Флаг|США}} [[Майами]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2017) * {{Флаг|Испания}}[[Севилья]], [[Испания]] (2017) == Галерея == <gallery mode="nolines"> Файл:Antalya from an airplane window 2022.jpg|Анталья — самолёт иллюминаторынан Файл:Дюденский водопад (Анталья).JPG|Дюден шарлауығы Файл:Гавань Анталья - panoramio.jpg|Калеичиҙа иҫке гавань Файл:На площади Ататюрка (Анталья).JPG|Ататөрк майҙаны Файл:Вид на минарет Йивли (Анталья).JPG|Йивли манараһы Файл:Башня Хыдырлык. Анталья. Турция - panoramio.jpg|Хыдырлыҡ башняһы Файл:Анталья современная(1 млн. населения) - panoramio.jpg|Яңы райондағы типик торлаҡ төҙөлөшө Файл:Мечеть Текели Мехмет Паши (Анталья).JPG|Текели Меһмет Пашаның мәсете Файл:Antalya Airport International Terminal.jpg|Анталья аэропорты Файл:Antalya 2016 03.jpg|Лара районындағы пляж Файл:Antalya - Kaleiçi.JPG|Иҫке ҡала панорамаһы Файл:Antalya Müzesi - Museumsgarten.JPG|Анталья археология музейында Файл:Antalya Hafen.jpg|Иҫке гавань һәм Калеичиҙың бейектән күренеше Файл:Antalya Altstadt.JPG|Иҫке ҡалалағы тарихи төҙөлмәләр урамы Файл:Antalya Clock Tower 03.jpg|Сәғәтле башня Файл:Hadrians Gate.jpg|Адриан ҡапҡаһы Файл:Love Antalya.jpg|Яңы районда инсталляция Файл:Antalya Nostalgic Tram.jpg| Анталья урамдарында ретро-трамвайҙар Файл:Antalya Aquarium.jpg|Аквариум Файл:Antalya - 2010 - panoramio.jpg|Иҫке гавань эңер ваҡытында Файл:Antalya Flughafen Internationaler Terminal.JPG|Анталья аэропорты Файл:Yeni Antalya Stadyumu - 23.6.15.JPG|Antalya Arena спорт комплексы Файл:Antalya bay west.jpg|Гавань һәм [[Коньяалты]] округы күренеше Файл:Kaledibi street.jpg| Ҡаланың иҫке өлөшөндәге урам </gallery> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Commonscat-inline||Анталья}} * {{official|https://www.antalya.bel.tr|Антальяның рәсми сайты|lang=tr}} {{Внешние ссылки}} {{Города Турции}} [[Категория:Анталья| ]] [[Категория:Төркиә курорттары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] nsa2ld6q1c1zgv1cwu4d3uf3hhh6vvz 1148674 1148673 2022-08-05T04:28:35Z Akkashka 14326 /* Һылтанмалар */ wikitext text/x-wiki {{БМ|Анталья}} {{НП-Төркиә |статус = ҡала |русское название = Анталья |оригинальное название = Antalya |изображение = Анталья-коллаж1.jpg |герб = |флаг = |ширина флага = |ширина герба = |регион = Анталья |регион в таблице = Анталья (ил){{!}}Анталья |район = |вид района = |район в таблице = |община в таблице = |lat_deg= 36 |lon_deg= 30 |lat_min= 54 |lat_sec= |lon_min= 41 |lon_sec= |CoordScale = |внутреннее деление = |дата основания = |первое упоминание = |прежние имена = Атталия, Аттелия, Анталия |статус с = |площадь = 1417 |климат = урта диңгеҙ субтропик<ref>{{Книга|заглавие=Всё о странах мира|ответственный=Выпускающий редактор А. В. Шаронов|год=2008|место=СПб.|издательство=ООО "СЗКЭО"|страницы=204|страниц=272|isbn=987-5-9603-0025-4}}</ref> |официальный язык = |официальный язык-ref = |население = 1 203 994<ref>{{cite web|title=Turkey: Major cities and provinces|url=http://citypopulation.de/Turkey-C20.html|publisher=citypopulation.de|accessdate=2015-02-08|archive-date=2015-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150224193933/http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html|deadlink=no}}</ref> |год переписи = 2014 |население агломерации = 2 222 562 |плотность = 850 |национальный состав = |конфессиональный состав = |этнохороним = анта́лья кешеһе, анта́льялылар<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|30}}</ref>, по другим источникам - анталиец, анталийцы |телефонный код = +90 242 |почтовый индекс = |почтовые индексы = 07x xx |цифровой идентификатор = |вид идентификатора = |сайт = https://www.antalya.bel.tr }} '''Анта́лья'''<ref>Согласно принятой русско-турецкой практической транскрипции, вариант написания «Анталия» является неправильным. Окончание «-ya» транскрибируется как «-ья»: Антал'''ья''' (Antal'''ya'''), Алан'''ья''' (Alan'''ya'''), Кон'''ья''' (Kon'''ya''').</ref> (төр. <span lang="tr" style="font-style:italic;">Antalya</span>) — [[Төркиә|Төркиәнең]] көньяғында [[Урта диңгеҙ]] буйында урынлашҡан курорт һәм порт [[Ҡала|ҡалаһы]] [[Анталья (провинция)|Анталья провинцияһының]] административ үҙәге. Ҡалала даими йәшәгән халыҡ һаны — 1 миллиондан артыҡ, шул уҡ ваҡытта ысынбарлыҡта, әүҙем туристик ағым артҡан йәйге осорҙа, ҡалала халыҡ һаны 2 миллиондан ашыу кеше булыуы ихтимал. Анталья ҡалаһы территорияһы иҫке һәм яңы ҡала өлөштәренә шартлы бүленгән. Рәсми административ бүленеше — 5 район: Аксу (''Aksu''), Дёшемеалты (''Döşemealtı''), Кепез (''Kepez''), Коньяалты (''Konyaaltı''), Муратпаша (''Muratpaşa''). == Тарихы == Хәҙерге Анталья провинцияһы территорияһында боронғо дәүерҙәрҙән кешеләр йәшәгән, [[Таш быуат|таш]] һәм [[Бронза быуаты|бронза]] быуат торамалары билдәле. Иң боронғо цивилизацияларҙан төбәктә Хет батшалығы оҙағыраҡ хакимлыҡ иткән. [[Файл:Attalus_II_Philadelphus.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Attalus_II_Philadelphus.jpg/220px-Attalus_II_Philadelphus.jpg|мини|Антальяла Аттала II һыны]] Эллинистик осорҙа төбәк Ликия һәм Памфилия составында булған. Пергам батшалығына ингәндән һуң, территория әүҙем үҙләштерелә башлаған, һәм б. э. т. 159 йылда Пергам батшаһы Аттал II (грек. Ατταλος) бойороғо буйынса ''Атталия'' ҡалаһына нигеҙ һалынған. 133 йылда ҡаланы боронғо римлеләр яулап алған. Һуңыраҡ ул император Адриандың ҡышҡы резиденцияһына әүерелә (уның беренсе сәфәре хөрмәтенә хәҙерге көндә лә ҡаланың визит карточкаһы булған Адриан ҡапҡалары төҙөлә). Оҙаҡ ваҡыт Атталияға Рим, һуңынан Византия эйә булған. Б. э. I—II быуаттарҙа төбәктә христианлыҡ тарала. Төбәктә иҡтисади үҫештең тарҡаулығы емергес VIII быуаттағы ер тетрәүенән, ғәрәптәр һәм диңгеҙ пираттары баҫымынан һуң башлана. XI быуатта, сәлжүк экспансияһы башланған осорҙа, төбәктә ислам тарала башлай. 1118 йылда, Византия императоры Иоанн II Комнин осоронда ҡала Византия анклавы була. Ул империяның башҡа ерҙәренән яҡшы уҡ алыҫ урынлашҡан булған һәм шуның арҡаһында илдең башҡа өлөшө менән диңгеҙ аша ғына бәйләнеш мөмкин була. 1119 йылда Иоанн II Комнин төрөктәргә ҡаршы бер нисә поход яһаған һәм ҡоро ерҙән Атталияға юл булдырған. 1204 йылғы ваҡиғаларҙан һуң, Альдобрандини исемле итальян кешеһе ҡала власын үҙ ҡулына ала<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |title=Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert - Carole Hillenbrand - Google Livros<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-12 |archive-date=2022-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220512063352/https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |deadlink=no }}</ref>. [[1206 йыл]]да төрөктәр 16 көн ҡаланы ҡамауҙа тотҡан, әммә 200 кипр рыцарының ярҙамы уға тағы бер йыл ҡаршы тороу мөмкинлеген бирә. 1207 йылда сәлжүктәр төбәкте яулап ала, һәм Атталия тигән грек исеме ''Адалия''ға алмашына. Әммә бер нисә йылдан һуң урындағы мәсихселәр фетнә күтәргән. Ҡала, икенсе тапҡыр йылға яҡын ҡамауҙа торғандан һуң, 1215 йылдың 24 декабрендә төрөктәр тарафынан буйһондорола<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |title=Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand … — Google Books<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-29 |archive-date=2020-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702154134/https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |deadlink=no }}</ref>. Шуныһы ҡыҙыҡлы: икенсе яулау барышында төрөктәр христиандарға йыһат иғлан иткәндәр һәм, еңеүҙән һуң, ҡала стеналарына соҡоп үлем ҡурҡынысы менән янаған мөрәжәғәт яҙғандар; әммә был яҙыуҙы христиан гректар аңламаған. 1321—1423 йылдарҙа Адалия бойондороҡһоҙ Теке бейлегенең үҙәге булған. 1387 йылға урында шул тиклем насар хәлдә булған йәшәгән мәсихселәр хатта Константинополь патриархына православие сиркәүен һаҡлап ҡалыуҙа ярҙам һорап хат яҙғандар. Төрөктәр ҡалған сиркәүҙәргә шул тиклем ҙур һалым һалған, 1397 йылға улар бөлгән тиерлек. 1423 йылда Адалияны (Теке бейлеге менән бергә) төрөк-ғосмандар яулай. Шул уҡ ваҡытта ҡала ''Анталья'' исемен ала (әйтер кәрәк, атамаһы «Анталия» төбәге исеме менән бәйле түгел). Ғосман империяһында Анталья диңгеҙ сауҙа порты булараҡ мөһим роль уйнаған, урындағы ҡолдар һатыу баҙары төбәктә иң ҙурҙарҙың береһе булған, шулай уҡ бында империяның көнсығыш сиктәренә оҙатыу өсөн суднолар йыһазландырылған. Беренсе донъя һуғышынан һуң, 1919—1921 йылдарҙа, ҡаланы итальяндар ваҡытлыса баҫып ала. Анталья [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] етәкселегендәге милли-азатлыҡ хәрәкәтен әҙерләү форпостарының береһенә әүерелә. Азатлыҡ һуғышы йомғаҡтары буйынса Анталья Төркиә Республикаһы составына инә. XX Быуат дауамында ҡала интенсив үҫеш кисерә, эҙмә-эҙлекле ауыл хужалығы, күн сәнәғәте, диңгеҙ транспорты һәм логистика ҡеүәттәре арта. Ҡала территорияһы киңәйгән, транспорт селтәре формалашҡан. Быуат аҙағында, Төркиә Ривьераһының туристик ҡеүәте әүҙем асылғанда, Анталья илдең мөһим туристик үҙәгенә әүерелә, D400 шоссеһы уны башҡа курорт зоналары менән тоташтыра, ә 1998 йылда яңыртылған аэропорт ҡыҫҡа ваҡыт эсендә илдә пассажирҙар ағымы күләме буйынса өсөнсө урын яулай. == Географияһы һәм климаты == Анталья климаты субтропик, йомшаҡ ямғырлы ҡышы һәм оҙайлы эҫе йәйе менән ҡылыҡһырланған тропик һыҙатлы. Антальяла циклондарҙы «фильтрлап» төньяҡҡа үтеп инеүенә ҡамасаулаған Тавр тауҙары арҡаһында, яуым-төшөмдөң күп өлөшө ҡышын яуа. Йәйен яуым-төшөм ҡышҡа ҡарағанда һирәгерәк була. Һауаның сағыштырма дымлылығы йыл әйләнәһенә тиерлек 55%-тан 65 %-ҡа тиклем тәшкил итә. Майҙан октябргә тиклем сағыштырмаса ҡоро миҙгелдә аяҙ, аҙ болотло һауа торошо өҫтөнлөк итә, октябрҙән апрелгә тиклем, һалҡын елдәре һәм мул ямғырҙары менән, дымлы миҙгел өҫтөнлөк итә. Кире һауа температураһы һәм ҡар бик һирәк һәм оҙаҡҡа һуҙылмай. Һыу инеү миҙгеле шартлы рәүештә май уртаһынан ноябрҙең башына тиклем иҫәпләнә. Отрицательные температуры воздуха и снег крайне редки и непродолжительны. Купальный сезон условно считается с середины мая по начало ноября. {{Ҡаланың климаты |Город_род=Антальи |Источник= Климат Антальи [http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ANTALYA],[http://www.weather2travel.com/climate-guides/turkey/antalya-coast/antalya.php], [http://www.pogodaiklimat.ru/doc/normals_1991_2020.txt] | Янв_ср= 11.3 | Янв_ср_осад=130 | Фев_ср= 12.0 | Фев_ср_осад=126.6 | Мар_ср= 13.8 | Мар_ср_осад=99.7 | Апр_ср= 17.0 | Апр_ср_осад=72 | Май_ср= 20.7 | Май_ср_осад=66.2 | Июн_ср= 24.9 | Июн_ср_осад=63 | Июл_ср= 28.7 | Июл_ср_осад=58 | Авг_ср= 28.8 | Авг_ср_осад=64.1 | Сен_ср= 26.0 | Сен_ср_осад=69 | Окт_ср= 22.1 | Окт_ср_осад=85.5 | Ноя_ср= 16.7 | Ноя_ср_осад=101.5 | Дек_ср= 13.0 | Дек_ср_осад=117 | Год_ср= 19.6 | Год_ср_осад=1119.8 | Янв_ср_мин=5.5 | Янв_ср_макс=15 | Фев_ср_мин=5.8 | Фев_ср_макс=15.4 | Мар_ср_мин=7.5 | Мар_ср_макс=18.1 | Апр_ср_мин=10.7 | Апр_ср_макс=21.5 | Май_ср_мин=14.6 | Май_ср_макс=26.1 | Июн_ср_мин=19.1 | Июн_ср_макс=31.4 | Июл_ср_мин=22.3 | Июл_ср_макс=34.6 | Авг_ср_мин=22.1 | Авг_ср_макс=34.4 | Сен_ср_мин=18.7 | Сен_ср_макс=31.4 | Окт_ср_мин=14.7 | Окт_ср_макс=26.9 | Ноя_ср_мин=9.9 | Ноя_ср_макс=21 | Дек_ср_мин=6.9 | Дек_ср_макс=16.4 | Год_ср_мин=13.1 | Год_ср_макс=24.3 | Янв_а_макс=23.9 | Янв_а_мин=-1.2 | Фев_а_макс=23.4 | Фев_а_мин=-0.2 | Мар_а_макс=28.8 | Мар_а_мин=0.6 | Апр_а_макс=33.2 | Апр_а_мин=1.4 | Май_а_макс=37.6 | Май_а_мин=6.7 | Июн_а_макс=43.5 | Июн_а_мин=11.1 | Июл_а_макс=45.2 | Июл_а_мин=14.8 | Авг_а_макс=43.3 | Авг_а_мин=15.3 | Сен_а_макс=41.2 | Сен_а_мин=10.6 | Окт_а_макс=37.7 | Окт_а_мин=4.9 | Ноя_а_макс=33 | Ноя_а_мин=0.8 | Дек_а_макс=25.4 | Дек_а_мин=-0.6 | Год_а_макс=45.2 | Год_а_мин=-1.2 | Янв_вода = 17 | Фев_вода = 16 | Мар_вода = 16 | Апр_вода = 18 | Май_вода = 20 | Июн_вода = 24 | Июл_вода = 26 | Авг_вода = 27 | Сен_вода = 26 | Окт_вода = 24 | Ноя_вода = 21 | Дек_вода = 18 | Год_вода = 21 |}} Анталья провинцияһының рельефы башлыса таулы, ҡала биләмәһе лә бынан ситтә ҡалмай. Яр буйы зонаһының бейеклеге ныҡ текә ҙур (иҫке ҡалала һәйбәт күренә), уларҙың береһендә шарлауыҡ бар. Ярҙан алыҫыраҡ, яңы төҙөлөш зонаһында, өҙөклөктәр аҙыраҡ. == Иҡтисады һәм ҡала инфраструктураһы == [[Файл:Hıdırlık Tower 01.jpg|thumb|200px|Хыдырлык башняһы]] [[Файл:Antalya Clock Tower 02.jpg|thumb|180пкс| Республика майҙанында сәғәтле башня (''Saat kulesi'') һәм мәсет]] [[Файл:Трамвай (Анталья) 1.JPG|thumb|200пкс|Антальяла трамвай]] Ауыл хужалығы, туризм, сауҙа һәм еңел сәнәғәт иҡтисадтың төп тармаҡтары булып тора. Иҡтисади үҫештең сағыштырмаса яңы яҡтарынан 2010-сы йылдарҙа башланған (яңы диңгеҙ портын файҙаланыуға тапшырғандан алып) ял итеү яхталары төҙөлөшөн билдәләп үтергә кәрәк. Ауыл хужалығы үҫемлекселек (цитрус, банан, зәйтүн емеше, алма, томат, ҡыяр, мамыҡсылыҡ), малсылыҡтан (һарыҡтар, ҡош-ҡорт) һәм ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеүҙән (зәйтүн майы, емеш һуттары, консервалар етештереү) тора. Диңгеҙгә сығыуға ҡарамаҫтан, балыҡсылыҡ һәм диңгеҙ продукттары сығарыу төбәктә ғәмәлгә ашырылмай тиерлек. Еңел сәнәғәт иң тәүҙә туҡымасылыҡтан (кейем, көндәлек тормош предметтары) ғибәрәт, бер аҙ күн производстволары бар. Сауҙа һәм туризм ҡаланың һәм төбәктең иҡтисади именлеге нигеҙен тәшкил итә. 2000-се йылдар уртаһына тиклем туристар ағымы башлыса Рәсәй, Украина һәм Германиянан пакет турҙар ҡулланыусыларҙан торған. Һуңғы ваҡытта властар башҡа концепцияны ла эшкә ҡушты — «барыһы ла бар» айырым отелдәр урынына ҡаланың күркәмлегенә һәм уның рекреацион структураларын үҫтереүгә баҫым яһала. Әүҙем туристар ағымы арҡаһында бөтә кимәлдәрҙәге сауҙа ла сәскә ата — ҙур мегамоллдарҙан алып ваҡ шәхси кибеттәргә тиклем. Тарихи үҙәк (иҫке ҡала) Рим, Византия һәм Ғосман архитектура традициялары элементтарын берләштерә. Һаҡланған биналарҙың һәм ҡоролмаларҙың күбеһе ғосман осорона ҡарай. Архитектуранан тыш, Антальяның боронғо ҡалаһы үҙенең боронғо ҡомартҡылары һәм археологик музейы менән билдәле. Анталияла ҙур аэропорт урынлашҡан, уның ике халыҡ-ара терминалы Урта диңгеҙ буйында иң яҡшыларҙың береһе һанала (2014 йылда рекорд ҡуйылды — Анталья аэропорты аша 12,5 миллион кеше үтте). Автомобиль юлдарының сифаты юғары кимәлдә. Баш ҡалала бик күп дөйөм туҡланыу ойошмалары һәм күңел асыу йорттары урынлашҡан. Яр буйы зонаһы пляждарҙан (уларҙың күбеһе юғары уңайлылыҡ һәм таҙалыҡ кимәле өсөн наградалар менән билдәләнгән), балалар аттракциондарынан, һыу күңел асыу сараларынан һәм ҙур булмаған пляждағы кафе-ресторандарынан тора. Ҡала ситендә отель һәм ҡунаҡханалар аҙ, улар н геҙҙә ҡала яны ҡасабаларында урынлашҡан. Ҡалала 2 университет (Анталья туризм академияһы һәм Акдениз (Akdeniz University), 3 спорт комплексы, мәктәптәр, дауаханалар һәм мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары эшләп килә. Антальяның илдең ҡалған өлөшө менән бәйләнешен һауа, һыу һәм автобус транспорты тәьмин итә, тимер юл юҡ. Бынан тыш, автобустар, трамвайҙар (ҡаланың тарихи өлөшөндә боронғо һәм бөтә ҡаланы үткән заманса монорельс формаһындағы) һәм маршрут таксиҙары (долмуштар) ҡала эсендәге йәмәғәт транспортынан ғибәрәт, автобус һәм трамвайҙарҙа юл хаҡы өсөн берҙәм Antalyakart картаһы һәм банк карталары менән түләү ойошторолған. Анталья шулай уҡ Көнбайыш Европа мегаполистары кимәлендә тиерлек төрөк үлсәмдәре буйынса үҫешкән велоинфраструктураға эйә (велоюлдар, велопарковкалар, велосипедтар прокаты). Һуңғы йылдарҙа Анталияла даими йәшәүсе урыҫтар һанының тотороҡло үҫеш тенденцияһы күҙәтелә. Күсемһеҙ милек һатып алыу ҡала ҡаҙнаһына тос өлөш индерә. Күскенселәрҙең мәнфәғәттәрен яҡлап, ҡала властары рус телле микромөхит булдырыуға булышлыҡ итә: бер нисә мәктәптә рус телле кластар бар, күп кенә магазиндарҙа русса аралашҡан бер хеҙмәткәр булһа ла бар. == Туристик иҫтәлекле урындар == Тәбиғи: * Дюден шарлауығы * Коньяалты һәм Лара пляждары * Төнәктәпә тауы (күҙәтеү майҙансығы бар) [[Файл:Atatürk Hüseyin Gezer Antalya Cumhuriyet Meydani.jpg|thumb|Ататөрк һәйкәле|266x266пкс]] Кеше ҡулы булдырған: * Ҡәлғә диуарҙары * Республика майҙаны һәм Калеичи районы (Иҫке ҡала): Ататөрк йорт-музейы, Моратпаша мәсете, Тәкәле Меһмет паша мәсете, Йивли манараһы, Искеле мәсете, Адриан ҡапҡалары, Хыдырлыҡ башняһы, сәғәтле башня * [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] һәм Кей-Кубад I (Ала-әд-Дин Кей-Кубад һәйкәлдәре * Археологик музей * [[Белек]] курорт районында ''«Nest»'' конференц-үҙәк * Аквапарк, дельфинарий һәм аквариумлы һыу комплексы * Анталья зоопаркы * Ҡала тирә-янында боронғо осор археологик һәйкәләдәр: Аспендостағы амфитеатр, Перге харабалары Ваҡиғалар һәм саралар: * «Алтын әфлисун халыҡ-ара Анталья» кинофестивале * Ҡом һынташтар халыҡ-ара фестивале * «Анталья Арена» комплексында футбол һәм гандбол матчтары * Аспендос театрында театраль тамашалар * Май эсендә милли көрәш буйынса йыл һайын үткәрелеүсе беренселек Шулай уҡ күп кенә белешмәләр: Караали-оглы (иҫке ҡалала), Мермерли (иҫке ҡалала порт янында), Коньяалты (ҡаланың шул уҡ исемле районында), ҡала янындағы «Көршөнлө шарлауығы» милли паркын иҫтәлекле урындар һәм ҡала парктары тип билдәләй. == Туғанлашҡан ҡалалар == * {{Флаг|Россия}} [[Дондағы Ростов]], [[Рәсәй]] (1995)<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190514171031/http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|archivedate=2019-05-14|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Германия}} [[Нюрнберг]], [[Германия]] (1997)<ref name="автоссылка1" /> * {{Флаг|Израиль}} [[Бат-Ям]], [[Израиль]] (1997) * {{Флаг|Турецкая Республика Северного Кипра}}/{{Флаг|Республика Кипр}} Фамагуста, [[Төньяҡ Кипр Республикаһы]] * {{Флаг|Россия}} [[Ҡазан]], [[Рәсәй]] (2002)<ref>{{Cite web|url=http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=www.antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-08|archive-date=2019-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190508232617/http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Казахстан}} [[Талдыҡорған]], [[Ҡаҙағстан]] (2003) * {{Флаг|Россия}}/{{Флаг|Украина}} [[Ялта]], [[Рәсәй]]/[[Украина]]<ref>Данный населённый пункт расположен на территории [[Крым|Крымского полуострова]], бо́льшая часть которого является объектом [[Проблема принадлежности Крыма|территориальных разногласий]] между [[Россия|Россией]], контролирующей спорную территорию, и [[Украина|Украиной]], в пределах признанных международным сообществом границ которой спорная территория находится. Согласно [[Федеративное устройство России|федеративному устройству России]], на спорной территории Крыма располагаются [[субъекты Российской Федерации]] — [[Республика Крым]] и [[Административно-территориальное деление города федерального значения Севастополя|город федерального значения Севастополь]]. Согласно [[Административное деление Украины|административному делению Украины]], на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — [[Автономная Республика Крым]] и [[Территория, подчинённая Севастопольскому городскому совету|город со специальным статусом Севастополь]].</ref> (2008) * {{Флаг|Швеция}} [[Мальмё]], [[Швеция]] (2008) * {{Флаг|США}} [[Остин (Техас)|Остин]], [[Техас]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2008) * {{Флаг|Босния и Герцеговина}} [[Мостар]], [[Босния һәм Герцеговина]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Хайкоу]], [[Ҡытай]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Куньмин]], [[Ҡытай]] (2012) * {{Флаг|Республика Корея}} [[Чонджу (Республика Корея)|Чонджу]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2013) * {{Флаг|Россия}} [[Владимир (город, Россия)|Владимир]], [[Рәсәй]] (2013) * {{Флаг|Китай}} [[Синин]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Циндао]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Урумчи]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Ливань]] (округ), [[Гуанчжоу]], [[Ҡытай]] (2015) * {{Флаг|Республика Корея}}[[Сунчхон]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2016) * {{Флаг|США}} [[Майами]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2017) * {{Флаг|Испания}}[[Севилья]], [[Испания]] (2017) == Галерея == <gallery mode="nolines"> Файл:Antalya from an airplane window 2022.jpg|Анталья — самолёт иллюминаторынан Файл:Дюденский водопад (Анталья).JPG|Дюден шарлауығы Файл:Гавань Анталья - panoramio.jpg|Калеичиҙа иҫке гавань Файл:На площади Ататюрка (Анталья).JPG|Ататөрк майҙаны Файл:Вид на минарет Йивли (Анталья).JPG|Йивли манараһы Файл:Башня Хыдырлык. Анталья. Турция - panoramio.jpg|Хыдырлыҡ башняһы Файл:Анталья современная(1 млн. населения) - panoramio.jpg|Яңы райондағы типик торлаҡ төҙөлөшө Файл:Мечеть Текели Мехмет Паши (Анталья).JPG|Текели Меһмет Пашаның мәсете Файл:Antalya Airport International Terminal.jpg|Анталья аэропорты Файл:Antalya 2016 03.jpg|Лара районындағы пляж Файл:Antalya - Kaleiçi.JPG|Иҫке ҡала панорамаһы Файл:Antalya Müzesi - Museumsgarten.JPG|Анталья археология музейында Файл:Antalya Hafen.jpg|Иҫке гавань һәм Калеичиҙың бейектән күренеше Файл:Antalya Altstadt.JPG|Иҫке ҡалалағы тарихи төҙөлмәләр урамы Файл:Antalya Clock Tower 03.jpg|Сәғәтле башня Файл:Hadrians Gate.jpg|Адриан ҡапҡаһы Файл:Love Antalya.jpg|Яңы районда инсталляция Файл:Antalya Nostalgic Tram.jpg| Анталья урамдарында ретро-трамвайҙар Файл:Antalya Aquarium.jpg|Аквариум Файл:Antalya - 2010 - panoramio.jpg|Иҫке гавань эңер ваҡытында Файл:Antalya Flughafen Internationaler Terminal.JPG|Анталья аэропорты Файл:Yeni Antalya Stadyumu - 23.6.15.JPG|Antalya Arena спорт комплексы Файл:Antalya bay west.jpg|Гавань һәм [[Коньяалты]] округы күренеше Файл:Kaledibi street.jpg| Ҡаланың иҫке өлөшөндәге урам </gallery> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Commonscat-inline||Анталья}} * {{official|https://www.antalya.bel.tr|Антальяның|lang=tr}} {{Внешние ссылки}} {{Города Турции}} [[Категория:Анталья| ]] [[Категория:Төркиә курорттары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] kt2zzw2yx85p06lv6b004s52ml0qzth 1148675 1148674 2022-08-05T04:31:06Z Akkashka 14326 /* Географияһы һәм климаты */ wikitext text/x-wiki {{БМ|Анталья}} {{НП-Төркиә |статус = ҡала |русское название = Анталья |оригинальное название = Antalya |изображение = Анталья-коллаж1.jpg |герб = |флаг = |ширина флага = |ширина герба = |регион = Анталья |регион в таблице = Анталья (ил){{!}}Анталья |район = |вид района = |район в таблице = |община в таблице = |lat_deg= 36 |lon_deg= 30 |lat_min= 54 |lat_sec= |lon_min= 41 |lon_sec= |CoordScale = |внутреннее деление = |дата основания = |первое упоминание = |прежние имена = Атталия, Аттелия, Анталия |статус с = |площадь = 1417 |климат = урта диңгеҙ субтропик<ref>{{Книга|заглавие=Всё о странах мира|ответственный=Выпускающий редактор А. В. Шаронов|год=2008|место=СПб.|издательство=ООО "СЗКЭО"|страницы=204|страниц=272|isbn=987-5-9603-0025-4}}</ref> |официальный язык = |официальный язык-ref = |население = 1 203 994<ref>{{cite web|title=Turkey: Major cities and provinces|url=http://citypopulation.de/Turkey-C20.html|publisher=citypopulation.de|accessdate=2015-02-08|archive-date=2015-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150224193933/http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html|deadlink=no}}</ref> |год переписи = 2014 |население агломерации = 2 222 562 |плотность = 850 |национальный состав = |конфессиональный состав = |этнохороним = анта́лья кешеһе, анта́льялылар<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|30}}</ref>, по другим источникам - анталиец, анталийцы |телефонный код = +90 242 |почтовый индекс = |почтовые индексы = 07x xx |цифровой идентификатор = |вид идентификатора = |сайт = https://www.antalya.bel.tr }} '''Анта́лья'''<ref>Согласно принятой русско-турецкой практической транскрипции, вариант написания «Анталия» является неправильным. Окончание «-ya» транскрибируется как «-ья»: Антал'''ья''' (Antal'''ya'''), Алан'''ья''' (Alan'''ya'''), Кон'''ья''' (Kon'''ya''').</ref> (төр. <span lang="tr" style="font-style:italic;">Antalya</span>) — [[Төркиә|Төркиәнең]] көньяғында [[Урта диңгеҙ]] буйында урынлашҡан курорт һәм порт [[Ҡала|ҡалаһы]] [[Анталья (провинция)|Анталья провинцияһының]] административ үҙәге. Ҡалала даими йәшәгән халыҡ һаны — 1 миллиондан артыҡ, шул уҡ ваҡытта ысынбарлыҡта, әүҙем туристик ағым артҡан йәйге осорҙа, ҡалала халыҡ һаны 2 миллиондан ашыу кеше булыуы ихтимал. Анталья ҡалаһы территорияһы иҫке һәм яңы ҡала өлөштәренә шартлы бүленгән. Рәсми административ бүленеше — 5 район: Аксу (''Aksu''), Дёшемеалты (''Döşemealtı''), Кепез (''Kepez''), Коньяалты (''Konyaaltı''), Муратпаша (''Muratpaşa''). == Тарихы == Хәҙерге Анталья провинцияһы территорияһында боронғо дәүерҙәрҙән кешеләр йәшәгән, [[Таш быуат|таш]] һәм [[Бронза быуаты|бронза]] быуат торамалары билдәле. Иң боронғо цивилизацияларҙан төбәктә Хет батшалығы оҙағыраҡ хакимлыҡ иткән. [[Файл:Attalus_II_Philadelphus.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Attalus_II_Philadelphus.jpg/220px-Attalus_II_Philadelphus.jpg|мини|Антальяла Аттала II һыны]] Эллинистик осорҙа төбәк Ликия һәм Памфилия составында булған. Пергам батшалығына ингәндән һуң, территория әүҙем үҙләштерелә башлаған, һәм б. э. т. 159 йылда Пергам батшаһы Аттал II (грек. Ατταλος) бойороғо буйынса ''Атталия'' ҡалаһына нигеҙ һалынған. 133 йылда ҡаланы боронғо римлеләр яулап алған. Һуңыраҡ ул император Адриандың ҡышҡы резиденцияһына әүерелә (уның беренсе сәфәре хөрмәтенә хәҙерге көндә лә ҡаланың визит карточкаһы булған Адриан ҡапҡалары төҙөлә). Оҙаҡ ваҡыт Атталияға Рим, һуңынан Византия эйә булған. Б. э. I—II быуаттарҙа төбәктә христианлыҡ тарала. Төбәктә иҡтисади үҫештең тарҡаулығы емергес VIII быуаттағы ер тетрәүенән, ғәрәптәр һәм диңгеҙ пираттары баҫымынан һуң башлана. XI быуатта, сәлжүк экспансияһы башланған осорҙа, төбәктә ислам тарала башлай. 1118 йылда, Византия императоры Иоанн II Комнин осоронда ҡала Византия анклавы була. Ул империяның башҡа ерҙәренән яҡшы уҡ алыҫ урынлашҡан булған һәм шуның арҡаһында илдең башҡа өлөшө менән диңгеҙ аша ғына бәйләнеш мөмкин була. 1119 йылда Иоанн II Комнин төрөктәргә ҡаршы бер нисә поход яһаған һәм ҡоро ерҙән Атталияға юл булдырған. 1204 йылғы ваҡиғаларҙан һуң, Альдобрандини исемле итальян кешеһе ҡала власын үҙ ҡулына ала<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |title=Turkish Myth and Muslim Symbol: The Battle of Manzikert - Carole Hillenbrand - Google Livros<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-12 |archive-date=2022-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220512063352/https://books.google.com/books?id=leqqBgAAQBAJ&pg=PA160&lpg=PA160&dq=turks+infiltrated+anatolia&source=bl&ots=lBAi_adx3E&sig=ACfU3U2s8T7VZz8T26aBJLe6_zymaLSwOg&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjloabgptn3AhUeCZ0JHXJ9DeQQ6AF6BAgrEAM#v=onepage&q=turks%20infiltrated%20anatolia&f=false |deadlink=no }}</ref>. [[1206 йыл]]да төрөктәр 16 көн ҡаланы ҡамауҙа тотҡан, әммә 200 кипр рыцарының ярҙамы уға тағы бер йыл ҡаршы тороу мөмкинлеген бирә. 1207 йылда сәлжүктәр төбәкте яулап ала, һәм Атталия тигән грек исеме ''Адалия''ға алмашына. Әммә бер нисә йылдан һуң урындағы мәсихселәр фетнә күтәргән. Ҡала, икенсе тапҡыр йылға яҡын ҡамауҙа торғандан һуң, 1215 йылдың 24 декабрендә төрөктәр тарафынан буйһондорола<ref>{{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |title=Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand … — Google Books<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2022-05-29 |archive-date=2020-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702154134/https://books.google.com/books?id=QRirBgAAQBAJ&pg=PA123&lpg=PA123&dq=antalya%27s+christian+revolt&source=bl&ots=uaRRYrEsfW&sig=Wr2M-3OyLMM5RQsTVtQyvZfs0CI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwji8JjDqbrTAhWE6CYKHfAaBmsQ6AEITzAI#v=onepage&q=revolted&f=false |deadlink=no }}</ref>. Шуныһы ҡыҙыҡлы: икенсе яулау барышында төрөктәр христиандарға йыһат иғлан иткәндәр һәм, еңеүҙән һуң, ҡала стеналарына соҡоп үлем ҡурҡынысы менән янаған мөрәжәғәт яҙғандар; әммә был яҙыуҙы христиан гректар аңламаған. 1321—1423 йылдарҙа Адалия бойондороҡһоҙ Теке бейлегенең үҙәге булған. 1387 йылға урында шул тиклем насар хәлдә булған йәшәгән мәсихселәр хатта Константинополь патриархына православие сиркәүен һаҡлап ҡалыуҙа ярҙам һорап хат яҙғандар. Төрөктәр ҡалған сиркәүҙәргә шул тиклем ҙур һалым һалған, 1397 йылға улар бөлгән тиерлек. 1423 йылда Адалияны (Теке бейлеге менән бергә) төрөк-ғосмандар яулай. Шул уҡ ваҡытта ҡала ''Анталья'' исемен ала (әйтер кәрәк, атамаһы «Анталия» төбәге исеме менән бәйле түгел). Ғосман империяһында Анталья диңгеҙ сауҙа порты булараҡ мөһим роль уйнаған, урындағы ҡолдар һатыу баҙары төбәктә иң ҙурҙарҙың береһе булған, шулай уҡ бында империяның көнсығыш сиктәренә оҙатыу өсөн суднолар йыһазландырылған. Беренсе донъя һуғышынан һуң, 1919—1921 йылдарҙа, ҡаланы итальяндар ваҡытлыса баҫып ала. Анталья [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] етәкселегендәге милли-азатлыҡ хәрәкәтен әҙерләү форпостарының береһенә әүерелә. Азатлыҡ һуғышы йомғаҡтары буйынса Анталья Төркиә Республикаһы составына инә. XX Быуат дауамында ҡала интенсив үҫеш кисерә, эҙмә-эҙлекле ауыл хужалығы, күн сәнәғәте, диңгеҙ транспорты һәм логистика ҡеүәттәре арта. Ҡала территорияһы киңәйгән, транспорт селтәре формалашҡан. Быуат аҙағында, Төркиә Ривьераһының туристик ҡеүәте әүҙем асылғанда, Анталья илдең мөһим туристик үҙәгенә әүерелә, D400 шоссеһы уны башҡа курорт зоналары менән тоташтыра, ә 1998 йылда яңыртылған аэропорт ҡыҫҡа ваҡыт эсендә илдә пассажирҙар ағымы күләме буйынса өсөнсө урын яулай. == Географияһы һәм климаты == Анталья климаты субтропик, йомшаҡ ямғырлы ҡышы һәм оҙайлы эҫе йәйе менән ҡылыҡһырланған тропик һыҙатлы. Антальяла циклондарҙы «фильтрлап» төньяҡҡа үтеп инеүенә ҡамасаулаған Тавр тауҙары арҡаһында, яуым-төшөмдөң күп өлөшө ҡышын яуа. Йәйен яуым-төшөм ҡышҡа ҡарағанда һирәгерәк була. Һауаның сағыштырма дымлылығы йыл әйләнәһенә тиерлек 55%-тан 65 %-ҡа тиклем тәшкил итә. Майҙан октябргә тиклем сағыштырмаса ҡоро миҙгелдә аяҙ, аҙ болотло һауа торошо өҫтөнлөк итә, октябрҙән апрелгә тиклем, һалҡын елдәре һәм мул ямғырҙары менән, дымлы миҙгел өҫтөнлөк итә. Кире һауа температураһы һәм ҡар бик һирәк һәм оҙаҡҡа һуҙылмай. Һыу инеү миҙгеле шартлы рәүештә май уртаһынан ноябрҙең башына тиклем иҫәпләнә. Кире һауа температураһы һәм ҡар бик һирәк була һәм оҙаҡҡа һуҙылмай. Һыу инеү миҙгеле шартлы рәүештә май уртаһынан ноябрҙең башына тиклем дауам итә. {{Ҡаланың климаты |Город_род=Антальи |Источник= Климат Антальи [http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ANTALYA],[http://www.weather2travel.com/climate-guides/turkey/antalya-coast/antalya.php], [http://www.pogodaiklimat.ru/doc/normals_1991_2020.txt] | Янв_ср= 11.3 | Янв_ср_осад=130 | Фев_ср= 12.0 | Фев_ср_осад=126.6 | Мар_ср= 13.8 | Мар_ср_осад=99.7 | Апр_ср= 17.0 | Апр_ср_осад=72 | Май_ср= 20.7 | Май_ср_осад=66.2 | Июн_ср= 24.9 | Июн_ср_осад=63 | Июл_ср= 28.7 | Июл_ср_осад=58 | Авг_ср= 28.8 | Авг_ср_осад=64.1 | Сен_ср= 26.0 | Сен_ср_осад=69 | Окт_ср= 22.1 | Окт_ср_осад=85.5 | Ноя_ср= 16.7 | Ноя_ср_осад=101.5 | Дек_ср= 13.0 | Дек_ср_осад=117 | Год_ср= 19.6 | Год_ср_осад=1119.8 | Янв_ср_мин=5.5 | Янв_ср_макс=15 | Фев_ср_мин=5.8 | Фев_ср_макс=15.4 | Мар_ср_мин=7.5 | Мар_ср_макс=18.1 | Апр_ср_мин=10.7 | Апр_ср_макс=21.5 | Май_ср_мин=14.6 | Май_ср_макс=26.1 | Июн_ср_мин=19.1 | Июн_ср_макс=31.4 | Июл_ср_мин=22.3 | Июл_ср_макс=34.6 | Авг_ср_мин=22.1 | Авг_ср_макс=34.4 | Сен_ср_мин=18.7 | Сен_ср_макс=31.4 | Окт_ср_мин=14.7 | Окт_ср_макс=26.9 | Ноя_ср_мин=9.9 | Ноя_ср_макс=21 | Дек_ср_мин=6.9 | Дек_ср_макс=16.4 | Год_ср_мин=13.1 | Год_ср_макс=24.3 | Янв_а_макс=23.9 | Янв_а_мин=-1.2 | Фев_а_макс=23.4 | Фев_а_мин=-0.2 | Мар_а_макс=28.8 | Мар_а_мин=0.6 | Апр_а_макс=33.2 | Апр_а_мин=1.4 | Май_а_макс=37.6 | Май_а_мин=6.7 | Июн_а_макс=43.5 | Июн_а_мин=11.1 | Июл_а_макс=45.2 | Июл_а_мин=14.8 | Авг_а_макс=43.3 | Авг_а_мин=15.3 | Сен_а_макс=41.2 | Сен_а_мин=10.6 | Окт_а_макс=37.7 | Окт_а_мин=4.9 | Ноя_а_макс=33 | Ноя_а_мин=0.8 | Дек_а_макс=25.4 | Дек_а_мин=-0.6 | Год_а_макс=45.2 | Год_а_мин=-1.2 | Янв_вода = 17 | Фев_вода = 16 | Мар_вода = 16 | Апр_вода = 18 | Май_вода = 20 | Июн_вода = 24 | Июл_вода = 26 | Авг_вода = 27 | Сен_вода = 26 | Окт_вода = 24 | Ноя_вода = 21 | Дек_вода = 18 | Год_вода = 21 |}} Анталья провинцияһының рельефы башлыса таулы, ҡала биләмәһе лә бынан ситтә ҡалмай. Яр буйы зонаһының бейеклеге ныҡ текә ҙур (иҫке ҡалала һәйбәт күренә), уларҙың береһендә шарлауыҡ бар. Ярҙан алыҫыраҡ, яңы төҙөлөш зонаһында, өҙөклөктәр аҙыраҡ. == Иҡтисады һәм ҡала инфраструктураһы == [[Файл:Hıdırlık Tower 01.jpg|thumb|200px|Хыдырлык башняһы]] [[Файл:Antalya Clock Tower 02.jpg|thumb|180пкс| Республика майҙанында сәғәтле башня (''Saat kulesi'') һәм мәсет]] [[Файл:Трамвай (Анталья) 1.JPG|thumb|200пкс|Антальяла трамвай]] Ауыл хужалығы, туризм, сауҙа һәм еңел сәнәғәт иҡтисадтың төп тармаҡтары булып тора. Иҡтисади үҫештең сағыштырмаса яңы яҡтарынан 2010-сы йылдарҙа башланған (яңы диңгеҙ портын файҙаланыуға тапшырғандан алып) ял итеү яхталары төҙөлөшөн билдәләп үтергә кәрәк. Ауыл хужалығы үҫемлекселек (цитрус, банан, зәйтүн емеше, алма, томат, ҡыяр, мамыҡсылыҡ), малсылыҡтан (һарыҡтар, ҡош-ҡорт) һәм ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеүҙән (зәйтүн майы, емеш һуттары, консервалар етештереү) тора. Диңгеҙгә сығыуға ҡарамаҫтан, балыҡсылыҡ һәм диңгеҙ продукттары сығарыу төбәктә ғәмәлгә ашырылмай тиерлек. Еңел сәнәғәт иң тәүҙә туҡымасылыҡтан (кейем, көндәлек тормош предметтары) ғибәрәт, бер аҙ күн производстволары бар. Сауҙа һәм туризм ҡаланың һәм төбәктең иҡтисади именлеге нигеҙен тәшкил итә. 2000-се йылдар уртаһына тиклем туристар ағымы башлыса Рәсәй, Украина һәм Германиянан пакет турҙар ҡулланыусыларҙан торған. Һуңғы ваҡытта властар башҡа концепцияны ла эшкә ҡушты — «барыһы ла бар» айырым отелдәр урынына ҡаланың күркәмлегенә һәм уның рекреацион структураларын үҫтереүгә баҫым яһала. Әүҙем туристар ағымы арҡаһында бөтә кимәлдәрҙәге сауҙа ла сәскә ата — ҙур мегамоллдарҙан алып ваҡ шәхси кибеттәргә тиклем. Тарихи үҙәк (иҫке ҡала) Рим, Византия һәм Ғосман архитектура традициялары элементтарын берләштерә. Һаҡланған биналарҙың һәм ҡоролмаларҙың күбеһе ғосман осорона ҡарай. Архитектуранан тыш, Антальяның боронғо ҡалаһы үҙенең боронғо ҡомартҡылары һәм археологик музейы менән билдәле. Анталияла ҙур аэропорт урынлашҡан, уның ике халыҡ-ара терминалы Урта диңгеҙ буйында иң яҡшыларҙың береһе һанала (2014 йылда рекорд ҡуйылды — Анталья аэропорты аша 12,5 миллион кеше үтте). Автомобиль юлдарының сифаты юғары кимәлдә. Баш ҡалала бик күп дөйөм туҡланыу ойошмалары һәм күңел асыу йорттары урынлашҡан. Яр буйы зонаһы пляждарҙан (уларҙың күбеһе юғары уңайлылыҡ һәм таҙалыҡ кимәле өсөн наградалар менән билдәләнгән), балалар аттракциондарынан, һыу күңел асыу сараларынан һәм ҙур булмаған пляждағы кафе-ресторандарынан тора. Ҡала ситендә отель һәм ҡунаҡханалар аҙ, улар н геҙҙә ҡала яны ҡасабаларында урынлашҡан. Ҡалала 2 университет (Анталья туризм академияһы һәм Акдениз (Akdeniz University), 3 спорт комплексы, мәктәптәр, дауаханалар һәм мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары эшләп килә. Антальяның илдең ҡалған өлөшө менән бәйләнешен һауа, һыу һәм автобус транспорты тәьмин итә, тимер юл юҡ. Бынан тыш, автобустар, трамвайҙар (ҡаланың тарихи өлөшөндә боронғо һәм бөтә ҡаланы үткән заманса монорельс формаһындағы) һәм маршрут таксиҙары (долмуштар) ҡала эсендәге йәмәғәт транспортынан ғибәрәт, автобус һәм трамвайҙарҙа юл хаҡы өсөн берҙәм Antalyakart картаһы һәм банк карталары менән түләү ойошторолған. Анталья шулай уҡ Көнбайыш Европа мегаполистары кимәлендә тиерлек төрөк үлсәмдәре буйынса үҫешкән велоинфраструктураға эйә (велоюлдар, велопарковкалар, велосипедтар прокаты). Һуңғы йылдарҙа Анталияла даими йәшәүсе урыҫтар һанының тотороҡло үҫеш тенденцияһы күҙәтелә. Күсемһеҙ милек һатып алыу ҡала ҡаҙнаһына тос өлөш индерә. Күскенселәрҙең мәнфәғәттәрен яҡлап, ҡала властары рус телле микромөхит булдырыуға булышлыҡ итә: бер нисә мәктәптә рус телле кластар бар, күп кенә магазиндарҙа русса аралашҡан бер хеҙмәткәр булһа ла бар. == Туристик иҫтәлекле урындар == Тәбиғи: * Дюден шарлауығы * Коньяалты һәм Лара пляждары * Төнәктәпә тауы (күҙәтеү майҙансығы бар) [[Файл:Atatürk Hüseyin Gezer Antalya Cumhuriyet Meydani.jpg|thumb|Ататөрк һәйкәле|266x266пкс]] Кеше ҡулы булдырған: * Ҡәлғә диуарҙары * Республика майҙаны һәм Калеичи районы (Иҫке ҡала): Ататөрк йорт-музейы, Моратпаша мәсете, Тәкәле Меһмет паша мәсете, Йивли манараһы, Искеле мәсете, Адриан ҡапҡалары, Хыдырлыҡ башняһы, сәғәтле башня * [[Мостафа Кәмал Ататөрк]] һәм Кей-Кубад I (Ала-әд-Дин Кей-Кубад һәйкәлдәре * Археологик музей * [[Белек]] курорт районында ''«Nest»'' конференц-үҙәк * Аквапарк, дельфинарий һәм аквариумлы һыу комплексы * Анталья зоопаркы * Ҡала тирә-янында боронғо осор археологик һәйкәләдәр: Аспендостағы амфитеатр, Перге харабалары Ваҡиғалар һәм саралар: * «Алтын әфлисун халыҡ-ара Анталья» кинофестивале * Ҡом һынташтар халыҡ-ара фестивале * «Анталья Арена» комплексында футбол һәм гандбол матчтары * Аспендос театрында театраль тамашалар * Май эсендә милли көрәш буйынса йыл һайын үткәрелеүсе беренселек Шулай уҡ күп кенә белешмәләр: Караали-оглы (иҫке ҡалала), Мермерли (иҫке ҡалала порт янында), Коньяалты (ҡаланың шул уҡ исемле районында), ҡала янындағы «Көршөнлө шарлауығы» милли паркын иҫтәлекле урындар һәм ҡала парктары тип билдәләй. == Туғанлашҡан ҡалалар == * {{Флаг|Россия}} [[Дондағы Ростов]], [[Рәсәй]] (1995)<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190514171031/http://antalya.bel.tr/i/sister-cities|archivedate=2019-05-14|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Германия}} [[Нюрнберг]], [[Германия]] (1997)<ref name="автоссылка1" /> * {{Флаг|Израиль}} [[Бат-Ям]], [[Израиль]] (1997) * {{Флаг|Турецкая Республика Северного Кипра}}/{{Флаг|Республика Кипр}} Фамагуста, [[Төньяҡ Кипр Республикаһы]] * {{Флаг|Россия}} [[Ҡазан]], [[Рәсәй]] (2002)<ref>{{Cite web|url=http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|title=Sister Cities / Antalya Büyükşehir Belediyesi|publisher=www.antalya.bel.tr|accessdate=2019-05-08|archive-date=2019-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190508232617/http://www.antalya.bel.tr/i/sister-cities|deadlink=yes}}</ref> * {{Флаг|Казахстан}} [[Талдыҡорған]], [[Ҡаҙағстан]] (2003) * {{Флаг|Россия}}/{{Флаг|Украина}} [[Ялта]], [[Рәсәй]]/[[Украина]]<ref>Данный населённый пункт расположен на территории [[Крым|Крымского полуострова]], бо́льшая часть которого является объектом [[Проблема принадлежности Крыма|территориальных разногласий]] между [[Россия|Россией]], контролирующей спорную территорию, и [[Украина|Украиной]], в пределах признанных международным сообществом границ которой спорная территория находится. Согласно [[Федеративное устройство России|федеративному устройству России]], на спорной территории Крыма располагаются [[субъекты Российской Федерации]] — [[Республика Крым]] и [[Административно-территориальное деление города федерального значения Севастополя|город федерального значения Севастополь]]. Согласно [[Административное деление Украины|административному делению Украины]], на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины — [[Автономная Республика Крым]] и [[Территория, подчинённая Севастопольскому городскому совету|город со специальным статусом Севастополь]].</ref> (2008) * {{Флаг|Швеция}} [[Мальмё]], [[Швеция]] (2008) * {{Флаг|США}} [[Остин (Техас)|Остин]], [[Техас]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2008) * {{Флаг|Босния и Герцеговина}} [[Мостар]], [[Босния һәм Герцеговина]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Хайкоу]], [[Ҡытай]] (2011) * {{Флаг|Китай}} [[Куньмин]], [[Ҡытай]] (2012) * {{Флаг|Республика Корея}} [[Чонджу (Республика Корея)|Чонджу]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2013) * {{Флаг|Россия}} [[Владимир (город, Россия)|Владимир]], [[Рәсәй]] (2013) * {{Флаг|Китай}} [[Синин]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Циндао]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Урумчи]], [[Ҡытай]] (2014) * {{Флаг|Китай}} [[Ливань]] (округ), [[Гуанчжоу]], [[Ҡытай]] (2015) * {{Флаг|Республика Корея}}[[Сунчхон]], [[Республика Корея|Көньяҡ Корея]] (2016) * {{Флаг|США}} [[Майами]], [[Соединённые Штаты Америки|АҠШ]] (2017) * {{Флаг|Испания}}[[Севилья]], [[Испания]] (2017) == Галерея == <gallery mode="nolines"> Файл:Antalya from an airplane window 2022.jpg|Анталья — самолёт иллюминаторынан Файл:Дюденский водопад (Анталья).JPG|Дюден шарлауығы Файл:Гавань Анталья - panoramio.jpg|Калеичиҙа иҫке гавань Файл:На площади Ататюрка (Анталья).JPG|Ататөрк майҙаны Файл:Вид на минарет Йивли (Анталья).JPG|Йивли манараһы Файл:Башня Хыдырлык. Анталья. Турция - panoramio.jpg|Хыдырлыҡ башняһы Файл:Анталья современная(1 млн. населения) - panoramio.jpg|Яңы райондағы типик торлаҡ төҙөлөшө Файл:Мечеть Текели Мехмет Паши (Анталья).JPG|Текели Меһмет Пашаның мәсете Файл:Antalya Airport International Terminal.jpg|Анталья аэропорты Файл:Antalya 2016 03.jpg|Лара районындағы пляж Файл:Antalya - Kaleiçi.JPG|Иҫке ҡала панорамаһы Файл:Antalya Müzesi - Museumsgarten.JPG|Анталья археология музейында Файл:Antalya Hafen.jpg|Иҫке гавань һәм Калеичиҙың бейектән күренеше Файл:Antalya Altstadt.JPG|Иҫке ҡалалағы тарихи төҙөлмәләр урамы Файл:Antalya Clock Tower 03.jpg|Сәғәтле башня Файл:Hadrians Gate.jpg|Адриан ҡапҡаһы Файл:Love Antalya.jpg|Яңы районда инсталляция Файл:Antalya Nostalgic Tram.jpg| Анталья урамдарында ретро-трамвайҙар Файл:Antalya Aquarium.jpg|Аквариум Файл:Antalya - 2010 - panoramio.jpg|Иҫке гавань эңер ваҡытында Файл:Antalya Flughafen Internationaler Terminal.JPG|Анталья аэропорты Файл:Yeni Antalya Stadyumu - 23.6.15.JPG|Antalya Arena спорт комплексы Файл:Antalya bay west.jpg|Гавань һәм [[Коньяалты]] округы күренеше Файл:Kaledibi street.jpg| Ҡаланың иҫке өлөшөндәге урам </gallery> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Commonscat-inline||Анталья}} * {{official|https://www.antalya.bel.tr|Антальяның|lang=tr}} {{Внешние ссылки}} {{Города Турции}} [[Категория:Анталья| ]] [[Категория:Төркиә курорттары]] [[Категория:Төркиә ҡалалары]] 5sbbqc4jcnuxtjjz1xac4lijgot345x 0 184453 1148630 2022-08-04T14:21:49Z Баныу 28584 "'''Абра́мов''' ('''{{d-|[[Абрамова|Абра́мова]]}}''') — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фами..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' ('''{{d-|[[Абрамова|Абра́мова]]}}''') — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] * [[Абрамович Семён Шмилович]] * [[Абрамов Виталий Константинович]] * [[Абрамов Николай Викторович]] -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] * [[Абрамова Лариса Михайловна]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] {{фамилилаштар|исемлеге}} 6lq7flyixj1kbz8hhplyet87ot7kfg1 1148631 1148630 2022-08-04T14:22:37Z Баныу 28584 /* Шулай уҡ ҡарағыҙ */ wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' ('''{{d-|[[Абрамова|Абра́мова]]}}''') — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] * [[Абрамович Семён Шмилович]] * [[Абрамов Виталий Константинович]] * [[Абрамов Николай Викторович]] -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] * [[Абрамова Лариса Михайловна]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] {{фамилиялаштар|исемлеге}} hgxymj1zi4cf3xbhpqf55jzz745ml87 1148632 1148631 2022-08-04T14:24:07Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] * [[Абрамович Семён Шмилович]] * [[Абрамов Виталий Константинович]] * [[Абрамов Николай Викторович]] -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] * [[Абрамова Лариса Михайловна]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] {{фамилиялаштар исемлеге}} 8bp1gi2a38j01zvd8zu4j8inshqrfop 1148634 1148632 2022-08-04T14:36:00Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] — ([[31 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[12 июнь]] [[2010 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, уҡсы, танк ротаһы десантсыһы, кесе сержант. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] * [[Абрамович Семён Шмилович]] * [[Абрамов Виталий Константинович]] * [[Абрамов Николай Викторович]] -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] * [[Абрамова Лариса Михайловна]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] {{фамилиялаштар исемлеге}} p4p1bvspgbqhrj2qihnkihgbw1tahfv 1148635 1148634 2022-08-04T14:38:08Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] ([[31 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[12 июнь]] [[2010 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] — [[Мордва Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы. * [[Абрамович Семён Шмилович]] * [[Абрамов Виталий Константинович]] * [[Абрамов Николай Викторович]] -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] * [[Абрамова Лариса Михайловна]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] {{фамилиялаштар исемлеге}} l1fa2e84iwm4nc06b4ntq0mkcl9k5yx 1148636 1148635 2022-08-04T14:39:34Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] ([[31 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[12 июнь]] [[2010 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] — [[Мордва Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы. * [[Абрамович Семён Шмилович]] — физик һәм химик, техник фәндәр кандидаты. * [[Абрамов Виталий Константинович]] * [[Абрамов Николай Викторович]] -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] * [[Абрамова Лариса Михайловна]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] {{фамилиялаштар исемлеге}} ohujw6n51luu8lzx1f222zb874ppetg 1148637 1148636 2022-08-04T14:41:10Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] ([[31 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[12 июнь]] [[2010 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] — [[Мордва Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы. * [[Абрамович Семён Шмилович]] — физик һәм химик, техник фәндәр кандидаты. * [[Абрамов Виталий Константинович]] — СССР һәм Рәсәй инженеры һәм хужалыҡ эшмәкәре. СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты. * [[Абрамов Николай Викторович]] -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] * [[Абрамова Лариса Михайловна]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] {{фамилиялаштар исемлеге}} bmy7k1lwyu1ggqydmgwj7zt9o2yxird 1148638 1148637 2022-08-04T14:43:12Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] ([[31 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[12 июнь]] [[2010 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] — [[Мордва Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы. * [[Абрамович Семён Шмилович]] — физик һәм химик, техник фәндәр кандидаты. * [[Абрамов Виталий Константинович]] — СССР һәм Рәсәй инженеры һәм хужалыҡ эшмәкәре. СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты. * [[Абрамов Николай Викторович]] — шағир, журналист, тәржемәсе. -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] * [[Абрамова Лариса Михайловна]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] {{фамилиялаштар исемлеге}} tuzup5s7736eub7ep3v05na353ay23f 1148639 1148638 2022-08-04T14:44:16Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] ([[31 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[12 июнь]] [[2010 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] — [[Мордва Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы. * [[Абрамович Семён Шмилович]] — физик һәм химик, техник фәндәр кандидаты. * [[Абрамов Виталий Константинович]] — СССР һәм Рәсәй инженеры һәм хужалыҡ эшмәкәре. СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты. * [[Абрамов Николай Викторович]] — шағир, журналист, тәржемәсе. -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] — спортсы. Пауэрлифтинг буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы (1996) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2000). Башҡортостан Республикаһының күренекле спортсыһы. * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] * [[Абрамова Лариса Михайловна]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] {{фамилиялаштар исемлеге}} 65g8rl0v3q42rfltbki6409uj0x8t2g 1148640 1148639 2022-08-04T14:46:11Z Баныу 28584 /* Билдәле йөрөтөүселәр */ wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] ([[31 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[12 июнь]] [[2010 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] — [[Мордва Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы. * [[Абрамович Семён Шмилович]] — физик һәм химик, техник фәндәр кандидаты. * [[Абрамов Виталий Константинович]] — СССР һәм Рәсәй инженеры һәм хужалыҡ эшмәкәре. СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты. * [[Абрамов Николай Викторович]] — шағир, журналист, тәржемәсе. -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] — спортсы. Пауэрлифтинг буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы (1996) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2000). Башҡортостан Республикаһының күренекле спортсыһы. * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] — прокуратура хеҙмәткәре. * [[Абрамова Лариса Михайловна]] — геоботаник, биология фәндәре докторы, профессор. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] {{фамилиялаштар исемлеге}} 39xght9730xrq6179i2cn8qul9ygycd 1148649 1148640 2022-08-04T15:04:24Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Абра́мов''' — урыҫ ит-ат фамилияһы, Абрам исеменән барлыҡҡа килгән.. 2014 йылғы мәғлүмәт буйынса ''Абрамов'' фамилияһы таралышы буйынса донъяла 5144-се урында: уны 110 591 кеше йөрөтә <ref>[https://forebears.io/surnames/abramov Abramov Surname Meaning & Statistics] {{Wayback|url=https://forebears.io/surnames/abramov |date=20200616213649 }}{{ref-en}} ''forebears.io''</ref>. '''Абрамова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Абрамов Алексей Фёдорович]] ([[31 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[12 июнь]] [[2010 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. * [[Абрамов Кузьма Григорьевич]] — [[Мордва Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы. * [[Абрамович Семён Шмилович]] — физик һәм химик, техник фәндәр кандидаты. * [[Абрамов Виталий Константинович]] — СССР һәм Рәсәй инженеры һәм хужалыҡ эшмәкәре. СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты. * [[Абрамов Николай Викторович]] — шағир, журналист, тәржемәсе. -------------- * [[Абрамова Ирина Евгеньевна]] — спортсы. Пауэрлифтинг буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы (1996) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2000). Башҡортостан Республикаһының күренекле спортсыһы. * [[Абрамова Клавдия Ильинична]] — прокуратура хеҙмәткәре. * [[Абрамова Лариса Михайловна]] — геоботаник, биология фәндәре докторы, профессор. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Абрамово (археология объекты)]] * [[Абрамов бюсы (Семикаракорск)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{фамилиялаштар исемлеге}} qiid9y4619n34uchfkud6gv5tte64e3 0 184454 1148645 2022-08-04T14:55:53Z Баныу 28584 [[Абрамов]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Абрамов]] eyihs5du0uo2pzizy9sw8hru6m2lgcq 0 184455 1148653 2022-08-04T17:28:27Z Юлдашева Луиза 18980 "'''Тимеров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙендә боронғо төрки сығышлы Тимер исеменең диалектлы варианты ята. Был исем «тимер, тимер кеүек» тигәнде аңлата<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Timirov/proishozhdenie.html?ysclid=l6fashq4dj372553666 Происхождение фамилии Тимиров]</r..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Тимеров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙендә боронғо төрки сығышлы Тимер исеменең диалектлы варианты ята. Был исем «тимер, тимер кеүек» тигәнде аңлата<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Timirov/proishozhdenie.html?ysclid=l6fashq4dj372553666 Происхождение фамилии Тимиров]</ref>. Топоноим булараҡ та ҡулланыла. '''Тимерова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Тимеров Азамат Камил улы]] (14 февраль 1969 йыл) — Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы йырсыһы, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2006). -------------- * [[Тимерова Нәсимә Морат ҡыҙы]] (21 апрель 1971 йыл) — йырсы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2006) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Тимер (Бөрйән районы)]] r9znu96heiyyi6y5a3lrf5ls3xqnbvm 1148654 1148653 2022-08-04T17:30:05Z Юлдашева Луиза 18980 added [[Category:Алфавит буйынса күп мәғәнәле төшөнсә биттәре]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''Тимеров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙендә боронғо төрки сығышлы Тимер исеменең диалектлы варианты ята. Был исем «тимер, тимер кеүек» тигәнде аңлата<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Timirov/proishozhdenie.html?ysclid=l6fashq4dj372553666 Происхождение фамилии Тимиров]</ref>. Топоноим булараҡ та ҡулланыла. '''Тимерова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Тимеров Азамат Камил улы]] (14 февраль 1969 йыл) — Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы йырсыһы, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2006). -------------- * [[Тимерова Нәсимә Морат ҡыҙы]] (21 апрель 1971 йыл) — йырсы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2006) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Тимер (Бөрйән районы)]] [[Категория:Алфавит буйынса күп мәғәнәле төшөнсә биттәре]] ruiyfu66aw0k8vr43umndhlwyzd0wfa 1148655 1148654 2022-08-04T17:30:22Z Юлдашева Луиза 18980 added [[Category:Фамилиялаштар исемлеге булған биттәр]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''Тимеров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙендә боронғо төрки сығышлы Тимер исеменең диалектлы варианты ята. Был исем «тимер, тимер кеүек» тигәнде аңлата<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Timirov/proishozhdenie.html?ysclid=l6fashq4dj372553666 Происхождение фамилии Тимиров]</ref>. Топоноим булараҡ та ҡулланыла. '''Тимерова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Тимеров Азамат Камил улы]] (14 февраль 1969 йыл) — Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы йырсыһы, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2006). -------------- * [[Тимерова Нәсимә Морат ҡыҙы]] (21 апрель 1971 йыл) — йырсы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2006) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Тимер (Бөрйән районы)]] [[Категория:Алфавит буйынса күп мәғәнәле төшөнсә биттәре]] [[Категория:Фамилиялаштар исемлеге булған биттәр]] e0y9svfkf7e9b2t27sxqzio66pr6imn 1148656 1148655 2022-08-04T17:31:57Z Юлдашева Луиза 18980 /* Шулай уҡ ҡарағыҙ */ wikitext text/x-wiki '''Тимеров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙендә боронғо төрки сығышлы Тимер исеменең диалектлы варианты ята. Был исем «тимер, тимер кеүек» тигәнде аңлата<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Timirov/proishozhdenie.html?ysclid=l6fashq4dj372553666 Происхождение фамилии Тимиров]</ref>. Топоноим булараҡ та ҡулланыла. '''Тимерова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Тимеров Азамат Камил улы]] (14 февраль 1969 йыл) — Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы йырсыһы, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2006). -------------- * [[Тимерова Нәсимә Морат ҡыҙы]] (21 апрель 1971 йыл) — йырсы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2006) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Тимер (Бөрйән районы)]] * [[Тимер (Туймазы районы)]] [[Категория:Алфавит буйынса күп мәғәнәле төшөнсә биттәре]] [[Категория:Фамилиялаштар исемлеге булған биттәр]] 9o03duk1kgimhwu5t4v8oi3virpc69y 1148657 1148656 2022-08-04T17:33:47Z Юлдашева Луиза 18980 /* Шулай уҡ ҡарағыҙ */ wikitext text/x-wiki '''Тимеров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙендә боронғо төрки сығышлы Тимер исеменең диалектлы варианты ята. Был исем «тимер, тимер кеүек» тигәнде аңлата<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Timirov/proishozhdenie.html?ysclid=l6fashq4dj372553666 Происхождение фамилии Тимиров]</ref>. Топоноим булараҡ та ҡулланыла. '''Тимерова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Тимеров Азамат Камил улы]] (14 февраль 1969 йыл) — Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы йырсыһы, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2006). -------------- * [[Тимерова Нәсимә Морат ҡыҙы]] (21 апрель 1971 йыл) — йырсы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2006) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Тимер (Бөрйән районы)]] * [[Тимер (Туймазы районы)]] * [[Тимер (Шаран районы)]] [[Категория:Алфавит буйынса күп мәғәнәле төшөнсә биттәре]] [[Категория:Фамилиялаштар исемлеге булған биттәр]] 03787lcwmgt5e7qfwp8v1md76g0tqor 1148659 1148657 2022-08-04T17:46:20Z Рөстәм Нурыев 43 Топоним булып Исем ҡулланыла, Фамилия ҡулланылмай. wikitext text/x-wiki '''Тимеров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙендә боронғо төрки сығышлы [[Тимер (исем)|Тимер]] исеменең диалектлы варианты ята. Был исем «тимер, тимер кеүек» тигәнде аңлата<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Timirov/proishozhdenie.html?ysclid=l6fashq4dj372553666 Происхождение фамилии Тимиров]</ref>. '''Тимерова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Тимеров Азамат Камил улы]] (14 февраль 1969 йыл) — Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы йырсыһы, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2006). -------------- * [[Тимерова Нәсимә Морат ҡыҙы]] (21 апрель 1971 йыл) — йырсы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2006) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Тимер (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} n7nmxn8hrcwzgltb6xyjtphbbitkcvj 0 184456 1148660 2022-08-04T17:52:37Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Голубкин ''' — ир-ат фамилияһы. '''Голубкина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * --------------- * [[Голубкина Анна Семёновна]] (1864—1927) — скульптор. * [[Голубкина Лариса Ивановна]] (1940) — актриса. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исе..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Голубкин ''' — ир-ат фамилияһы. '''Голубкина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * --------------- * [[Голубкина Анна Семёновна]] (1864—1927) — скульптор. * [[Голубкина Лариса Ивановна]] (1940) — актриса. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} efzk1nh8yvqsrb3drlbu8z4y2yiyb33 0 184457 1148662 2022-08-04T17:55:00Z Рөстәм Нурыев 43 [[Голубкин]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Голубкин]] 65htfg5v9edduh0rj6eg0z1zgsod2vf 10 184458 1148668 2022-08-04T18:20:33Z ZUFAr 191 [[Ҡалып:Климат города]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ҡалып:Климат города]] 6ulg4xcdwdea6zhqkjyu019vlqwh37h 10 184459 1148669 2022-08-04T18:24:53Z ZUFAr 191 күсерелгән ru Шаблон:Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник wikitext text/x-wiki <includeonly>{{книга |автор = Городецкая И. Л., Левашов Е. А.&nbsp; |заглавие = Русские названия жителей: Словарь-справочник |часть = {{#if:{{{у|{{{2|}}}}}}|{{{у|{{{2|}}}}}}|{{до символа|{{PAGENAME}}|(}}}} |ссылка часть = http://books.google.com/books?id=Do8dAQAAMAAJ{{#if:{{{2|{{{у|}}}}}}|&dq={{urlencode:{{{2|{{{у|}}}}}}}}|&dq={{urlencode:{{#ifexpr:{{Str find|{{PAGENAME}}|(}}>0|{{Str left|{{PAGENAME}}|{{#expr:{{Str find|{{PAGENAME}}|(}}-2}}}}|{{PAGENAME}}}}}}}} |ссылка = |место = М. |издательство = [[АСТ (издательство)|АСТ]] |год = 2003 |страниц = 363 |страницы = {{{с|{{{c|{{{1|}}}}}}}}} |isbn = 5-17-016914-0 |тираж = 5000 }}</includeonly><noinclude>{{doc-inline}} == Параметры == * '''1''' или '''c''' — номер страницы; * '''2''' или '''у''' — использовать, если надо изменить название, по которому будет осуществляться поиск в книге (по умолчанию, автоматически используется название статьи). == Әҙерләмә == <code><nowiki>{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|}}</nowiki></code> == Ҡулланыу миҫалы == <code><nowiki>{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|23|Актаныш}}</nowiki></code> күренә:<br /> {{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|23|Актаныш}} {{doc-end}} [[Категория:Ҡалыптар:География буйынса белешмәләр|*]] [[Категория:Ҡалыптар:Лингвистика буйынса белешмәләр|Р]] [[Категория:Ҡалыптар:Китаптар:Һүҙлектәр|Русские названия жителей]] </noinclude> spngzsu8jqmz5l43jynlgkk7c8y63qd 0 184460 1148679 2022-08-05T05:34:20Z З. ӘЙЛЕ 13454 "'''Дьяков''' — ир-ат фамилияһы. Исемдән, ҡушаматтан, шөғөлдән йәки йәшәгән урындан килеп барлыҡҡа килгән тигән фараз бар. '''Дьякова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дьяков Владимир Анатольевич]] ([[14 июнь]] [[1919 йыл]] — 16 ноябр..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Дьяков''' — ир-ат фамилияһы. Исемдән, ҡушаматтан, шөғөлдән йәки йәшәгән урындан килеп барлыҡҡа килгән тигән фараз бар. '''Дьякова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дьяков Владимир Анатольевич]] ([[14 июнь]] [[1919 йыл]] — [[16 ноябрь]] [[1995 йыл]]) — ғалим-тарихсы, славян тарихы белгесе. Тарих фәндәре докторы (1966). * [[Дьяков Леонид Владимирович]] ([[20 декабрь]] [[1932 йыл]] — [[5 февраль]] [[2017 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] шағиры. {{Фамилиялаштар исемлеге}} lgqd1r2192091x0yiyb3qeiss3s7ubt 0 184461 1148681 2022-08-05T05:43:45Z З. ӘЙЛЕ 13454 "'''Дьяконов''' — ир-ат фамилияһы. '''Дьяконова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дьяконов Владислав Дмитриевич]] ([[22 апрель]] [[1928 йыл]] — [[14 август]] [[2017 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың авиация производствоһын ойоштороусы. Социалистик Хеҙ..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Дьяконов''' — ир-ат фамилияһы. '''Дьяконова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дьяконов Владислав Дмитриевич]] ([[22 апрель]] [[1928 йыл]] — [[14 август]] [[2017 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың авиация производствоһын ойоштороусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1980). * [[Дьяконов Юрий Александрович]] ([[21 сентябрь]] [[1918 йыл]] — [[24 апрель]] [[2010 йыл]]) — рус совет прозаигы. {{Фамилиялаштар исемлеге}} gajsil5ka90girs327aamhw8emtndbk 0 184462 1148685 2022-08-05T06:42:48Z З. ӘЙЛЕ 13454 "'''Дёмин''' — ир-ат фамилияһы. '''Дёмина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дёмин Юрий Сергеевич]] ([[23 май]] [[1940 йыл]] — [[13 ноябрь]] [[2009 йыл]]) — [[СССР|совет]] һәм Рәсәй партия, дәүләт һәм хужалыҡ эшмәкәре. --------------- * Дёмина Екатерин..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Дёмин''' — ир-ат фамилияһы. '''Дёмина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дёмин Юрий Сергеевич]] ([[23 май]] [[1940 йыл]] — [[13 ноябрь]] [[2009 йыл]]) — [[СССР|совет]] һәм Рәсәй партия, дәүләт һәм хужалыҡ эшмәкәре. --------------- * [[Дёмина Екатерина Илларионовна]] (Миха́йлова) ([[22 декабрь]] [[1925 йыл]] — [[24 июнь]] [[2019 йыл]]) — диңгеҙ пехотаһы разведкаһы санинструкторы. Советтар Союзы Геройы. {{Фамилиялаштар исемлеге}} rhhc5r0ez1pk2xmleowk7wxcxwb70mj 0 184463 1148686 2022-08-05T06:44:05Z З. ӘЙЛЕ 13454 [[Дёмин]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Дёмин]] 99kqfp1w6q43zvzxvuwxrtyfopltgr7 0 184464 1148689 2022-08-05T07:07:06Z З. ӘЙЛЕ 13454 "'''Дәминев''' — ир-ат фамилияһы. '''Дәминева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дәминев Дим Абдрахман улы]] ([[21 июнь]] [[1942 йыл]] — [[23 апрель]] [[1994 йыл]]) — [[рус теле]]ндә ижад иткән [[Башҡортостан]] шағиры, тәржемәсе һәм журналист. * ..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Дәминев''' — ир-ат фамилияһы. '''Дәминева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дәминев Дим Абдрахман улы]] ([[21 июнь]] [[1942 йыл]] — [[23 апрель]] [[1994 йыл]]) — [[рус теле]]ндә ижад иткән [[Башҡортостан]] шағиры, тәржемәсе һәм журналист. * [[Дәминев Рөстәм Риф улы]] ([[2 июнь]] [[1972 йыл]]) — [[фән|ғалим]]-нефтехимик. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] профессоры (2016), техник фәндәр докторы (2006), профессор (2015). {{Фамилиялаштар исемлеге}} o6gpu8x2412zarqixf1lidkeew7u7vl 1148690 1148689 2022-08-05T07:13:30Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki '''Дәминев''' — ир-ат фамилияһы. Ғәрәп теленән үҙләштерелгән [[Дәмин]] исеменән барлыҡҡа килгән. Яҡшырыу; көслө, етеҙ тигәнде аңлата. '''Дәминева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Дәминев Дим Абдрахман улы]] ([[21 июнь]] [[1942 йыл]] — [[23 апрель]] [[1994 йыл]]) — [[рус теле]]ндә ижад иткән [[Башҡортостан]] шағиры, тәржемәсе һәм журналист. * [[Дәминев Рөстәм Риф улы]] ([[2 июнь]] [[1972 йыл]]) — [[фән|ғалим]]-нефтехимик. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] профессоры (2016), техник фәндәр докторы (2006), профессор (2015). {{Фамилиялаштар исемлеге}} l1g3moc80hzsa0sfx3vwvlvkd3c1dos 0 184465 1148695 2022-08-05T07:24:43Z З. ӘЙЛЕ 13454 "'''Денисов''' — ир-ат фамилияһы. Башҡорт теленә ғәрәптәрҙән ингән [[Динислам (исем)|Динислам]] исеменең ҡыҫҡартылған варианты. Динсел, дини кеше тигәнде аңлата. '''Денисова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * Денисов Андрей Иван..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Денисов''' — ир-ат фамилияһы. Башҡорт теленә ғәрәптәрҙән ингән [[Динислам (исем)|Динислам]] исеменең ҡыҫҡартылған варианты. Динсел, дини кеше тигәнде аңлата. '''Денисова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Денисов Андрей Иванович (дипломат)]] ([[3 октябрь]] [[1952 йыл]]) — Рәсәй дипломаты. * [[Денисов Владимир Владимирович]] ([[10 апрель]] [[1953 йыл]]) — шағир, тәржемәсе. --------------- * [[Денисова Наталья Александровна]] ([[2 ноябрь]] [[1976 йыл]]) — [[Рәсәй]] [[Социаль эшҡыуарлыҡ|социаль эшҡыуары]]. Иппотерапияла һәм инвалидтар өсөн ат спортын үҫтереүҙә махсуслашыусы [[Аврора (ат үҙәге)|«Аврора» ат үҙәгенең]] нигеҙләүсеһе һәм етәксеһе. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == [[Динис (исем)]] == Топоним == * [[Денис]] ({{lang-ru|Денискино}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Фёдоровка районы]]ндағы ауыл. {{Фамилиялаштар исемлеге}} {{Исемдәш тораҡ пункттар}} 938bkh5tp8g81mtpke3vvod0br57f5h 1148698 1148695 2022-08-05T07:30:37Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Топоним */ wikitext text/x-wiki '''Денисов''' — ир-ат фамилияһы. Башҡорт теленә ғәрәптәрҙән ингән [[Динислам (исем)|Динислам]] исеменең ҡыҫҡартылған варианты. Динсел, дини кеше тигәнде аңлата. '''Денисова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Денисов Андрей Иванович (дипломат)]] ([[3 октябрь]] [[1952 йыл]]) — Рәсәй дипломаты. * [[Денисов Владимир Владимирович]] ([[10 апрель]] [[1953 йыл]]) — шағир, тәржемәсе. --------------- * [[Денисова Наталья Александровна]] ([[2 ноябрь]] [[1976 йыл]]) — [[Рәсәй]] [[Социаль эшҡыуарлыҡ|социаль эшҡыуары]]. Иппотерапияла һәм инвалидтар өсөн ат спортын үҫтереүҙә махсуслашыусы [[Аврора (ат үҙәге)|«Аврора» ат үҙәгенең]] нигеҙләүсеһе һәм етәксеһе. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == [[Динис (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} n2mdwliid07mav1pjb1fnl29xraa0tu 1148699 1148698 2022-08-05T07:32:41Z З. ӘЙЛЕ 13454 Ҡулланыусы [[Special:Contributions/З. ӘЙЛЕ|З. ӘЙЛЕ]] ([[User talk:З. ӘЙЛЕ|фекер алышыу]]) 1148698 үҙгәртеүенән баш тартты wikitext text/x-wiki '''Денисов''' — ир-ат фамилияһы. Башҡорт теленә ғәрәптәрҙән ингән [[Динислам (исем)|Динислам]] исеменең ҡыҫҡартылған варианты. Динсел, дини кеше тигәнде аңлата. '''Денисова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Денисов Андрей Иванович (дипломат)]] ([[3 октябрь]] [[1952 йыл]]) — Рәсәй дипломаты. * [[Денисов Владимир Владимирович]] ([[10 апрель]] [[1953 йыл]]) — шағир, тәржемәсе. --------------- * [[Денисова Наталья Александровна]] ([[2 ноябрь]] [[1976 йыл]]) — [[Рәсәй]] [[Социаль эшҡыуарлыҡ|социаль эшҡыуары]]. Иппотерапияла һәм инвалидтар өсөн ат спортын үҫтереүҙә махсуслашыусы [[Аврора (ат үҙәге)|«Аврора» ат үҙәгенең]] нигеҙләүсеһе һәм етәксеһе. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == [[Динис (исем)]] == Топоним == * [[Денисовка (Шубрюг ҡушылдығы)|Денисовка]] — [[Рәсәй]]ҙәге йылға. {{Фамилиялаштар исемлеге}} {{Исемдәш тораҡ пункттар}} ohdib6r0xyipmmmevgso1fg7szltaur 0 184466 1148696 2022-08-05T07:25:35Z З. ӘЙЛЕ 13454 [[Денисов]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Денисов]] t0yu70xucwx8iq46p9qi8x4cqrrrpen