Википедия
bawiki
https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82
MediaWiki 1.39.0-wmf.23
first-letter
Медиа
Махсус
Фекерләшеү
Ҡатнашыусы
Ҡатнашыусы менән һөйләшеү
Википедия
Википедия буйынса фекерләшеү
Файл
Файл буйынса фекерләшеү
MediaWiki
MediaWiki буйынса фекерләшеү
Ҡалып
Ҡалып буйынса фекерләшеү
Белешмә
Белешмә буйынса фекерләшеү
Категория
Категория буйынса фекерләшеү
Портал
Портал буйынса фекерләшеү
Проект
Проект буйынса фекерләшеү
TimedText
TimedText talk
Модуль
Модуль буйынса фекерләшеү
Гаджет
Гаджет буйынса фекерләшеү
Гаджет билдәһе
Гаджет билдәһе буйынса фекерләшеү
Мөсәт
0
13247
1148925
1146472
2022-08-06T18:08:24Z
Айсар
10823
/* Билдәле кешеләре */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия
| статус = ауыл
| русское название = Мусатово
| оригинальное название = {{lang-ba|Мөсәт}}
| герб =
| флаг =
| lat_deg = 55 |lat_min = 15 |lat_sec = 1
| lon_deg = 58 |lon_min = 12 |lon_sec = 3
| CoordScale =
| регион = Башҡортостан
| регион в таблице = Башҡортостан
| вид района =
| район = Салауат районы{{!}}Салауат районы
| район в таблице =
| вид поселения = ауыл биләмәһе
| поселение = Янғантау ауыл Советы (Салауат районы){{!}}Янғантау ауыл Советы
| поселение в таблице =
| внутреннее деление =
| глава =
| дата основания =
| первое упоминание =
| прежние имена =
| статус с =
| площадь =
| высота центра НП =
| население = {{ Население | Мусатово | тс }}
| год переписи = {{ Население | Мусатово | г }}
| плотность =
| агломерация =
| национальный состав = башҡорттар
| конфессиональный состав =
| этнохороним =
| почтовый индекс = 452492
| почтовые индексы =
| телефонный код =
| цифровой идентификатор = 80247875004
| категория в Commons =
| сайт =
}}
'''Мөсәт''' ({{lang-ru|Мусатово}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Салауат районы]]ндағы ауыл, [[Янғантау (Салауат районы)|Янғантау]] ауыл Советына ҡарай. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 71 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452492, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80247875004.
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Малаяҙ]]): 12 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Янғантау (Салауат районы)|Янғантау]]): 9 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Кропачёв (станция)|Кропачёво]]): 41 км
Мөсәт ауылы [[Йүрүҙән]] йылғаһы буйында район үҙәге [[Малаяҙ]] ауылынан төньяҡҡа табан 12 километр һәм [[Кропачёв (станция)|Кропачёво]] ([[Силәбе өлкәһе]]) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнсығышҡа табан 41 километр алыҫлыҡта урынлашҡан<ref>{{БЭ2013|89948}}</ref>.
== Тарихы ==
Мөсәт ауылына [[XVIII быуат]]тың 60‑сы йылдарында [[Себер даруғаһы]] [[Мырҙалар]] улусы башҡорттары үҙҙәренең [[Аҫабалыҡ|аҫаба]] ерҙәрендә нигеҙ һалған. Ауыл был урынға тәүге төпләнеүсе кешенең исемен йөрөтә, уның улы Байбулат Мөсәтов була. Ауыл ''Сулпа'' тип тә аталған. [[1770 йыл]]да Мөсәт ауылына академик [[Пётр Симон Паллас|П. С. Паллас]] килгән, Мөсәт уҙаманды күреп һөйләшкән. [[Ауыл]] тау битләүендә, [[Өфө]] ҡалаһынан 132 километр алыҫлыҡта урынлашҡан<ref>{{БЭ2013|89948}}</ref>.
[[1795 йыл]]да 23 хужалыҡта 70 кеше булған. [[Малсылыҡ]], [[игенселек]] менән шөғөлләнгәндәр. [[Мәсет]], 2 һыу тирмәне булған.
[[1816 йыл]]да VII рәүиз мәғлүмәттәре буйынса 12 хужалыҡта 76 кеше йәшәгән. Ауылдан 40-50 саҡрым алыҫлыҡта өс завод — Эҫем, Минйәр, Ҡытаутамаҡ — заводтары урынлашҡанлыҡтан, урындағы халыҡҡа аҙыҡ-түлек менән сауҙа итеү мөмкинлеге булған.
== Биләмә берәмектәренә инеүе ==
<!-- {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100 %;margin:0;" --><!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы -->
{| class="wikitable"
|-
! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт
|-
| [[1757]] || Мырҙалар улусы || Троицк өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы
|-
| [[1816]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
| [[1834]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны|| Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1847]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1859]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1895]] || Мырҙалар улусы || Златоуст өйәҙе || Өфө губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1920]] || Мырҙалар улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:Coat of arms of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg|20px]] РСФСР
|-
|[[1926]] || Мырҙалар улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1935]] || Мырҙалар-Мәсетле ауыл Советы || Малаяҙ районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1941]] || Мәсетле ауыл Советы|| Малаяҙ районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР
|-
|[[1990]] || Янғантау ауыл Советы || Салауат районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы
|-
|-
| || || || ||
|}
== Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше ==
[[1842 йыл]]да Мөсәттә 125 кеше 35 сирек ужым һәм 239 сирек яҙғы ашлыҡ, 4 сирек картуф сәскәндәр. [[1859 йыл]]да 23 йортта 100 кеше йәшәгән. Аралаш-баҫыу сәсеү әйләнеше ҡулланылған. [[Арыш]], [[бойҙай]], [[һоло]], [[арпа]], [[ҡарабойҙай]] сәскәндәр. Һөрөнтө ерҙәрҙе тиреҫләнгән. Ябай «башҡорт һәм көнгөр һабандары» менән ер эшкәрткәндәр. [[Йәшелсә]] баҡсалары булған. Башҡорт тоҡомло мал үрсеткәндәр.
[[XIX быуат]]тың 40-сы йылдарында 25 хужалыҡта 121 йылҡы, 23 эре мөгөҙлө мал, 13 һарыҡ, 40 кәзә иҫәпләнгән. [[Йүрүҙән]] йылғаһын аша сығыуға яллаған өсөн һалым статьялары, 4 һыу тирмәне булған. XIX быуаттың аҙағында бакалея кибете була.
[[1865 йыл]]да 26 хужалыҡта 95 кеше йәшәгән<ref> {{ИСДБ|страницы=513}} </ref>.
== Ауылдың XX быуаттағы һәм хәҙерге үҫеше ==
[[1920 йыл]]да Мөсәттәге 50 хужалыҡта 271 кеше донъя көткән<ref>{{БЭ2013|89948}}</ref>.
== Халыҡ һаны ==
Мөсәт ауылында [[башҡорттар]] йәшәй (2002).
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1906 йыл ||200||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||271||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||256||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||207||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||132||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||97||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||71||34||37||47,9||52,1
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Билдәле шәхестәре ==
* [[Ғайсина Фәнирә Фәсхетдин ҡыҙы]] (8.07.1973), фольклорсы. РФ һәм РБ Журналистар союзы ағзаһы (2007). Филология фәндәре кандидаты (2013)
* [[Иҫәнбаева Флорида Әхмәтвәли ҡыҙы]] (10.03.1955), журналист, РФ һәм БР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]].
* Түрйәнов Фәрит Сәйет улы (6.07.1940), зоотехник, ауыл хужалығы һәм партия органдары хеҙмәткәре. 1979 йылдан Салауат районы ауыл хужалығы идаралығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан —идаралыҡ начальнигы, 1994—2000 йылдарҙа ауыл хужалығы продуктарының сифаты буйынса инспекцияның баш инспекторы. Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1976), Рәсәйҙең почётлы ветераны.
== Мөсәттә тыуып-үҫкәндәр ==
== Хәтер ==
== Урамдары ==
{{Колонки|2}}
* Таулы урамы ({{lang-ru|}} Нагорная (улица)
* Шишмә урамы ({{lang-ru|}} Родниковая (улица)
* Үҙәк урамы — ({{lang-ru|}} Центральная (улица)
* Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная (улица)<ref>[https://mapdata.ru/bashkortostan/salavatskiy-rayon/derevnya-musatovo/ Карта д. Мусатово. Улицы]</ref>{{Колонки|конец}}
== Тирә-яҡ мөхит ==
''Тауҙар:''
[[Кантон тауы]],
* '''Ҡарағоштау''' йәғни Бөркөт оя
* [[Янғантау (тау)]]
* '''Уртатау'''
* '''Хажи ҡаштағы'''
* Оҙонҡор
* Ҡарағайтау
* Ҡырҙытау
''Йылғалар:''
[[Йүрүҙән]],
* '''Илек'''
''Шишмәләр:''
* [[Ҡорғаҙаҡ шишмәһе]]<ref>* [https://cyberleninka.ru/article/n/istoriko-lingvisticheskoe-issledovanie-toponimii-d-iltaevo-salavatskogo-rayona-respubliki-bashkortostan/viewer Г. Р. Ильясова. Историко-лингвистическое исследование топонимии д. Ильтаево]</ref>
=== 1917 йылғы ауыл хужалығын иҫәпкә алыу карточкалары ===
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Мырҙалар]]
== Ҡушаматтар ==
== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
* Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89948}}
* {{ИСДБ|страницы=513}}
* [https://mapdata.ru/bashkortostan/salavatskiy-rayon/derevnya-musatovo/ Карта д. Мусатово. Улицы]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Навигация1
|Портал = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь =
|Викиучебник =
|Викицитатник =
|Викитека = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды =
|Викиновости =
|Викисклад =
|Метавики =
|Проект = Башҡортостан ауылдары
}}
{{Салауат районы ауылдары}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}
[[Категория:Салауат районы ауылдары]]
[[Категория:Йүрүҙән буйындағы тораҡ пункттар]]
[[Категория:Проект:Башҡортостан ауылдары]]
cij75px2qnjfmwif1qg6usvjxfxgcda
1148928
1148925
2022-08-06T18:11:40Z
Айсар
10823
/* Билдәле шәхестәре */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия
| статус = ауыл
| русское название = Мусатово
| оригинальное название = {{lang-ba|Мөсәт}}
| герб =
| флаг =
| lat_deg = 55 |lat_min = 15 |lat_sec = 1
| lon_deg = 58 |lon_min = 12 |lon_sec = 3
| CoordScale =
| регион = Башҡортостан
| регион в таблице = Башҡортостан
| вид района =
| район = Салауат районы{{!}}Салауат районы
| район в таблице =
| вид поселения = ауыл биләмәһе
| поселение = Янғантау ауыл Советы (Салауат районы){{!}}Янғантау ауыл Советы
| поселение в таблице =
| внутреннее деление =
| глава =
| дата основания =
| первое упоминание =
| прежние имена =
| статус с =
| площадь =
| высота центра НП =
| население = {{ Население | Мусатово | тс }}
| год переписи = {{ Население | Мусатово | г }}
| плотность =
| агломерация =
| национальный состав = башҡорттар
| конфессиональный состав =
| этнохороним =
| почтовый индекс = 452492
| почтовые индексы =
| телефонный код =
| цифровой идентификатор = 80247875004
| категория в Commons =
| сайт =
}}
'''Мөсәт''' ({{lang-ru|Мусатово}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Салауат районы]]ндағы ауыл, [[Янғантау (Салауат районы)|Янғантау]] ауыл Советына ҡарай. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 71 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452492, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80247875004.
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Малаяҙ]]): 12 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Янғантау (Салауат районы)|Янғантау]]): 9 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Кропачёв (станция)|Кропачёво]]): 41 км
Мөсәт ауылы [[Йүрүҙән]] йылғаһы буйында район үҙәге [[Малаяҙ]] ауылынан төньяҡҡа табан 12 километр һәм [[Кропачёв (станция)|Кропачёво]] ([[Силәбе өлкәһе]]) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнсығышҡа табан 41 километр алыҫлыҡта урынлашҡан<ref>{{БЭ2013|89948}}</ref>.
== Тарихы ==
Мөсәт ауылына [[XVIII быуат]]тың 60‑сы йылдарында [[Себер даруғаһы]] [[Мырҙалар]] улусы башҡорттары үҙҙәренең [[Аҫабалыҡ|аҫаба]] ерҙәрендә нигеҙ һалған. Ауыл был урынға тәүге төпләнеүсе кешенең исемен йөрөтә, уның улы Байбулат Мөсәтов була. Ауыл ''Сулпа'' тип тә аталған. [[1770 йыл]]да Мөсәт ауылына академик [[Пётр Симон Паллас|П. С. Паллас]] килгән, Мөсәт уҙаманды күреп һөйләшкән. [[Ауыл]] тау битләүендә, [[Өфө]] ҡалаһынан 132 километр алыҫлыҡта урынлашҡан<ref>{{БЭ2013|89948}}</ref>.
[[1795 йыл]]да 23 хужалыҡта 70 кеше булған. [[Малсылыҡ]], [[игенселек]] менән шөғөлләнгәндәр. [[Мәсет]], 2 һыу тирмәне булған.
[[1816 йыл]]да VII рәүиз мәғлүмәттәре буйынса 12 хужалыҡта 76 кеше йәшәгән. Ауылдан 40-50 саҡрым алыҫлыҡта өс завод — Эҫем, Минйәр, Ҡытаутамаҡ — заводтары урынлашҡанлыҡтан, урындағы халыҡҡа аҙыҡ-түлек менән сауҙа итеү мөмкинлеге булған.
== Биләмә берәмектәренә инеүе ==
<!-- {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100 %;margin:0;" --><!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы -->
{| class="wikitable"
|-
! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт
|-
| [[1757]] || Мырҙалар улусы || Троицк өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы
|-
| [[1816]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
| [[1834]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны|| Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1847]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1859]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1895]] || Мырҙалар улусы || Златоуст өйәҙе || Өфө губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1920]] || Мырҙалар улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:Coat of arms of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg|20px]] РСФСР
|-
|[[1926]] || Мырҙалар улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1935]] || Мырҙалар-Мәсетле ауыл Советы || Малаяҙ районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1941]] || Мәсетле ауыл Советы|| Малаяҙ районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР
|-
|[[1990]] || Янғантау ауыл Советы || Салауат районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы
|-
|-
| || || || ||
|}
== Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше ==
[[1842 йыл]]да Мөсәттә 125 кеше 35 сирек ужым һәм 239 сирек яҙғы ашлыҡ, 4 сирек картуф сәскәндәр. [[1859 йыл]]да 23 йортта 100 кеше йәшәгән. Аралаш-баҫыу сәсеү әйләнеше ҡулланылған. [[Арыш]], [[бойҙай]], [[һоло]], [[арпа]], [[ҡарабойҙай]] сәскәндәр. Һөрөнтө ерҙәрҙе тиреҫләнгән. Ябай «башҡорт һәм көнгөр һабандары» менән ер эшкәрткәндәр. [[Йәшелсә]] баҡсалары булған. Башҡорт тоҡомло мал үрсеткәндәр.
[[XIX быуат]]тың 40-сы йылдарында 25 хужалыҡта 121 йылҡы, 23 эре мөгөҙлө мал, 13 һарыҡ, 40 кәзә иҫәпләнгән. [[Йүрүҙән]] йылғаһын аша сығыуға яллаған өсөн һалым статьялары, 4 һыу тирмәне булған. XIX быуаттың аҙағында бакалея кибете була.
[[1865 йыл]]да 26 хужалыҡта 95 кеше йәшәгән<ref> {{ИСДБ|страницы=513}} </ref>.
== Ауылдың XX быуаттағы һәм хәҙерге үҫеше ==
[[1920 йыл]]да Мөсәттәге 50 хужалыҡта 271 кеше донъя көткән<ref>{{БЭ2013|89948}}</ref>.
== Халыҡ һаны ==
Мөсәт ауылында [[башҡорттар]] йәшәй (2002).
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1906 йыл ||200||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||271||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||256||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||207||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||132||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||97||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||71||34||37||47,9||52,1
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Билдәле шәхестәре ==
* [[Ғайсина Фәнирә Фәсхетдин ҡыҙы]] (8.07.1973), фольклорсы. РФ һәм РБ Журналистар союзы ағзаһы (2007). Филология фәндәре кандидаты (2013)
* [[Иҫәнбаева Флорида Әхмәтвәли ҡыҙы]] (10.03.1955), журналист, РФ һәм БР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]].
* [[Түрйәнов Фәрит Сәйет улы]] (6.07.1940), зоотехник, [[ауыл хужалығы]] һәм [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре. 1979 йылдан [[Салауат районы]] ауыл хужалығы идаралығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — идаралыҡ начальнигы, 1994—2000 йылдарҙа ауыл хужалығы продуктарының сифаты буйынса инспекцияның баш инспекторы. [[БАССР Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1976), [[Рәсәй]]ҙең почётлы ветераны.
== Мөсәттә тыуып-үҫкәндәр ==
== Хәтер ==
== Урамдары ==
{{Колонки|2}}
* Таулы урамы ({{lang-ru|}} Нагорная (улица)
* Шишмә урамы ({{lang-ru|}} Родниковая (улица)
* Үҙәк урамы — ({{lang-ru|}} Центральная (улица)
* Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная (улица)<ref>[https://mapdata.ru/bashkortostan/salavatskiy-rayon/derevnya-musatovo/ Карта д. Мусатово. Улицы]</ref>{{Колонки|конец}}
== Тирә-яҡ мөхит ==
''Тауҙар:''
[[Кантон тауы]],
* '''Ҡарағоштау''' йәғни Бөркөт оя
* [[Янғантау (тау)]]
* '''Уртатау'''
* '''Хажи ҡаштағы'''
* Оҙонҡор
* Ҡарағайтау
* Ҡырҙытау
''Йылғалар:''
[[Йүрүҙән]],
* '''Илек'''
''Шишмәләр:''
* [[Ҡорғаҙаҡ шишмәһе]]<ref>* [https://cyberleninka.ru/article/n/istoriko-lingvisticheskoe-issledovanie-toponimii-d-iltaevo-salavatskogo-rayona-respubliki-bashkortostan/viewer Г. Р. Ильясова. Историко-лингвистическое исследование топонимии д. Ильтаево]</ref>
=== 1917 йылғы ауыл хужалығын иҫәпкә алыу карточкалары ===
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Мырҙалар]]
== Ҡушаматтар ==
== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
* Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89948}}
* {{ИСДБ|страницы=513}}
* [https://mapdata.ru/bashkortostan/salavatskiy-rayon/derevnya-musatovo/ Карта д. Мусатово. Улицы]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Навигация1
|Портал = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь =
|Викиучебник =
|Викицитатник =
|Викитека = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды =
|Викиновости =
|Викисклад =
|Метавики =
|Проект = Башҡортостан ауылдары
}}
{{Салауат районы ауылдары}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}
[[Категория:Салауат районы ауылдары]]
[[Категория:Йүрүҙән буйындағы тораҡ пункттар]]
[[Категория:Проект:Башҡортостан ауылдары]]
lpusgwiozgg89bls9y8lpc8r2arqnyw
1148930
1148928
2022-08-06T18:22:18Z
Айсар
10823
күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия
| статус = ауыл
| русское название = Мусатово
| оригинальное название = {{lang-ba|Мөсәт}}
| герб =
| флаг =
| lat_deg = 55 |lat_min = 15 |lat_sec = 1
| lon_deg = 58 |lon_min = 12 |lon_sec = 3
| CoordScale =
| регион = Башҡортостан
| регион в таблице = Башҡортостан
| вид района =
| район = Салауат районы{{!}}Салауат районы
| район в таблице =
| вид поселения = ауыл биләмәһе
| поселение = Янғантау ауыл Советы (Салауат районы){{!}}Янғантау ауыл Советы
| поселение в таблице =
| внутреннее деление =
| глава =
| дата основания =
| первое упоминание =
| прежние имена =
| статус с =
| площадь =
| высота центра НП =
| население = {{ Население | Мусатово | тс }}
| год переписи = {{ Население | Мусатово | г }}
| плотность =
| агломерация =
| национальный состав = башҡорттар
| конфессиональный состав =
| этнохороним =
| почтовый индекс = 452492
| почтовые индексы =
| телефонный код =
| цифровой идентификатор = 80247875004
| категория в Commons =
| сайт =
}}
'''Мөсәт''' ({{lang-ru|Мусатово}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Салауат районы]]ндағы ауыл, [[Янғантау (Салауат районы)|Янғантау]] ауыл Советына ҡарай. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 71 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452492, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80247875004.
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Малаяҙ]]): 12 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Янғантау (Салауат районы)|Янғантау]]): 9 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Кропачёв (станция)|Кропачёво]]): 41 км
Мөсәт ауылы [[Йүрүҙән]] йылғаһы буйында район үҙәге [[Малаяҙ]] ауылынан төньяҡҡа табан 12 километр һәм [[Кропачёв (станция)|Кропачёво]] ([[Силәбе өлкәһе]]) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнсығышҡа табан 41 километр алыҫлыҡта урынлашҡан<ref>{{БЭ2013|89948}}</ref>.
== Тарихы ==
Мөсәт ауылына [[XVIII быуат]]тың 60‑сы йылдарында [[Себер даруғаһы]] [[Мырҙалар]] улусы башҡорттары үҙҙәренең [[Аҫабалыҡ|аҫаба]] ерҙәрендә нигеҙ һалған. Ауыл был урынға тәүге төпләнеүсе кешенең исемен йөрөтә, уның улы Байбулат Мөсәтов була. Ауыл ''Сулпа'' тип тә аталған. [[1770 йыл]]да Мөсәт ауылына академик [[Пётр Симон Паллас|П. С. Паллас]] килгән, Мөсәт уҙаманды күреп һөйләшкән. [[Ауыл]] тау битләүендә, [[Өфө]] ҡалаһынан 132 километр алыҫлыҡта урынлашҡан<ref>{{БЭ2013|89948}}</ref>.
[[1795 йыл]]да 23 хужалыҡта 70 кеше булған. [[Малсылыҡ]], [[игенселек]] менән шөғөлләнгәндәр. [[Мәсет]], 2 һыу тирмәне булған.
[[1816 йыл]]да VII рәүиз мәғлүмәттәре буйынса 12 хужалыҡта 76 кеше йәшәгән. Ауылдан 40-50 саҡрым алыҫлыҡта өс завод — Эҫем, Минйәр, Ҡытаутамаҡ — заводтары урынлашҡанлыҡтан, урындағы халыҡҡа аҙыҡ-түлек менән сауҙа итеү мөмкинлеге булған.
== Биләмә берәмектәренә инеүе ==
<!-- {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100 %;margin:0;" --><!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы -->
{| class="wikitable"
|-
! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт
|-
| [[1757]] || Мырҙалар улусы || Троицк өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы
|-
| [[1816]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
| [[1834]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны|| Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1847]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1859]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1895]] || Мырҙалар улусы || Златоуст өйәҙе || Өфө губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1920]] || Мырҙалар улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:Coat of arms of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg|20px]] РСФСР
|-
|[[1926]] || Мырҙалар улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1935]] || Мырҙалар-Мәсетле ауыл Советы || Малаяҙ районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1941]] || Мәсетле ауыл Советы|| Малаяҙ районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР
|-
|[[1990]] || Янғантау ауыл Советы || Салауат районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы
|-
|-
| || || || ||
|}
== Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше ==
[[1842 йыл]]да Мөсәттә 125 кеше 35 сирек ужым һәм 239 сирек яҙғы ашлыҡ, 4 сирек картуф сәскәндәр. [[1859 йыл]]да 23 йортта 100 кеше йәшәгән. Аралаш-баҫыу сәсеү әйләнеше ҡулланылған. [[Арыш]], [[бойҙай]], [[һоло]], [[арпа]], [[ҡарабойҙай]] сәскәндәр. Һөрөнтө ерҙәрҙе тиреҫләнгән. Ябай «башҡорт һәм көнгөр һабандары» менән ер эшкәрткәндәр. [[Йәшелсә]] баҡсалары булған. Башҡорт тоҡомло мал үрсеткәндәр.
[[XIX быуат]]тың 40-сы йылдарында 25 хужалыҡта 121 йылҡы, 23 эре мөгөҙлө мал, 13 һарыҡ, 40 кәзә иҫәпләнгән. [[Йүрүҙән]] йылғаһын аша сығыуға яллаған өсөн һалым статьялары, 4 һыу тирмәне булған. XIX быуаттың аҙағында бакалея кибете була.
[[1865 йыл]]да 26 хужалыҡта 95 кеше йәшәгән<ref> {{ИСДБ|страницы=513}} </ref>.
== Ауылдың XX быуаттағы һәм хәҙерге үҫеше ==
[[1920 йыл]]да Мөсәттәге 50 хужалыҡта 271 кеше донъя көткән<ref>{{БЭ2013|89948}}</ref>.
== Халыҡ һаны ==
Мөсәт ауылында [[башҡорттар]] йәшәй (2002).
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1906 йыл ||200||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||271||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||256||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||207||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||132||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||97||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||71||34||37||47,9||52,1
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Билдәле шәхестәре ==
* [[Ғайсина Фәнирә Фәсхетдин ҡыҙы]] (8.07.1973), фольклорсы. РФ һәм РБ Журналистар союзы ағзаһы (2007). Филология фәндәре кандидаты (2013)
* [[Иҫәнбаева Флорида Әхмәтвәли ҡыҙы]] (10.03.1955), журналист, РФ һәм БР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]].
* [[Түрйәнов Фәрит Сәйет улы]] (6.07.1940), зоотехник, [[ауыл хужалығы]] һәм [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре. 1979 йылдан [[Салауат районы]] ауыл хужалығы идаралығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — идаралыҡ начальнигы, 1994—2000 йылдарҙа ауыл хужалығы продуктарының сифаты буйынса инспекцияның баш инспекторы. [[БАССР Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1976), [[Рәсәй]]ҙең почётлы ветераны.
== Урамдары ==
{{Колонки|2}}
* Таулы урамы ({{lang-ru|}} Нагорная (улица)
* Шишмә урамы ({{lang-ru|}} Родниковая (улица)
* Үҙәк урамы — ({{lang-ru|}} Центральная (улица)
* Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная (улица)<ref>[https://mapdata.ru/bashkortostan/salavatskiy-rayon/derevnya-musatovo/ Карта д. Мусатово. Улицы]</ref>{{Колонки|конец}}
== Тирә-яҡ мөхит ==
''Тауҙар:''
[[Кантон тауы]],
* '''Ҡарағоштау''' йәғни Бөркөт оя
* [[Янғантау (тау)]]
* '''Уртатау'''
* '''Хажи ҡаштағы'''
* Оҙонҡор
* Ҡарағайтау
* Ҡырҙытау
''Йылғалар:''
[[Йүрүҙән]],
* '''Илек'''
''Шишмәләр:''
* [[Ҡорғаҙаҡ шишмәһе]]<ref>* [https://cyberleninka.ru/article/n/istoriko-lingvisticheskoe-issledovanie-toponimii-d-iltaevo-salavatskogo-rayona-respubliki-bashkortostan/viewer Г. Р. Ильясова. Историко-лингвистическое исследование топонимии д. Ильтаево]</ref>
=== 1917 йылғы ауыл хужалығын иҫәпкә алыу карточкалары ===
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Мырҙалар]]
== Ҡушаматтар ==
== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
* Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89948}}
* {{ИСДБ|страницы=513}}
* [https://mapdata.ru/bashkortostan/salavatskiy-rayon/derevnya-musatovo/ Карта д. Мусатово. Улицы]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Навигация1
|Портал = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь =
|Викиучебник =
|Викицитатник =
|Викитека = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды =
|Викиновости =
|Викисклад =
|Метавики =
|Проект = Башҡортостан ауылдары
}}
{{Салауат районы ауылдары}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}
[[Категория:Салауат районы ауылдары]]
[[Категория:Йүрүҙән буйындағы тораҡ пункттар]]
[[Категория:Проект:Башҡортостан ауылдары]]
go9fpy4tpwydd201xrwsuhp6ni92lzf
Лондога
0
47217
1148956
730103
2022-08-07T11:02:28Z
Visem
8715
wikitext
text/x-wiki
{{Река
|Название = Лондога
|Оригинальное название =
|Изображение =
|Подпись =
|Карта =
|Подпись карты =
|Длина = 13
|Площадь бассейна = 31,6
|Бассейн = [[Каспий диңгеҙе]]
|Бассейн рек = (Үрге) Волга, Куйбышев һыуһаҡлағысына тиклем (Ока бассейны ҡушылмай)
|Расход воды =
|Место измерения =
|Исток =
|Местоположение истока =
|Высота истока =
|s_lat_dir = N |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec =
|s_lon_dir = E |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec =
|Устье = Осья
|Местоположение устья = һул ярына тамағынан 7,2 км өҫтәрәк
|Высота устья =
|m_lat_dir = N |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec =
|m_lon_dir = E |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec =
|Уклон реки =
|Страна = Рәсәй
|Регион = Кострома өлкәһе, Иваново өлкәһе, Түбәнге Новгород өлкәһе
|Район =
|Позиционная карта = Рәсәй Кострома өлкәһе
|Категория на Викискладе =
}}
'''Лондога''' — [[Рәсәй]]ҙәге йылға. [[Кострома өлкәһе]], [[Иваново өлкәһе]], [[Түбәнге Новгород өлкәһе]]<ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Рәсәй гидротехник ҡоролмалар регистры һәм дәүләт һыу кадастры үҙәге}}</ref> биләмәләрендә аға. Йылға Осья йылғаһының һул ярына тамағынан 7,2 км өҫтәрәк ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 13 км.
== Һыу реестры мәғлүмәттәре ==
[[Рәсәй дәүләт һыу реестры]] мәғлүмәте буйынса йылға [[Үрге Волга һыу бассейны округы]]нда урынлашҡан, [[һыу хужалығы участкаһы]] — [[Волга]] йылғаһы [[Кострома]] ҡалаһынан [[Түбәнге Новгород ГЭС-ы]]на тиклем ([[Горький һыуһаҡлағысы]]), [[Унжа (Волга ҡушылдығы)|Унжа]] йылғаһын индермәйенсә. Бәләкәй йылға бассейны (йылға эске бассейны) — Волга ҡушылдыҡтары бассейны, Рыбинск һыуһаҡлағысынан түбән Ока тамағына тиклем, йылға бассейны — (Үрге) Волга, Куйбышев һыуһаҡлағысына тиклем (Ока бассейны ҡушылмай)<ref name='Рәсәй МСР'/>.
[[Һыу ресурстарының федераль агентлығы]] тарафынан әҙерләнгән Рәсәй Федерацияһы территорияһын һыу хужалығы буйынса районлау геоинформация системаһы мәғлүмәттәре буйынса<ref name='Рәсәй МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=176505|title=РФ һыу реестры: Лондога}}</ref>:
* Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 08010300412110000013452
* Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 110001345
* Бассейн коды — 08.01.03.004
* ГӨ буйынса томы — 10
* ГӨ буйынса сығарылыш — 0
== Иҫкәрмәләр ==
{{reflist}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.mnr.gov.ru/ Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы]
{{тикшерелмәгән йылға}}
[[Категория:Кострома өлкәһе йылғалары]]
[[Категория:Иваново өлкәһе йылғалары]]
[[Категория:Түбәнге Новгород өлкәһе йылғалары]]
{{hydro-stub}}
c0w0col13i211xk4yhhgrpt0hh2ojuf
Оло Чернам
0
50772
1148938
732101
2022-08-06T21:29:06Z
Visem
8715
wikitext
text/x-wiki
{{Река
|Название = Оло Чернам
|Оригинальное название =
|Изображение =
|Подпись =
|Карта =
|Подпись карты =
|Длина = 11
|Площадь бассейна =
|Бассейн = [[Аҡ диңгеҙ]]
|Бассейн рек = Төньяҡ Двина
|Расход воды =
|Место измерения =
|Исток =
|Местоположение истока =
|Высота истока =
|s_lat_dir = N |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec =
|s_lon_dir = E |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec =
|Устье = Коно-Полой
|Местоположение устья = уң ярына тамағынан 7 км өҫтәрәк
|Высота устья =
|m_lat_dir = N |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec =
|m_lon_dir = E |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec =
|Уклон реки =
|Страна = Рәсәй
|Регион = Коми Республикаһы, Архангельск өлкәһе
|Район =
|Позиционная карта = Рәсәй Коми Республикаһы
|Категория на Викискладе =
}}
'''Оло Чернам''' — [[Рәсәй]]ҙәге йылға. [[Коми Республикаһы]], [[Архангельск өлкәһе]]<ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Рәсәй гидротехник ҡоролмалар регистры һәм дәүләт һыу кадастры үҙәге}}</ref> биләмәләрендә аға. Йылға Коно-Полой йылғаһының уң ярына тамағынан 7 км өҫтәрәк ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 11 км.
== Һыу реестры мәғлүмәттәре ==
[[Рәсәй дәүләт һыу реестры]] мәғлүмәте буйынса йылға [[Двина-Печора һыу бассейны округы]]нда урынлашҡан, [[һыу хужалығы участкаһы]] — [[Вычегда]] йылғаһы [[Сыктывкар]] ҡалаһынан тамағына тиклем. Бәләкәй йылға бассейны (йылға эске бассейны) — Вычегда, йылға бассейны — Төньяҡ Двина<ref name='Рәсәй МСР'/>.
[[Һыу ресурстарының федераль агентлығы]] тарафынан әҙерләнгән Рәсәй Федерацияһы территорияһын һыу хужалығы буйынса районлау геоинформация системаһы мәғлүмәттәре буйынса<ref name='Рәсәй МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=159686|title=РФ һыу реестры: Оло Чернам}}</ref>:
* Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 03020200212103000020541
* Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 103002054
* Бассейн коды — 03.02.02.002
* ГӨ буйынса томы — 03
* ГӨ буйынса сығарылыш — 0
== Иҫкәрмәләр ==
{{reflist}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.mnr.gov.ru/ Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы]
{{тикшерелмәгән йылға}}
[[Категория:Коми Республикаһы йылғалары]]
[[Категория:Архангельск өлкәһе йылғалары]]
{{hydro-stub}}
khmov2e6tufchdplgi0fkgyfuk119tw
Орья (Немда ҡушылдығы)
0
51975
1148945
732226
2022-08-07T02:42:27Z
Visem
8715
wikitext
text/x-wiki
{{Башҡа мәғәнәләре|Орья (төшөнсә)}}{{Река
|Название = Орья
|Оригинальное название =
|Изображение =
|Подпись =
|Карта =
|Подпись карты =
|Длина = 10
|Площадь бассейна =
|Бассейн = [[Каспий диңгеҙе]]
|Бассейн рек = Кама
|Расход воды =
|Место измерения =
|Исток =
|Местоположение истока =
|Высота истока =
|s_lat_dir = N |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec =
|s_lon_dir = E |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec =
|Устье = Немда
|Местоположение устья = һул ярына тамағынан 102 км өҫтәрәк
|Высота устья =
|m_lat_dir = N |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec =
|m_lon_dir = E |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec =
|Уклон реки =
|Страна = Рәсәй
|Регион = Киров өлкәһе, Түбәнге Новгород өлкәһе, Марий Эл Республикаһы
|Район =
|Позиционная карта = Рәсәй Киров өлкәһе
|Категория на Викискладе =
}}
'''Орья ''' — [[Рәсәй]]ҙәге йылға. [[Киров өлкәһе]], [[Түбәнге Новгород өлкәһе]], [[Марий Эл Республикаһы]]<ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Рәсәй гидротехник ҡоролмалар регистры һәм дәүләт һыу кадастры үҙәге}}</ref> биләмәләрендә аға. Йылға Немда йылғаһының һул ярына тамағынан 102 км өҫтәрәк ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 10 км.
== Һыу реестры мәғлүмәттәре ==
[[Рәсәй дәүләт һыу реестры]] мәғлүмәте буйынса йылға [[Кама һыу бассейны округы]]нда урынлашҡан, [[һыу хужалығы участкаһы]] — [[Вятка (йылға)|Вятка]] йылғаһы [[Котельнич]] ҡалаһынан [[Аркуль]] ҡала тибындағы ҡасаба һыу үлсәү посына тиклем. Бәләкәй йылға бассейны (йылға эске бассейны) — Вятка, йылға бассейны — Кама<ref name='Рәсәй МСР'/>.
[[Һыу ресурстарының федераль агентлығы]] тарафынан әҙерләнгән Рәсәй Федерацияһы территорияһын һыу хужалығы буйынса районлау геоинформация системаһы мәғлүмәттәре буйынса<ref name='Рәсәй МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=184338|title=РФ һыу реестры: Орья }}</ref>:
* Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 10010300412111100037372
* Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 111103737
* Бассейн коды — 10.01.03.004
* ГӨ буйынса томы — 11
* ГӨ буйынса сығарылыш — 1
== Иҫкәрмәләр ==
{{reflist}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.mnr.gov.ru/ Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы]
{{тикшерелмәгән йылға}}
[[Категория:Киров өлкәһе йылғалары]]
[[Категория:Түбәнге Новгород өлкәһе йылғалары]]
[[Категория:Марий Эл йылғалары]]
{{hydro-stub}}
9tv5hm7ce6qfk2gz3hmtkyjigjahurs
Сямжена
0
61226
1148958
734479
2022-08-07T11:54:11Z
176.65.112.126
https://translate.academic.ru/sāma-/sa/ru/
wikitext
text/x-wiki
{{Река
|Название = Сямжена
|Оригинальное название =
|Изображение =
|Подпись =
|Карта =
|Подпись карты =
|Длина = 117
|Площадь бассейна = 1930
|Бассейн = [[Аҡ диңгеҙ]]
|Бассейн рек = Төньяҡ Двина
|Расход воды =
|Место измерения =
|Исток =
|Местоположение истока =
|Высота истока =
|s_lat_dir = N |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec =
|s_lon_dir = E |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec =
|Устье = Кубена
|Местоположение устья = һул ярына тамағынан 137 км өҫтәрәк
|Высота устья =
|m_lat_dir = N |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec =
|m_lon_dir = E |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec =
|Уклон реки =
|Страна = Рәсәй
|Регион = Вологда өлкәһе,Архангельск өлкәһе
|Район =
|Позиционная карта = Рәсәй Вологда өлкәһе
|Категория на Викискладе =
}}
'''Сямжена''' — [[Рәсәй]]ҙәге йылға. Вологда өлкәһе, Архангельск өлкәһе<ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Рәсәй гидротехник ҡоролмалар регистры һәм дәүләт һыу кадастры үҙәге}}</ref> биләмәләрендә аға. Йылға Кубена йылғаһының һул ярына тамағынан 137 км өҫтәрәк ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 117 км.<ref>https://translate.academic.ru/sāma-/sa/ru/</ref>
== Һыу реестры мәғлүмәттәре ==
[[Рәсәй дәүләт һыу реестры]] мәғлүмәте буйынса йылға [[Двина-Печора һыу бассейны округы]]нда урынлашҡан, [[һыу хужалығы участкаһы]] — [[Кубен күле]] һәм [[Сухона]] йылғаһы башынан Кубен гидроузеленә тиклем. Бәләкәй йылға бассейны (йылға эске бассейны) — Сухона, йылға бассейны — Төньяҡ Двина<ref name='Рәсәй МСР'/>.
[[Һыу ресурстарының федераль агентлығы]] тарафынан әҙерләнгән Рәсәй Федерацияһы территорияһын һыу хужалығы буйынса районлау геоинформация системаһы мәғлүмәттәре буйынса<ref name='Рәсәй МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=158078|title=РФ һыу реестры: Сямжена}}</ref>:
* Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 03020100112103000005689
* Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 103000568
* Бассейн коды — 03.02.01.001
* ГӨ буйынса томы — 03
* ГӨ буйынса сығарылыш — 0
== Иҫкәрмәләр ==
{{reflist}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.mnr.gov.ru/ Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы]
{{тикшерелмәгән йылға}}
[[Категория:Вологда өлкәһе йылғалары]]
[[Категория:Архангельск өлкәһе йылғалары]]
{{hydro-stub}}
kl5nobhwbpyy66t3l2aexgij7mb05oz
Вашин-Пеу
0
64172
1148946
726021
2022-08-07T02:43:37Z
Visem
8715
wikitext
text/x-wiki
{{Река
|Название = Вашин-Пеу
|Оригинальное название =
|Изображение =
|Подпись =
|Карта =
|Подпись карты =
|Длина = 22
|Площадь бассейна =
|Бассейн = [[Кара диңгеҙе]], [[Төньяҡ Боҙло океан]]
|Бассейн рек = (Үрге) Обь, Иртыш ҡушылғанға тиклем
|Расход воды =
|Место измерения =
|Исток =
|Местоположение истока =
|Высота истока =
|s_lat_dir = N |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec =
|s_lon_dir = E |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec =
|Устье = Оло Юган
|Местоположение устья = һул ярына тамағынан 596 км өҫтәрәк
|Высота устья =
|m_lat_dir = N |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec =
|m_lon_dir = E |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec =
|Уклон реки =
|Страна = Рәсәй
|Регион = Ханты-Манси АО
|Район =
|Позиционная карта = Рәсәй Ханты-Манси АО
|Категория на Викискладе =
}}
'''Вашин-Пеу''' — [[Рәсәй]]ҙәге йылға. [[Ханты-Манси АО]]<ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Рәсәй гидротехник ҡоролмалар регистры һәм дәүләт һыу кадастры үҙәге}}</ref> биләмәләрендә аға. Йылға Оло Юган йылғаһының һул ярына тамағынан 596 км өҫтәрәк ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 22 км.
== Һыу реестры мәғлүмәттәре ==
[[Рәсәй дәүләт һыу реестры]] мәғлүмәте буйынса йылға [[Үрге Обь һыу бассейны округы]]нда урынлашҡан, [[һыу хужалығы участкаһы]] — [[Обь]] йылғаһы [[Нефтеюганск]] ҡалаһынан [[Иртыш]] йылғаһы ҡушылғанға тиклем . Бәләкәй йылға бассейны (йылға эске бассейны) — Вах, йылға бассейны — (Үрге) Обь, Иртыш ҡушылғанға тиклем<ref name='Рәсәй МСР'/>.
[[Һыу ресурстарының федераль агентлығы]] тарафынан әҙерләнгән Рәсәй Федерацияһы территорияһын һыу хужалығы буйынса районлау геоинформация системаһы мәғлүмәттәре буйынса<ref name='Рәсәй МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=193676|title=РФ һыу реестры: Вашин-Пеу}}</ref>:
* Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 13011100212115200047680
* Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 115204768
* Бассейн коды — 13.01.11.002
* ГӨ буйынса томы — 15
* ГӨ буйынса сығарылыш — 2
== Иҫкәрмәләр ==
{{reflist}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.mnr.gov.ru/ Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы]
{{тикшерелмәгән йылға}}
[[Категория:Ханты-Манси АО йылғалары]]
{{hydro-stub}}
1esp3k1slv98kkwd24z58r1x2ohr59v
6 июль
0
71497
1148926
1145236
2022-08-06T18:09:50Z
Айсар
10823
/* 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''6 июль''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 187-се ([[кәбисә йыл]]ында 188-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 178 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-07-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя үбешеү көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|США}}: [[АҠШ доллары|Долларҙың]] тыуған көнө.
* {{Флагификация|Казахстан}}: [[Баш ҡала]] көнө.
* {{Флагификация|Лесото}}: [[Ғаилә]] көнө.
* {{Флагификация|Литва}}: [[Дәүләт]]селек көнө.
* {{Флагификация|Малави}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Финляндия}}: Эйно Лейно (Йәй һәм шиғриәт) көнө.
* {{Флагификация|Чили}}: Ағас ултыртыу көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя кардиологтар көнө.
* {{Флагификация|Перу}}: [[Уҡытыусы]]лар көнө.
* {{Флагификация|Рәсәй}}: Эске эштәр министрлығының финанс хеҙмәте көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* 1661 йыл: [[Иркутск]] ҡалаһына нигеҙ һалына.
* [[1785]]: [[АҠШ доллары|Доллар]] [[АҠШ]]-тың [[милли валюта]]һы итеп раҫлана.
* [[1874]]: [[Бөтә Рәсәй Императоры|Рәсәй императоры]] [[Александр II]] Башҡорт эскадроны ойоштороу тураһындағы указға ҡул ҡуя.
* [[1885]]: [[Белорет районы]]ның [[Сермән]] ауылында [[урыҫ]]-[[башҡорт]] башланғыс училищеһы (хәҙер урындағы урта мәктәп) асыла.
* [[1899]]: Полярный ҡалаһына нигеҙ һалына.
* [[1921]]: [[Башҡортостан Үҙәк Башҡарма Комитеты]] [[урыҫ теле]] менән бер рәттән [[башҡорт теле]]нә дәүләт статусын биреү тураһында ҡарар ҡабул итә.
* [[1926]]: [[СССР]]-ҙа тимер юлының электрлаштырылған тәүге {{comment|тармағы|ветка железной дороги}} асыла.
* [[1980]]: «Московские новости» аҙналыҡ [[гәзит]]е [[рус теле]]ндә баҫыла башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Никитин Юрий Ерофеевич]] (1935—21.04.2004), [[Фән|ғалим]]-[[Физик химия|физик-химик]]. 1959 йылдан хәҙерге [[Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге]]нең Химия институты хеҙмәткәре, 1971 йылдан лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта 1980 йылдан директорҙың фәнни эштәр буйынса урынбаҫары. Химия фәндәре докторы (1979), профессор (1983). [[РСФСР]]-ҙың (1990), [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1976) атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре, [[СССР]]-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1976). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1975). Сығышы менән [[Мәскәү өлкәһе]] Пушкин ҡалаһынан.
* Түрйәнов Фәрит Сәйет улы (1940), зоотехник, ауыл хужалығы һәм партия органдары хеҙмәткәре. 1979 йылдан Салауат районы ауыл хужалығы идаралығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан —идаралыҡ начальнигы, 1994—2000 йылдарҙа ауыл хужалығы продуктарының сифаты буйынса инспекцияның баш инспекторы. Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1976), Рәсәйҙең почётлы ветераны. Сығышы менән ошо райондың Мөсәт ауылынан.
* [[Михайлова Наталья Александровна]] (1950), ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1973 йылдан «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, 1981 йылдан өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1986 йылдан — лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта 1996 йылдан директорҙың технология буйынса урынбаҫары; 2000 йылдан Рәсәй Медицина фәндәр академияһының И. И. Мечников исемендәге Вакциналар һәм сывороткалар ғилми-тикшеренеү институтының лаборатория мөдире һәм директорҙың фәнни эштәр буйынса урынбаҫары. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (1998). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2006). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Сәйфуллина Сәүиә Ҡасим ҡыҙы]] (1956), табип, 1980 йылдан [[Күмертау]] ҡала дауаханаһы педиатры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2015).
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Вафин Альберт Закир улы]] (1937), ғалим-хирург. 1967 йылдан [[Ставрополь]] медицина академияһы уҡытыусыһы, 1990—2011 йылдарҙа госпиталь хирургияһы кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1990 йылдан Эхинококкозды диагностикалау һәм дауалау буйынса край үҙәгенең ғилми етәксеһе. [[Нью-Йорк]] Фәндәр Академияһының мөхбир ағзаһы, медицина фәндәре докторы (1993), профессор (1994). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған табибы (1996). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Кушнаренко районы]]ның [[Шәрип (Кушнаренко районы)|Шәрип]] ауылынан.
* [[Каткова Тамара Ларионовна]] (1937), хеҙмәт алдынғыһы. [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе» орденлы]] [[Бәләбәй]] һөт комбинатының 1966—2001 йылдарҙағы өлкән мастеры һәм цех начальнигы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның 10-сы саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1974). Сығышы менән [[Бөрө районы]] [[Ҡуян (Бөрө районы)|Ҡуян]] ауылынан.
* [[Калита Николай Петрович]] (1952—18.02.2013), хеҙмәт алдынғыһы. 1977—2008 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]]ның [[Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты]] эшсеһе. Рәсәй Федерацияһының почётлы металлургы (2005). Сығышы менән [[Бүребай]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Перлов Николай Алексеевич]] (1949), инженер-механик, хужалыҡ эшмәкәре. «БашНИИнефтемаш» дәүләт унитар предприятиеһы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:6 июлдә тыуғандар</categorytree>''
* [[1755]]: Джон Флаксман, [[Англия]] рәссамы, гравёр һәм [[Скульптура|скульптор]].
* [[1785]]: Уильям Гукер, Англия [[Ботаника|ботанигы]], [[Англия|үҙ иленең]], шулай уҡ [[Африка]] һәм [[Америка]] флораһы буйынса күп [[фән]]ни хеҙмәттәр авторы.
* [[1865]]: Эмиль Далькроз, [[Швейцария]] композиторы, [[Педагогика|педагог]].
* [[1885]]: Владимир Артемьев, [[СССР]]-ҙың [[дары]] [[ракета]]лары конструкторы, реактив миномёт снарядын эшләүсе.
* [[1885]]: Александр Таиров, режиссёр, Камера театрын нигеҙләүсе һәм уның тәүге етәксеһе, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1935).
* [[1905]]: Хуан О’Горман, [[Мексика]] рәссамы, [[Архитектура|архитектор]].
* [[1910]]: Борис Константинов, [[СССР]] [[фән|ғалим]]-[[Физика|физигы]], академик, [[Ленин премияһы|Ленин]] һәм Сталин премиялары лауреаты.
* [[1925]]: Билл Хейли, [[Америка]] [[музыка]]нты, [[йыр]]ҙар авторы, рок-н-ролл башҡарыусы [[йыр]]сы.
* [[1930]]: Карлис Зариньш, СССР һәм [[Латвия]]ның [[Опера|опера йырсыһы]] (драматик тенор), педагог, СССР-ҙың халыҡ артисы (1976).
* [[1935]]: [[Далай-лама XIV|Тензин Гьяцо]], [[Буддизм|буддистарҙың]] дин әһеле, [[Далай-лама XIV|14-се далай-лама]], [[Нобель премияһы|Нобель тыныслыҡ премияһы]]ның [[1989 йыл]]ғы лауреаты.
* [[1940]]: Виктор Кузькин, СССР [[хоккей]]сыһы, өс тапҡыр [[олимпия]] чемпионы.
* [[1940]]: [[Нурсолтан Назарбаев]], [[Ҡаҙағстан]]дың беренсе президенты.
* [[1946]]: [[Джордж Буш]], [[Америка Ҡушма Штаттары]]ның 43-сө президенты.
* [[1965]]: Юрий Грымов, [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино режиссёры, сценарист, продюсер.
* [[1975]]: 50 Cent (төп исеме Кёртис Джексон), Америка музыканты, актёр, яҙыусы һәм продюсер.
* [[1980]]: Ева Грин, [[Франция]]ның кино, театр һәм телевидение актрисаһы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:6 июлдә вафат булғандар</categorytree>''
* [[2014]]: [[Сафуан Әлибаев]], башҡорт шағиры, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры.
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|Ж06]]
[[Категория:6 июль]]
30rzumu0wtkgh76ilao1eoxo7blckqv
1148929
1148926
2022-08-06T18:13:01Z
Айсар
10823
/* 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''6 июль''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 187-се ([[кәбисә йыл]]ында 188-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 178 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-07-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя үбешеү көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|США}}: [[АҠШ доллары|Долларҙың]] тыуған көнө.
* {{Флагификация|Казахстан}}: [[Баш ҡала]] көнө.
* {{Флагификация|Лесото}}: [[Ғаилә]] көнө.
* {{Флагификация|Литва}}: [[Дәүләт]]селек көнө.
* {{Флагификация|Малави}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Финляндия}}: Эйно Лейно (Йәй һәм шиғриәт) көнө.
* {{Флагификация|Чили}}: Ағас ултыртыу көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя кардиологтар көнө.
* {{Флагификация|Перу}}: [[Уҡытыусы]]лар көнө.
* {{Флагификация|Рәсәй}}: Эске эштәр министрлығының финанс хеҙмәте көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* 1661 йыл: [[Иркутск]] ҡалаһына нигеҙ һалына.
* [[1785]]: [[АҠШ доллары|Доллар]] [[АҠШ]]-тың [[милли валюта]]һы итеп раҫлана.
* [[1874]]: [[Бөтә Рәсәй Императоры|Рәсәй императоры]] [[Александр II]] Башҡорт эскадроны ойоштороу тураһындағы указға ҡул ҡуя.
* [[1885]]: [[Белорет районы]]ның [[Сермән]] ауылында [[урыҫ]]-[[башҡорт]] башланғыс училищеһы (хәҙер урындағы урта мәктәп) асыла.
* [[1899]]: Полярный ҡалаһына нигеҙ һалына.
* [[1921]]: [[Башҡортостан Үҙәк Башҡарма Комитеты]] [[урыҫ теле]] менән бер рәттән [[башҡорт теле]]нә дәүләт статусын биреү тураһында ҡарар ҡабул итә.
* [[1926]]: [[СССР]]-ҙа тимер юлының электрлаштырылған тәүге {{comment|тармағы|ветка железной дороги}} асыла.
* [[1980]]: «Московские новости» аҙналыҡ [[гәзит]]е [[рус теле]]ндә баҫыла башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Никитин Юрий Ерофеевич]] (1935—21.04.2004), [[Фән|ғалим]]-[[Физик химия|физик-химик]]. 1959 йылдан хәҙерге [[Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге]]нең Химия институты хеҙмәткәре, 1971 йылдан лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта 1980 йылдан директорҙың фәнни эштәр буйынса урынбаҫары. Химия фәндәре докторы (1979), профессор (1983). [[РСФСР]]-ҙың (1990), [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1976) атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре, [[СССР]]-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1976). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1975). Сығышы менән [[Мәскәү өлкәһе]] Пушкин ҡалаһынан.
* [[Түрйәнов Фәрит Сәйет улы]] (1940), зоотехник, [[ауыл хужалығы]] һәм [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре. 1979 йылдан [[Салауат районы]] ауыл хужалығы идаралығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — идаралыҡ начальнигы, 1994—2000 йылдарҙа ауыл хужалығы продуктарының сифаты буйынса инспекцияның баш инспекторы. [[БАССР Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1976). Сығышы менән ошо райондың [[Мөсәт]] ауылынан.
* [[Михайлова Наталья Александровна]] (1950), ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1973 йылдан «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, 1981 йылдан өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1986 йылдан — лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта 1996 йылдан директорҙың технология буйынса урынбаҫары; 2000 йылдан Рәсәй Медицина фәндәр академияһының И. И. Мечников исемендәге Вакциналар һәм сывороткалар ғилми-тикшеренеү институтының лаборатория мөдире һәм директорҙың фәнни эштәр буйынса урынбаҫары. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (1998). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2006). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Сәйфуллина Сәүиә Ҡасим ҡыҙы]] (1956), табип, 1980 йылдан [[Күмертау]] ҡала дауаханаһы педиатры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2015).
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Вафин Альберт Закир улы]] (1937), ғалим-хирург. 1967 йылдан [[Ставрополь]] медицина академияһы уҡытыусыһы, 1990—2011 йылдарҙа госпиталь хирургияһы кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1990 йылдан Эхинококкозды диагностикалау һәм дауалау буйынса край үҙәгенең ғилми етәксеһе. [[Нью-Йорк]] Фәндәр Академияһының мөхбир ағзаһы, медицина фәндәре докторы (1993), профессор (1994). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған табибы (1996). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Кушнаренко районы]]ның [[Шәрип (Кушнаренко районы)|Шәрип]] ауылынан.
* [[Каткова Тамара Ларионовна]] (1937), хеҙмәт алдынғыһы. [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе» орденлы]] [[Бәләбәй]] һөт комбинатының 1966—2001 йылдарҙағы өлкән мастеры һәм цех начальнигы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның 10-сы саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1974). Сығышы менән [[Бөрө районы]] [[Ҡуян (Бөрө районы)|Ҡуян]] ауылынан.
* [[Калита Николай Петрович]] (1952—18.02.2013), хеҙмәт алдынғыһы. 1977—2008 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]]ның [[Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты]] эшсеһе. Рәсәй Федерацияһының почётлы металлургы (2005). Сығышы менән [[Бүребай]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Перлов Николай Алексеевич]] (1949), инженер-механик, хужалыҡ эшмәкәре. «БашНИИнефтемаш» дәүләт унитар предприятиеһы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:6 июлдә тыуғандар</categorytree>''
* [[1755]]: Джон Флаксман, [[Англия]] рәссамы, гравёр һәм [[Скульптура|скульптор]].
* [[1785]]: Уильям Гукер, Англия [[Ботаника|ботанигы]], [[Англия|үҙ иленең]], шулай уҡ [[Африка]] һәм [[Америка]] флораһы буйынса күп [[фән]]ни хеҙмәттәр авторы.
* [[1865]]: Эмиль Далькроз, [[Швейцария]] композиторы, [[Педагогика|педагог]].
* [[1885]]: Владимир Артемьев, [[СССР]]-ҙың [[дары]] [[ракета]]лары конструкторы, реактив миномёт снарядын эшләүсе.
* [[1885]]: Александр Таиров, режиссёр, Камера театрын нигеҙләүсе һәм уның тәүге етәксеһе, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1935).
* [[1905]]: Хуан О’Горман, [[Мексика]] рәссамы, [[Архитектура|архитектор]].
* [[1910]]: Борис Константинов, [[СССР]] [[фән|ғалим]]-[[Физика|физигы]], академик, [[Ленин премияһы|Ленин]] һәм Сталин премиялары лауреаты.
* [[1925]]: Билл Хейли, [[Америка]] [[музыка]]нты, [[йыр]]ҙар авторы, рок-н-ролл башҡарыусы [[йыр]]сы.
* [[1930]]: Карлис Зариньш, СССР һәм [[Латвия]]ның [[Опера|опера йырсыһы]] (драматик тенор), педагог, СССР-ҙың халыҡ артисы (1976).
* [[1935]]: [[Далай-лама XIV|Тензин Гьяцо]], [[Буддизм|буддистарҙың]] дин әһеле, [[Далай-лама XIV|14-се далай-лама]], [[Нобель премияһы|Нобель тыныслыҡ премияһы]]ның [[1989 йыл]]ғы лауреаты.
* [[1940]]: Виктор Кузькин, СССР [[хоккей]]сыһы, өс тапҡыр [[олимпия]] чемпионы.
* [[1940]]: [[Нурсолтан Назарбаев]], [[Ҡаҙағстан]]дың беренсе президенты.
* [[1946]]: [[Джордж Буш]], [[Америка Ҡушма Штаттары]]ның 43-сө президенты.
* [[1965]]: Юрий Грымов, [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино режиссёры, сценарист, продюсер.
* [[1975]]: 50 Cent (төп исеме Кёртис Джексон), Америка музыканты, актёр, яҙыусы һәм продюсер.
* [[1980]]: Ева Грин, [[Франция]]ның кино, театр һәм телевидение актрисаһы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:6 июлдә вафат булғандар</categorytree>''
* [[2014]]: [[Сафуан Әлибаев]], башҡорт шағиры, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры.
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|Ж06]]
[[Категория:6 июль]]
qjop8uon3jqfrjpl83teowiixoaqjjc
7 август
0
71747
1148869
1148524
2022-08-06T15:38:44Z
Айсар
10823
өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө.
** Кисереү (ғәфү итеү) көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{АҠШ}} [[АҠШ]]: [[Ғаилә]] көнө.
** Апайҙар көнө.
** [[Бала]]лар көнө.
** [[Дуҫлыҡ]] көнө.
** Ҡурсаҡ көнө.
** Маяҡ көнө.
* {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө.
* {{Флагификация|Австралия}}: Ололарҙы ҡараусы хеҙмәткәрҙәр көнө.
* {{Флагификация|Казахстан}}: [[Транспорт]] хеҙмәткәрҙәре көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: [[Тимер юл транспорты|Тимер юлсылар]] көнө (августың беренсе йәкшәмбеһе)
** Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө.
** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан.
* [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986).
* [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан.
* [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан.
* [[Хәйретдинов Наил Әхмәт улы]] (1957), [[төҙөлөш]] тармағы һәм [[Муниципаль берәмек|муниципаль хеҙмәт]] ветераны. 1980 йылдан [[Әлшәй районы]] төҙөлөш ойошмаларының яуаплы хеҙмәткәре; 1990 йылдан — район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән Үзбәк ССР-ының Сәмәрҡәнд өлкәһе Ғәллә-Арал районының Ҡаңлы ауылынан.
* [[Дәүләтшина Әлмира Вәрис ҡыҙы]] (1967), [[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан [[Баймаҡ районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы; 2001 йылдан Баймаҡ ҡалаһындағы Балалар ижад үҙәге методисы, 2007 йылдан — директоры. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2008). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡтау (Баймаҡ районы)|Аҡтау]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан.
* [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан.
* [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы.
* [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы.
* [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы.
* [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003).
* [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы.
* [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры.
* [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты.
* [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты.
* [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы.
* [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты.
* [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр.
* [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З07]]
[[Категория:7 август]]
rec9jmbdmkdz9x7vn4rznxxxloolcfm
1148870
1148869
2022-08-06T15:39:36Z
Айсар
10823
/* {{Ваҡиғалар}} */ яңы мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө.
** Кисереү (ғәфү итеү) көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{АҠШ}} [[АҠШ]]: [[Ғаилә]] көнө.
** Апайҙар көнө.
** [[Бала]]лар көнө.
** [[Дуҫлыҡ]] көнө.
** Ҡурсаҡ көнө.
** Маяҡ көнө.
* {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө.
* {{Флагификация|Австралия}}: Ололарҙы ҡараусы хеҙмәткәрҙәр көнө.
* {{Флагификация|Казахстан}}: [[Транспорт]] хеҙмәткәрҙәре көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: [[Тимер юл транспорты|Тимер юлсылар]] көнө (августың беренсе йәкшәмбеһе)
** Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө.
** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла.
* 1967: [[Серафимовка (Туймазы районы)|Серафимовка]]ла аҡылдары зәғиф балалар өсөн интернат-йорт эш башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан.
* [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986).
* [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан.
* [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан.
* [[Хәйретдинов Наил Әхмәт улы]] (1957), [[төҙөлөш]] тармағы һәм [[Муниципаль берәмек|муниципаль хеҙмәт]] ветераны. 1980 йылдан [[Әлшәй районы]] төҙөлөш ойошмаларының яуаплы хеҙмәткәре; 1990 йылдан — район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән Үзбәк ССР-ының Сәмәрҡәнд өлкәһе Ғәллә-Арал районының Ҡаңлы ауылынан.
* [[Дәүләтшина Әлмира Вәрис ҡыҙы]] (1967), [[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан [[Баймаҡ районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы; 2001 йылдан Баймаҡ ҡалаһындағы Балалар ижад үҙәге методисы, 2007 йылдан — директоры. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2008). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡтау (Баймаҡ районы)|Аҡтау]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан.
* [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан.
* [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы.
* [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы.
* [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы.
* [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003).
* [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы.
* [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры.
* [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты.
* [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты.
* [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы.
* [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты.
* [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр.
* [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З07]]
[[Категория:7 август]]
8xcokpmpsgsgxqv3r7azct2x2i941ao
1148889
1148870
2022-08-06T16:52:56Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө.
** Кисереү (ғәфү итеү) көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{АҠШ}} [[АҠШ]]: [[Ғаилә]] көнө.
** Апайҙар көнө.
** [[Бала]]лар көнө.
** [[Дуҫлыҡ]] көнө.
** Ҡурсаҡ көнө.
** Маяҡ көнө.
* {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө.
* {{Флагификация|Австралия}}: Ололарҙы ҡараусы хеҙмәткәрҙәр көнө.
* {{Флагификация|Казахстан}}: [[Транспорт]] хеҙмәткәрҙәре көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: [[Тимер юл транспорты|Тимер юлсылар]] көнө (августың беренсе йәкшәмбеһе)
** Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө.
** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла.
* 1967: [[Серафимовка (Туймазы районы)|Серафимовка]]ла аҡылдары зәғиф балалар өсөн интернат-йорт эш башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан.
* [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-химигы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986).
* [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан.
* [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан.
* Болғаҡова Гүзәл Тәлғәт ҡыҙы (1952), ғалим-физик. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт университеты, 1985 йылдан — Өфө нефть институты һәм Өфө дәүләт нефть техник университеты, 2001 йылдан — Өфө дәүләт авиация техник университеты уҡытыусыһы. Физика-математика фәндәре докторы (2000), профессор (2005). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2012).
* [[Хәйретдинов Наил Әхмәт улы]] (1957), [[төҙөлөш]] тармағы һәм [[Муниципаль берәмек|муниципаль хеҙмәт]] ветераны. 1980 йылдан [[Әлшәй районы]] төҙөлөш ойошмаларының яуаплы хеҙмәткәре; 1990 йылдан — район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән Үзбәк ССР-ының Сәмәрҡәнд өлкәһе Ғәллә-Арал районының Ҡаңлы ауылынан.
* [[Дәүләтшина Әлмира Вәрис ҡыҙы]] (1967), [[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан [[Баймаҡ районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы; 2001 йылдан Баймаҡ ҡалаһындағы Балалар ижад үҙәге методисы, 2007 йылдан — директоры. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2008). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡтау (Баймаҡ районы)|Аҡтау]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан.
* [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан.
* [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы.
* [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы.
* [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы.
* [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003).
* [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы.
* [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры.
* [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты.
* [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты.
* [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы.
* [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты.
* [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр.
* [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З07]]
[[Категория:7 август]]
15m30ajlyhzj0nrsirt993cjiddfm8j
1148890
1148889
2022-08-06T16:55:10Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө.
** Кисереү (ғәфү итеү) көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{АҠШ}} [[АҠШ]]: [[Ғаилә]] көнө.
** Апайҙар көнө.
** [[Бала]]лар көнө.
** [[Дуҫлыҡ]] көнө.
** Ҡурсаҡ көнө.
** Маяҡ көнө.
* {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө.
* {{Флагификация|Австралия}}: Ололарҙы ҡараусы хеҙмәткәрҙәр көнө.
* {{Флагификация|Казахстан}}: [[Транспорт]] хеҙмәткәрҙәре көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: [[Тимер юл транспорты|Тимер юлсылар]] көнө (августың беренсе йәкшәмбеһе)
** Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө.
** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла.
* 1967: [[Серафимовка (Туймазы районы)|Серафимовка]]ла аҡылдары зәғиф балалар өсөн интернат-йорт эш башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан.
* [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[фән|ғалим]]-химик. юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986).
* [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан.
* [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан.
* [[Болғаҡова Гүзәл Тәлғәт ҡыҙы]] (1952), ғалим-физик. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1985 йылдан — Өфө нефть институты һәм Өфө дәүләт нефть техник университеты, 2001 йылдан — Өфө дәүләт авиация техник университеты уҡытыусыһы. Физика-математика фәндәре докторы (2000), профессор (2005). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2012).
* [[Хәйретдинов Наил Әхмәт улы]] (1957), [[төҙөлөш]] тармағы һәм [[Муниципаль берәмек|муниципаль хеҙмәт]] ветераны. 1980 йылдан [[Әлшәй районы]] төҙөлөш ойошмаларының яуаплы хеҙмәткәре; 1990 йылдан — район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән Үзбәк ССР-ының Сәмәрҡәнд өлкәһе Ғәллә-Арал районының Ҡаңлы ауылынан.
* [[Дәүләтшина Әлмира Вәрис ҡыҙы]] (1967), [[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан [[Баймаҡ районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы; 2001 йылдан Баймаҡ ҡалаһындағы Балалар ижад үҙәге методисы, 2007 йылдан — директоры. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2008). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡтау (Баймаҡ районы)|Аҡтау]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан.
* [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан.
* [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы.
* [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы.
* [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы.
* [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003).
* [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы.
* [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры.
* [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты.
* [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты.
* [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы.
* [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты.
* [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр.
* [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З07]]
[[Категория:7 август]]
pg0wyakea9eh095htsdhjmsbbdpdtzk
1148902
1148890
2022-08-06T17:25:13Z
Айсар
10823
күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө.
** Кисереү (ғәфү итеү) көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{АҠШ}} [[АҠШ]]: [[Ғаилә]] көнө.
** Апайҙар көнө.
** [[Бала]]лар көнө.
** [[Дуҫлыҡ]] көнө.
** Ҡурсаҡ көнө.
** Маяҡ көнө.
* {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө.
* {{Флагификация|Австралия}}: Ололарҙы ҡараусы хеҙмәткәрҙәр көнө.
* {{Флагификация|Казахстан}}: [[Транспорт]] хеҙмәткәрҙәре көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: [[Тимер юл транспорты|Тимер юлсылар]] көнө (августың беренсе йәкшәмбеһе)
** Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө.
** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла.
* 1967: [[Серафимовка (Туймазы районы)|Серафимовка]]ла аҡылдары зәғиф балалар өсөн интернат-йорт эш башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан.
* [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[фән|ғалим]]-химик. 1968 йылдан СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалының Органик химия институты хеҙмәткәре, 1973 йылдан — лаборатория мөдире, 1984 йылдан — бүлектең ғилми етәксәһе, бер үк ваҡытта 2000 йылдан Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2007 йылға тиклем физик химия һәм химик экология кафедраһы мөдире. Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986).
* [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан.
* [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан.
* [[Болғаҡова Гүзәл Тәлғәт ҡыҙы]] (1952), ғалим-физик. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт университеты, 1985 йылдан — Өфө нефть институты һәм Өфө дәүләт нефть техник университеты, 2001 йылдан — Өфө дәүләт авиация техник университеты уҡытыусыһы. Физика-математика фәндәре докторы (2000), профессор (2005). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2012).
* [[Хәйретдинов Наил Әхмәт улы]] (1957), [[төҙөлөш]] тармағы һәм [[Муниципаль берәмек|муниципаль хеҙмәт]] ветераны. 1980 йылдан [[Әлшәй районы]] төҙөлөш ойошмаларының яуаплы хеҙмәткәре; 1990 йылдан — район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән Үзбәк ССР-ының Сәмәрҡәнд өлкәһе Ғәллә-Арал районының Ҡаңлы ауылынан.
* [[Дәүләтшина Әлмира Вәрис ҡыҙы]] (1967), [[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан [[Баймаҡ районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы; 2001 йылдан Баймаҡ ҡалаһындағы Балалар ижад үҙәге методисы, 2007 йылдан — директоры. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2008). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡтау (Баймаҡ районы)|Аҡтау]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан.
* [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан.
* [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы.
* [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы.
* [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы.
* [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003).
* [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы.
* [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры.
* [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты.
* [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты.
* [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы.
* [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты.
* [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр.
* [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З07]]
[[Категория:7 август]]
pbipu7t1nuee40edeihzax30gwd5q8l
1148903
1148902
2022-08-06T17:30:00Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''7 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 219-сы ([[кәбисә йыл]]ында 220-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 146 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Буйҙаҡтар көнө.
** Кисереү (ғәфү итеү) көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{АҠШ}} [[АҠШ]]: [[Ғаилә]] көнө.
** Апайҙар көнө.
** [[Бала]]лар көнө.
** [[Дуҫлыҡ]] көнө.
** Ҡурсаҡ көнө.
** Маяҡ көнө.
* {{Флагификация|Индия}}: Ҡул туҡыу станогы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Ер}} [[Ер]]: Профессиональ ораторҙар көнө.
* {{Флагификация|Австралия}}: Ололарҙы ҡараусы хеҙмәткәрҙәр көнө.
* {{Флагификация|Казахстан}}: [[Транспорт]] хеҙмәткәрҙәре көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: [[Тимер юл транспорты|Тимер юлсылар]] көнө (августың беренсе йәкшәмбеһе)
** Федераль һаҡ хеҙмәте ҡарамағындағы Махсус элемтә һәм мәғлүмәт хеҙмәте көнө.
** Эске эштәр министрлығы криминаль полицияһының оператив-эҙләү мәғлүмәте подразделениялары көнөю
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1965]]: [[Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем Башҡортостан|Башҡортостан]]дың үҙ ирке менән Рус дәүләтенә ҡушылыуының 400 йыллығы хөрмәтена [[Өфө ҡалаһы]]нда [[Дуҫлыҡ монументы]] асыла.
* 1967: [[Серафимовка (Туймазы районы)|Серафимовка]]ла аҡылдары зәғиф балалар өсөн интернат-йорт эш башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Васильев Леонид Леонидович]] (1891—8.02.1966), [[фән|ғалим]]-психофизиолог. 1917—1921 йылдарҙа [[Өфө]]ләге беренсе [[Совет Рәсәйе|совет]] мәктәбе (хәҙерге 3-сө гимназия) уҡытыусыһы, 1919 йылдан — директоры; бер үк ваҡытта Халыҡ мәғарифы институты, ҡатын-ҡыҙҙар фельдшер-акушерлыҡ мәктәбе (хәҙер медицина колледжы) уҡытыусыһы, Физика институты ҡарамағындағы Тәжрибә фәндәре институтының беренсе тикшеренеү лабораторияһы етәксеһе. [[СССР]] Медицина фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1950). Биология фәндәре докторы (1936), профессор (1940). [[Ленин ордены]] кавалеры (1951). Сығышы менән [[Псков]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Максимов Василий Петрович]] (1927—17.12.1995), хеҙмәт алдынғыһы. 1947—1977 йылдарҙа [[Баймаҡ]] машина эшләү заводы эшсеһе. [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры (1977), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1974). Сығышы менән ошо ҡаланан.
* [[Монаков Юрий Борисович]] (1942—3.01.2011), [[фән|ғалим]]-[[химия|химик]]. 1968 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]]ның [[Органик химия институты (Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге)|Органик химия институты]] хеҙмәткәре, 1973 йылдан — лаборатория мөдире, 1984 йылдан — бүлектең ғилми етәксәһе, бер үк ваҡытта 2000 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2007 йылға тиклем [[физик химия]] һәм химик экология кафедраһы мөдире. [[Рәсәй Фәндәр академияһы]] академигы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы]]ның почётлы академигы (1998), химия фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995). [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2004), [[Коми Республикаһы]] Хөкүмәтенең фән һәм техника өлкәһендәге (2006), С. В. Лебедев исемендәге (1992) премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986).
* [[Хәйретдинов Салауат Ғәли улы]] (1947), табип. 1996—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Мәскәү (Дүртөйлө районы)|Мәскәү]] участка дауаханаһы терапевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Шишмә]] ауылынан.
* [[Бикова Ғәлиә Әхмәҙи ҡыҙы]] (1952), табип. 1990—2009 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] [[Дыуан-Мәсетле]] участка дауаханаһы табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995). Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]]нең [[Ҡыҙыл Гвардия районы]] [[Иҫке Юлдаш]] ауылынан.
* [[Болғаҡова Гүзәл Тәлғәт ҡыҙы]] (1952), ғалим-[[Физика|физик]]. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт университеты, 1985 йылдан — [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]], 2001 йылдан — [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы. [[Физика]]-[[математика]] фәндәре докторы (2000), профессор (2005). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2012).
* [[Хәйретдинов Наил Әхмәт улы]] (1957), [[төҙөлөш]] тармағы һәм [[Муниципаль берәмек|муниципаль хеҙмәт]] ветераны. 1980 йылдан [[Әлшәй районы]] төҙөлөш ойошмаларының яуаплы хеҙмәткәре; 1990 йылдан — район Советы башҡарма комитеты рәйесе һәм район хакимиәте башлығы урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән [[Үзбәкстан|Үзбәк ССР-ы]]ның [[Сәмәрҡәнд |Сәмәрҡәнд өлкәһе]] Ғәллә-Арал районының Ҡаңлы ауылынан.
* [[Дәүләтшина Әлмира Вәрис ҡыҙы]] (1967), [[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан [[Баймаҡ районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы; 2001 йылдан Баймаҡ ҡалаһындағы Балалар ижад үҙәге методисы, 2007 йылдан — директоры. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2008). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡтау (Баймаҡ районы)|Аҡтау]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Әһлиуллин Марсель Мөтиғулла улы]] (1933—2002), хәрби хеҙмәт ветераны, отставкалағы генерал-майор, [[Ленинград]] тыл һәм транспорт хәрби академияһының элекке уҡытыусыһы. Хәрби фәндәр кандидаты (1974), доцент (1978). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Иҫке Турай (Йәрмәкәй районы)|Иҫке Турай]] ауылынан.
* [[Бикбулатов Мәхмүт Мөхәммәт улы]] (1948), дәүләт, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1999—2014 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Вәкилдәр Палатаһы депутаты. Башҡортостандың Мотофедерацияһы президенты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы менән бүләкләнеүсе, [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры, Орджоникидзе районының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Сафар (Шишмә районы)|Сафар]] ауылынан.
* [[Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы]] (1948), [[тарих]]сы, 1975—1994 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Фәйзуллин Абдулла Мөхәмәтдин улы]] (1929—27.12.2014), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1957—1972 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Матрай» совхозы механизаторы, артабан 1989 йылғаса — бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1967), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Рафиҡ (Хәйбулла районы)|Рафиҡ]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1860]]: Лео Алан, [[Англия]] астрологы.
* [[1870]]: Густав Крупп, [[Германия]] [[сәнәғәт]]сеһе һәм финанс магнаты, «Крупп» концерны башлығы.
* [[1925]]: Борис Рунге, [[СССР]]-ҙың театр һәм кино актёры, [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы.
* [[1945]]: Александр Журбин, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2003).
* [[1947]]: [[София Ротару]], [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы.
* [[1954]]: Валерий Газзаев, [[Рәсәй]] [[футбол]]сыһы һәм футбол тренеры.
* [[1955]]: Владимир Сорокин, СССР һәм Рәсәй [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], төрлө әҙәби премиялар лауреаты.
* [[1960]]: Дэвид Духовны, [[АҠШ]] актёры, «[[Алтын глобус]]» премияһының ике тапҡыр лауреаты.
* [[1966]]: [[Джимми Уэйлс]], Википедияға нигеҙ һалыусы.
* [[1975]]: Шарлиз Терон, Голливуд актрисаһы, «[[Оскар]]», «Алтын глобус» һәм башҡа премиялар лауреаты.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:7 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1912]]: [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы]], [[Өфө губернаһы]]нан 3-сө Дәүләт думаһы (1907—1912) депутаты.
* [[1918]]: [[Ҡарамышев Әмир Батыргәрәй улы]], [[башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, ротмистр.
* [[1941]]: [[Рабиндранат Тагор]], [[Һиндостан]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], [[шиғриәт|шағир]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З07]]
[[Категория:7 август]]
deifx90v19wqg11mq6620idpocv5mw3
8 август
0
71748
1148904
1148591
2022-08-06T17:32:18Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''8 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 220-се ([[кәбисә йыл]]ында 221-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 145 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}}: Альпинистар көнө.
** Офтальмология көнө.
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя бесәйҙәр көнө.
** [[Һыуытҡыс]]тың «тыуған» көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: [[Доллар]] көнө.
* {{Флагификация|Бутан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Тайвань}}: Атайҙар көнө.
* {{Флагификация|Швеция}}: Флаг көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Иран}} [[Иран]]: Журналистар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Төҙөүселәр көнө (августың икенсе йәкшәмбеһе).
* {{Украина}} [[Украина]]: Ветеринарҙар көнө.
==== Төбәк байрамдары ====
* {{Башҡортостан флагы}} [[Башҡортостан]]: Умартасылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1899]] — АҠШ-тың Миннесота штаты уйлап табыусыһы Альберт Маршалл һыуытҡысҡа патент ала.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Воробьёв Леонид Николаевич]] (1890—1.10.1969), [[СССР]]-ҙың [[Тел ғилеме|тел белгесе]], [[Филология|филолог]], профессор. 1929—1932 йылдарҙа [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] (хәҙер [[Башҡорт дәүләт университеты]]) директоры урынбаҫары, [[тел ғилеме]] һәм [[әҙәбиәт]] кафедраһы мөдире.
* [[Рахманович Анисим Наумович]] (1905—10.03.1985), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1949—1983 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1958—1963 йылдарҙа авиация двигателдәре теорияһы кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1948), профессор (1950). Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Кропивницкий]] ҡалаһынан.
* [[Лаврёнова Гөлшат Зиннәт ҡыҙы]] (1955), [[Педагогика|педагог]], [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны, 2002—2016 йылдарҙа [[Әбйәлил районы|Әбйәлил район]] хакимиәтенең мәҙәниәт бүлеге етәксеһе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (2000) һәм мәғариф алдынғыһы (1994). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дыуан районы]] [[Иҫке Хәлил (Дыуан районы)|Иҫке Хәлил]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Герасимов Иван Александрович (хәрби етәксе)|Герасимов Иван Александрович]] (1921—4.06.2008), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда, 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашҡан хәрби эшмәкәр, танкист, армия генералы (1977), йәмәғәтсе. 1938—1992 йылдарҙа СССР Ҡораллы Көстәрендә хеҙмәттә, шул иҫәптән 1973 йылдан Төньяҡ ғәскәрҙәр төркөмө командующийы, 1975 йылдан — Киев хәрби округы ғәскәрҙәре командующийы, 1984 йылдан — Көньяҡ-Көнбайыш йүнәлеш ғәскәрҙәренең баш командующийы. 1989 йылдан СССР Оборона министрлығының генераль инспекторҙар төркөмө ағзаһы. СССР-ҙың 8—11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты; 2002 йылдан Украинаның халыҡ депутаты. 1991 йылдан Украинаның Ветерандар советы рәйесе. Украина Геройы (1999). СССР-ҙың ике Ленин (1980, 1986), Октябрь Революцияһы (1986), өс Ҡыҙыл Байраҡ (1942, 1956, 1967), 1-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике Ҡыҙыл Йондоҙ (1943, 1951), 2-се (1988) һәм 3-сө (1975) дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Тыуған илгә хеҙмәт иткәне өсөн» ордендары һәм сит ил ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Оло Аксаков]] ауылынан.
* [[Фәрит Бикбулатов]] (1936—26.11.2016), [[йыр]]сы, диктор, рәссам. 1968 йылдан [[ГТРК Башҡортостан|Башҡорт АССР-ының Телевидение һәм радиотапшырыуҙар буйынса дәүләт комитеты]] дикторы, өлкән мөхәррире, 1989—1998 йылдарҙа «Башҡортостан» ижад клубының директоры һәм солисы. [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы]] (1986). [[Өфө]] ҡалаһының почётлы гражданы (2005).
* [[Арыҫланов Рифхәт Мөхәмәт улы]] (1946), сценограф, рәссам. 1978 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. 1987—1990 йылдарҙа һәм 1995 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]]ның баш рәссамы, 2017 йылдан — ҡуйыусы рәссамы, бер үк ваҡытта 1978 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1999) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының халыҡ рәссамы (2013) һәм [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2018).
* Назаров Николай Григорьевич (1946), [[ауыл хужалығы]] ветераны, хеҙмәт алдынғыһы. 1969—1992 йылдарҙа Учалы районы «Байрамғол» совхозының мал ҡараусыһы, 1990—1994 йылдарҙа — бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Вознесенка ауылынан.
* [[Дәүләтов Рауил Шәрифйән улы]] (1951), [[уҡытыусы]], [[мәғариф]], [[КПСС|партия]] органдары, муниципаль һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. 1979 йылдан КПСС-тың [[Дүртөйлө районы|Дүртөйлө район]] комитеты инструкторы, ойоштороу бүлеге мөдире, 1990—1991 йылдарҙа КПСС-тың Дүртөйлө ҡала комитеты секретары; 1994—2010 йылдарҙа Дүртөйлө район хакимиәте башлығы; 2010—2015 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының тәбиғәттән файҙаланыу һәм экология министры урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почёт]] (2000) һәм [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ]] (2007) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Яңы Яндыҙ]] ауылынан.
* [[Фәттәхов Мөхәрәм Миңлейәр улы]] (1956), [[фән|ғалим]]-инженер-механик. 1978 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2002 йылдан автомобиль юлдары һәм төҙөлөш производствоһы технологиялары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2011—2015 йылдарҙа архитектура-төҙөлөш факультеты деканы. Техник фәндәр докторы (2010), профессор. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Круглов Григорий Михайлович]] (1927—26.08.2018), [[Живопись|рәссам]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1951—1985 йылдарҙа Башҡортостан ижади-производство комбинаты рәссамы. 1968 йылдан [[СССР]]-ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ рәссамы (1996). 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1962).
* [[Иванова Галина Андреевна]] (1932—21.07.2008), комсомол органдары һәм мәғариф хеҙмәткәре. 1956 йылдан ВЛКСМ-дың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты инструкторы, бүлек мөдире, секретары, 1960 йылдан — беренсе секретары; 1964 йылдан Салауат индустриаль техникумының көндөҙгө бүлек мөдире, 1974 йылдан 18-се мәктәп директорының уҡыу-тәрбиә эштәре буйынса урынбаҫары, 1981—2006 йылдарҙа 8-се лицей директоры. [[Башҡорт АССР-ы]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы, Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән [[Мәскәү]] ҡалаһынан.
* [[Бәхтиев Индус Мәғәфүр улы]] (1937), ауыл хужалығы эшмәкәре. 1974—2002 йылдарҙа [[Краснокама районы]]ның «1 Май» колхозы рәйесе, Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалеры, Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Яңы Аҡтанышбаш]] ауылынан.
* Мәғәфүрова Флүрә Фаат ҡыҙы (1952), ғалим-селекционер. 1976 йылдан Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институтының ғилми хеҙмәткәре, 1999 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, 2012 йылдан — лаборатория мөдире. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2006). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ғафури районы Бурлы ауылынан.
* [[Косарев Михаил Николаевич]] (1957), [[Шүлгәнташ ҡурсаулығы|«Шүлгәнташ» дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы]] директоры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған экологы (2018), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Ғарипова Ленария Даһи ҡыҙы]] (1962), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны, шәфҡәт туташы. 1980 йылдан Һаулыҡ һаҡлау министрлығының 1-се дауаханаһы, 1998 йылдан — 2-се Республика клиник дауаханыһының Психоневрология һәм эпилептология балалар үҙәге, 2004 йылдан — Республика балалар клиник дауаханаының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дүртөйлө районы]] [[Гөлөк]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Мельников Борис Васильевич]] (1923—6.12.1951), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан хәрби осоусы, эскадрилья командиры урынбаҫары, гвардия капитаны (1947). [[Советтар Союзы Геройы]] (1945).
* [[Ибәтуллин Ғәйнулла Хәлиулла улы]] (1943), [[ауыл хужалығы]] ветераны, [[Стәрлетамаҡ районы]]ның элекке «Йондоҙ» колхозы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Талас]] ауылынан.
* [[Буланкин Дмитрий Александрович]] (1978), [[спорт]]сы. Боҙҙа мотоуҙыш буйынса [[Рәсәй]]ҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2003) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2010). [[Ғабдрахман Ҡадиров]] исемендәге спорт клубы өсөн 2000 йылдан башлап сығыш яһай. 2002 йылдан Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2004).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Чулошников Александр Петрович]] (1894—1941), [[СССР]]-ҙың ғалим-тарихсыһы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Ҡаҙағстан]], [[Урта Азия]] һәм [[Башҡортостан]] тарихы буйынса белгес. Тарих фәндәре кандидаты (1935).
* [[Маньшин Василий Петрович]] (1924—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар дивизияһы артиллерия полкының орудие расчёты командиры, гвардия старшинаһы. Дан орденының тулы кавалеры.
* [[Шамаев Әмир Ғабдрахман улы]] (1929—25.03.2017), медицина өлкәһе эшмәкәре, ғалим-табип, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1998). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1998) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған табибы.
* [[Шаһиәхмәтова Светлана Георгиевна]] (1939), композитор, [[Педагогика|педагог]]. 1967—1972 йылдарҙа БАССР Композиторҙар союзының яуаплы секретары. 1964 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011), Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1977). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Жернаков Владимир Сергеевич]] (1944), ғалим-инженер-механик, 1993—2003 йылдарҙа [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]ның фән буйынса проректоры. [[Башҡортостан Фәндәр академияһы]] академигы (2018), техник фәндәр докторы (1992), профессор (1993). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1992), Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2007), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан.
* [[Күлбаев Мөсәлим Георгий улы]] (1969), театр режиссёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2005).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1790]]: Ференц Кёльчеи, [[Венгрия]]ның [[Романтизм|романтик]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[дәүләт]]тең милли [[гимн]]ының һүҙҙәр авторы.
* [[1930]]: Арунас Жебрюнас, [[СССР]] һәм [[Литва]] кинорежиссёры, сценарист.
* [[1940]]: Паул Буткевич, СССР һәм [[Латвия]]ның эстрада һәм кино актёры.
* [[1940]]: Александр Величанский, СССР шағиры, [[тәржемә]]се.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1835]]:[[Уайт Уотсон]], [[Англия]] [[Геология|геологы]], [[Скульптура|скульптор]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З08]]
[[Категория:8 август]]
0qa6nsa33g4dm4k2nhb13d9e7peboao
1148907
1148904
2022-08-06T17:36:22Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''8 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 220-се ([[кәбисә йыл]]ында 221-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 145 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}}: Альпинистар көнө.
** Офтальмология көнө.
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя бесәйҙәр көнө.
** [[Һыуытҡыс]]тың «тыуған» көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: [[Доллар]] көнө.
* {{Флагификация|Бутан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Тайвань}}: Атайҙар көнө.
* {{Флагификация|Швеция}}: Флаг көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Иран}} [[Иран]]: Журналистар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Төҙөүселәр көнө (августың икенсе йәкшәмбеһе).
* {{Украина}} [[Украина]]: Ветеринарҙар көнө.
==== Төбәк байрамдары ====
* {{Башҡортостан флагы}} [[Башҡортостан]]: Умартасылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1899]] — АҠШ-тың Миннесота штаты уйлап табыусыһы Альберт Маршалл һыуытҡысҡа патент ала.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Воробьёв Леонид Николаевич]] (1890—1.10.1969), [[СССР]]-ҙың [[Тел ғилеме|тел белгесе]], [[Филология|филолог]], профессор. 1929—1932 йылдарҙа [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] (хәҙер [[Башҡорт дәүләт университеты]]) директоры урынбаҫары, [[тел ғилеме]] һәм [[әҙәбиәт]] кафедраһы мөдире.
* [[Рахманович Анисим Наумович]] (1905—10.03.1985), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1949—1983 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1958—1963 йылдарҙа авиация двигателдәре теорияһы кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1948), профессор (1950). Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Кропивницкий]] ҡалаһынан.
* [[Лаврёнова Гөлшат Зиннәт ҡыҙы]] (1955), [[Педагогика|педагог]], [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны, 2002—2016 йылдарҙа [[Әбйәлил районы|Әбйәлил район]] хакимиәтенең мәҙәниәт бүлеге етәксеһе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (2000) һәм мәғариф алдынғыһы (1994). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дыуан районы]] [[Иҫке Хәлил (Дыуан районы)|Иҫке Хәлил]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Герасимов Иван Александрович (хәрби етәксе)|Герасимов Иван Александрович]] (1921—4.06.2008), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда, 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашҡан хәрби эшмәкәр, танкист, армия генералы (1977), йәмәғәтсе. 1938—1992 йылдарҙа СССР Ҡораллы Көстәрендә хеҙмәттә, шул иҫәптән 1973 йылдан Төньяҡ ғәскәрҙәр төркөмө командующийы, 1975 йылдан — Киев хәрби округы ғәскәрҙәре командующийы, 1984 йылдан — Көньяҡ-Көнбайыш йүнәлеш ғәскәрҙәренең баш командующийы. 1989 йылдан СССР Оборона министрлығының генераль инспекторҙар төркөмө ағзаһы. СССР-ҙың 8—11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты; 2002 йылдан Украинаның халыҡ депутаты. 1991 йылдан Украинаның Ветерандар советы рәйесе. Украина Геройы (1999). СССР-ҙың ике Ленин (1980, 1986), Октябрь Революцияһы (1986), өс Ҡыҙыл Байраҡ (1942, 1956, 1967), 1-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике Ҡыҙыл Йондоҙ (1943, 1951), 2-се (1988) һәм 3-сө (1975) дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Тыуған илгә хеҙмәт иткәне өсөн» ордендары һәм сит ил ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Оло Аксаков]] ауылынан.
* [[Фәрит Бикбулатов]] (1936—26.11.2016), [[йыр]]сы, диктор, рәссам. 1968 йылдан [[ГТРК Башҡортостан|Башҡорт АССР-ының Телевидение һәм радиотапшырыуҙар буйынса дәүләт комитеты]] дикторы, өлкән мөхәррире, 1989—1998 йылдарҙа «Башҡортостан» ижад клубының директоры һәм солисы. [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы]] (1986). [[Өфө]] ҡалаһының почётлы гражданы (2005).
* [[Арыҫланов Рифхәт Мөхәмәт улы]] (1946), сценограф, рәссам. 1978 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. 1987—1990 йылдарҙа һәм 1995 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]]ның баш рәссамы, 2017 йылдан — ҡуйыусы рәссамы, бер үк ваҡытта 1978 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1999) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының халыҡ рәссамы (2013) һәм [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2018).
* Назаров Николай Григорьевич (1946), [[ауыл хужалығы]] ветераны, хеҙмәт алдынғыһы. 1969—1992 йылдарҙа Учалы районы «Байрамғол» совхозының мал ҡараусыһы, 1990—1994 йылдарҙа — бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Вознесенка ауылынан.
* [[Дәүләтов Рауил Шәрифйән улы]] (1951), [[уҡытыусы]], [[мәғариф]], [[КПСС|партия]] органдары, муниципаль һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. 1979 йылдан КПСС-тың [[Дүртөйлө районы|Дүртөйлө район]] комитеты инструкторы, ойоштороу бүлеге мөдире, 1990—1991 йылдарҙа КПСС-тың Дүртөйлө ҡала комитеты секретары; 1994—2010 йылдарҙа Дүртөйлө район хакимиәте башлығы; 2010—2015 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының тәбиғәттән файҙаланыу һәм экология министры урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почёт]] (2000) һәм [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ]] (2007) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Яңы Яндыҙ]] ауылынан.
* [[Фәттәхов Мөхәрәм Миңлейәр улы]] (1956), [[фән|ғалим]]-инженер-механик. 1978 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2002 йылдан автомобиль юлдары һәм төҙөлөш производствоһы технологиялары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2011—2015 йылдарҙа архитектура-төҙөлөш факультеты деканы. Техник фәндәр докторы (2010), профессор. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Круглов Григорий Михайлович]] (1927—26.08.2018), [[Живопись|рәссам]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1951—1985 йылдарҙа Башҡортостан ижади-производство комбинаты рәссамы. 1968 йылдан [[СССР]]-ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ рәссамы (1996). 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1962).
* [[Иванова Галина Андреевна]] (1932—21.07.2008), [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] һәм [[мәғариф]] хеҙмәткәре. 1956 йылдан ВЛКСМ-дың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты инструкторы, бүлек мөдире, секретары, 1960 йылдан — беренсе секретары; 1964 йылдан Салауат индустриаль техникумының көндөҙгө бүлек мөдире, 1974 йылдан 18-се мәктәп директорының уҡыу-тәрбиә эштәре буйынса урынбаҫары, 1981—2006 йылдарҙа 8-се лицей директоры. [[Башҡорт АССР-ы]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы, Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән [[Мәскәү]] ҡалаһынан.
* [[Бәхтиев Индус Мәғәфүр улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1974—2002 йылдарҙа [[Краснокама районы]]ның «1 Май» колхозы рәйесе, [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Яңы Аҡтанышбаш]] ауылынан.
* [[Мәғәфүрова Флүрә Фаат ҡыҙы]] (1952), [[фән|ғалим]]-селекционер. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты]]ның ғилми хеҙмәткәре, 1999 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, 2012 йылдан — лаборатория мөдире. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2006).
* [[Косарев Михаил Николаевич]] (1957), [[Шүлгәнташ ҡурсаулығы|«Шүлгәнташ» дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы]] директоры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған экологы (2018), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Ғарипова Ленария Даһи ҡыҙы]] (1962), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны, шәфҡәт туташы. 1980 йылдан Һаулыҡ һаҡлау министрлығының 1-се дауаханаһы, 1998 йылдан — 2-се Республика клиник дауаханыһының Психоневрология һәм эпилептология балалар үҙәге, 2004 йылдан — Республика балалар клиник дауаханаының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дүртөйлө районы]] [[Гөлөк]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Мельников Борис Васильевич]] (1923—6.12.1951), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан хәрби осоусы, эскадрилья командиры урынбаҫары, гвардия капитаны (1947). [[Советтар Союзы Геройы]] (1945).
* [[Ибәтуллин Ғәйнулла Хәлиулла улы]] (1943), [[ауыл хужалығы]] ветераны, [[Стәрлетамаҡ районы]]ның элекке «Йондоҙ» колхозы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Талас]] ауылынан.
* [[Буланкин Дмитрий Александрович]] (1978), [[спорт]]сы. Боҙҙа мотоуҙыш буйынса [[Рәсәй]]ҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2003) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2010). [[Ғабдрахман Ҡадиров]] исемендәге спорт клубы өсөн 2000 йылдан башлап сығыш яһай. 2002 йылдан Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2004).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Чулошников Александр Петрович]] (1894—1941), [[СССР]]-ҙың ғалим-тарихсыһы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Ҡаҙағстан]], [[Урта Азия]] һәм [[Башҡортостан]] тарихы буйынса белгес. Тарих фәндәре кандидаты (1935).
* [[Маньшин Василий Петрович]] (1924—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар дивизияһы артиллерия полкының орудие расчёты командиры, гвардия старшинаһы. Дан орденының тулы кавалеры.
* [[Шамаев Әмир Ғабдрахман улы]] (1929—25.03.2017), медицина өлкәһе эшмәкәре, ғалим-табип, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1998). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1998) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған табибы.
* [[Шаһиәхмәтова Светлана Георгиевна]] (1939), композитор, [[Педагогика|педагог]]. 1967—1972 йылдарҙа БАССР Композиторҙар союзының яуаплы секретары. 1964 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011), Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1977). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Жернаков Владимир Сергеевич]] (1944), ғалим-инженер-механик, 1993—2003 йылдарҙа [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]ның фән буйынса проректоры. [[Башҡортостан Фәндәр академияһы]] академигы (2018), техник фәндәр докторы (1992), профессор (1993). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1992), Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2007), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан.
* [[Күлбаев Мөсәлим Георгий улы]] (1969), театр режиссёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2005).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1790]]: Ференц Кёльчеи, [[Венгрия]]ның [[Романтизм|романтик]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[дәүләт]]тең милли [[гимн]]ының һүҙҙәр авторы.
* [[1930]]: Арунас Жебрюнас, [[СССР]] һәм [[Литва]] кинорежиссёры, сценарист.
* [[1940]]: Паул Буткевич, СССР һәм [[Латвия]]ның эстрада һәм кино актёры.
* [[1940]]: Александр Величанский, СССР шағиры, [[тәржемә]]се.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1835]]:[[Уайт Уотсон]], [[Англия]] [[Геология|геологы]], [[Скульптура|скульптор]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З08]]
[[Категория:8 август]]
jisthuxbysszpjxn9g620rfao46wlne
1148913
1148907
2022-08-06T17:46:07Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''8 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 220-се ([[кәбисә йыл]]ында 221-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 145 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}}: Альпинистар көнө.
** Офтальмология көнө.
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя бесәйҙәр көнө.
** [[Һыуытҡыс]]тың «тыуған» көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: [[Доллар]] көнө.
* {{Флагификация|Бутан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Тайвань}}: Атайҙар көнө.
* {{Флагификация|Швеция}}: Флаг көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Иран}} [[Иран]]: Журналистар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Төҙөүселәр көнө (августың икенсе йәкшәмбеһе).
* {{Украина}} [[Украина]]: Ветеринарҙар көнө.
==== Төбәк байрамдары ====
* {{Башҡортостан флагы}} [[Башҡортостан]]: Умартасылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1899]] — АҠШ-тың Миннесота штаты уйлап табыусыһы Альберт Маршалл һыуытҡысҡа патент ала.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Воробьёв Леонид Николаевич]] (1890—1.10.1969), [[СССР]]-ҙың [[Тел ғилеме|тел белгесе]], [[Филология|филолог]], профессор. 1929—1932 йылдарҙа [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] (хәҙер [[Башҡорт дәүләт университеты]]) директоры урынбаҫары, [[тел ғилеме]] һәм [[әҙәбиәт]] кафедраһы мөдире.
* [[Рахманович Анисим Наумович]] (1905—10.03.1985), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1949—1983 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1958—1963 йылдарҙа авиация двигателдәре теорияһы кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1948), профессор (1950). Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Кропивницкий]] ҡалаһынан.
* [[Лаврёнова Гөлшат Зиннәт ҡыҙы]] (1955), [[Педагогика|педагог]], [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны, 2002—2016 йылдарҙа [[Әбйәлил районы|Әбйәлил район]] хакимиәтенең мәҙәниәт бүлеге етәксеһе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (2000) һәм мәғариф алдынғыһы (1994). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дыуан районы]] [[Иҫке Хәлил (Дыуан районы)|Иҫке Хәлил]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Герасимов Иван Александрович (хәрби етәксе)|Герасимов Иван Александрович]] (1921—4.06.2008), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда, 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашҡан хәрби эшмәкәр, танкист, армия генералы (1977), йәмәғәтсе. 1938—1992 йылдарҙа СССР Ҡораллы Көстәрендә хеҙмәттә, шул иҫәптән 1973 йылдан Төньяҡ ғәскәрҙәр төркөмө командующийы, 1975 йылдан — Киев хәрби округы ғәскәрҙәре командующийы, 1984 йылдан — Көньяҡ-Көнбайыш йүнәлеш ғәскәрҙәренең баш командующийы. 1989 йылдан СССР Оборона министрлығының генераль инспекторҙар төркөмө ағзаһы. СССР-ҙың 8—11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты; 2002 йылдан Украинаның халыҡ депутаты. 1991 йылдан Украинаның Ветерандар советы рәйесе. Украина Геройы (1999). СССР-ҙың ике Ленин (1980, 1986), Октябрь Революцияһы (1986), өс Ҡыҙыл Байраҡ (1942, 1956, 1967), 1-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике Ҡыҙыл Йондоҙ (1943, 1951), 2-се (1988) һәм 3-сө (1975) дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Тыуған илгә хеҙмәт иткәне өсөн» ордендары һәм сит ил ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Оло Аксаков]] ауылынан.
* [[Фәрит Бикбулатов]] (1936—26.11.2016), [[йыр]]сы, диктор, рәссам. 1968 йылдан [[ГТРК Башҡортостан|Башҡорт АССР-ының Телевидение һәм радиотапшырыуҙар буйынса дәүләт комитеты]] дикторы, өлкән мөхәррире, 1989—1998 йылдарҙа «Башҡортостан» ижад клубының директоры һәм солисы. [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы]] (1986). [[Өфө]] ҡалаһының почётлы гражданы (2005).
* [[Арыҫланов Рифхәт Мөхәмәт улы]] (1946), сценограф, рәссам. 1978 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. 1987—1990 йылдарҙа һәм 1995 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]]ның баш рәссамы, 2017 йылдан — ҡуйыусы рәссамы, бер үк ваҡытта 1978 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1999) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының халыҡ рәссамы (2013) һәм [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2018).
* Назаров Николай Григорьевич (1946), [[ауыл хужалығы]] ветераны, хеҙмәт алдынғыһы. 1969—1992 йылдарҙа Учалы районы «Байрамғол» совхозының мал ҡараусыһы, 1990—1994 йылдарҙа — бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Вознесенка ауылынан.
* [[Дәүләтов Рауил Шәрифйән улы]] (1951), [[уҡытыусы]], [[мәғариф]], [[КПСС|партия]] органдары, муниципаль һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. 1979 йылдан КПСС-тың [[Дүртөйлө районы|Дүртөйлө район]] комитеты инструкторы, ойоштороу бүлеге мөдире, 1990—1991 йылдарҙа КПСС-тың Дүртөйлө ҡала комитеты секретары; 1994—2010 йылдарҙа Дүртөйлө район хакимиәте башлығы; 2010—2015 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының тәбиғәттән файҙаланыу һәм экология министры урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почёт]] (2000) һәм [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ]] (2007) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Яңы Яндыҙ]] ауылынан.
* [[Фәттәхов Мөхәрәм Миңлейәр улы]] (1956), [[фән|ғалим]]-инженер-механик. 1978 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2002 йылдан автомобиль юлдары һәм төҙөлөш производствоһы технологиялары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2011—2015 йылдарҙа архитектура-төҙөлөш факультеты деканы. Техник фәндәр докторы (2010), профессор. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Круглов Григорий Михайлович]] (1927—26.08.2018), [[Живопись|рәссам]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1951—1985 йылдарҙа Башҡортостан ижади-производство комбинаты рәссамы. 1968 йылдан [[СССР]]-ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ рәссамы (1996). 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1962).
* [[Иванова Галина Андреевна]] (1932—21.07.2008), [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] һәм [[мәғариф]] хеҙмәткәре. 1956 йылдан ВЛКСМ-дың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты инструкторы, бүлек мөдире, секретары, 1960 йылдан — беренсе секретары; 1964 йылдан Салауат индустриаль техникумының көндөҙгө бүлек мөдире, 1974 йылдан 18-се мәктәп директорының уҡыу-тәрбиә эштәре буйынса урынбаҫары, 1981—2006 йылдарҙа 8-се лицей директоры. [[Башҡорт АССР-ы]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы, Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән [[Мәскәү]] ҡалаһынан.
* [[Бәхтиев Индус Мәғәфүр улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1974—2002 йылдарҙа [[Краснокама районы]]ның «1 Май» колхозы рәйесе, [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Яңы Аҡтанышбаш]] ауылынан.
* [[Мәғәфүрова Флүрә Фаат ҡыҙы]] (1952), [[фән|ғалим]]-селекционер. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты]]ның ғилми хеҙмәткәре, 1999 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, 2012 йылдан — лаборатория мөдире. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2006).
* [[Косарев Михаил Николаевич]] (1957), ғалим-[[урман]]сы. 1981 йылдан [[Шүлгәнташ ҡурсаулығы|«Шүлгәнташ» дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы]] хеҙмәткәре, 1993 йылдан — директоры. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған экологы (2018), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Ғарипова Ленария Даһи ҡыҙы]] (1962), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны, шәфҡәт туташы. 1980 йылдан Һаулыҡ һаҡлау министрлығының 1-се дауаханаһы, 1998 йылдан — 2-се Республика клиник дауаханыһының Психоневрология һәм эпилептология балалар үҙәге, 2004 йылдан — Республика балалар клиник дауаханаының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дүртөйлө районы]] [[Гөлөк]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Мельников Борис Васильевич]] (1923—6.12.1951), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан хәрби осоусы, эскадрилья командиры урынбаҫары, гвардия капитаны (1947). [[Советтар Союзы Геройы]] (1945).
* [[Ибәтуллин Ғәйнулла Хәлиулла улы]] (1943), [[ауыл хужалығы]] ветераны, [[Стәрлетамаҡ районы]]ның элекке «Йондоҙ» колхозы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Талас]] ауылынан.
* [[Буланкин Дмитрий Александрович]] (1978), [[спорт]]сы. Боҙҙа мотоуҙыш буйынса [[Рәсәй]]ҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2003) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2010). [[Ғабдрахман Ҡадиров]] исемендәге спорт клубы өсөн 2000 йылдан башлап сығыш яһай. 2002 йылдан Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2004).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Чулошников Александр Петрович]] (1894—1941), [[СССР]]-ҙың ғалим-тарихсыһы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Ҡаҙағстан]], [[Урта Азия]] һәм [[Башҡортостан]] тарихы буйынса белгес. Тарих фәндәре кандидаты (1935).
* [[Маньшин Василий Петрович]] (1924—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар дивизияһы артиллерия полкының орудие расчёты командиры, гвардия старшинаһы. Дан орденының тулы кавалеры.
* [[Шамаев Әмир Ғабдрахман улы]] (1929—25.03.2017), медицина өлкәһе эшмәкәре, ғалим-табип, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1998). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1998) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған табибы.
* [[Шаһиәхмәтова Светлана Георгиевна]] (1939), композитор, [[Педагогика|педагог]]. 1967—1972 йылдарҙа БАССР Композиторҙар союзының яуаплы секретары. 1964 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011), Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1977). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Жернаков Владимир Сергеевич]] (1944), ғалим-инженер-механик, 1993—2003 йылдарҙа [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]ның фән буйынса проректоры. [[Башҡортостан Фәндәр академияһы]] академигы (2018), техник фәндәр докторы (1992), профессор (1993). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1992), Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2007), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан.
* [[Күлбаев Мөсәлим Георгий улы]] (1969), театр режиссёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2005).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1790]]: Ференц Кёльчеи, [[Венгрия]]ның [[Романтизм|романтик]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[дәүләт]]тең милли [[гимн]]ының һүҙҙәр авторы.
* [[1930]]: Арунас Жебрюнас, [[СССР]] һәм [[Литва]] кинорежиссёры, сценарист.
* [[1940]]: Паул Буткевич, СССР һәм [[Латвия]]ның эстрада һәм кино актёры.
* [[1940]]: Александр Величанский, СССР шағиры, [[тәржемә]]се.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1835]]:[[Уайт Уотсон]], [[Англия]] [[Геология|геологы]], [[Скульптура|скульптор]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З08]]
[[Категория:8 август]]
t0xon4747fjgfs7q0gv6pfum5xl5wbb
1148916
1148913
2022-08-06T17:53:36Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''8 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 220-се ([[кәбисә йыл]]ында 221-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 145 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}}: Альпинистар көнө.
** Офтальмология көнө.
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя бесәйҙәр көнө.
** [[Һыуытҡыс]]тың «тыуған» көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: [[Доллар]] көнө.
* {{Флагификация|Бутан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Тайвань}}: Атайҙар көнө.
* {{Флагификация|Швеция}}: Флаг көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Иран}} [[Иран]]: Журналистар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Төҙөүселәр көнө (августың икенсе йәкшәмбеһе).
* {{Украина}} [[Украина]]: Ветеринарҙар көнө.
==== Төбәк байрамдары ====
* {{Башҡортостан флагы}} [[Башҡортостан]]: Умартасылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1899]] — АҠШ-тың Миннесота штаты уйлап табыусыһы Альберт Маршалл һыуытҡысҡа патент ала.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Воробьёв Леонид Николаевич]] (1890—1.10.1969), [[СССР]]-ҙың [[Тел ғилеме|тел белгесе]], [[Филология|филолог]], профессор. 1929—1932 йылдарҙа [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] (хәҙер [[Башҡорт дәүләт университеты]]) директоры урынбаҫары, [[тел ғилеме]] һәм [[әҙәбиәт]] кафедраһы мөдире.
* [[Рахманович Анисим Наумович]] (1905—10.03.1985), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1949—1983 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1958—1963 йылдарҙа авиация двигателдәре теорияһы кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1948), профессор (1950). Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Кропивницкий]] ҡалаһынан.
* [[Лаврёнова Гөлшат Зиннәт ҡыҙы]] (1955), [[Педагогика|педагог]], [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны, 2002—2016 йылдарҙа [[Әбйәлил районы|Әбйәлил район]] хакимиәтенең мәҙәниәт бүлеге етәксеһе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (2000) һәм мәғариф алдынғыһы (1994). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дыуан районы]] [[Иҫке Хәлил (Дыуан районы)|Иҫке Хәлил]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Герасимов Иван Александрович (хәрби етәксе)|Герасимов Иван Александрович]] (1921—4.06.2008), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда, 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашҡан хәрби эшмәкәр, танкист, армия генералы (1977), йәмәғәтсе. 1938—1992 йылдарҙа СССР Ҡораллы Көстәрендә хеҙмәттә, шул иҫәптән 1973 йылдан Төньяҡ ғәскәрҙәр төркөмө командующийы, 1975 йылдан — Киев хәрби округы ғәскәрҙәре командующийы, 1984 йылдан — Көньяҡ-Көнбайыш йүнәлеш ғәскәрҙәренең баш командующийы. 1989 йылдан СССР Оборона министрлығының генераль инспекторҙар төркөмө ағзаһы. СССР-ҙың 8—11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты; 2002 йылдан Украинаның халыҡ депутаты. 1991 йылдан Украинаның Ветерандар советы рәйесе. Украина Геройы (1999). СССР-ҙың ике Ленин (1980, 1986), Октябрь Революцияһы (1986), өс Ҡыҙыл Байраҡ (1942, 1956, 1967), 1-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике Ҡыҙыл Йондоҙ (1943, 1951), 2-се (1988) һәм 3-сө (1975) дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Тыуған илгә хеҙмәт иткәне өсөн» ордендары һәм сит ил ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Оло Аксаков]] ауылынан.
* [[Фәрит Бикбулатов]] (1936—26.11.2016), [[йыр]]сы, диктор, рәссам. 1968 йылдан [[ГТРК Башҡортостан|Башҡорт АССР-ының Телевидение һәм радиотапшырыуҙар буйынса дәүләт комитеты]] дикторы, өлкән мөхәррире, 1989—1998 йылдарҙа «Башҡортостан» ижад клубының директоры һәм солисы. [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы]] (1986). [[Өфө]] ҡалаһының почётлы гражданы (2005).
* [[Арыҫланов Рифхәт Мөхәмәт улы]] (1946), сценограф, рәссам. 1978 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. 1987—1990 йылдарҙа һәм 1995 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]]ның баш рәссамы, 2017 йылдан — ҡуйыусы рәссамы, бер үк ваҡытта 1978 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1999) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының халыҡ рәссамы (2013) һәм [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2018).
* Назаров Николай Григорьевич (1946), [[ауыл хужалығы]] ветераны, хеҙмәт алдынғыһы. 1969—1992 йылдарҙа Учалы районы «Байрамғол» совхозының мал ҡараусыһы, 1990—1994 йылдарҙа — бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Вознесенка ауылынан.
* [[Дәүләтов Рауил Шәрифйән улы]] (1951), [[уҡытыусы]], [[мәғариф]], [[КПСС|партия]] органдары, муниципаль һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. 1979 йылдан КПСС-тың [[Дүртөйлө районы|Дүртөйлө район]] комитеты инструкторы, ойоштороу бүлеге мөдире, 1990—1991 йылдарҙа КПСС-тың Дүртөйлө ҡала комитеты секретары; 1994—2010 йылдарҙа Дүртөйлө район хакимиәте башлығы; 2010—2015 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының тәбиғәттән файҙаланыу һәм экология министры урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почёт]] (2000) һәм [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ]] (2007) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Яңы Яндыҙ]] ауылынан.
* [[Фәттәхов Мөхәрәм Миңлейәр улы]] (1956), [[фән|ғалим]]-инженер-механик. 1978 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2002 йылдан автомобиль юлдары һәм төҙөлөш производствоһы технологиялары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2011—2015 йылдарҙа архитектура-төҙөлөш факультеты деканы. Техник фәндәр докторы (2010), профессор. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Круглов Григорий Михайлович]] (1927—26.08.2018), [[Живопись|рәссам]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1951—1985 йылдарҙа Башҡортостан ижади-производство комбинаты рәссамы. 1968 йылдан [[СССР]]-ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ рәссамы (1996). 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1962).
* [[Иванова Галина Андреевна]] (1932—21.07.2008), [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] һәм [[мәғариф]] хеҙмәткәре. 1956 йылдан ВЛКСМ-дың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты инструкторы, бүлек мөдире, секретары, 1960 йылдан — беренсе секретары; 1964 йылдан Салауат индустриаль техникумының көндөҙгө бүлек мөдире, 1974 йылдан 18-се мәктәп директорының уҡыу-тәрбиә эштәре буйынса урынбаҫары, 1981—2006 йылдарҙа 8-се лицей директоры. [[Башҡорт АССР-ы]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы, Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән [[Мәскәү]] ҡалаһынан.
* [[Бәхтиев Индус Мәғәфүр улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1974—2002 йылдарҙа [[Краснокама районы]]ның «1 Май» колхозы рәйесе, [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Яңы Аҡтанышбаш]] ауылынан.
* [[Мәғәфүрова Флүрә Фаат ҡыҙы]] (1952), [[фән|ғалим]]-селекционер. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты]]ның ғилми хеҙмәткәре, 1999 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, 2012 йылдан — лаборатория мөдире. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2006).
* [[Косарев Михаил Николаевич]] (1957), ғалим-[[урман]]сы. 1981 йылдан [[Шүлгәнташ ҡурсаулығы|«Шүлгәнташ» дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы]] хеҙмәткәре, 1993 йылдан — директоры. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған экологы (2018), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Ғарипова Ленария Даһи ҡыҙы]] (1962), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны, шәфҡәт туташы. 1980 йылдан Һаулыҡ һаҡлау министрлығының 1-се дауаханаһы, 1998 йылдан — 2-се Республика клиник дауаханыһының Психоневрология һәм эпилептология балалар үҙәге, 2004 йылдан — Республика балалар клиник дауаханаының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дүртөйлө районы]] [[Гөлөк]] ауылынан.
* Хаматшин Тимур Зәбир улы (1982), инвалид спортсы. 2009 йылдан инвалид арбаһында ултырып фехтование уйнау буйынса Рәсәйҙең паралимпия йыйылма командаһы ағзаһы. Терәк-хәрәкәт аппараттары зарарлағандар араһында Рәсәйҙең спорт мастеры (2010). Донъя кубогы призёры, донъя, Европа һәм Рәсәй чемпионаттарының күп тапҡырҙыр еңеүсеһе һәм призёры. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (2012). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Кушнаренко районы Тартыш ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Мельников Борис Васильевич]] (1923—6.12.1951), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан хәрби осоусы, эскадрилья командиры урынбаҫары, гвардия капитаны (1947). [[Советтар Союзы Геройы]] (1945).
* [[Ибәтуллин Ғәйнулла Хәлиулла улы]] (1943), [[ауыл хужалығы]] ветераны, [[Стәрлетамаҡ районы]]ның элекке «Йондоҙ» колхозы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Талас]] ауылынан.
* [[Буланкин Дмитрий Александрович]] (1978), [[спорт]]сы. Боҙҙа мотоуҙыш буйынса [[Рәсәй]]ҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2003) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2010). [[Ғабдрахман Ҡадиров]] исемендәге спорт клубы өсөн 2000 йылдан башлап сығыш яһай. 2002 йылдан Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2004).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Чулошников Александр Петрович]] (1894—1941), [[СССР]]-ҙың ғалим-тарихсыһы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Ҡаҙағстан]], [[Урта Азия]] һәм [[Башҡортостан]] тарихы буйынса белгес. Тарих фәндәре кандидаты (1935).
* [[Маньшин Василий Петрович]] (1924—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар дивизияһы артиллерия полкының орудие расчёты командиры, гвардия старшинаһы. Дан орденының тулы кавалеры.
* [[Шамаев Әмир Ғабдрахман улы]] (1929—25.03.2017), медицина өлкәһе эшмәкәре, ғалим-табип, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1998). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1998) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған табибы.
* [[Шаһиәхмәтова Светлана Георгиевна]] (1939), композитор, [[Педагогика|педагог]]. 1967—1972 йылдарҙа БАССР Композиторҙар союзының яуаплы секретары. 1964 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011), Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1977). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Жернаков Владимир Сергеевич]] (1944), ғалим-инженер-механик, 1993—2003 йылдарҙа [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]ның фән буйынса проректоры. [[Башҡортостан Фәндәр академияһы]] академигы (2018), техник фәндәр докторы (1992), профессор (1993). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1992), Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2007), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан.
* [[Күлбаев Мөсәлим Георгий улы]] (1969), театр режиссёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2005).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1790]]: Ференц Кёльчеи, [[Венгрия]]ның [[Романтизм|романтик]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[дәүләт]]тең милли [[гимн]]ының һүҙҙәр авторы.
* [[1930]]: Арунас Жебрюнас, [[СССР]] һәм [[Литва]] кинорежиссёры, сценарист.
* [[1940]]: Паул Буткевич, СССР һәм [[Латвия]]ның эстрада һәм кино актёры.
* [[1940]]: Александр Величанский, СССР шағиры, [[тәржемә]]се.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1835]]:[[Уайт Уотсон]], [[Англия]] [[Геология|геологы]], [[Скульптура|скульптор]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З08]]
[[Категория:8 август]]
dcqa7xtaeocwxv6teds44rq82cq9vae
1148917
1148916
2022-08-06T17:59:31Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''8 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 220-се ([[кәбисә йыл]]ында 221-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 145 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}}: Альпинистар көнө.
** Офтальмология көнө.
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя бесәйҙәр көнө.
** [[Һыуытҡыс]]тың «тыуған» көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: [[Доллар]] көнө.
* {{Флагификация|Бутан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Тайвань}}: Атайҙар көнө.
* {{Флагификация|Швеция}}: Флаг көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Иран}} [[Иран]]: Журналистар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Төҙөүселәр көнө (августың икенсе йәкшәмбеһе).
* {{Украина}} [[Украина]]: Ветеринарҙар көнө.
==== Төбәк байрамдары ====
* {{Башҡортостан флагы}} [[Башҡортостан]]: Умартасылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1899]] — АҠШ-тың Миннесота штаты уйлап табыусыһы Альберт Маршалл һыуытҡысҡа патент ала.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Воробьёв Леонид Николаевич]] (1890—1.10.1969), [[СССР]]-ҙың [[Тел ғилеме|тел белгесе]], [[Филология|филолог]], профессор. 1929—1932 йылдарҙа [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] (хәҙер [[Башҡорт дәүләт университеты]]) директоры урынбаҫары, [[тел ғилеме]] һәм [[әҙәбиәт]] кафедраһы мөдире.
* [[Рахманович Анисим Наумович]] (1905—10.03.1985), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1949—1983 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1958—1963 йылдарҙа авиация двигателдәре теорияһы кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1948), профессор (1950). Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Кропивницкий]] ҡалаһынан.
* [[Лаврёнова Гөлшат Зиннәт ҡыҙы]] (1955), [[Педагогика|педагог]], [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны, 2002—2016 йылдарҙа [[Әбйәлил районы|Әбйәлил район]] хакимиәтенең мәҙәниәт бүлеге етәксеһе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (2000) һәм мәғариф алдынғыһы (1994). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дыуан районы]] [[Иҫке Хәлил (Дыуан районы)|Иҫке Хәлил]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Герасимов Иван Александрович (хәрби етәксе)|Герасимов Иван Александрович]] (1921—4.06.2008), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда, 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашҡан хәрби эшмәкәр, танкист, армия генералы (1977), йәмәғәтсе. 1938—1992 йылдарҙа СССР Ҡораллы Көстәрендә хеҙмәттә, шул иҫәптән 1973 йылдан Төньяҡ ғәскәрҙәр төркөмө командующийы, 1975 йылдан — Киев хәрби округы ғәскәрҙәре командующийы, 1984 йылдан — Көньяҡ-Көнбайыш йүнәлеш ғәскәрҙәренең баш командующийы. 1989 йылдан СССР Оборона министрлығының генераль инспекторҙар төркөмө ағзаһы. СССР-ҙың 8—11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты; 2002 йылдан Украинаның халыҡ депутаты. 1991 йылдан Украинаның Ветерандар советы рәйесе. Украина Геройы (1999). СССР-ҙың ике Ленин (1980, 1986), Октябрь Революцияһы (1986), өс Ҡыҙыл Байраҡ (1942, 1956, 1967), 1-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике Ҡыҙыл Йондоҙ (1943, 1951), 2-се (1988) һәм 3-сө (1975) дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Тыуған илгә хеҙмәт иткәне өсөн» ордендары һәм сит ил ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Оло Аксаков]] ауылынан.
* [[Фәрит Бикбулатов]] (1936—26.11.2016), [[йыр]]сы, диктор, рәссам. 1968 йылдан [[ГТРК Башҡортостан|Башҡорт АССР-ының Телевидение һәм радиотапшырыуҙар буйынса дәүләт комитеты]] дикторы, өлкән мөхәррире, 1989—1998 йылдарҙа «Башҡортостан» ижад клубының директоры һәм солисы. [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы]] (1986). [[Өфө]] ҡалаһының почётлы гражданы (2005).
* [[Арыҫланов Рифхәт Мөхәмәт улы]] (1946), сценограф, рәссам. 1978 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. 1987—1990 йылдарҙа һәм 1995 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]]ның баш рәссамы, 2017 йылдан — ҡуйыусы рәссамы, бер үк ваҡытта 1978 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1999) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының халыҡ рәссамы (2013) һәм [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2018).
* Назаров Николай Григорьевич (1946), [[ауыл хужалығы]] ветераны, хеҙмәт алдынғыһы. 1969—1992 йылдарҙа Учалы районы «Байрамғол» совхозының мал ҡараусыһы, 1990—1994 йылдарҙа — бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Вознесенка ауылынан.
* [[Дәүләтов Рауил Шәрифйән улы]] (1951), [[уҡытыусы]], [[мәғариф]], [[КПСС|партия]] органдары, муниципаль һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. 1979 йылдан КПСС-тың [[Дүртөйлө районы|Дүртөйлө район]] комитеты инструкторы, ойоштороу бүлеге мөдире, 1990—1991 йылдарҙа КПСС-тың Дүртөйлө ҡала комитеты секретары; 1994—2010 йылдарҙа Дүртөйлө район хакимиәте башлығы; 2010—2015 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының тәбиғәттән файҙаланыу һәм экология министры урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почёт]] (2000) һәм [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ]] (2007) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Яңы Яндыҙ]] ауылынан.
* [[Фәттәхов Мөхәрәм Миңлейәр улы]] (1956), [[фән|ғалим]]-инженер-механик. 1978 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2002 йылдан автомобиль юлдары һәм төҙөлөш производствоһы технологиялары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2011—2015 йылдарҙа архитектура-төҙөлөш факультеты деканы. Техник фәндәр докторы (2010), профессор. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Круглов Григорий Михайлович]] (1927—26.08.2018), [[Живопись|рәссам]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1951—1985 йылдарҙа Башҡортостан ижади-производство комбинаты рәссамы. 1968 йылдан [[СССР]]-ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ рәссамы (1996). 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1962).
* [[Иванова Галина Андреевна]] (1932—21.07.2008), [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] һәм [[мәғариф]] хеҙмәткәре. 1956 йылдан ВЛКСМ-дың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты инструкторы, бүлек мөдире, секретары, 1960 йылдан — беренсе секретары; 1964 йылдан Салауат индустриаль техникумының көндөҙгө бүлек мөдире, 1974 йылдан 18-се мәктәп директорының уҡыу-тәрбиә эштәре буйынса урынбаҫары, 1981—2006 йылдарҙа 8-се лицей директоры. [[Башҡорт АССР-ы]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы, Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән [[Мәскәү]] ҡалаһынан.
* [[Бәхтиев Индус Мәғәфүр улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1974—2002 йылдарҙа [[Краснокама районы]]ның «1 Май» колхозы рәйесе, [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Яңы Аҡтанышбаш]] ауылынан.
* [[Мәғәфүрова Флүрә Фаат ҡыҙы]] (1952), [[фән|ғалим]]-селекционер. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты]]ның ғилми хеҙмәткәре, 1999 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, 2012 йылдан — лаборатория мөдире. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2006).
* [[Косарев Михаил Николаевич]] (1957), ғалим-[[урман]]сы. 1981 йылдан [[Шүлгәнташ ҡурсаулығы|«Шүлгәнташ» дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы]] хеҙмәткәре, 1993 йылдан — директоры. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған экологы (2018), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Ғарипова Ленария Даһи ҡыҙы]] (1962), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны, шәфҡәт туташы. 1980 йылдан Һаулыҡ һаҡлау министрлығының 1-се дауаханаһы, 1998 йылдан — 2-се Республика клиник дауаханыһының Психоневрология һәм эпилептология балалар үҙәге, 2004 йылдан — Республика балалар клиник дауаханаының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дүртөйлө районы]] [[Гөлөк]] ауылынан.
* [[Хаматшин Тимур Зәбир улы]] (1982), [[Зәғифлек|инвалид]] [[спорт]]сы. 2009 йылдан инвалид арбаһында [[фехтование]] буйынса Рәсәйҙең паралимпия йыйылма командаһы ағзаһы. Терәк-хәрәкәт аппараттары зарарлағандар араһында Рәсәйҙең спорт мастеры (2010). [[Ер|Донъя]] кубогы призёры, донъя, [[Европа]] һәм Рәсәй чемпионаттарының күп тапҡырҙыр еңеүсеһе һәм призёры. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (2012). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] [[Шыршы-Тартыш]] [[Шыршы-Тартыш]]ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Мельников Борис Васильевич]] (1923—6.12.1951), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан хәрби осоусы, эскадрилья командиры урынбаҫары, гвардия капитаны (1947). [[Советтар Союзы Геройы]] (1945).
* [[Ибәтуллин Ғәйнулла Хәлиулла улы]] (1943), [[ауыл хужалығы]] ветераны, [[Стәрлетамаҡ районы]]ның элекке «Йондоҙ» колхозы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Талас]] ауылынан.
* [[Буланкин Дмитрий Александрович]] (1978), [[спорт]]сы. Боҙҙа мотоуҙыш буйынса [[Рәсәй]]ҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2003) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2010). [[Ғабдрахман Ҡадиров]] исемендәге спорт клубы өсөн 2000 йылдан башлап сығыш яһай. 2002 йылдан Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2004).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Чулошников Александр Петрович]] (1894—1941), [[СССР]]-ҙың ғалим-тарихсыһы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Ҡаҙағстан]], [[Урта Азия]] һәм [[Башҡортостан]] тарихы буйынса белгес. Тарих фәндәре кандидаты (1935).
* [[Маньшин Василий Петрович]] (1924—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар дивизияһы артиллерия полкының орудие расчёты командиры, гвардия старшинаһы. Дан орденының тулы кавалеры.
* [[Шамаев Әмир Ғабдрахман улы]] (1929—25.03.2017), медицина өлкәһе эшмәкәре, ғалим-табип, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1998). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1998) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған табибы.
* [[Шаһиәхмәтова Светлана Георгиевна]] (1939), композитор, [[Педагогика|педагог]]. 1967—1972 йылдарҙа БАССР Композиторҙар союзының яуаплы секретары. 1964 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011), Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1977). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Жернаков Владимир Сергеевич]] (1944), ғалим-инженер-механик, 1993—2003 йылдарҙа [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]ның фән буйынса проректоры. [[Башҡортостан Фәндәр академияһы]] академигы (2018), техник фәндәр докторы (1992), профессор (1993). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1992), Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2007), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан.
* [[Күлбаев Мөсәлим Георгий улы]] (1969), театр режиссёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2005).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1790]]: Ференц Кёльчеи, [[Венгрия]]ның [[Романтизм|романтик]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[дәүләт]]тең милли [[гимн]]ының һүҙҙәр авторы.
* [[1930]]: Арунас Жебрюнас, [[СССР]] һәм [[Литва]] кинорежиссёры, сценарист.
* [[1940]]: Паул Буткевич, СССР һәм [[Латвия]]ның эстрада һәм кино актёры.
* [[1940]]: Александр Величанский, СССР шағиры, [[тәржемә]]се.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1835]]:[[Уайт Уотсон]], [[Англия]] [[Геология|геологы]], [[Скульптура|скульптор]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З08]]
[[Категория:8 август]]
2vs54iv6v4z0vrddeeal373any5si9q
1148918
1148917
2022-08-06T18:00:02Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''8 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 220-се ([[кәбисә йыл]]ында 221-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 145 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}}: Альпинистар көнө.
** Офтальмология көнө.
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя бесәйҙәр көнө.
** [[Һыуытҡыс]]тың «тыуған» көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: [[Доллар]] көнө.
* {{Флагификация|Бутан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Тайвань}}: Атайҙар көнө.
* {{Флагификация|Швеция}}: Флаг көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Иран}} [[Иран]]: Журналистар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Төҙөүселәр көнө (августың икенсе йәкшәмбеһе).
* {{Украина}} [[Украина]]: Ветеринарҙар көнө.
==== Төбәк байрамдары ====
* {{Башҡортостан флагы}} [[Башҡортостан]]: Умартасылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1899]] — АҠШ-тың Миннесота штаты уйлап табыусыһы Альберт Маршалл һыуытҡысҡа патент ала.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Воробьёв Леонид Николаевич]] (1890—1.10.1969), [[СССР]]-ҙың [[Тел ғилеме|тел белгесе]], [[Филология|филолог]], профессор. 1929—1932 йылдарҙа [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] (хәҙер [[Башҡорт дәүләт университеты]]) директоры урынбаҫары, [[тел ғилеме]] һәм [[әҙәбиәт]] кафедраһы мөдире.
* [[Рахманович Анисим Наумович]] (1905—10.03.1985), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1949—1983 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1958—1963 йылдарҙа авиация двигателдәре теорияһы кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1948), профессор (1950). Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Кропивницкий]] ҡалаһынан.
* [[Лаврёнова Гөлшат Зиннәт ҡыҙы]] (1955), [[Педагогика|педагог]], [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны, 2002—2016 йылдарҙа [[Әбйәлил районы|Әбйәлил район]] хакимиәтенең мәҙәниәт бүлеге етәксеһе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (2000) һәм мәғариф алдынғыһы (1994). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дыуан районы]] [[Иҫке Хәлил (Дыуан районы)|Иҫке Хәлил]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Герасимов Иван Александрович (хәрби етәксе)|Герасимов Иван Александрович]] (1921—4.06.2008), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда, 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашҡан хәрби эшмәкәр, танкист, армия генералы (1977), йәмәғәтсе. 1938—1992 йылдарҙа СССР Ҡораллы Көстәрендә хеҙмәттә, шул иҫәптән 1973 йылдан Төньяҡ ғәскәрҙәр төркөмө командующийы, 1975 йылдан — Киев хәрби округы ғәскәрҙәре командующийы, 1984 йылдан — Көньяҡ-Көнбайыш йүнәлеш ғәскәрҙәренең баш командующийы. 1989 йылдан СССР Оборона министрлығының генераль инспекторҙар төркөмө ағзаһы. СССР-ҙың 8—11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты; 2002 йылдан Украинаның халыҡ депутаты. 1991 йылдан Украинаның Ветерандар советы рәйесе. Украина Геройы (1999). СССР-ҙың ике Ленин (1980, 1986), Октябрь Революцияһы (1986), өс Ҡыҙыл Байраҡ (1942, 1956, 1967), 1-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике Ҡыҙыл Йондоҙ (1943, 1951), 2-се (1988) һәм 3-сө (1975) дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Тыуған илгә хеҙмәт иткәне өсөн» ордендары һәм сит ил ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Оло Аксаков]] ауылынан.
* [[Фәрит Бикбулатов]] (1936—26.11.2016), [[йыр]]сы, диктор, рәссам. 1968 йылдан [[ГТРК Башҡортостан|Башҡорт АССР-ының Телевидение һәм радиотапшырыуҙар буйынса дәүләт комитеты]] дикторы, өлкән мөхәррире, 1989—1998 йылдарҙа «Башҡортостан» ижад клубының директоры һәм солисы. [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы]] (1986). [[Өфө]] ҡалаһының почётлы гражданы (2005).
* [[Арыҫланов Рифхәт Мөхәмәт улы]] (1946), сценограф, рәссам. 1978 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. 1987—1990 йылдарҙа һәм 1995 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]]ның баш рәссамы, 2017 йылдан — ҡуйыусы рәссамы, бер үк ваҡытта 1978 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1999) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының халыҡ рәссамы (2013) һәм [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2018).
* Назаров Николай Григорьевич (1946), [[ауыл хужалығы]] ветераны, хеҙмәт алдынғыһы. 1969—1992 йылдарҙа Учалы районы «Байрамғол» совхозының мал ҡараусыһы, 1990—1994 йылдарҙа — бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Вознесенка ауылынан.
* [[Дәүләтов Рауил Шәрифйән улы]] (1951), [[уҡытыусы]], [[мәғариф]], [[КПСС|партия]] органдары, муниципаль һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. 1979 йылдан КПСС-тың [[Дүртөйлө районы|Дүртөйлө район]] комитеты инструкторы, ойоштороу бүлеге мөдире, 1990—1991 йылдарҙа КПСС-тың Дүртөйлө ҡала комитеты секретары; 1994—2010 йылдарҙа Дүртөйлө район хакимиәте башлығы; 2010—2015 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының тәбиғәттән файҙаланыу һәм экология министры урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почёт]] (2000) һәм [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ]] (2007) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Яңы Яндыҙ]] ауылынан.
* [[Фәттәхов Мөхәрәм Миңлейәр улы]] (1956), [[фән|ғалим]]-инженер-механик. 1978 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2002 йылдан автомобиль юлдары һәм төҙөлөш производствоһы технологиялары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2011—2015 йылдарҙа архитектура-төҙөлөш факультеты деканы. Техник фәндәр докторы (2010), профессор. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Круглов Григорий Михайлович]] (1927—26.08.2018), [[Живопись|рәссам]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1951—1985 йылдарҙа Башҡортостан ижади-производство комбинаты рәссамы. 1968 йылдан [[СССР]]-ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ рәссамы (1996). 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1962).
* [[Иванова Галина Андреевна]] (1932—21.07.2008), [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] һәм [[мәғариф]] хеҙмәткәре. 1956 йылдан ВЛКСМ-дың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты инструкторы, бүлек мөдире, секретары, 1960 йылдан — беренсе секретары; 1964 йылдан Салауат индустриаль техникумының көндөҙгө бүлек мөдире, 1974 йылдан 18-се мәктәп директорының уҡыу-тәрбиә эштәре буйынса урынбаҫары, 1981—2006 йылдарҙа 8-се лицей директоры. [[Башҡорт АССР-ы]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы, Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән [[Мәскәү]] ҡалаһынан.
* [[Бәхтиев Индус Мәғәфүр улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1974—2002 йылдарҙа [[Краснокама районы]]ның «1 Май» колхозы рәйесе, [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Яңы Аҡтанышбаш]] ауылынан.
* [[Мәғәфүрова Флүрә Фаат ҡыҙы]] (1952), [[фән|ғалим]]-селекционер. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты]]ның ғилми хеҙмәткәре, 1999 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, 2012 йылдан — лаборатория мөдире. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2006).
* [[Косарев Михаил Николаевич]] (1957), ғалим-[[урман]]сы. 1981 йылдан [[Шүлгәнташ ҡурсаулығы|«Шүлгәнташ» дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы]] хеҙмәткәре, 1993 йылдан — директоры. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған экологы (2018), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Ғарипова Ленария Даһи ҡыҙы]] (1962), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны, шәфҡәт туташы. 1980 йылдан Һаулыҡ һаҡлау министрлығының 1-се дауаханаһы, 1998 йылдан — 2-се Республика клиник дауаханыһының Психоневрология һәм эпилептология балалар үҙәге, 2004 йылдан — Республика балалар клиник дауаханаының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дүртөйлө районы]] [[Гөлөк]] ауылынан.
* [[Хаматшин Тимур Зәбир улы]] (1982), [[Зәғифлек|инвалид]] [[спорт]]сы. 2009 йылдан инвалид арбаһында [[фехтование]] буйынса Рәсәйҙең паралимпия йыйылма командаһы ағзаһы. Терәк-хәрәкәт аппараттары зарарлағандар араһында Рәсәйҙең спорт мастеры (2010). [[Ер|Донъя]] кубогы призёры, донъя, [[Европа]] һәм Рәсәй чемпионаттарының күп тапҡырҙыр еңеүсеһе һәм призёры. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (2012). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] [[Шыршы-Тартыш]] [[Шыршы-Тартыш]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Мельников Борис Васильевич]] (1923—6.12.1951), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан хәрби осоусы, эскадрилья командиры урынбаҫары, гвардия капитаны (1947). [[Советтар Союзы Геройы]] (1945).
* [[Ибәтуллин Ғәйнулла Хәлиулла улы]] (1943), [[ауыл хужалығы]] ветераны, [[Стәрлетамаҡ районы]]ның элекке «Йондоҙ» колхозы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Талас]] ауылынан.
* [[Буланкин Дмитрий Александрович]] (1978), [[спорт]]сы. Боҙҙа мотоуҙыш буйынса [[Рәсәй]]ҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2003) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2010). [[Ғабдрахман Ҡадиров]] исемендәге спорт клубы өсөн 2000 йылдан башлап сығыш яһай. 2002 йылдан Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2004).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Чулошников Александр Петрович]] (1894—1941), [[СССР]]-ҙың ғалим-тарихсыһы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Ҡаҙағстан]], [[Урта Азия]] һәм [[Башҡортостан]] тарихы буйынса белгес. Тарих фәндәре кандидаты (1935).
* [[Маньшин Василий Петрович]] (1924—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар дивизияһы артиллерия полкының орудие расчёты командиры, гвардия старшинаһы. Дан орденының тулы кавалеры.
* [[Шамаев Әмир Ғабдрахман улы]] (1929—25.03.2017), медицина өлкәһе эшмәкәре, ғалим-табип, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1998). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1998) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған табибы.
* [[Шаһиәхмәтова Светлана Георгиевна]] (1939), композитор, [[Педагогика|педагог]]. 1967—1972 йылдарҙа БАССР Композиторҙар союзының яуаплы секретары. 1964 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011), Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1977). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Жернаков Владимир Сергеевич]] (1944), ғалим-инженер-механик, 1993—2003 йылдарҙа [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]ның фән буйынса проректоры. [[Башҡортостан Фәндәр академияһы]] академигы (2018), техник фәндәр докторы (1992), профессор (1993). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1992), Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2007), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан.
* [[Күлбаев Мөсәлим Георгий улы]] (1969), театр режиссёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2005).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1790]]: Ференц Кёльчеи, [[Венгрия]]ның [[Романтизм|романтик]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[дәүләт]]тең милли [[гимн]]ының һүҙҙәр авторы.
* [[1930]]: Арунас Жебрюнас, [[СССР]] һәм [[Литва]] кинорежиссёры, сценарист.
* [[1940]]: Паул Буткевич, СССР һәм [[Латвия]]ның эстрада һәм кино актёры.
* [[1940]]: Александр Величанский, СССР шағиры, [[тәржемә]]се.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1835]]:[[Уайт Уотсон]], [[Англия]] [[Геология|геологы]], [[Скульптура|скульптор]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З08]]
[[Категория:8 август]]
qyv64u5qznnqqfzst8ljfehi58u2d0r
1148920
1148918
2022-08-06T18:00:34Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''8 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 220-се ([[кәбисә йыл]]ында 221-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 145 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}}: Альпинистар көнө.
** Офтальмология көнө.
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя бесәйҙәр көнө.
** [[Һыуытҡыс]]тың «тыуған» көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: [[Доллар]] көнө.
* {{Флагификация|Бутан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Тайвань}}: Атайҙар көнө.
* {{Флагификация|Швеция}}: Флаг көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Иран}} [[Иран]]: Журналистар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Төҙөүселәр көнө (августың икенсе йәкшәмбеһе).
* {{Украина}} [[Украина]]: Ветеринарҙар көнө.
==== Төбәк байрамдары ====
* {{Башҡортостан флагы}} [[Башҡортостан]]: Умартасылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1899]] — АҠШ-тың Миннесота штаты уйлап табыусыһы Альберт Маршалл һыуытҡысҡа патент ала.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Воробьёв Леонид Николаевич]] (1890—1.10.1969), [[СССР]]-ҙың [[Тел ғилеме|тел белгесе]], [[Филология|филолог]], профессор. 1929—1932 йылдарҙа [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] (хәҙер [[Башҡорт дәүләт университеты]]) директоры урынбаҫары, [[тел ғилеме]] һәм [[әҙәбиәт]] кафедраһы мөдире.
* [[Рахманович Анисим Наумович]] (1905—10.03.1985), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1949—1983 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1958—1963 йылдарҙа авиация двигателдәре теорияһы кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1948), профессор (1950). Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Кропивницкий]] ҡалаһынан.
* [[Лаврёнова Гөлшат Зиннәт ҡыҙы]] (1955), [[Педагогика|педагог]], [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны, 2002—2016 йылдарҙа [[Әбйәлил районы|Әбйәлил район]] хакимиәтенең мәҙәниәт бүлеге етәксеһе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (2000) һәм мәғариф алдынғыһы (1994). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дыуан районы]] [[Иҫке Хәлил (Дыуан районы)|Иҫке Хәлил]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Герасимов Иван Александрович (хәрби етәксе)|Герасимов Иван Александрович]] (1921—4.06.2008), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда, 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашҡан хәрби эшмәкәр, танкист, армия генералы (1977), йәмәғәтсе. 1938—1992 йылдарҙа СССР Ҡораллы Көстәрендә хеҙмәттә, шул иҫәптән 1973 йылдан Төньяҡ ғәскәрҙәр төркөмө командующийы, 1975 йылдан — Киев хәрби округы ғәскәрҙәре командующийы, 1984 йылдан — Көньяҡ-Көнбайыш йүнәлеш ғәскәрҙәренең баш командующийы. 1989 йылдан СССР Оборона министрлығының генераль инспекторҙар төркөмө ағзаһы. СССР-ҙың 8—11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты; 2002 йылдан Украинаның халыҡ депутаты. 1991 йылдан Украинаның Ветерандар советы рәйесе. Украина Геройы (1999). СССР-ҙың ике Ленин (1980, 1986), Октябрь Революцияһы (1986), өс Ҡыҙыл Байраҡ (1942, 1956, 1967), 1-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике Ҡыҙыл Йондоҙ (1943, 1951), 2-се (1988) һәм 3-сө (1975) дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Тыуған илгә хеҙмәт иткәне өсөн» ордендары һәм сит ил ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Оло Аксаков]] ауылынан.
* [[Фәрит Бикбулатов]] (1936—26.11.2016), [[йыр]]сы, диктор, рәссам. 1968 йылдан [[ГТРК Башҡортостан|Башҡорт АССР-ының Телевидение һәм радиотапшырыуҙар буйынса дәүләт комитеты]] дикторы, өлкән мөхәррире, 1989—1998 йылдарҙа «Башҡортостан» ижад клубының директоры һәм солисы. [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы]] (1986). [[Өфө]] ҡалаһының почётлы гражданы (2005).
* [[Арыҫланов Рифхәт Мөхәмәт улы]] (1946), сценограф, рәссам. 1978 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. 1987—1990 йылдарҙа һәм 1995 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]]ның баш рәссамы, 2017 йылдан — ҡуйыусы рәссамы, бер үк ваҡытта 1978 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1999) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының халыҡ рәссамы (2013) һәм [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2018).
* Назаров Николай Григорьевич (1946), [[ауыл хужалығы]] ветераны, хеҙмәт алдынғыһы. 1969—1992 йылдарҙа Учалы районы «Байрамғол» совхозының мал ҡараусыһы, 1990—1994 йылдарҙа — бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Вознесенка ауылынан.
* [[Дәүләтов Рауил Шәрифйән улы]] (1951), [[уҡытыусы]], [[мәғариф]], [[КПСС|партия]] органдары, муниципаль һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. 1979 йылдан КПСС-тың [[Дүртөйлө районы|Дүртөйлө район]] комитеты инструкторы, ойоштороу бүлеге мөдире, 1990—1991 йылдарҙа КПСС-тың Дүртөйлө ҡала комитеты секретары; 1994—2010 йылдарҙа Дүртөйлө район хакимиәте башлығы; 2010—2015 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының тәбиғәттән файҙаланыу һәм экология министры урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почёт]] (2000) һәм [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ]] (2007) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Яңы Яндыҙ]] ауылынан.
* [[Фәттәхов Мөхәрәм Миңлейәр улы]] (1956), [[фән|ғалим]]-инженер-механик. 1978 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2002 йылдан автомобиль юлдары һәм төҙөлөш производствоһы технологиялары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2011—2015 йылдарҙа архитектура-төҙөлөш факультеты деканы. Техник фәндәр докторы (2010), профессор. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Круглов Григорий Михайлович]] (1927—26.08.2018), [[Живопись|рәссам]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1951—1985 йылдарҙа Башҡортостан ижади-производство комбинаты рәссамы. 1968 йылдан [[СССР]]-ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ рәссамы (1996). 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1962).
* [[Иванова Галина Андреевна]] (1932—21.07.2008), [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] һәм [[мәғариф]] хеҙмәткәре. 1956 йылдан ВЛКСМ-дың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты инструкторы, бүлек мөдире, секретары, 1960 йылдан — беренсе секретары; 1964 йылдан Салауат индустриаль техникумының көндөҙгө бүлек мөдире, 1974 йылдан 18-се мәктәп директорының уҡыу-тәрбиә эштәре буйынса урынбаҫары, 1981—2006 йылдарҙа 8-се лицей директоры. [[Башҡорт АССР-ы]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы, Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән [[Мәскәү]] ҡалаһынан.
* [[Бәхтиев Индус Мәғәфүр улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1974—2002 йылдарҙа [[Краснокама районы]]ның «1 Май» колхозы рәйесе, [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Яңы Аҡтанышбаш]] ауылынан.
* [[Мәғәфүрова Флүрә Фаат ҡыҙы]] (1952), [[фән|ғалим]]-селекционер. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты]]ның ғилми хеҙмәткәре, 1999 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, 2012 йылдан — лаборатория мөдире. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2006).
* [[Косарев Михаил Николаевич]] (1957), ғалим-[[урман]]сы. 1981 йылдан [[Шүлгәнташ ҡурсаулығы|«Шүлгәнташ» дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы]] хеҙмәткәре, 1993 йылдан — директоры. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған экологы (2018), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Ғарипова Ленария Даһи ҡыҙы]] (1962), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны, шәфҡәт туташы. 1980 йылдан Һаулыҡ һаҡлау министрлығының 1-се дауаханаһы, 1998 йылдан — 2-се Республика клиник дауаханыһының Психоневрология һәм эпилептология балалар үҙәге, 2004 йылдан — Республика балалар клиник дауаханаының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дүртөйлө районы]] [[Гөлөк]] ауылынан.
* [[Хаматшин Тимур Зәбир улы]] (1982), [[Зәғифлек|инвалид]] [[спорт]]сы. 2009 йылдан инвалид арбаһында [[фехтование]] буйынса Рәсәйҙең паралимпия йыйылма командаһы ағзаһы. Терәк-хәрәкәт аппараттары зарарлағандар араһында Рәсәйҙең спорт мастеры (2010). [[Ер|Донъя]] кубогы призёры, донъя, [[Европа]] һәм Рәсәй чемпионаттарының күп тапҡырҙыр еңеүсеһе һәм призёры. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (2012). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] [[Шыршы-Тартыш]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Мельников Борис Васильевич]] (1923—6.12.1951), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан хәрби осоусы, эскадрилья командиры урынбаҫары, гвардия капитаны (1947). [[Советтар Союзы Геройы]] (1945).
* [[Ибәтуллин Ғәйнулла Хәлиулла улы]] (1943), [[ауыл хужалығы]] ветераны, [[Стәрлетамаҡ районы]]ның элекке «Йондоҙ» колхозы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Талас]] ауылынан.
* [[Буланкин Дмитрий Александрович]] (1978), [[спорт]]сы. Боҙҙа мотоуҙыш буйынса [[Рәсәй]]ҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2003) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2010). [[Ғабдрахман Ҡадиров]] исемендәге спорт клубы өсөн 2000 йылдан башлап сығыш яһай. 2002 йылдан Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2004).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Чулошников Александр Петрович]] (1894—1941), [[СССР]]-ҙың ғалим-тарихсыһы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Ҡаҙағстан]], [[Урта Азия]] һәм [[Башҡортостан]] тарихы буйынса белгес. Тарих фәндәре кандидаты (1935).
* [[Маньшин Василий Петрович]] (1924—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар дивизияһы артиллерия полкының орудие расчёты командиры, гвардия старшинаһы. Дан орденының тулы кавалеры.
* [[Шамаев Әмир Ғабдрахман улы]] (1929—25.03.2017), медицина өлкәһе эшмәкәре, ғалим-табип, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1998). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1998) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған табибы.
* [[Шаһиәхмәтова Светлана Георгиевна]] (1939), композитор, [[Педагогика|педагог]]. 1967—1972 йылдарҙа БАССР Композиторҙар союзының яуаплы секретары. 1964 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011), Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1977). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Жернаков Владимир Сергеевич]] (1944), ғалим-инженер-механик, 1993—2003 йылдарҙа [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]ның фән буйынса проректоры. [[Башҡортостан Фәндәр академияһы]] академигы (2018), техник фәндәр докторы (1992), профессор (1993). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1992), Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2007), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан.
* [[Күлбаев Мөсәлим Георгий улы]] (1969), театр режиссёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2005).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1790]]: Ференц Кёльчеи, [[Венгрия]]ның [[Романтизм|романтик]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[дәүләт]]тең милли [[гимн]]ының һүҙҙәр авторы.
* [[1930]]: Арунас Жебрюнас, [[СССР]] һәм [[Литва]] кинорежиссёры, сценарист.
* [[1940]]: Паул Буткевич, СССР һәм [[Латвия]]ның эстрада һәм кино актёры.
* [[1940]]: Александр Величанский, СССР шағиры, [[тәржемә]]се.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1835]]:[[Уайт Уотсон]], [[Англия]] [[Геология|геологы]], [[Скульптура|скульптор]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З08]]
[[Категория:8 август]]
0earzjeigsog05ohaj0vgd5qicligdz
1148931
1148920
2022-08-06T18:32:11Z
Айсар
10823
күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''8 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 220-се ([[кәбисә йыл]]ында 221-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 145 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}}: Альпинистар көнө.
** Офтальмология көнө.
* {{Ер}} [[Ер]]: Бөтә донъя [[бесәй]]ҙәр көнө.
** [[Һыуытҡыс]]тың «тыуған» көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: [[Доллар]] көнө.
* {{Флагификация|Бутан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Тайвань}}: Атайҙар көнө.
* {{Флагификация|Швеция}}: [[Флаг]] көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Иран}} [[Иран]]: [[Журналистика|Журналистар]] көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: [[Төҙөүселәр көнө]] (августың икенсе йәкшәмбеһе).
* {{Украина}} [[Украина]]: [[Ветеринария|Ветеринарҙар]] көнө.
==== Төбәк байрамдары ====
* {{Башҡортостан флагы}} [[Башҡортостан]]: [[Умартасылыҡ|Умартасылар]] көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1899]] — АҠШ-тың Миннесота штаты уйлап табыусыһы Альберт Маршалл һыуытҡысҡа патент ала.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Воробьёв Леонид Николаевич]] (1890—1.10.1969), [[СССР]]-ҙың [[Тел ғилеме|тел белгесе]], [[Филология|филолог]], профессор. 1929—1932 йылдарҙа [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] (хәҙер [[Башҡорт дәүләт университеты]]) директоры урынбаҫары, [[тел ғилеме]] һәм [[әҙәбиәт]] кафедраһы мөдире.
* [[Рахманович Анисим Наумович]] (1905—10.03.1985), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1949—1983 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1958—1963 йылдарҙа авиация двигателдәре теорияһы кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1948), профессор (1950). Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Кропивницкий]] ҡалаһынан.
* [[Лаврёнова Гөлшат Зиннәт ҡыҙы]] (1955), [[Педагогика|педагог]], [[мәғариф]] һәм [[мәҙәниәт]] өлкәләре ветераны, 2002—2016 йылдарҙа [[Әбйәлил районы|Әбйәлил район]] хакимиәтенең мәҙәниәт бүлеге етәксеһе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (2000) һәм мәғариф алдынғыһы (1994). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дыуан районы]] [[Иҫке Хәлил (Дыуан районы)|Иҫке Хәлил]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Герасимов Иван Александрович (хәрби етәксе)|Герасимов Иван Александрович]] (1921—4.06.2008), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда, 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашҡан хәрби эшмәкәр, танкист, армия генералы (1977), йәмәғәтсе. 1938—1992 йылдарҙа СССР Ҡораллы Көстәрендә хеҙмәттә, шул иҫәптән 1973 йылдан Төньяҡ ғәскәрҙәр төркөмө командующийы, 1975 йылдан — Киев хәрби округы ғәскәрҙәре командующийы, 1984 йылдан — Көньяҡ-Көнбайыш йүнәлеш ғәскәрҙәренең баш командующийы. 1989 йылдан СССР Оборона министрлығының генераль инспекторҙар төркөмө ағзаһы. СССР-ҙың 8—11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты; 2002 йылдан Украинаның халыҡ депутаты. 1991 йылдан Украинаның Ветерандар советы рәйесе. Украина Геройы (1999). СССР-ҙың ике Ленин (1980, 1986), Октябрь Революцияһы (1986), өс Ҡыҙыл Байраҡ (1942, 1956, 1967), 1-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике Ҡыҙыл Йондоҙ (1943, 1951), 2-се (1988) һәм 3-сө (1975) дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Тыуған илгә хеҙмәт иткәне өсөн» ордендары һәм сит ил ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Оло Аксаков]] ауылынан.
* [[Фәрит Бикбулатов]] (1936—26.11.2016), [[йыр]]сы, диктор, рәссам. 1968 йылдан [[ГТРК Башҡортостан|Башҡорт АССР-ының Телевидение һәм радиотапшырыуҙар буйынса дәүләт комитеты]] дикторы, өлкән мөхәррире, 1989—1998 йылдарҙа «Башҡортостан» ижад клубының директоры һәм солисы. [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы]] (1986). [[Өфө]] ҡалаһының почётлы гражданы (2005).
* [[Арыҫланов Рифхәт Мөхәмәт улы]] (1946), сценограф, рәссам. 1978 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. 1987—1990 йылдарҙа һәм 1995 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]]ның баш рәссамы, 2017 йылдан — ҡуйыусы рәссамы, бер үк ваҡытта 1978 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1999) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының халыҡ рәссамы (2013) һәм [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2018).
* Назаров Николай Григорьевич (1946), [[ауыл хужалығы]] ветераны, хеҙмәт алдынғыһы. 1969—1992 йылдарҙа Учалы районы «Байрамғол» совхозының мал ҡараусыһы, 1990—1994 йылдарҙа — бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Вознесенка ауылынан.
* [[Дәүләтов Рауил Шәрифйән улы]] (1951), [[уҡытыусы]], [[мәғариф]], [[КПСС|партия]] органдары, муниципаль һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. 1979 йылдан КПСС-тың [[Дүртөйлө районы|Дүртөйлө район]] комитеты инструкторы, ойоштороу бүлеге мөдире, 1990—1991 йылдарҙа КПСС-тың Дүртөйлө ҡала комитеты секретары; 1994—2010 йылдарҙа Дүртөйлө район хакимиәте башлығы; 2010—2015 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының тәбиғәттән файҙаланыу һәм экология министры урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почёт]] (2000) һәм [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ]] (2007) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Яңы Яндыҙ]] ауылынан.
* [[Фәттәхов Мөхәрәм Миңлейәр улы]] (1956), [[фән|ғалим]]-инженер-механик. 1978 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2002 йылдан автомобиль юлдары һәм төҙөлөш производствоһы технологиялары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2011—2015 йылдарҙа архитектура-төҙөлөш факультеты деканы. Техник фәндәр докторы (2010), профессор. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Круглов Григорий Михайлович]] (1927—26.08.2018), [[Живопись|рәссам]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1951—1985 йылдарҙа Башҡортостан ижади-производство комбинаты рәссамы. 1968 йылдан [[СССР]]-ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ рәссамы (1996). 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы|Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының]] Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1962).
* [[Иванова Галина Андреевна]] (1932—21.07.2008), [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] һәм [[мәғариф]] хеҙмәткәре. 1956 йылдан ВЛКСМ-дың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты инструкторы, бүлек мөдире, секретары, 1960 йылдан — беренсе секретары; 1964 йылдан Салауат индустриаль техникумының көндөҙгө бүлек мөдире, 1974 йылдан 18-се мәктәп директорының уҡыу-тәрбиә эштәре буйынса урынбаҫары, 1981—2006 йылдарҙа 8-се лицей директоры. [[Башҡорт АССР-ы]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы, Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән [[Мәскәү]] ҡалаһынан.
* [[Бәхтиев Индус Мәғәфүр улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1974—2002 йылдарҙа [[Краснокама районы]]ның «1 Май» колхозы рәйесе, [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән [[Яңы Аҡтанышбаш]] ауылынан.
* [[Мәғәфүрова Флүрә Фаат ҡыҙы]] (1952), [[фән|ғалим]]-селекционер. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты]]ның ғилми хеҙмәткәре, 1999 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, 2012 йылдан — лаборатория мөдире. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2006).
* [[Косарев Михаил Николаевич]] (1957), ғалим-[[урман]]сы. 1981 йылдан [[Шүлгәнташ ҡурсаулығы|«Шүлгәнташ» дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы]] хеҙмәткәре, 1993 йылдан — директоры. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған экологы (2018), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Ғарипова Ленария Даһи ҡыҙы]] (1962), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны, шәфҡәт туташы. 1980 йылдан Һаулыҡ һаҡлау министрлығының 1-се дауаханаһы, 1998 йылдан — 2-се Республика клиник дауаханыһының Психоневрология һәм эпилептология балалар үҙәге, 2004 йылдан — Республика балалар клиник дауаханаының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Дүртөйлө районы]] [[Гөлөк]] ауылынан.
* [[Хаматшин Тимур Зәбир улы]] (1982), [[Зәғифлек|инвалид]] [[спорт]]сы. 2009 йылдан инвалид арбаһында [[фехтование]] буйынса Рәсәйҙең паралимпия йыйылма командаһы ағзаһы. Терәк-хәрәкәт аппараттары зарарлағандар араһында Рәсәйҙең спорт мастеры (2010). [[Ер|Донъя]] кубогы призёры, донъя, [[Европа]] һәм Рәсәй чемпионаттарының күп тапҡырҙыр еңеүсеһе һәм призёры. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (2012). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] [[Шыршы-Тартыш]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Мельников Борис Васильевич]] (1923—6.12.1951), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан хәрби осоусы, эскадрилья командиры урынбаҫары, гвардия капитаны (1947). [[Советтар Союзы Геройы]] (1945).
* [[Ибәтуллин Ғәйнулла Хәлиулла улы]] (1943), [[ауыл хужалығы]] ветераны, [[Стәрлетамаҡ районы]]ның элекке «Йондоҙ» колхозы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Талас]] ауылынан.
* [[Буланкин Дмитрий Александрович]] (1978), [[спорт]]сы. Боҙҙа мотоуҙыш буйынса [[Рәсәй]]ҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2003) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2010). [[Ғабдрахман Ҡадиров]] исемендәге спорт клубы өсөн 2000 йылдан башлап сығыш яһай. 2002 йылдан Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы. [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2004).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Чулошников Александр Петрович]] (1894—1941), [[СССР]]-ҙың ғалим-тарихсыһы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Ҡаҙағстан]], [[Урта Азия]] һәм [[Башҡортостан]] тарихы буйынса белгес. Тарих фәндәре кандидаты (1935).
* [[Маньшин Василий Петрович]] (1924—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар дивизияһы артиллерия полкының орудие расчёты командиры, гвардия старшинаһы. Дан орденының тулы кавалеры.
* [[Шамаев Әмир Ғабдрахман улы]] (1929—25.03.2017), медицина өлкәһе эшмәкәре, ғалим-табип, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1998). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1998) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1989) атҡаҙанған табибы.
* [[Шаһиәхмәтова Светлана Георгиевна]] (1939), композитор, [[Педагогика|педагог]]. 1967—1972 йылдарҙа БАССР Композиторҙар союзының яуаплы секретары. 1964 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011), Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1977). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Жернаков Владимир Сергеевич]] (1944), ғалим-инженер-механик, 1993—2003 йылдарҙа [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]ның фән буйынса проректоры. [[Башҡортостан Фәндәр академияһы]] академигы (2018), техник фәндәр докторы (1992), профессор (1993). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1992), Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2007), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан.
* [[Күлбаев Мөсәлим Георгий улы]] (1969), театр режиссёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2011) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2005).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1790]]: Ференц Кёльчеи, [[Венгрия]]ның [[Романтизм|романтик]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[дәүләт]]тең милли [[гимн]]ының һүҙҙәр авторы.
* [[1930]]: Арунас Жебрюнас, [[СССР]] һәм [[Литва]] кинорежиссёры, сценарист.
* [[1940]]: Паул Буткевич, СССР һәм [[Латвия]]ның эстрада һәм кино актёры.
* [[1940]]: Александр Величанский, СССР шағиры, [[тәржемә]]се.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:8 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1835]]:[[Уайт Уотсон]], [[Англия]] [[Геология|геологы]], [[Скульптура|скульптор]].
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З08]]
[[Категория:8 август]]
n2e431ctrqg6iyu25xvj4quav37s9nd
9 август
0
71749
1148939
1049783
2022-08-07T00:47:19Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''9 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 221-се ([[кәбисә йыл]]ында 222-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 144 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}} [[БМО]]: Аҫаба халыҡтар көнө.
* {{Ер}} [[Ер]]: Китап һөйөүселәр көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: Ҡул ҡыҫышыу көнө.
* {{Флагификация|ЮАР}}: Ҡатын-ҡыҙҙар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Хәрби дан көнө: [[Пётр I]] етәкселегендәге [[Рәсәй империяһы]] флотының Гангут морононда шведтарҙы еңеүе (1714).
* {{Флагификация|Сингапур}}: Республика көнө.
* {{Флагификация|Япония}}: Нагасакиға атом бомбаһы ташлау ҡорбандарын иҫкә алыу көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Канада}}: Тыныслыҡ һаҡлаусылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1859]]: [[АҠШ]]-та эскалаторға [[Патент хоҡуғы|патент]] алына.
* [[1928]]: [[Ленинград]]та донъялағы тәүге Цирк һәм эстрада музейы асыла.
* [[1991]]: хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы ҡарамағындағы Башҡортостан дəүлəт хеҙмəте һəм идара итеү академияһы]] эш башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Чурова Софья Михайловна]] (1945), хеҙмәт ветераны. [[Стәрлетамаҡ]] ҡала Советы башҡарма комитетының элекке секретары һәм ҡала хакимиәтенең элекке эштәр идарасыһы. [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры, Стәрлетамаҡ ҡалаһының почётлы гражданы.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Әхмәтйәнов Наил Хәбиб улы]] (1931—31.01.2005), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре, зоотехник. 1965—1980 йылдарҙа [[Белорет районы]] ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. Райондың почётлы гражданы (2000). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бәләбәй районы]] [[Туҙлыҡыуыш (Бәләбәй районы)|Туҙлыҡыуыш]] ауылынан.
* [[Мирхәйҙәров Илсен Мөғәлләм улы]] (1936—5.06.2009), [[ҡумыҙ]]сы. [[Йомабай Иҫәнбаев]] исемендәге призға халыҡ башҡарыусыларының республика конкурсы ([[Хәйбулла районы]] [[Аҡъяр (Хәйбулла районы)|Аҡъяр]] ауылы, 1988), Инвалидтар сәнғәте һәм спортының халыҡ-ара фестивале ([[Белорет]] ҡалаһы, 2005) лауреаты; донъя халыҡтары варгансылары (ҡумыҙсылары)ның халыҡ-ара (Яҡут, 1991), [[төрки халыҡтар]]ы ([[Мәскәү]], 1997) фестивалдәре, йыраусылар конкурсы ([[Ҡыҙылурҙа]] ҡалаһы, [[Ҡаҙағстан]], 2005), «Еңеү яҙы» республика халыҡ ижады фестивале ([[Өфө]], 1995) дипломанты. [[Ким Әхмәтйәнов]] исемендәге премия лауреаты (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡар]] ауылынан.
* [[Шеин Петр Александрович]] (1941—17.08.2008), [[мәҙәниәт]] эшмәкәре, режиссёр. 1990 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан «Арланнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының Техника йорто ([[Нефтекама]] ҡалаһы) директоры, режиссёры; 1981—2006 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Нефтсе» мәҙәниәт һарайы директоры, баш режиссёры. Бер үк ваҡытта 1983—2005 йылдарҙа хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2000), [[РСФСР]]-ҙың (1989) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1979) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. СССР-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1982). [[Ғәлимов Сәләм исемендәге премия]] лауреаты (1988). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баҡалы районы]] [[Буғабаш]] ауылынан.
* [[Шабанов Виталий Алексеевич]] (1946), [[фән|ғалим]]-[[Нефть|нефтсе]]. 1971 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1979 йылдан производство процестары факультетының декан урынбаҫары; 1987—2020 йылдарҙа электротехника һәм предприятиеларҙың электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1980), профессор (2002). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре.
* [[Трофимов Александр Сергеевич]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре. 1974 йылдан «Кристалл» монтаж-технология идаралығының яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1999 йылдан — «Кристалл» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған элемтәсеһе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән [[Ырымбур]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Хисмәтуллин Ғарифйән Рәхимйән улы]] (1932—15.11.2004), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1948—1992 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы]]ның «Первомайский» совхозы механизаторы, трактор бригадаһы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның 8-се саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты (1971-1975). [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1971).
* Соколов Владимир Вячеславович (1952), ғалим-математик. 1997 йылдан Рәсәй Фәндәр академияһының Л. Д. Ландау исемендәге Теоретик физика институтының әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәре. Физика-математика фәндәре докторы (1990), профессор (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Яңауыл ҡалаһынан.
* [[Солтанова Светлана Тәлғәт ҡыҙы]] (1967—2.04.1992), [[спорт]]сы, хәҙерге бишбәйге (пятиборье) буйынса [[СССР]]-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1991). [[Европа]] кубогын яулаусы (1990), [[СССР]] чемпионы (1991), шәхси зачётта [[Венгрия]]ның асыҡ чемпионаты еңеүсеһе (1988). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Солтанов Шәриф Хәбибулла улы]] (1913—10.05.1998), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре, 1957—1975 йылдарҙа [[Кушнаренко районы]]ның Салауат исемендәге колхоз рәйесе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Райондың почётлы гражданы (1987).
* [[Куликов Геннадий Григорьевич]] (1948), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер‑механик]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1991), профессор. (1991). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (1992). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Горный (Шишмә районы)|Горный]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Ураҙаҡов Камил Рәхмәтулла улы]] (1949), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер‑механик]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1994), профессор (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1996). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Мәсетле районы]] [[Оло Ыҡтамаҡ]] ауылынан.
* [[Костенко Сергей Григорьевич]] (1954), хеҙмәт алдынғыһы. 1980 йылдан (өҙөклөк менән) [[Башҡортостан троллейбус заводы]] хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1995 йылдан — цех начальнигы урынбаҫары, 1997 йылдан — цех, 2002 йылдан — производство‑диспетчер бүлеге начальнигы, 2013—2015 йылдарҙа — техник директор урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1999), ҡала электр транспортының почётлы хеҙмәткәре (2000). Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Төркмәнстан]]дың [[Ташуғыҙ]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:9 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1920]]: Анатолий Кито́в, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] [[фән|ғалимы]], [[Кибернетика|кибернетик]], профессор, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре, инженер-полковник.
* [[1930]]: Виктор Барьяхтар, СССР һәм [[Украина]] [[Физика|физигы]], Украина Милли фәндәр академияһының вице-президенты.
* [[1930]]: Александр Бовин, СССР һәм Рәсәй [[Журналистика|журналисы]], публицист, [[Политология|политолог]] һәм [[Дипломатия|дипломат]].
* [[1930]]: Юрий Гуляев, [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы (1968).
* [[1945]]: Валерий Әхәдов, СССР, Рәсәй һәм [[Тажикстан]]дың [[театр]] һәм кино режиссёры.
* [[1945]]: Зураб Саканделидзе, СССР [[баскетбол]]сыһы, [[Ер|донъя]] һәм [[Олимпия уйындары]] чемпионы.
* [[1985]]: Анна Кендрик, [[АҠШ]] актрисаһы, йырсы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:9 августа вафат булғандар</categorytree>''
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З09]]
[[Категория:9 август]]
50lml9aa8uvwf5l5l0wts3qv4ik3w9p
1148940
1148939
2022-08-07T00:48:30Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''9 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 221-се ([[кәбисә йыл]]ында 222-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 144 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}} [[БМО]]: Аҫаба халыҡтар көнө.
* {{Ер}} [[Ер]]: Китап һөйөүселәр көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: Ҡул ҡыҫышыу көнө.
* {{Флагификация|ЮАР}}: Ҡатын-ҡыҙҙар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Хәрби дан көнө: [[Пётр I]] етәкселегендәге [[Рәсәй империяһы]] флотының Гангут морононда шведтарҙы еңеүе (1714).
* {{Флагификация|Сингапур}}: Республика көнө.
* {{Флагификация|Япония}}: Нагасакиға атом бомбаһы ташлау ҡорбандарын иҫкә алыу көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Канада}}: Тыныслыҡ һаҡлаусылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1859]]: [[АҠШ]]-та эскалаторға [[Патент хоҡуғы|патент]] алына.
* [[1928]]: [[Ленинград]]та донъялағы тәүге Цирк һәм эстрада музейы асыла.
* [[1991]]: хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы ҡарамағындағы Башҡортостан дəүлəт хеҙмəте һəм идара итеү академияһы]] эш башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Чурова Софья Михайловна]] (1945), хеҙмәт ветераны. [[Стәрлетамаҡ]] ҡала Советы башҡарма комитетының элекке секретары һәм ҡала хакимиәтенең элекке эштәр идарасыһы. [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры, Стәрлетамаҡ ҡалаһының почётлы гражданы.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Әхмәтйәнов Наил Хәбиб улы]] (1931—31.01.2005), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре, зоотехник. 1965—1980 йылдарҙа [[Белорет районы]] ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. Райондың почётлы гражданы (2000). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бәләбәй районы]] [[Туҙлыҡыуыш (Бәләбәй районы)|Туҙлыҡыуыш]] ауылынан.
* [[Мирхәйҙәров Илсен Мөғәлләм улы]] (1936—5.06.2009), [[ҡумыҙ]]сы. [[Йомабай Иҫәнбаев]] исемендәге призға халыҡ башҡарыусыларының республика конкурсы ([[Хәйбулла районы]] [[Аҡъяр (Хәйбулла районы)|Аҡъяр]] ауылы, 1988), Инвалидтар сәнғәте һәм спортының халыҡ-ара фестивале ([[Белорет]] ҡалаһы, 2005) лауреаты; донъя халыҡтары варгансылары (ҡумыҙсылары)ның халыҡ-ара (Яҡут, 1991), [[төрки халыҡтар]]ы ([[Мәскәү]], 1997) фестивалдәре, йыраусылар конкурсы ([[Ҡыҙылурҙа]] ҡалаһы, [[Ҡаҙағстан]], 2005), «Еңеү яҙы» республика халыҡ ижады фестивале ([[Өфө]], 1995) дипломанты. [[Ким Әхмәтйәнов]] исемендәге премия лауреаты (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡар]] ауылынан.
* [[Шеин Петр Александрович]] (1941—17.08.2008), [[мәҙәниәт]] эшмәкәре, режиссёр. 1990 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан «Арланнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының Техника йорто ([[Нефтекама]] ҡалаһы) директоры, режиссёры; 1981—2006 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Нефтсе» мәҙәниәт һарайы директоры, баш режиссёры. Бер үк ваҡытта 1983—2005 йылдарҙа хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2000), [[РСФСР]]-ҙың (1989) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1979) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. СССР-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1982). [[Ғәлимов Сәләм исемендәге премия]] лауреаты (1988). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баҡалы районы]] [[Буғабаш]] ауылынан.
* [[Шабанов Виталий Алексеевич]] (1946), [[фән|ғалим]]-[[Нефть|нефтсе]]. 1971 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1979 йылдан производство процестары факультетының декан урынбаҫары; 1987—2020 йылдарҙа электротехника һәм предприятиеларҙың электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1980), профессор (2002). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре.
* [[Трофимов Александр Сергеевич]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре. 1974 йылдан «Кристалл» монтаж-технология идаралығының яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1999 йылдан — «Кристалл» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған элемтәсеһе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән [[Ырымбур]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Хисмәтуллин Ғарифйән Рәхимйән улы]] (1932—15.11.2004), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1948—1992 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы]]ның «Первомайский» совхозы механизаторы, трактор бригадаһы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның 8-се саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты (1971-1975). [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1971).
* [[Соколов Владимир Вячеславович]] (1952), [[фән|ғалим]]-[[математик]]. 1997 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Л. Д. Ландау исемендәге Теоретик физика институтының әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәре. Физика-математика фәндәре докторы (1990), профессор (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл]] ҡалаһынан.
* [[Солтанова Светлана Тәлғәт ҡыҙы]] (1967—2.04.1992), [[спорт]]сы, хәҙерге бишбәйге (пятиборье) буйынса [[СССР]]-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1991). [[Европа]] кубогын яулаусы (1990), [[СССР]] чемпионы (1991), шәхси зачётта [[Венгрия]]ның асыҡ чемпионаты еңеүсеһе (1988). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Солтанов Шәриф Хәбибулла улы]] (1913—10.05.1998), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре, 1957—1975 йылдарҙа [[Кушнаренко районы]]ның Салауат исемендәге колхоз рәйесе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Райондың почётлы гражданы (1987).
* [[Куликов Геннадий Григорьевич]] (1948), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер‑механик]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1991), профессор. (1991). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (1992). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Горный (Шишмә районы)|Горный]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Ураҙаҡов Камил Рәхмәтулла улы]] (1949), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер‑механик]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1994), профессор (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1996). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Мәсетле районы]] [[Оло Ыҡтамаҡ]] ауылынан.
* [[Костенко Сергей Григорьевич]] (1954), хеҙмәт алдынғыһы. 1980 йылдан (өҙөклөк менән) [[Башҡортостан троллейбус заводы]] хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1995 йылдан — цех начальнигы урынбаҫары, 1997 йылдан — цех, 2002 йылдан — производство‑диспетчер бүлеге начальнигы, 2013—2015 йылдарҙа — техник директор урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1999), ҡала электр транспортының почётлы хеҙмәткәре (2000). Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Төркмәнстан]]дың [[Ташуғыҙ]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:9 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1920]]: Анатолий Кито́в, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] [[фән|ғалимы]], [[Кибернетика|кибернетик]], профессор, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре, инженер-полковник.
* [[1930]]: Виктор Барьяхтар, СССР һәм [[Украина]] [[Физика|физигы]], Украина Милли фәндәр академияһының вице-президенты.
* [[1930]]: Александр Бовин, СССР һәм Рәсәй [[Журналистика|журналисы]], публицист, [[Политология|политолог]] һәм [[Дипломатия|дипломат]].
* [[1930]]: Юрий Гуляев, [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы (1968).
* [[1945]]: Валерий Әхәдов, СССР, Рәсәй һәм [[Тажикстан]]дың [[театр]] һәм кино режиссёры.
* [[1945]]: Зураб Саканделидзе, СССР [[баскетбол]]сыһы, [[Ер|донъя]] һәм [[Олимпия уйындары]] чемпионы.
* [[1985]]: Анна Кендрик, [[АҠШ]] актрисаһы, йырсы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:9 августа вафат булғандар</categorytree>''
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З09]]
[[Категория:9 август]]
6uzocw2i65c2m2j9ay3nqjtvs19zx3g
1148941
1148940
2022-08-07T00:49:42Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''9 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 221-се ([[кәбисә йыл]]ында 222-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 144 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}} [[БМО]]: Аҫаба халыҡтар көнө.
* {{Ер}} [[Ер]]: Китап һөйөүселәр көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: Ҡул ҡыҫышыу көнө.
* {{Флагификация|ЮАР}}: Ҡатын-ҡыҙҙар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Хәрби дан көнө: [[Пётр I]] етәкселегендәге [[Рәсәй империяһы]] флотының Гангут морононда шведтарҙы еңеүе (1714).
* {{Флагификация|Сингапур}}: Республика көнө.
* {{Флагификация|Япония}}: Нагасакиға атом бомбаһы ташлау ҡорбандарын иҫкә алыу көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Канада}}: Тыныслыҡ һаҡлаусылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1859]]: [[АҠШ]]-та эскалаторға [[Патент хоҡуғы|патент]] алына.
* [[1928]]: [[Ленинград]]та донъялағы тәүге Цирк һәм эстрада музейы асыла.
* [[1991]]: хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы ҡарамағындағы Башҡортостан дəүлəт хеҙмəте һəм идара итеү академияһы]] эш башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Чурова Софья Михайловна]] (1945), хеҙмәт ветераны. [[Стәрлетамаҡ]] ҡала Советы башҡарма комитетының элекке секретары һәм ҡала хакимиәтенең элекке эштәр идарасыһы. [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры, Стәрлетамаҡ ҡалаһының почётлы гражданы.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Әхмәтйәнов Наил Хәбиб улы]] (1931—31.01.2005), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре, зоотехник. 1965—1980 йылдарҙа [[Белорет районы]] ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. Райондың почётлы гражданы (2000). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бәләбәй районы]] [[Туҙлыҡыуыш (Бәләбәй районы)|Туҙлыҡыуыш]] ауылынан.
* [[Мирхәйҙәров Илсен Мөғәлләм улы]] (1936—5.06.2009), [[ҡумыҙ]]сы. [[Йомабай Иҫәнбаев]] исемендәге призға халыҡ башҡарыусыларының республика конкурсы ([[Хәйбулла районы]] [[Аҡъяр (Хәйбулла районы)|Аҡъяр]] ауылы, 1988), Инвалидтар сәнғәте һәм спортының халыҡ-ара фестивале ([[Белорет]] ҡалаһы, 2005) лауреаты; донъя халыҡтары варгансылары (ҡумыҙсылары)ның халыҡ-ара (Яҡут, 1991), [[төрки халыҡтар]]ы ([[Мәскәү]], 1997) фестивалдәре, йыраусылар конкурсы ([[Ҡыҙылурҙа]] ҡалаһы, [[Ҡаҙағстан]], 2005), «Еңеү яҙы» республика халыҡ ижады фестивале ([[Өфө]], 1995) дипломанты. [[Ким Әхмәтйәнов]] исемендәге премия лауреаты (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡар]] ауылынан.
* [[Шеин Петр Александрович]] (1941—17.08.2008), [[мәҙәниәт]] эшмәкәре, режиссёр. 1990 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан «Арланнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының Техника йорто ([[Нефтекама]] ҡалаһы) директоры, режиссёры; 1981—2006 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Нефтсе» мәҙәниәт һарайы директоры, баш режиссёры. Бер үк ваҡытта 1983—2005 йылдарҙа хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2000), [[РСФСР]]-ҙың (1989) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1979) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. СССР-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1982). [[Ғәлимов Сәләм исемендәге премия]] лауреаты (1988). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баҡалы районы]] [[Буғабаш]] ауылынан.
* [[Шабанов Виталий Алексеевич]] (1946), [[фән|ғалим]]-[[Нефть|нефтсе]]. 1971 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1979 йылдан производство процестары факультетының декан урынбаҫары; 1987—2020 йылдарҙа электротехника һәм предприятиеларҙың электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1980), профессор (2002). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре.
* [[Трофимов Александр Сергеевич]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре. 1974 йылдан «Кристалл» монтаж-технология идаралығының яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1999 йылдан — «Кристалл» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған элемтәсеһе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән [[Ырымбур]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Хисмәтуллин Ғарифйән Рәхимйән улы]] (1932—15.11.2004), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1948—1992 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы]]ның «Первомайский» совхозы механизаторы, трактор бригадаһы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның 8-се саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты (1971-1975). [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1971).
* [[Соколов Владимир Вячеславович]] (1952), [[фән|ғалим]]-[[математик]]. 1997 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Л. Д. Ландау исемендәге Теоретик физика институтының әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәре. Физика-математика фәндәре докторы (1990), профессор (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл]] ҡалаһынан.
* Фәхрисламов Рәил Салауат улы (1957), комсомол һәм партия органдары, ауыл хужалығы хеҙмәткәре. 1985 йылдан Әбйәлил районы Ҡыҙыл Башҡортостан совхозының партком секретары, 1991 йылдан — агроном; 2000 йылдан — Ҡыҙыл Башҡортостан хужалығының тышҡы идарасыһы, 2009 йылдан — рәйесе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың Ҡыҙыл Башҡортостан ауылынан.
* [[Солтанова Светлана Тәлғәт ҡыҙы]] (1967—2.04.1992), [[спорт]]сы, хәҙерге бишбәйге (пятиборье) буйынса [[СССР]]-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1991). [[Европа]] кубогын яулаусы (1990), [[СССР]] чемпионы (1991), шәхси зачётта [[Венгрия]]ның асыҡ чемпионаты еңеүсеһе (1988). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Солтанов Шәриф Хәбибулла улы]] (1913—10.05.1998), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре, 1957—1975 йылдарҙа [[Кушнаренко районы]]ның Салауат исемендәге колхоз рәйесе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Райондың почётлы гражданы (1987).
* [[Куликов Геннадий Григорьевич]] (1948), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер‑механик]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1991), профессор. (1991). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (1992). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Горный (Шишмә районы)|Горный]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Ураҙаҡов Камил Рәхмәтулла улы]] (1949), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер‑механик]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1994), профессор (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1996). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Мәсетле районы]] [[Оло Ыҡтамаҡ]] ауылынан.
* [[Костенко Сергей Григорьевич]] (1954), хеҙмәт алдынғыһы. 1980 йылдан (өҙөклөк менән) [[Башҡортостан троллейбус заводы]] хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1995 йылдан — цех начальнигы урынбаҫары, 1997 йылдан — цех, 2002 йылдан — производство‑диспетчер бүлеге начальнигы, 2013—2015 йылдарҙа — техник директор урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1999), ҡала электр транспортының почётлы хеҙмәткәре (2000). Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Төркмәнстан]]дың [[Ташуғыҙ]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:9 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1920]]: Анатолий Кито́в, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] [[фән|ғалимы]], [[Кибернетика|кибернетик]], профессор, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре, инженер-полковник.
* [[1930]]: Виктор Барьяхтар, СССР һәм [[Украина]] [[Физика|физигы]], Украина Милли фәндәр академияһының вице-президенты.
* [[1930]]: Александр Бовин, СССР һәм Рәсәй [[Журналистика|журналисы]], публицист, [[Политология|политолог]] һәм [[Дипломатия|дипломат]].
* [[1930]]: Юрий Гуляев, [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы (1968).
* [[1945]]: Валерий Әхәдов, СССР, Рәсәй һәм [[Тажикстан]]дың [[театр]] һәм кино режиссёры.
* [[1945]]: Зураб Саканделидзе, СССР [[баскетбол]]сыһы, [[Ер|донъя]] һәм [[Олимпия уйындары]] чемпионы.
* [[1985]]: Анна Кендрик, [[АҠШ]] актрисаһы, йырсы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:9 августа вафат булғандар</categorytree>''
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З09]]
[[Категория:9 август]]
jtpqz404mst30k470vxe2tidr52fqu7
1148942
1148941
2022-08-07T00:52:33Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''9 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 221-се ([[кәбисә йыл]]ында 222-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 144 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{БМО флагы}} [[БМО]]: Аҫаба халыҡтар көнө.
* {{Ер}} [[Ер]]: Китап һөйөүселәр көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|АҠШ}}: Ҡул ҡыҫышыу көнө.
* {{Флагификация|ЮАР}}: Ҡатын-ҡыҙҙар көнө.
* {{Рәсәй}} [[Рәсәй]]: Хәрби дан көнө: [[Пётр I]] етәкселегендәге [[Рәсәй империяһы]] флотының Гангут морононда шведтарҙы еңеүе (1714).
* {{Флагификация|Сингапур}}: Республика көнө.
* {{Флагификация|Япония}}: Нагасакиға атом бомбаһы ташлау ҡорбандарын иҫкә алыу көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Канада}}: Тыныслыҡ һаҡлаусылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1859]]: [[АҠШ]]-та эскалаторға [[Патент хоҡуғы|патент]] алына.
* [[1928]]: [[Ленинград]]та донъялағы тәүге Цирк һәм эстрада музейы асыла.
* [[1991]]: хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы ҡарамағындағы Башҡортостан дəүлəт хеҙмəте һəм идара итеү академияһы]] эш башлай.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Чурова Софья Михайловна]] (1945), хеҙмәт ветераны. [[Стәрлетамаҡ]] ҡала Советы башҡарма комитетының элекке секретары һәм ҡала хакимиәтенең элекке эштәр идарасыһы. [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры, Стәрлетамаҡ ҡалаһының почётлы гражданы.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Әхмәтйәнов Наил Хәбиб улы]] (1931—31.01.2005), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре, зоотехник. 1965—1980 йылдарҙа [[Белорет районы]] ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. Райондың почётлы гражданы (2000). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бәләбәй районы]] [[Туҙлыҡыуыш (Бәләбәй районы)|Туҙлыҡыуыш]] ауылынан.
* [[Мирхәйҙәров Илсен Мөғәлләм улы]] (1936—5.06.2009), [[ҡумыҙ]]сы. [[Йомабай Иҫәнбаев]] исемендәге призға халыҡ башҡарыусыларының республика конкурсы ([[Хәйбулла районы]] [[Аҡъяр (Хәйбулла районы)|Аҡъяр]] ауылы, 1988), Инвалидтар сәнғәте һәм спортының халыҡ-ара фестивале ([[Белорет]] ҡалаһы, 2005) лауреаты; донъя халыҡтары варгансылары (ҡумыҙсылары)ның халыҡ-ара (Яҡут, 1991), [[төрки халыҡтар]]ы ([[Мәскәү]], 1997) фестивалдәре, йыраусылар конкурсы ([[Ҡыҙылурҙа]] ҡалаһы, [[Ҡаҙағстан]], 2005), «Еңеү яҙы» республика халыҡ ижады фестивале ([[Өфө]], 1995) дипломанты. [[Ким Әхмәтйәнов]] исемендәге премия лауреаты (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡар]] ауылынан.
* [[Шеин Петр Александрович]] (1941—17.08.2008), [[мәҙәниәт]] эшмәкәре, режиссёр. 1990 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан «Арланнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының Техника йорто ([[Нефтекама]] ҡалаһы) директоры, режиссёры; 1981—2006 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Нефтсе» мәҙәниәт һарайы директоры, баш режиссёры. Бер үк ваҡытта 1983—2005 йылдарҙа хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2000), [[РСФСР]]-ҙың (1989) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1979) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. СССР-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1982). [[Ғәлимов Сәләм исемендәге премия]] лауреаты (1988). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баҡалы районы]] [[Буғабаш]] ауылынан.
* [[Шабанов Виталий Алексеевич]] (1946), [[фән|ғалим]]-[[Нефть|нефтсе]]. 1971 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1979 йылдан производство процестары факультетының декан урынбаҫары; 1987—2020 йылдарҙа электротехника һәм предприятиеларҙың электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1980), профессор (2002). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре.
* [[Трофимов Александр Сергеевич]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре. 1974 йылдан «Кристалл» монтаж-технология идаралығының яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1999 йылдан — «Кристалл» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған элемтәсеһе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән [[Ырымбур]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Хисмәтуллин Ғарифйән Рәхимйән улы]] (1932—15.11.2004), [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. 1948—1992 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы]]ның «Первомайский» совхозы механизаторы, трактор бригадаһы бригадиры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның 8-се саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты (1971-1975). [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1971).
* [[Соколов Владимир Вячеславович]] (1952), [[фән|ғалим]]-[[математик]]. 1997 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Л. Д. Ландау исемендәге Теоретик физика институтының әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәре. Физика-математика фәндәре докторы (1990), профессор (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл]] ҡалаһынан.
* [[Фәхрисламов Рәил Салауат улы]] (1957), [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм [[КПСС|партия]] органдары, ауыл хужалығы хеҙмәткәре. 1985 йылдан [[Әбйәлил районы]] «Ҡыҙыл Башҡортостан» совхозының партком секретары, 1991 йылдан — агроном; 2000 йылдан — «Ҡыҙыл Башҡортостан» хужалығының тышҡы идарасыһы, 2009 йылдан — рәйесе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡыҙыл Башҡортостан]] ауылынан.
* [[Солтанова Светлана Тәлғәт ҡыҙы]] (1967—2.04.1992), [[спорт]]сы, хәҙерге бишбәйге (пятиборье) буйынса [[СССР]]-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1991). [[Европа]] кубогын яулаусы (1990), [[СССР]] чемпионы (1991), шәхси зачётта [[Венгрия]]ның асыҡ чемпионаты еңеүсеһе (1988). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Солтанов Шәриф Хәбибулла улы]] (1913—10.05.1998), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре, 1957—1975 йылдарҙа [[Кушнаренко районы]]ның Салауат исемендәге колхоз рәйесе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Райондың почётлы гражданы (1987).
* [[Куликов Геннадий Григорьевич]] (1948), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер‑механик]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1991), профессор. (1991). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (1992). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Шишмә районы]] [[Горный (Шишмә районы)|Горный]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Ураҙаҡов Камил Рәхмәтулла улы]] (1949), [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер‑механик]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1994), профессор (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1996). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Мәсетле районы]] [[Оло Ыҡтамаҡ]] ауылынан.
* [[Костенко Сергей Григорьевич]] (1954), хеҙмәт алдынғыһы. 1980 йылдан (өҙөклөк менән) [[Башҡортостан троллейбус заводы]] хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1995 йылдан — цех начальнигы урынбаҫары, 1997 йылдан — цех, 2002 йылдан — производство‑диспетчер бүлеге начальнигы, 2013—2015 йылдарҙа — техник директор урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1999), ҡала электр транспортының почётлы хеҙмәткәре (2000). Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Төркмәнстан]]дың [[Ташуғыҙ]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:9 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1920]]: Анатолий Кито́в, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] [[фән|ғалимы]], [[Кибернетика|кибернетик]], профессор, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре, инженер-полковник.
* [[1930]]: Виктор Барьяхтар, СССР һәм [[Украина]] [[Физика|физигы]], Украина Милли фәндәр академияһының вице-президенты.
* [[1930]]: Александр Бовин, СССР һәм Рәсәй [[Журналистика|журналисы]], публицист, [[Политология|политолог]] һәм [[Дипломатия|дипломат]].
* [[1930]]: Юрий Гуляев, [[йыр]]сы, СССР-ҙың халыҡ артисы (1968).
* [[1945]]: Валерий Әхәдов, СССР, Рәсәй һәм [[Тажикстан]]дың [[театр]] һәм кино режиссёры.
* [[1945]]: Зураб Саканделидзе, СССР [[баскетбол]]сыһы, [[Ер|донъя]] һәм [[Олимпия уйындары]] чемпионы.
* [[1985]]: Анна Кендрик, [[АҠШ]] актрисаһы, йырсы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:9 августа вафат булғандар</categorytree>''
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З09]]
[[Категория:9 август]]
2gpk8hhelmm1i0xg30yry4wvs0v0agl
10 август
0
71750
1148943
1050894
2022-08-07T00:55:06Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''10 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 222-се ([[кәбисә йыл]]ында 223-сө) көнө. Йыл аҙағына тиклем 143 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Биодизель яғыулыҡ көнө.
** Арыҫлан көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Индонезия}}: Ветерандар көнө.
* {{Флагификация|Эквадор}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Физкультурниктар көнө.
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Влогинг көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1500]]: [[Португалия]]ның диңгеҙ сәйәхәтсеһе Диогу Диаш Мадагаскар утрауын аса.
* [[1905]]: [[Франция]]ның Булонь-сюр-Мер ҡалаһында [[Эсперанто|эсперантсыларҙың]] беренсе Бөтә донъя конгрессы үтә.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Ляшко Вениамин Иванович]] (1925—18.07.1980), [[СССР]]-ҙың хәрби эшмәкәре, генерал-лейтенант. 1972—1980 йылдарҙа Киев Юғары дөйөм ғәскәри команда училищеһы начальнигы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]], [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]], I һәм II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] һәм III дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Ватанға хеҙмәте өсөн» ордендары кавалеры.
* [[Ҡотлобаев Айҙар Сәми улы]] (1935), [[ауыл хужалығы]] ветераны, [[Ейәнсура районы]] «Инәк» совхозының элекке агрономы, [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған агрономы, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Балғазин Илдус Әли улы]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]-[[иҡтисад]]сы, 2002 йылдан [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәте ҡарамағындағы Финанс университеты уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре кандидаты (1988), доцент. [[Башҡортостандың атҡаҙанған иҡтисадсыһы]].
* [[Суботина Мария Петровна]] (1940—9.05.2004), малсылыҡ алдынғыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1995). [[Мәсетле районы|Мәсетле район]] Советы депутаты. Сығышы менән хәҙерге [[Силәбе өлкәһе]]нең [[Наҙы-Петровск районы]] Шәмәхә ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Маслов Михаил Дмитриевич]] (1911—14.01.1973), [[фән|ғалим]]-[[географ]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1939 йылдан [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт педагогия институты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән, 1950 йылғаса (өҙөклөк менән) директор урынбаҫары, 1953—1969 йылдарҙа иҡтисади география кафедраһы мөдире. География фәндәре кандидаты (1953). [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1954). Ике 1-се (1944, 1945) һәм 2-се (1945) дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] ордендары кавалеры. Сығышы менән [[Бәләбәй]] ҡалаһынан.
* [[Дашков Заһит Камал улы]] (1926—16.04.1991), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1959—1978 йылдарҙа [[Кушнаренко районы]] Фрунзе исемендәге колхоз рәйесе, 1979—1986 йылдарҙа «Кушнаренко» совхозының директор урынбаҫары. [[Ленин ордены|Ленин]], [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]], 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Баҡай (Кушнаренко районы)|Баҡай]] ауылынан.
* [[Степаненко Екатерина Игнатьевна]] (1931—31.07.2011), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт алдынғыһы. 1956—2009 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала мәктәптәре уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1962 йылдан 6-сы урта мәктәптең уҡытыу бүлеге мөдире, 1976—1992 йылдарҙа — директоры. РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Краснокама районы]]нан.
* [[Дружинина Наталья Анатольевна]] (1951), ғалим-педиатр. 1983 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]], шул иҫәптән 1999 йылдан университеттың Дипломдан һуң белем биреү институты уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1999). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Мөхәмәтйәнова Рима Мөхәмәт ҡыҙы]] (1956), хеҙмәт ветераны. [[Салауатбыяла|«Салауатбыяла» берекмәһенең]] элекке контролеры. III дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры.
* [[Хәйруллин Зөфәр Ғәли улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1972 йылдан [[Балаҡатай]] юл төҙәтеү-төҙөү участкаһы эшсеһе, 1979 йылдан — юл мастеры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ишембай районы]] Әрмет-Баш ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Астраханцев Александр Александрович]] (1922—8.05.1986), рәссам-график. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1962 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған рәссамы (1969).
* [[Мырҙаханова Сәйҙә Нуриман ҡыҙы]] (1947), архивсы, 1983—2006 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы]] Йәмәғәт берләшмәләренең үҙәк дәүләт архивы директоры, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Рәмил Йәнбәк]] (1952—11.01.2017), шағир һәм журналист. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2002), [[Шәһит Хоҙайбирҙин]] (2002), [[Зәйнәб Биишева]] (2006) һәм [[Фәтих Кәрим]] исемендәге премиялар лауреаты.
* Хәкимов Зөфәр Ҡасим улы (1952), партия органдары һәм муниципаль хеҙмәт ветераны. 1989 йылдан Өфө ҡалаһының Дим район Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары; 1995 йылдан — район хакимиәте башлығы урынбаҫары, 1997 йылдан — район хакимиәте башлығы. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Алтай крайының Барнаул ҡалаһынан.
* [[Гәрәев Вячеслав Юрьевич]] (1957), мәғариф хеҙмәткәре һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның IV саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре, Башҡортостандың мәғариф отличнигы. Сығышы менән [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Әхмәтйәнов Әхәт Әбделхаҡ улы]] (1918—3.08.1976), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, снайпер, өлкән сержант. II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1943) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] ордендары (1942) кавалеры.
* [[Хоҙайбирҙина Тамара Шәһит ҡыҙы]] (1923—27.04.1998), [[балет]] артисы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[РСФСР]]-ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1953) атҡаҙанған артисы. Йәштәр һәм студенттарҙың бөтә донъя фестивале лауреаты (Бухарест, 1953). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан.
* [[Ғатауллин Наил Ғәйнәт улы]] (1928—26.04.2015), ғалим-хирург, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы академигы (1995), медицина фәндәре докторы, профессор. РСФСР-ҙың (1991) һәм БАССР-ҙың (1976) атҡаҙанған фән эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995) һәм һаулыҡ һаҡлау алдынғыһы (2002), Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2013). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1971).
* [[Ишбулатов Нәғим Хажғәле улы]] (1928—7.02.2006), [[башҡорт]] тел белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (1975), профессор (1981). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980).
* [[Хәйруллин Ирек Хәниф улы]] (1938), ғалим-инженер-электромеханик, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1983—2000 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]]ның һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]ның кафедра мөдире. Техник фәндәр докторы (1981), профессор (1983). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1991). Сығышы менән Үзбәк ССР-ынан.
* [[Әхмәтов Морат Хөсәйен улы]] (1948—26.02.2006), башҡорт композиторы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1996). Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1999).
* [[Халиуллин Юрий Михайлович]] (1943), хәрби инженер-механик-ғалим, контр-адмирал (1990). Юғары хәрби мәктәп уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. 1992—1998 йылдарҙа В. И. Ленин исемендәге Ленинград Юғары хәрби-диңгеҙ инженер училищеһы начальнигы, 1998—2000 йылдарҙа — Хәрби-диңгеҙ инженер институты етәксеһе. Техник фәндәр докторы (1996), профессор (1998). [[Ҡырым Республикаһы]]ның 1-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2002). III дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Ватанға хеҙмәт иткән өсөн» (1988) һәм «Хәрби хеҙмәттәре өсөн» (1998) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаран районы]] [[Анисимова Поляна]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Поспелов Пётр Иванович]] (1924—11.12.2006), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугире, артиллерия полкы разведчигы, рядовой. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры.
* [[Ғайсин Миңлеғәли Зәйнулла улы]] (1949—2017), хеҙмәт алдынғыһы. 1970—2011 йылдарҙа [[Баймаҡ районы]]ның «Йылайыр» совхозы тракторсыһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған механизаторы (1987), [[Ленин комсомолы премияһы]] лауреаты (1976), [[Ленин ордены|Ленин]] (1976) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1957) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Сосновка (Баймаҡ районы)|Сосновка]] ауылынан.
* [[Әхмәтова Розалия Фәйзелғаян ҡыҙы]] (1949), хеҙмәт ветераны, йәмәғәтсе. [[Рәсәй Федерацияһы]] Һаҡлыҡ банкыһы Ҡариҙел бүлексәһенең элекке идарасыһы, 1990—1995 йылдарҙа [[Ҡариҙел районы|Ҡариҙел район]] Советы рәйесе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]] (1999).
* [[Масленникова Татьяна Александровна]] (10.08.1964), сәнғәт белгесе, 1992 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] һәм [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]] уҡытыусыһы. 2000 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2011). Сығышы менән хәҙерге [[Свердловск өлкәһе]]нең [[Рәүҙе]] ҡалаһынан.
* [[Ғилметдинов Динар Заһит улы]] (1969), [[Башҡортостан Республикаһы]] буйынса Эске эштәр министрлығының Юл хәрәкәте хәүефһеҙлеге дәүләт инспекцияһы идаралығы етәксеһе, полиция полковнигы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған юрисы, [[Салауат Юлаев (орден)|Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2014). [[Мишкә районы]]ның почётлы гражданы (2015).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:10 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1810]]: Камилло Кавур, граф, [[Италия]] хөкүмәтенең беренсе етәксеһе.
* [[1830]]: Окубо Тосимити, [[Япония]] [[сәйәсмән]]е.
* [[1845]]: [[Абай Ҡонанбаев]], [[Ҡаҙағстан]]дың мәғрифәтсе-шағиры, [[ҡаҙаҡ әҙәбиәте|ҡаҙаҡ классик әҙәбиәтенә]] нигеҙ һалыусы.
* [[1860]]: Сергей Сазонов, [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] эшмәкәре, 1910—1916 йылдарҙа сит ил эштәре министры.
* [[1865]]: Александр Глазунов, Рәсәй империяһы һәм [[СССР]] композиторы, дирижёр һәм педагог, Республиканың халыҡ артисы (1922).
* [[1874]]: [[Герберт Гувер]], [[АҠШ]]-тың 31-се президенты.
* [[1890]]: Серафима Бирман, [[СССР]]-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, театр режиссёры, [[Педагогика|педагог]], [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1946).
* [[1900]]: Андрей Лобанов, СССР-ҙың театр режиссёры, педагог, РСФСР-ҙың халыҡ артисы (1947).
* [[1905]]: Кларенс Джон Лафлин, [[АҠШ]]-тың сюрреалист фоторәссамы.
* [[1935]]: Гия Канчели, СССР һәм [[Грузия]] композиторы, педагог, СССР-ҙың халыҡ артисы (1988).
* [[1940]]: Вениамин Смехов, СССР һәм [[Рәсәй]]ҙең театр һәм кино актёры, режиссёр, сценарист, әҙип.
* [[1940]]: Бобби Хатфилд, АҠШ [[йыр]]сыһы, «The Righteous Brothers» вокал дуэты ағзаһы.
* [[1945]]: Александр Адабашьян, СССР һәм Рәсәй кинодраматургы, актёр, рәссам, кинорежиссёр һәм сценарист.
* [[1950]]: Алексей Брунов, СССР һәм Рәсәй бард-йырсыһы.
* [[1960]]: Антонио Бандерас, [[Испания]] һәм АҠШ актёры, кинорежиссёр, продюсер һәм йырсы.
* [[1960]]: Мамука Кикалейшвили, СССР һәм Грузияның театр һәм кино актёры, кинорежиссёр.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:10 августа вафат булғандар</categorytree>''
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З10]]
[[Категория:10 август]]
bsp7zrx9y8f9kfzh37z3skd0yynwudd
1148944
1148943
2022-08-07T00:56:37Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''10 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 222-се ([[кәбисә йыл]]ында 223-сө) көнө. Йыл аҙағына тиклем 143 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Биодизель яғыулыҡ көнө.
** Арыҫлан көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Индонезия}}: Ветерандар көнө.
* {{Флагификация|Эквадор}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Физкультурниктар көнө.
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Влогинг көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1500]]: [[Португалия]]ның диңгеҙ сәйәхәтсеһе Диогу Диаш Мадагаскар утрауын аса.
* [[1905]]: [[Франция]]ның Булонь-сюр-Мер ҡалаһында [[Эсперанто|эсперантсыларҙың]] беренсе Бөтә донъя конгрессы үтә.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Ляшко Вениамин Иванович]] (1925—18.07.1980), [[СССР]]-ҙың хәрби эшмәкәре, генерал-лейтенант. 1972—1980 йылдарҙа Киев Юғары дөйөм ғәскәри команда училищеһы начальнигы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]], [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]], I һәм II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] һәм III дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Ватанға хеҙмәте өсөн» ордендары кавалеры.
* [[Ҡотлобаев Айҙар Сәми улы]] (1935), [[ауыл хужалығы]] ветераны, [[Ейәнсура районы]] «Инәк» совхозының элекке агрономы, [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған агрономы, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Балғазин Илдус Әли улы]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]-[[иҡтисад]]сы, 2002 йылдан [[Рәсәй Федерацияһы]] Хөкүмәте ҡарамағындағы Финанс университеты уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре кандидаты (1988), доцент. [[Башҡортостандың атҡаҙанған иҡтисадсыһы]].
* [[Суботина Мария Петровна]] (1940—9.05.2004), малсылыҡ алдынғыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1995). [[Мәсетле районы|Мәсетле район]] Советы депутаты. Сығышы менән хәҙерге [[Силәбе өлкәһе]]нең [[Наҙы-Петровск районы]] Шәмәхә ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Маслов Михаил Дмитриевич]] (1911—14.01.1973), [[фән|ғалим]]-[[географ]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1939 йылдан [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт педагогия институты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән, 1950 йылғаса (өҙөклөк менән) директор урынбаҫары, 1953—1969 йылдарҙа иҡтисади география кафедраһы мөдире. География фәндәре кандидаты (1953). [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1954). Ике 1-се (1944, 1945) һәм 2-се (1945) дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] ордендары кавалеры. Сығышы менән [[Бәләбәй]] ҡалаһынан.
* [[Дашков Заһит Камал улы]] (1926—16.04.1991), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1959—1978 йылдарҙа [[Кушнаренко районы]] Фрунзе исемендәге колхоз рәйесе, 1979—1986 йылдарҙа «Кушнаренко» совхозының директор урынбаҫары. [[Ленин ордены|Ленин]], [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]], 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Баҡай (Кушнаренко районы)|Баҡай]] ауылынан.
* [[Степаненко Екатерина Игнатьевна]] (1931—31.07.2011), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт алдынғыһы. 1956—2009 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала мәктәптәре уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1962 йылдан 6-сы урта мәктәптең уҡытыу бүлеге мөдире, 1976—1992 йылдарҙа — директоры. РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Краснокама районы]]нан.
* [[Дружинина Наталья Анатольевна]] (1951), ғалим-педиатр. 1983 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]], шул иҫәптән 1999 йылдан университеттың Дипломдан һуң белем биреү институты уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1999). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Мөхәмәтйәнова Рима Мөхәмәт ҡыҙы]] (1956), хеҙмәт ветераны. [[Салауатбыяла|«Салауатбыяла» берекмәһенең]] элекке контролеры. III дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры.
* [[Хәйруллин Зөфәр Ғәли улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1972 йылдан [[Балаҡатай]] юл төҙәтеү-төҙөү участкаһы эшсеһе, 1979 йылдан — юл мастеры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ишембай районы]] Әрмет-Баш ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Астраханцев Александр Александрович]] (1922—8.05.1986), рәссам-график. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1962 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған рәссамы (1969).
* [[Мырҙаханова Сәйҙә Нуриман ҡыҙы]] (1947), архивсы, 1983—2006 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы]] Йәмәғәт берләшмәләренең үҙәк дәүләт архивы директоры, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Рәмил Йәнбәк]] (1952—11.01.2017), шағир һәм журналист. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2002), [[Шәһит Хоҙайбирҙин]] (2002), [[Зәйнәб Биишева]] (2006) һәм [[Фәтих Кәрим]] исемендәге премиялар лауреаты.
* [[Хәкимов Зөфәр Ҡасим улы]] (1952), [[КПСС|партия]] органдары һәм муниципаль хеҙмәт ветераны. 1989 йылдан [[Өфө ҡалаһы]]ның [[Дим районы|Дим район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары; 1995 йылдан — район хакимиәте башлығы урынбаҫары, 1997 йылдан — район хакимиәте башлығы. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге [[Алтай крайы]]ның үҙәге [[Барнаул]] ҡалаһынан.
* [[Гәрәев Вячеслав Юрьевич]] (1957), мәғариф хеҙмәткәре һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның IV саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре, Башҡортостандың мәғариф отличнигы. Сығышы менән [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Әхмәтйәнов Әхәт Әбделхаҡ улы]] (1918—3.08.1976), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, снайпер, өлкән сержант. II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1943) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] ордендары (1942) кавалеры.
* [[Хоҙайбирҙина Тамара Шәһит ҡыҙы]] (1923—27.04.1998), [[балет]] артисы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[РСФСР]]-ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1953) атҡаҙанған артисы. Йәштәр һәм студенттарҙың бөтә донъя фестивале лауреаты (Бухарест, 1953). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан.
* [[Ғатауллин Наил Ғәйнәт улы]] (1928—26.04.2015), ғалим-хирург, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы академигы (1995), медицина фәндәре докторы, профессор. РСФСР-ҙың (1991) һәм БАССР-ҙың (1976) атҡаҙанған фән эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995) һәм һаулыҡ һаҡлау алдынғыһы (2002), Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2013). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1971).
* [[Ишбулатов Нәғим Хажғәле улы]] (1928—7.02.2006), [[башҡорт]] тел белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (1975), профессор (1981). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980).
* [[Хәйруллин Ирек Хәниф улы]] (1938), ғалим-инженер-электромеханик, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1983—2000 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]]ның һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]ның кафедра мөдире. Техник фәндәр докторы (1981), профессор (1983). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1991). Сығышы менән Үзбәк ССР-ынан.
* [[Әхмәтов Морат Хөсәйен улы]] (1948—26.02.2006), башҡорт композиторы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1996). Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1999).
* [[Халиуллин Юрий Михайлович]] (1943), хәрби инженер-механик-ғалим, контр-адмирал (1990). Юғары хәрби мәктәп уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. 1992—1998 йылдарҙа В. И. Ленин исемендәге Ленинград Юғары хәрби-диңгеҙ инженер училищеһы начальнигы, 1998—2000 йылдарҙа — Хәрби-диңгеҙ инженер институты етәксеһе. Техник фәндәр докторы (1996), профессор (1998). [[Ҡырым Республикаһы]]ның 1-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2002). III дәрәжә «СССР Ҡораллы Көстәрендә Ватанға хеҙмәт иткән өсөн» (1988) һәм «Хәрби хеҙмәттәре өсөн» (1998) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаран районы]] [[Анисимова Поляна]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Поспелов Пётр Иванович]] (1924—11.12.2006), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугире, артиллерия полкы разведчигы, рядовой. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры.
* [[Ғайсин Миңлеғәли Зәйнулла улы]] (1949—2017), хеҙмәт алдынғыһы. 1970—2011 йылдарҙа [[Баймаҡ районы]]ның «Йылайыр» совхозы тракторсыһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған механизаторы (1987), [[Ленин комсомолы премияһы]] лауреаты (1976), [[Ленин ордены|Ленин]] (1976) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1957) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Сосновка (Баймаҡ районы)|Сосновка]] ауылынан.
* [[Әхмәтова Розалия Фәйзелғаян ҡыҙы]] (1949), хеҙмәт ветераны, йәмәғәтсе. [[Рәсәй Федерацияһы]] Һаҡлыҡ банкыһы Ҡариҙел бүлексәһенең элекке идарасыһы, 1990—1995 йылдарҙа [[Ҡариҙел районы|Ҡариҙел район]] Советы рәйесе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]] (1999).
* [[Масленникова Татьяна Александровна]] (10.08.1964), сәнғәт белгесе, 1992 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] һәм [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]] уҡытыусыһы. 2000 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2011). Сығышы менән хәҙерге [[Свердловск өлкәһе]]нең [[Рәүҙе]] ҡалаһынан.
* [[Ғилметдинов Динар Заһит улы]] (1969), [[Башҡортостан Республикаһы]] буйынса Эске эштәр министрлығының Юл хәрәкәте хәүефһеҙлеге дәүләт инспекцияһы идаралығы етәксеһе, полиция полковнигы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған юрисы, [[Салауат Юлаев (орден)|Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2014). [[Мишкә районы]]ның почётлы гражданы (2015).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:10 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1810]]: Камилло Кавур, граф, [[Италия]] хөкүмәтенең беренсе етәксеһе.
* [[1830]]: Окубо Тосимити, [[Япония]] [[сәйәсмән]]е.
* [[1845]]: [[Абай Ҡонанбаев]], [[Ҡаҙағстан]]дың мәғрифәтсе-шағиры, [[ҡаҙаҡ әҙәбиәте|ҡаҙаҡ классик әҙәбиәтенә]] нигеҙ һалыусы.
* [[1860]]: Сергей Сазонов, [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] эшмәкәре, 1910—1916 йылдарҙа сит ил эштәре министры.
* [[1865]]: Александр Глазунов, Рәсәй империяһы һәм [[СССР]] композиторы, дирижёр һәм педагог, Республиканың халыҡ артисы (1922).
* [[1874]]: [[Герберт Гувер]], [[АҠШ]]-тың 31-се президенты.
* [[1890]]: Серафима Бирман, [[СССР]]-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, театр режиссёры, [[Педагогика|педагог]], [[РСФСР]]-ҙың халыҡ артисы (1946).
* [[1900]]: Андрей Лобанов, СССР-ҙың театр режиссёры, педагог, РСФСР-ҙың халыҡ артисы (1947).
* [[1905]]: Кларенс Джон Лафлин, [[АҠШ]]-тың сюрреалист фоторәссамы.
* [[1935]]: Гия Канчели, СССР һәм [[Грузия]] композиторы, педагог, СССР-ҙың халыҡ артисы (1988).
* [[1940]]: Вениамин Смехов, СССР һәм [[Рәсәй]]ҙең театр һәм кино актёры, режиссёр, сценарист, әҙип.
* [[1940]]: Бобби Хатфилд, АҠШ [[йыр]]сыһы, «The Righteous Brothers» вокал дуэты ағзаһы.
* [[1945]]: Александр Адабашьян, СССР һәм Рәсәй кинодраматургы, актёр, рәссам, кинорежиссёр һәм сценарист.
* [[1950]]: Алексей Брунов, СССР һәм Рәсәй бард-йырсыһы.
* [[1960]]: Антонио Бандерас, [[Испания]] һәм АҠШ актёры, кинорежиссёр, продюсер һәм йырсы.
* [[1960]]: Мамука Кикалейшвили, СССР һәм Грузияның театр һәм кино актёры, кинорежиссёр.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:10 августа вафат булғандар</categorytree>''
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З10]]
[[Категория:10 август]]
ffc8vqjzc3q8y254j5e18uyv2tc27ko
Категория:«Социализм еңеүе» ордены кавалерҙары
14
98049
1148937
550948
2022-08-06T20:38:10Z
Εὐθυμένης
12381
([[c:GR|GR]]) [[File:Victoria Socialismului bar ribbon.gif]] → [[File:ROM Victoria Socialismului BAR.svg]]
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:ROM Victoria Socialismului BAR.svg|80px]]
[[Категория:Румыния ордендары кавалерҙары]]
etobknlskgdya6s6c62z0oi716tcrzb
Гоголь Николай Васильевич
0
100265
1148951
1052250
2022-08-07T09:14:54Z
46.138.2.201
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
| Исеме=Николай Васильевич Гоголь
| Рәсеме = Портрет Гоголя.jpg
| Киңлек=250px
| Рәсем аңлатмаһы=''Н. В. Гоголь (фотопортрет).<br />
Авторы К. А. Фишер''
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Николай Васильевич Яновский<ref name="Вересаев1">[http://az.lib.ru/w/weresaew_w_w/text_0220.shtml В. В. Вересаев, «Гоголь в жизни». Том 1.] «Выпись из Метрической книги Спасо-Преображенской церкви местечка Сорочинец, Миргородского уезда, 1809 год», № 25: «Месяца марта 20 числа у помещика Василия Яновского родился сын Николай и окрещён. Молитвовал и крестил священно-наместник Иоанн Беловольский. Восприемником был господин полковник Михаил Трахимовский». Русская старина, 1888, ноябрь, с. 392.</ref>
|Псевдонимдары = В. Алов; П. Глечик; Н. Г.; ОООО; Пасичник Рудый Панько; Г. Янов; N. N.; ***<ref name="Masanov">И. Ф. Масанов, «Словарь псевдонимов русских писателей, учёных и общественных деятелей». В 4-х томах. — М., Всесоюзная книжная палата, 1956—1960 гг.</ref>
|Тыуыу датаһы = 20.03.1809
|Тыуған урыны = [[Полтава]] губернаһы, Оло Сорочинцы ауылы,<ref name="ReferenceA">Хәҙерге Украинаның Полтава өлкәһе Миргород районы</ref> <br />[[Рәсәй империяһы]]
|Вафат булыу датаһы = 21.02.1852
|Вафат булған урыны = {{ВБУ|Мәскәү}}, <br />[[Рәсәй империяһы]]
|Гражданлығы = {{Рәсәй империяһы}}
|Эшмәкәрлек төрө = {{прозаик|Рәсәй империяһы|XIX быуат}}, {{Драматург|XIX быуат|Рәсәй империяһы|Рәсәй}}
|Әүҙемлек йылдары = [[1827]]—[[1852]]
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[Драма (жанр)|драма]], [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре = [[рус теле|рус]]
|Дебют = «Ганц Кюхельгартен» (1827)
|Премиялары =
|Наградалары =
|Ҡултамғаһы = Nikolai Gogol Signature.svg
|Lib = http://az.lib.ru/g/gogolx_n_w/
|Сайты =
|Викикитапхана =
|Викиөҙөмтә =
|Викиһандыҡ =
}}
'''Никола́й Васи́льевич Го́голь''' (тыуғандағы фамилияһы ''Яно́вский'', [[1821]] йылдан — ''Го́голь-Яно́вский''; [[20 март]] [[1809 йыл]] — [[21 февраль]] [[1852 йыл]]) — Украин яҙыусыһы, [[проза]]ик, [[драма (жанр)|драматург]], [[шиғриәт|шағир]], тәнҡитсе, публицист, рус [[әҙәбиәт]]енең танылған класиктарының береһе<ref name="brokgauz">{{ВТ-ЭСБЕ|Гоголь, Николай Васильевич}}</ref><ref>{{книга
|ответственный = Гл. редактор Г. П. Шалаева.
|заглавие = Кто есть кто в мире
|издательство = Филологическое общество «СЛОВО»: ОЛМА-ПРЕСС Образование
|место = М.
|страницы = 361
|isbn = 5-8123-0088-7
}}<br />[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_colier/2694/%D0%93%D0%9E%D0%93%D0%9E%D0%9B%D0%AC Энциклопедия Кольера. Открытое общество. 2000.]<br />[http://dic.academic.ru/dic.nsf/biograf2/3885 Биографический словарь. 2000.]<br />[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_biography/36082/%D0%93%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C Большая биографическая энциклопедия. 2009.]<br />[http://dic.academic.ru/dic.nsf/biograf2/3885 Биографический словарь. 2000.]</ref>. Сығышы менән Гоголь-Яновскийҙарҙың боронғо дворян ырыуы вәкиле.
== Биографияһы ==
=== Бала сағы һәм үҫмер йылдары ===
Николай Васильевич Гоголь [[1809]] йылдың 20 мартында (яңыса 1 апрелендә) [[Рәсәй империяһы]]ның (хәҙер [[Украина]]) [[Полтава]] губернаһына ҡараған Полтава һәм Миргород өйәҙҙәре сигендә, Псёл [[йылға]]һы буйында урынлашҡан Оло Сорочинцы ауылында<ref name="ReferenceA">Хәҙерге Украинаның Полтава өлкәһе Миргород районы</ref> тыуған. Уға исемде Изге Николай хөрмәтенә ҡушҡандар<ref name="Вересаев1">[http://az.lib.ru/w/weresaew_w_w/text_0220.shtml В. В. Вересаев, «Гоголь в жизни». Том 1.] «Выпись из Метрической книги Спасо-Преображенской церкви местечка Сорочинец, Миргородского уезда, 1809 год», № 25: «Месяца марта 20 числа у помещика Василия Яновского родился сын Николай и окрещён. Молитвовал и крестил священно-наместник Иоанн Беловольский. Восприемником был господин полковник Михаил Трахимовский». Русская старина, 1888, ноябрь, с. 392.</ref>
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Тема = Н. В. Гоголь
|Викиөҙөмтә = Гоголь, Николай Васильевич
|Викикитапхана = Николай Васильевич Гоголь
}}
* [http://novodevichye.com/gogol/ Могила Николая Гоголя] (фото)
* [http://foto.mail.ru/mail/mamont_kemerovo/61/62.html Могила Н. В. Гоголя, восстановленная к 200-летию писателя ](фото)
; Библиотеки
* [http://homlib.com/ru/gogol-nv-1 Произведения Н. В. Гоголя в онлайн-библиотеке homlib.com]
* [http://feb-web.ru/feb/gogol/default.asp Электронное научное издание (полное собрание сочинений Н. В. Гоголя в 14 томах, энциклопедические сведения и литература о нём)]
* {{lib.ru|http://az.lib.ru/g/gogolx_n_w/}}
* [http://www.nikolaygogol.org.ru/lib/sa/author/100002 Биография и библиография на сайте org.ru]
* [http://imwerden.de/cat/modules.php?name=books&pa=last_update&cid=243 Произведения Н. В. Гоголя на страницах библиотеки ImWerden]
* ''Аксаков С. Т.'' [http://az.lib.ru/a/aksakow_s_t/text_0100.shtml История моего знакомства с Гоголем]
* [http://intencia.ru/Filosof-view-25.html Гоголь, Николай Васильевич — Биография. Библиография. Высказывания]
* [http://greatwords.ru/author/52 Цитаты Николая Васильевича Гоголя, в том числе из произведений]
* [http://peopleof.ru/archives/gogol/ Биография Николая Васильевича Гоголя в проекте Люди России]
* [http://revizor.net/ Сайт, посвящённый творчеству Н. В. Гоголя]
* [http://www.gogol-nv.ru/ Сайт посвящён биографии и творчеству Николая Васильевича Гоголя]
* ''Воропаев В. А.'' [http://rusk.ru/st.php?idar=6967 Из Рассказов о Гоголе] // Русская линия
; Статьи
* [http://www.biblioteka3.ru/biblioteka/pravoslavnaja-bogoslovskaja-jenciklopedija/tom-4/gogol.html Гоголь Николай Васильевич] // Православная Богословская Энциклопедия. Том 4. СПб. Изд-во «Петроград». Издание Санкт-Петербургской духовной академии. Приложение к духовному журналу «Странник» за 1903 г.
* ''Монахова И. Р.'' [http://www.delphis.ru/journal/article/nv-gogol-razmyshleniya-o-vechnom Н. В. Гоголь: размышления о вечном] // Журнал «Дельфис» — № 74(2) — 2013 г.
* [http://www.grani.ru/Culture/essay/rubinstein/m.149350.html Гоголь. Ревизия: Монологи современных писателей. — «Грани.ру», 01.04.2009]
* {{ВТ-ЭСБЕ+|Гоголь, Николай Васильевич|А. H. Пыпин}}
* {{статья
| автор = Тарасова Е. К.
| заглавие = Идеал духовного здоровья в творчестве Н. В. Гоголя (по материалам немецкоязычных исследований)
| оригинал =
| ссылка = http://www.zpu-journal.ru/e-zpu/2009/5/Tarasova/
| автор издания =
| издание = Электронный журнал «Знание. Понимание. Умение»
| тип =
| место =
| год = 2009
| том =
| номер = 5 — Филология ([http://www.webcitation.org/6TbpWITL8 архивировано в WebCite])
| страницы =
}}
* ''Чембрович О. В.'' [https://web.archive.org/web/20110521192445/http://www.nbuv.gov.ua/Articles/KultNar/knp83/pdf/knp83_71-75.pdf Религиозно-философские идеи М. Горького в оценке критики и литературоведения] // «Культура народов Причерноморья», № 83, 2006. Крымский научный центр Академии Наук Украины и Министерства образования и науки Украины.
* [http://www.ras.ru/FStorage/download.aspx?id=bb7401c3-353e-49e0-a3bf-257b18a3a1d1 Мировое величие Гоголя (К итогам научных сессий, посвященных 100-летию со дня смерти Н. В. Гоголя)]
* {{статья
| автор = Чернышевский Н. Г.
| заглавие = Очерки гоголевского периода русской литературы
| оригинал =
| ссылка = http://ngchernyshevsky.ru/works/texts/books/15-3/Gogol-Period/
| автор издания = Чернышевский Н. Г.
| издание = Полное собрание сочинений : в 15 т
| тип =
| место = М.
| год = 1947
| том = 3
| номер =
| страницы = 5–309
}} Узелевский Б. И. Достоевский, Гоголь и Булгаков. — альманах «Достоевский и мировая культура», № 18, СПб, 2003 г.
[[Категория:Рус яҙыусылары]]
lybxva7ynb5sglj16l459cd1q7prs41
Антонов Олег Константинович
0
107170
1148866
1050214
2022-08-06T15:04:39Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Mlist_antonov.jpg|справа|мини|240x240пкс|Олег Константинович Антонов һәм уның конструкциялары буйынса төҙөлгән самолеттар "Россия Почтаһы" маркаһында, 2006 йыл.]]
{{ФШ|Антонов}}
'''Олег Константинович Антонов''' ([[1906 йыл|1906]] — [[1984 йыл|1984]]) — совет авиаконструкторы, техник фәндәр докторы ([[1960 йыл|1960]]), профессор ([[1978 йыл|1978]]), СССР ФӘНДӘР академияһы академигы, Социалистик Хеҙмәт Геройы. Ленин премияһы һәм икенсе дәрәжә Сталин премияһы лауреаты.
== Биографияһы ==
[[1906 йыл|1906 йылдың]] 25 ғинуарында (7 февраль) Мәскәү губернаһының Подольский өйәҙе Вороновский волосы Троица ауылында тыуған (хәҙер Мәскәүҙең Троицкий административ округы). Урыҫ . <ref>[http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=10127 http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?]</ref>
[[1912 йыл]]<nowiki/>дан алып [[Һарытау|Саратовта]] йәшәгән. [[1915 йыл|1915]]—[[1922 йыл|1922 йылдарҙа]] Саратов реаль училищеһендә уҡып, уның ике синыфын тамамлаған, шунан һуң 23 һанлы урта мәктәптә уҡыған (хәҙер — 23-сө һанлы урта мәктәп).
Йәш ваҡытында уҡ авиация менән мауыға, мәктәптең авиация һөйөүселәр түңәрәгенә йөрөй; [[1921 йыл|1921 йылда]] Ҡыҙыл Һауа Флотының авиация мәктәбенә ғариза бирә, тик уны, йәше етмәгәнлектән һәм мәктәпкә бары тик РККА командирҙарын ғына алғанлыҡтан, был мәктәпкә ҡабул итмәйҙәр.
[[1924 йыл|1924 йылда]] Саратов университетының тимер юлсылар факультетында (унда ул авиацияға яҡыныраҡ булыу маҡсатында ингән) уҡыған ваҡытында авиация һөйөүселәрҙең урындағы түңәрәген ойоштора һәм беренсе планерын төҙөй. Шул уҡ йылда университет ябыла һәм Антоновка яңы уҡыу йортон эҙләргә тура килә.
1924 йылда Коктеблдең Оҙон -һырт тауында үткәрелгән Бөтә Союз Планер һынауҙарында ҡатнаша.
[[1925 йыл|1925 йылда]] [[Санкт-Петербург дәүләт политехник университеты| М. И. Калинин]] исемендәге ЛПИ-ның машиналар төҙөү факультетына инә һәм уны [[1930 йыл|1930 йылда]] тамамлай.
[[1931 йыл|1931 йылда]] Осоавиахимдың планер конструкциялау Үҙәк бюроһын һәм Юғары осоу-планер мәктәбенең техник өлөшөн етәкләй һәм планерҙар төҙөү менән шөғөлләнә (ОКА серияһы, УС серияһы/ "Өйрәтеү-сериялы", өйрәткес осоусы "Упар").[[1933 йыл|1933 йылда]]<nowiki/>н алып Тушинолағы планерҙар заводының баш конструкторы булып эшләй. [[1938 йыл|1938 йылда]]<nowiki/>н —Яковлев КБ-һының әйҙәүсе инженеры.[[1940 йыл|1940]]—[[1941 йыл|1941]] йылдарҙа — Ленинград заводының баш конструкторы.
[[1941 йыл|1941 йылда]] Каунастағы элекке трамвайҙар заводы базаһында планерҙар етештереүҙе ойошторорға тигән йөкләмә алған. Әммә тиҙҙән башланып киткән һуғыш был пландарҙы боҙған. Антонов Халыҡ комиссариатының авиация сәнәғәтенең планерҙар менән идаралыҡ итеү буйынса баш инженеры булып тәғәйенләнә.[[1943 йыл|1943 йылд]]<nowiki/>а — баш конструктор Яковлевтың беренсе урынбаҫары, [[1946 йыл|1946]] Новосибирскиҙың ОКБ-һында, һуңыраҡ — үҙенең ОКБ-153 эшләй,([[1952 йыл|1952]] йылдан алып— киев ГОК-473), [[1966 йыл|1966]] йылда — Киев механика заводында эшләй башлай, [[1984 йыл|1984]] — О. К. Антонов исемендәге ОКБ, [[1989 йыл|1989 йылдан]] — "Антонов"исемендәге Авиация фәнни- техник комплексында ) эшләй.
[[1962 йыл|1962 йылда]] Антоновҡа ОКБ-ның Генераль конструкторы дәрәжәһе бирелде.
[[1945 йыл]]<nowiki/>дан ВКП(Б) ағзаһы. Украина ССР-ы КП ҮК ағзаһы. СССР Юғары Советы 5-11 саҡырылыш (1958-1984) [[Киев өлкәһе]]<nowiki/>нән депутаты<ref>[http://www.knowbysight.info/1_SSSR/12605.asp Список депутатов Верховного Совета СССР 5 созыва]</ref><ref>[http://www.knowbysight.info/1_SSSR/06647.asp Список депутатов Верховного Совета СССР 6 созыва]</ref><ref>[http://www.knowbysight.info/1_SSSR/06648.asp Список депутатов Верховного Совета СССР 7 созыва]</ref><ref>[http://www.knowbysight.info/1_SSSR/06649.asp Список депутатов Верховного Совета СССР 8 созыва]</ref><ref name="9созыв"><span class="citation">Депутаты Верховного Совета СССР. 9 созыв. Издание Президиума Верховного Совета СССР. — М., 1974. — 550 с.</span></ref><ref>[http://www.knowbysight.info/1_SSSR/07704.asp Список депутатов Верховного Совета СССР 10 созыва]</ref><ref>[http://www.knowbysight.info/1_SSSR/07797.asp Список депутатов Верховного Совета СССР 11 созыва]</ref>. Юғары Советтың 9 саҡырылышында Киев өлкәһенең Киев -Святошино 494-се һанлы һайлау округынан депутат итеп һайланған, Совет Союзының транспорт һәм элемтә буйынса Комиссияһының ағзаһы.<ref name="9созыв"><span class="citation">Депутаты Верховного Совета СССР. 9 созыв. Издание Президиума Верховного Совета СССР. — М., 1974. — 550 с.</span></ref>.
[[Киев|Кие]]<nowiki/>втә йәшәгән. [[1984 йыл|1984 йылдың 4 апрел]]<nowiki/>ендә вафат булған. Байков зыяратында ерләнгән.
== Төҙөгән эштәре ==
Антонов етәкселегендә төҙөлгән:
* планёрҙар— Голубь, Рот Фронт-1, Рот Фронт-2, Рот Фронт-3, Рот Фронт-4, А-11, А-13, А-15;
* транспорт самолёттары — Ан-8, Ан-12, Ан-26, Ан-22 «Антей», Ан-32, Ан-72, Ан-124 «Руслан», Ан-74
* күп маҡсатлы самолёттар — Ан-2, Ан-14 «Пчёлка», Ан-30, Ан-28, Ан-3;
* пассажир самолёттары — Ан-10 и Ан-24.<ref name="bre2">Большая Российская энциклопедия: В 30 т. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 2. Анкилоз — Банка. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2005. — 766 с.: ил.: карт.</ref>
== Бүләктәр һәм исемдәр: ==
* За большие успехи в конструировании новой авиационной техники и в связи с 60-летием со дня рождения Антонову Олегу Константиновичу Указом Президиума Верховного Совета СССР от [[5 февраль|5 февраля]] [[1966 йыл|1966 года]] присвоено звание Героя Социалистического Труда с вручением золотой медали «Серп и Молот» и ордена Ленина.
* три [[Ленин ордены|ордена Ленина]] (12.7.1957, 5.2.1966, 3.4.1975)
* орден Октябрьской революции (26.4.1971), Отечественной войны 1-й степени (2.07.1945), Трудового Красного Знамени (2.11.1944).
* Награжден различными медалями: «Партизану Отечественной войны» 2-й степени (1944), «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» (1945), «20 лет победы над гитлеровской Германией» (1965), «За доблестный труд в ознаменование 100-летия со дня рождения В. И. Ленина» (1970).
* Сталинская премия второй степени ([[1952 йыл|1952]]) — за самолёт «Ан-2»
* Ленинская премия ([[1962 йыл|1962]]) — за самолёт «Ан-12»).
* академик АН УССР ([[1968 йыл|1968]]).
* академик АН СССР ([[1981 йыл|1981]]).
* заслуженный деятель науки и техники УССР.
* Золотая медаль имени А. Н. Туполева АН СССР ([[1979 йыл|1979]]).
* Грамота Центрального Исполнительного Комитета за создание учебных и рекордных планеров (1933).
* Почетный гражданин г. Саратова (1981).
== Хәтер ==
* Бөгөн [[Киев|Киевтә]] О . Т. Антонов исеме менән аталған урам бар. Ул йәшәгән йортта мемориаль таҡтаташ ҡуйылған. Шулай уҡ О . Т. Антоновтың исемен йөк аэропорты йөрөтә.
* Уның исеме Киев авиацион фәнни-техник комплексына бирелгән.
* Ульяновскиҙың бер проспекты О . Т. Антоновтың исемен йөрөтә .
* [[Һарытау|Саратовта]] уның исемен йөрөткән урам бар.
* Улан-Удэла бер урам уның исемен йөрөтә.
* РФ ҮҘӘК банкы [[2006 йыл|2006 йылда]] уға бағышлап монета сығарҙы.
* 2006 йылда Украина почтаһы Антоновҡа арналған почта маркаһы сығарҙы.
<center><gallery widths=180 heights=180>
Файл:RR5110-0072R.gif|<small>Рәсәй [[Хәтер монетаһы]]</small>
File:Coin of Ukraine Antonov R.jpg|<small>Украина [[Хәтер монетаһы]]</small>
Файл:Stamp of Ukraine s708.jpg|<small>Украина [[Почта маркаһы]]</small>
</gallery></center>
== Фоторәсемдәр ==
<gallery>
Polet Antonov An-2TP Dvurekov-1.jpg|АН-2
Antonov An124-100.jpg|АН-124
Антонов Ан-72-74 36547095905, Киев - Жуляны RP100062.jpg|АН-74
Antonov An-225 Mriya, Antonov Design Bureau AN0189658.jpg|АН-225
Antonov An-70 Ramenskoye Airport 2013 (528-05).jpg|АН-70
Antonov An-72P, Russia - Air Force AN2331433.jpg|АН-72 менән
Aeromost Kharkiv Antonov An-140 Idaszak.jpg|АН-140
Antonov An-148-100E, Angara Airlines AN2335693.jpg|АН-148
</gallery>
== Иҫкәрмәләр ==
{{Ҡалып:Иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{Ҡалып:Warheroes|id=10127|star=Labor}}
* {{Ҡалып:Сотрудник РАН|id=49551|name=Олега Константиновича Антонова}}
* [http://www.antonov.com/about/jubilee/photos.xml Фотогалерея Антонова на сайте ГП «Антонов»]
* [http://www.space.com.ua/gateway/news.nsf/PagesHistoryR/9A9FB38A454D7CF7C22571100047C73A!open К 100-летию О.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071221070444/http://space.com.ua/gateway/news.nsf/PagesHistoryR/9A9FB38A454D7CF7C22571100047C73A!open |date=2007-12-21 }} [http://www.space.com.ua/gateway/news.nsf/PagesHistoryR/9A9FB38A454D7CF7C22571100047C73A!open К. Антонова: от парящего «Голубя» к могучему «Руслану»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071221070444/http://space.com.ua/gateway/news.nsf/PagesHistoryR/9A9FB38A454D7CF7C22571100047C73A!open |date=2007-12-21 }}
* [http://sibmemorial.ru/node/1411 Новосибирская Книга Памяти | АНТОНОВ ОЛЕГ КОНСТАНТИНОВИЧ]
* [http://topwar.ru/42993-otec-transportnoy-aviacii-oleg-konstantinovich-antonov.html Отец транспортной авиации Олег Константинович Антонов]
[[Категория:Украина КП ҮК ағзаһы]]
[[Категория:Байково ҡәберлегендә ерләнгәндәр]]
<!-- [[Категория:Депутаты Совета Союза Верховного Совета СССР от округов Украины]]
[[Категория:Депутаты Совета Союза Верховного Совета СССР 11 созыва]]
[[Категория:Депутаты Совета Союза Верховного Совета СССР 10 созыва]]
[[Категория:Депутаты Совета Союза Верховного Совета СССР 9 созыва]]
[[Категория:Депутаты Совета Союза Верховного Совета СССР 8 созыва]]
[[Категория:Депутаты Совета Союза Верховного Совета СССР 7 созыва]]
[[Категория:Депутаты Совета Союза Верховного Совета СССР 6 созыва]]
[[Категория:Депутаты Совета Союза Верховного Совета СССР 5 созыва]] -->
[[Категория:Машина төҙөүселәр]]
[[Категория:Санкт-Петербург политехник университетын тамамлаусылар]]
ostguinblxqvqcqsztvy8rzxkxbpi4r
Ротару София Михайловна
0
112679
1148888
968821
2022-08-06T16:34:30Z
Айсар
10823
аныҡлаштырыу
wikitext
text/x-wiki
{{Музыкант
|Имя = София Ротару
|Изображение = {{часть изображения |изобр=Rotaruretrofm2009.jpg |позиция=center |подпись= |ширина=300 |общая=450 |верх=0 |право=70 |низ=20 |лево=200 |рамка=нет |помехи=да |увеличить=10}}
|Описание изображения =
|Имя при рождении = София Михайловна Ротарь
|Полное имя = {{s|София Михайловна Евдокименко-Ротару}}
|Место рождения = [[СССР]], Украина ССР-ы, [[Черновцы өлкәһе]], Новоселицкий районы, Маршинцы ауылы
|Место смерти =
|Годы активности = 1968 — әлегә тиклем
|Страна = {{UKR}}
|Профессии = эстрада {{йырсыһы|СССР|Украина|Молдова|Рәсәй|XX быуат|XXI быуат}}, {{актёр|СССР|Украина|Молдова|Рәсәй|XX быуат|XXI быуат}}
|Певческий голос = контральто
|Язык = [[рус теле]], [[украин теле]], румын
|Инструменты = домра, перкуссия, баян
|Жанры = поп, диско, поп-фолк
|Сотрудничество = «Червона рута»
|Лейблы = Unioup (1991, 1996)<br>Sintez Records (1991)<br>Warner Music Group (1987)<br>Sony BMG Music Entertainment (1976)<br>«Кругозор» (1975)<br>«Мелодия» (с 1972)
|Награды = {{{!}}style="background:transparent"
{{!}}{{Орден Державы (Украина)|2002}}
{{!}}}
{{{!}}style="background:transparent"
{{!}}{{Орден Республики (Молдова)|1997}}{{!!}}{{Орден За заслуги ІІ степени (Украина)|2007}}{{!!}}{{Почётный знак отличия Президента Украины|1996}}
{{!}}}
{{{!}}style="background:transparent"
{{!}}{{Орден княгини Ольги I степени|2002}}{{!!}}{{Орден княгини Ольги III степени|1999}}
{{!}}}
{{{!}}style="background:transparent"
{{!}}{{Орден Почёта|2002}}{{!!}}{{Орден Знак Почёта|1980}}{{!!}}{{Орден Дружбы народов|1985}}
{{!}}}
{{{!}}style="background:transparent"
{{!}}{{Народный артист СССР|1988}}{{!!}}{{Народный артист УССР|1976}}{{!!}}{{Заслуженный артист УССР|1973}}{{!!}}{{премия Ленинского комсомола|1978}}
{{!}}}
|Сайт = [http://www.sofiarotaru.com/рәсми сайт]
}}
'''Софи́я Миха́йловна Рота́ру''' ({{lang-ro|Sofia Rotaru}}, {{lang-uk|Софія Михайлівна Ротару}}; [[7 август]] [[1947 йыл]]) — [[СССР]], [[Украина]] һәм [[Рәсәй]]ҙең эстрада йырсыһы. [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1988). [[Украина]] Геройы (2002). Йырсының репертуарында рус, украин, румын (молдаван), болгар, серб, поляк, немец, француз, итальян, испан һәм инглиз телдәрендә башҡарған 500-ҙән артыҡ йыры бар.
София Ротару Совет матбуғат сараларында һәм йәмғиәтендә Бөтә Союз һәм халыҡ-ара кимәлдәге музыка өлкәһендә иң популяр йырсыларҙың береһе[2] тип таныла. СССР тарҡалғанға тиклем, сит ил баҫмаларында уны Нана Мускури менән сағыштырып, «СССР Дирижеры» (нем. Dirigentin der UdSSR) тип тә атайҙар. Хәҙерге ваҡытта «эстрада королеваһы» һәм «Украинаның алтын тауышы» тип ҙурлайҙар[3][4]. Киң билдәле совет эстрада йырсылары араһында тәүгеләрҙән булып, речитатив менән йырлай һәм йырҙарының музыкаль аранжировкаһында ритм-компьютер ҡуллана.
София Ротару СССР-ҙа иң күп түләүле хаҡҡа йырлаусы булып һанала. 2008 йылғы декларацияһы буйынса килеме 500 млн гривендән артып китә (62 млн долл. тирәһе) һәм илдә иң юғары күрһәткесте тәшкил итә [7]). Һуңғы осорҙа С. Ротару эшҡыуарлыҡ менән дә шөғөлләнә [8][9].
Этник сығышы буйынса молдаван[10], Украина гражданы. Ялтала һәм [[Киев]]та йәшәй.
== 1947—1961: бала сағы һәм ижадының башланғыс осоро ==
София Ротару 1947 йылдың 7 авгусында УССР-ҙың Черновицк өлкәһе Новоселицкий районы Маршинцы ауылында алты балалы молдаван ғаиләһендә икенсе бала булып тыуған. Паспортында тыуыу датаһы яңылыш 1947 йылдың 9 авгусы тип күрһәтелеү сәбәпле, тыуған көнө ике тапҡыр билдәләнелә[11]. Атаһы — Михаил Фёдорович Ротару (Ротарь[12]), 1944 йылдың майында Ҡыҙыл Армияға саҡыртылып[13], пулемётчик сифатында Берлинғаса барып етә. 1946 йылда яралы хәлдә өйөнә ҡайта һәм ауылында, беренсе булып, партияға инә. Софияны бала сағында тиф менән ауырыу сәбәпле, һуҡырайған, әммә ишетеү һәләте бик көслө оло апаһы Зина халыҡ йырҙарын башҡарырға өйрәтә. Был турала София Ротару:
«Беҙ бөтәбеҙ ҙә унан йырларға өйрәндек — апайыбыҙҙың хәтере бик шәп, күңеле шул тиклем нескә ине!» — ти. Радиоалғыс алдында күп ваҡытын үткәргән Зина, йырҙар менән бергә рус телен дә үҙләштерә һәм ҡусты-һеңлеләрен дә өйрәтә. Ротарулар өйҙә тик молдаван телендә һөйләшә. "Әсәйем мине таң һарыһынан уята ине, ә минең шул тиклем йоҡом килә! Ул: «Ә миңә кем ярҙам итә?» — ти. Мин юл буйы йоҡлап барам. Сәғәт алтыға баҙарға барып етеп, урын алып, әйберҙәрҙе урынлаштырып өлгөрөр кәрәк. Һатыу итә башлауға ғына саҡ иҫемә киләм. Шулай ҙа миңә бик ҡыҙыҡ була торғайны. Әсәйем бик таҙа һәм бөхтә булғанға, һатып алыусылар уны ихтирам итә, килеүен көтөп кенә тора. Шуға күрә, беҙҙең эргәбеҙҙә һәр саҡ күп кеше сиратҡа йыйылып китә ине, " — тип иҫкә ала ул.
Күп йылдарҙан һуң бер интервьюһында йырсы, хәҙер инде төнгө 2-ләрҙә ятып, иртәнге сәғәт 10-да ғына тороуон йәшермәй. София Ротару инде баҙарҙа кәсеп итмәй: "Был үтә лә ауыр, тамуҡ ише хеҙмәт ине, "— ти ул. Һуңғараҡ, «Ҡайҙа һин, һөйөү?» автобиографик фильмында бер эпизодта София Ротаруның һыйыр һауғанын да күрһәтәләр.
Бик теремек һәм хәрәкәтсән София спорт менән мауыға, бигерәк тә еңел атлетикаға ылыға, хатта уҡыған мәктәбендә күпбәйге буйынса чемпион булып, өлкә кимәлендәге олимпиадаларға сыға. Черновцы ҡалаһында спартакиадала 100 һәм 800 метрға йүгереүҙә чемпионлыҡты яулай. Ваҡыт үткәс, «Ҡайҙа һин, һөйөү?» фильмында София, каскадёрҙар ярҙамынан тыш, диңгеҙ эсендәге тар һуҡмаҡтан мотоциклда елеп үтә. Шулай уҡ, «Мөхәббәт тураһында монолог» фильмында ла, асыҡ диңгеҙҙә виндсёрфинг менән сығыш яһай. Музыкаль һәләттәренә килгәндә, Ротарула улар бик иртә асыла: беренсе класта уҡығанда уҡ мәктәп һәм сиркәү хорында йырлай (һуңғыһы өсөн мәктәптә шелтә эләгеп тора, хатта пионерҙар сафынан ҡыуыу менән ҡурҡыталар). Үҫмерлек осоронда театр менән ҡыҙыҡһына, драма түңәрәгендә шөғөллөнә. Бер үк ваҡытта үҙешмәкәр сәнғәт түңәрәгендә халыҡ йырҙарын башҡара. Мәктәптәге берҙән-бер баянды төнгөлөккә алып тороп, өйҙә кәрәсин шәмен һүндергәстәр, һарайға сығып, яратҡан молдаван йырҙарының көйөн өйрәнә. София Ротару былай ти: «Тормошома йыр-моң ҡасан үтеп инеүен әйтеп тә булмай. Ул һәр саҡ минең менән булды шикелле, мин уның эсендә ҡайнаным: туйҙарҙа, кис ултырыуҙарҙа, йәштәрҙең төнгө уйындарында…»[14]
Йәштән үк йыр-моңға һәләтле һәм матур тауышлы атаһы буласаҡ йырсының тәүге остазы була. София мәктәптә думбыра һәм баянда уйнарға өйрәнә, үҙешмәкәр сәнғәт түңәрәгендә шөғөлләнеп, күрше ауылдарҙа сығыштар яһай. Бигерәк тә өйҙәге ғаилә концерттарын ярата ул. Михаил Фёдоровичтың алты балаһының бергә бик татыу йырлауынан хор барлыҡҡа килә. Ҡыҙының яҡты киләсәгенә ышанған атаһы: "Соня артистка булыр", — тип йыш ҡабатлар була.
== 1962—1967: карьераһының башы һәм украинса поп-фолк ==
София Ротаруға беренсе уңыш 1962 йылда йылмая. Район кимәлендәге үҙешмәкәр сәнғәт һөйөүселәр конкурсында еңеү уға өлкә смотрына юл аса. Яҡташтары, уның тауышын яратып, «Буковина һандуғасы» тигән исем бирәләр. Йәш йырсы үҙенең ҡабатланмаҫ альто тауышы менән испан телендә «Целуй меня крепче» опера йырын башҡарып (был йыр «Ночь в опере» сборнигына эләгә). Ошонан һуң ул речитатив менән йырлаусы беренсе поп-йырсы булып таныла. Артабан рок-, рэп- («Червона рута», 2006, София Ротару һәм ТНМК), джаз («Магазин цветы») әҫәрҙәрен дә үҙләштерә. 1963 йылда Черновцыла өлкә смотрында беренсе дәрәжәле диплом яулағас, уға Киевҡа Халыҡ таланттарының республика фестивалендә (1964) ҡатнашырға йүнәлтмә бирелә. Украина ССР-ның башҡалаһында ла Ротару еңеүсе була. Ошоноң менән бәйле «Украина» журналының (№ 27, 1965 йыл) тышлығында баҫылған фотоһын күреп, уға буласаҡ ире Анатолий Кириллович Евдокименко ғашиҡ була. Был конкурстан һуң, СССР-ҙың халыҡ артисы Дмитрий Гнатюк яҡташтарына: «Хәтерегеҙгә һалып ҡуйығыҙ, был һеҙҙең буласаҡ данлыҡлы кешегеҙ»- ти.
Республика бәйгеһендәге еңеү һәм мәктәпте тамамлағандан һуң, 1964 йылда София йырсы булырға ныҡлы ҡарарға килә һәм Черновцы музыка училищеһының дирижёр-хор бүлегенә уҡырға инә (ул ваҡытта вокал факультеты булмай).
1964 йылда София Кремлдең Съездар һарайында сығыш яһау бәхетенә ирешә. Был ваҡытта Уралда, Түбәнге Тагилда Черновцы ҡалаһынан саҡырылған Анатолий Евдокименко хеҙмәт итә. Бына шул ваҡытта ул хеҙмәт иткән частҡа тышлығында баяғы сибәр ҡыҙ төшөрөлгән «Украина» журналының номеры килә. Армияға тиклем музыка мәктәбендә труба класын тамамлап, ансамбль төҙөргә хыялланған егет, демобилизациянан һуң ҡайтып, Софияны эҙләп таба. Черновцы университетында уҡыған осорҙа студенттарҙың эстрада оркестрының торбасыһы быға тиклем скрипка һәм цимбала оҙатыуында йырлаған София өсөн эстрада оркестры булдыра. София Ротару бөгөн дә үҙенең концерт программаларында заманса аранжировкалағы халыҡ йырҙарына етерлек урын бирә. Александр Броневицкийҙың Эдита Пьеха башҡарыуындағы «Әсәй» йыры ул саҡта уның беренсе эстрада йыры була.
== 1968—1973: халыҡ-ара танылыу ==
1968 йылда Черновцы музыка училищеһын тамамлаған Ротару ижади төркөм составында Болгарияла IX Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә ҡатнаша. Был сарала ул алтын миҙалға һәм халыҡ йырҙарын башҡарыусылар конкурсында беренсе премияға лайыҡ була. Болгар гәзиттәре "21 йәшлек София Софияны яуланы"тигән баш һүҙ менән сыға. Уның башҡарыуындағы украин халыҡ йыры «На камені стою» («Стою на камне») һәм молдаванса «Люблю весну», А. Пашкевичтың «Степом», Г. Георгицэның «Валентина» йырҙары юғары баһалана. Аҙаҡҡы йыры ошо залда ултырыусы беренсе ҡатын-ҡыҙ космонавт, Советтар Союзы Геройы Валентина Терешковаға арнала. Жюри рәйесе Людмила Зыкина Ротару тураһында: «Был йырсының киләсәге ышаныслы…»- ти.
Музыка училищеһын тамамлаған София шунда теория һәм сольфеджионан уҡыта башлай. Шул уҡ 1968 йылда София Ротару, Новосибирскиҙа практика үтеүсе Черновцы университеты студенты һәм эстрада оркестрының торбасыһы Анатолий Евдокименкоға кейәүгә сыға. Йәш ғаилә өс ай 105-се хәрби заводтың дөйөм ятаҡханаһында йәшәп тора. Анатолий Евдокименко Ленин исемендәге заводта, София Ротару ашнаҡсы булып эшләй, ә кистәрен «Ял» клубында йырлай. Практиканан ҡайтҡас, йәштәр Анатолийҙың ата-әсәһе менән ике бүлмәле квартирала йәшәйҙәр. 1970 йылдың 24 авгусында уларҙың улдары Руслан Евдокименко тыуа.[15]
1971 йылда "Укртелефильм"дың режиссёры Роман Алексеев «Червона рута» исемле музыкаль фильм төшөрә. София Ротару фильмдың төп героиняһы була. Композитор Владимир Ивасюктың һәм башҡа авторҙарҙың йырҙарын В. Зинкевич, Н. Яремчук һәм башҡа йырсылар ҙа башҡара. Картина телевизор ҡараусылар араһында ҙур уңыш ҡаҙана. Экрандағы сығышынан һуң, София Ротаруны Черновцы филармонияһына эшкә саҡыралар һәм үҙенең "Червона рута"ансамблен төҙөргә тәҡдим итәләр.
Һөҙөмтәлә улар, композитор Владимир Ивасюк менән берлектә, фольклор материалы нигеҙендә инструментарий һәм аранжировкалар ҡулланып, 1960—1970 йылдарҙағы поп-музыка стиленә хас йырҙар циклы ижад итәләр. Украина ССР-да Ротару ҙур популярлыҡ яулай. Украин яҙыусыһы Михаил Ивасюк: «Улымдың йырҙарын бөтә донъяға таратҡан молдаван ҡыҙы Соняның алдында беҙ баш эйәбеҙ» — тип меңәрләгән тамашасы тулы аудитория алдында уға рәхмәтен белдерә[16].
"Червона рута"ның дебюты совет космонавтарының Йондоҙҙар ҡаласығында үтә. Фәҡәт ошонда София Ротару һәм «Червона рута» ансамбле тәү башлап һынау тоталар. Шулай итеп, халыҡ йырҙарын заманса ритмда яңғыратыу совет эстрада сәнғәтендә өр-яңы йүнәлеш барлыҡҡа килеүҙең башланғысы була. Космонавт В. Шаталов коллегалары исеменән уға йыр ижадында ҙур уңыштар теләй. Артабан «Россия»Үҙәк концерт залы, Кремлдәр Һарайы, Эстрада театры сәхнәләре яулана. София Ротару үҙенең профессионал ижади хеҙмәт юлын 1971 йылдан алып иҫәпләй[16].
Уның йырҙарының авторҙары В. Ивасюк, музыка училищеһы студенты Валерий Громцев, "Смеричка"ВИА-нең етәксеһе Левко Дутковский, ә кәңәшселәре Черновцы филармонияһының директор урынбаҫары Пинкус Абрамович Фалик һәм уның ҡатыны УССР-ҙың атҡаҙанған артисы Сиди Львовна Таль була. Фалик ул заманда халыҡ-ара кимәлдәге иң абруйлы администраторҙарҙың береһе булып һанала.
"Червона рута"ның беренсе профессионал программаһы, ул заманда йәмғиәттә ҡабул ителгән «мөхәббәт, комсомол һәм яҙ» тематикаһынан тыш, "Враги сожгли родную хату"тигән йыры өсөн, худсовет тарафынан раҫланмай. Мәҙәниәт Министерлығы комиссияһы ла был программаны үткәрмәй. Шулай ҙа Фаликтың Мәскәүгә шылтыратыуынан һуң, "Червона рута"ны, бөтә тыйыуҙарға ҡарамай, «Звёзды советской и зарубежной эстрады» программаһына индерәләр. Ансамбль немец, болгар, чех, югослав компанияларына эләгә. Ташкентта тамашасылар уны сит ил кешеһе тип уйлайҙар һәм Советтар Союзында уға оҡшау-оҡшамауы, рус телендә ҡайҙа оҫта йырларға өйрәнеүе тураһында ҡыҙыҡһыналар[17].
Уның ижады интернационал совет мәҙәниәтенең сағыу бер өлгөһө булараҡ (этник сығышы молдаван, молдаван, украин, рус телдәрендә йырлай), совет хөкүмәте тарафынан яҡлау таба. Шулай уҡ күп миллионлы публиканың яратҡан йырсыһына әйләнгән Ротаруның радио һәм телевиденииела киң аудиторияға эйә була, әүҙем һәм даими рәүештә концерттар менән сығыш яһай.
1972 йылда «Песни и танцы Страны Советов» программаһына ингән София Ротару «Червона рута» менән бергә Польшала турнела ҡатнаша.
1973 йылда Болгариялағы Ҡояшлы Ярҙа үткәрелгән "Алтын Орфей"конкурсында Евгений Доганың «Мой город» йыры, Т. Русев һәм Д. Демьяновтың "Птица"йырын болгар телендә йырлап, беренсе премияға өлгәшә. 1973 йылда уға УССР-ҙың халыҡ артисы исеме бирелә. Румынса «Кодры» һәм «Мой город» йырҙары «Весенние созвучия — 1973» фильмында төшөрөлә.
1973 йылда «Мой город» йыры менән беренсе тапҡыр «Йыл йыры» фестиваленең финалына сыға (был йыр шунда уҡ Кишинёв ҡалаһының визит карточкаһына әйләнә).
== 1974—1979: яңы авторҙар һәм молдаванса лиризм ==
1970 йылдарҙан алып, София Ротару башҡарған йырҙар даими рәүештә "Йыл йыры"ның лауреаты тип таныла. Киң билдәле композиторҙар һәм шағирҙар менән ижади дуҫлыҡтың һөҙөмтәһе була улар. Арно Бабаджаняндың «Верни мне музыку» һәм «Твои следы», Алексей Мажуковтың— «А музыка звучит» һәм «Красная стрела», Павел Аедоницкийҙың — «Для тех, кто ждёт», Оскар Фельцмандың — «Только тебе», Давид Тухмановтың — «Аист на крыше», «В доме моём» һәм «Вальс», Юрий Саульскийҙың — «Обычная история» һәм «Осенняя мелодия», Александра Пахмутованың — «Темп», Раймонд Паулстың — «Танец на Барабане», Александр Зацепиндың — «Совсем как на Земле» һ.б йыр һөйөүселәр тарафынан яратып ҡабул ителә. Евгений Мартынов үҙенең «Лебединая верность», «Яблони в цвету» һәм «Баллада о матери» йырҙарын да тәү башлап София Ротаруға ышанып тапшыра.
Ротару башҡарыуындағы «Родина моя», «Счастье тебе, Земля моя» йырҙары совет патриотизмының иң сағыу өлгөһө булып ҡала.
1974 йылда София Ротару Кишинёвта Г. Музическу исемендәге дәүләт сәнғәт институтының Е. М. Богдановский һәм Л. В. Аксёнова етәкселегендәге хор дирижёры класын тамамлай (хәҙерге музыка, театр һәм һынлы сәнғәт Академияһы). Шул уҡ йылда Сопотта Халыҡ-ара йыр фестивалендә Борис Рычковтың «Воспоминание» һәм Владимир Ивасюктың "Водограй"йырҙарын башҡарып, еңеү яулай. Халина Фронцковяктың репертуарынан полякса «Кто-то» йыры өсөн (русса текст А. Д. Дементьевтыҡы) йырсы икенсе премияға лайыҡ була.
Үҙенең ижадында Ротару өсөн иң мөһиме — тамашасы менән үҙ-ара бәйләнешкә инеү. Быға ул, залға төшөп, тыңлаусылар менән бергә йырлау алымы аша өлгәшә. "Публиканың һине ҡабул итеүе — йырсы өсөн бөтә наградаларҙан ҡәҙерлерәк, " — ти София Ротару.
1974 йылғы "София Ротару"альбомы һәм «Песня всегда с нами» музыкаль телефильмы аша йырсының 1970 йылдарҙағы ижадында Львов композиторы Владимир Ивасюктың лирикаһы һәм Мәскәү композиторы Евгений Мартыновтың драматик йырҙарына өҫтөнлөк биреүе асыҡ күренә. Евгений Мартыновтың шағир Андрей Дементьев менән уртаҡ әҫәре— «Баллада о матери» — София Ротару башҡарыуында «Песня-1974» телевизион конкурсында лауреат була. Шулай уҡ попурри эсендә яңғыраған «Песня о моём городе» йыры икенсе тапҡыр фестивалдә лауреат була.
«Песня-1975» фестивалендә София Ротаруның «Лебединая верность» һәм"Яблони в цвету"йырҙары финалға сыға. «Смуглянка» йыры югослав Мики Ефремович менән бергә башҡарыла. Бер йылдан һуң, фестивалдең финалына «Верни мне музыку» һәм Анатолий Мокренко менән бергә йырлаған «Тёмная ночь» йырҙары үтә [18].
1975 йылда Украинской ССР-ы Коммунистар партияһының Черновцы өлкә комитеты менән килешмәүсәнлек сәбәпле, София Ротару «Червона рута» ансамбле менән Ялтаға күсә. Ғаиләләре менән һаман рәсми булмаған иҫкесә Яңы йылды билдәләгән өсөн, уның атаһы Михаил Фёдорович партиянан һәм эшенән сығарыла, ә ҡустыһы комсомолдан һәм университеттан ҡыуыла. Тап ошо мәлдә Ҡырымдағы гастролдәре ваҡытында йырсы Ҡырым филармонияһы директоры Алексей Чернышовтан солистка итеп эшкә, Ҡырым өлкә комитетының беренсе секретары Николай Кириченконан Ҡырымға күсеү тураһында саҡырыу ала [19]. Халыҡ араһында София Ротару Ялтаға астма сире башланыуы сәбәпле күскән, тигән хәбәр таралыуы буш ерлектән түгел: һыуыҡта көнөнә 3—4 концерт биреп йонсоған йырсы күҙгә күренеп ябыға[20][21].
1976 йылда София Ротаруға Украина ССР -ның халыҡ артисы һәм ЛКСМУ-ның Н. Островский исемендәге премия лауреаты исемдәре бирелә. 1975/76 йылғы Яңы йылда А. Изотов һәм С. Гершанованың "Зима"йырын башҡарып, ошо йылдан бирле йырсы Яңы йыл һайын «Голубой огонек» тамашаһының даими ҡатнашыусыһына әйләнә. 1976 йылда Мюнхен фирмаһы «Ariola-Eurodisc GmbH» (Sony BMG Music Entertainment)СССР-ҙан берҙән-бер йырсыны — София Ротаруны, немец телендә йырҙар яҙҙырырға саҡыра. Ул 1978 йылда Deine Zärtlichkeit исеме менән сыға һәм немец телендә —Михаэл Кунце һәм Энтони Монн авторлығындағы Deine Zärtlichkeit («Твоя нежность») и Nachts, wenn die Nebel ziehen («Ночью, когда расстилаются туманы») йырҙары була. Был авторҙар бер үк ваҡытта Аманда Лир, Карел Готт менән дә ижади берлектә хеҙмәт иткән була. «Песня-1976» фестиваленең лауреаттары булып, Ротаруның «Верни мне музыку» (А. Бабаджанян — А. Вознесенский) һәм Киев опера һәм балет театрының солисы Анатолий Мокренко менән дуэтта башҡарған "Тёмная ночь"йыры һанала.
1970 йылдар аҙағында Европаны (Югославия, Румыния, ГДР, ФРГ, Көнбайыш Берлин) таң ҡалдырған гастролдәре [22] үтә. 1979 йылдың көҙөндә генә София Ротару Мюнхендә һәм башҡа ҡалаларҙа 20-нән артыҡ концерт бирә. Көнбайыш Германия фирмаһы йырсыға итальян һәм француз йырҙарынан диск сығарырға тәҡдим яһай. Был ике тел дә Софияға үҙ молдаван теле кеүек бик яҡын була, сөнки улар өсөһө лә роман телдәр төркөмөнә ҡарай. Әммә ошо мәлдә Госконцерттан «тик совет йырҙарын ғына йырларға» тигән директива килә.
Көнбайыш фирмаһы менән ижади хеҙмәттәшлек тураһында рәсми мәғлүмәт 1980 йылдар уртаһында ғына,үҙгәртеп ҡороу заманы башланғас, пәйҙә була. Ҙур студия дискында яҙҙырыу өсөн, продюсерҙар Ротаруға немецсанан тыш, француз, итальян, инглиз телдәрендә мәҫәлән, Нино Ротаның "Крёстный отец"тан "Скажи, что любишь" йырын оригиналда йырларға тигән (Speak Softly Love)[23]тәҡдим яһай.
1977 йылда украин эстрадаһының символына әйләнәсәк пластинкаһы —сираттағы «Пісні Володимира Івасюка співає Софія Ротару» («София Ротару поёт песни Владимира Ивасюка») альбомы өсөн ВЛКСМ Үҙәк Комитетының премияһы менән бүләкләнә. «Песня-1977» конкурсында София Е. Мартынов һәм А. Дементьевтың «Чайки над водой», Д.Тухманова — Р. Рождественскийҙың"Родина моя" (йырҙың премьераһы 1 майҙағы "Голубой огонек"кисәһендә үткәрелгән була) йырҙары менән сығыш яһай. «Песня-1978» — О. Фельцман һәм Р. Рождественскийҙың «Только тебе», Ю. Саульский һәм И. Шаферандың «Обычная история», шулай уҡ чех йырсыһы Карел Готт менән дуэтта Е.Мартынова һәм А. Дементьевтың "Отчий дом"йырын йырлай [24].
1979 йылда «Мелодия» фирмаһы София Ротаруның йырҙарынан бер-нисә альбом сығара: LP «Только тебе», LP «София Ротару». «Ariola» студияһы музыка һөйөүсөләрҙе күптән көтөлгөн "Sofia Rotaru — Му tenderness"диск-гиганты менән ҡыуандыра. 1979 йылғы композициялары араһында композитор Давид Тухмановтың балалар хоры менән бергә башҡарылған"Дадим шар земной детям" һәм Роберт Рождественский һүҙҙәренә "Родина моя"йырҙары бик сағыу айырылып тора. 2000 йылда, үҙенең юбилей кисәһендә, Тухманов был турала: «Текст ғәҙәти булһа ла, хис-тойғолар яһалма түгел ине,» — тип иҫкә ала. София Ротару үҙе лә бер интервьюһында: "Был йыр, ысын мәғәнәһендә, Тыуған илгә һөйөү тураһында, " — тип әйтеп үтә. 1979 йылда йырсы тағы Ион Алдя-Теодоровичтың — «Crede mă» һәм Юрий Саульскийҙың — «Осенняя мелодия», А. Экимяндың— «А с чем сравнить любовь?» исемле композицияларын яҙҙыра. Һуңғыһы Д. Тухмановтың Н. Хикмәт һүҙҙәренә «Дадим шар земной детям» йыры менән 1979 йылғы "Песни года"конкурсының лауреаттары булып таныла.
1979 йылдың 18 майында, популярлығының сәскә атҡан сағында, Владимир Ивасюк үкенесле һәләк була. Уның «Червона рута» йырын башҡарыу Ротаруның бөтә сығыш программаларының визит карточкаһына әйләнеп, йолаға инә. София Ротару Ивасюк тураһында: «Уның кеүек композитор Украинала ҡабат булмаҫ инде…» — ти.[25]. Ивасюктыңһәләкәтле үлеменән һуң, йырсының репертуарына Молдова композиторҙары (мәҫәлән, ағалы-ҡустылы Теодоровичтар) әҫәрҙәре килеп инә. Билдәһеҙ сәбәптәр арҡылы София Ротару молдаван авторҙары, шул иҫәптән Евгений Дога, менән ижади хеҙмәттәшлекте өҙгәс, уныһы София Ротаруның тауышын нота буйынса компьютерҙа йыйыуҙары тураһында хәбәр тарата[26]. Төрлө телдәрҙә йырлаусы Ротаруның ниндәй милләткә (молдаванмы (румын), әллә украин мәҙәниәтенәме?) хеҙмәт итеүе тураһында ла бәхәстәр тыуа. Уны Рәсәйҙә лә «үҙенеке» тип иҫәпләнеләр, Әрмәнстанда хатта атҡаҙанғанлыҡ исеме бирергә лә йыйынғандары билдәле була. СССР тарҡалғас, 1991 йылда "Ротаруны нисек бүлергә " тигән шаярыу ҡатыш лаҡап йөрөгән имеш, тиһәләр ҙә, бөтә ғүмеренә Украинала (Маршинцы, Черновцы, Ялта, Киев) йәшәгән йырсы, молдаван сығышлы булыуынан танмайынса, үҙен Украина гражданы, тип атай.
== 1980—1985: йырсының күтәрелештәре һәм яңынан-яңы хеҙмәттәшлеге ==
1980 йылда София Ротару Токиолағы халыҡ-ара конкурста югослав телендәге «Обещание» йыры өсөн беренсе премияға лайыҡ була һәм "Почёт билдәһе"ордены менән бүләкләнә.
Йырсы үҙенең имиджы өҫтөндә эҙләнеүҙе дауам итә һәм, Александра Пахмутованың Николай Добронравов һүҙҙәренә яҙылған"Темп" йырын башҡарырға, сәхнәгә салбарлы костюмда сыға. Был совет ҡатын-ҡыҙ артистары араһында тәүге аҙым була. «Темп» һәм «Ожидание» йырҙары 1980 йылдың йәйендә Мәскәүҙә үтәсәк Олимпиаданың мәҙәни программаһына индерелә.[27] «Темп» шулай уҡ режиссёр Юрий Озеровтың «Баллада о спорте» исемле нәфис фильмына саундтрек булып инә. 1980 йылда йырсы, Н. Мозговойҙың «Мой край» һәм Ю. Саульский-Л. Завальнюктарҙың «Ожидание» йырҙарын башҡарып, тағы «Песня года» конкурсының финалына үтә[28].
1980 йылда «Молдова-фильм» студияһында «Где ты, любовь?» (тәүге атамаһы «Год призвания») фильмы сыға. Унда, башҡа бик күп йырҙары менән бергә, Софияның диңгеҙ эсендә түшәлгән тар ҡырсын һуҡмаҡтан, мотоциклдың артҡы ултырғысында дублёрһыҙ елеп үткән килеш, башҡарған «Первый дождь» йырының кадрҙары ла була. Автобиографик сюжетҡа ярашлы, фильмда ауылдан сыҡҡан йырсы, ансамблгә саҡырылып, халыҡ-ара кимәлдәге фестивалдә Р. Паулс һәм И. Резниктың «Где ты, любовь?» йыры менән гран-при яулай. Прокатта был фильмды 22 миллион тирәһе тамашасы ҡарай. Ошо уҡ йылда композиторҙар Е. Мартынов, О. Фельцман, А. Бабаджанян, Д. Тухмановтарҙың «Где ты, любовь?» фильмына ингән йырҙарынан альбомы сығарыла. 1980 йылда А. Мажуковтың «Красная стрела» композицияһы йәш шағир Николай Зиновьевтың эстрада жанрындағы дебюты була. Әммә был йыр Бөтә Союз радиоһының музыкаль редакцияһы етәксеһе Геннадий Черкасов тарафынан, уны София Ротару башҡарыуын оҡшатмау сәбәпле, эфирға сығарылмай. Шулай ҙа йыр, премьераһы зәңгәр экран аша күрһәтелеп, радиоэфирһыҙ ҙа популяр булып китә. 1981 йылда Вильнюста, XIV Бөтә Союзном кинофестиваленең нәфис фильмдар бүлегендә, совет композиторҙарының йыр ижадын популярлаштырыуы өсөн, әҫәр жюриның призына өлгәшә. Фильм София Ротаруның нәфис кинематография өлкәһендә тәүге тәжрибәһе булып ҡала. Критиктар тарафынан роль кире баһа алһа ла, фильм тамашасылар һөйөүөн яулай, ә унда яңғыраған «Красная стрела» (Алексей Мажуков музыкаһы, Николай Зиновьев һүҙҙәре), «Где ты, любовь?» (Раймонд Паулс музыкаһы, Ильи Резника һүҙҙәре), «Танец на барабане» (Раймонд Паулс музыкаһы, Андрей Вознесенский һүҙҙәре) йырҙары легендар йырҙар булып тарала.
Йырсының ижадының киләһе этабы — рок-музыка һәм 1981 йылда «Машина времени» ансамбле менән «Душа» фильмындағы А. Зацепин һәм А. Макаревичтың йырҙары аша, өр-яңы стиль эҙләүҙән ғибәрәт. Ялтала фильмдың төп ролен башҡарыу өсөн саҡырыу алһа ла, София Ротару унан баш тарта, сөнки ауырыуы көсәйеү ихтималынан, врачтар уға артабанғы сығыштарын туҡтатып торорға кәңәш итә.
Александр Бородянский һәм Александр Стефановичтар автобиографик сюжетты йырсының тормошондағы драматик хәл-ваҡиға — йырсының тауышы юғалыу сәбәпле, уның күңел донъяһындағы ҡиммәттәр алмашыныуына бәйләп, үҙгәртергә ниәт ҡора. Яңы сценарийҙы уҡығас, София Ротару, бер ни тиклем ваҡытҡа концерттарынан баш тартып, фильмға төшөргә ризалаша. Шулай итеп, авторҙар был музыкаль мелодрамала артистың шәхси тормошон һәм кеше-ара мөнәсәбәттәрҙе һүрәтләүҙән тыш, уның үҙ талантына мөнәсәбәте, ижадын яратҡан тамашасылары алдында яуаплылығы тураһындағы мәсьәләләрҙе лә күтәреп сыға. Фильмдың героиняһы йырсы Виктория Свободинаның партнёры актёр Ролан Быков ролендә ленинград актёры Михаил Боярский уйнай, ә уның яңы төркөмө ролендә «Машина времени» рок-группаһы ҡатнаша. Был фильмды прокатта 57 миллионға яҡын тамашасы ҡарай.[29]
1982 йылғы «Песня года»конкурсы финалына София Ротару П. Теодорович һәм Г. Виеруның «Melancolie», Р. Амирханян һәм Х. Закияндың «Вставайте!» йырҙары менән сыға. «Песня 1983» бәйгеһенә Ю. Саульский һәм Л. Завальнюктың «Счастья тебе, земля моя», А. Мажуков һәм Н. Зиновьевтың "А музыка звучит"йырҙары үтә[30].
1983 йылда Канадалағы концерты һәм Торонтолағы Canadian Tour альбомдарынан һуң, 1983 йылда София Ротару һәм уның коллективына биш йылға илдән сығыу тыйыла. Рәсми сәбәптәре билдәле булмаһа ла, Госконцерт сит илдәрҙән саҡырыуҙарҙы йә яуапһыҙ ҡалдыра, йә «ундай кеше бында эшләмәй» тигән яуап ебәрә тора [31].
1983 йылда София Ротару Ҡырымдағы колхоздар һәм совхоздарҙа 137 концерт ҡуя. Ҡырым өлкәһенең «Россия» колхозы һәм Молдава ССР-ының Мәҙәниәт министрлығы Ротаруның 1983—1984 йылдарҙағы концерт программаларын СССР-ҙың Дәүләт премияһына тәҡдим итәләр. 1983 йылда София Ротаруға Молдова ССР-ының халыҡ артисы исеме бирелә. Ошо уҡ йылда үҙе өсөн композитор Тудор Кирияк тарафынан махсус яҙылған көйҙө шағир Григоре Виеру менән бергә тыңлағанда, Ротару көйҙөң стилен романтикалы тип атауҙы хуп күрә. Ире, художество етәксеһе Анатолий Евдокименко ла ошондай фекерҙә булғас, шағир ҙа ризалаша. Тик ул, романтикалы, тип көйҙө түгел, ә йырсының үҙен атай. Romantică —румын телендә сифат-һүҙ, тимәк, «романтикалы».
1984 йылда "Romantică"йыры «Песня года» фестиваленә сығарылғандан һуң, йырсының күпселек соло программаларында урын ала. Композитор Д. Тухмановтың шағир В. Харитонов һүҙҙәренә яҙған икенсе «Не могу забыть» йырындағы Икенсе бөтә донъя һуғышында ҡатнашҡан яугир шәфҡәт туташы тураһында тыуҙырған образы өсөн, Ротару ГДР-ҙан «Пёстрый котёл» исемле ТВ программаһына саҡырыу ала һәм уны немец телендә башҡара.
1984 йылда LP "Нежная мелодия" исемле альбомында, Виеруның «Melancolie» («Нежная мелодия») әҫәре менән, йырсы иң тәүге имиджына кире ҡайта.
1985 йылда София Ротару «София Ротару» һәм "Нежная мелодия" альбомдары— СССР-ҙа бер йылда 1 млн экземплярлыҡ иң күп тираж менән һатылған пластинкалары өсөн Бөтә Союз «Мелодия» фирмаһының «Золотой диск» призын ала. Ошо йылда София Ротаруға Халыҡтар Дуҫлығы ордены тапшырыла.
«Песня-85» конкурсы финалына Д. Тухманов менән А. Поперечныйҙың «Аист на крыше» һәм Д. Тухманов менән А. Саед-Шахтың «В доме моём» йырҙары менән сыға [32].
== 1986—1989: европоп и хард-рок тулҡынында ==
1980 йылдар уртаһында ижадында бер ни тиклем һынылыш осоро күҙаллана. Йырсының ҡатнашлығындағы «Монолог о любви» (1986) музыкаль фильмы ижадының яңы зауыҡ йүнәлешенә ҡороу теләге менән һуғарыла. Бынан алдағы «Вас приглашает София Ротару» фильмынан айырмалы рәүештә, быныһында И. Покладаның «Течёт вода» композицияһы ғына фольклор характерында була һәм йондоҙға әүерелгән колхоз ҡыҙы имиджын сағылдыра (1985). «Монолог о любви» фильмында София Ротару виндсёрферс сифатында асыҡ дигеҙҙә дублерһыҙ «Amor» йырын башҡара. Саундтректар һәм музыкаль фильмдан йырҙарҙан торған 1986 йылғы «Монолог о любви» альбомы Ротаруның тәүҙән алып хеҙмәттәшлек иткән украин композиторы менән берлектә эшләгән һуңғы эше була. «Червона рута» ансамбленең йырсынан баш тартып, украин йыр сәнғәтенә ҡайтыуы Ротару һәм уның художество етәксеһе Анатолий Евдокименко өсөн көтөлмәгән хәл була. Бер интервьюһында София Ротару журналистың «Һеҙ берәй ваҡыт ҡурҡыныс хәлгә тарығанығыҙҙы хәтерләйһегеҙме?» — тигән һорауына: "Эйе, заманында Толик (А. Евдокименко) ойошторған «Червона рута» коллективының популярлығыбыҙҙың иң юғары нөктәһендә саҡта беҙҙе ташлауы — минең өсөн иң ҡурҡыныс ваҡиға булды. Улар, уңышҡа минһеҙ ҙә өлгәшерҙәренә өмөтләнеп, «Червона рута» исеме менән аҫтыртын рәүештә китеп, беҙгә хыянат ҡылдылар, " — тип үкенес белдерә.
1986 йылда композитор Владимиром Матецкий менән хеҙмәттәшлек итә башлағс, Ротаруның ижадында ҡырҡа үҙгәреш барлыҡҡа килә. Мәскәүле Владимир Матецкийҙың «Лаванда» һәм «Луна, луна» йырҙары— ул йылда СССР-ҙа иң популяр йырҙарҙан һанала. Ротару һәм Матецкийҙың уртаҡ «Золотое сердце» альбомы мәскәү студия музыканттар тарафынан яҙыла. София Ротару европоп стилендәге композицияларға («Было, но прошло», «Луна»), хатта хард-рок элементтарынаса күсә («Время моё», «Только этого мало»). Матецкий шағир Михаил Шабров менән авторҙаш булып, ысын мәғәнәһендә, Ротару менән хеҙмәттәшлектә монополия хоҡуғын яулайҙар һәм алдағы 15 лет дәүерендә, Ротаруның харизматик шәхесенә һәм уның баһалап бөткөһөҙ вокал үҙенсәлектәренә таянып, 1990—2000 йылдарҙағы концерт программаларына инәсәк иң талантлы әҫәрҙәрен тыуҙыралар. Яак Йоала менән дуэтта йырланған "Лаванда"нан башлап, был ижади берҙәмлектә «Луна, луна», «Было, но прошло», «Дикие лебеди», «Хуторянка», «Засентябрило», «Лунная радуга», «Звезды как звезды», «Ночной мотылёк», «Золотое сердце», «Жизнь моя, моя любовь» һ.б. йырҙар барлыҡҡа килә.
1985 йылда композитор Владимир Мигуля йырсы өсөн махсус «Жизнь» йырын яҙа. 1980 йылдар аҙағына үҙенең гастролдәрҙәге әүҙемлеге һәм музыкаль тулҡындарҙағы даимилығы һөҙөмтәһендә, С. Ротару объектив рәүештә, совет йыр сәнғәтенең лидеры тип таныла. 1988 йылдың 11 майында, заманса поп-йырсылар араһында беренсе булып, Софяи Ротару совет музыка сәнғәтен үҫтереүҙәге ҙур уңыштары өсөн, СССР-ҙың халыҡ артисы исеменә лайыҡ була.
Репертурында рус телендәге йырҙары күбәйеү менән бәйле, Украина уны ситкә ҡаға башлай. Милли мәҙәниәткә хыянат итеүҙә ғәйепләүҙәр, милләтселек тойғоларын шаштырыусы провакаторҙарҙың зыян күрһәтеү ихтималынан, Тыуған илендә 1989 йылда үтәсәк «Червона рута» фестивалендә ҡатнашыуҙан Ротару баш тарта. Милләт-ара мөнәсәбәттәрҙең ҡырҡыулашыуы сәбәпле, 1989 йылда Львов ҡалаһының «Дуҫлыҡ» стадионында София Ротаруға ҡарата низағтары булған тамашасылар төркөмө уны «София, тебя ждет кара!» тип яҙылған плакаттар һәм һыҙғырыуҙар менән ҡаршы ала. Был концерт ҡапма-ҡаршы яҡтарҙың ыҙғышы менән тамамлана [33].
Шуға ҡарамаҫтан, София Ротару украин телендә йырлауын да дауам итә һәм ул йырҙарын даими рәүештә концерт программаларының беренсе өлөшөндә башҡара: Н.Мозговойҙың («Край», «Минає день»), А. Близнюктың («Эхо верности»), И. Покладаның («Тече вода», «Бал разлучённых сердец»), һуңғараҡ — Р. Квинтаның («Чекай», «Одна калина», «Туман») әҫәрҙәре шундайҙарҙан була. Ошо осорҙа үҙенең тамашасыларына ул яңы программа әҙерләй: Ивасюктың һәм башҡа киң билдәле украин композиторҙарының һәм шағиҙарының украин телендәге был йырҙары 1991 йылда сығасаҡ «Романтика» альбомына инә. «Червона рута», «Черемшина», «Кленовий вогонь», «Край», «Сизокрилий птах», «Жовтий лист» кеүек, украина эстрадаһының классикаһына әйләнгән йырҙарынан һуң, милләәттәштәре тарафынан уға ғәйеп өйөүҙәр туҡтала .
1991 йылда Ротаруның Матецкий менән бергәлектә — ул осорҙа иң модала булған хард-рок һәм метал стилистикаһындағы йырҙарҙан төҙөлгән LP «Караван любви» ("Sintez Records" фирмаһы , Рига, Латвия) йыйынтығы әҙер була. Бер үк ваҡытта был альбом менән бергә, СССР тарҡалырҙан алда һуңғы эштәре, «Золотое сердце» исемле музыкаль телефильм һәм концерт программаһы ла сыға.
Союздың тарҡалыуы София Ротаруның гастролдәре менән бәйле географияһына ла үҙгәреш кертә. СССР Мәҙәниәт Министрлығы артистарға «эҫе нөктәләргә» гастролдәргә сығыу бурысын йөкмәтә. Ротару «Друзья остаются друзьями» һәм «Караван любви» программаларын Вильнюс, Рига, Таллин, Тбилиси, Баку һәм Ереван ҡалалары өсөн әҙерләй. Уңайлыҡтары булмаған шарттарҙа сығыштар яһау сәбәпле, ул саҡта София Ротару үпкәһенә һалҡын алдыра. Был осор тураһында йырсы: «Тамашасылар араһына залға төшмәҫкә мине алдан иҫкәртә торғайнылар, хатта һаҡсыларым була ине…Ләкин — һин үҙең кешегә ни менән киләһең, улар ҙа һиңә шуның менән түләйҙәр, икәнен мин яҡшы белә инем»- тип иҫкә ала.
80-се йылдар аҙағындағы бер йыйылма концертта София Ротару «Тодес» балетының сығышына иғтибар итә һәм уларға хеҙмәттәшлек тураһында тәҡдим яһай. Биш йыл дауамындағы хеҙмәттәшлек осоронда «Тодес»тың бейеүҙәре уның сығыштарын биҙәй һәм тамашасыларының күңеленә хуш килә. Балеттың художество етәксеһе Алла Духова әйтеүенсә, «Тодес» балеты, Ротару ярҙамы менән, үҙенең ижадында уңыштарға өлгәшә.
== 1991—1999: яңырыу осоро ==
1991 йылда София Ротару Мәскәү тамашасылары өсөн үҙенең юбилей программаһын ҡуя. Ижадының 20 йыллығына бағышланған был сарала сәхнәлә йырсы лазер графикаһы, шәмдәр менән биҙәлгән фантастик декорациялар араһынан килеп сыға. Барыһы ла «Червона рута»легендаһын хәтерләтеп тора. «Цветы Софии Ротару» исемле юбилей концерты «Россия» Дәүләт Үҙәк Концерт Залында үтә. Үҙәк телевидение был программаның трансляцияһын күрһәтә, шулай уҡ концерттың телеверсияһы ла видеояҙмала сығарыла. Үҙенең концерт программаларын төҙөү йолаһына тоғро ҡалып, йырсы уның беренсе бүлегендә, ғәҙәттәгесә, йәшлек йырҙарын башҡара. Улар араһында Ивасюктың йырҙарының ремикс-версиялары һәм киң билдәле украин композиторҙары һәм шағирҙарының классикаға әйләнгән эстрада әҫәрҙәре украин телендә яңғырай: «Червона рута», «Черемшина», «Кленовий вогонь», «Край», «Сизокрилий птах», «Жовтий лист». Яңы йырҙарҙан «Танго», «Дикие лебеди» һ.б. башҡарыла. Концертта Ротару менән заманында «Червона рута» фильмында төшкән«Смеричка»ансамбле лә ҡатнаша. Икенсе бүлек «Эхо» йыры менән тамамлана.
СССР тарҡалғандан бирле, табыш алыу өлкәһенә әйләнгән музыка донъяһында йырсы Рәсәйҙә шоу-бизнеста төп урынды биләүҙән туҡтамай, шулай уҡ Европалағы һәм АҠШ-тағы рус телле диаспорала ла даими аудиторияһын һаҡлап ҡала ала. 1992 йылда Ротару башҡарыуында— Владимир Матецкий музыкаһы һә Михаил Шабров һүҙҙәренә«Хуторянка» исемле супер-хит сығарыла.
Артабан йырсы филармониянан китеп, Ялтала үҙенең шәхси студияһында эшләй. 1993 йылда иң яҡшы йырҙарынан торған «София Ротару» һәм «Лаванда», һуңғараҡ— «Золотые песни 1985/95» һәм «Хуторянка» исемле CD-йыйынтыҡтары сыға. 1995 йылда София Ротару ОРТ телекомпанияһының «Старые песни о главном»тигән музыкаль фильмында ҡатнаша (режиссёры Дмитрий Яковлевич Фикс, продюсеры Константин Эрнст). Унда йырсы И. Дунаевскийҙың М. Исаковский һүҙҙәренә «Каким ты был» йырын башҡара. 1996 йылдң авгусында София Ротару Украина Президентының Почёт билдәһенә лайыҡ була. Шул уҡ йылда «Песня-96» конкурсында София Ротару «1996 йылдың иң яҡшы эстрада йырсыһы» тип таныла һәм Клавдия Шульженко исемендәге махсус приз менән бүләкләнә. 1996 йылғы конкурстың финалына Николай Денисов һүҙҙәренә Лора Квинт яҙған«Ночь любви» һәм Михаил Файбушевич һүҙҙәренә Владимир Матецкийҙың «Нет мне места в твоём сердце» исемле йырҙары үтә. Ошонда уҡ «Лебединая верность» йыры ла башҡарыла.
1997 йылда София Ротару «Иванушки International»төркөмө менән бергә «Москва майская» (Д. һәм Дм. Покрасс музыкаһы, В. Лебедев-Кумач һүҙҙәре) йырын башҡарып, НТВ телекомпанияһының «10 песен о Москве»музыкаль фильмында ( Леонид Парфёнов һәм Джаник Файзиев проекты)ҡатнаша.
1997 йылда София Ротару Ҡырым Автономиялы Республикаһының почётлы гражданины тип таныла, тағы Украина Президенты Л. Кучманың почётлы призына эйә була һәм,молдаван эстрада йыр сәнғәте («Пісенний вернісаж») үҫешенә ҙур өлөш индергәне өсөн, Молдова Республика Ордены кавалеры исемен ала.
1997 йылдың 16 сентябрендә 77 йәшендә София Ротаруның әсәһе, Александра Ивановна Ротару, вафат була. Был ваҡиға алдынан София Ротару бер-нисә концерт графиктарындағы сығыштарын һәм гастролдәрен туҡтатып тора.
«Песня-97» конкурсы финалында «Твои печальные глаза» (Владимир Матецкий музыкаһы, Лилиана Воронцова һүҙҙәре), «Было время» (Владимир Матецкий музыкаһы, Михаил Файбушевич һүҙҙәре) һәм «Свитерок» (Владимир Матецкий музыкаһы, Александр Шаганов һүҙҙәре) йырҙары башҡарыла.
1998 йылда «Extraphone» лейблында София Ротаруның, «Люби меня» исеме аҫтында беренсе рәсми (номерлы) CD -альбомы сығарыла. Ошо йылдың апрелендә Мәскәүҙең Кремль Һарайында Ротаруның «Люби меня» исемле яңы соло программаһының премьераһы үтә. Шулай уҡ 1998 йылда София Ротаруға Украиналағы Халыҡ-ара премиялар Фондының «Ер йөҙөндә изгелек таратыусы» номинацияһында «Николай Чудотворец Ордены» тапшырыла. София Ротару Черновцы ҡалаһының почётлы гражданины тип таныла. Тамашасыларына Николай Расторгуев менән дуэтта «Засентябрило»йырын тәҡдим итә.
1999 йылда «Star Records» лейблы йырсының «Звёздная серия» мираҫынан тағы CD-йыйынтығын сығара. 1999 йыл һөҙөмтәләре буйынса, София Ротару Украинаның «Традиционная эстрада»номинацияһында иң яҡшы йырсы тип танылып, «Золотая Жар-птица»һәм «Ватандың поп-музыкаһын үҫтереүсе» махсус приздары менән бүләкләнә. Ошо уҡ йылда йыр ижадындағы айырым шәхси ҡаҙаныштары, оҙаҡ йылдар дауамындағы фиҙакәр концерт хеҙмәткәрлеге, юғары кимәлдәге башҡарыусы оҫталығы өсөн III дәрәжәле княгиня Ольга ордены менән бүләкләнә. «Рус биографик институты» йырсыны «1999 йыл Кешеһе» тип ололай.
== 2000—2006: музыкаль лидерлыҡ осоро ==
2000 йылда Киевта София Ротару «XX быуат Кешеһе», «XX быуаттың иң яҡшы украина эстрада йырсыһы», «Украинаның Алтын тауышы», «Прометей — престиж» премияһы Лауреаты, «Йыл Ҡатын-ҡыҙы» тип таныла. Ошо уҡ йылда «Рәсәй эстрадаһы үҫешендәге айырым ҡаҙаныштары өсөн»,София Ротару «Овация» премияһы Лауреаты була. 2000 йылдың авгусында йырсының рәсми сайты булдырыла.
2001 йылдың декабрендә, ижады хеҙмәтенең 30 йыллығы айҡанлы, София Ротару «Жизнь моя — моя любовь!» исемле яңы соло концерт программаһын сығара. Был концертында, Ротару-режиссёр һәм Ротару-йырсы үҙенең өр-яңы йырҙарын һәм элекке хиттарын заманса башҡарып, тамашасыларын 1970 йылдар экспрессияһынан 1980 йылдар лиризмына, артабан 1990 йылдар драйвына сәйәхәт иттерә. Күп йырҙары, нисә йылдар элек башҡарылыуына ҡарамаҫтан, «ретро» форматына инеп бөтмәй, йырсының һәр концерт программаһында яңыса яңғырай. Программаның премьераһы Мәскәүҙә 13—15 декабрҙә Кремль Дәүләт Һарайында үтә. Яңы «Жизнь моя — моя любовь …»соло программаһы менән София Ротару тағы Рәсәйҙең башҡа ҡалаларында, Украинала һәм Германияла сығыш яһай. Йырсының был программаһы — уның ҡуйыусы режиссёр сифатындағы тәүге эше була. Был һынауҙы ул ҡуйыусы рәссам Борис Краснов менән ижади берлектә йырып сыға.
Соло концерттары алдынан, Мәскәүҙең «Крупный план» исемле кино-видеоберләшмәһе 1981 йылда «Мосфильм» киностудияһы тарафынан төп ролдә София Ротару ҡатнашлығындағы төшөрөлгән «Душа»фильмының видеоверсияһын күрһәтә. СССР дәүерендә прокатта 5-се урын яулаған фильм 2009 йылда Ротаруның иң уңышлы кино-эше тип табыла.
2002 йылда «Жизнь моя, моя любовь» исемле йыры менән, Ротару ОРТ каналы ойошторған «Новогодний Огонёк» тапшырыуын асып ебәрә. 20 ғинуарҙа йырсының «Жизнь моя — моя любовь» юбилей соло программаһының телеверсияһы премьераһы үтә.
София Ротаруның 2 мартта «Метелица» кәйеф-сафа ҡороу комплексындағы клуб- концерты Мәскәүҙең мәҙәни тормошонда үҙенсәлекле ваҡиға була. 6 мартта Украина Президенты Л. Д. Кучма, «фиҙакәр хеҙмәте, юғары профессионализмы һәм Халыҡ-ара ҡатын-ҡыҙҙар көнө айҡанлы», София Ротаруны I дәрәжәле княгиня Ольга ордены менән бүләкләй. Апрелдә йырсының, Бөтә Рәсәй буйынса гастролдәр турнеһының, Алыҫ Көнсығыштан алып, Рәсәйҙең көньяҡ региондары үҙ эсенә алған беренсе өлөшө, башлана. Турҙың икенсе яртыһы 2002 йылдың сентябрендә, Германия ҡалаларына гастролдәр алдынан, үтә.
2002 йылда «Я тебя по-прежнему люблю» исемле яңы альбомы сыға. Альбомдың рәсми танылыуы 23 апрелдә Мәскәүҙең «Extraphone»студияһында үтә. Был альбомға керәсәк йырҙарҙы ижад итеү өсөн, Руслан Евдокименко, талантлы йәш авторҙар Руслан Квинта менән Дмитрий Маликовты саҡыра һәм улар ярҙамында, продюсерлыҡҡа тәжрибә туплай. Шулай ҙа был йыйынтыҡҡа ингән композицияларҙың күбеһе, быныһынан алда, 1998 йылда, сыҡҡан«Люби меня» альбомындағы кеүек, композитор Владимир Матецкийҙыҡы була. Яңы тыуған ейәнсәренә бағышлаған«Девчонки с гитарой»исемле йәштәр драйвы, Римма Казакова авторлығындағы «Не спросишь» һәм R&B стилендәге «Жизнь моя, моя любовь»йырының ремикстары менән бергә, София Ротаруның 30 йыллыҡ ижадында тәүгә яҙыла. Тираждың бер өлөшө уның «Отпусти»исемле яңы йырының бонус-трегы һәм ҡултамғалы плакаты менән бергә, эксклюзив бүләк рәүешендә, махсус биҙәлеш менән сығарыла.
24 майҙа Киевтең Халыҡ-ара мәҙәниәт һәм сәнғәт бинаһы алдында, Украинаның Йондоҙҙар Аллеяһын асыу тантанаһында «София Ротару йондоҙо» ҡабындырыла. София Ротаруның тыуған көнөндә, 7 августа, «украин дәүләтенең милли сәнғәтен байытыусы шәхси ҡаҙаныштары, милли-мәҙәни традицияларҙы һаҡлау һәм украин халҡының мираҫын үҫтереүҙә фиҙакәр хеҙмәте өсөн», уға дәүләттең иң юғары «Украина Геройы» исеме бирелә. 2002 йылдың 9 авгусында «эстрада сәнғәтен һәм рәсәй- украина мәҙәни бәйләнештәрен үҫтереүгә индергән ҙур өлөшө» өсөн, Рәсәй Федерацияһының Президенты Указы менән София Ротаруға Почёт ордены тапшырыла.
17 августа Ялта ҡалаһы көнөндә, Киевтан махсус килтерелгән яҡтылыҡ, лазер, пиротехника эффекттары менән биҙәлгән «Авангард» стадионында, София Ротару 6 мең тамашасы алдында сығыш яһай. Ошо уҡ йәйҙә Мәскәүҙә, «Extraphone» лейблында «Золотые песни 85-95» һәм «Хуторянка» альбомдарының үҙгәртелгән версиялары сыға. Тираждың күпмелер өлөшө, бүләккә бонус-трек һәм София Ротаруның ҡултамғаһы ҡуйылған плакаты менән бергә, тарала.
23 октябрҙә, сираттағы инсульт кисереп, Киев клиникаһында, София Ротаруның ире Анатолий Кириллович Евдокименко вафат була. Был ваҡиғанан һуң, София Ротару бөтә концерт һәм телевидение сығыштарын туҡтата, «Золушка» мюзиклында киноға төшөүҙән баш тарта, 30 йыл эсендә беренсе тапҡыр, «Йыл йыры» фестиваленең финалында ҡатнашмай. Ауыр юғалтыуҙан һуң, Ротару, ваҡытлыса, гастролдәренә лә сығыуҙан туҡтарға мәжбүр була.
25 декабрҙә Мәскәүҙә «Extraphone» лейблында сыҡҡан «Снежная Королева» йыйынтығының рәсми презентацияһы үтә. Тираждың бер өлөшөн йырсының плакаты өҫтәлгән эксклюзив бүләк альбомдар рәүешле сығарыла.
2002 йылда режиссёр Валериу Гаджиуҙың «Молдова-Фильм»киностудияһында 1980 йылда төшөргән «Где ты, любовь?»фильмының видеоверсияһына рәсми релиз сыға. Фильмдың видеоверсияһын «АРЕНА корпорацияһы» нәшер итә. Төр ролдәрҙә София Ротару, Григоре Григориу, Константин Константинов, Евгений Меньшов, Екатерина Каземирова, Виктор Чутак уйнай. Йырсы үҙенең күп йырҙары өсөн бек-вокал яҙған гитарист Василий Богатырев менән хеҙмәттәшлек итә башлай.
2002 йылда Гэллап Институтының социологик хеҙмәте үткәргән тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһе күрһәткәнсә, Рәсәйҙең иң популяр башҡарыусылары һәм төркөмдәре араһында София Ротару икенсе урынды биләй.
2003 йылдың 11 апрелендә украин авторҙары Олег Макаревич һәм Виталий Куровский үҙҙәренең «Белый танец» композицияһын София Ротаруға тәҡдим итә. Ижадының яңы этабы Мәскәүҙәге «Россия» концерт залының алдындағы аллеяла уның исеменә бағышланған йондоҙ ҡуйыуҙан башлана. Композиторҙар Руслан Квинта («Одна калина»), Олег Макаревич («Белый танец»), Константин Меладзе («Я же его любила», «Один на свете») һәм шағир Виталий Куровский Ротару менән хеҙмәттәшлек итеүсе төп авторҙар рәтенә инә. Ошо уҡ йылда София Ротаруның украин, молдаван/румын телдәрендә башҡарған йырҙарынан төҙөлгән һәм иренең рухына бағышланған «Единственному» исемле альбомы һәм «Листопад»йыйынтығы нәшер ителә.
2004 йылда, дүрт йыллыҡ тәнәфестән һуң, София Ротару Чикагола һәм Атлантик-Ситила иң абруйлыТадж-Махал театр-казиноһында ике ҙур соло-концерт бирә. [34]
2004 йылдау «Небо — это Я» һәм «Лаванда, Хуторянка, далее везде…», 2005 йылда — «Я же его любила»альбомдары донъя күрә.
2004, 2005[35] һәм 2006[36] йылдарҙа социологик агентстволар рейтингыһында София Ротару Рәсәй тамашасыларының иң яратҡан йырсыһы иҫәбендә була.
== 2007: 60 йәшлек юбилейынан һуңғы ижади осоро==
2007 йылдың 7 авгусында София Ротару үҙенең 60-йәшлек юбилейын билдәләй [37]. Уны яратҡан йөҙәрләгән тамашасылары, билдәле артистар һәм сәйәсмәндәр, уны
ҡотлар өсөн, ер йөҙөнөң төрлө мөйөштәренән Ялтаға ашыға. Украина Президенты В. Ющенко София Ротаруны II дәрәжәле «За заслуги» ордены менән бүләкләй. Юбилей айҡанлы тантаналы ҡабул итеүҙәр Ливадий һарайында уҙғарыла.
Йырсыны данлауҙар сентябрь айында Сочила йәш башҡарыусыларҙың музыкаль конкурсында («Пять звёзд») дауам итә, конкурстың бер көнө уның ижадына бағышлана. 2007 йылдың октябрендә Кремль Дәүләт Һарайында, Рәсәйҙең һәм Украинаның бик күп билдәле артистары ҡатнашлығында, С. Ротаруның юбилей концерттары үтә.2007 йылда Рус радиоһының «Золотой граммофон» дүрт аҙна дауам иткән чартында «Я твоя любовь» синглы беренсе урынға сыға[38]. 2008 йылдың мартынан майға ҡәҙәре София Ротару Рәсәй буйлап юбилей турнеһында сығыштар ҡуя.
2011 йылдың октябрендә София Ротару юбилей концерттарын Мәскәүҙә (Ҙур Кремль һарайы) һәм Санкт-Петербургта (Боҙ һарай)дауам итә. Концерттар ижадының 40-йыллығына арнала.
Хәҙерге ваҡытта Ротару дөйөм концерттарҙа һәм телепрограммаларҙа ҡатнаша, һирәкләп, ҙур булмаған гастролдәр турына ла сыға. Соло концерттарында, ҡайһы саҡта ғына музыкаль коллективы ярҙамында дабл-трек ҡулланып, йышыраҡ тик тере тауышҡа йырлай. 1973—2011 йылдарҙа (2002 -ән башҡа) үткәрелгән «Йыл йыры» фестивале тарихында, уның финалында башҡарған йырҙарын иҫәпләп сығарыу шуны асыҡлай: 38 фестивалдә, барлығы 83 йыр башҡарып, бөтә ҡатнашыусылар араһында Ротару абсолют рекорд яулаған[39].
София Ротаруның 2012—2013 йылдарҙағы ҙур юбилей гастролдәре
2012 йылда артис, Рәсәй ҡалалары буйлап, юбилей турына сыға. Октябрҙә концерттар Томск, Омске, Барнаул, Түбәнге Новгород, Екатеринбург тамашасыларын йыя. «Кремль концерт» компанияһы юбилей турының ойоштороусоһы була. 2013 йылдың март аҙағында Ротару Рәсәй һәм Ҡазаҡстан ҡалаларында гастролдәрҙә йөрөй .
2013 йылдың 2 сентябрендә София Ротару, композитор Руслан Квинта менән хеҙмәттәшлек итеүенең 10-йыллығына арналған өр-яңы «Прости» синглын сығара. 28 октябрҙән София Ротаруның рәсми сайты тергеҙелә. Аудио- видеоматериалдар күбәйә. 2013 йыл аҙағына Ротару авторҙаштары Р. Квинта һәм В. Куровский менән «Ты самый лучший» исемле яңы йырын сығара. Ул тере инструменттар ярҙамында, гуцул этникаһы стилендә, башҡарыла. 2013—2014 йылғы Яңы йыл төнөндә Ротару «Россия» телевидениеһының «Беренсе канал»ында яңы йыры менән сығыш яһай.
2014 йылдың 24 ғинуарында, 1998 йылдарҙа яҙылып та, бер ҡайҙа һәм бер ҡасан яңғырамаған, украин телендә йырлаған «Прощай»йыры башҡарыла.
== 1962—1967: карьераһының башы һәм украинса поп-фолк ==
== 1968—1973: халыҡ-ара танылыу ==
== 1974—1979: яңы авторҙар һәм молдаванса лиризм ==
== 1980—1985: йырсының күтәрелеүе һәм яңы хеҙмәттәшлеге ==
== 1986—1989: европоп и хард-рок тулҡынында ==
== 1991—1999: яңырыу осоро ==т
== 2000—2006: музыкаль лидерлыҡ ==
== 2007: 60 йәшлек юбилей ==
== Ғаилә хәле ==
== Сәхнә исеме ==
== Сәйәсәт ==
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
== Маҡтаулы исемдәре ==
=== Наградалары ===
=== Приздары һәм премиялары ===
== Бағышлауҙар ==
== Дискография ==
== Фильмография ==
=== Музыкаль телефильмдары ===
=== Нәфис фильмдары ===
=== Вокал ===
== «Йыл йыры» фестивалдәрендә ҡатнашыуы ==
== «Алтын граммофон» музыкаль премиялары ==
== Видеография 1981—2010 ==
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
== Һылтанмалар ==
34eiuv0nvswtf8r5oevh1nl8s8gdioh
ГОЭЛРО
0
136036
1148952
1146890
2022-08-07T09:49:26Z
Matsievsky
10891
/* Филателияла */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
[[Файл:RIAN_archive_763450_"GOELRO_Plan"_poster.jpg|мини|300x300пкс|Александр Лемещенконың «ГОЭЛРО планы» плакаты, [[1 май]] [[1967 йыл]] ([[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]]: «[[Коммунизм]] — ул совет власы плюс бөтә илде электрлаштырыу»).]]
'''ГОЭЛРО́''' (ҡыҫҡ. {{lang-ru|Государственная комиссия по электрификации России}}, йәғни Рәсәйҙе электрлаштырыу буйынса дәүләт комиссияһы) — 1917 йылғы [[Октябрь революцияһы]]нан һуң РСФСР-ҙы электрлаштырыу буйынса дәүләт планы. Рәсәйҙе электрлаштырыу буйынса дәүләт комиссияһы тарафынан [[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]] ҡушыуы буйынса һәм уның етәкселеге аҫтында эшләнә. Халыҡ Комиссарҙары Советы декреты менән йыйылған VIII Бөтә Рәсәй электротехниктар съезы тарафынан хуплана<ref name="Shatelen">[http://www.booksite.ru/elektr/1946/1946_10.pdf М. А. Шателен Знаменательная дата в развитии электрификации СССР. К 25-летию VIII Всероссийского электротехнического съезда//Журнал Электричество 1946 г N 10]</ref>. ГОЭЛРО планы бер ни тиклем иҫкәрмәләр һәм өҫтәмәләр менән Халыҡ Комиссарҙары Советы тарафынан ҡабул ителә, ул [[1921 йыл]]дың 21 декабрендә «Рәсәйҙе электрлаштырыу планы тураһында» ҡарар ҡабул итә<ref>[http://www.booksite.ru/elektr/1981/1981_10.pdf П. Г. Грудинский Первый съезд советских электротехников. К 60-летию 8-го Всероссийского электротехнического съезда//Журнал Электричество 1981 г N 10]</ref>.
Аббревиатура йыш ҡына ''Государственный план электрификации России'' тип, йәғни ГОЭЛРО комиссияһы продукты тип тә тарҡатыла.
== Тарихы ==
Ҡайһы бер сығанаҡтарға ҡарағанда, Рәсәйҙе киң күләмле электрлаштырыу проекты [[Октябрь революцияһы|1917 йылғы революцияға]] тиклем үк<ref>{{Cite web|title=Кто же был инициатором и вдохновителем электрификации России|url=http://science.ng.ru/tech/1999-12-15/6_electrofication.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071225104354/http://science.ng.ru/tech/1999-12-15/6_electrofication.html|archivedate=25.12.2007|last=Корякин|first=Юрий|lang=ru|publisher=НГ-наука|date=20.06.2001|accessdate=2012-05-01}}(рус.)<span id="cxmwATA" tabindex="0">.</span> <span id="cxmwATA" tabindex="0"> НГ-наука</span> <span id="cxmwATA" tabindex="0">(20.06.2001).</span> <small id="cxmwATA" tabindex="0">[http://science.ng.ru/tech/1999-12-15/6_electrofication.html Тәүге сығанаҡтан] архивланған 25 декабрь 2007.</small> <small id="cxmwATA" tabindex="0">1 май 2012 тикшерелгән.</small></ref> Петербург электр компанияһында эшләгән немец инженерҙары тарафынан әҙерләнгән, фараз ителеүенсә, [[Беренсе донъя һуғышы]] (1914—1918) ваҡытында һуғыш сығымдары күп булғанлыҡтан уны тормошҡа ашырып булмай. Икенсе бер мәғлүмәттәргә ҡарағанда, [[1916 йыл]]да Рәсәй тәбиғи етештереү көстәрен өйрәнеү комиссияһының энергетика бүлеге эшләгән әҙерләмәләр ГОЭЛРО планының нигеҙенә һалына. Был бүлек [[1930 йыл]]да СССР Фәндәр академияһының Энергетика институтына әйләндерелә<ref>{{Мәҡәлә|автор=Козлов Б. И.|заглавие=Вклад Академии Наук в индустриализацию России|ссылка=http://www.ihst.ru/projects/sohist/papers/koz00vr.htm|язык=ru|издание=[[Вестник Российской академии наук|Вестник РАН]]|тип=журнал|место={{М.}}|год=2000|номер=12|страницы=1059—1068}}</ref>.
[[1920 йыл]]да, бер йыл да үтмәҫтән<ref name="autogenerated2">План электрификации РСФСР (Издательство: Госполитиздат, Изд. 2-е, 1955 г., — 667с.)</ref><ref name="autogenerated1">Энергетика России (1920—2020 гг.). Том 1. План ГОЭЛРО. — М.: ИД Энергия, 2006. — 1067 с.</ref> ([[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы|граждандар һуғышы]] (1917—1922/1923) һәм интервенция ваҡытында), [[РСФСР-ҙың Халыҡ Комиссарҙары Советы|РСФСР хөкүмәте]] тарафынан [[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]] етәкселеге аҫтында илде электрлаштырыуҙың перспектив планы эшләнә. Г. М. Кржижановский етәкселегендәге Рәсәйҙе электрлаштырыу планын эшләү буйынса дәүләт комиссияһы ойошторола. Комиссия эшенә ике йөҙләп ғалим һәм инженер йәлеп ителә. [[1920 йыл]]дың декабрендә комиссия эшләгән план Советтарҙың VIII Бөтә Рәсәй съезы тарафынан хуплана, бер йылдан уны Советтарҙың IX Бөтә Рәсәй съезы раҫлай.
ГОЭЛРО энергетиканың ғына түгел, бөтә иҡтисадтың үҫеш планы була. Унда предприятиелар төҙөү, был төҙөлөштәрҙе бөтә кәрәк нәмә менән тәьмин итеү, электроэнергетиканы алдан үҫтереү ҡарала. Былар һәммәһе территорияларҙы үҫтереү пландары менән бәйләнә. Улар араһында [[1927 йыл]]ға планлаштырылған Сталинград трактор заводы ла була. Был план сиктәрендә Кузнецк күмер бассейнын үҙләштереү башлана, уның тирәһендә яңы сәнәғәт районы ҡалҡа. Совет хөкүмәте ҡатнашыусыларҙың ГОЭЛРО-ны үтәү инициативаһын хуплай. Электрлаштырыу менән шөғөлләнеүселәр һалым льготаларына һәм дәүләт кредиттарына иҫәп тота ала.
10—15 йылға иҫәпләнгән ГОЭЛРО 1,75 млн кВт дөйөм ҡеүәтле 30 район электр станцияһын (20 ТЭС һәм 10 ГЭС) төҙөүҙе күҙҙә тота. Планға Штеровка, Кашира, Түбәнге Новгород, Шатура һәм Силәбе район йылылыҡ электр станцияларын, Түбәнге Новгород, Волхов (1926), Днепр ГЭС-тарын, Свирь йылғаһында ике станцияны төҙөү индерелә. Проект сиктәрендә иҡтисади районлаштырыу үткәрелә, ил территорияһының транспорт-энергетик каркасы билдәләнә. Проект төп һигеҙ иҡтисади районды (Төньяҡ, Үҙәк сәнәғәт, Көньяҡ, Волга буйы, Урал, Көнбайыш Себер, Кавказ һәм Төркөстан) солғай. Бер ыңғайҙан илдең транспорт системаһы ла үҫтерелә (иҫке тимер юлдарҙы магистралләштереү һәм яңыларын һалыу, [[В. И. Ленин исемендәге Волга-Дон каналы|Волга-Дон каналын]]төҙөү).
ГОЭЛРО проекты Рәсәйҙә индустриалләштереүгә нигеҙ һала. План [[1931 йыл]]ға нигеҙҙә ваҡытынан алда тормошҡа ашырыла. [[1932 йыл]]да электр етештереү 1913 йыл менән сағыштырғанда планда күҙҙә тотолғанса 4,5 тапҡырға түгел, ә 7 тапҡырға тиерлек арта: 2,0 млрд кВт/сәғәттән 13,5 млрд кВт/сәғәткә етә.
== ГОЭЛРО поанын үтәү<ref>«Народное хозяйство СССР за 60 лет», Юбилейный статистический ежегодник, Москва, 1977, с. 11</ref> ==
{| class="standard" style="margin-bottom: 10px;"
!Күрһәткес
!1913
!1920
!ГОЭЛРО планы
!1930
!1935
!ГОЭЛРО планын үтәү йылы
|-
|Тулайым сәнәғәт продукцияһы (1913-I)
|1
|0,14
|1,8-2
|2,5
|5,8
|1929-1930
|-
|Район электр станцияларының ҡеүәте (млн. квт)
|0,2
|0,25
|1,75
|1,4
|4,1
|1931
|-
|Электр энергияһы етештереү (млрд. квт. сәғ.)
|2,0
|0,5
|2,8
|8,4
|28,3
|1931
|-
|Күмер (млн. т.)
|29,2
|8,7
|62,3
|47,8
|109,8
|1932
|-
|Нефть (млн. т.)
|?
|3,9
|16,4
|18,5
|25,2
|1929-1930
|-
|Торф (млн. т.)
|1,7
|1,4
|18,4
|8,1
|18,5
|1934
|-
|Тимер мәғдәне (млн. т.)
|9,2
|0,16
|19,6
|13,7
|26,3
|1934
|-
|Суйын (млн. т.)
|4,2
|0,12
|9,2
|5,0
|12,5
|1934
|-
|Ҡорос (млн. т.)
|4,3
|0,19
|6,5
|5,8
|12,6
|1933
|-
|Ҡағыҙ (тыс. т.)
|269,2
|30,3
|683,5
|435,3
|648,8
|1936
|}
Электр ауылдарҙа ғәмәлдә революцияға тиклем үк билдәле була. Элекке ер биләүселәр ҙур булмаған электр станциялары ҡуллана, тик уларҙың һаны әҙ була<ref name="SovietStat">[http://www.marxists.org/history/ussr/government/1928/sufds/ch10.htm The Soviet Union: Facts, Descriptions, Statistics].</ref>.
{| class="standard" width = "40%"
|-
!||1913||1917||1927
|-
|Электр станциялары һаны
|<center>33</center>
|<center>75</center>
|<center>858</center>
|-
|Билдәләнгән ҡеүәт (кВт)
|<center>712</center>
|<center>1036</center>
|<center>18 500</center>
|-
|Хеҙмәтләндерелгән ауыл хужалығы биләмәләре
|<center>—</center>
|542
|<center>89 739</center>
|-
|Ағымдағы ҡулланыу (мең кВт/сәғ.)
|<center>427</center>
|<center>622</center>
|<center>10 000</center>
|}
Электр энергияһы ауыл хужалығында: тирмәндәрҙә, мал аҙығы турағыстарҙа, иген таҙартыу машиналарында, ағас бысыуҙа һәм башҡа эштәрҙә ҡулланыла башлай.
== ГОЭЛРО планын эшләүҙә ҡатнашыусылар ==
ГОЭЛРО Комиссияһы етәкселәре:
* Г. М. Кржижановский — Рәйес (1872—1959)
* А. И. Эйсман — Рәйес урынбаҫары
* А. Г. Коган — Рәйес иптәше (1865—1929)
* Б. И. Угримов — Рәйес иптәше (1872—1940)
* Н. Н. Вашков — Рәйес иптәше урынбаҫары (1874—1953)
* Н. С. Синельников — Рәйес иптәше урынбаҫары
ГОЭЛРО Комиссияһы ағзалары:
* И. Г. Александров (1875—1936)
* А. В. Винтер (1878—1957)
* И. И. Вихляев (1879—1964) — торф буйынса инженер
* Г. О. Графтио (1869—1949)
* Л. В. Дрейер (1874—1938)
* Г. Д. Дубелир (1874—1942)
* Р. Э. Классон (1868—1926)
* Д. И. Комаров
* К. А. Круг (1873—1952)
* C. A. Кукель (1883—1941)
* М. Я. Лапиров-Скобло (1889—1947)
* Т. Р. Макаров
* В. Ф. Миткевич (1872—1951)
* М. К. Поливанов
* Л. К. Рамзин (1887—1948)
* Г. К. Ризенкамф
* Р. Л. Семенов
* Б. Э. Стюнкель (1882—1939)
* А. И. Таиров
* Р. А. Ферман
* М. А. Шателен (1866—1957)
* А. А. Шварц
* Е. Я. Шульгин (1873—1937)
== ГОЭЛРО әҙәбиәттә һәм сәнғәттә ==
* [[1920 йыл]]да Рәсәйгә билдәле фантаст яҙыусы Герберт Уэллс килә. Ул Ленин менән осраша, Рәсәйҙе киң күләмле электрлаштырыу планы менән таныша һәм уны ғәмәлгә ашмаҫ тигән һығымтаға килә. Был сәфәргә арнап «Рәсәй ҡараңғылыҡта» тигән очерк яҙа.
Совет етәкселеге Уэллсты 10-15 йылға иҫәпләнгән пландың тормошҡа нисек ашырылыуын 10 йылдан килеп ҡарарға саҡыра. Уэллс [[1934 йыл]]да килә һәм пландың үтәлеү генә түгел, күп күрһәткестәр буйынса арттырып үтәлеүен күреп шаңҡып ҡала.
* «Покушение на ГОЭЛРО» — нәфис фильм.
* [[Петербург метрополитены]]ның «Электросила» станцияһы биҙәлешенең тематикаһы Советтар Союзында энергетика үҫешенә бағышланған.
== Урындарҙа электрлаштырыу ==
=== Урал ===
Свердловск өлкәһендә 1949 йылға МТС-тарҙың һәм совходарҙың 95 проценты, колхоздарҙың 72 проценты электрлаштырыла<ref name="autogenerated3">http://uralhist.uran.ru/pdf/UIV_1(38)_2013_Kuzmina.pdf С. 56</ref>. 1951 йылда совхоздарҙы электрлаштырыу тамамлана, 1952 йылда өлкәләге МТС-тарҙың 100 проценты электр энергияһы ҡуллана. 1952 йылда Свердловск өлкәһе колхоздарының 95 проценты электрлаштырылған була.
== Ҡыҙыҡлы факттар ==
ГОЭЛРО комиссияһының беренсе ултырышында комиссия рәйесе Г. М. Кржижановскийға күренекле рус электротехнигы К. А. Круг килә һәм комиссияға берәй билдәле политэкономды индерергә тәҡдим итә. «Беҙгә бер ниндәй политэконом кәрәкмәй, беҙҙең үҙ политэкономыбыҙ бар — [[Карл Маркс]]!» тип ҡаты яуап ҡайтара Кржижановский<ref>Я. А. Штейнберг Штрихи к портрету К. А. Круга/МЭИ: история, люди, годы: сборник воспоминаний. В 3 томах. М.: Издательский дом МЭИ, 2010. Т. 2, стр. 170</ref>.
== Фалеристикала ==
==== Совет осоро фалеристикаһы ====
<center class=""><gallery>
Файл:ГОЭЛРО.jpg|«ГОЭЛРО»
</gallery></center>
== Филателияла ==
<gallery widths="290" heights="180" caption="СССР почта маркалары">
File:Stamp_of_USSR_1666.jpg|СССР почта маркаһы, 1951 йыл: «Коммунизм — ул совет власы плюс бөтә илде электрлаштырыу» (В. И. Ленин). — «В. И. Ленин исемендәге Волхов гидроэлектростанцияһына XXV йыл (1926–1951)». (ЦФА [ИТЦ «Марка»] № 1666)
File:The Soviet Union 1954 CPA 1772 stamp (Agriculture in the USSR. Small hydro).jpg|СССР почта маркаһы, 1954 йыл: «Колхоз гидроэлектр станциялары төҙөлөшөн киң йәйелдерергә!»
File:The Soviet Union 1961 CPA 2538 stamp (40th anniversary of GOELRO. Lenin and map showing electrification).jpg|СССР почта маркаһы, 1961 йыл, «РИА Новости» фотоһы: «Лениндың ГОЭЛРО планына 40 йыл (1920–1960)».
File:1967 CPA 3553 cancelled.jpg|СССР почта маркаһы, 1967 йыл ( «50 героик йыл» серияһы, 1967 йыл): Л.А.Шматьконың «Ленин ГОЭЛРО картаһы янында» картинаһы, 1957 йыл.
</gallery>
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{Статья|автор=Гвоздецкий В.Л.|заглавие=ПЛАН ГОЭЛРО. МИФЫ И РЕАЛЬНОСТЬ|ссылка=http://www.nkj.ru/archive/articles/5906/|издание=Наука и жизнь|год=2005|номер=5}}
* {{Статья|автор=Эрлихман В.|заглавие=Эпоха освещения|ссылка=http://www.epr-magazine.ru/vlast/native_exp/epoha/|издание=Энергия промышленного роста|место=М.|год=2005|номер=2}}
* [http://85goelro.ru 85 лет Плана ГОЭЛРО] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200220131810/http://85goelro.ru/ |date=2020-02-20 }}
* [http://www.energyland.info/library-show-2782/ Сводная информация по текущему состоянию и планам развития генерации в России. актуальность — Май 2008 года.]
* [http://gitelman.ru/publications/?item=65 План ГОЭЛРО.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304101906/http://gitelman.ru/publications/?item=65 |date=2016-03-04 }} [http://gitelman.ru/publications/?item=65 Как это было.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304101906/http://gitelman.ru/publications/?item=65 |date=2016-03-04 }}
* [https://www.youtube.com/watch?v=T6lrMSE3HiI Электростанции]
* [https://www.youtube.com/watch?v=Io6l0NPgarE Электрификация СССР]
[[Категория:Рәсәй тарихы 1917—1991]]
icdwwe3ybowztpkk6wranj85mqw3k7f
Әлфиә Авзалова
0
136118
1148898
1065736
2022-08-06T17:19:24Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{ФШ|Авзалова}}
'''Авзалова Әлфиә Авзал ҡыҙы''' ([[15 ғинуар]] [[1933 йыл]] — [[15 июнь]] [[2017 йыл]]) — [[СССР]] һәм Рәсәй йырсыһы. Татар АССР-ының атҡаҙанған (1962) һәм халыҡ (1970), РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1983) артисы. Татарстан Республикаһының Ғабдулла Туҡай исемендәге Дәүләт премияһы лауреаты (1992). Ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм «Татарстан Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалеры.
== Биографияһы ==
Әлфиә Авзал ҡыҙы Авзалова 1933 йылдың 15 ғинуарында [[Татарстан Республикаһы|Татар АССР-ының]] [[Аҡтаныш районы]] [[Аҡтаныш]] ауылында тыуған. Иртә етем ҡала: әсәһе үлгәндә, ҡыҙға барлығы 5 йәш була. Һуңыраҡ атаһы [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда һәләк була. Әлфиәне әсәһенең хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Краснокама районы]] [[Яңы Ҡабан]] ауылында йәшәгән ҡыҙ туғаны тәрбиәләй.
1957 йылда Татар дәүләт йыр һәм бейеү ансамблендә солист була, [[Солтан Ғәбәши]], [[Александр Ключарёв]], Мансур Музафаров, 3аһит Хәбибуллин һәм башҡа композиторҙарҙың ҡатмарлы әҫәрҙәрен башҡара. Уның репертуарына боронғо халыҡ һәм заманса йырҙар инә. Вокал оҫталығына һәм нота грамотаһына уны Волкова Рәйсә өйрәтә — шул саҡта ул [[Ғабдулла Туҡай]] исемендәге Татар дәүләт филармонияһының художество етәксеһе булып эшләй.
Авзалова Әлфиә ансамблдә бер йыл эшләгәс, музыка училищеһына уҡырға инә, тик бер айҙан тауышы ҡарлыға. Тауышын тергеҙеп, ул үҙ өҫтөндә эшләй һәм кире ансамблгә ҡайта. Татар дәүләт филармонияһының художество етәкселеге тәҡдиме буйынса Әлфиә Авзалова үҙенең концерт төркөмөн ойоштора, уға Ғәбидуллин Кәрим етәкселегендәге орган, гитара, клавишалылар һәм синтезаторҙан торған «Казан утлары» эстрада инструменталь ансамбле һәм бейеү төркөмө ҡушыла.
Авзалова был ансамбль менән бергә [[Балтик диңгеҙе|Балтик буйы]] һәм [[Урта Азия]]лағы совет республикаларында гастролдәрҙә йөрөй, [[Мәскәү]]ҙә, [[Ленинград]]та һәм СССР-ҙың бик күп ҡалаларында була, [[Башҡортостан]] һәм [[Татарстан]] нефтселәре, төҙөүселәр, КАМАЗ заводында эшләүселәр, ауыл хеҙмәтсәндәре алдында сығыш яһай. Ике-өс айға һуҙылған һәр бер сыҡҡанында 100-ҙән ашыу концерт биреүгә өлгәшә.
1957 йылда Мәскәүҙә Татар сәнғәтенең һәм әҙәбиәтенең декадаһында сығышында йырсы беренсе ҙур уңышын яулай.
Авзалова Әлфиә 2017 йылдың 15 ююнендә 85-се йәшендә оҙайлы һәм ҡаты сирҙән һуң [[Ҡазан]]да вафат була<ref>[http://www.tatar-inform.ru/news/kazan/2017/06/15/557986/ На 85-м году жизни скончалась татарская певица Альфия Авзалова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180324041656/http://www.tatar-inform.ru/news/kazan/2017/06/15/557986/ |date=2018-03-24 }}</ref><ref>[https://yandex.ru/turbo?text=https%3A%2F%2Fwww.tatar-inform.ru%2Fnews%2F2017%2F06%2F18%2F558539%2F&d=1 Дочь Альфии Авзаловой поблагодарила татарский народ, проводивший певицу в последний путь. ИА «Татар-информ», 18 июня 2017 года]{{ref-ru}}{{V|2|07|2019}}</ref>.
== Ижады ==
Тауыш тембры — тулы диапазонлы альт. Донъяның 14 телендә йырлай.
Йырсы һәм уның ижады тураһында татар телендә «Моң батшабикәһе» исемле документаль фильм төшөрөлә, ул 2010 йылда Ҡазанда күрһәтелә (сценарий авторы — Рабит Батулла, яҙыусы, драматург, Татарстандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Татар АССР-ының атҡаҙанған артисы (1962)
* Татар АССР-ының халыҡ артисы (1970)
* Ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (беренсе тапҡыр — 1976)
* РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1983)
* Татарстан Республикаһының Ғ. Туҡай исемендәге Дәүләт премияһы лауреаты. (1992)
* «Халыҡтар араһында тыныслыҡты нығытыу буйынса әүҙем эшмәкәрлеге өсөн» Совет тыныслыҡты яҡлау комитетының Почёт грамотаһы (1960)
* «Татар эстрадаһы легендаһы» — Хөрмәтле бүләге (2008)
* Ҡазан йондоҙҙар аллеяһына исемле йондоҙо һалына.
== Әҙәбиәт ==
* «Әлфия Авзалова: истәлекләр, әңгәмәләр, мәкаләләр, фоторәсемнәр» /Тоз. Р.Батулла. — Казань: Татарское книжное издательство, 2007. — 214 с. — 3000 д. — ISBN 978-5-298-01533-2
== Хәтер ==
* 2019 йылдың сентябрендә [[Татарстан]]да танылған йырсы Әлфиә Афзаловаға һәйкәл асылды. Ул Яңы татар биҫтәһе зыяратында йырсыны ҡәбере өҫтөнә ҡуйылды<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1358827/ Татарстанда танылған йырсы Әлфиә Афзаловаға һәйкәл асылды. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2019 йыл, 26 сентябрь]{{V|26|09|2019}}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.mega-stars.ru/music_stars/avzalova_alfiya_avzalovna.php Биография Авзаловой Альфии Авзаловны. Сайт Mega-Stars.ru, 2006—2019]{{ref-ru}}{{V|2|07|2019}}
* [http://art16.ru/content/al_fiia_avzalova_mon_patshabik_sie Альфия Авзалова: «Моң патшабикәсе»]
* [http://www.tatphilharmonia.ru/118 Альфия Авзалова отпразднует свой день рождения большим концертом]
* [http://www.tatar-inform.ru/news/2008/12/20/146999 Татар-информ. Альфия Авзалова признана «Легендой татарской эстрады»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180324101245/http://www.tatar-inform.ru/news/2008/12/20/146999/ |date=2018-03-24 }}
[[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған артистары]]
[[Категория:Татар АССР-ының атҡаҙанған артистары]]
[[Категория:«Татарстан Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ғабдулла Туҡай премияһы лауреаттары]]
[[Категория:Алфавит буйынса музыканттар]]
[[Категория:Татар АССР-ының халыҡ артистары]]
[[Категория:XX быуат йырсылары]]
[[Категория:Рәсәй йырсылары]]
[[Категория:СССР йырсылары]]
[[Категория:Алфавит буйынса йырсылар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
ejqp0kt5un1cllmri7tfdxcxgwnmra4
«Перовский» (бейеү)
0
144565
1148891
853636
2022-08-06T17:05:25Z
ZUFAr
191
/* Һылтанмалар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеүе''' — башҡорттарҙың һунарсы — хәрби ирҙәр бейеүе (Перовский).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби, һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә ныҡ энергия, ирҙәрсә, киҫкен, тиҙ, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — Ҡарамышев, К. Дияров, Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Әҙәбиәт ==
Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
== Һылтанмалар ==
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
== Иҫкәрмәләр ==
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
aypk28twfizd31jyo8lljhzpz2mt33u
1148908
1148891
2022-08-06T17:38:22Z
Баныу
28584
өҫтәмә мәғлүмәт, сығанаҡтар
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә Ф.Ә.Ғәскәров тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — Ҡарамышев, К. Дияров, Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Әҙәбиәт ==
Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209}}{{06|08|2022|}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
== Иҫкәрмәләр ==
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
18i6n7gqu36wq4pks0xeb57m5rq2p26
1148909
1148908
2022-08-06T17:39:39Z
Баныу
28584
/* Һылтанмалар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә Ф.Ә.Ғәскәров тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — Ҡарамышев, К. Дияров, Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Әҙәбиәт ==
Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209}}{{06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
== Иҫкәрмәләр ==
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
7e9lzvva1pcx7kwo8rwtts8zy5g58ba
1148910
1148909
2022-08-06T17:41:41Z
Баныу
28584
/* Һылтанмалар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә Ф.Ә.Ғәскәров тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — Ҡарамышев, К. Дияров, Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Әҙәбиәт ==
Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
== Иҫкәрмәләр ==
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
7ns4zrphxaz7tjainvpm2k0db0n9js2
1148912
1148910
2022-08-06T17:43:13Z
Баныу
28584
/* Һылтанмалар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә Ф.Ә.Ғәскәров тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — Ҡарамышев, К. Дияров, Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Әҙәбиәт ==
Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
== Иҫкәрмәләр ==
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
t0mvk6f7ysxaz0wybzded0c4g4q055w
1148914
1148912
2022-08-06T17:48:02Z
Баныу
28584
Баныу [["Перовский" бейеүе]] битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: [[«Перовский» (бейеү)]]: хаталы яҙылыш
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә Ф.Ә.Ғәскәров тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — Ҡарамышев, К. Дияров, Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Әҙәбиәт ==
Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
== Иҫкәрмәләр ==
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
t0mvk6f7ysxaz0wybzded0c4g4q055w
1148919
1148914
2022-08-06T18:00:04Z
Баныу
28584
/* Әҙәбиәт */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә Ф.Ә.Ғәскәров тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — Ҡарамышев, К. Дияров, Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|1AhN-8uY5Tc|logo=1}} Башҡорт халыҡ бейеүе «Һунарсы» («Перовский»)
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
== Иҫкәрмәләр ==
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
h169nbd87tmtm2tuqteyvmx87nr8ut1
1148924
1148919
2022-08-06T18:07:14Z
Баныу
28584
/* Тарихы */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — Ҡарамышев, К. Дияров, Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|1AhN-8uY5Tc|logo=1}} Башҡорт халыҡ бейеүе «Һунарсы» («Перовский»)
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
== Иҫкәрмәләр ==
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
bgxfl5hfo3wh1bmzcsb9usjkgch62kr
1148927
1148924
2022-08-06T18:11:02Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә<ref name="БЭ">[http://bashenc.online/ba/articles/78209/ Башҡорт энциклопедияһы/ Перовский (бейеү)]</ref>.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә<ref name="БЭ" />.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — Ҡарамышев, К. Дияров, Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара<ref name="БЭ" />.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|1AhN-8uY5Tc|logo=1}} Башҡорт халыҡ бейеүе «Һунарсы» («Перовский»)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
fo420sp2fioxaxmtnzasv0p7jl860jo
1148932
1148927
2022-08-06T18:37:27Z
ZUFAr
191
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә<ref name="БЭ">[http://bashenc.online/ba/articles/78209/ Башҡорт энциклопедияһы/ Перовский (бейеү)]</ref>.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә<ref name="БЭ" />.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — [[Ҡарамышев Йософ Ибраһим улы|Й. Ҡарамышев]], [[Дияров Кәрим Мөхәмәҙи улы|К. Дияров]], Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара<ref name="БЭ" />.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|1AhN-8uY5Tc|logo=1}} Башҡорт халыҡ бейеүе «Һунарсы» («Перовский»)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
jh5gvhyhxale5wbw15f5xa7bifuvki0
1148934
1148932
2022-08-06T19:00:06Z
Aidar254
16673
/* Бейеүҙе башҡарыусылар */ img+
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә<ref name="БЭ">[http://bashenc.online/ba/articles/78209/ Башҡорт энциклопедияһы/ Перовский (бейеү)]</ref>.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә<ref name="БЭ" />.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
[[Файл:ZubaidullinH.jpg|мини|слева|[[Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы|Зөбәйҙуллин Х.Ғ. башҡарыуында "Перовский" бейеүе]]]]
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — [[Ҡарамышев Йософ Ибраһим улы|Й. Ҡарамышев]], [[Дияров Кәрим Мөхәмәҙи улы|К. Дияров]], Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара<ref name="БЭ" />.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|1AhN-8uY5Tc|logo=1}} Башҡорт халыҡ бейеүе «Һунарсы» («Перовский»)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
m4pwncqo98veqbeg5mw85tislsouypr
1148935
1148934
2022-08-06T19:21:10Z
Баныу
28584
/* Бейеүҙе башҡарыусылар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә<ref name="БЭ">[http://bashenc.online/ba/articles/78209/ Башҡорт энциклопедияһы/ Перовский (бейеү)]</ref>.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә<ref name="БЭ" />.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
[[Файл:ZubaidullinH.jpg|мини|справа|[[Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы|Зөбәйҙуллин Х.Ғ. башҡарыуында "Перовский" бейеүе]]]]
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — [[Ҡарамышев Йософ Ибраһим улы|Й. Ҡарамышев]], [[Дияров Кәрим Мөхәмәҙи улы|К. Дияров]], Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара<ref name="БЭ" />.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|1AhN-8uY5Tc|logo=1}} Башҡорт халыҡ бейеүе «Һунарсы» («Перовский»)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
bb2lvd386nve02dz8mks8lxopqxbi6s
1148936
1148935
2022-08-06T19:23:09Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
[[Файл:ZubaidullinH.jpg|мини|справа|[[Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы|Зөбәйҙуллин Х.Ғ. башҡарыуында "Перовский" бейеүе]]]]
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә<ref name="БЭ">[http://bashenc.online/ba/articles/78209/ Башҡорт энциклопедияһы/ Перовский (бейеү)]</ref>.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә<ref name="БЭ" />.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — [[Ҡарамышев Йософ Ибраһим улы|Й. Ҡарамышев]], [[Дияров Кәрим Мөхәмәҙи улы|К. Дияров]], Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара<ref name="БЭ" />.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|1AhN-8uY5Tc|logo=1}} Башҡорт халыҡ бейеүе «Һунарсы» («Перовский»)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
19tlek4ukbc01a5nkgx3vx7fh6qwud4
1148947
1148936
2022-08-07T05:14:22Z
ZUFAr
191
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорттарҙың хәрби — һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
[[Файл:ZubaidullinH.jpg|мини|справа|[[Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы|Зөбәйҙуллин Х.Ғ. башҡарыуында "Перовский" бейеүе]]]]
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә<ref name="БЭ">[http://bashenc.online/ba/articles/78209/ Башҡорт энциклопедияһы/ Перовский (бейеү)]</ref>.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә<ref name="БЭ" />.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — [[Ҡарамышев Йософ Ибраһим улы|Й. Ҡарамышев]], [[Дияров Кәрим Мөхәмәҙи улы|К. Дияров]], Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара<ref name="БЭ" />.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|1AhN-8uY5Tc|logo=1}} Башҡорт халыҡ бейеүе «Һунарсы» («Перовский»)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
{{вс}}
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
l3nsjdjrsb9b2dts7ivnbx83uz7vjsp
1148948
1148947
2022-08-07T06:06:15Z
Баныу
28584
преамбула стилде төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорт халыҡ хәрби-һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
[[Файл:ZubaidullinH.jpg|мини|справа|[[Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы|Зөбәйҙуллин Х.Ғ. башҡарыуында «Перовский» бейеүе]]]]
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә<ref name="БЭ">[http://bashenc.online/ba/articles/78209/ Башҡорт энциклопедияһы/ Перовский (бейеү)]</ref>.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» бейеүе — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә<ref name="БЭ" />.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — [[Ҡарамышев Йософ Ибраһим улы|Й. Ҡарамышев]], [[Дияров Кәрим Мөхәмәҙи улы|К. Дияров]], Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара<ref name="БЭ" />.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|1AhN-8uY5Tc|logo=1}} Башҡорт халыҡ бейеүе «Һунарсы» («Перовский»)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
{{вс}}
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
qnltjl31rn2d4ytduqzat34dubl9tcj
1148949
1148948
2022-08-07T06:07:27Z
Баныу
28584
/* Бейеүҙең үҙенсәлектәре */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''«Перовский» бейеү''' — башҡорт халыҡ хәрби-һунарсылар бейеүе (яңғыҙ башҡарыла).
== Тарихы ==
[[Файл:ZubaidullinH.jpg|мини|справа|[[Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы|Зөбәйҙуллин Х.Ғ. башҡарыуында «Перовский» бейеүе]]]]
Бейеүҙең «Перовский» тигән атамаһы 19-сы быуатта барлыҡҡа килә. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, бейеүҙең атамаһы генерал В. А. Перовский командалығында [[Урта Азия]] һәм ҡаҙаҡ далаларына хәрби походта ҡатнашыусы Йософ Ҡарамышев (Йософ-майор) сығарған «Перовский» көйөнә башҡарғанлыҡтан килеп сыҡҡан тип аңлатыла. Проффесиональ сәхнәлә тәүге тапҡыр 1932 йылда Өфөлә [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] тарафынан ҡуйыла. 1950‑се ййылдарҙа «Һунарсы» исеме аҫтында бейеүҙең камиллаштырылған варианты барлыҡҡа килә<ref name="БЭ">[http://bashenc.online/ba/articles/78209/ Башҡорт энциклопедияһы/ Перовский (бейеү)]</ref>.
== Бейеүҙең үҙенсәлектәре ==
«Перовский» (бейеү) — хәрби-һунарсы ирҙәр бейеүе. Бейеүгә етеҙ, киҫкен, ынтылышлы, көсөргәнешле хәрәкәттәр хас. Бейеүҙә бигерәк тә ҡул хәрәкәттәренә, һынылыштарына ҙур иғтибар бирелә. Бейеүсе ҡулдары менән берсә йәйә тарта, йә уҡ ата, йә атта саба, уға ҡамсы менән һуға, берсә осоп барған ҡоштар хәрәкәтен тасуирлай. Ҡулдарҙың һәлмәк хәрәкәте бейеүсенең шпорлы итек кейгән аяҡтарының шаҡылдатып тыпырҙауы менән ҡатнаш һүрәтләнә<ref name="БЭ" />.
== Бейеүҙе башҡарыусылар ==
Халыҡ араһында «Перовский» бейеүен билдәле башҡарыусылар — [[Ҡарамышев Йософ Ибраһим улы|Й. Ҡарамышев]], [[Дияров Кәрим Мөхәмәҙи улы|К. Дияров]], Ф. Һатлыҡов, Ф. Ғәбитов. Бейеүҙең сәхнәләге варианттары Ә. Әхмәҙиев, Ф. Ғәсҡәров, М. Иҙрисов, Х. Сафиуллин, М. Шәмсетдиновтар тарафынан һалынған. Донъя сәхнәләрендә «Перовский» бейеүен бик уңышлы итеп М, Иҙрисов, М. Шәмсетдинов, Х. Зөбәйҙуллин, Ф. Кирәйевтар башҡара<ref name="БЭ" />.
== Бүләктәре ==
[[1957 йыл]]да [[Мәскәү]] Бөтә донъя йәштәр һәм студенттар фестивалендә бейеү өсөн һәм уны башҡарыусыға фестивалдең алтын миҙалы тапшырыла.
== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|1AhN-8uY5Tc|logo=1}} Башҡорт халыҡ бейеүе «Һунарсы» («Перовский»)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
{{БЭ2013|78209|«Перовский» көй, бейеү}}{{V|06|08|2022}}
* Нагаева Л. И. Танцы восточных башкир. М., 1981.
* Башкортостан. Краткая энциклопедия. Уфа, 1996.
* «Байыҡ» телетапшырыуында «Перовский» бейеүе [https://yandex.ru/video/preview/?text=%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE&path=yandex_search&parent-reqid=1659805395213359-12837750749901200961-vla1-4641-vla-l7-balancer-8080-BAL-267&from_type=vast&filmId=11946021622841271988]
{{вс}}
[[Категория:Башҡорт бейеүе]]
[[Категория:Ирҙәр бейеүе]]
b6ivh6s3es4gfh2qv0e3fs14b1pi690
Янсыҡ
0
152947
1148950
1059879
2022-08-07T09:00:55Z
Amherst99
2108
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
[[File:Кисет. Янсыҡ с башкирской вышивкой "Ҡусҡар".jpg|thumb|Сигеүле янсыҡ. Башҡорттарҙың "ҡусҡар" биҙәге сигеп тегелгән]]
'''Янсыҡ''' ({{lang-ru|кисе́т}}) — аҡса, ваҡ нәмәләр һ.б. өсөн ауыҙын бөрмәләп, баулап тегелгән бәләкәй тоҡсай <ref>Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. - Мәскәү, 1993. - 12-се том, 793-сө бит</ref>
== Ҡулланылышы ==
Йыш ҡына янсыҡ [[тәмәке]] һаҡлау өсөн ҡулланылған. [[Башҡорттар]]ҙа яуға киткәндә бәләкәй генә янсыҡта иҫтәлекле берәй нәмә һалып алыу йолаһы ла булған, янсыҡ үҙе лә, ҡулдан тегеп, сигелгән әйбер булараҡ, тыуған яҡ, бүләк иткән яҡын кеше иҫтәлеге итеп ҡаралған <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=7kgt0ShXIk4 Янсыҡ]</ref>.
Башҡорт халҡында янсыҡты килен булып төшкәндә еңгәләр ҡәйнештәренә бүләк итеү йолаһы йәшәгән <ref>Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. - Мәскәү, 1993. - 12-се том, 793-сө бит</ref>.
[[Төркиә|Төркиәлә]] борон солтандар оүҙ иткән кешеләренә янсыҡҡа һалып алтын бүләк итә торған булған.
Шулай уҡ әлеге ваҡытта ла кеҫә телефоны, MP3-плеер һәм башҡа ҙур булмаған [[гаджеттар]], сауҙала биҙәүестәр һалып һатыу өсөн заманса башҡарылышлы янсыҡтар файҙаланыла.
== Әҙерләнелеше ==
Ҡулдан әҙерләнгән янсыҡ өсөн төрлө материалдар (туҡыма, күн) ҡулланыла. Уларҙы сигеп, мәрйен баҫып, һүрәт төшөрөп, аппликациялар менән дә эшләйҙәр.
== Фольклорҙа ==
<pre>Аҡса ла бирһәм, алырһың,
Гөлмәрйен янсыҡҡа һалырһың.
Гөлмәрйенкәй янсыҡ, мәрйен суҡ,
Әллә кемгә тороп ҡалырһың.</pre>
Ҡыуғында йөрөгәндә (һал менән йөҙгәндә) атаҡлы ҡыуғынсы сығарған ошо "Ғәббәс йыры"н башҡара торған булғандар <ref>[http://vatandash.ru/index.php?article=2886
Предания рек суровых(Традиционные устные рассказы сплавщиков Башкортостана и Урала)]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
== Башҡа өлкәләрҙә ==
Янсыҡ идеяһы кулинарияла "янсыҡ" тигән һүҙ менән аш-һыу атамалары ла уйлап сығарыу өсөн ҡулланыла: мәҫәлән, "Балыҡлы янсыҡ" ({{lang-ru|Кисеты с рыбой}}) <ref>[http://foodzona.ru/recipes/20263 Кисеты с рыбой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121017101221/http://foodzona.ru/recipes/20263 |date=2012-10-17 }}</ref>
Хәҙер электрон янсыҡтар ҙа ({{lang-ru|электронный кошелек}} - аҡса янсығы мәғәнәһендә) килеп сыҡты <ref>[https://bash.news/news/82212_elektron_yansy_ultama_sirat_m_basha_virtual_uajlytar?lang=bash Электрон янсыҡ, ҡултамға, сират һәм башҡа виртуаль уңайлыҡтар]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
== Видео ==
[[Зәки Вәлиди]] тураһында төшөрөлгән телефильм "Янсыҡ" тип атала.
*{{YouTube|7kgt0ShXIk4|logo=1}} Янсыҡ
== Шулай уҡ ҡара ==
* [[Сумка]]
[[:en:wikt:Янсыҡ|Викиһүҙлектә Янсыҡ]]
== Әҙәбиәт==
* {{книга|часть= Кисет|страницы= 281|автор= [[Беловинский, Леонид Васильевич| Л. В. Беловинский]]|заглавие= Иллюстрированный энциклопедический историко-бытовой словарь русского народа. XVIII — начало XIX в.|ответственный= под ред. {{nobr|Н. Ерёминой}}|место= М.|издательство= Эксмо|год= 2007|страниц= 784 с.: — ил.|isbn= 978-5-699-24458-4|тираж = 5 000}}
* Johann Georg Krünitz, Friedrich Jakob Floerken, u. a.: ''Oekonomische encyklopädie, Band 179.'' J Pauli, 1842, S. 101 ([https://books.google.de/books?id=k1rG1cSFxLgC&dq=tabaksbeutel&hl=de&source=gbs_navlinks_s online])
* ''Handels-Lexicon oder Encyclopädie der gesammten Handelswissenschaften für Kaufleute und Fabrikanten, Band 5.'' Ernst-Schäfer-Verlag, Leipzig 1850, S. 291 ([https://books.google.de/books?id=SKA7AAAAcAAJ&dq=tabaksbeutel&hl=de&source=gbs_navlinks_s online])
* Anton Hornstein: ''Der Taback in historischer, finanzieller und diätetischer Beziehung.'' Traßler, 1828, S. 112 f. ([https://books.google.de/books?id=enJYAAAAcAAJ&dq=tabakbeutel&hl=de&source=gbs_navlinks_s online])
* Jean Gabus: ''Kunst der Wüste: Formen, Zeichen und Ornamente im Kunsthandwerk der Saharavölker.'' Walter-Verlag, 1959, S. 180 f. ([https://books.google.de/books?
id=EZvWAAAAMAAJ&q=tabakbeutel&dq=tabakbeutel&hl=de&sa=X&ved=0ahUKEwiq3drbnIbLAhWJ_nIKHdS-BKsQ6AEIUDAF online])
== Иҫкәрмәләр ==
{{Примечания}}
{{Башҡорттар}}
[[Категория:Муҡсалар]]
[[Категория:Аксессуарҙар]]
[[Категория:Көнкүреш кәрәк-яраҡтары]]
[[Категория:Башҡорт халыҡ ижады]]
n9hnuw5g16rjtya70hwz1lmkr4rm8y8
Рәсәй Федерацияһы субъекттары флагтары
0
153885
1148880
955715
2022-08-06T15:52:55Z
109.168.200.7
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Flag-maps_of_the_subjects_of_Russia.png|мини|400x400пкс|Рәсәй Федерацияһы субъекттары картаһы (беркетелгән флагтары менән).]]
[[Рәсәй Федерацияһы]] субъекттары флагтары исемлеге.
Рәсәй Федерацияһында 2014 йылдың 21 мартынан 85 субъект иҫәпләнә — 22 республика, 9 край, 46 [[Өлкә (Рәсәй)|өлкә]], 3 федераль әһәмиәттәге ҡала, 1 [[Автономиялы өлкә (Рәсәй)|автономиялы өлкәһе]] һәм 4 [[Автономиялы округ (Рәсәй)|автономиялы округы]].
Әлеге ваҡытта һәр федерация субъектының символы булып торған флагы бар.
== Республикалар флагтары ==
{| style="text-align:center; margin: 0px auto"
|
{| class="wikitable"
!Флагы
!Атамаһы
!Раҫлау датаһы
!ДГР<br><br>номеры
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Adygea.svg|120x120пкс]]
|[[Адыгей Республикаһы]] флагы
|{{Дата|24|03|1992|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Altai_Republic.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Алтай Республикаһы]] флагы
|{{Comment|{{д|02|07|1992|4}}|В пропорции 1:2}} <br><br>{{Comment|{{д|29|06|1994|4}}|В пропорции 2:3}} <br><br>{{Comment|{{д|24|04|2003|4}}|В пропорции 1:2}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Bashkortostan.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Башҡортостан Республикаһы]] флагы
|{{Comment|{{д|25|02|1992|4}}|В пропорции 1:2}} <br><br>{{Comment|{{д|12|02|2003|4}}|В пропорции 2:3}}
|165
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Buryatia.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Бүрәт Республикаһы]] флагы
|{{Дата|29|10|1992|4}}
|445
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Dagestan.svg|120x120пкс]]
|[[Дағстан Республикаһы]] флагы
|{{Comment|{{д|26|02|1994|4}}|В пропорции 1:2}} <br><br>{{Comment|{{д|19|11|2003|4}}|В пропорции 2:3}}
|991
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Ingushetia.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Ингушетия Республикаһы]] флагы
|{{Comment|{{д|13|05|1994|4}}|В пропорции 1:2}} <br><br>{{Comment|{{д|11|07|1999|4}}|В пропорции 2:3}}
|152
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Kabardino-Balkaria.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Ҡабарҙы-Балҡар Республикаһы]] флагы
|{{Дата|04|08|1994|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Kalmykia.svg|120x120пкс]]
|[[Ҡалмыҡ Республикаһы]] флагы
|{{Дата|30|07|1993|4}}
|151
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|120x120пкс]]
|[[Ҡарасай-Черкес Республикаһы]] флагы
|{{Дата|03|12|1994|4}}
|10439
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Karelia.svg|120x120пкс]]
|[[Карелия Республикаһы]] флагы
|{{Дата|16|02|1993|4}}
|1219
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Komi.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Коми Республикаһы]] флагы
|{{Comment|{{д|27|11|1991|4}}|В пропорции 1:2}} <br><br>{{Comment|{{д|26|12|1997|4}}|В пропорции 2:3}}
|154
|}
|
{| class="wikitable"
!Флагы
!Атамаһы
!Раҫлау датаһы
!ДГР<br><br>номеры
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Crimea.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Ҡырым Республикаһы]] флагы {{В Крыму|Крым|0}}
|{{Comment|{{д|24|09|1992|4}}|Как флаг Республики Крым в составе Украины}} <br><br>{{Comment|{{д|21|04|1999|4}}|Как флаг Автономной Республики Крым Украины}} <br><br>{{Comment|{{д|05|06|2014|4}}|Как флаг Республики Крым России}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Mari_El.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Марий Эл Республикаһы]] флагы
|{{Дата|05|03|2011|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Mordovia.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Мордва Республикаһы]] флагы
|{{Comment|{{д|30|03|1995|4}}|В пропорции 1:2}} <br><br>{{Comment|{{д|20|05|2008|4}}|В пропорции 2:3}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_North_Ossetia.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Төньяҡ Осетия — Алания]] флагы
|{{Comment|{{д|02|10|1991|4}}|Как флаг Северо-Осетинской Советской Социалистической Республики}} <br><br>{{Comment|{{д|24|11|1994|4}}|Как флаг Республики Северная Осетия — Алания}}
|4614
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Tatarstan.svg|120x120пкс]]
|[[Татарстан Республикаһы]] флагы
|{{Дата|29|11|1991|4}}
|378
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Tuva.svg|120x120пкс]]
|[[Тыва Республикаһы]] флагы
|{{Comment|{{д|17|09|1992|4}}|В пропорции 1:2}} <br><br>{{Comment|{{д|08|02|2002|4}}|В пропорции 2:3}}
|1763
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Udmurtia.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Удмурт Республикаһы]] флагы
|{{Дата|04|11|1993|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Khakassia.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Хакас Республикаһы]] флагы
|{{Дата|01|10|2003|4}}
|1327
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Chechen_Republic_since_2004.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Чечен Республикаһы]] флагы
|{{Дата|22|06|2004|4}}
|4282
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Chuvashia.svg|120x120пкс]]
|[[Сыуаш Республикаһы]] флагы
|{{Дата|29|04|1992|4}}
|208
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Sakha.svg|120x120пкс]]
| [[Саха Республикаһы]] флагы
|{{Дата|14|10|1992|4}}
|183
|}
|}
== Крайҙар флагтары ==
{|
|
{| class="wikitable"
!Флагы
!Атамаһы
!Раҫлау датаһы
!ДГР<br><br>номеры
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Altai Krai.svg|120x120пкс]]
|[[Алтай крайы]] флагы
|{{Дата|06|07|2000|4}}<ref>Закон Алтайского края от 06.07.2000 № 37−ЗС «О флаге Алтайского края»</ref>
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Zabaykalsky Krai.svg|120x120пкс]]
|[[Байкал аръяғы крайы]] флагы
|<ref name="Читинская">Закон Читинской области от 22.12.1995 № 24−ЗЧО «О гербе и флаге Читинской области»</ref> <br><br><br><br>{{Comment|{{д|17|02|2009|4}}|Как флаг Забайкальского края}}<ref name="Забайкальский">Закон Забайкальского края от 17.02.2009 № 130−ЗЗК «О гербе и флаге Забайкальского края»</ref>
| <br><br><br><br>{{Comment|5071|Как флаг Забайкальского края}}
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Kamchatka_Krai.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Камчатка крайы]] флагы
|{{Дата|05|03|2010|4}}<ref name="Камчатский">Закон Камчатского края от 05.03.2010 № 396 «О флаге Камчатского края»</ref>
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Krasnodar Krai.svg|120x120пкс]]
|[[Краснодар крайы]] флагы
|{{Дата|28|06|2004|4}}<ref>Закон Краснодарского края от 28.06.2004 № 730−КЗ «О внесении изменений в Закон Краснодарского края „О символах Краснодарского края“»</ref>
|1503
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Krasnoyarsk Krai.svg|120x120пкс]]
| [[Красноярск крайы]] флагы
|{{Дата|27|03|2000|4}}<ref>Закон Красноярского края от 27.03.2000 № 10−701 «О флаге Красноярского края»</ref>
|
|}
|
{| class="wikitable"
!Флагы
!Атамаһы
!Раҫлау атаһы
!ДГР<br><br>номеры
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Perm_Krai.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Пермь крайы]] флагы
|<ref name="Пермская">Закон Пермской области от 06.05.2003 № 771−150 «О флаге Пермской области»</ref> <br><br><br><br>{{Comment|{{д|03|10|2007|4}}|Как флаг Пермского края}}<ref name="Пермский">Закон Пермского края от 03.10.2007 № 124−ПК «О флаге Пермского края»</ref>
|3719
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Primorsky_Krai.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Приморье крайы]] флагы
|{{Дата|22|02|1995|4}}<ref>Постановление Думы Приморского края от 22.02.1995 № 25 «Об утверждении Положения о флаге Приморского края»</ref>
|327
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Stavropol_Krai.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Ставрополь крайы]] флагы
|{{Дата|30|05|1997|4}}<ref>Закон Ставропольского края от 30.05.1997 № 13−кз «О флаге Ставропольского края»</ref>
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Khabarovsk_Krai.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Хабаровск крайы]] флагы
|{{Дата|28|07|1994|4}}<ref>Решение Хабаровской краевой Думы от 28.07.1994 № 66−А «О положениях о флаге и гербе Хабаровского края»</ref>
|149
|}
|}
== Өлкәләр флагтары ==
{| style="text-align:center; margin: 0px auto"
|
{| class="wikitable"
!Флагы
!Атамаһы
!Раҫлау датаһы
!ДГР<br><br>номеры
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Amur Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Амур өлкәһе]] флагы
|{{Дата|26|04|1999|4}} <br><br>{{Comment|{{д|24|04|2008|4}}|Ширина белой полосы увеличена с 1/15 до 1/12 от ширины флага}}
|3888
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Arkhangelsk_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Архангельск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|23|09|2009|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Astrakhan Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Әстерхан өлкәһе]] флагы
|{{Дата|19|12|2001|4}}
|1213
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Belgorod_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Белгород өлкәһе]] флагы
|{{Дата|22|06|2000|4}}
|621
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Bryansk Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Брянск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|20|11|1998|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Vladimirskaya Oblast.svg|120x120пкс]]
| [[Владимир өлкәһе]] флагы
|{{Comment|{{д|11|05|1999|4}}|В пропорции 1:2}}<br><br>{{Comment|{{д|01|07|2017|4}}|В пропорции 2:3}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Volgograd Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Волгоград өлкәһе]] флагы
|{{Дата|18|09|2000|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Vologda_oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Вологда өлкәһе]] флагы
|{{Дата|05|12|1997|4}}
|228
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Voronezh Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Воронеж өлкәһе]] флагы
|{{Дата|05|07|2005|4}}
|2006
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Ivanovo Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Иваново өлкәһе]] флагы
|{{Дата|19|03|1998|4}}
|372
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Irkutsk_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Иркутск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|16|07|1997|4}}
|193
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Kaliningrad Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Калининград өлкәһе]] флагы
|{{Дата|09|06|2006|4}}
|4596
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Kaluga_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Калуга өлкәһе]] флагы
|{{Дата|30|01|2004|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Kemerovo oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Кемерово өлкәһе]] флагы
|{{Comment|{{д|07|06|2002|4}}|В пропорции 1:2}} <br><br>{{Comment|{{д|21|02|2003|4}}|В пропорции 2:3}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Kirov_Region.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Киров өлкәһе]] флагы
|{{Дата|30|06|2003|4}}
|4738
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Kostroma Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Кострома өлкәһе]] флагы
|{{Дата|28|04|2006|4}}
|2207
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Kurgan_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Ҡурған өлкәһе]] флагы
|{{Дата|01|12|1997|4}}
|222
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Kursk Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Курск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|17|12|1996|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Leningrad_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Ленинград өлкәһе]] флагы
|{{Дата|31|12|1997|4}}
|436
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Lipetsk Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Липецк өлкәһе]] флагы
|{{Дата|21|07|2003|4}}
|1211
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Magadan Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Магадан өлкәһе]] флагы
|{{Дата|28|12|2001|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Moscow oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Мәскәү өлкәһе]] флагы
|{{Дата|09|03|1999|4}}
|777
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Murmansk Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Мурманск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|01|07|2004|4}}
|1501
|}
|
{| class="wikitable"
!Флагы
!Атамаһы
!Раҫлау датаһы
!ДГР<br><br>номеры
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Nizhny_Novgorod_Region.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Түбәнге Новгород өлкәһе]] флагы
|{{Дата|11|05|2005|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Novgorod_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Новгород өлкәһе]] флагы
|{{Дата|24|12|2007|4}}
|3917
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Novosibirsk_oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Новосибирск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|25|07|2003|4}}
|1840
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Omsk_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Омск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|10|06|2003|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Orenburg Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Ырымбур өлкәһе]] флагы
|{{Дата|17|11|1997|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Oryol Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Орёл өлкәһе]] флагы
|{{Дата|01|08|2002|4}}
|1217
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Penza Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Пенза өлкәһе]]
|{{Дата|18|11|2002|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Pskov Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Псков өлкәһе]] флагы
|{{Дата|28|12|2018|4}}
|12153
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Rostov_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Ростов өлкәһе]] флагы
|{{Дата|28|10|1996|4}}
|206
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Ryazan_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Рязань өлкәһе]] флагы
|{{Дата|02|06|2000|4}}
|628
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Samara_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Һамар өлкәһе]] флагы
|{{Дата|13|10|1998|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Saratov_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Һарытау өлкәһе]] флагы
|{{Дата|05|09|1996|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Sakhalin Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Сахалин өлкәһе]] флагы
|{{Дата|28|11|1995|4}}
|158
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Sverdlovsk_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Свердловск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|14|04|1997|4}}
|1851
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Smolensk oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Смоленск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|22|12|1998|4}}
|434
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Tambov Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Тамбов өлкәһе]] флагы
|{{Дата|22|02|2005|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Tver Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Тверь өлкәһе]] флагы
|{{Дата|28|11|1996|4}}
|160
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Tomsk_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Томск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|29|05|1997|4}}
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Tula Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Тула өлкәһе]] флагы
|{{Дата|25|11|2005|4}}
|2084
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Tyumen_Oblast.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Төмән өлкәһе]] флагы
|{{Дата|24|05|1995|4}} <br><br>{{Comment|{{д|25|10|2008|4}}|Изменены размер красного треугольника и вид корон}}
|4307
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Ulyanovsk Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Ульяновск өлкәһе]] флагы
|{{Дата|26|12|2013|4}}
|8905
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Chelyabinsk Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Силәбе өлкәһе]] флагы
|{{Дата|08|01|2002|4}}
|898
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Yaroslavl Oblast.svg|120x120пкс]]
|[[Ярославль өлкәһе]] флагы
|{{Дата|07|03|2001|4}}
|848
|}
|}
== Федераль әһәмиәтендәге ҡалалар флагтары ==
{| class="wikitable"
!Флагы
!Атамаһы
!Раҫлау датаһы
!ДГР <br><br><br><br>номеры
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Moscow, Russia.svg|120x120пкс]]
|[[Мәскәү]] флагы
|{{Дата|29|09|1994|3}}<ref>Распоряжение мэра Москвы от 29.09.1994 № 481-РМ «О флаге города Москвы»</ref>
|197
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Saint Petersburg Russia.svg|120x120пкс]]
|[[Санкт-Петербург]] флагы
|{{Дата|08|06|1992|3}}<ref>Решение Санкт-Петербургского городского Совета народных депутатов от 08.06.1992 № 96 «О флаге Санкт-Петербурга»</ref>
|49
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Sevastopol.svg|120x120пкс]]
|[[Севастополь]] флагы {{В Крыму|Крым|0}}
|{{Дата|21|04|2000|3}}<ref>Решение городского Совета города-героя Севастополя от 21.04.2000 № 519 «О флаге города-героя Севастополя»</ref>
|
|}
== Автономиялы өлкәһе флагы ==
{| class="wikitable" style="text-align:center; margin: 0px auto"
|-
! Флагы
! Атамаһы
! Раҫлау датаһы
! ДГР <br> номеры [[Рәсәй Федерацияһының Дәүләт геральдик регистры|ДГР]]
|-
| height="90"|[[Файл:Flag of the Jewish Autonomous Oblast.svg|120px|border]]
| [[Йәһүд автономиялы өлкәһе]] флагы
| {{д|27|11|1996|4}}<ref>Закон Еврейской автономной области от 27.11.1996 № 26−ОЗ «О внесении изменений и дополнений в закон ЕАО „О государственных символах Еврейской автономной области“»</ref>
| 102
|}
== Автономиялы округтары флагтары ==
{|
|
{| class="wikitable"
!Флагы
!Атамаһы
!Раҫлау датаһы
!ДГР <br><br>номеры
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Nenets_Autonomous_District.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Ненец автономиялы округы]] флагы
|{{Дата|03|10|2003|4}}<ref>Закон Ненецкого автономного округа от 03.10.2003 № 438−ОЗ «О флаге Ненецкого автономного округа»</ref>
|1326
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Yugra.svg|граница|120x120пкс]]
| [[Ханты-Манси автономиялы округы — Югра]] флагы
|{{Дата|20|09|1995|4}}<ref>Закон Ханты-Мансийского автономного округа от 20.09.1995 № 8−ОЗ «О гербе и флаге Ханты-Мансийского автономного округа»</ref>
|188
|}
|
{| class="wikitable"
!Флагы
!Атамаһы
!Раҫлау датаһы
!Номер <br><br><br><br>был ГГР
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Chukotka.svg|граница|120x120пкс]]
|[[Чукотка автономиялы округы]] флагы
|<ref>Постановление Главы Администрации Чукотского автономного округа от 28.02.1994 № 80 «Об утверждении Положения о флаге Чукотского автономного округа»</ref> <br><br><br><br>{{Comment|{{д|28|11|1997|4}}|В пропорции 2:3}}<ref>Закон Чукотского автономного округа от 28.11.1997 № 41−ОЗ «О флаге Чукотского автономного округа»</ref>
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Yamal-Nenets Autonomous District.svg|120x120пкс]]
|[[Ямал-Ненец автономиялы округы]] флагы
|{{Дата|09|12|1996|4}}<ref>Закон Ямало-Ненецкого автономного округа от 09.12.1996 № 47 «О флаге Ямало-Ненецкого автономного округа»</ref>
|138
|}
|}
== Юҡҡа сыҡҡан субъекттар флагтары ==
{| class="wikitable" style="text-align:center; margin: 0px auto"
!Флагы
! width="250" |Атамаһы
!раҫлау датаһы
!Ғәмәлдән сығарылыу датаһы
!ДГР <br><br>номеры
!Иҫкәрмәләр
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Kamchatka Oblast.svg|120x120пкс]]
|Камчатка өлкәһе флагы
|{{Дата|05|05|2004|4}}
|2007 йылдың 1 июле<ref name="Камчкрай">Федеральный конституционный закон от 12.07.2006 № 2-ФКЗ «Об образовании в составе Российской Федерации нового субъекта Российской Федерации в результате объединения Камчатской области и Корякского автономного округа»</ref>
| 1761
|2010 йылдың 1 июленә тиклем Камчатка крайы флагы<ref name="Камчатский" />.
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Perm_Krai.svg|граница|120x120пкс]]
|Пермь өлкәһе флагы
|{{Дата|06|05|2003|4}}
|2005 йылдың 1 декабре<ref name="Пермкрай">Федеральный конституционный закон от 25.03.2004 № 1-ФКЗ «Об образовании в составе Российской Федерации нового субъекта Российской Федерации в результате объединения Пермской области и Коми-Пермяцкого автономного округа»</ref>
|1504
|2007 йылдың 3 октябренән Пермь крайы флагы<ref name="Пермский" />.
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Zabaykalsky Krai.svg|120x120пкс]]
|Чита өлкәһе флагы
|{{Дата|22|12|1995|4}}
|2008 йылдың 1 марты<ref name="Забкрай">Федеральный конституционный закон от 21.07.2007 № 5-ФКЗ «Об образовании в составе Российской Федерации нового субъекта Российской Федерации в результате объединения Читинской области и Агинского Бурятского автономного округа»</ref>
|185
|2009 йылдың 1 мартынан Байкал Аръяғы флагы<ref name="Забайкальский" />.
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Agin-Buryatia.svg|граница|120x120пкс]]
|Ағын-Бурәт автономиялы округы флагы
|{{Дата|06|07|2001|4}}<ref>Закон Агинского Бурятского автономного округа от 06.07.2001 № 205-ЗАО «О внесении изменений и дополнений в Закон автономного округа „О гербе и флаге Агинского Бурятского автономного округа“»</ref>
|2008 йылдың 1 марты<ref name="Забкрай" />
|1762
|2009 йылдың 18 октябренән Ағын-Бүрәт округы флагы<ref>Закон Забайкальского края от 23.09.2009 № 231-ЗЗК «О символах Агинского Бурятского округа Забайкальского края»</ref>
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Permyakia.svg|граница|120x120пкс]]
|Коми-Пермяк автономиялы округы флагы
|{{Дата|14|07|1997|4}}<ref>Закон Коми-Пермяцкого автономного округа от 14.07.1997 № 26 «О внесении изменений и дополнений в закон Коми-Пермяцкого АО „О флаге Коми-Пермяцкого АО“»</ref>
|2005 йылдың 1 декабре<ref name="Пермкрай" />
|
|2009 йылдың 7 октябренә тиклем Коми-Пермяк округы флагы<ref>Закон Пермского края от 07.10.2009 № 501-ПК «О флаге Коми-Пермяцкого округа Пермского края»</ref>
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Koryakia.svg|граница|120x120пкс]]
|Коряк автономиялы округы флагы
|{{Дата|28|07|1998|4}}<ref>Закон Корякского автономного округа от 28.07.1998 № 61−ОЗ «О гербе и флаге Корякского автономного округа»</ref>
|2007 йылдың 1 июле<ref name="Камчкрай" />
|
|
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Taymyr Autonomous Okrug.svg|120x120пкс]]
|Таймыр (Долган-Ненец) автономиялы округы флагы
|{{Дата|02|06|2000|4}}<ref>Закон Таймырского (Долгано-Ненецкого) автономного округа от 02.06.2000 № 7−ОКЗ «О флаге Таймырского (Долгано-Ненецкого) автономного округа»</ref>
|2007 йылдың 1 ғинуары<ref name="Краскрай">Федеральный конституционный закон от 14.10.2005 № 6−ФКЗ «Об образовании в составе Российской Федерации нового субъекта Российской Федерации в результате объединения Красноярского края, Таймырского (Долгано-Ненецкого) автономного округа и Эвенкийского автономного округа»</ref>
|518
|2006 йылдың 3 майынан Таймыр (Долган-Ненец) муниципаль районы флагы<ref>Решение Думы Таймырского муниципального района от 03.05.2006 № 03-0109 «Об официальных символах Таймырского Долгано-Ненецкого муниципального района»</ref>
|-
| height="90" |[[Файл:Flag of Ust-Orda Buryat Autonomous Okrug.svg|120x120пкс]]
|Усть-Ордын Бурәт автономиялы округы флагы
|{{Дата|18|09|1997|4}}<ref>Закон Усть-Ордынского Бурятского автономного округа от 18.09.1997 № 21−оз "О внесении изменений в Закон Усть-Ордынского Бурятского автономного округа «О гербе и флаге Усть-Ордынского Бурятского автономного округа»</ref>
|2008 йылдың 1 ғинуары<ref>Федеральный конституционный закон от 30.12.2006 № 6−ФКЗ «Об образовании в составе Российской Федерации нового субъекта Российской Федерации в результате объединения Иркутской области и Усть-Ордынского Бурятского автономного округа»</ref>
|205
|2011 йылдың 7 июленән Усть-Ордын Бурәт округы флагы<ref>Закон Иркутской области от 07.07.2011 № 54-ОЗ «О символике Усть-Ордынского Бурятского округа»</ref>
|-
| height="90" |[[Файл:Flag_of_Evenkia.svg|граница|120x120пкс]]
|Эвенкия автономиялы округы флагы
|1995|4}}<ref>Решение Законодательного Собрания (Суглана) Эвенкийского автономного округа от 23.03.1995 № 83−3 «О флаге Эвенкийского автономного округа»</ref>
|2007 йылдың 1 ғинуары<ref name="Краскрай" />
|
|2007 йылдың 1 ғинуарынан Эвенкия муниципаль районы флагы<ref>Решение Районного Совета депутатов Эвенкийского муниципального района от 03.10.2006 № 96−6 «Об утверждении Положения о флаге и гербе Эвенкийского муниципального района»</ref>
|}
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Рәсәй Федерацияһы субъекттары гербтары]]
== Һылтанмалар ==
* [http://www.vexillographia.ru/ О флагах субъектов РФ на официальном сайте Российского центра флаговедения и геральдики]
* [http://www.fotw.net/flags/ru-_list.html О флагах субъектов РФ на сайте «Флаги мира» (англ.яз.)]
[[Категория:Рәсәй Федерацияһы субъекттары флагтары]]
8syx0y30yfi6ifekrvdlxzswjfjdqp2
Болғаҡова Гүзәл Тәлғәт ҡыҙы
0
155287
1148883
1051405
2022-08-06T15:57:59Z
Айсар
10823
яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе)
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Болғаҡова Гүзәл Тәлғәт ҡыҙы''' ([[7 август]] [[1952 йыл]]) — физик. Физика-математика фәндәре докторы ([[2000]]), профессор ([[2005]]). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре ([[2012]]).
== Биографияһы ==
Гүзәл Тәлғәт ҡыҙы Болғаҡова [[1952 йыл]]дың [[7 август|7 авгусында]] [[Өфө]] ҡалаһында тыуған.
1974 йылда [[Башҡорт дәүләт университеты]]н тамамлай һәм шунда уҡ эшләй башлай (1982 йылдан алып өлкән ғилми хеҙмәткәр). 1985 йылдан башлап — [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]]нда, 2001 йылдын — [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]нда эшләй<ref name="БЭ">[http://bashenc.online/ba/articles/81858/ Башҡортостан энциклопедияһы — Болғаҡова Гүзәл Тәлғәт ҡыҙы]</ref>.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Фәнни эшмәкәрлеге нефть һәм газ табыу процестарын өйрәнеүгә, фильтрлау теорияһының физик һәм гидродинамик нигеҙҙәрен үҫтереүгә, математик модель әҙерләүгә бәйле. Г. Т. Болғаҡова флюидтарҙың релаксацион үҙенсәлектәре беленгәндә стационар булмаған режимдарҙы, ике фазалы фильтрлау процестарындағы эффекттарҙы тикшерә; бер төрлө булмаған, структураланған мөхиттәрҙе фильтрлау моделдәрен төҙөй; нефть һәм газ табыуҙың технологик процестарын күҙәтеү һәм улар менән идара итеү мәсьәләләрен хәл итә<ref name="БЭ"></ref>.
2000 йылда «Неравновесные и нелинейные эффекты в процессах двухфазной фильтрации» темаһы буйынса докторлыҡ диссертацияһын яҡлай<ref>[http://letopiswiki.ugatu.su/index.php?title=%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%93%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0 Летопись-вики УГАТУ]</ref>.
120-нән ашыу фәнни хеҙмәт авторы, шул иҫәптән 42 үҙәк матбуғатта.
'''Һайланма хеҙмәттәре (үҙәк һәм сит ил матбуғатында баҫтырылған)<ref name="УГАТУ">[http://www.vmath.ugatu.ac.ru/state.html БУЛГАКОВА ГУЗЕЛЬ ТАЛГАТОВНА] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191203154507/http://www.vmath.ugatu.ac.ru/state.html |date=2019-12-03 }}</ref>:'''
* Неравновесные и нелинейные эффекты в процессах двухфазной фильтрации.// Доклады Академии наук. 1999. Том 366, № 6. С. 768—770. (авторҙашы: Хасанов М. М.)
* Нестационарные режимы неравновесной двухфазной фильтрации.// Прикладная математика и механика. 2000. Том 64, № 2. С. 293—298. (Авторҙашы: Калякин Л. А.)
* Нелинейные и неравновесные эффекты в реологических сложных системах.// Москва — Ижевск, Институт компьютерных исследований, 2003, 288 с.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2012).
* Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы (2002) һәм Рәсәй Фәедерацияһының Мәғариф һәм фән министрлығы (2006) Почетлы грамоталары менән бүләкләнгән<ref name="УГАТУ"></ref>
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|81858}}{{V|6|08|2022}}
[[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:7 августа тыуғандар]]
[[Категория:1952 йылда тыуғандар]]
[[Категория:Өфөлә тыуғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Физика-математика фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Өфө дәүләт нефть техник университеты уҡытыусылары]]
ghqy4mlxnb6tp6of9jzn7eiayok81hp
Антонов Алексей Иннокентьевич
0
162410
1148863
1069988
2022-08-06T15:02:27Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{ФШ|Антонов}}
'''Антонов Алексей Иннокентьевич''' ([[15 сентябрь|15 (27) сентябрь]] [[1896 йыл]] — [[18 июнь]] [[1962 йыл]], [[Мәскәү]]) — совет хәрби етәксеһе, армия генералы, [[Баш командование ставкаһы]] ағзаһы, 1945—1946 йылдарҙа Генераль штаб начальнигы, [[Варшава Килешеүе Ойошмаһы]] илдәренең Берләшкән Ҡораллы Көстәре штабының беренсе начальнигы. Һәләтле штаб офицеры булараҡ дан ала. [[1942 йыл]]дың декабренән совет ғәскәрҙәренең [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарындағы барлыҡ тиерлек мөһим операцияларын эшләүҙә ҡатнаша<ref name="Генерал армии Алексей Антонов">[http://militera.lib.ru/bio/commanders1/01.html Генерал армии Алексей Антонов]</ref>. Союздаштарҙың Ялта һәм Потсдам конференцияларында ҡатнаша.
[[«Еңеү» ордены]] менән бүләкләнгән һәм орден кавалеры булып та Советтар Союзы Геройы исеме бирелмәгән генерал дәрәжәһендәге берҙән-бер совет хәрби етәксеһе.
Өс тапҡыр — [[Ленин ордены]], дүрт тапҡыр [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры
== Биографияһы ==
1896 йылдың 27 (15) сентябрендә Гродно ҡалаһында ([[Беларусь|Белоруссия]]) капитан, офицер-артиллерист Иннокентий Алексеевич Антонов (1859—1908) һәм хужабикә Тереза Ксавериевна Антонова (1862—1915) ғаиләһендә тыуа. Милләте буйынса — [[Керәшендәр|керәшен]] [[Татарҙар|татары]]<ref>[http://www.tatveteran.ru/generaly/?id=144 Генерал армии Алексей Иннокентьевич Антонов.]</ref>.
Антоновтың олатаһы — Алексей — шулай уҡ офицер, Мәскәүҙең Александр хәрби училищеһын тамамлаған. Тереза Ксаверьевна — полька, 1863—1864 йылдарҙағы Польша ихтилалында ҡатнашҡаны өсөн Себергә һөргөнгә ебәрелгән кешенең ҡыҙы. Иннокентий Антонов Генераль штаб академияһына имтихандарҙы уңышлы тапшыра, әммә ҡатыны католик булыу сәбәпле, уҡыуға ҡабул ителмәй, уға ҡатынының православие динены күсеүен шарт итеп ҡуялар<ref>Автобиография комбрига Антонова Алексея Иннокентьевича (4.8.39 г.). — 3 с., с. 1. // Фонды ГГИАМ.</ref>. Был тәҡдимдән баш тартҡас, Антоновты Гродно ҡалаһында урынлашҡан 26-сы артиллерия бригадаһына ебәрәләр, шунда улы Алексей тыуа. Алексей ғаиләлә икенсе бала була, апаһы — Людмила. Бала сағында Алексей рус телен дә, поляк телен дә белә<ref name="Гаглов — Генерал Антонов">{{книга|автор=[[Гаглов, Иван Иванович|Гаглов И. И.]]|заглавие=Генерал Антонов|место=М.|издательство=[[Воениздат]]|год=1978|страниц=132|серия=Советские полководцы и военчальники|тираж=50 000}}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
=== Рус телендә ===
* {{книга |автор= Гаглов И. И|заглавие= Генерал армии А. И. Антонов|ответственный= |издание= 2-е изд., доп|ссылка= |место= М.|издательство= Воениздат|год= 1987|том= |страниц= 159|страницы= |isbn= |ref= }}
* {{книга |автор= Горбачёв А. Н.|заглавие= 10 000 генералов страны (1940—2017): краткий биобиблиографический справочник|ответственный= |ссылка= |место= М.|издательство= Infogans|год= 2017|том= |страниц= 378|страницы= |isbn= |ref= }}
* {{книга |автор= Лубченков Ю. Н.|часть= |ссылка часть= |заглавие= 100 великих полководцев Второй мировой|оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место= |издательство= М.|год= 2005|том= |страницы= |столбцы= |страниц= 480|серия= 100 великих|isbn= 5-9533-0573-7|тираж= |ref= }}
* {{книга |автор= |заглавие= Московская энциклопедия: в 2-х т.|ответственный= И. Л. Беленький и др|ссылка= |место= М.|издательство= Москвоведение|год= 2007|том=1, кн. 1: Лица Москвы|страниц= 639|страницы= |isbn= 978-5-903633-01-2|ref= }}
* {{книга |автор= {{comment|Самойлов Ф.|Семён Самойлович Фарфель}}, Локшин В. С.|заглавие= Аллея героев: Очерки|ответственный= |ссылка= |место= Л.|издательство= Лениздат|год= 1974|том= |страниц= 262|страницы= |isbn= |ref= }}
* {{книга |автор= |часть= Штеменко С. М. Генерал армии А. Антонов|ссылка часть= |заглавие= Полководцы и военачальники Великой Отечественной|оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= сост. и науч. ред. {{к.и.н.}} А. Н. Киселёв|издание= |место= М.|издательство= Молодая гвардия|год= 1971|том= |страницы= 7–38|столбцы= |страниц= 448|серия= Жизнь замечательных людей|isbn= |тираж= |ref= }}
* {{статья |автор= Золотарёв В. А.|заглавие= Именно тот, кто нужен Генеральному штабу|ссылка= |язык= |издание= Военно-исторический журнал|тип= |год= 1996|месяц= |число= |том= |номер= 5|страницы= 32—41|doi= |issn=0321-0626}}
=== Сит телдә ===
* ''Harold Shukman''. Stalin’s Generals. — New York: Grove Press, 1993.
* ''Bonn, Keith E.'' Slaughterhouse: Handbook of the Eastern Front. — Aberjona Press, 2005.
== Һылтанмалар ==
* [http://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/history/more.htm?id=12104525@cmsArticle Генерал армии Алексей Иннокентьевич Антонов] на сайте Министерства обороны Российской Федерации
* [http://www.zamos.ru/dossier/?tree_id=3&qid=367 Биография] Алексея Антонова на zamos.ru
* [http://militera.lib.ru/bio/commanders1/01.html «Генерал армии Алексей Антонов»]. Статья на militera.lib.ru.
{{Тышҡы һытанмалар}}
[[Категория:КПСС-тың XX съезы делегаттары]]
[[Категория:Кремль стенаһы некрополендә ерләнгәндәр]]
[[Категория:6-сы саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:5-се саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:4-се саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:3-сө саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Почётлы легион ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары (Монголия)]]
[[Категория:Чехословакия Хәрби тәреһе ордены кавалерҙары 1939]]
[[Категория:I дәрәжә Аҡ арыҫлан ордены (ЧССР) кавалерҙары]]
[[Категория:Хәрби тәре 1939—1945 менән наградланыусылар (Франция)]]
[[Категория:Почётлы легион ордены командорҙары]]
[[Категория:Virtuti Militari орденының Ҙур тәреһе кавалерҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:IV дәрәжә Изге Анна ордены кавалерҙары]]
[[Категория:«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:«Кавказды обороналаған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:I дәрәжә Кутузов ордены кавалерҙары]]
[[Категория:I дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]]
[[Категория:«Еңеү» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]
[[Категория:1962 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:18 июндә вафат булғандар]]
[[Категория:1896 йылда тыуғандар]]
7ysfw7g0ics3hlardi3wjhfur6xe80g
Голованов Александр Евгеньевич
0
162439
1148887
1052256
2022-08-06T16:32:00Z
Айсар
10823
аныҡлаштырыу
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Голованов Александр Евгеньевич''' ([[7 август]] [[1904 йыл]] — [[22 сентябрь]] [[1975 йыл]], [[Мәскәү]]) — [[СССР]]-ҙың хәрби етәксеһе. Авиацияның баш маршалы ([[19 август]] [[1944]]). СССР-ҙың алыҫ ара авиацияһы командующийы ([[1942]]—[[1944]]), 18-се һауа армияһы командующийы ([[1944]]—[[1946]]), СССР-ҙың алыҫ ара авиацияһы командующийы ([[1946]]—[[1948]]). СССР-ҙың 2-се саҡырылыш [[СССР Юғары Советы|Юғары Советы]] ([[1946]]—[[1950]]) депутаты.
[[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|РККА]]-ның ғәскәр төрҙәре тарихында иң йәш маршал.
== Биографияһы ==
=== Йәшлеге һәм ОГПУ-ла хеҙмәте ===
Алекса́ндр Евге́ньевич Голова́нов 1904 йылдың 7 авгусында Рәсәй империяһының Түбәнге Новгород ҡалаһында опера йырсыһы һәм буксир пароходы капитан ғаиләһендә тыуа. Һигеҙ йәшендә уны Александр кадет корпусына бирәләр<ref name="kopeika">''Юрий Баранов.'' [http://pressa.irk.ru/kopeika/2008/24/007001.html Голованов Александр — главный маршал авиации] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120215005510/http://pressa.irk.ru/kopeika/2008/24/007001.html |date=2012-02-15 }} // газета «Копейка» (Иркутск)</ref>.
[[1917 йыл]]дың октябрендә 13 йәшлек Голованов ҡыҙыл гвардияға инә — буйы ике мет рға яҡын булғас, ул 16 йәшлек булып күренә<ref name="Chuev">''[[Чуев, Феликс Иванович|Чуев Ф. И.]]'' [www.pseudology.org/Chuev/Golovanov_01.htm Несписочный маршал]</ref>. [[1918 йыл]]дан Аҙыҡ-түлек халыҡ комиссариатының «Профсохлеб» контораһында курьер булып эшләй. [[1919 йыл]]дың майынан [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл армия]]ла<ref name="hrono">[http://www.hrono.ru/biograf/golovanov.html Биография А. Е. Голованова]</ref>. [[РККА-ның Көнсығыш фронты|Көнсығыш фронт]]та 28-се уҡсылар дивизияһының 59-сы уҡсылар полкында разведчик булып хеҙмәт итә, һуңынан шул уҡ полкта Көньяҡ фронттың 7-се уҡчылар дивизияһында разведчик була, 1920 йылдың сентябрендә контузия ала. [[1920 йыл]]дың октябрендә демобилизациялана. Һуңынан, үҙенең автобиографияһы һәм шәхси эше материалдарына ярашлы, Ҡыҙыл Армия һәм Флоттың Үҙәк идаралығында — курьер, Центропечаттә — агент, Волгосудстройҙа — урман ағыҙыуҙа, агент булып һәм Түбәнге Новгородта ГПУ-ның 5-се Волга полкында электромонтер булып эшләй. Ҡайһы бер мәҡәләләр буйынса, 1920 йыл һуңында махсус тәғәйенләнештәге частарға (ЧОН) инә<ref name="kopeika"/>. 1924 йылда Түбәнге Новгородта Я. М. Свердлов исемендәге урта мәктәпте тамамлай.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
{{External media
|align =right
|width = 300
|image1 = [http://www.airbase.ru/peoples/rus/g/golovanov-a-e/ananke/img/117.jpg Одна из последних фотографий. А. Е. Голованов на даче.]
|image2 = [http://4.bp.blogspot.com/-iQ9teUrdZzU/TvwDdRmJSrI/AAAAAAAAAFg/XO6V8cfwgtM/s1600/DSCN4468.JPG Надгробный памятник.]
}}
* {{книга:Командармы}}
* {{Книга:Комдивы т2|483—485}}
* А. Е. Голованов послужил [[Прототип персонажа|прототипом]]<ref>Подпись В. Суворова к портрету Голованова {{nobr|на 13-й}} странице приложения: ''«Александр Евгеньевич Голованов (1904—1975), ставший прототипом Александра Холованова (Дракона)»''. {{книга
|автор = Суворов Виктор.
|часть =
|ссылка часть =
|заглавие = Змееед
|оригинал =
|ссылка =
|викитека =
|ответственный =
|издание =
|место = М.
|издательство = Добрая книга
|год = 2012
|том =
|страницы = 13 на вклейке
|страниц = 296 с., отд. ил. 40
|серия =
|isbn = 978-5-98124-567-1
|тираж =
}}</ref> одного из главных героев — Александра Холованова (Дракона) в серии исторических романов [[Виктор Суворов|Виктора Суворова]]: «[[Змееед (книга)|Змееед]]» (2011), «[[Контроль (книга)|Контроль]]» (1994), «[[Выбор (книга)|Выбор]]» (1997).
* ''[[Чуев, Феликс Иванович|Чуев Ф. И.]]'' [https://web.archive.org/web/20141129012528/http://stalinism.ru/zhivoy-stalin/nespisochnyiy-marshal.html Несписочный маршал]
* Главный маршал авиации Голованов: Сб. документов. — М.: Мосгорархив, 2001. — ISBN 5-7228-0089-9
* ''[[Лазарев, Сергей Евгеньевич|Лазарев С. Е.]]'' Голованов, Александр Евгеньевич // Российская историческая энциклопедия в 18 томах / Глав. ред. А. О. Чубарьян. Т. 5. М.: ОЛМА Медиа Групп, 2017. С. 157—158.
* {{книга|автор=Идашкин Ю. В.|заглавие=Небо его мечты : О Главном маршале авиации А. Е. Голованове|место=М.|издательство=[[Политиздат]]|год=1986|страниц=122, [2]|серия=[[Герои Советской Родины]]|тираж=200000}}
* [https://rg.ru/2015/05/13/rodina-golovanov.html Экштут С. Синусоида маршала Голованова. Взлёт и падение сталинского любимца // «Родина». — 2005. — № 5.]
* Главный маршал авиации Голованов: Москва в жизни и судьбе полководца: Сборник документов и материалов. — М.: Мосгорархив, 2001.
* [[Решетников, Василий Васильевич|Решетников В. В.]] А. Голованов. Лавры и тернии. — М.: «Церера», 1998. — 88 с. — 1000 экз. — ISBN 5-89710-004-7.
== Һылтанмалар ==
* [https://web.archive.org/web/20091205053057/http://letopisi.ru/index.php/%D0%93%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%2C_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87 Александр Евгеньевич Голованов] на сайте Letopisi.ru
* [http://www.airbase.ru/peoples/rus/g/golovanov-a-e/ananke/ Судьба Главного маршала]
* ''Валерий Лебедев.'' [http://www.lebed.com/2015/art6660.htm Мусор и ветер] // [[Лебедь (альманах)|альманах «Лебедь»]]
{{Тышҡы һытанмалар}}
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:2-се саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы осоусылары]]
[[Категория:Совет-фин һуғышында (1939—1940) ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Халхин-Гол буйындағы алыштарҙа ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары (Монголия)]]
[[Категория:Сухэ-Батор ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Совет гвардияһы]]
[[Категория:«Берлинды алған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«Кенигсбергты алған өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]]
[[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]]
[[Категория:«Мәскәүҙе обороналаған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«Батырлыҡ өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]]
[[Категория:Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:I дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Авиация маршалдары]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:1975 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:22 сентябрҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Түбәнге Новгородта тыуғандар]]
[[Категория:1904 йылда тыуғандар]]
[[Категория:7 августа тыуғандар]]
nyso3xc9bhslljc1a3v0kcg4du22gq1
Аликин Владимир Александрович
0
162951
1148854
1091489
2022-08-06T14:23:21Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Аликин}}
'''Аликин Владимир Александрович''' ([[12 сентябрь]] [[1937]]) — [[СССР|совет]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, инженер. [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры, [[Башҡорт АССР-ы]]ның 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Милләте - урыҫ.
== Биографияһы ==
Владимир Александрович Аликин 1937 йылдың 12 сентябрендә [[Пермь]] ҡалаһында донъяға килгән.
1965 йылда [[Өфө дәүләт авиация техник университеты|Өфө авиация институтын]] тамамлаған.<ref>Аликин Владимир Александрович/Парламентаризм в Башкортостане: история и современность. — Т. 2. — Уфа, 2005.УДК 930 ISBN 5-8258-0204-5</ref>
Хеҙмәт юлын 1957 йылда, Пермь авиация техникумын тамамлағандан һуң тыуған ҡалаһында заводта бригадир, цех мастеры булып эшләй башлаған.
1957 - 1959 йылдарҙа совет армияһы сафтарында хеҙмәт итә. Унан ҡайтҡас [[Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһе]]ндә технолог, өлкән технолог, техник бюро начальнигы, цех начальнигы урынбаҫары булып эшләй.
1971 - 1985 йылдарҙа Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһе предприятиеһында цех начальнигы, баш инженер урынбаҫары вазифаһында эшләй.
1985 1991 йылдарҙа — баш инженер, баш инженер урынбаҫары, УМПО-ла ҡеүәттәрҙе үҙләштереү бүлегенең бюро начальнигы вазифаһын биләй.
1991 йылдан «"Восток" акционер сауҙа-сәнәғәт йорто» акционер йәмғиәтенең генераль директоры итеп тәғәйенләнә.
Башҡортостан Республикаһының Юғары Советы Президиумы ағзаһы булған <ref>Народные депутаты Республики Башкортостан. Двенадцатый созыв. - Уфа, Китап, 1994. - с. 14.</ref>
Өфө ҡалаһының Калинин районы, 12-се Феринск һайлау округы буйынса БАССР-ҙың 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты итеп һайлана.
== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* «Почет Билдәһе» ордены
* Миҙалдар
== Ҡарағыҙ ==
*[[БАССР-ҙың 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаттары исемлеге]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{Примечания}}
== Сығанаҡтар ==
* Народные депутаты Республики Башкортостан. Двенадцатый созыв. - Уфа, Китап, 1994. - с. 104
== Һылтанмалар ==
* [http://gsrb.ru/ru/about/deputaty-proshlykh-sozyvov/37940/ 12 созыв (БАССР)]
[[Категория:12-се саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:Өфө дәүләт авиация техник университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумы ағзалары]]
eh93yd1v7e4ygk4fsp0i84chywe8k92
Аликин Степан Иванович
0
163147
1148855
967229
2022-08-06T14:24:31Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Аликин}}
'''Аликин Степан Иванович''' (1912 — 1973) — күренекле совет инженер-нефтсеһе.
== Биографиһы ==
Степан Иванович Аликин 1912 йылда хәҙерге [[Пермь крайы|Пермь крайындағы]] Ҡарағай районы Ния ауылында тыуған. 1937 йылда Урал тау институтын тамамлаған.
* 1937-1942 йылдарҙа —«Прикамнефть». тресы тәрән быраулау контораһының өлкән инженеры, Краснокама промыслының өлкән инженеры.
* 1942-1944 йылдарҙа — «Кранокамскнефть» тресы, Дәүләт Молотов нефтекомбинаты конструкторлыҡ бюроһының баш инженеры, артабан директоры
* 1944-1947 йылдарҙа — «Краснокамскнефть» тресының баш инженеры.
* 1947-1950 йылдарҙа — «Молотовнефть» берекмәһенең баш инженеры.
* 1950-1956 йылдарҙа — быраулау департаменты директоры, «Совромпетроль» Совет-Румын йәмғиәтенең баш инженер — техник директоры (сит илдә дәүләт мөлкәте идаралығы линияһы буйынса идара итеү советы).
* 1956-1957 йылдарҙа — Румын Республикаһының Нефть һәм газ сәнәғәте министрлығында өлкән советник.
* 1957-1964 йылдарҙа — Һиндостанда эшләй.
* 1964-1966 йылдарҙа — ВНИИБТ-ның Пермь филиалында баш инженер.
* 1966-1972 йылдарҙа — Польша Халыҡ Республикаһында совет белгестәре етәксеһе.
1973 йылда Мәскәүҙә вафат була. Невзоров зыяратында ерләнгән.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Икенсе дәрәжә Сталин премияһы (1947)
* [[Октябрь Революцияһы ордены]]
* [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1948)
* ике [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почет Билдәһе» ордены]] (1944)
* «Өлгөлө хеҙмәт өсөн» билдәһе (1942)
* 1-се дәрәжә Хеҙмәт ордены ''([[Румыния]])''
* 4-се дәрәжә Польша яңырыуы ордены ''([[Польша]]).''
== Әҙәбиәт ==
* {{Китап|автор=Агарышев П. Г.|год=1993|тираж=|isbn=|серия=|страниц=382|столбцы=|страницы=|том=|издательство=Южно-Уральское книжное изд-во|часть=|место=|издание=|ответственный=Комитет по делам архивов Кабинета Министров Республики Башкортостан|викитека=|ссылка=|оригинал=|заглавие=Урал ковал победу|ссылка часть=|ref=}}
== Һылтанмалар ==
* [http://permoil-museum.ru/muzeum/ktd/0/8 Музей Пермской нефти]
[[Категория:Урал тау университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:СССР нефтселәре]]
[[Категория:Хеҙмәт ордены кавалерҙары (Румыния)]]
[[Категория:«1941–1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышындағы фиҙакәр хеҙмәте өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«Өлгөлө хеҙмәт өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Октябрь Революцияһы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:1973 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:Пермь губернаһында тыуғандар]]
[[Категория:1912 йылда тыуғандар]]
9nb806rqkn4kcdo08ndp6k2y7egfz6p
Антонов Константин Владимирович
0
163970
1148864
1065985
2022-08-06T15:03:07Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{ФШ|Антонов}}
'''Антонов Константин Владимирович''' ([[28 август]] [[1900 йыл]] — [[8 февраль]] [[1940 йыл]]) — совет комсомол эшмәкәре, журналист, юрист һәм дипломат, педагог, мөхәррир. 1918 йылдан [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|РКП(б)]] ағзаһы. 1940 йылда атыла. 1956 йылда аҡлана.
== Биографияһы ==
=== Пенза һәм Алыҫ Көнсығышта (1900—1923) ===
[[Файл:Исполком_учащихся-коммунистов_города_Пензы._1919г.jpg|мини|Пенза ҡалаһының башҡарма комитет уҡыу-коммунистары. Антонов Константин —уртала]]
Антонов Константин Владимирович [[1900 йыл]]дың [[15 август|15 авгусында]] [[Пермь губернаһы]] Бутка ауылында урмансы ярҙамсыһы ғаиләһендә тыуған. 1910 йылда ғаилә [[Пенза]]ға күсенә. 8 йыл үткәс, 1918 йылда , 2-се Пенза гимназияһын тамамлай, губернаның «Известия» гәзиитендә эшләй<ref>{{Cite web|url=http://inpenza.ru/people/antonov-k-v.php|title=Люди Пензенской области}}
</ref>. РКСМ ҡала комитетының беренсе рәйесе була, 1919 йылда «Творцы грядущего» гәзитенең тәүге мөхәррире, шулай уҡ беренсе Бөтә Рәсәй коммунист-уҡыусылар съезына беренсе делегат була{{Sfn|Юрков|2010}}. Киләһе йылда Пенза губерна комитетының секретары булып эшләй һәм РКСМ III съезы делегаты булып китә{{Sfn|Юрков|2011}}{{Sfn|Мандат и анкета делегата с решающим голосом 3-го Всероссийского съезда РКСМ Антонова К.В.|}}. 1921 йылда ул I Бөтә Рәсәй конференцияһы һәм РКСМ-дың IV съезы{{Sfn|Анкета делегата 4-го Всероссийского съезда РКСМ|}}{{Sfn|Савин|1992}} делегаты. РКП (б)-ның губерна съезында берлектә децистар өсөн тауыш бирә. Йыл аҙағынан Алыҫ Көнсығышта йәшерен эшләй башлай. 1922 йылда Приморье комсомолының III съезында Приморье РКСМ бюроһы рәйесе булып һайлана.
[[Файл:Съезд_комсомола_Приморья_в_1921_году.jpg|мини|1922 йылда Приморье комсомолы съезы. Антонов Константин — уртала]]
=== Мәскәүҙә (1923—1932) ===
1923 йылда Мәскәүгә саҡырыла һәм 1925 йылға тиклем РКСМ Үҙәк Комитетының гәзит бүлеге мөдире булып эшләй. Был ваҡытта троцкистар резолюцияһы өсөн тауыш бирә. 1926 йылда Мәскәү дәүләт университетының халыҡ-ара факультетын тамамлағандан һуң, ул РАНИОН-да аспирант була{{Sfn|Савин|1992}}, бында 1930 йылға тиклем эшләй. Был ваҡытта Антонов Виктор Киндың «По ту сторону»{{sfn|Кин|1968}}романында геройҙарҙың береһе Матвеев прототибы була. 1930 йылдан СССР Сит ил эштәренең халыҡ комиссариаты (НКИД) Хоҡуҡ бүлегенең мөдире урынбаҫары, һәм бер үк ваҡытта 1930 йылдың яҙына тиклем, халыҡ-ара хоҡуҡ кафедраһында эшләй, ул структуралы үҙгәртеп ҡороуҙар арҡаһында башта 1-се МДУ кафедраһы, һуңынан — Мәскәү хоҡуҡ институты һәм, ниһайәт, П.И.Стучка исемендәге Мәскәү юридик институтын була.{{Sfn|Следственное дело|}}. Шул ваҡытта уҡ — И.В.Сталин исемендәге Көнсығыш эшсәндәренең коммунистик университетында Совет хоҡуғы кафедраһы рәйесе<ref>{{Cite web|url=http://book-old.ru/BookLibrary/24400-Vsya-Moskva/Vsya-Moskva-na-1930-god.-CHast-8.html|title=Вся Москва на 1930 год, стр. 171|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305034330/http://book-old.ru/BookLibrary/24400-Vsya-Moskva/Vsya-Moskva-na-1930-god.-CHast-8.html|archivedate=2016-03-05}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305034330/http://book-old.ru/BookLibrary/24400-Vsya-Moskva/Vsya-Moskva-na-1930-god.-CHast-8.html |date=2016-03-05 }}</ref>. «Советское государство» журналында мәҡәләләр баҫтыра{{Sfn|Антонов|1930}}, китаптар сығара{{Sfn|Антонов|1931}}, документтар йыйынтығын мөхәррирләй{{Sfn|Сборники В.1|1932|}}{{Sfn|Сборники В.2|1932|}}{{Sfn|Сборники В.3|1932|}}{{Sfn|Сборники В.4|1933|}}.
=== Франция һәм Бельгияла эше (1933—1937) ===
1933 йылда Крестинский тарафынан [[Франция]]ла СССР тулы хоҡуҡлы вәкәләтенең 1-се секретары вазифаһына тәғәйенләнә, унда Генераль консул бурыстарын башҡара{{Sfn|Следственное дело|}}{{Sfn|Бородин}}. 1935 йылдан [[Бельгия]]ла СССР тулы хоҡуҡлы вәкәләтенең кәңәшсеһе булып эшләй.
[[Файл:Завтрак_в_полпредстве_СССР_в_Париже_в_честь_советской_авиационной_делегации.jpg|мини|Парижда СССР тулы хоҡуҡлы вәкәләттә совет авиацияһы хөрмәтенә иртәнге аш.<br />Алғы планда һулдан уңға: <br />Эдуар Эррио, Францияның авиация генерал министры Денен, Семен Иванович Венцов-Кранц, Николай Николаевич Васильченко, [[:fr:Laurent Eynac|Эйнак Лоран]], Антонов Константин Владимирович<br />Артҡы планда уңдан һулға: <br />Иосиф Станиславович Уншлихт, Марсель Израилевич Розенберг]]
=== [[Оло террор]] йылдарында (1937—1939){{Sfn|Следственное дело|с=223–226}} ===
1937 йылдың апрелендәге анкетала 1921-1924 йылдарҙа [[Төркөмгә демократик централизм|децист]] һәм [[Троцкий Лев Давидович|троцкист]] өсөн тауыш биргән факттарын күрһәтә, шуның өсөн Мәскәүгә ҡайтарыла, партия коллегияһы был факттарҙһы йәшергәне өсөн уға ҡаты шелтә сығара. Май айында Кретискийҙы эшенән бушаталар һәм ҡулға алалар. Уның урынына Потемкинды тәғәйенләйҙәр, уның менән Антонов 1934 йылда Францияла эшләй. Потемкин Антоновты СССР Сит ил эштәренең халыҡ комиссариаты 2-се көнбайыш бүлегенең мөдире ярҙамсыһы итеп тәғәйенләй<ref>{{Cite web|url=http://www.idd.mid.ru/memory_book.html|title=«Книга памяти работников дипломатической службы»|accessdate=2014-12-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140324103147/http://www.idd.mid.ru/memory_book.html|archivedate=2014-03-24}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140324103147/http://www.idd.mid.ru/memory_book.html |date=2014-03-24 }}</ref>. Ноябрь айында инде Антоновтың дуҫы яҙыусы Виктор Кин ҡулға алына, һәм сит ил эштәре бюроһы яңы эш ҡуҙғыта. 1938 йылдың ғинуарында НКВД-ла күрһәтмәләр бирә, шунан һуң был вазифаһынан бушатыла һәм резервҡа күсерелә. Март айында СССР Сит ил эштәренең халыҡ комиссариаты 3-сө көнбайыш бүлегенә консультант булып тәғәйенләнә, уның партия эше Мәскәү ҡалаһының Дзержинский ВКП(б) район комитетына тапшырыла, унда май айына тиклем эшләй, шунан һуң НКИД институтына ебәрелә. Бер үк ваҡытта ул СССР ФА Хоҡуҡ институтында эшләй. Ярты йылдан һуң уға партбилетын кире ҡайтаралар, әммә НКИД институтында вазифанан бушаталар һәм резервҡа ебәрәләр. НКИД институтынан 1939 йылдың ғинуарында бөтөнләй бушатыла, әммә шул уҡ ваҡытта, апрель айында, СССР Фәндәр академияһының хоҡуҡ институты штатында өлкән ғилми хеҙмәткәр вазифаһына раҫлана<ref>{{Cite web|url=http://mos.memo.ru/|title=«Расстрелы в Москве (Улица Бурденко)»}}</ref> һәм уның партойошмаһына теркәлә. Май айында халыҡ-ара хоҡуҡ буйынса (теоретик) дәреслек әҙерләү эшенең өлөшөн тамамлай
[[11 май]]ҙа ҡулға алына. Дәреслек ҡулъяҙмалары тартып алына
=== № 407 эше (1939—1940){{Sfn|Следственное дело|}} ===
1939 йыл алдан тикшереү ваҡытында баҫымы аҫтында{{Sfn|Следственное дело}} контрреволюцион троцкистар ойошмаһында ҡатнашыуҙа һәм Франция файҙаһына шпионлыҡ итеүҙә таныу яҙа. [[1940 йыл]]дың [[16 ғинуар]]ында [[Сталин Иосиф Виссарионович|Сталин]] атып үлтерелеүселәр исемлегенә ҡул ҡуя. Туғыҙынсы номер аҫтында Антонов фамилияһы була. (Шунда уҡ, ун икенсе булып— Исак (шулай исемлеге) Бабель килә)<ref>{{Cite web|url=http://stalin.memo.ru/names/index.htm|title=«Сталинские расстрельные списки»|accessdate=2014-12-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150413024403/http://stalin.memo.ru/names/index.htm|archivedate=2015-04-13}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150413024403/http://stalin.memo.ru/names/index.htm |date=2015-04-13 }}</ref>. Ике көндән һуң милкен конфискациялау менән атып үлтереүгә хөкөм ителә. Суд ултырышында үҙен ғәйепле танымай, «алдағы тикшереүҙәрҙә биргән күрһәтмәләр физик һәм әхлаҡи йоғонто ҡулланыу һөҙөмтәһендә бирелгән» тип инҡар итә. 8 февралдә, СССР НКВД [[1 спецотдел ссср нквд-ның|1]]-се махсус бүлеге начальнигы ярҙамсыһы, дәүләт хәүефһеҙлегенең өлкән лейтенанты Калинин<ref>{{Cite web|url=http://vkrugudruzei.ru/x/GroupForum/Messages?groupId=21681&countOnPage=15&themeId=27e81a60-f7c7-4b47-b391-f0e61fd0c89d&page=44|title=Приказ наркома внутренних дел СССР Л.П. Берии № 001365 «О награждении работников НКВД»}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.novayagazeta.ru/apps/gulag/39554.html|title=Новая газета. Спецвыпуск «Правда ГУЛАГа» от 07.07.2008 №6 (6)}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://skorbim.com/%D0%BC%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB/%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BD_%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%BC%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87.html|title=skorbim.com}}</ref> был ҡарарҙың үтәлеше тураһында белешмәгә ҡул ҡуя{{Sfn|Следственное дело}} . Ҡәбер урыны — [[Мәскәү]], Яңы Дон зыяраты.
1956 йылда СССР ВКВС тарафынан аҡлана<ref>
{{Cite web|url=http://www.sakharov-center.ru/asfcd/martirolog/?t=page&id=2408|title=Сахаровский центр}}
</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.vse-adresa.org/book-of-memory/bukva-0/name-50/surname-81/repression-162|title=Книга Памяти Жертв Коммунистического Террора}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305023008/http://www.vse-adresa.org/book-of-memory/bukva-0/name-50/surname-81/repression-162 |date=2016-03-05 }}</ref>. Протоколда тикшереүҙе алып барыусы СССР Эске эштәр халыҡ комиссариатының тикшереү часе начальнигы ярҙамсыһы Влодзимирский {{Sfn|Справочник|1999}} эште ялғанлау өсөн хөкөм ителә, ә эш буйынса төп тәфтишсе тикшереү эштәре буйынса СССР Эске эштәр халыҡ комиссариатының следователе Матевос эшенән бушатыла тип күрһәтелә.
== Балалары ==
* Фәндәр академияһының ағза-корреспонденты Антонов Владимир Константинович (1927—1992)
* Антонова Марианна Константиновна халыҡ мәғарифы отличнигы (1937) — рәссам Борис Авдеевтың ҡатыны
== Хәтер ==
* 1968 йылда Алыҫ Көнсығышта яҡын дуҫы һәм комсомол эше буйынса буйһоноусыһы Виктор Киндың Константин Антоновҡа хаты баҫтырылып сыға.
* 1978 йылда Антонов исеме [[Пенза]] ҡалаһында урамға бирелгән<ref>Пензенские хроники.</ref>
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}
== Һылтанмалар ==
• Антонов Константин Владимирович // РГАСПИ. Ф. М1. Оп. 18. Д. 186. Лена 3-7. 7 ла.
• Списки, анкеты и делегатов 1-й Всероссийской конференции РКСМ // РГАСПИ. Ф. М37. Оп. 1. Д. 6. Л. 11–12.
• Списки, анкеты и мандаты делегатов 3-го Всероссийского съезда РКСМ // РГАСПИ. Ф. М6. Оп. 3. Д. 16. Л. 5 оборот, 14 оборот, 54-55.
• Списки, анкеты и мандаты делегатов 4-го Всероссийского съезда РКСМ // РГАСПИ. Ф. М6. Оп. 4. Д. 8. Л. 52, 52 оборот.
• Следственное дело №407 по обвинению Антонова Константина Владимировича // Центральный архив ФСБ России. Д. Р4648. 262 л.
== Хеҙмәттәре ==
* {{Мәҡәлә|автор={{nobr|Антонов К.В. }}|заглавие=Некоторые итоги [[Конфликт на Китайско-Восточной железной дороге|конфликта на КВжд]]|издание=Советское государство и революция права.|тип=статья|место=[[Москва]]|издательство=Изд-во Ком. Акад|год=1930|номер=2|страницы=122-138|ref=Антонов}}
* {{Китап|автор={{nobr|Антонов К.В.}}|заглавие=[[Сунь Ятсен|Суньятсен]]изм и китайская революция|ссылка=http://io.udsu.ru/iias/web_new_search.processing_query?p_bk_id=70532|место=М.|издательство=Изд-во Ком. Акад|год=1931|страниц=135,1|ref=Антонов}}
* {{Мәҡәлә|заглавие=Сборники документов по международной политике и международному праву: Разоружение.|ответственный=Под ред. {{nobr|К.В. Антонова}}|место=[[Москва]]|издательство=Изд. НКИД|год=1932|выпуск=1|ref=Сборники В.1}}
* {{Мәҡәлә|заглавие=Сборники документов по международной политике и международному праву: Европейский союз аграрные конференции и региональные соглашения.|ответственный=Под ред. {{nobr|К.В. Антонова}}|место=[[Москва]]|издательство=Изд. НКИД|год=1932|выпуск=2|ref=Сборники В.2}}
* {{Мәҡәлә|заглавие=Сборники документов по международной политике и международному праву: Японо-китайский конфликт. План Гувера и репарационная проблема. Деятельность Лиги Наций и др.|ответственный=Под ред. {{nobr|К.В. Антонова}}|место=[[Москва]]|издательство=Изд. НКИД|год=1932|выпуск=3|ref=Сборники В.3}}
* {{Мәҡәлә|заглавие=Сборники документов по международной политике и международному праву: Лозанские соглашения. Женевская конвенция по разоружению. Признание Маньчжоу-ГО и др..|ответственный=Под ред. {{nobr|К.В. Антонова}}|место=[[Москва]]|издательство=Изд. НКИД|год=1933|выпуск=4|ref=Сборники В.4}}
* {{Мәҡәлә|автор={{nobr|Антонов К.В. }}|заглавие=К вопросу о международном праве|издание=[[Государство и право|Советское государство]]|тип=статья|место=[[Москва]]|год=1938|номер=4|страницы=62-73|ref=Антонов}}
== Әҙәбиәт ==
* {{Мәҡәлә|автор=Юрков И. В.|заглавие=К вопросу об организации Коммунистического союза молодежи в Пензенской губернии в 1919 - в начале 1920-х гг.|ссылка=http://cyberleninka.ru/article/n/k-voprosu-ob-organizatsii-kommunisticheskogo-soyuza-molodezhi-v-penzenskoy-gubernii-v-1919-v-nachale-1920h-gg#ixzz3M5LWXfsz|издание=Известия ПГПУ им. В. Г. Белинского.|год=2010|том=|номер=15(19)|страницы=131-136|ref=Юрков}}
* {{Мәҡәлә|автор=Юрков И. В.|заглавие=Комсомольские функционеры в истории СССР 1920-х годов (на материалах Пензенской губернии)|ссылка=http://cyberleninka.ru/article/n/komsomolskie-funktsionery-v-istorii-sssr-1920-h-godov-na-materialah-penzenskoy-gubernii|издание=Известия ПГПУ им. В. Г. Белинского.|год=2011|номер=23|страницы=645-648|ref=Юрков}}
* {{Мәҡәлә|автор=Бородин|заглавие=«Людей, которых мы любили, нельзя отнять…»|ссылка=http://vladnews.ru/1171/lichnost/lyudej-kotoryh-my-lyubili-nelzya-otnyat|издание=«Владивосток»|тип=газета|archiveurl=http://old.vladnews.ru/magazin.php?id=14&idnews=4734¤t_magazin=1171|archivedate=2002-24-05|ref=Бородин}}
* {{Китап|автор=[[Савин, Олег Михайлович|Савин О.М.]]|заглавие=Дело производством прекращено: историко-документальные очерки.|место=Пенза|год=1992|страницы=54-59|ref=Савин}}
* {{Мәҡәлә|автор=Меринов Ю.Н.|заглавие=Дальневосточный октябрь|ссылка=http://www.sluzhuotechestvu.info/index.php/gazeta-sluzhu-otechestvu/2012/oktyabr-2012/item/37-%25D0%25B4%25D0%25B0%25D0%25BB%25D1%258C%25D0%25BD%25D0%25B5%25D0%25B2%25D0%25BE%25D1%2581%25D1%2582%25D0%25BE%25D1%2587%25D0%25BD%25D1%258B%25D0%25B9-%25D0%25BE%25D0%25BA%25D1%2582%25D1%258F%25D0%25B1%25D1%2580%25D1%258C.html|издание=Служу Отечеству|тип=газета|год=2012|номер=за октябрь|ref=Меринов|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170529010333/http://www.sluzhuotechestvu.info/index.php/gazeta-sluzhu-otechestvu/2012/oktyabr-2012/item/37-%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BE%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8C.html|archivedate=2017-05-29}}
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* {{Китап|автор=[[Кин, Виктор Павлович|Виктор Кин]]|заглавие=По ту сторону|часть=|ссылка=http://old.rsl.ru/table.jsp?f=1016&t=3&v0=%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80+%D0%BA%D0%B8%D0%BD+%D0%BF%D0%BE+%D1%82%D1%83+%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%83&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&cc=a1&v=card&ce=4|место=[[Москва]]|издательство=[[Молодая гвардия (издательство)|Молодая гвардия]]|год=[[1968 год|1968]]|страниц=336|ref=Кин}}
* {{Китап|автор={{nobr|Петров Н. В.}}, {{nobr|Скоркин К. В.}}|часть=Алфавитный указатель|ссылка часть=http://www.memo.ru/history/NKVD/kto/biogr/index.htm|заглавие=Кто руководил НКВД. 1934–1941|ссылка=http://www.memo.ru/history/NKVD/kto/index.htm|ответственный=Под ред. Н.Г.Охотина и А.Б.Рогинского|место=Москва|издательство=|год=1999|ref=Справочник}}
[[Категория:СССР-ҙа репрессияланғандар]]
[[Категория:СССР дипломаттары]]
[[Категория:РСДРП ағзалары]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:1940 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:8 февралдә вафат булғандар]]
[[Категория:1900 йылда тыуғандар]]
[[Категория:28 августа тыуғандар]]
[[Категория:Мәскәү дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Журналистар]]
[[Категория:Дипломаттар]]
[[Категория:Мөхәррирҙәр]]
[[Категория:Юристар]]
[[Категория:Педагогтар]]
[[Категория:Аҡланғандар]]
baxuvgrgyqkwkt1tt79vy6r6knrb8yh
Кузьменко Владимир Петрович
0
164323
1148922
979427
2022-08-06T18:03:24Z
Айсар
10823
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Кузьменко Владимир Петрович''' ([[8 август]] [[1954 йыл]] ) — [[СССР|совет]] һәм [[КПСС|партия]] эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһы Юғары Советының ҡатын-ҡыҙҙар эше, ғаиләне һаҡлау, әсәлек һәм балалыҡ буйынса комиссия ағзаһы.
1990 йылдың 11 октябрендә БАССР-ҙың уникенсе саҡырылыш Юғары Советының өсөнсө сессияһында [[Башҡортостандың дәүләт суверенитеты тураһында декларация|республиканың дәүләт суверенитеты тураһында Декларация]] ҡабул иткән [[БАССР-ҙың 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаттары исемлеге|Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы]] депутаты.
== Биографияһы ==
Кузьменко Владимир Петрович [[1954 йыл]]дың [[8 август]]ында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Өфө]] ҡалаһында тыуған.
Милләте буйынса украин, юғары белемле — 1981 йылда [[Башҡорт дәүләт медицина университеты|Башҡортостан медицина институтын]] тамамлаған.
Хеҙмәт юлын, 1971 йылда, урта мәктәпте тамамлағас, Өфө электр лампалары заводында токарь булып башлай.
1972—1974 йылдарҙа Совет Армияһында хеҙмәт итә.
1981 йылда [[Башҡорт дәүләт медицина университеты|Башҡортостан медицина институтын]] тамамлағас, Салауат машина төҙөүселәр заводының медик-социаль бүлегендә табиб булып эшләй.
1982—1988 йылдарҙа Өфө ҡалаһының 8-се дауаханаһында хирург булып эшләй.
1988 йылдан Өфө ҡалаһы Орджоникидзе районы һаулыҡ һаҡлау бүлеге мөдире вазифаһында эшләй.
<ref> // Парламентаризм в Башкортостане: история и современность. — Т. 2. — Уфа, 2005.УДК 930 ISBN 5-8258-0204-5</ref>
Өфө ҡалаһының Орджоникидзе районы 53-сө Северный һайлау округынан [[Башҡорт АССР-ы]]ның 12-се саҡырылыш Юғары Советының халыҡ депутаты итеп һайлана. Башҡортостан Республикаһы Юғары Советының ҡатын-ҡыҙҙар эше, ғаиләне һаҡлау, әсәлек һәм балалыҡ буйынса комиссия ағзаһы.<ref>Народные депутаты Республики Башкортостан. Двенадцатый созыв. - Уфа, Китап, 1994. - с. 34</ref>
== Ҡарағыҙ ==
*[[БАССР-ҙың 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаттары исемлеге]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{Примечания}}
== Сығанаҡтар ==
* Народные депутаты Республики Башкортостан. Двенадцатый созыв. - Уфа, Китап, 1994. - с. 104
== Һылтанмалар ==
* [http://gsrb.ru/ru/about/deputaty-proshlykh-sozyvov/37940/ 12 созыв (БАССР)]
[[Категория:12-се саҡырылыш Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт медицина университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Шәхестәр:Салауат]]
[[Категория:Шәхестәр:Өфө]]
af38f43hqdbkpcp8ntpui80uuvvem9k
Ирғәлин Ғизетдин Дәүләтғәле улы
0
170103
1148957
1102398
2022-08-07T11:03:38Z
Visem
8715
/* Һылтанмалар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Ирғәлин Ғизетдин Дәүләтғәле улы''' ([[1 апрель]] [[1931 йыл]]) — дәүләт һәм партия органдары ветераны, архивист, журналист, ғалим-тарихсы. "[[Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы)|Башҡорт энциклопедияһындағы]]" энциклопедик мәҡәләләр авторы. КПСС-тың Өфө ҡала комитеты секретары (1982-1985), [[Башҡортостан Республикаһы йәмәғәт берләшмәләренең үҙәк дәүләт архивы|Башҡортостан республикаһы йәмәғәт берекмәләренең үҙәк дәүләт архивын]]ың директоры (1985-1999). Тарих фәндәре кандидаты. "[[Башҡортостан уҡытыусыһы|Башкортостан укытыусыһы]]" журналының баш мөхәррире (1966-1969 йылдар). [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|КПСС]]ағзаһы, СССР Журналистар союзы ағзаһы.
Башҡортостан республикаһы министрҙар кабинеты ҡарамағындағы архив эштәре буйынса идаралығының ғилми советы ағзаһы. Халыҡ мәғарифы алдынғыһы, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
== Биографияһы ==
Ирғәлин Ғизетдин Дәүләтғәле улы 1931 йылдың 1 апрелендә Башҡорт АССР-ы Бөрйән районы Нәби ауылында тыуған.
2021 йылдың 1 апрелендә Халыҡ мәғарифы алдынғыһы, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, тарих фәндәре кандидаты, СССР журналистар союзы ағзаһы, Башҡортостан республикаһы йәмәғәт берекмәләренең үҙәк дәүләт архивының директоры (1985-1999), Башҡортостан республикаһы министрҙар кабинеты ҡарамағындағы архив эштәре буйынса идаралығының ғилми советы ағзаһы Ирғәлин Ғизетдин Дәүләтғәле улына 90 йәш тула.
Стәрлетамаҡ педагогия институын тамамлап, уҡытыусы, мәктәп директоры, РОНО етәксеһе, БАССР мәғариф министерлығы инспекторы, "[[Башҡортостан уҡытыусыһы|Башкортостан укытыусыһы]]" журналының баш мөхәррире булып эшләй. Ҙур эш һөйөүсәнлек менән бергә тәбиғи һәләт уға ҡыҫҡа ваҡыт эсендә ябай уҡытыусынан алып мәғариф өлкәһендәге абруйлы белгескә тиклем үҫергә, кандидатлыҡ диссертацияһын яҡларға мөмкинлек бирә.
СССР-ҙа социализм осоронда хеҙмәткәрҙең эшлекле сифаты, тәү сиратта, уның сәйәси ышаныслылығы һәм марксистик-ленин теорияһы йәһәтенән әүҙемлеге менән баһаланған.
Был яҙмыш Ирғәлин Ғизетдин Дәүләтғәле улын да урап үтмәй. Ул КПСС Үҙәк Комитеты ҡарамағындағы юғары партия мәктәбен тамамлай. Шунан һуң 1970-1985 йылдарҙа партия эшендә була: КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитетының фән һәм уҡыу йорттары бүлеге мөдире урынбаҫары, КПСС-тың Өфө ҡала комитеты секретары була.
1985 йылдың февралендә КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитетының партия архивы мөдире итеп тәғәйенләнә. 1991 йылдың ноябрендә, Башҡортостан Республикаһының ЦГАОО партия архивында барлыҡҡа килеүгә бәйле, уның директоры итеп тәғәйенләнә.
Башҡортостандың иң ҙур архивын етәкләп, Ғизитдин Ирғәлин республиканың тарихи фәнен, архив эшен үҫтереүгә, матди базаны нығытыуға, архивты яңы фондтарҙан алынған документтар менән тулыландырыуға ҙур көс һалды. Архив фондтарын һаҡлауҙы һәм фәнни өлкәлә ҡулланыуҙы тәьмин итеүгә тос өлөш индерҙе.
Етәкселек итеү эшен фәнни-публицистик эшмәкәрлек менән бергә алып барыуға өлгәшә. Гәзиттәрҙә һәм журналдарҙа 100-ҙән ашыу мәҡәлә баҫтырып сығара.
Уның ҡатнашлығында документтар һәм документаль очерктар йыйынтыҡтары әҙерләнгән һәм нәшер ителгән: '''Ҡайтарылған''' '''исемдәр''' (1991), " Еңеү Уралда сүкелде" ( Урал еңеү өсөн эшләне) (1993), "Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында Башҡорт АССР-ы" (1995), " Дөрөҫлөккә ауыр юл " (1996), "Шайморатов генерал" (1998, "Уларҙың исемдәре үлемһеҙ" (2000), " XX быуат башында Башҡортостанда сәйәси партиялар һәм хәрәкәт".
Ғизетдин Ирғәлиндың хеҙмәтен Башҡортостан Республикаһы һәм Росархивтың (хәҙер - Федераль архив агентлығы) етәкселеге юғары баһаланы. Ул "Батырлыҡ хеҙмәте өсөн", "Хеҙмәт ветераны" миҙалдары, БАССР Юғары Советы Президиумының Почет грамотаһы, "Халыҡ мәғарифы отличнигы" почет билдәһе, архив алып барыу, документләштереү һәм археография өлкәһендәге ғилми эштәр конкурстары дипломдары менән бүләкләнгән.
Бай тормош тәжрибәһе, ғалим һәм ойоштороусы таланттары, киләсәкте фекерләү һәм күреү оҫталығы Ғизетдин Дәүләтғәле улына архивсы коллегалары, республика ғалимдары һәм уҡыусылары тарафынан оло хөрмәткә нигеҙ булды.
== Библиография ==
'''Ҡайтарылған''' '''исемдәр''' (Исемдәрен ҡайтарҙы) : [Сталиндың шәхес культы йылдарында Башҡортостанда репрессияланғандар тураһында. / Сост. Г. Д.Ирғәлин, Асабин Е.П.. - Өфө: [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәте]], 1991.
Дөрөҫлөккә ауыр юл .. / Сост. Г. Д. Ирғәлин, Н. П. Каменев. — Өфө: Китап, 1997. — 272 с.
Ирғәлин Ғизетдин Дәүләтғәле улының "[[Башҡорт энциклопедияһы]]<nowiki/>ндағы" (2005-2011) һәм "Башҡортостан: ҡыҫҡаса энциклопедияһында" (1996) совет эшмәкәрҙәренә арналған мәҡәләләре :
[[Аритҡолов Дәүләт Шаһи улы]], [[Быкин Яков Борисович]], [[Ваһапов Сабир Әхмәтйән улы]], [[Мортазин Муса Лот улы]], [[Мөхәмәтҡолов Әҡсән Баймырҙа улы]], Шафиҡов Таймаҫ Шафиҡ улы
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* [https://narb-gku.bashkortostan.ru/presscenter/lectures/1406/ Аксакалу архивного дела – 90 лет! Государственное казенное учреждение Национальный архив Республики Башкортостан. Официальный сайт. 2 апреля 2021 года]{{ref-ru}}{{V|19|12|2021}}
* [https://www.bashinform.ru/news/134167-1-aprelya-ispolnyaetsya-75-let-uchenomu-arkhivistu-gizitdinu-irgalinu/ 1 апреля исполняется 75 лет ученому-архивисту Гизитдину Иргалину]
* [http://guides.rusarchives.ru/ Иргалин Г. Д]
{{Библиоинформация}}
[[Категория:СССР журналистары]]
[[Категория:Рәсәй архивсылары]]
[[Категория:Рәсәй энциклопедистары]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:СССР Журналистар союзы ағзалары]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Тарих фәндәре кандидаттары]]
[[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]]
[[Категория:1931 йылда тыуғандар]]
[[Категория:1 апрелдә тыуғандар]]
9vrelf2pylx3nsmt8rfkrtpar2k6hxa
Антонов Яков Иванович
0
170953
1148868
1006937
2022-08-06T15:06:32Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{ФШ|Антонов}}
{{Ук}}
'''Яков Ива́нович Анто́нов''' ([[1908 йыл|1908]]—[[1942 йыл|1942]]) — лётчик-истребитель, [[Советтар Союзы Геройы]] ([[1940 йыл|1940]]).
== Биография ==
[[Файл:Antonov02.jpg|слева|мини|361x361пкс|Яков Антонов лётчиктарҙың Ленинград хәрби-теоретик мәктәбе курсанты. <br><br>Ленинград, 1931 йылдың ноябре.]]
1908 йылдың 24 ғинуарында Малахово ауылында (хәҙер Новгород өлкәһе Солецкий районы).
1939—1940 йылдарҙа [[Совет-фин һуғышы (1939—1940)|совет-фин һуғышында]] ҡатнаша, 1940 йылдың 21 мартында уға Советтар Союзы Геройы исеме бирелә.
[[Бөйөк Ватан һуғышы]] осоронда 84-се «А» истребителдәр авиаполкы командиры вазифаһын башҡара. 25 августа 1942 йылдың 25 авгусында Антонов, Моздок янында немец аэродромы штурмовкалауын ышыҡлағанда, уның И-153 самолёты бәреп төшөрөлә, һәм совет документтарынан күренеүенсә, һәләк була.
Әммә һуғыштан һуң немец әсирлегенә төшкән совет лётчиков Ивановтың фотолары баҫыла. Бер фараз буйынса, уны 77-се немец истребитель эскадраһы (JG 77) командиры майор Гордон Голлоб бәреп төшөрә. Бер саба Парашютта һикереп ҡотолған Антонов әсирлеккә эләгә. Бер мәғлүмәт буйынса, Моздок эргәһендәге хәрби әсирҙәр лагерына оҙатыла, унан ҡасҡан, икенсе мәғлүмәт буйынса — лагерға оҙатылғанға тиклем ҡасҡан Уның артабанғы яҙмышы тураһында рәсми мәғлүмәттәр юҡ. 1942 йылдың 25 авгусында рәсми рәүештә һәләк булған тип иҫәпләнә
[[Файл:Antonov03.jpg|слева|мини|260x260пкс|Капитан Я. И. Антонов сираттағы отпусыһын өйөндә үткәргән сағында. 1940 йыл]]
Икенсе немец асы Гюнтер Ралль "Минең осоу китабы"нда (үҙе генә еңгән кеүек тип) түбәндәге ваҡиғаларҙа тасуирлай:
''«1942 йылдың 21 сентябрендә осош ваҡытында миңә уңыш йылмайҙы, икенсе — бишенсе ярты сәғәт тирәһендә беҙҙең аэродромдан йыраҡ түгел, мин МиГ-3 үк беҙҙең аэродромдан алыҫ түгел. Унда парашют менән һикереп ҡотолоп алмай һәм пилот. Унтер-офицер була бара ул минең урыным шунда уҡ машинаны һыу штаффель приземление, уны баҫыу өсөн. Береһе ҙур тормошта подсолнуховый урыҫ яланы, был урында күп була. Тиҙ арала уны уратып алған булды, әммә ул беҙҙең пистолеттан атыу буйынса бөтә патрондың үҙен генә ала алмай ул, бәхеткә күрә, бер кем дә зыян причинный. Һуң, шул тиклем уның маңлайына яраһын эшкәртер өсөн субай, ул уны ала, выпрыгивать бер самолет, уның миңә килтерә. Мин ҡушылдығы радиомашина тапҡыр булараҡ, пилоттар һөйләшеү тыңланыла.''
[[Файл:Герой_Советского_Союза_майор_Антонов_Яков_Иванович_во_время_первого_допроса.jpg|слева|мини|260x260пкс|77-се немец истребитель эскадраһының (JG 77) авиация төркөмө командиры майор Гордон Голлоб (һулдан икенсе) һәм обер-лейтенант Адольф Диккфельд (һулдан өсөнсө), тәүге медицина ярҙамы күрһәткәндән һуң, 1942 йылдың 25 авгусында Моздок районында бәреп төшөрөлгән Советтар Союзы Геройы 84-се „A“ истребитель авиаполкы командиры майор Я. И. Антоновтан һорау ала]]
''Рус, беҙҙең күпселегебеҙ кеүек, бигерәк йәш — ул егерменән саҡ ҡына өлкән. Киҫелгән яраларына ике ҙур компресс ҡаплаған маңлайын асыр өсөн, ул үҙенең һары сәстәрен артҡа һыпырҙы. Аҡыллы ҡуңыр күҙҙәрендә ғорурлыҡ һәм төңөлөү тиң дәрәжәлә сағыла. Ирендәрендә еңелсә йылмайыу уйнай. Уның күкрәген өс орден биҙәй, шуларҙан миңә береһе генә билдәле — „Советтар Союзы Геройы“ тип атала ул.''
''Бына ысынында ниндәйҙәр икән — пропаганда беҙгә еткергән монгол дала урҙалары вәкилдәре, кешелекле мөнәсәбәттән мәхрүм булырға тейешле етлекмәгән кешеләр! Беҙҙең алдыбыҙҙа Яугир, шунда уҡ үҙе Яугир булған һәр кемдең ихтирамын уята ул. Ҡайсаҡ үҙеңдең эргәңдә йәшәгән кешеләргә ҡарағанда, һиңә дошманың күпкә яҡыныраҡ тойола, тигән саркастик уй килде башыма.''
''Капитан Антонов ҡурҡа. Тәҡдим ителгән сигаретты ул тейелмәгән көйө ситкәрәк һалды, әммә мин тоҡандырғандан һуң, бер ни тиклем иркенәйҙе. Мин уның күҙ алдында ҡойоп эскәнгә тиклем, беҙҙең таҙа бензин канистраһынан ағыҙған һалҡын һәм таҙа сәйгә лә шикләнеп ҡараны.''
''Беҙ бер тәржемәсе фельдфебель табып, уның ярҙамында һауа һуғышы, ғөмүмән һуғыш тураһында һөйләштек. Минең дошманым үҙен бынамын тигән дәрәжәле тота. Ул тамсы ла ҡуштанланмай һәм ышаныс яҡларға ынтылмай. Уның һүҙҙәренән, Хәрби Һауа Көстәрендә сәйәси офицерҙар Ҡыҙыл Армиялағы кеүек һөйләйҙәр, тигәнде аңлап була. Пропаганда нәфрәт тыуҙыра, нәфрәт ҡанһыҙлыҡҡа алып килә, яуызлыҡ яңы пропаганда тыуҙыра. Йомоҡ шайтан түңәрәге.''
''Совет лётчигы, уны ебәреү мөмкинлеге булмағанлыҡтан, беҙҙә тағы бер нисә көнгә ҡалды. Беҙҙә уны бикләп тотоу теләге лә, мөмкинлеге лә юҡ. Беҙҙең штаффель, үҙ яуаплылығына алып, уны башҡа лётчиктар кеүек ашатты, уға Солдатская ауылы янындағы аэродром буйлап даими күҙәтеүһеҙ-ниһеҙ йөрөү мөмкинлеге бирҙе. Төрлө тыйыуҙарға ҡарамай, беҙҙең уға ҡарата ниндәй мөнәсәбәттә булыуыбыҙҙы аңлаптыр, ҡасырға уйламай ҙа, сөнки ҡасып китә ҡалһа, беҙҙе ни тиклем күңелһеҙ хәлдә ҡалдырасағын аңлай. Һуңыраҡ, беҙ уны яралаларҙы лазаретҡа илтеүсе Ju-52 менән оҙаттыҡ. Һәм шунда ул уңайлы осраҡ менән файҙаланған. Нисек икәнен беҙ төгәл белмәйбеҙ. Әммә капитан Антонов тәғәйенләнгән урынына барып етмәгән. Дөрөҫөрәге, ул Jи-52 алып киткән яралыларҙың шинелен кейеп эҙ юғалтҡан һәм ҡаса алғандыр. Рәсми урыҫ сығанаҡтарынан Антоновтың, һуғышты үткәреп, тере ҡалғанлығын беләм.»''
[[Файл:Soltsy_14.JPG|мини|290x290пкс|Сольцы ҡалаһының батырҙары мемориалы, Новгород өлкәһе]]
Китап авторы Гюнтер Ралль, ниндәйҙер "рәсми рус сығанаҡтары"на һылтанһа ла, әлегә тиклем Антоновтың һуғыштан һуңғы яҙмышы тураһында бер нәмә лә билдәле түгел. Раллдең әсирлеккә алынған лётчикты «үтә ныҡ йәш» тип атауы ышанмаусанлыҡ тыуҙыра. Әсирлеккә эләккәндә, Яков Антоновҡа 34 йәш була, һәм ул Раллдең үҙенән 10 йәшкә өлкән була. Бынан тыш, бәреп төшөрөлгән самолёт тибы тура килмәй: Антонов И-153-тә осҡан, ә Ралль бәреп төшөрөлгән МиГ-3 тураһында һөйләй. Һуғыштың датаһы ла, хатта айы ла тура килмәй. Шулай уҡ лётчиктың званиеһы ла тура килмәй, Ралль уны «капитан Антонов» тип атай, ә Яков Иванович майор званиеһына эйә, фотографияла 2 майор «шпалы» асыҡ күренә.
Моздок лагерынан һуң Антонов Мариуполь лагерына барып эләккән, һәм Миуста урынлашҡан Көньяҡ фронты 56-сы армияһы разведка бүлегенең оператив буйһоноуында торған Ҡара диңгеҙ флоты разведка бүлеге менән бәйле мариуполь подпольщиктары Яков Ивановичты азат иткән тигән фараз бар.
Шул уҡ мәғлүмәттәр буйынса, Антонов Я. И. лагерҙан ҡасҡандан һуң, табип Б. Т. Гнилицкийҙың йәшерен төркөмө эшләгән больница санитаркаһы Кузенкова Матрена Дмитриевна йортонда йәшеренеп йәшәй. Артабан Я. И. Антонов Ейск ҡалаһына оҙатыла, унан һуң тағы мәғлүмәт юҡ.
Шулай уҡ Антонов Я. И. фронт һыҙығын үткән саҡта һәләк булғандыр ҙа Мариуполь ҡалаһының немец зыяратында ерләнгәндер тигән фараз бар. 2017 йылда Театр скверын реконструкциялау барышында немец һәм румын һалдат ҡәберҙәре араһында билдәһеҙ совет һалдатының мәйете табыла, һәм был Я. И. Антонов булыуы мөмкин, тип фаразларға була<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.0629.com.ua/news/1855538/versia-na-nemeckom-kladbise-mog-byt-zahoronen-letcik-geroj-sovetskogo-souza|title=Версия: На немецком кладбище мог быть захоронен летчик - герой Советского союза|accessdate=2020-07-01}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.0629.com.ua/news/1853524/v-mariupole-perezahoronili-ostanki-sovetskogo-voina-najdennye-na-nemeckom-kladbise-foto-video|title=В Мариуполе перезахоронили останки советского воина, найденные на немецком кладбище (ФОТО, ВИДЕО)|accessdate=2020-07-01}}</ref>
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* ''Пшеняник Г.'' [http://militera.lib.ru/memo/russian/pshenyanik_ga/index.html Долетим до Одера]. — М.: Воениздат, 1985. — С. 172.
== Һылтанмалар ==
* {{Warheroes|id=2769}}
* [http://airaces.narod.ru/winter/antonov.htm Антонов Яков Иванович]
* [http://waralbum.ru/1478/ Фото Я. И. Антонова в плену]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында хәбәрһеҙ юғалғандар]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы ваҡытында Совет әсирҙәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы осоусылары]]
[[Категория:Совет-фин һуғышында (1939—1940) ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Советтар Союзы Геройҙары]]
[[Категория:1942 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:25 августа вафат булғандар]]
[[Категория:1908 йылда тыуғандар]]
[[Категория:24 ғинуарҙа тыуғандар]]
csfrlqdt4p1ik6jsblfybh52tobpt11
Авзалов Талип Авзал улы
0
176142
1148897
1069045
2022-08-06T17:18:18Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=сентябрь 2021}}
{{ФШ|Авзалов}}
{{Ук}}
'''Авзалов Талип Авзал улы''' ({{lang-ru|Авзалов Талиб Авзалович}}) ([[1901]]—[[1943]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 148-се гвардия артиллерия-миномёт полкы яугиры, хеҙмәт иткән һуңғы урыны — 16-сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһы штабы<ref name="pamyat-naroda.ru">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie53102673/ Память народа. Авзалов Талиб Авзалович]</ref>. Гвардия ҡыҙылармеецы<ref>[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/333-avzalov-talib-avzalovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Авзалов Талип Авзал улы]</ref>.
== Биографияһы ==
Талип Авзал улы Авзалов [[1901 йыл]]да [[Өфө губернаһы]] Бөрө өйәҙе (хәҙер — [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Илеш районы]]) [[Илеш]] ауылында тыуған.
[[1941 йыл]]да Илеш районы хәрби комиссариаты [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡыра.
Гвардия ҡыҙылармеецы Авзалов Талип [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның (16-сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһы) 148-се гвардия артиллерия-миномёт полкында хеҙмәт итә.
[[1943 йыл]]дың 24 февралендә Украина ССР-ы Ворошиловград өлкәһе Ивановка районы Юлино-2 станцияһында хәбәрһеҙ юғала<ref name="pamyat-naroda.ru"/><ref>[https://www.bashinform.ru/news/1180074-v-luganskoy-respublike-okonchatelno-vosstanovili-memorial-voinam-112-y-bashkirskoy-kavaleriyskoy-div/?nomobile=1 память о погибших воинах 112-й Башкавдивизии в ЛНР]</ref><ref name="search.rsl.ru">[https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0</ref>.
== Хәтер ==
Авзалов Талип Авзал улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref name="search.rsl.ru"/> һәм БР-ҙың [[Илеш районы]] Ябалаҡ ауыл Советы биләмәһендәге [[Илеш]] ауылында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән.
== Һылтанмалар ==
* [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/333-avzalov-talib-avzalovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Авзалов Талиб Авзалович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}}
* [https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie53102673/ Память народа. Авзалов Талиб Авзалович]{{ref-ru}}{{V|23|07|2021}}
* [https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0
* [https://www.bashinform.ru/news/1180074-v-luganskoy-respublike-okonchatelno-vosstanovili-memorial-voinam-112-y-bashkirskoy-kavaleriyskoy-div/?nomobile=1 память о погибших воинах 112-й Башкавдивизии в ЛНР]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}}
{{Башҡорт атлы дивизияһы}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}
[[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]]
[[Категория:1901 йылда тыуғандар]]
02h0jyif0wzcgy4w2xj4bbkwomivxu6
Айсыуаҡов Исмәғил Фазлетдин улы
0
176481
1148845
1069054
2022-08-06T14:05:04Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=сентябрь 2021}}
{{ФШ|Айсыуаҡов}}
{{Ук}}
'''Айсыуаҡов Исмәғил Фазлетдин улы''' (15 сентябрь [[1905 йыл]] — 4 октябрь [[1943 йыл]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, интендантлыҡ хеҙмәтенең гвардия өлкән лейтенанты<ref name="АЧИВАКОВ Исмагил Фазлутдинович">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/378-achivakov-ismagil-fazlutdinovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. АЧИВАКОВ Исмагил Фазлутдинович]</ref><ref name="Ачиваков Исмагил">[https://1418museum.ru/heroes/23355996/ Ачиваков Исмагил]</ref>.
== Биографияһы ==
Айсыуаҡов Исмәғил Фазлетдин улы [[1905 йыл]]дың 15 сентябрендә [[Өфө губернаһы]]ның [[Бәләбәй өйәҙе]], хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Туймазы районы]] [[Соҡаҙытамаҡ]] ауылында тыуған<ref name="АЧИВАКОВ Исмагил Фазлутдинович" />. 1927 - 1928 йылдарҙа [[Ҡыҙыл Армия]] сафында хеҙмәт итә. Бөйөк Ватан һуғышы башланғас 1941 йылда Туймазы район хәрби комиссариаты тарафынан [[Ҡыҙыл Армия]] сафына саҡырыла. 7 гвардия кавалерия корпусының [[16-сы гвардия кавалерия дивизияһы]]нда дивизияның ойоштороу-план бүлеге начальнигы ярҙамсыһы булып хеҙмәт итә<ref name="АЧИВАКОВ Исмагил Фазлутдинович" /><ref name="Ачиваков Исмагил" />.
1943 йылдың 4 октябрендә һәләк була. Украинаның Чернигов өлкәһе Неданчичи ауылында ерләнгән<ref name="АЧИВАКОВ Исмагил Фазлутдинович" /><ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero93267234/ Память народа. Исмагил Фазлутдинович Ачиваков]</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
* [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/378-achivakov-ismagil-fazlutdinovich?Itemid=104 АЧИВАКОВ Исмагил Фазлутдинович]{{ref-ru}}{{V|13|07|2021}}
* [https://1418museum.ru/heroes/23355996/ Ачиваков Исмагил]
* [https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero93267234/ Память народа. Исмагил Фазлутдинович Ачиваков]{{ref-ru}}{{V|13|07|2021}}
{{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}}
{{Башҡорт атлы дивизияһы}}
[[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]]
d6i2xrf9nrnbmrx84qs717kl7ffywv4
Айсыуаҡов Хөсәйен Айсыуаҡ улы
0
176486
1148846
1069055
2022-08-06T14:05:44Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=сентябрь 2021}}
{{ФШ|Айсыуаҡов}}
{{Ук}}
'''Айсыуаҡов Хөсәйен Айсыуаҡ улы''' ([[1901 йыл]] — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, гвардия ҡыҙылармеецы, [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] (1945) кавалеры<ref name="Ачиваков Хусаин Ачивакович">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero1488785/ Память народа. Ачиваков Хусаин Ачивакович]</ref><ref name="АЧИВАКОВ">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/1121-achivakov-khusain-achivakovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. АЧИВАКОВ (Айчуваков) Хусаин Ачивакович]</ref><ref name="Ачиваков Хусаин">[https://1418museum.ru/heroes/30006882/ Ачиваков Хусаин]</ref>.
== Биографияһы ==
Айсыуаҡов Хөсәйен Айсыуаҡ улы [[1901 йыл]]да хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]]нда тыуған.
Ҡыҙыл Армияға 1941 йылда Благовар район хәрби комиссариаты тарафынан саҡырыла<ref name="АЧИВАКОВ" />. 7 гвардия кавалерия корпусының 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһында дивизия идараһы комендант взводының ат тотоусыһы булып хеҙмәт итә<ref name="АЧИВАКОВ" />.
1943 йылдың 28 февралендә [[«Батырлыҡ өсөн» миҙалы (СССР)]] менән (документ номеры: 1), ә 1945 йылдың 22 июнендә [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] менән (документ номеры: 31/н) бүләкләнә<ref name="Ачиваков Хусаин Ачивакович" /><ref name="АЧИВАКОВ" /><ref name="Ачиваков Хусаин" />.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
* [https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero1488785/ Память народа. Ачиваков Хусаин Ачивакович]{{ref-ru}}{{V|13|07|2021}}
* [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/1121-achivakov-khusain-achivakovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. АЧИВАКОВ (Айчуваков) Хусаин Ачивакович]{{ref-ru}}{{V|13|07|2021}}
* [https://1418museum.ru/heroes/30006882/ Ачиваков Хусаин]
{{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}}
{{Башҡорт атлы дивизияһы}}
[[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]]
7zrkfsehmti5kq0d5u1fgg32t5jivlb
Антонов Николай Павлович
0
179863
1148865
1086055
2022-08-06T15:03:51Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{ФШ|Антонов}}
'''Антонов Николай Павлович''' ([[12 декабрь]] [[1909 йыл]], [[Иваново|Иваново-Вознесенск]], [[Рәсәй империяһы]] — [[3 ғинуар]] [[1985 йыл]], [[Иваново]], [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]) — СССР философы, онтология һәм [[Эпистемология|танып белеү теорияһы]] өлкәһендә белгес. Иваново фәлсәфәүи традицияларына нигеҙ һалыусы, ноосфера фәлсәфә мәктәбен ойоштороусы. Философия фәндәре докторы, профессор. Бөйөк Ватан һуғышы ветераны.{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}{{Sfn|Ерахтин|2012|с=25—26}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
== Биографияһы ==
Николай Павлович Антонов [[1909 йыл]]дың [[12 декабрь|12 декабрендә]] [[Иваново|Иваново-Вознесенскев]] ҡалаһында эшсе ғаиләһендә тыуған.{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
1929—[[1931 йыл]]дарҙа Иваново педагогия техникумында уҡый. Һуңынан мәктәптә эшләй.<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
[[1932 йыл]]да комсомол өлкә комитеты путевкаһы буйынса А.И.Герцен исемендәге Ленинград педагогия институтының тәбиғи факультетына уҡырға инә , уны 1937 йылда тамамлай{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
1941—[[1945 йыл]]дарҙа [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнаша{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
[[1950 йыл]]да ВКП(б) Үҙәк комитеты ҡарамағында ижтимағи фәндәр академияһын тамамлай һәм философия фәндәре кандидаты дәрәжәһенә дәғүә итеп, «„Развитие абстрактного мышления и онтогенеза“» темаһы буйынса диссертация яҡлай.{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
1950—1953 йылдарҙа — доцент (1951) һәм марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире, 1953—1955 йылдарҙа һәм 1965—1973 йылдарҙа профессор һәм [[Иваново дәүләт университеты|Иваново дәүләт педагогия институты]]ның философия кафедраһы мөдире .{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
1960—[[1964 йыл]]дарҙа — доцент, профессор, һәм [[Новосибирск дәүләт университеты]] (НДУ) ижтимағи фәндәр кафедраһы мөдире. Диалектик материализм һәм тәбиғи фәндәрҙең философия мәсьәләләре буйынса НДУ студенттарына, СССР Фәндәр академияһы аспиранттары һәм ғилми хеҙмәткәрҙәренә лекциялар уҡый{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
[[1960]]—[[1969 йыл]]дарҙа мөхәрририәт коллегияһы ағзаһы һәм [[1970]]—[[1975 йыл]]дарҙа — «Философские науки» журналының ғилми консультанты<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
[[1963 йыл]]<nowiki/>да философия фәндәре докторы ғилми дәрәжәһенә дәғүә итеү өсөн «Сознание как свойство мозга, отражение бытия» темаһына диссертация яҡлай<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
[[1970]]—[[1975 йыл]]дарҙа — СССР Философия йәмғиәтенең Иваново өлкә бүлексәһе рәйесе{{Sfn|Ерахтин|2012|с=25—26}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
[[1973]]—[[1979 йыл]]дарҙа — [[Иваново дәүләт университеты]]ның философия кафедраһы мөдире һәм профессоры{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}{{Sfn|Ерахтин|2012|с=25—26}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
[[1979 йыл]]да «РСФСР-ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре» тигән маҡтаулы исем бирелә{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
[[1981]]—[[1982 йыл]]дарҙа — философия буйынса кандидатлыҡ диссертацияларын яҡлау буйынса махсуслаштырылған советтың рәйесе.<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
Николай Павлович Антонов 50 ашыу фәнни хеҙмәт авторы. Уның ғилми етәкселеге аҫтында 30-ҙан ашыу диссертация әҙерләнә һәм яҡлана, уларҙан 2 диссертация докторлыҡ булып тора.<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Н.П. Антоновтың иртә хеҙмәттәрендә диалектик материализм ысулдары ярҙамында аңдың асылы һәм килеп сығышы мәсьәләләре ҡарала. Уның тарафынан тере һәм тере булмаған тәбиғәттә сағылыш формаларына, психик сағылыштың иң юғары форма булараҡ аң үҙенсәлектәренә, сағылыш структураһында һәм эстәлегендә объектив һәм субъектив бәйләнештәр мәсьәләләренә, шулай уҡ аң структураһының кәрәкле эстәлекле компоненты булараҡ идеаль формалашыу мәсьәләләренә иғтибар итә{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
1970 йылдар аҙағы — 1980 йылдар башында аң формаһы булараҡ ноосфера менән бәйле мәсьәләләр ҡарала. Н.А. Антонов тарафынан «ноосфера» төшөнсәһенең [[Материализм|материалистик]] аңлатмаһы бирелә, шулай уҡ биосфераның ноосфераға күсеү закондары һәм йәмғиәт һәм тәбиғәттең үҙ-ара эш итеү барышында аңдың экологиялаштырыу мәсьәләлер өйрәнелә{{Sfn|Дмитриевская, Смирнов|2002|с=}}<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
Һуңғы йылдарҙа Н. Антонов «Учение В. И. Вернадского о переходе биосферы в ноосферу» фәнни-практик конференцияһын әҙерләү менән шөғөлләнә, ул 1983 йылда Иваново дәүләт университетында үткәрелә<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
== Ижтимағи-сәйәси эшмәкәрлеге ==
[[1940 йыл]]да [[Белорус Совет Социалистик Республикаһы|БССР-]]<nowiki/>ҙң Браслово ҡала советы депутаты итеп һайлана. [[1952 йыл]]дан — Иваново ҡалаһы КПСС Сталин [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|РК]] ағзаһы, ә [[1961 йыл]]дан — Новосибирск КПСС Совет РК ағзаһы. НДУ партия комитеты ағзаһы<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
== Шәхесенең баһаһы ==
Н. П. Антонов социаль йүнәлешле философтың айырым төрөнә ҡараған һәм үҙенең педагогик һәм ғилми эшмәкәрлеге менән көндәлек тормошта социаль үҙ-үҙеңде сикләүҙең һәм фәлсәфәүи хөр фекерлелектең ҡатмарлы диалектикаһын сағылдыра».<ref name="blogspot">[http://prof-nsu.blogspot.ru/2010/02/blog-post_9055.html Антонов, Николай Павлович] // «Профессора НГУ (1959—2009): Электронный биографический справочник» </ref>
== Хәтер ==
Иваново ҡалаһында йыл һайын Н.П.Антонов иҫтәлегенә Антонов уҡыуҙары үтә{{Sfn|Ерахтин|2012|с=25—26}}
== Ғилми хеҙмәттәре ==
=== Мәҡәләләре ===
* ''Антонов Н. П.'' Происхождение и сущность сознания // Учёные записки ИГПИ. — Т. 20. — Иваново, 1959.
* ''Антонов Н. П.'' О неразрывной связи мышления и языка // Большевик. — 1952. — № 15.
* ''Антонов Н. П.'' Сознание и мозг // Учёные записки ИГПИ. — Иваново, 1955.
* ''Антонов Н. П.'' Специфика индивидуального сознания человека как высшей ступени развития психики // Вопросы психологии. —1958. — № 6.
* ''Антонов Н. П.'' К вопросу о природе психического // Философские науки. — 1965. — № 4.
* ''Антонов Н. П.'' К вопросу об онтологическом и гносеологическом понимании сознания // Философия в эпоху научно-технической революции. — Л., 1974.
* ''Антонов Н. П.'' Роль сознания в оптимизации взаимодействия общества и природы в условиях становления коммунизма и ноосферы // Сознание и диалектика процесса познания. — Иваново, 1979.
* ''Антонов Н. П.'' Роль субъективного фактора в переходе биосферы в ноосферу // Человек. Эволюция. Космос. — София, 1984. — Кн. 4 (I).
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{Мәҡәлә|автор=[[Дмитревская, Ирина Владимировна|Дмитревская И. В.]]|страницы=71-81|archiveurl=|ref=|язык=|pmid=|arxiv=|bibcode=|doi=|issn=|isbn=|номер=|заглавие=Моя кафедра|том=|выпуск=3|год=2010|издательство=[[ИвГУ]]|место=Иваново|тип=|издание=[[Вестник Ивановского государственного университета]]. Серия «Гуманитарные науки»|автор издания=|ссылка=http://glonoos.com/wp-content/uploads/%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%98.-%D0%92.-%D0%9C%D0%BE%D1%8F-%D0%BA%D0%B0%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%80%D0%B0.pdf|оригинал=|archivedate=}}
* {{Китап|автор=[[Дмитревская, Ирина Владимировна|Дмитревская И. В.]], [[Смирнов, Григорий Станиславович|Смирнов Г. С.]]|год=2002|тираж=|isbn=5-8291-0148-3|серия=|страниц=1152|столбцы=|страницы=|том=|издательство=[[Академический проект (московское издательство)|Академический проект]]|часть=Антонов, Николай Павлович|место=М.|издание=4-е изд., перераб. и доп|ответственный=[[Алексеев, Пётр Васильевич|Алексеев П. В.]]|викитека=|ссылка=|оригинал=|заглавие=Философы России XIX-XX столетий. Биографии, идеи, труды|ссылка часть=http://az-libr.ru/index.htm?Persons&0B5/84e77bbb/0001/6bf0dc35|ref=Дмитриевская, Смирнов}}
* {{Мәҡәлә|автор=[[Ерахтин, Арнольд Валентинович|Ерахтин А. В.]]|страницы=24—26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140220073005/http://www.globalistika.ru/vestnik/vestnik_61.pdf|ref=Ерахтин|язык=|pmid=|arxiv=|bibcode=|doi=|issn=1606-6251|isbn=|номер=1 (61)|заглавие=Международный день философии в Иваново|том=|выпуск=|год=2012|издательство=[[Российское философское общество|РФО]], [[РАН]]|место=М.|тип=|издание=[[Вестник Российского философского общества]]|автор издания=|ссылка=http://www.globalistika.ru/vestnik/vestnik_61.pdf|оригинал=|archivedate=2014-02-20}}
* {{Мәҡәлә|автор=[[Жульков, Михаил Вячеславович|Жульков М. В.]]|страницы=36-42|archiveurl=|ref=Жульков|язык=|pmid=|arxiv=|bibcode=|doi=|issn=|isbn=|номер=|заглавие=Проблемы сознания, субъективного фактора и коллективного разума в трудах Н. П. Антонова|том=|выпуск=2|год=2010|издательство=[[ИвГУ]]|место=Иваново|тип=|издание=[[Вестник Ивановского государственного университета]]. Серия «Гуманитарные науки»|автор издания=|ссылка=http://glonoos.com/wp-content/uploads/%D0%96%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B2-%D0%9C.-%D0%92..pdf|оригинал=|archivedate=}}
* {{Мәҡәлә|автор=[[Портнов, Александр Николаевич|Портнов А. Н.]], [[Серов, Юрий Михайлович|Серов Ю. М.]], [[Смирнов, Григорий Станиславович|Смирнов Г. С.]]|страницы=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140219214810/http://liga-ivanovo.narod.ru/leto03-4.htm|ref=Портнов, Серов, Смирнов|язык=|pmid=|arxiv=|bibcode=|doi=|issn=|isbn=|номер=|заглавие=Николай Павлович Антонов „Потаённое зеркало ушедшей эпохи“|том=|выпуск=|год=2003|издательство=Ивановское отделение МЛЗК|место=Иваново|тип=|издание=альманах Седьмое небо|автор издания=|ссылка=http://liga-ivanovo.narod.ru/leto03-4.htm|оригинал=|archivedate=2014-02-19}}
* {{Мәҡәлә|автор=[[Смирнов, Григорий Станиславович|Смирнов Г. С.]]|страницы=3-8|archiveurl=|ref=Смирнов|язык=|pmid=|arxiv=|bibcode=|doi=|issn=|isbn=|номер=|заглавие=Первый Иваново-Вознесенский философ (к столетию профессора Николая Павловича Антонова)|том=|выпуск=2|год=2010|издательство=[[ИвГУ]]|место=Иваново|тип=|издание=[[Вестник Ивановского государственного университета]]. Серия «Гуманитарные науки»|автор издания=|ссылка=http://glonoos.com/wp-content/uploads/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9-%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE-%D0%92%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84.pdf|оригинал=|archivedate=}}
* {{Мәҡәлә|автор=[[Смирнов, Григорий Станиславович|Смирнов Г. С.]]|страницы=25-35|archiveurl=|ref=Смирнов|язык=|pmid=|arxiv=|bibcode=|doi=|issn=|isbn=|номер=|заглавие=Живая ноосферная история (по страницам «Философских фрагментов» Н. П. Антонова)|том=|выпуск=2|год=2010|издательство=[[ИвГУ]]|место=Иваново|тип=|издание=[[Вестник Ивановского государственного университета]]. Серия «Гуманитарные науки»|автор издания=|ссылка=http://glonoos.com/wp-content/uploads/%D0%A1%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B2-%D0%94.-%D0%93.-%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D1%8F-%D0%BD%D0%BE%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F.pdf|оригинал=|archivedate=}}
[[Категория:Рәсәй дәүләт педагогия университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:СССР философтары]]
[[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:Философия фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:1985 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:3 ғинуарҙа вафат булғандар]]
[[Категория:Ивановола тыуғандар]]
[[Категория:1909 йылда тыуғандар]]
[[Категория:12 декабрҙә тыуғандар]]
paw1p9aameg72zqpngn1nzb4khdjdrs
Антонов Юрий Яковлевич
0
183544
1148867
1139033
2022-08-06T15:05:43Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{ФШ|Антонов}}
{{Персона|имя=Юрий Яковлевич Антонов|оригинал имени=|имя при рождении=|изображение=|ширина=|описание изображения=|дата рождения=11.07.1940|место рождения={{МР|Молотов|в Перми|Пермь}}, [[РСФСР]], [[СССР]]|дата смерти=|место смерти=|гражданство={{флагификация|СССР}}<br>{{флагификация|Российская Федерация}}|подданство=|род деятельности=Директор [[ОДК-СТАР|объединения «Инкар» (ныне АО «ОДК-СТАР»)]]<br>[[Народный депутат РСФСР]] (1990―1993)|отец=|мать=|супруг=|супруга=|дети=|награды и премии={{Орден Знак Почёта}} {{Орден Сергия Радонежского 3 степени}} {{Медаль За трудовую доблесть}}|автограф=|сайт=|викисклад=}}
'''Антонов Юрий Яковлевич''' ([[11 июль]] [[1940 йыл]], Молотов) — совет инженер-металлургы, Инкар ассоциацияһы директоры (хәҙер — «ОДК-СТАР» ААЙ), РСФСР-ҙың халыҡ депутаты (1990—1993)<ref>[https://archives.permkrai.ru/database/record/?id=2098440/ Архивы Прикамья. Юрий Яковлевич Антонов]</ref>.
== Биографияһы ==
1940 йылдың 11 июлендә [[РСФСР|РСФСР-ҙың]] [[Пермь]] ҡалаһында тыуған.
Мәктәптән һуң Славянов исемендәге механика техникумында уҡый, һуңынан [[Пермь милли тикшеренеү политехник университеты|Пермь политехник институтына]] уҡырға инә.
[[1968 йыл]]да Пермь агрегат конструкторлыҡ бюроһында эшләй башлай, унда тәүҙә баш металлург, һуңынан баш инженер урынбаҫары була. 1982 йылда Антонов Пермь агрегат конструкторлыҡ бюроһы заводы директоры итеп тәғәйенләнә; 1988 йылдан — Пермь ҡалаһы «ИНКАР» ААЙ-ның агрегат ассоциацияһының генераль директоры. 1993 йылда «ИНКАР» асыҡ йәмғиәтенең генераль директоры була.
Юрий Антонов Ту-134, Ту-154, Ил-62, Ил-76, граждандар һәм хәрби-транспорт авиацияһы самолеттары өсөн «Д30», «Д30КП», «Д30КУ» двигателдәренең яңы быуынына авиация яғыулығын көйләүсе агрегаттар эшләү һәм көйләү менән етәкселек итә.
Шулай уҡ алыҫ араға осоусы МИГ31 истребителдәре өсөн «Д30фб» двигателдәре агрегаттарын, Рәсәйҙә етештерелгән бөтә вертолеттар өсөн агрегаттар эшләү менән етәкселек итә. Т-80 танкыһының «ТВД1000», «ТВД1200» двигателдәре өсөн яғыулыҡ етештереү ҡорамалдары эшләй. Предприятиеның яңы иҡтисади программаһын тормошҡа ашыра, был етештереү күләмен һәм хеҙмәткәрҙәр һанын арттырырға мөмкинлек бирә.
СССР Министрҙар Советы ҡарамағындағы Халыҡ хужалығы академияһын тамамлай. Юрий Антонов — 4 уйлап табыу таныҡлығы авторы. 32 баҫма әҫәр яҙған.
Антонов электр бысҡыһы корпустарын эшкәртеүсе агрегаттарҙы эшләтеп ебәреү, ГТ гидравлик этәрелеүсенең өлөштәрен штамплауҙың технологик линияһын файҙаланыуға биреү; үҙәкһеҙ һәм эске шымартыу өсөн юғары етештереүсәнле ҡорамалдар комплексын сафҡа индереү менән етәкселек итә. Уның етәкселегендә заводта һаҡлағыс атмосферала гидравлик этәрелеү деталдәрен химик-термик таҙартыу өсөн автоматлаштырылған линия ҡуйыла һәм ебәрелә; юғары аныҡлыҡ һәм юғары етештереүсәнлекле [[лазер]] менән яндырыу процесы, күп урынлы престарҙа юғары аныҡлыҡтағы маркалы әҙерләмәләр алыу технологияһы индерелгән. Был гидравлик этәреүселәр етештереүҙе йылына 3 миллион данаға тиклем арттырырға мөмкинлек бирә. ИСО-9000 халыҡ-ара сифат системаһы индерелә, бөтә төр продукцияға тап килеү тураһында халыҡ-ара сертификаттар алына.
1990 йылда РСФСР-ҙың халыҡ депутаты итеп һайлана, 1991—1993 йылдарҙа РСФСР Юғары Советы ағзаһы була. 2005 йылда «Пермь өлкәһенең почетлы гражданы» исеменә лайыҡ була.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почет Билдәһе»]] ордены (1999)
* III дәрәжә Сергий Радонежский ордены (2000)
* [[«Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы]]
* Рәсәй авиация-космос агентлығы «Зәңгәр планета йондоҙо» миҙалы
* ике тапҡыр Рәсәй космонавтика федерацияһы миҙалы
* Рәсәй авиация-космос агентлығының Почет грамотаһы
* СССР авиация сәнәғәте министрлығының сифат отличнигы (1980)
* РСФСР-ҙың почетлы авиатөҙөүсеһе (1990)
== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.fnperm.ru/%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2-%D1%8E%D1%80%D0%B8%D0%B9-%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87.aspx/ АНТОНОВ ЮРИЙ ЯКОВЛЕВИЧ]
* [http://eurasian-defence.ru/?q=node/6815/ АНТОНОВ ЮРИЙ ЯКОВЛЕВИЧ]
[[Категория:Рәсәйҙең уйлап табыусылары]]
[[Категория:СССР-ҙың уйлап табыусылары]]
[[Категория:РСФСР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:Рәсәй депутаттары]]
[[Категория:«Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Пермдә тыуғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]]
[[Категория:1940 йылда тыуғандар]]
[[Категория:11 июлдә тыуғандар]]
sd69l4jb1dmg689zwdtpvc5kr80krlj
Ҡалып:Ҡаланың климаты
10
184458
1148955
1148668
2022-08-07T09:56:08Z
EmausBot
2500
Робот: [[Ҡалып:Ҡала климаты]] битенә икеле йүнәлтеүҙе төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
#перенаправление [[Ҡалып:Ҡала климаты]]
4bqbzph0gnytsl7s6jv734rtmi06nu1
Данишмәндлеләр
0
184485
1148871
1148810
2022-08-06T15:42:36Z
ZUFAr
191
wikitext
text/x-wiki
{{тарихи дәүләт
|образовано=1071
|ликвидировано=1178
|карта=Данишмендиды.svg}}
[[Файл:Малая_Азия_1097_г..svg|мини|350x350пкс|Данишмәндлеләрҙең күршеләре. 1097 йыл]]
'''Данишмәндлеләр''' (''төр.'' Danişmendliler) — Манцикерт янындағы алыштан (1097 йылда һуңыраҡ түгел) һуң Данишмәнд Ғәзи нигеҙ һалған һәм сәлжүктәр 1176 йылда юҡ иткән Көнсығыш Анатолия династияһы. 1134 йылда [[бағдад]] [[Хәлифә|хәлифәһе]] әл-Мустаршид данишмәндлеләргә ''[[Мәлик (вазифа)|мәлик]]'' титулын биргән.
== Сығышы ==
Династияның этник сығышы билдәһеҙ.
* Данишмәндлеләр сығышы менән әрмәндәрҙән булған тигән фараз бар. был фаразды Эдесса Матвейы әйткән һәм һуңғараҡ Никита Хониат (улар Аршакидтарҙан килеп сыҡҡан тип иҫәпләгән) һәм Бөйөк Вардан{{Sfn|Yazici}} ҡабатлаған. В. Гордлевскийһүҙҙәренсә, Эдесса Матвейы «данишмәндлеләрҙең христиандарға тартылғанын» яҡын күргәнлеге был фаразды барлыҡҡа килтергән{{Sfn|Гордлевский|1941}}. П. Виттек был фараз буйынса шик белдерә, ул, Данишмәндлеләрҙең «әрмән сығышы булыуы уйҙырма» ти {{Sfn|Wittek|2013}}. К. Каэн был уңайҙан: «Ҡайһы бер әрмән авторҙары, әлбиттә, уның фарсы-әрмән йәки хатта Аршакид вариҫы булыуын теләгән. <…> Төрөкмәндәр, шундай тел һәм ғөрөф-ғәҙәттәр айырмалыҡтары була тороп, сит ырыу кешеһен, үҙ башлығы итеп һайлауы, улай ғына ла түгел, үҙ халҡын кәүҙәләндергән герой итеүе ысынбарлыҡҡа тап килмәй», — тип яҙҙы{{Sfn|Каэн|2021}}.
* {{Тәржемәһеҙ 5|Мордтманн, Андреас Давид|А. Мордтманн|de|Andreas David Mordtmann}} һәм [[Гордлевский, Владимир Александрович|Гордлевский, В.]] Данишмәнд династияһына нигеҙ һалыусы ғәрәп һәм сәйет Ғәзи Баттал (Battal Gazi) {{Sfn|Гордлевский|1941}}{{Sfn|Mordtmann|1876}}вариҫы тип һанай.
* Өсөнсө ҡараш буйынса, Данишмәнд төрөк булған. Көнбайыш сығанаҡтар ҙа быны раҫлай{{Sfn|Solmaz|2002}}: Альберт Аахенский уны төрөктәр: "ecce Turci Donimanus, Solymanus, Carageth, Brodoan de Alippa{{Sfn|Albert of Aix}}. Гийом Тирский уны «Данишмәнд исемле ҡеүәтле төрөк сатрабы» тип атай{{Sfn|William of Tyre|1943}}. Ғалимдар ҙа был ҡарашты хуплай: Ф. Успенский, «династияға нигеҙ һалыусы тип, төрөк йәки төркмән сығышлы ғалим һанала», тип яҙған{{Sfn|Успенский|1879}}.
== Тарихы ==
1064 йылда солтан Алып Арыҫланға яҡын торған әмирҙәре араһынан сыҡҡан Ғәзи Данишмәнд династияға нигеҙ һалған. 1071 йылда Данишмәнд Ғәзи Манцикерт янындағы алышта ҡатнашҡан, ә һуңғараҡ Сивасты яулаған. Ул Анатолияла тәүге төркмән кенәзлектәренең береһенә нигеҙ һалған{{Sfn|Özaydın (b)|1993}}.
[[Данишмәнд Ғәзи]] үҙенең исемен фарсы телендә «ғалим» тигәнде аңлатҡан dānishmand һүҙенән алған{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}.
Данышмен Ғәзи үлгәндән һуң, 1085 йылда уны улы Гөмөштекин алмаштыра. Уның идараһы аҫтында династия көслөрәккә әйләнә{{Sfn|Özaydın (b)|1993}}. Ул 1086 йылда солтан Сөләймән вафатынан һуң (1086), бойондороҡһоҙлоҡ алыу йәһәтенән, сәлжүктәрҙең көрәшен ҡулланған. Тәүге баш ҡала, моғайын, Амасья булғандыр{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}. Гөмөштекин анатолий һәм сүриә сәлжүктәре араһындағы көрәш менән файҙаланып, биләмәләрен киңәйткән{{Sfn|Özaydın (b)|1993}}.
Гөмөштекин солтан Ҡылыс-Арыҫландыңдың Византия һәм тәре йөрөтөүселәр менән һуғыштарында союздашы була. 1097 йылдың майында Никеяны тәре йөрөтөүселәр ҡамағанда, анатолий солтаны Ҡылыс-Арыҫлан Гөмөштекин дә дәғүә иткән Малатьяны ҡамаған. Ҡылыс-Арыҫлан, ҡамауҙы алып, Никекаға йүнәлде, һәм уны ла ҡулынан ысҡындырған{{Sfn|Özaydın (b)|1993}}.
Беренсе тәре походында тәре йөрөтөүселәргә тәүге ҡаршы сығыусы була{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}.
1097 йылдың 30 июнендә Дорилей янында Гөмөштекин һәм Кайсери әмире Хәсән Ҡылыс-Арыҫлан менән бергә тәре йөрөтөүселәргә ҡаршы һуғышҡан. Улар сигенергә мәжбүр булған. Тәре йөрөтөүселәр менән көрәшкәндән һуң, төп маҡсаты Малатьяны алыу булған Гөмөштекин ҡаланы ҡамай{{Sfn|Özaydın (b)|1993}}.
Боэмунд Данишмәндкә ҡаршы походҡа (1100 йыл) сығырға уйлай, ләкин Мелитенала (Малатье) тар-мар ителә һәм әсирлеккә алына. Тәре йөрөтөүселәрҙең Боэмундты азат итергә теләүе аяныслы тамамлана — Ҡылыс-Арыҫлан, Мәлик Ғәзи һәм Ридвандың берләшкән ғәскәрҙәре уларҙы Синоп янында ҡыйрата.{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}
Ул Боэмунданы тар-мар иткән һәм, 1100 йылдың июлендә уны төрмәгә япҡан. Ләкин Эдесса графы Бодуэн I яҡынлашҡас, ул ҡамауҙы алып Сивасҡа сигенгән{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}{{Sfn|Özaydın (b)|1993}}.
Боэмунд Мәлик Ғәзиҙе Византия императоры менән союздан баш тартырға өндәгән һәм, христиан кенәздәренең ярҙамын вәғәҙә итеп, сәлжүктәрҙән үс алырға ҡотортҡан{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}.
Сәлжүктәрҙең баш ҡалаһы Конья ҡамалған һәм Мәлик Ғәзи тарафынан яуланған (1101—2002 йй.){{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}.
Яңы Тәре походы 1101 йылда лангобардтар, француздар һәм немецтар ҡатнашлығында ойошторолған. Лангобардтар Константинополгә килгәс, Гөмөштекин Боэмундты әсирлеккә алғанлығын белеп ҡалған, һәм улар уны әсирлектән ҡотҡарыу өсөн саралар күргән. 1101 йылдың 3 июнендә улар Измиттан алыҫ булмаған Циветоттан ҡуҙғала һәм, Анатолий сәлжүктәре идара иткән Анкараны баҫып алғандан һуң, Амасья менән Никсарға юлланыр өсөн Чанҡыры яғына йүнәлә, әммә августа Гөмөштекин, Ҡылыс-Арыҫлан, Алеппо мәлиге Рыдван һәм 20 мең ғәскәре менән харран әмире Караж етәкселегендә Мерзифон янында уларҙы тар-мар иткән{{Sfn|Özaydın (b)|1993}}.
Гөмөштекин Ғәзи һәм Ҡылыс-Арыҫлан тәре йөрөтөүселәрҙең икенсе армияһы был еңеүҙән һуң Анатолийға килеүе һәм Конья йүнәлешендә хәрәкәт итеүе тураһында хәбәрҙар була. Төркиәнең бөтә ғәскәрҙәре менән ҡалҡыулыҡтар һәм тигеҙлектәр аша үткән юлдарҙан барып, улар был ғәскәрҙе Коньяға етмәҫ элек ҡыуып еткән һәм ныҡ итеп туҡмаған. Тәре йөрөтөүселәр Коньяға барып еткән һәм ҡаланы ҡамаған, ләкин һөҙөмтәһеҙ Эреглиға йүнәлгән. Әммә ныҡ һыуһаған армия Конья эргәһендә берләшкән төрөк көстәренең һөжүменә дусар булып, Антиохияға саҡ барып етә алған. Шул уҡ йылда Ҡылыс-Арыҫлан, Гөмөштекин Ғәзи, Караж һәм башҡа төрөк юлбашсылары Эрегли эргәһендә тәре йөрөтөүселәрҙең өсөнсө армияһын тар-мар иткән{{Sfn|Özaydın (b)|1993}}.
Тәре йөрөтөүселәрҙе еңгәндән һуң, Гөмөштекин яңынан Малатьяны ҡамаған. Әрмән сығышлы Малатья хакимы Гавриилдың ҡала халҡына ҡарата аяуһыҙ мөнәсәбәте һәм айырыуса Ассирия аҡһөйәктәренең үлтерелеүе ҡамау арҡаһында аслыҡтан зыян күргән кешеләрҙең асыуын килтергән. 1102 йылдың 18 сентябрендә Сүриә һалдаттары ҡапҡаны асып, Гөмөштекинға ҡаланы тапшырған. Гөмөштекин халыҡҡа аҙыҡ-түлек ярҙамы күрһәткән, фермерҙарға орлоҡ һәм үгеҙҙәр таратҡан, Малатьяның тыныслығын һәм хәүефһеҙлеген тәьмин иткән. Әммә Боэмунд менән уның ике туған ағаһы Ричард де Салерно әсирлеккә алынғандан һуң, тәре йөрөтөүселәргә ҡаршы бергә һуғышҡан булған ваҡиғалар Гөмөштекин һәм Ҡылыс-Арыҫланды күҙегештергән{{Sfn|Özaydın (b)|1993}}.
Кампанияны дауам итеп, ул көньяҡҡа юл тота һәм 1103 йылда Малатияны баҫып ала. Уның христиандар менән һуғышы өсөн хәлифә Әбү Мансур әл-Мустаршид Данышмәндлеләргә ''мәлик'' - «батша» тигән титул биргән.
Мәлик Ғәзи (Әхмәт) үҙен тәңкәләрҙә (грекса) «Романен менән Анатолийҙы яулап алыусы» тип атаған ҡеүәтле батша була; ләкин уның урынына ҡалған мәлик Ғәзи Мөхәмәт «бөйөк әмир» титулы менән ҡәнәғәтләнергә тейеш була.{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}
Михаил Сүриәле һөйләүенсә, Бағдад хәлифе лә, Хөрәсән солтаны ла, йәғни Бөйөк Сәлжүкиҙәр, уға ҡара байраҡ, Ғәббәсиҙәр хәлифәлегенең сюзеренлыҡ эмблемаһы, солтан алдында һуҡҡан һымаҡ, уның алдында барабан ҡағып, хакимлыҡҡа тәғәйенләүҙе символлаштырған алтын скипетр ҙа бирелгән{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}.
Тәүҙә Данишмәндлеләр власы Төньяҡ Анатолияның Токат, Амасья һәм Сивас ҡалалары тирәһендәге районда тарала{{Sfn|Босворт|1971}}. Быуат уртаһында улар Никсарҙа нығынған{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}.
Тәүҙә Сивас тирәләй ерҙәрҙә тупланған Данишмәндлеләр, һуңынан Токат, Эльбистан һәм Неокесарияны яулай; артабан уларҙың ер биләмәләре көнбайышҡа - Анкараға һәм Кастамонға, һәм көньяҡҡа Малатьяға тиклем һуҙыла. XII быуат башында Данишмәндлеләр Рум солтанатының конкуренттары була, шулай уҡ тәре йөрөтөүселәргә ҡаршы көрәшә{{Sfn|Босворт|1971}}.
Әмирғәзи Гөмөштегин Рум Сәлжүкиҙәре араһындағы тәхет мираҫы тураһындағы бәхәскә ҡыҫыла, Киликияла әрмәндәр менән һәм Эдесса графлығы француздары менән һуғыша, ә 1127 йылда Кайсери менән Анкараны ала{{Sfn|Босворт|1971}}.
1130 йылда Антиохиялы Боэмунд II Әрмәнстан Киликияһына ярҙам итергә маташа, ләкин Данишмәнд улы Гөмөштекин менән һуғыш барышында үлтерелә. Гөмөштекин 1134 йылда вафат булған, ә уның улы һәм вариҫы Мөхәммәт атаһының һәм олатаһының хәрби рухына эйә булмаған.
[[Файл:Данишмәндлеләр. Раздел.svg|мини|320x320пкс]]
Мөхәммәт 1142 йылда үлгәндән һуң, Данишмәндлеләрҙең биләмәләре уның ике ҡустыһы - «мәлик» титулын һаҡлап ҡалған Сивастан хакимлыҡ итеүсе Яғыбасан менән Маатьяла идара иткән Айн әд-Дин араһында бүленә.
1155 йылда сәлжүк солтаны Ҡылыс-Арыҫлан II Мәлек Яғыбасанға һөжүм иткән, һәм уныһы Мосул әмирҙәре Зенгидтарға ярҙам һорап мөрәжәғәт иткән. Ләкин 1174 йылда Ҡылыс-Арыҫлан II Сивасҡа һөжүм итә.
Яғыбасан үҙен Сиваста әмир тип иғлан итә, уның ҡустыһы, Айн әд-дин, Эльбистан менән Малатья биләмәһенә инә, ә Зу-н-Нун Кайсериҙы баҫып ала. Шулай итеп, күпмелер ваҡыт Данишмәндлеләрҙең бер-береһенә көнәркәш өс тармағы йәшәгән. Яғыбасан вафат булғандан һуң, Сивас тармағы эшенә бер нисә тапҡыр сәлжүки Ҡылыс-Арыҫлан II ҡыҫыла; 1174 йылда ул Зу-н-Нунды туҡмай, уның биләмәләрен ҡулына алған.
Данишмәндлеләр нәҫеле, Яғыбасан тоҡомдары, солтан Ғиясетдин Кей-Хөсрәү І-гә туғанының улы Ҡылыс-Арыҫлан III эйә булған тәхеткә ултырырға ярҙам иткән. Буйһоноусы вассалдарының ҡаҙаныштарын баһалап, солтан ағалы-ҡустылыны йомарт бүләкләй. «Данишмәндлеләр өлкәһе»н улына, Алаетдингә, биргән, әммә Мозафаретдин Мәхмүткә боронғо уделды - Никсар менән Койлухисарҙы бүләк иткән. Мозафаретдин Кайсериға ҡайта алған: солтан 602 йылда тәхеткә ултырғанда, ул унда мәсет төҙөй, Заһиретдин 1 перванэ вазифаһы бирелә{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}.
Үҙенең тәхеткә ныҡлап эйә булғанын белгәс, Кей-Хөсрәүҙең улы Солтан Изетдин Кей-Кавус I Кесе Азияны яулап алыу тарихыняҙырға заказ бирә, һәм сәркәтибе Ибн-Ала ҡаурыйы Данишмәндлеләр династияһына данлаған гимн ижад иткән.{{Sfn|Гордлевский|1941|страницы=27—28}}
Был ваҡытта Малатьяла Зөлҡәрнәйҙең өс улы араһында ыҙғыш-талаш барған. Һуңғы хаким Насретдин Мөхәммәт Ҡылыс-Арыҫлан II-нең вассалы сифатында идара иткән, һуңынан 1178 йылда Малатьяла власҡа Ҡылыс-Арыҫлан II үҙе эйә булған. Тарихсы Ибн Биби әйтеүенсә, иҫән ҡалған Данишмәнделәр Сәлжүкиҙәргә хеҙмәткә күскән{{Sfn|Босворт|1971}}.
== Данишмәндлеләр дәүләте хакимдары ==
Э. Босуортҡа ярашлы{{Sfn|Босворт|1971}}:
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|+
!Сиваста:
!Малатьяла:
|-
|Данишмәнд Ғәзи (1097—1104 йй. тәүге тапҡыр телгә алынған)
| rowspan="3" |
|-
|Ғәзи Гөмөштекин (1104—1134), Данишмәнд Ғәзи улы
|-
|Мөхәммәт (1134—1142), Ғәзи Гөмөштекин улы
|-
|Имадетдин Зу’л-Нун (1142), Мөхәммәттең улы
|Айн ад-Дин (1142—1152), Ғәзи Гөмөштекин улы
|-
|[[Низаметдин Яғыбасан]] (1142—1164), Мөхәммәттең улы
|Зөлҡәрнәйн (1152—1162), Ғәзи Гөмөштекин улы
|-
|Мөжаһит Жамал ад-Дин Ғәзи (1164—1166), Яғыбасан улы
|Насретдин Мөхәммәт (1162—1170), Зөлҡәрнәйн улы
|-
|Шәмсетдин Ибраһим (1166), Мөхәммәт улы
|Фәхретдин Ҡасим (Мийафарикинда; 1170—1172), Зөлҡәрнәйн улы
|-
|Шәмсетдин Исмаил (1166—1168), Ибраһим улы
|Афридун (1172—1175), Зөлҡәрнәйн улы
|-
|Зу’л-Нун (икенсе тапҡыр, Насретдин титулы менән; 1168—1174)
|Насретдин Мөхәммәт (икенсе тапҡыр; 1175—1178), Зөлҡәрнәйн улы
|-
| colspan="2" |
{{familytree/start}}
{{familytree| | | | | | ||DNŞ| | | | | | | |DNŞ= Данишмәнд Ғәзи|boxstyle_DNŞ =background-color: #dfd;}}
{{familytree| ||||||| |!| }}
{{familytree| | | |||||GÜM| |GÜM= Ғәзи Гөмөштекин|boxstyle_GÜM =background-color: #dfd; }}
{{familytree| | | | |,|-|-|-|+|-|-|-|-|-|-|-|.| | | | |}}
{{familytree| | | |M| |AY| |||||Z| | |M =Мөхәммәт|boxstyle_M =background-color: #dfd;|AY= Айн ад-Дин||boxstyle_AY =background-color: #aad;||boxstyle_Z =background-color: #aad;|Z= Зөлҡәрнәйн}}
{{familytree|| |||)|-|-|-|v|-|-|-|.| | ||)|-|-|-|v|-|-|-|.|}}
{{familytree| |||YĞS||YAĞ||AYN||MU||K||AF||YĞS= Низаметдин Яғыбасан|boxstyle_YAĞ =background-color: #dfd;|boxstyle_AYN =background-color: #dfd;|boxstyle_YĞS =background-color: #dfd;| |YAĞ= Зу'л-Нун |AYN= Ибраһим|MU= Мөхәммәт||K=Ҡасим||AF=Афридун||boxstyle_AF =background-color: #aad;|boxstyle_K =background-color: #aad;|boxstyle_MU =background-color: #aad;}}
{{familytree| ||| |!| | | | | || |!| | | |}}
{{familytree| |||YĞS|| ||||AYN| | ||YĞS= Мөжәһит||boxstyle_YĞS =background-color: #dfd;|boxstyle_AYN =background-color: #dfd;|AYN= Исмаил}}
{{familytree/end}}
|}
С. Солмазға ярашлы{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}:
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed"
|+
| colspan="2" |В Сивасе
| colspan="2" |В Малатье
|-
|[[Данишменд Гази|Данышменд Гази]]
|464 (1071){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
| colspan="2" rowspan="5" |
|-
|[[Гази Гюмюштекин]]
|477 (1085){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|-
|Эмир Гази (Мелик Гази)
|497 (1104){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|-
|Мелик Мохаммед
|528 (1134){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|-
|Зюннун (первое правление)
|537 (1143){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|-
|Ягы-Басан
|537 (1143){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|Айнюддевле (Айнюддин)
|537 (1143){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|-
|Измаил
|560 (1164){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|Зуль-Карнайн
|547 (1152){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|-
|Джемаледдин Гази
|560 (1164){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|Насируддин Мухаммад (первое правление)
|555 (1160){{Sfn|Özaydın (b)|1993}} или 557 (1162){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|-
|Шемседдин Ибрахим б. Мохаммед
|562 (1166){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|Касым
|565 (1170){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|-
|Семседдин Исмаил
|562 (1166){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|Афридун
|567 (1171){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|-
|Зюннун (второе правление)
|567-570 (1172—1175){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|Насируддин Мухаммад (второе правление)
|570-573 (1175—1178){{Sfn|Özaydın (b)|1993}}{{Sfn|Solmaz|2002|p=430—431}}
|-
| colspan="4" |
{{familytree/start}}
{{familytree| | | | | | ||DNŞ| | | | | | | |DNŞ= [[Данишменд Гази|Данышменд Гази]]|boxstyle_DNŞ =background-color: #dfd;}}
{{familytree| ||||||| |!| }}
{{familytree| | | |||||GÜM| |GÜM= [[Гази Гюмюштекин]]|boxstyle_GÜM =background-color: #dfd; }}
{{familytree| ||||||| |!| }}
{{familytree| | | |||||GÜM| |GÜM= Эмир Гази <br>(Мелек Гази)|boxstyle_GÜM =background-color: #dfd; }}
{{familytree| | | | |,|-|-|-|+|-|-|-|-|-|-|-|.| | | | |}}
{{familytree| | | |M| |AY| |||||Z| | |M =Мухаммад|boxstyle_M =background-color: #dfd;|AY= Айнеддин||boxstyle_AY =background-color: #aad;||boxstyle_Z =background-color: #aad;|Z= Зулькарнайн}}
{{familytree|| |||)|-|-|-|v|-|-|-|.| | ||)|-|-|-|v|-|-|-|.|}}
{{familytree| |||YĞS||YAĞ||AYN||MU||K||AF||YĞS= [[Низам ад-Дин Ягы-басан|Ягы-басан]]|boxstyle_YAĞ =background-color: #dfd;|boxstyle_AYN =background-color: #dfd;|boxstyle_YĞS =background-color: #dfd;| |YAĞ= Зуннун |AYN= Ибрагим|MU= Мухаммед||K=Касым||AF=Афридун||boxstyle_AF =background-color: #aad;|boxstyle_K =background-color: #aad;|boxstyle_MU =background-color: #aad;}}
{{familytree| |||!|| | | | | || |!| | | |}}
{{familytree| |||)|YĞS|||||AYN| | ||YĞS= Джемаледдин Гази|boxstyle_YĞS =background-color: #dfd;|boxstyle_AYN =background-color: #dfd;|AYN= Измаил}}
{{familytree| |||!|||}}
{{familytree| |||)|YĞS||YĞS=Музафферуддин Махмуд}}
{{familytree| |||!|||}}
{{familytree| |||)|YĞS||YĞS=Захиреддин}}
{{familytree| |||!|||}}
{{familytree| |||`|YĞS||YĞS=Бедреддин Юсуф}}
{{familytree/end}}
|}
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{Cite web|url=https://www.thelatinlibrary.com/albertofaix/hist8.shtml|title=HISTORIA HIEROSOLYMITANAE EXPEDITIONIS|author=[[Альберт Аахенский|Albert of Aix]]|website=THE LATIN LIBRARY|publisher=thelatinlibrary.com|accessdate=2020-05-29|ref=Albert of Aix}}
* {{Книга|ref=William of Tyre|ссылка=https://archive.org/details/williamoftyrehistory|автор=William of Tyre|заглавие=A History of Deeds Done Beyond the Sea|год=1943|volume=1}}
* {{книга|ref=Босворт|автор=[[Босворт, Клиффорд Эдмунд|Босворт К. Э.]]|заглавие=Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии|оригинал=The Islamic Dynasties. A Cronological and Genealogical Handbook|ответственный=Пер. с англ. П. А. Грязневича, отв. редактор [[И. П. Петрушевский]]|место=М.|издательство=Наука, ГРВЛ|год=1971|страницы=181—182}}
* {{Книга|ref=Гордлевский|автор=Гордлевский В. А.|заглавие=Государство Сельджукидов Малой Азии|ответственный=Ответственный редактор И. Ю. Крачковский|год=1941|место=М.; Л.|издательство=Издательство Академии наук СССР|том=XXXIX|серия=Труды Института востоковедения Академии наук СССР}}
* {{Книга|ref=Каэн|автор=Каэн К.|заглавие=Турция до османских султанов. Империя великих сельджуков, тюркское государство и правление монголов. 1071–1330|год=2021|издательство=Центрполиграф|страниц=501}}
* {{Статья|ref=Смирнов|автор=Смирнов В.|заглавие=Мнимый турецкий султан именуемый у европейских писателей XVI в. Calepinus Cyriscelebes|год=1908|место=СПб.|издание=Записки Восточного Отделения Императорского Русского Археологического Общества|издательство=Типография Императорской Академии Наук|том=18|страницы=1—71}}
* {{Статья|ref=Успенский|автор=Успенский Ф. И.|заглавие=Мелик Гази и Дзул-Нун Данишмeнды|год=1879|издание=Записки Одесского общества истории и древностей|том=9|страницы=229—268}}
* {{Книга|ref=Lane-Poole|ссылка=https://archive.org/details/bub_gb_594TAAAAIAAJ/page/n145/mode/2up|автор=[[Лейн-Пул, Стенли|Lane-Poole St.]]|заглавие=The Mohammedan Dynasties: Chronological and Genealogical Tables with Historical Introductions|год=1894|часть=Danishmandids|издательство=A. Constable and company|pages=156|isbn=}}
* {{Статья|автор=Bayram M.|заглавие=Danişmend Oğulları’nın Dinî ve Millî Siyaseti|ссылка=http://dergipark.gov.tr/download/article-file/258438|язык=|издание=Türkiyat Araştırmaları Dergisi||pages=131—147|volume=|issn=|ref=Bayram}}
* {{Статья|автор=Kesik M.|заглавие=Zünnun ذوالنون|ссылка=https://islamansiklopedisi.org.tr/zunnun--danismendli|язык=tr|издание=Islam Ansiklopedisi|год=2019|pages=694—696|volume=EK-2|ref=Kesik}}
* {{Книга|автор=Mélikoff Irène |заглавие=La geste de Melik Dānişmend: étude critique du Dānişmendnāme|ссылка=https://books.google.ru/books/about/La_geste_de_Melik_D%C4%81ni%C5%9Fmend.html?id=Q7MuV_dHPkAC&redir_esc=y|издательство=Dépositaire: A. Maisonneuve|год=1960|страниц=382|ref=Mélikoff}}
* {{статья|автор= Mélikoff I.|заглавие= Danishmendids|издание=Encyclopaedia of Islam, Second Edition|ответственный=Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs.|год=|volume=II|pages=110—111|место=Leiden|издательство=BRILL|ref=Mélikoff}}
* {{Статья|ссылка=https://www.jstor.org/stable/43317583|ref=Mordtmann|автор=Mordtmann A. D.|заглавие=Die Dynastie der Danischmende|год=1876|издание=Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft|том=30|выпуск=3|страницы=467–486|issn=0341-0137}}
* {{Статья|автор=Özaydın A.|заглавие=Dânişmend Gazi|ссылка=https://islamansiklopedisi.org.tr/danismend-gazi|язык=|издание=Islam Ansiklopedisi||год=1993|тип=|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|pages=467—469|volume=8|issn=|ref=Özaydın (a)}}
* {{Статья|автор=Özaydın A.|заглавие=Dânişmendliler|ссылка=https://islamansiklopedisi.org.tr/danismendliler#1|язык=|издание=Islam Ansiklopedisi|тип=|месяц=|число=||год=1993||том=|номер=|страницы=|pages=469—474|volume=8|issn=|ref=Özaydın (b)}}
* {{Статья|автор=Ocak A. Y.|заглавие=Danişmendnâme دانشمندنامه|ссылка=https://islamansiklopedisi.org.tr/danismendname||издание=Islam Ansiklopedisi|тип=|месяц=|число=||год=1993|язык=||том=|номер=|страницы=|pages=478—480|volume=8|issn=|ref=Ocak}}
* {{Книга|ref=Solmaz|ссылка=|автор=Solmaz S.|заглавие=Türkler|год=2002|часть=Danişmendliler|место=Ankara|издательство=Yeni Türkiye|страниц=|volume=6|seite=430—451|isbn=975-6782-33-1}}
* {{Книга|ref=Wittek|автор=Wittek P.|заглавие=Rise of the Ottoman Empire|год=2013|издательство=Routledge|pages=48}}
* {{Статья|автор=Yazici T.|заглавие=Dānešmand|ссылка=http://www.iranicaonline.org/articles/danesmand-amir-gazi-taylu-gms-tigin-ahmad-or-mohammad-danesmand-d|язык=|издание=Encyclopaedia Iranica||pages=654—655|volume=VI, Fasc. 6|ref=Yazici}}
== Һылтанмалар ==
* {{Cite web|lang=tr|url=https://www.hurriyet.com.tr/gundem/arefe-gunu-oruc-tutuluyor-mu-diyanet-bilgileri-41807866|title=Melikgazi mumyasını aganigi ilacı yaptılar|website=www.hurriyet.com.tr|date=2000|access-date=2021-05-11}}
[[Категория:Данишмәндлеләр|*]]
[[Категория:Тәре йөрөтөүселәрҙең дошмандары]]
[[Категория:Яҡын Көнсығыш хакимдары исемлектәре]]
[[Категория:Сивас (ил)]]
[[Категория:Анатолий бейлектәре]]
[[Категория:Төркмән династиялары]]
rbqatnxkekf48su5w1ar879mqi5kkfg
Малай
0
184493
1148953
1148820
2022-08-07T09:55:48Z
EmausBot
2500
Робот: [[Малай (Ҡырмыҫҡалы районы)]] битенә икеле йүнәлтеүҙе төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
#перенаправление [[Малай (Ҡырмыҫҡалы районы)]]
j4lm81vuf0q7uu0ketdw6t8h29pmyxm
Фекерләшеү:Малай
1
184494
1148954
1148822
2022-08-07T09:55:58Z
EmausBot
2500
Робот: [[Фекерләшеү:Малай (Ҡырмыҫҡалы районы)]] битенә икеле йүнәлтеүҙе төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
#перенаправление [[Фекерләшеү:Малай (Ҡырмыҫҡалы районы)]]
l46zqj2nh1392zfm520rxtwgb4injov
Биологик классификация
0
184500
1148843
2022-08-06T12:08:32Z
ZUFAr
191
[[Таксономия (биология)]] битенә йүнәлтелгән
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Таксономия (биология)]]
ioanux3zee1lu28zl64ku7pfd1oxrbv
Айсыуаҡов
0
184501
1148844
2022-08-06T14:03:52Z
Баныу
28584
"'''Айсыуаҡов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Айсыуаҡ (исем)|Айсыуаҡ]] исеменән барлыҡҡа килгән. '''Айсыуаҡова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Айсыуаҡов Исмәғил Фазлетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яуги..." исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
'''Айсыуаҡов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Айсыуаҡ (исем)|Айсыуаҡ]] исеменән барлыҡҡа килгән.
'''Айсыуаҡова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Айсыуаҡов Исмәғил Фазлетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры.
* [[Айсыуаҡов Хөсәйен Айсыуаҡ улы]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры.
-----------
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Айсыуаҡ (исем)]]
* [[Айсыуаҡ (тау)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
dtome6doy2ft8mgg5t30y39ogk00din
Айсыуаҡова
0
184502
1148847
2022-08-06T14:06:45Z
Баныу
28584
[[Айсыуаҡов]] битенә йүнәлтелгән
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Айсыуаҡов]]
9njsyseray3bc2llgjbw9tn7u2pjgjm
Аликин
0
184503
1148848
2022-08-06T14:18:33Z
Баныу
28584
"'''Аликин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Аликина''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Аликин Владимир Александрович]] * [[Аликин Степан Иванович]] {{фамилиялаштар исемлеге}}" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
'''Аликин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы.
'''Аликина''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аликин Владимир Александрович]]
* [[Аликин Степан Иванович]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
5vig70l53sz6lso2b11e368tyg4ptf2
1148849
1148848
2022-08-06T14:18:46Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
'''Аликин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы.
'''Аликина''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аликин Владимир Александрович]]
* [[Аликин Степан Иванович]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
q1h0iaykoaonwoszzaaf2d9ozdd4gr1
1148850
1148849
2022-08-06T14:19:02Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
'''Аликин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы.
'''Аликина''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аликин Владимир Александрович]]
* [[Аликин Степан Иванович]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
frvdx2ll7y92gk85hdj8svjqt328k8y
1148851
1148850
2022-08-06T14:20:29Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Аликин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы.
'''Аликина''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аликин Владимир Александрович]] — инженер, «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры, Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты.
* [[Аликин Степан Иванович]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
bpuefyb0uof2iy4s3gxjbhw3rfeq5xx
1148852
1148851
2022-08-06T14:21:38Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Аликин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы.
'''Аликина''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аликин Владимир Александрович]] — инженер, «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры, Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты.
* [[Аликин Степан Иванович]] — инженер-нефтсе.
{{фамилиялаштар исемлеге}}
a7qfxsnxkxcktygucx8nvarfibg6m0j
1148853
1148852
2022-08-06T14:21:59Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Аликин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы.
'''Аликина''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аликин Владимир Александрович]] — инженер, «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры, Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты.
* [[Аликин Степан Иванович]] — инженер-нефтсе.
--------------
{{фамилиялаштар исемлеге}}
4a3v2uuxw1gy604alqxhvn2c2gothp9
Антонов
0
184504
1148856
2022-08-06T14:48:15Z
Баныу
28584
"'''Антонов''' — урыҫ һәм болгар ир-ат фамилияһы. Антон исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла. '''Антонова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Антонов Алексей Иннокентьевич]] * [[Антонов Константин Владимирович]] * ..." исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
'''Антонов''' — урыҫ һәм болгар ир-ат фамилияһы. Антон исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.
'''Антонова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Антонов Алексей Иннокентьевич]]
* [[Антонов Константин Владимирович]]
* [[Антонов Николай Павлович]]
* [[Антонов Олег Константинович]]
* [[Антонов Юрий Яковлевич]]
* [[Антонов Яков Иванович]] — Сооветтар Союзы Геройы, осусы.
== Топоним ==
* [[Антоновка (Мәләүез районы)]]
* [[Антоновка (Ғафури районы)]]
* [[Антоновка (Бишбүләк районы)]]
* [[Антоновка алмағасы]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
52ivfib3flrstnww1iqvlrdytpephx9
1148857
1148856
2022-08-06T14:53:31Z
Баныу
28584
/* Топоним */
wikitext
text/x-wiki
'''Антонов''' — урыҫ һәм болгар ир-ат фамилияһы. Антон исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.
'''Антонова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Антонов Алексей Иннокентьевич]]
* [[Антонов Константин Владимирович]]
* [[Антонов Николай Павлович]]
* [[Антонов Олег Константинович]]
* [[Антонов Юрий Яковлевич]]
* [[Антонов Яков Иванович]] — Сооветтар Союзы Геройы, осусы.
== Топоним ==
* [[Антоновка (Мәләүез районы)]]
* [[Антоновка (Ғафури районы)]]
* [[Антоновка (Бишбүләк районы)]]
== Ботаникала ==
* [[Антоновка алмағасы]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
1q7gqvqyk8o2xrkarrxx9sybdiwpi75
1148858
1148857
2022-08-06T14:55:49Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Антонов''' — урыҫ һәм болгар ир-ат фамилияһы. Антон исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.
'''Антонова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Антонов Алексей Иннокентьевич]] — совет хәрби етәксеһе, армия генералы.
* [[Антонов Константин Владимирович]]
* [[Антонов Николай Павлович]]
* [[Антонов Олег Константинович]]
* [[Антонов Юрий Яковлевич]]
* [[Антонов Яков Иванович]] — [[Советтар Союзы Геройы]], хәрби осоусы.
== Топоним ==
* [[Антоновка (Мәләүез районы)]]
* [[Антоновка (Ғафури районы)]]
* [[Антоновка (Бишбүләк районы)]]
== Ботаникала ==
* [[Антоновка алмағасы]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
5300vo0z5j78spjj6r1bgfc8hxj3yj3
1148859
1148858
2022-08-06T14:56:49Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Антонов''' — урыҫ һәм болгар ир-ат фамилияһы. Антон исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.
'''Антонова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Антонов Алексей Иннокентьевич]] — совет хәрби етәксеһе, армия генералы.
* [[Антонов Константин Владимирович]] — совет комсомол эшмәкәре, журналист, юрист һәм дипломат, педагог, мөхәррир.
* [[Антонов Николай Павлович]]
* [[Антонов Олег Константинович]]
* [[Антонов Юрий Яковлевич]]
* [[Антонов Яков Иванович]] — [[Советтар Союзы Геройы]], хәрби осоусы.
== Топоним ==
* [[Антоновка (Мәләүез районы)]]
* [[Антоновка (Ғафури районы)]]
* [[Антоновка (Бишбүләк районы)]]
== Ботаникала ==
* [[Антоновка алмағасы]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
8l3dfx7aoud6g4kbb3q391zuwpm2ecv
1148860
1148859
2022-08-06T14:57:44Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Антонов''' — урыҫ һәм болгар ир-ат фамилияһы. Антон исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.
'''Антонова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Антонов Алексей Иннокентьевич]] — совет хәрби етәксеһе, армия генералы.
* [[Антонов Константин Владимирович]] — совет комсомол эшмәкәре, журналист, юрист һәм дипломат, педагог, мөхәррир.
* [[Антонов Николай Павлович]] — СССР философы, онтология һәм танып белеү теорияһы өлкәһендә белгес.
* [[Антонов Олег Константинович]]
* [[Антонов Юрий Яковлевич]]
* [[Антонов Яков Иванович]] — [[Советтар Союзы Геройы]], хәрби осоусы.
== Топоним ==
* [[Антоновка (Мәләүез районы)]]
* [[Антоновка (Ғафури районы)]]
* [[Антоновка (Бишбүләк районы)]]
== Ботаникала ==
* [[Антоновка алмағасы]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
4k4heiwfe8ny8c96v7zv1h00samw4vq
1148861
1148860
2022-08-06T14:58:42Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Антонов''' — урыҫ һәм болгар ир-ат фамилияһы. Антон исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.
'''Антонова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Антонов Алексей Иннокентьевич]] — совет хәрби етәксеһе, армия генералы.
* [[Антонов Константин Владимирович]] — совет комсомол эшмәкәре, журналист, юрист һәм дипломат, педагог, мөхәррир.
* [[Антонов Николай Павлович]] — СССР философы, онтология һәм танып белеү теорияһы өлкәһендә белгес.
* [[Антонов Олег Константинович]] — совет авиаконструкторы, техник фәндәр докторы, профессор.
* [[Антонов Юрий Яковлевич]]
* [[Антонов Яков Иванович]] — [[Советтар Союзы Геройы]], хәрби осоусы.
== Топоним ==
* [[Антоновка (Мәләүез районы)]]
* [[Антоновка (Ғафури районы)]]
* [[Антоновка (Бишбүләк районы)]]
== Ботаникала ==
* [[Антоновка алмағасы]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
m6zxnr0nwk9b82dic0uv1n0vp1n45uj
1148862
1148861
2022-08-06T15:00:44Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Антонов''' — урыҫ һәм болгар ир-ат фамилияһы. Антон исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.
'''Антонова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Антонов Алексей Иннокентьевич]] — совет хәрби етәксеһе, армия генералы.
* [[Антонов Константин Владимирович]] — совет комсомол эшмәкәре, журналист, юрист һәм дипломат, педагог, мөхәррир.
* [[Антонов Николай Павлович]] — СССР философы, онтология һәм танып белеү теорияһы өлкәһендә белгес.
* [[Антонов Олег Константинович]] — совет авиаконструкторы, техник фәндәр докторы, профессор.
* [[Антонов Юрий Яковлевич]] — совет инженер-металлургы, РСФСР-ҙың халыҡ депутаты (1990—1993).
* [[Антонов Яков Иванович]] — [[Советтар Союзы Геройы]], хәрби осоусы.
== Топоним ==
* [[Антоновка (Мәләүез районы)]]
* [[Антоновка (Ғафури районы)]]
* [[Антоновка (Бишбүләк районы)]]
== Ботаникала ==
* [[Антоновка алмағасы]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}
p4o3mw9opfdirof1dk0x1kmv5kgf1mm
Категория:1071 йылда барлыҡҡа килгәндәр
14
184505
1148872
2022-08-06T15:44:21Z
ZUFAr
191
"{{Родственные проекты}} {{Появились|107|1}}" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{Родственные проекты}}
{{Появились|107|1}}
34grcfihifsi6uq8comxq5b9fplje5v
Категория:1071 йыл
14
184506
1148873
2022-08-06T15:45:25Z
ZUFAr
191
"{{Родственные проекты}} {{Yearcat|107|1|11}}" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{Родственные проекты}}
{{Yearcat|107|1|11}}
6fijsuz00dfx30lqjpxysln5668bz7l
Категория:1070-сы йылдар
14
184507
1148874
2022-08-06T15:46:18Z
ZUFAr
191
"{{Decade|10|7|11}}" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{Decade|10|7|11}}
qttltnknokn33qlt4evjmlbixq6r1mt
Категория:1178 йылда юҡ булғандар
14
184508
1148875
2022-08-06T15:47:49Z
ZUFAr
191
"{{Исчезли|117|8}}" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{Исчезли|117|8}}
cjkqz23xgz9yqng6dkp1wkel1iv4epp
Категория:1178 йыл
14
184509
1148876
2022-08-06T15:48:34Z
ZUFAr
191
"{{Родственные проекты}} {{Yearcat|117|8|12}}" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{Родственные проекты}}
{{Yearcat|117|8|12}}
h1fz1la7ph9hl70nbjjrh2utzi9y2w7
Категория:1170-сейылдар
14
184510
1148877
2022-08-06T15:49:20Z
ZUFAr
191
"{{Decade|11|7|12}}" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{Decade|11|7|12}}
5bmhsryhvm5n7w8gaegbrjwjsvtl0di
1148878
1148877
2022-08-06T15:50:40Z
ZUFAr
191
ZUFAr [[Категория:1170-сы йылдар]] битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: [[Категория:1170-сейылдар]]
wikitext
text/x-wiki
{{Decade|11|7|12}}
5bmhsryhvm5n7w8gaegbrjwjsvtl0di
Категория:1170-сы йылдар
14
184511
1148879
2022-08-06T15:50:40Z
ZUFAr
191
ZUFAr [[Категория:1170-сы йылдар]] битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: [[Категория:1170-сейылдар]]
wikitext
text/x-wiki
#перенаправление [[:Категория:1170-сейылдар]]
52v1net26rdubvmkyjj1v0k4jqo38eu
Категория:Яҡын Көнсығыш хакимдары исемлектәре
14
184512
1148881
2022-08-06T15:56:17Z
ZUFAr
191
"{{CatMain|Яҡын Көнсығыш}} [[Категория:Азия хакимдары исемлеге]] [[Категория:Яҡын Көнсығыш тарихы]]" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{CatMain|Яҡын Көнсығыш}}
[[Категория:Азия хакимдары исемлеге]]
[[Категория:Яҡын Көнсығыш тарихы]]
js2cijhbnrrp55t0wpr2v6py8rawhom
Категория:Азия хакимдары исемлеге
14
184513
1148882
2022-08-06T15:57:45Z
ZUFAr
191
"[[Категория:Азия тарихы]] [[Категория:Хакимдар исемлеге|Аз]]" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
[[Категория:Азия тарихы]]
[[Категория:Хакимдар исемлеге|Аз]]
4goxys2mhxqk4mw2f5gw3ru7qed1a80
Категория:Данишмәндлеләр
14
184514
1148884
2022-08-06T16:01:17Z
ZUFAr
191
"{{catmain}} [[Категория:Төрөк династиялары]] [[Категория:Анатолий бейлектәре шәхестәре]]" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{catmain}}
[[Категория:Төрөк династиялары]]
[[Категория:Анатолий бейлектәре шәхестәре]]
di9h3tm08q2rdoxsp7vtic30kqyp2jr
Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:MdsShakil/header
3
184515
1148885
2022-08-06T16:02:46Z
Pathoschild
174
create header for talk page ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]])
wikitext
text/x-wiki
<div style="display: flex; flex-wrap: wrap; justify-content: center; align-items: center; margin: 16px 0; border: 1px solid #aaaaaa;">
<div style="padding: 12px;">[[File:Circle-icons-megaphone.svg|75px|link=[[m:User_talk:MdsShakil]]]]</div>
<div style="flex: 1; padding: 12px; background-color: #dddddd; color: #555555;">
<div style="font-weight: bold; font-size: 150%; color: red; font-family: 'Comic Sans MS'">Welcome to my talk page!</div>
<div style="max-width: 700px">Hey! I am Shakil Hosen. I patrol many projects, and where I don't know the language I only act in cases of serious vandalism. If you think I have done anything wrong, feel free to [[m:User talk:MdsShakil|message me]] on Meta wiki. If you don't like that you can leave me messages here too, but since I do not watch all of my talk pages, your message might not get a timely response. Thanks! [[File:Face-smile.svg|18px|link=[[m:User:MdsShakil]]]]</div>
</div>
</div>
6ns6eellkw7iqc4yteyjnszfjmo2yio
Категория:Анатолий бейлектәре шәхестәре
14
184516
1148886
2022-08-06T16:03:19Z
ZUFAr
191
"[[Категория:Анатолий бейлектәре]] [[Категория:Тарихи дәүләттәр буйынса шәхестәр|Анатолия]] [[Категория:Төркиә хакимдары]]" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
[[Категория:Анатолий бейлектәре]]
[[Категория:Тарихи дәүләттәр буйынса шәхестәр|Анатолия]]
[[Категория:Төркиә хакимдары]]
58s9tqic8opboaut5dduxktd9b4lr9n
Авзалов
0
184517
1148892
2022-08-06T17:08:29Z
Баныу
28584
"'''Авзалов''' — ир-ат фамилияһы. 50 % — урыҫ сығышлы, 5 % — украин, 10 % — белорус, 30 % — Рәсәй халыҡтары телдәренән (татар, мордва, башҡорт, бүрәт һ. б.), 5 % болгар йәки серб телдәренән килә. '''Авзалова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == *..." исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
'''Авзалов''' — ир-ат фамилияһы. 50 % — урыҫ сығышлы, 5 % — украин, 10 % — белорус, 30 % — Рәсәй халыҡтары телдәренән (татар, мордва, башҡорт, бүрәт һ. б.), 5 % болгар йәки серб телдәренән килә.
'''Авзалова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Авзалов Талип Авзал улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры.
* [[Авзалов Рузил Хәкимйән улы]]
----------------
* [[Авзалова Альфия Авзаловна]] [[Әлфиә Авзалова]])
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}
47pyyc0g33nn63v679ww971vkcc4zlp
1148893
1148892
2022-08-06T17:08:49Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Авзалов''' — ир-ат фамилияһы. 50 % — урыҫ сығышлы, 5 % — украин, 10 % — белорус, 30 % — Рәсәй халыҡтары телдәренән (татар, мордва, башҡорт, бүрәт һ. б.), 5 % болгар йәки серб телдәренән килә.
'''Авзалова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Авзалов Талип Авзал улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры.
* [[Авзалов Рузил Хәкимйән улы]]
----------------
* [[Авзалова Альфия Авзаловна]] ([[Әлфиә Авзалова]])
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}
iz8jgs5fiki8okhc6aumdg9xn5rna55
1148894
1148893
2022-08-06T17:13:19Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
'''Авзалов''' — ир-ат фамилияһы. 50 % — урыҫ сығышлы, 5 % — украин, 10 % — белорус, 30 % — Рәсәй халыҡтары телдәренән (татар, мордва, башҡорт, бүрәт һ. б.), 5 % болгар йәки серб телдәренән килә<ref>[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-avzalov.htm Ономастика /Значение и история фамилии Авзалов]</ref>.
'''Авзалова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Авзалов Талип Авзал улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры.
* [[Авзалов Рузил Хәкимйән улы]]
----------------
* [[Авзалова Альфия Авзаловна]] ([[Әлфиә Авзалова]])
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}
czeaju8qdpgpza32akyi0axj3fch3pe
1148895
1148894
2022-08-06T17:15:28Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Авзалов''' — ир-ат фамилияһы. 50 % — урыҫ сығышлы, 5 % — украин, 10 % — белорус, 30 % — Рәсәй халыҡтары телдәренән (татар, мордва, башҡорт, бүрәт һ. б.), 5 % болгар йәки серб телдәренән килә<ref>[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-avzalov.htm Ономастика /Значение и история фамилии Авзалов]</ref>.
'''Авзалова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Авзалов Талип Авзал улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры.
* [[Авзалов Рузил Хәкимйән улы]] — СССР һәм Рәсәй ғалим-зооинженеры. Биология фәндәре докторы, профессор, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре.
----------------
* [[Авзалова Альфия Авзаловна]] ([[Әлфиә Авзалова]])
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}
b2qni6xnvyetyl625q5qrtyayfzklnr
1148896
1148895
2022-08-06T17:16:46Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Авзалов''' — ир-ат фамилияһы. 50 % — урыҫ сығышлы, 5 % — украин, 10 % — белорус, 30 % — Рәсәй халыҡтары телдәренән (татар, мордва, башҡорт, бүрәт һ. б.), 5 % болгар йәки серб телдәренән килә<ref>[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-avzalov.htm Ономастика /Значение и история фамилии Авзалов]</ref>.
'''Авзалова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Авзалов Талип Авзал улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры.
* [[Авзалов Рузил Хәкимйән улы]] — СССР һәм Рәсәй ғалим-зооинженеры. Биология фәндәре докторы, профессор, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре.
----------------
* [[Авзалова Альфия Авзаловна]] ([[Әлфиә Авзалова]]) — СССР һәм Рәсәй йырсыһы. Татар АССР-ының атҡаҙанған (1962) һәм халыҡ (1970), РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1983) артисы.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}
mlmfbozz961neuohw81svsblju3lmt9
Авзалова
0
184518
1148899
2022-08-06T17:20:17Z
Баныу
28584
[[Авзалов]] битенә йүнәлтелгән
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Авзалов]]
i23h9nt8jbgzabqsxlvgyxyl7v5acjg
Субпродукттар
0
184519
1148900
2022-08-06T17:23:57Z
MR973
26610
"[[:ru:Special:Redirect/revision/122221969|Субпродукты]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:La_Boqueria_-_offal.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/La_Boqueria_-_offal.jpg/300px-La_Boqueria_-_offal.jpg|мини|300x300пкс|Барселоналағы Бокерия баҙарындағы субпродукттар һатылған кәштәлә]]
'''Субпродукттар''' — һуйылған хайуандарҙың эске органдары (эсәк, үпкә-бауыр) һәм мал мәйете өлөштәре, [[Ит|итсәнән]] тыш, артабан аҙыҡ йә техник маҡсатта эшкәртеү өсөн яраҡлы.
Элекке замандарҙа кешеләр ҡайһы берҙә хөкөм ителгән енәйәтселәргә йәмәғәт хөкөмө билдәһе итеп субпродукттар һәм башҡа сүп-сар ташлай ине.<ref>{{Cite web|url=http://rictornorton.co.uk/vere.htm|title=The Vere Street Coterie, 1810|website=Rictornorton.co.uk|date=2012-05-28|accessdate=2016-01-08}}</ref>
== Классификация ==
[[Ауыл хужалығы хайуандары|Мал]] төрөнә ҡарап, субпродукттар һыйыр, сусҡа, һарыҡ һәм башҡаларға бүленә<ref>{{Cite news|title=Glodok’s top five foods|work=Yahoo News|date=2013-03-26|url=https://sg.news.yahoo.com/glodok-top-five-foods-170000208.html}}</ref>. Ҡулланыу маҡсатына ярашлы субпродукттар аҙыҡ-түлеккә (баш һәм уның өлөштәре, ҡойроҡ, елен, ашҡаҙан, бауыр, үпкә, йөрәк, бөйөр, талаҡ, диафрагма, тамаҡ, ит киҫелеше) һәм техник аҙыҡҡа бүленә, улар туҡлыҡлылыҡ ҡиммәтенә эйә түгел (мөгөҙ, баш һөйәктәре, енси ағзалар). Морфологик төҙөлөшө буйынса түбәндәгеләрҙе айыралар:
* йомшаҡ (итсә): үпкә-бауыр (бауыр, йөрәк, үпкә, диафрагма, тамаҡ менән трахея), бөйөр, талаҡ, ит киҫелеше, елен, тел һәм мейе;
* итсәле: тиреһеҙ баш, тел һәм мейе, итсәле ҡойроҡтар, бәкәл һөйәге;
* лайлалы: эре мөгөҙлө малдың оло ҡарыны, китаптары һәм таҙғарындары, сусҡа ашҡаҙаны;
* йөнлө: баштары, аяҡтары, ирендәре, ҡолаҡтары һәм ҡойроҡтары<ref>{{Китап|автор=Большаков А. С., Рейн Л. М., Янушкин Н. П.|часть=Характеристика субпродуктов|заглавие=Технология мяса и мясопродуктов|место=М.|издательство=«Пищевая промышленность»|год=1976|страницы=47—48|страниц=399|ref=}}</ref>
== Аҙыҡ ҡиммәте ==
Аҙыҡ ҡиммәте һәм тәме буйынса аҙыҡ субпродукттары бер тигеҙ түгел. Ҡайһы бер субпродуттар, мәҫәлән, тел һәм [[бауыр]], тәме сифаты буйынса иттән ҡалышмай, ә миҡдары буйынса [[витаминдар]] һәм микроэлементтар унан өҫтөнөрәк. Үпкә, ҡолаҡ, трахея кеүек башҡаларҙың аҙыҡ ҡиммәте түбән.
Аҙыҡ ҡиммәте һәм тәме буйынса сауҙа селтәренә ингән субпродукттар I һәм II категорияға бүленә.
I категория субпродукттарына телдәр, бауыр, бөйөрҙәр, мейе, [[йөрәк]], һыйыр елене, диафрагма һәм ит-һөйәк ҡойроҡтары (һыйыр һәм һарыҡ) инә. Иң ҙур аҙыҡ-түлек ҡиммәттәре булып һыйыр һәм быҙау телдәре (аҙ ғына һарыҡ һәм сусҡа), бауыр, бөйөр, һыйыр һәм быҙау мейеһе тора.<ref>{{Cite web|url=http://tribune.com.pk/story/1068751/fried-cows-brains-italys-historic-cities-push-local-cuisine-produce/|title=Fried cow's brains? – Italy's historic cities push local cuisine|date=2016-03-19|website=The Express Tribune – Tribune.com.pk|access-date=2018-01-25}}</ref>
II категориялы аҙыҡ-түлек баш (телһеҙ), аяҡ, үпкә, ҡолаҡ, сусҡа ите-һөйәк ҡойроғо, ирен, май селтәре, ҡалтыҡ, ҡыҙыл үңәс ите, ашҡаҙан (таҙғарын, оло ҡарын).<ref>{{Cite web|author=Klasik Tatlar|url=http://www.klasiktatlar.com/kelle-paca-nasil-yapilir-11756.html|title=kelle paça çorbası nasıl yapılır|publisher=Klasik Tatlar|date=|accessdate=2016-01-08}}</ref>
== Составы ==
Субпродукттарҙың [[Морфология (биология)|морфологияһы]] һәм [[Химия|химик]] составы уларҙың башҡарыу функцияларына, хайуандарҙың төрөнә, йәшенә һәм туҡлыҡлылығына бәйле.
Субпродукттар составында: [[һыу]] — 20—80 %, аҡһым — 12—20 %, май — 12% тиклем, [[Минерал|минераль матдәләр]], шулай уҡ A, D, В, РР, Е һәм К төркөмдәре витаминдары, өҫтәүенә, А витамины һәм В төркөмө [[Витаминдар|витаминдары]] менән айырыуса бауыр бай.
Иң ҡиммәтле субпродукттарҙың аҡһымдары туҡлыҡлы сифаттары буйынса ит аҡһымдарынан айырылмай. Бауыр һәм бөйөр аҡһымдары составына алмаштырғыһыҙ аминокислоталар инә. Әммә субпродукттарҙың күпселегендә аҙ сифатлы аҡһымдар өҫтөнлөк итә. Ҡолаҡтар, ирендәр, оло ҡарын һәм елен кеүек субпродукттар составында коллаген һәм эластин күп.
Майға яҡшы туҡланған хайуандарҙың теле һәм башы ит ҡырҡыуға бай. Баш һәм арҡа мейеһендә майға оҡшаш матдәләр сағыштырмаса күп. Был ағзаларҙа шулай уҡ төрлө фосфатидтар бар.
== Аш-һыу әҙерләү ==
[[Файл:Grilled_calf’s_offal_–_udder,_guts_and_kidneys.JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Grilled_calf%E2%80%99s_offal_%E2%80%93_udder%2C_guts_and_kidneys.JPG/200px-Grilled_calf%E2%80%99s_offal_%E2%80%93_udder%2C_guts_and_kidneys.JPG|мини|200x200пкс|Ҡурылған һыйыр субпродукттары: елен, эсәк һәм бөйөр]]
Субпродукттар төрлө кулинар изделиелар әҙерләгәндә ҡулланыла. Бауырҙан икенсе ризыҡ, [[бәлеш]] өсөн эслек әҙерләйҙәр, ул [[колбаса]] һәм паштеттар етештереүҙә сеймал булып хеҙмәт итә. Бөйөрҙәр беренсе һәм икенсе ризыҡтар, деликатес консервалары өсөн ҡулланыла; йөрәк икенсе ризыҡтар өсөн, паштеттар, ливер колбасалары һәм консервалар өсөн яраҡлы. Түбән сортлы ливер колбасаларын етештереүҙә башҡа субпродукттар менән бергә фаршҡа үпкәне лә өҫтәйҙәр. Итсәле ҡойроҡтан һурпалар һәм консервалар әҙерләйҙәр.
Айырым субпродукттарҙа ҡан ҡалыуы ихтимал, шулай уҡ бик әүҙем ферменттарҙың күп булыуы һәм микробтар менән бысраныуы арҡаһында ит предприятиеларында һәм сауҙала аҙыҡ-түлекте ентекле контролдә тоторға кәрәк.
== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* Похлёбкин В. В. Субпродукты // Кулинарный словарь. — М.: Издательство «Э», 2015. — С. 342. — 456 с. — 4000 экз. — <nowiki>ISBN 978-5-699-75127-3</nowiki>.
* Похлёбкин В. В. Субпродукты // О кулинарии от А до Я: Словарь-справочник. — Мн.: Полымя, 1988. — С. 171. — 224 с. — 200 000 экз. — <nowiki>ISBN 5-345-00218-5</nowiki>.
* {{Китап|часть=Субпродукты|страницы=607|автор=|заглавие=Краткая энциклопедия домашнего хозяйства|ответственный=под ред. {{nobr|А. И. Ревина}}|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1960|том=2|страниц=770}}
* Субпродукты // Товарный словарь / И. А. Пугачёв (главный редактор). — М.: Государственное издательство торговой литературы, 1960. — Т. VIII. — Стб. 486—488.
* Субпродукты // Культура питания. Энциклопедический справочник / Под ред. И. А. Чаховского. — 3-е издание. — Мн.: «Белорусская энциклопедия имени Петруся Бровки», 1993. — С. 349. — 540 с. — <nowiki>ISBN 5-85700-122-6</nowiki>.
* {{Китап|часть=Субпродукты|страницы=377|автор=Ратушный А. С.|заглавие=Всё о еде от А до Я: Энциклопедия|место=М.|издательство=Издательско-торговая корпорация «Дашков и К°»|год=2016|страниц=440|серия=|isbn=978-5-394-02484-9|тираж=300|ref=}}
* {{Китап|автор=Винникова Л. Г.|часть=Классификация субпродуктов|заглавие=Технология мяса и мясных продуктов. Учебник|место=К.|издательство=Фирма «ИНКОС»|год=2006|страницы=107—108|страниц=600|isbn=966-8347-35-8|ref=Винникова}}
* {{Мәҡәлә|автор=Лебедева Л. И., Насонова В. В., Верёвкина М. И.|заглавие=Использование субпродуктов в России и за рубежом|ссылка=https://cyberleninka.ru/article/n/ispolzovanie-subproduktov-v-rossii-i-za-rubezhom/viewer|издание=Пищевая промышленность|тип=журнал|год=2016|номер=5|страницы=8—12|doi=|issn=|ref=Всё о мясе 5/2016}}
[[Категория:Субпродукттар]]
svxv7r96sf5xc0jrurkajs1mim7ii1g
1148923
1148900
2022-08-06T18:04:31Z
MR973
26610
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:La_Boqueria_-_offal.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/La_Boqueria_-_offal.jpg/300px-La_Boqueria_-_offal.jpg|мини|300x300пкс|Барселоналағы Бокерия баҙарындағы субпродукттар һатылған кәштәлә]]
'''Субпродукттар''' — һуйылған хайуандарҙың эске органдары (эсәк, үпкә-бауыр) һәм мал мәйете өлөштәре, [[Ит|итсәнән]] тыш, артабан аҙыҡ йә техник маҡсатта эшкәртеү өсөн яраҡлы.
Элекке замандарҙа кешеләр ҡайһы берҙә хөкөм ителгән енәйәтселәргә йәмәғәт хөкөмө билдәһе итеп субпродукттар һәм башҡа сүп-сар ташлай ине<ref>{{Cite web|url=http://rictornorton.co.uk/vere.htm|title=The Vere Street Coterie, 1810|website=Rictornorton.co.uk|date=2012-05-28|accessdate=2016-01-08}}</ref>.
== Классификация ==
[[Ауыл хужалығы хайуандары|Мал]] төрөнә ҡарап, субпродукттар һыйыр, сусҡа, һарыҡ һәм башҡаларға бүленә<ref>{{Cite news|title=Glodok’s top five foods|work=Yahoo News|date=2013-03-26|url=https://sg.news.yahoo.com/glodok-top-five-foods-170000208.html}}</ref>. Ҡулланыу маҡсатына ярашлы субпродукттар аҙыҡ-түлеккә (баш һәм уның өлөштәре, ҡойроҡ, елен, ашҡаҙан, бауыр, үпкә, йөрәк, бөйөр, талаҡ, диафрагма, тамаҡ, ит киҫелеше) һәм техник аҙыҡҡа бүленә, улар туҡлыҡлылыҡ ҡиммәтенә эйә түгел (мөгөҙ, баш һөйәктәре, енси ағзалар). Морфологик төҙөлөшө буйынса түбәндәгеләрҙе айыралар:
* йомшаҡ (итсә): үпкә-бауыр (бауыр, йөрәк, үпкә, диафрагма, тамаҡ менән трахея), бөйөр, талаҡ, ит киҫелеше, елен, тел һәм мейе;
* итсәле: тиреһеҙ баш, тел һәм мейе, итсәле ҡойроҡтар, бәкәл һөйәге;
* лайлалы: эре мөгөҙлө малдың оло ҡарыны, китаптары һәм таҙғарындары, сусҡа ашҡаҙаны;
* йөнлө: баштары, аяҡтары, ирендәре, ҡолаҡтары һәм ҡойроҡтары<ref>{{Китап|автор=Большаков А. С., Рейн Л. М., Янушкин Н. П.|часть=Характеристика субпродуктов|заглавие=Технология мяса и мясопродуктов|место=М.|издательство=«Пищевая промышленность»|год=1976|страницы=47—48|страниц=399|ref=}}</ref>
== Аҙыҡ ҡиммәте ==
Аҙыҡ ҡиммәте һәм тәме буйынса аҙыҡ субпродукттары бер тигеҙ түгел. Ҡайһы бер субпродуттар, мәҫәлән, тел һәм [[бауыр]], тәме сифаты буйынса иттән ҡалышмай, ә миҡдары буйынса [[витаминдар]] һәм микроэлементтар унан өҫтөнөрәк. Үпкә, ҡолаҡ, трахея кеүек башҡаларҙың аҙыҡ ҡиммәте түбән.
Аҙыҡ ҡиммәте һәм тәме буйынса сауҙа селтәренә ингән субпродукттар I һәм II категорияға бүленә.
I категория субпродукттарына телдәр, бауыр, бөйөрҙәр, мейе, [[йөрәк]], һыйыр елене, диафрагма һәм ит-һөйәк ҡойроҡтары (һыйыр һәм һарыҡ) инә. Иң ҙур аҙыҡ-түлек ҡиммәттәре булып һыйыр һәм быҙау телдәре (аҙ ғына һарыҡ һәм сусҡа), бауыр, бөйөр, һыйыр һәм быҙау мейеһе тора.<ref>{{Cite web|url=http://tribune.com.pk/story/1068751/fried-cows-brains-italys-historic-cities-push-local-cuisine-produce/|title=Fried cow's brains? – Italy's historic cities push local cuisine|date=2016-03-19|website=The Express Tribune – Tribune.com.pk|access-date=2018-01-25}}</ref>
II категориялы аҙыҡ-түлек баш (телһеҙ), аяҡ, үпкә, ҡолаҡ, сусҡа ите-һөйәк ҡойроғо, ирен, май селтәре, ҡалтыҡ, ҡыҙыл үңәс ите, ашҡаҙан (таҙғарын, оло ҡарын).<ref>{{Cite web|author=Klasik Tatlar|url=http://www.klasiktatlar.com/kelle-paca-nasil-yapilir-11756.html|title=kelle paça çorbası nasıl yapılır|publisher=Klasik Tatlar|date=|accessdate=2016-01-08}}</ref>
== Составы ==
Субпродукттарҙың [[Морфология (биология)|морфологияһы]] һәм [[Химия|химик]] составы уларҙың башҡарыу функцияларына, хайуандарҙың төрөнә, йәшенә һәм туҡлыҡлылығына бәйле.
Субпродукттар составында: [[һыу]] — 20—80 %, аҡһым — 12—20 %, май — 12% тиклем, [[Минерал|минераль матдәләр]], шулай уҡ A, D, В, РР, Е һәм К төркөмдәре витаминдары, өҫтәүенә, А витамины һәм В төркөмө [[Витаминдар|витаминдары]] менән айырыуса бауыр бай.
Иң ҡиммәтле субпродукттарҙың аҡһымдары туҡлыҡлы сифаттары буйынса ит аҡһымдарынан айырылмай. Бауыр һәм бөйөр аҡһымдары составына алмаштырғыһыҙ аминокислоталар инә. Әммә субпродукттарҙың күпселегендә аҙ сифатлы аҡһымдар өҫтөнлөк итә. Ҡолаҡтар, ирендәр, оло ҡарын һәм елен кеүек субпродукттар составында коллаген һәм эластин күп.
Майға яҡшы туҡланған хайуандарҙың теле һәм башы ит ҡырҡыуға бай. Баш һәм арҡа мейеһендә майға оҡшаш матдәләр сағыштырмаса күп. Был ағзаларҙа шулай уҡ төрлө фосфатидтар бар.
== Аш-һыу әҙерләү ==
[[Файл:Grilled_calf’s_offal_–_udder,_guts_and_kidneys.JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Grilled_calf%E2%80%99s_offal_%E2%80%93_udder%2C_guts_and_kidneys.JPG/200px-Grilled_calf%E2%80%99s_offal_%E2%80%93_udder%2C_guts_and_kidneys.JPG|мини|200x200пкс|Ҡурылған һыйыр субпродукттары: елен, эсәк һәм бөйөр]]
Субпродукттар төрлө кулинар изделиелар әҙерләгәндә ҡулланыла. Бауырҙан икенсе ризыҡ, [[бәлеш]] өсөн эслек әҙерләйҙәр, ул [[колбаса]] һәм паштеттар етештереүҙә сеймал булып хеҙмәт итә. Бөйөрҙәр беренсе һәм икенсе ризыҡтар, деликатес консервалары өсөн ҡулланыла; йөрәк икенсе ризыҡтар өсөн, паштеттар, ливер колбасалары һәм консервалар өсөн яраҡлы. Түбән сортлы ливер колбасаларын етештереүҙә башҡа субпродукттар менән бергә фаршҡа үпкәне лә өҫтәйҙәр. Итсәле ҡойроҡтан һурпалар һәм консервалар әҙерләйҙәр.
Айырым субпродукттарҙа ҡан ҡалыуы ихтимал, шулай уҡ бик әүҙем ферменттарҙың күп булыуы һәм микробтар менән бысраныуы арҡаһында ит предприятиеларында һәм сауҙала аҙыҡ-түлекте ентекле контролдә тоторға кәрәк.
== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* Похлёбкин В. В. Субпродукты // Кулинарный словарь. — М.: Издательство «Э», 2015. — С. 342. — 456 с. — 4000 экз. — <nowiki>ISBN 978-5-699-75127-3</nowiki>.
* Похлёбкин В. В. Субпродукты // О кулинарии от А до Я: Словарь-справочник. — Мн.: Полымя, 1988. — С. 171. — 224 с. — 200 000 экз. — <nowiki>ISBN 5-345-00218-5</nowiki>.
* {{Китап|часть=Субпродукты|страницы=607|автор=|заглавие=Краткая энциклопедия домашнего хозяйства|ответственный=под ред. {{nobr|А. И. Ревина}}|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1960|том=2|страниц=770}}
* Субпродукты // Товарный словарь / И. А. Пугачёв (главный редактор). — М.: Государственное издательство торговой литературы, 1960. — Т. VIII. — Стб. 486—488.
* Субпродукты // Культура питания. Энциклопедический справочник / Под ред. И. А. Чаховского. — 3-е издание. — Мн.: «Белорусская энциклопедия имени Петруся Бровки», 1993. — С. 349. — 540 с. — <nowiki>ISBN 5-85700-122-6</nowiki>.
* {{Китап|часть=Субпродукты|страницы=377|автор=Ратушный А. С.|заглавие=Всё о еде от А до Я: Энциклопедия|место=М.|издательство=Издательско-торговая корпорация «Дашков и К°»|год=2016|страниц=440|серия=|isbn=978-5-394-02484-9|тираж=300|ref=}}
* {{Китап|автор=Винникова Л. Г.|часть=Классификация субпродуктов|заглавие=Технология мяса и мясных продуктов. Учебник|место=К.|издательство=Фирма «ИНКОС»|год=2006|страницы=107—108|страниц=600|isbn=966-8347-35-8|ref=Винникова}}
* {{Мәҡәлә|автор=Лебедева Л. И., Насонова В. В., Верёвкина М. И.|заглавие=Использование субпродуктов в России и за рубежом|ссылка=https://cyberleninka.ru/article/n/ispolzovanie-subproduktov-v-rossii-i-za-rubezhom/viewer|издание=Пищевая промышленность|тип=журнал|год=2016|номер=5|страницы=8—12|doi=|issn=|ref=Всё о мясе 5/2016}}
[[Категория:Субпродукттар]]
blx4ql5nlzvwst8n7dbhpeah29q0kuq
Фекерләшеү:Субпродукттар
1
184520
1148901
2022-08-06T17:24:27Z
MR973
26610
"{{10000}}" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{10000}}
ekrgr2aykxzqyh9t59l8msolgx00cpf
Уңайлылыҡ никахы
0
184521
1148905
2022-08-06T17:34:33Z
MR973
26610
"[[:ru:Special:Redirect/revision/124449684|Брак по расчёту]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән
wikitext
text/x-wiki
'''Уңайлылыҡ никахы''' ''(иҫәпләү буйынса никах)'' - [[мөхәббәт]] һәм йөкләмәләр менән бәйле булмаған сәбәптәр буйынса төҙөлгән [[Никахлашыу|никах]].
Бының урынына бындай никах кемдеңдер шәхси файҙаһы өсөн төҙөлә<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Гавалевич, Мариан}}</ref>, мәҫәлән, сәйәсәт<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Шарлотта Савойская}}</ref>, ата-әсәләрҙең (ғаилә капиталын берләштереү), үҙ гомосексуаллеген йәшереү йәки ниндәй ҙә булһа башҡа стратегик маҡсат, мәҫәлән, «сәйәси никах». Ҡайһы бер осраҡтарҙа никахта тороусылар ирле-ҡатынлы булып бергә йәшәргә йыйынмайҙар, һәм, ғәҙәттә, уларҙың береһе дәүләттә йәки илдә йәшәү хоҡуғын алһын өсөн генә өйләнешәләр, был «табышлы никах» тигәнде аңлата.
Күп мәҙәниәттәрҙә ата-әсәләр, ғәҙәттә, өлкән балалары менән никахлашыу тураһында ҡарар ҡабул итә; был «килешеү никах» тип атала. Мутлашыу маҡсатында төҙөлгән фиктив <nowiki><i>(ялған)</i></nowiki> никах та, көс ҡулланыу (мәжбүри) менән бәйле булмаһа ла законға ҡаршы түгел.
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Ғаилә хоҡуғы]]
[[Категория:Никах формалары]]
r9ejwv7k7ddn5z1y9kxgnjvorx4euja
1148921
1148905
2022-08-06T18:02:54Z
MR973
26610
wikitext
text/x-wiki
'''Уңайлылыҡ никахы''' ''(иҫәпләү буйынса никах)'' - [[мөхәббәт]] һәм йөкләмәләр менән бәйле булмаған сәбәптәр буйынса төҙөлгән [[Никахлашыу|никах]].
Бының урынына бындай никах кемдеңдер шәхси файҙаһы өсөн төҙөлә<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Гавалевич, Мариан}}</ref>, мәҫәлән, сәйәсәт<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Шарлотта Савойская}}</ref>, ата-әсәләрҙең (ғаилә капиталын берләштереү), үҙ гомосексуаллеген йәшереү йәки ниндәй ҙә булһа башҡа стратегик маҡсат, мәҫәлән, «сәйәси никах». Ҡайһы бер осраҡтарҙа никахта тороусылар ирле-ҡатынлы булып бергә йәшәргә йыйынмайҙар, һәм, ғәҙәттә, уларҙың береһе дәүләттә йәки илдә йәшәү хоҡуғын алһын өсөн генә өйләнешәләр, был «табышлы никах» тигәнде аңлата.
Күп мәҙәниәттәрҙә ата-әсәләр, ғәҙәттә, өлкән балалары менән никахлашыу тураһында ҡарар ҡабул итә; был «килешеү никах» тип атала. Мутлашыу маҡсатында төҙөлгән фиктив (ялған) никах та, көс ҡулланыу (мәжбүри) менән бәйле булмаһа ла законға ҡаршы түгел.
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Ғаилә хоҡуғы]]
[[Категория:Никах формалары]]
6vv3wxabqtyjwd2ovw3iwyeox7m5ssc
Фекерләшеү:Уңайлылыҡ никахы
1
184522
1148906
2022-08-06T17:34:56Z
MR973
26610
"{{10000}}" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{10000}}
ekrgr2aykxzqyh9t59l8msolgx00cpf
Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:MdsShakil
3
184523
1148911
2022-08-06T17:42:23Z
Pathoschild
174
add talk page header ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]])
wikitext
text/x-wiki
{{User talk:MdsShakil/header}}
tbo8m2n1p4y1shpmyu07h1k0g9pq65d
"Перовский" бейеүе
0
184524
1148915
2022-08-06T17:48:02Z
Баныу
28584
Баныу [["Перовский" бейеүе]] битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: [[«Перовский» (бейеү)]]: хаталы яҙылыш
wikitext
text/x-wiki
#перенаправление [[«Перовский» (бейеү)]]
q5jxwf4alnigaqq4cttnby9pjtk5rvz
Файл:ZubaidullinH.jpg
6
184525
1148933
2022-08-06T18:56:37Z
ZUFAr
191
{{Ирекһеҙ файл
|тасуирлама = Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы
|сығанаҡ = http://ufa-gid.com/encyclopedia/zubaidul.html
|яһалыу ваҡыты = {{other date|century|20}}
|автор = {{unknown|author}}
}}
{{Ирекһеҙ файл/НҠИ
| мәҡәлә = Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы
| маҡсат =
| алышыусанлылыҡ ={{FU-умерший}}
| башҡа = Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы 2001 йылда вафат
}}
wikitext
text/x-wiki
== Ҡыҫҡаса аңлатма ==
{{Ирекһеҙ файл
|тасуирлама = Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы
|сығанаҡ = http://ufa-gid.com/encyclopedia/zubaidul.html
|яһалыу ваҡыты = {{other date|century|20}}
|автор = {{unknown|author}}
}}
{{Ирекһеҙ файл/НҠИ
| мәҡәлә = Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы
| маҡсат =
| алышыусанлылыҡ ={{FU-умерший}}
| башҡа = Зөбәйҙуллин Хизбулла Ғүмәр улы 2001 йылда вафат
}}
== Рөхсәтнамә ==
{{subst:ET}}
fjzbtz37jryrl4si8w35ef9elest3pt