Хәлил (Әбйәлил районы)

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="ba">
  <siteinfo>
    <sitename>Википедия</sitename>
    <dbname>bawiki</dbname>
    <base>https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Медиа</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Махсус</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Ҡатнашыусы</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Ҡатнашыусы менән һөйләшеү</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Википедия</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Википедия буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Файл буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Ҡалып</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Ҡалып буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Белешмә</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Белешмә буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Категория</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Категория буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Портал</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Портал буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">Проект</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">Проект буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Модуль буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Гаджет</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Гаджет буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Гаджет билдәһе</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Гаджет билдәһе буйынса фекерләшеү</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Хәлил (Әбйәлил районы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9815</id>
    <revision>
      <id>1149389</id>
      <parentid>1144090</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:23:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле шәхестәр */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37715" xml:space="preserve">{{ТП-Рәсәй|Хәлил
 |статус                = ауыл
 |башҡортса исеме       = Хәлил
 |төп исеме             =
 |ил                    =
 |герб                  = 
 |флаг                  = 
 |герб киңлеге          = 
 |флаг киңлеге          = 
  |lat_deg = 53 | lat_min = 2 | lat_sec = 55
  |lon_deg = 58 | lon_min = 33 | lon_sec = 54
 |CoordAddon            =  
 |CoordScale            = 
 |ил картаһы            = 
 |регион картаһы        = 
 |район картаһы         = 
 |ил картаһының дәүмәле = 
 |регион картаһының дәүмәле = 
 |район картаһының дәүмәле = 
 |регион төрө           = төбәк
 |регион                = Башҡортостан
 |теҙмәләге регион      = 
 |район төрө            = район
 |район                 = Әбйәлил районы
 |теҙмәләге район       = 
 |урынлашыу төрө        = ауыл советы
 |урынлашыу             = 
 |теҙмәләге урынлашыу   = 
 |эске бүленеү          = 
 |башлыҡ төрө           = 
 |башлыҡ                = 
 |нигеҙ һалыныу         = 
 |беренсе телгә алыу    = 
 |элекке исемдәре       = 
 |статус (башлап)       = 
 |майҙан                = 
 |ТП үҙәгенең бейеклеге = 
 |климат                = 
 |рәсми тел             = 
 |рәсми тел-ref         = 
  |халыҡ                = 1117
  |иҫәп алыу йылы       = 2010
  |тығыҙлыҡ             = 
  |агломерация          = 
  |конфессия составы    = 
  |этнохороним          = 
 |ваҡыт бүлкәте          = +5
 |DST                    =
 |почта индексы          = 453631
 |почта индекстары       = 
 |телефон коды           = 34772 
 |автомобиль коды        = 02, 102
 |танымлаусы төрө        = 
 |һансал танымлаусы      = 80201840001
 |Commons-тағы категория = 
 |сайт                   = 
 |сайт теле              = 
}}

'''Хәлил''' ({{lang-ru|Халилово}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Әбйәлил районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 1117 кеше&lt;ref&gt;{{2010. Башҡортостан ауылдары}}&lt;/ref&gt;.
Почта индексы — 453631, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80201840001.
 
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡар]]): 36 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Әлмөхәмәт станцияһы|Әлмөхәмәт]]): 15 км.

== Тарихы ==
* XIII—XIV быуаттарҙа [[Ағиҙел (йылға)|Ағиҙел]] һәм [[Ыҡ]] йылғалары араһына төрки сығышлы [[ҡыпсаҡтар]] урынлаша. [[Еҙем]] йылғаһы буйында гәрәй-ҡыпсаҡтарҙың ҙур төркөмө (һуңынан улар тауҙарға ҡыҫырыҡланған) урынлашҡан була. Уларҙан тау үҙәндәрен биләгән ҡарағай ырыуы айырылған. Ағиҙелдең көньяҡ бөгөлөнән алып [[Һаҡмар (йылға)|Һаҡмарҙың]] түбәнге ағымына тиклем биләмәлә ҡалған ҡара-, сәнкем, һун һәм бошман-ҡыпсаҡ ырыуҙары төпләнә. Артабанғы ике быуатта улар [[Нөгөш (йылға)|Нөгөш]] буйлап төньяҡҡа һәм көнсығышҡа табан Оло Ыҡтың һул ҡушылдыҡтарының урманлы райондарына табан баралар. Бөрйән һәм [[түңгәүерҙәр]] менән бер үк ваҡытта ҡарағай-ҡыпсаҡтар Урал аръяғына юллана.

Был улусҡа 7 ауыл ҡараған. [[Дарыулы|Дарыулы йылғаһы]] буйында Хәлил ауылы боронғо ерле ҡарағай-ҡыпсаҡ ауылдарының береһе булған. Ауылға нигеҙ һалыусы һәм уның балаларының килеп сығышы шарттары беҙгә билдәле түгел. XVIII быуат аҙағында был ауыл мәхәлләләнең башҡа ауылдары менән сағыштырғанда ҙур тораҡ пункты тип һаналған. V ревизия мәғлүмәттәре буйынса, уның халҡы [[башҡорттар|башҡорттарҙан]] һәм [[татарҙар|татарҙарҙан]] торған. 40 йортта 194 башҡорт, 20 йортта 120 татар була. [[1859 йыл|1859 йылда]] 72 хужалыҡта 522 аҫаба йәшәй. 1920 йылда 204 йортта 1091 кеше йәшәгән. Һуңғы X ревизияла һәм совет халыҡ иҫәбен алыуҙа татарҙарҙы халыҡ араһында айырып ҡаралмаған. Күрәһең, уларҙы урындағы халыҡ ассимиляциялағандыр, сөнки татарҙарға аҫаба ерҙәргә эйә булыу хоҡуғы бирелгән һәм халыҡтың аҙсылығын тәшкил иткән.

XVIII быуат аҙағында ауылда 6 утар була (Тимгән, Килмәкәй, Баталтимер һ.б.).

Бөтә халыҡ [[малсылыҡ]] менән шөғөлләнгән. 1842 йылда 62 ихатаның 62-һе лә ылау менән йәйләүгә сыҡҡан. Уларҙың 300 аты, 150 һыйыры, 200 һарығы һәм 80 кәзәһе булған. [[Умартасылыҡ]], балыҡ тотоу, һунар итеү, документта әйтелгәнсә, халыҡтың шөғөлөн тулыландыра. Уларҙың бер өлөшө [[игенселек]] менән шөғөлләнгән: бөтәһенә 16 бот ужым һәм 416 бот яҙғы иген сәселгән. Мөхәмәткәрим Хәсәнов йылына 125 бот сәскән.

Хәлилдәр бөтә ил яҙмышын уртаҡлашҡан. Ниғмәтулла Ташбулатов 1805—1807 йылдарҙа Рәсәйҙең союздаштары менән Францияға ҡаршы кампанияһында ҡатнаша. Алтынсура Этбаҡмасов, Толомбай Юлъяҡшин, Илбай Биксурин, Ибраһим Исламғолов 14-се башҡорт полкы составында Парижға барып еткән, көмөш миҙалдар менән бүләкләнгән&lt;ref&gt;{{ИСДБ|страница=32}} &lt;/ref&gt;.

* '''Хәлил ҡәберлеге'''
Борон-борон заманда ер-һыу өсөн ырыуҙар араһында йыш ҡына ыҙғыш сыҡҡан, күп осраҡта улар ҡан-ҡойош менән тамамлана. Бындай хәл бөрйәндәр менән ҡыпсаҡтар араһында йыш ҡабатланған. Билдәле, ундай ыҙғыштар халыҡҡа яфа ғына булған. Кешеләр ни ҡылырға белмәйенсә, аптырап бөткән. Шул саҡ Хәлил исемле ҡарт ошо үҙ-ара ҡан ҡойошто туҡтатыу сараһын тапҡан. Ул, Бөрйән менән Ҡарағай-Ҡыпсаҡ ырыуҙарының араһына килеп ултырып, үҙ исеме бирелгән ауылды нигеҙләгән. Һүҙе үтемле һәм абруйлы булған был оло кешене ике яҡ та борсорға ҡыймаған. Шулай итеп, ике ырыу араһында һиллек урынлашҡан. Хәлил ҡарт үҙе вафат булғас та шул тыныслыҡ булһын өсөн васыятын әйткән. Шуның буйынса уны зыяратҡа ҡуймайҙар, ә ике ырыу ерҙәренең сигенә күмәләр. Һәм Хәлил ҡарт мәрхүмдең ҡәбере сикте тотоп ята. Уның тыныслығын, васыятын боҙоусылар табылмай.

Борондан ҡәҙерләп һаҡланған был ҡәберлек әле лә бар. Ул Хәлил менән [[Күсей]] араһындағы '''Һунар тауы'''ның төньяҡ битләүендә, ошо ырыуҙарының элекке сиге һыҙатында урынлашҡан&lt;ref&gt;[https://vk.com/wall-207012191_45?w=wall-207012191_45 Хәлил ҡәбеолеге (Легенда)]&lt;/ref&gt;.

== Халыҡ һаны ==
{{ Население | Халилово (Абзелиловский район) }}
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class=&quot;wikitable &quot; style=&quot;text-align:center&quot;
| style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Бөтә халыҡ'''
| style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Ир-егеттәр'''
| style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style=&quot;background:#f0f0f0;&quot;|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||1117||568||549||50,9||49,1
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}

== Урамдары ==
{{Колонки|3}}
* [[Ғиниәт Ушанов]] урамы ({{lang-ru|}} Гинията Ушанова (улица)
* Йәштәр урамы ({{lang-ru|}} Молодёжная (улица)
* Сыбаркүл урамы ({{lang-ru|}} Чебаркуль (улица)
* Тирмән урамы ({{lang-ru|}} Мельничная (улица)
* Совет урамы ({{lang-ru|}} Советская (улица)
* Ғәйфулла Сарбаев урамы ({{lang-ru|}} Гайфуллы Сарбаева (улица)
* Салауат Юлаев урамы ({{lang-ru|}} Салавата Юлаева (улица)
* Шәриф Биҡҡол урамы ({{lang-ru|}} Шакира Биккулова (улица)
* Паризан урамы ({{lang-ru|}} Партизанская (улица)
* Дарыулы урамы ({{lang-ru|}} Дарыулы (улица)
* Ленин урамы ({{lang-ru|}} Ленина (улица)
* Шаҙығай урамы ({{lang-ru|}} Шадыгай (улица)
* Ғәбдрәүеф Дәүләтов урамы ({{lang-ru|}} Габдрауфа Давлетова (улица)
* Яңы урам ({{lang-ru|}} Новая (улица)
* Тау урамы ({{lang-ru|}} Горная (улица)&lt;ref&gt;[https://mapdata.ru/bashkortostan/abzelilovskiy-rayon/selo-halilovo/ Улицы села Халилово]&lt;/ref&gt;{{Колонки|конец}}

== Билдәле шәхестәр ==
* [[Дәүләтов Әбдрәүеф Ғәни улы]] (27.03.1916—27.10.1943),[[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир-кавалерист, взвод командиры, гвардия лейтенанты. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944).
* Әсәҙуллина Нәбирә Ғүмәр ҡыҙы — 10 бала әсәһе. «Герой әсә» исеме һәм ордены бирелгән (1970);
* Байгилдина Рәмзиә Сәләхйән ҡыҙы — 10 бала әсәһе. «Герой әсә» исеме һәм ордены бирелгән (1975).
* [[Амангилдина Римма Зәйнетдин ҡыҙы]] ([[1 апрель]] [[1972 йыл]]) — йырсы, [[Башҡортостан Республикаһы]] халыҡ артискаһы (2012)
* [[Амангилдина Дамира Зәйнетдин ҡыҙы]]  ([[30 август]], [[1975 йыл]]) — бейеүсе, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған артисы (2012).
* [[Бикҡолов Шакир Сәлим улы]] ([[15 ғинуар]] [[1932 йыл]] — [[18 май]] [[1983 йыл]]) — шағир. 1968 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы.
* [[Сарбаев Ғәйфулла Фәхрислам улы]] ([[12 октябрь]] [[1915 йыл]] — [[22 февраль]] [[1965 йыл]]) — театр актёры, режиссёр, ҡурайсы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1957).

== Тирә-яҡ мөхите ==
* [[:b:Әбйәлил районы Хәлил ауылы ер-һыу атамалары|Әбйәлил районы Хәлил ауылы ер-һыу атамалары]]
* [[:b:Новолихин тәреһе|Новолихин тәреһе]]
{{Hider|title = ''Бында уҡығыҙ''|title-style = text-align: left; color: black; background-color: lavender; font-weight: bold; |content-style = color: black; background-color: ghostwhite; text-align: left; |hidden=1 |content =  
'''Айҙарҙы тауы'''
Элек барымта менән ҡарымта тигән нәмә көслө булған. Был хәл айырыуса башҡорттар менән ҡаҙаҡтар араһында көслө булған. Улар бер- береһенең малын, хатта кешеләрен ҡыуып алып китер булған.
Бер мәлдә ҡаҙаҡтар барымтаға килгән. Хәлил ауыл батыры Мөхәмәтғәле, үҙ кешеләрен йыйып, уларға ҡаршы сыҡҡан. Алыш ауылға яҡын тауҙа булған. Яҙылмаған закон буйынса тәүҙә ике яҡтың батырҙары көс һынашырға тейеш булған. Ҡаҙаҡтарҙыҙң башлығы Айҙар Мөхәмәтғәле батыр шундай алышҡа сыҡҡан. Был икәү әй һуғыша башлаған.
Алыша торғас, Мөхәмәтғәле дошман батырының башын сабып өҙгән. Ҡаҙаҡтар быны күреп, ҡурҡып ҡасҡан.
Ә башҡорттар Айҙарҙы алыш үткән тау башын ерләгән. Шунан алып был урын Айҙарҙы тауы тип йөрөтөлә башлаған. Бында уның ҡәберенең урыны бөгөн дә билдәле. Ул Хәлилдән алыҫ түгел көнсығыш урында. Ҡыш көнө был тау балаларҙың сана һәм саңғы шыуа торған урыны.
Легенданың икенсе бер вариантына ҡарағанда, теге алыштан һуң бер аҙ ваҡыт үткәс, Айҙарҙың ҡатыны ҡаҙаҡтар менән килеп, төндә иренең мәйетен үҙ иленә алып ҡайта.
* '''Лазыр'''
Ҡыпсаҡ ере элек-электән ер аҫты байлыҡтары менән генә түгел, киң яландары менән дә күптәрҙең иғғтибарын үҙенә тартҡан. Магнит станцияһында, Темәс ауылында йорттары, Ырымбур яҡтарында меңәр дисәтинә сәсеүлеге булған алпауыт  Лазарев бында ла өлөшһөҙ ҡалмай. Ул Ишбулды ауылынан алыҫ түгел, Ҡыҙыл аръяғында хәтһеҙ ер ала. Шунда таштан келәт эшләтә, йорт һалдыра, йылҡы өйөрө булдыра. Сиҙәм ерҙе һөрҙөрөп, тары һәм һоло сәстерә. Ҡыҙылды быуҙыртып, тирмән эшләтә. Помещик һәр йәй һайын ғаиләһе менән бында килеп ял итә торған булған.
Бөйөк Октябрь революцияһынан һуң уға бында юл ябыла. Үҙенән елдәр иҫһә лә, урында исеме ҡала: революциянан һуң да байтаҡ эшләгән тирмәне һәм таш келәте урыны алпауыттың исемен йөрөтә. Хәҙер тирмән юҡ инде. Ә келәт урынлашҡан ерҙә Киров исемендәге колхоздың ырҙын табағы булды.
Ул урынға коллективлаштырыу осороноң тарихы ла ныҡ бәйле. [[1925 йыл|1925]]—[[1926 йыл]]дарҙа [[Советтар Союзы Геройы]] Әбдрәүеф Дәүләтовтың атаһы Әбделғәни, Нотоғулла Дәүләтов, Ниғмәт Төркмәнов һәм тағы биш кеше, ғаиләләре менән шунда күсеп барып, [[игенселек]] менән шөғөлләнә башлай. Артелгә «Яңауыл» тип исем ҡушалар. Әлбиттә, был ваҡиғаларға бик күп йылдар үткән. Ниндәй гөрләп торған колхоз-совхоздар бөтөрөлдө. Ә урындың исеме һаман шул «Лазыр» килеш ҡала килә.
Алпауыт Һултан күле тирәләрендә приискылар асып, алтын сығарыуға ихлас тотона. Ошо тирәләге халыҡ уға ялланып эшләй. Уларҙың ҡул көсө менән башҡарылған хеҙмәте хужа кешегә ҙур файҙа бирә — ул байығандан-байый.
Әммә кеше ғүмере мәңгелек түгел. Навалихин да вафат була. Уны Һултан күле приискаһы эргәһендә ерләйҙәр. Петербургтағы туғандары, дуҫтары һәм таныштары уның ҡәберенә ҡуйыр өсөн өс центнерҙан ашыу тартҡан ҙур тәре ҡойҙороп алып килә. Бының өсөн Ирәндектәге Күсем тауынан махсус эшләтелгән санала (йәй көнө булһа ла) ҙур күбәләй ташты алып төшәләр. Уны соҡотоп, шунда тәрене, ҡурғаш иретеп ҡойоп, нығыталар.
Был мәлгә инде промышленниктың үлеүенө хәтһеҙ генә ваҡыт үткән була. Килгән кешеләр, тәрене уның ҡәберенә ҡуйҙыҡ тип ҡайтып китә. Күпмелер ваҡыт үткәс, байлыҡ өсөндөр инде, был ҡәберҙе талайҙар. Ҡаҙып ҡараһалар, алданғандарын беләләр: ҡәберҙә ниндәйҙер ҡатын-ҡыҙ күмелгән була. Тәре әллә яңылыш, әллә ошондай хәлдең булғанын белеп, икенсе урынға ҡуйылған була. Ул шулай 1937—1938 йылдарға тиклем тора.
Ошо осорҙа бәһлеүән кәүҙәле, көслө Муллағәле Шаһимәрҙәнов тигән кеше шул тәрене нисектер ташынан ҡутарып ала һәм, Хәлилгә алып килеп, тимер-томорға тапшыра. Тик уны берәү ҙә алып китмәй. Шунда тиҫтә йыл самаһы ята.
Һуғышҡа тиклем Хәлилдә тимерлек һәм бәләкәй кибет тотҡан Петров Василий тигән бер урыҫ йәшәй. Шуның улдары береһе — «Красная Башкирия» совхозында, икенсеһе Баҡыр Үҙәктә эшләй — һуғыштан йөрөп ҡайтҡас, Навалихиндың тәреһен ятҡан еренән алып, аталарының ҡәберенә алып барып ҡуя. Был тәре әле лә шунда тора. Уның бейеклеге яҡынса метрҙан ашыу, арҡырыһы (иң оҙоно) — 75 сантиметр. Ололарҙың әйтеүенә ҡарағанда, тәре элек бейегерәк торған. Ваҡыт үтә килгән. Ваҡыт үтә килә ергә һеңгән.
* '''Кулибай ташы'''
Әбйәлил районы Хәлил ауылынан, йә Баймаҡ районы Күсей ауылынан элекке Шаҙағай ауылы торған урынды үткәс, урынын Ирәндек тауҙары аша Билал, Күгиҙел, Һәмән ауылдарына барғанда, тауҙы төшкәс, юл буйындағы бер һарыҡташты Кулибай ташы тип йөрөтәләр.
Үткән быуаттың 20-се йылдары уртаһында буласаҡ шағир Сәләх Кулибай каникул ваҡыттарында байҙарҙың малын көткән. Ул шул ваҡытта ташҡа соҡоп исемен яҙған булған. Яҙыуы әле лә юйылып бөтмәгән, уҡырға мөмкин.
* '''Һабил шахтаһы'''
XIX быуат аҙаҡтарында Күсей һәм Хәлил ауылдары араһында ятҡан бер тау морононда старателдәр артеле шахтаға төшөп, алтын ҡаҙа. Унда забойщиктар булып йәш һәм көслө ир-егеттәр — Рәсүлев Һабил менән Нәбиуллин Зиннәттәр эшләгән.
Көндәрҙең береһендә иртән эшкә йыйынып йөрөгәндә Һабил үҙенең ҡатынына:
— Мин бик насар төш күрҙем әле, шуға эшкә барырға күңел тартмай тора, бәлки һин хәйер биреп доға ҡылдырырһың,- тип хушлашып сығып китә.
Эшкә тотоноуҙары була, шахта емерелеп икеһен дә баҫа. Һабилды ҡотҡара алмайҙар, ул ҡалын тау ҡатламдары аҫтында ҡала. Ә муйынына тиклем күмелгән Зиннәтте иптәштәре ҡаҙып сығарып ала. Ул шахтаға ҡабат төшөүсе булмай, уны ташлайҙар. Ошо хәлдән һуң ул урынды Һабил шахтаһы тип атайҙар.
'''Йәкәү яланы'''
Ирәндек тауҙарында алтын ятҡылыҡтары барлығы билдәле булғас, был яҡҡа күпләп урыҫтар килеп тула. Улар төрлө урындарҙа шурфтар ҡаҙып, алтынға байыраҡ урындарҙы эҙләй.
Хәлил ауылынан 16-17 саҡрым көнбайышта, Ирәндек итәгендә, «Йәкәү яланы» атамалы урын бар. Унда «Ирәндек» совхозының Күсей бүлексәһе үҙенең һауын һыйырҙарын тотто. Йәкәү тарихы ла шул алтын эҙләүсе Яков исемле урыҫ менән бәйле. Ул XX  быуат баштарында килеп, башҡорттарҙан ҡуртымға (арендаға) ер алып, бер нисә йыл алтын йыуҙыра. Соҡолоп, ҡаҙылған ер уңалһа ла, уба булып ята. Башҡорттар Яковты Йәкәү тип йөрөткән. Революция тауышы ишетелә башлағас, урыҫтар бынан китеп бөткән. Әммә «Йәкәү яланы» исеме халыҡ телендә хәҙер ҙә йәшәй.
* '''Мәмилә йылғаһы'''
Ошо исемде йөрөткән йылға Ирәндек тауының көнсығыш битләүенән баш алып көнсығышҡа ҡарай Күсей ауылы аша аға ла, Әбйәлил районында Ҡыҙыл йылғаһына ҡоя. Түбәнге ағымында ул Һыулыүҙәк тип исемләнә. Дөйөм оҙонлоғо 32 км, һыу йыйыу бассейны майҙаны 99 кв. км. Үҙ юлында 4 ҡыҫҡа ҡушылдыҡ ҡабул итә: Тынгүл, Иҫкеҙма, Магнитный һ.б.
Тарихсы Әнүәр Әсфәндиәров йылға исеме Мәмилә Темәс ауылының билдәле шәхесе Мәмилә Каликашева исеме менән бәйләй. Сөнки башлыса малсылыҡ менән шөғөлләнгән был тирә халҡы Бетерә, Төпәрғоҫ, Сапсал, Мәмилә буйҙарында йәйләп, утарлап йәшәгән.
Башҡорт телендә географик атамаларҙың бер төрө булған һыу объекттарын билдәләү өсөн генә күп һүҙҙәр ҡулланыла: иҙел, даръя, йылға, ҡаран, үҙән, үҙәк, айыр, арыҡ, айрылма, әрмет, ҡылы, сай, гөрөн, гөрләүек, ятыу, тоноҡ күл, күлмәк, күләүек, кисеү, сығыш, ҡотоҡ, ҡойо, ҡорғой, шишмә, инеш, ҡурғы, йырын, йырғанаҡ, йырма, быуа, һыу, бөгөл, бөгөлмә, сатлыҡ, булаҡ, беләк, бүләк, балаҡ, ҡултыҡ, соҡор, шарлама, шарҙауыҡ, әр, туҡмаҡ, һыулау, саңдау, баш, аяҡ, тамаҡ һ. б. Был гидронимик терминдар атама булараҡ ҡулланыла.
* '''Аҡсинйә кисеүе'''
Хәлил һәм Күсей ауылдарының көньяҡ-көнсығышында Тоҡан шишмәһе аша сыҡҡан кисеүҙе Аҡсинйә (Ксения) кисеүе тиҙәр. Уның легендаһы бындағы халыҡтың алтын ҡаҙыу шөғөлө менән бәйле.
XIX быуат аҙағында — XX быуат башында был яҡтарҙа сауҙагәр Рәмиевтарҙың алтын приискыларында эш көсәйеп китә. Шул замандарҙа Петербург тарафтарынан килгән яңғыҙ мәрйә Рәмиевта алтын ҡабул итеүсе һәм шул уҡ ваҡытта Һултан приискыһында кибеттә һатыусы булып эшләгән. Аҡсинйә батша власына ҡаршы эштәре өсөн был яҡҡа һөргөнгә ебәрелгән ҡатын була.
Көндәрҙең береһендә алтын ҡаҙыусылар менән ҙур фажиғә була. «Ҡомкисеү» шахтаһы емерелеп, унда эшләүсе 14 шахтёрҙы баҫа. Ул кешеләр Күсей, Туҡтағол, Иҫәнбәт, Басай ауылдарынан була. Был хәлде ишеткәс, был ауылдар халҡы, шахта янына йыйылып, ҡотҡарыу сараһы күрергә маташа. Ләкин тәрән шахтала ҡалған кешеләргә бер нисек тә ярҙам итә алмайҙар. [[Верхнеурал]]дан прииск хужаһы Шакир Рәмиевты саҡырталар. Уны шахтала һәләк булыусыларҙың ғаилә ағзалары уратып ала. Мәрхүмдәрҙең мәйеттәрен шахтанан ҡаҙып алыуҙы һәм тәрбиәләп мосолманса ерләүҙе, үҙҙәренә матди ярҙам күрһәтеүҙе талап итә улар.
Рәмиев уларға туҡыма, сәй-шәкәр тараттыра һәм талаптарын тулыһынса ҡәнәғәтләндерергә вәғәҙә биреп тынысландыра, ләкин бында бер сара ла күрмәй.
Ваҡиғаларҙың уртаһында барыһын да күреп йөрөгән Ксения бәләгә тарыған шахтёр ғаиләләренең талаптары үтәлмәүе тураһында Рәмиев өҫтөнән Ырымбур губерна идаралығына ялыу яҙып ебәрә. Бер ай самаһы үткәс, фажиғәле хәлде тикшереү өсөн тау эштәре белгесе Навалихин менән юрист Алексеев һәм Верхнеуралдан унлап ҡораллы һалдат ебәрелә. Ләкин тикшереүселәр, Рәмиевтан 4 ҡаҙаҡ алтын ятҡылығын эләктергәс, тик хужаның ғына теләген ҡәнәғәтләндерә башлай.
Шахтанан мәйеттәрҙе алып сығыу эшенә һалдаттарҙы ҡушалар, урындағы халыҡты ҡушыу түгел, яҡын да ебәрмәйҙәр. Аҙна-ун көн үтеүгә шахтаға яҡын ғына урында 14 «ҡәбер» өйөмө барлыҡҡа килә. Эш башҡарыусы һалдаттарҙы бай хужа һыйлай.
Ксения иҫерек һалдат ауыҙынан эштең асылын белеп ала һәм Рәмиев контораһына килеп, тикшереүселәргә иртәгә үк халыҡты күтәрәсәген, ҡәберҙе асып ҡараясаҡтарын әйтә. Улар мәйеттәрҙе шахтанан ҡаҙып сығарып мәшәҡәтләнмәй, һәләк булғандарҙың кәүҙәһе урынына кәфенгә төрөлгән бүрәнә киҫәктәрен ерләгән булғандар икән. Прииск хужаһы Шакир Рәмиев һәм губернанан килгән Навалихин менән Алексеев үҙҙәренең боҙоҡ эштәрен фашлап йөрөүсе ҡыйыу мәрйәнән нисек булһа ла ҡотолоу сараһын эҙләй. Иртәгеһенә Ксенияның тураҡланған кәүҙәһен табалар. Ошо ваҡиғанан һуң был кисеү Аҡсинйә кисеүе тип атала башлай.
* '''Йәнгүҙәй ҡаяһы'''
«Йәнгүҙәйҙе күрмәй — йән түҙмәй»,-тип йырлай урындағы халыҡ. Был бик хаҡ һүҙҙәр.
Был ҡая башынан аяҙ көндәрҙә 70-80 саҡрымда, көнсығыш тарафта ятҡан Магнит, Сибай ҡалаларын, Силәбе өлкәһенең Ҡыҙыл ҡасабаһын, ә көнбайышта Һаҡмар, Таналыҡ буйындағы ауыл һәм ҡасабаларҙы ябай күҙ менән күреп була.
[[XVIII быуат]] баштарында ырыу ерҙәренең алтын-көмөш ятҡылыҡтарын килеп аҡтарып, талап йөрөүсе урыҫ колонизаторҙарына ҡаршы осраҡлы сығыштар йыш ҡына булып торған. Шуларҙың береһендә Мостай ауылынан бик ҡыйыу һәм көслө егет — Йәнгүҙәй батыр уларҙы бағлап йөрөгән. Был баш-баштаҡлығы өсөн уны хәрбиҙәр көсө менән ҡулға алып китәләр. Юлда ул уңайын табып ҡаса. Уның артынан ҡыуалар, ләкин ул тотолмай, Ирәндеккә килеп етә һә төндәрен, йәшенеп кенә, өйөнә ҡайтып йөрөй башлай.
Бер аҙҙан ауылға карателдәр отряды килеп урынлаша, улар Йәнгүҙәйҙе тотоу өсөн күҙәтеүселәр тәғәйенләй. Шуға күрә ул Ирәндек өҫтөндәге оло ҡаяның мәмерйәһендә йәшәргә мәжбүр була. Бынан бөтә тирә-яҡ күренеп тора. Көҙгө һыуыҡ һәм рашҡылы көндәр башланғас, ҡатыны, ризыҡ алып, иренең хәлен белеп ҡайтыу ниәте менән төн ҡараңғыһында Ирәндек һыртына юллана. Тик уның барып етеүе була, артынан юллап килгән күҙәтеүсе карателдәр ҡаяны, Йәнгүҙәй менән ҡатынын ҡамап ала. Ләкин Йәнгүҙәй дошман ҡулынан ҡабаттан эләгеүҙән аяуһыҙ көрәштә үлеүҙе һайлай. Ҡая башында таштан ташҡа ышыҡланып, төрлө яҡтан үрмәләп менергә тырышҡан дошмандарын уҡтары бөткәнсә ата-ата ла, алдан һүҙ ҡуйышҡан йәш ир менән ҡатын, тыуған иле һәм намыҫ сафлығы өсөн алышта бүтән сара ҡалмағас, Йәнгүҙәй ҡурайын уйнап, ҡатыны уға ҡушылып йырлап, иле, халҡы менән хушлашалар ҙа ғүмерҙәрен үҙ ихтыярҙары менән ҡыйырға мәжбүр була — икеһе, ҡулға-ҡул тотоношоп, ҡаянан түбән ташлана.
Һуңынан ауыл халҡы, уларҙың мәйеттәрен табып, хөрмәтләп, тәрбиәләп, ҡая аҫтына ерләй һәм зыяратты таш менән бурап ҡуялар, ул бураның урыны хәҙергәсә һаҡланған.
Бына шулай, Йәнгүҙәй ҡаяһы — ырыу батыры исемен, ил тарихын, халҡыбыҙҙың ҡыуаныс-шатлыҡтарын һәм ҡайғы-хәсрәттәрен үҙендә һаҡлаған изге урын ул.}}

== Һылтанмалар ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
* Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4{{ref-ru}}
* Ғиниәтов В. Әбйәлил юлдары буйлап. — Асҡар.:Искра,2007.
* Гончарова З. И. Твоя родословная. — Өфө.:Китап, 2001.
* Камалов А., Камалова Ф. Башҡорт теленең тарихы — этимологик топонимик һүҙлеге. — Өфө.:Китап, 2007.
* Ҡотлоғәлләмов М. Золотая россыпь. — Уфа.:Гилем, 2002.
* Ниғмәтуллин Х. — Тамйан иле — гүзәл Башҡортостан — Асҡар.: Искра, 2001/
* Тимерйәр Ә. — Ишбулды ауылының шәжәрәһе. — Өфө.:Башҡорт милле үҙәге, 2004.
* Тимерйәр Ә. — Ҡарағай-ҡыпсаҡтар. — Өфө.:Башҡорт лингвистика үҙәге, 2004
* Тимерйәр Ә. — Әбйәлил районының тарихы. Беренсе китап. — Өфө.:Гилем, 2000/
* Ураҡсин З. Г., Камалов А. А., Халикова Р. Х., Химаметдинова Ф. Г. Вопросы топонимики Башкирии.- Өфө.: Уфимский полиграфкомбинат Госкомиздата БАССР, 1981.
* Ярмуллин К. Ахыр заман- аяҡ аҫтында. — Өфө.:Китап, 2004.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Навигация1
|Портал       = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь  = 
|Викиучебник  = 
|Викицитатник = 
|Викитека     = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды     = 
|Викиновости  = 
|Викисклад    = 
|Метавики     = 
|Проект       = Башҡортостан ауылдары
}}

{{Әбйәлил районы ауылдары}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}

[[Категория:Әбйәлил районы ауылдары]]</text>
      <sha1>flg62gzd8f6vuneaqpzt4jlz01qg7by</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Башҡорт Үргене</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11652</id>
    <revision>
      <id>1149445</id>
      <parentid>1145061</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:36:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле шәхестәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18521" xml:space="preserve">{{Айыҡ ауыл}}
{{ТП-Рәсәй
 |статус                   = ауыл
 |башкирское название         = Башҡорт Үргене
 |оригинальное название    = {{lang-ru|Башкирская Ургинка}}
 |герб                     =
 |флаг                     =
 |lat_deg = 52 |lat_min = 15 |lat_sec = 53
 |lon_deg = 56 |lon_min = 39 |lon_sec = 35
 |CoordAddon =
 |CoordScale =
 |размер карты региона     =
 |размер карты района      =
 |регион                   = Башҡортостан
 |регион в таблице         = Башкортостан
 |вид района               =
 |район                    = Ейәнсура районы{{!}} Ейәнсура
 |район в таблице          =
 |вид поселения            = ауыл советы
 |поселение                = Яңы Петровка ауыл Советы (Ейәнсура районы){{!}} Яңы Петровка
 |поселение в таблице      =
 |внутреннее деление       =
 |глава                    =
 |дата основания           =
 |первое упоминание        =
 |прежние имена            =
 |статус с                 = 2005
 |площадь                  =
 |высота центра НП         =
 |население               = {{ Население | Башкирская Ургинка | тс }}
 |год переписи            = {{ Население | Башкирская Ургинка | г }}
 |плотность               =
 |агломерация             =
 |милли состав     = [[башҡорттар]]
 |конфессиональный состав =
 |этнохороним             =
 |почтовый индекс          = 453388
 |почтовые индексы         =
 |телефонный код           =
 |цифровой идентификатор   = 80226825002
 |категория в Commons      =
 |сайт   =
}}

'''Башҡорт Үргене''' ({{lang-ru|Башкирская Ургинка}}), '''Үрген''', боронғо исеме '''Этбаҡ''' — [[Башҡортостан]]дың [[Ейәнсура районы]]ндағы ауыл.
Почта индексы — 453388, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80226825002.

== Географик урыны ==
Башҡорт Үргене Үрген йылғаһы ([[Һаҡмар (йылға)|Һаҡмар йылғаһы]] бассейны) буйында урынлашҡан.
* Район үҙәгенә тиклем ([[Иҫәнғол]]): 12 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Петровка (Ейәнсура районы)|''башҡ.'' Яңы Петровка, ''рус.'' Новопетровское]]): 9 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы (''башҡ.'' Төйлөгән — ''рус.'' Тюльган): 66 км&lt;ref name = &quot;ATU&quot;&gt;{{АТУ РБ}}&lt;/ref&gt;.

== Тарихы ==
Ауылға [[Нуғай даруғаһы]] Үҫәргән улусы [[башҡорттар]]ы үҙ ерҙәрендә нигеҙ һала, [[1761 йыл]]дан алып Этбай исеме менән билдәле. Староста Этбай Саҡыров исеме менән аталған. [[1795 йыл]]да 27 йортта 171 кеше, [[1866 йыл]]да 93 йортта — 551 кеше йәшәгән. [[Малсылыҡ]], урман кәсептәре менән шөғөлләнгәндәр. [[Мәсет]] булған. [[1900 йыл]]да 2 һыу тирмәне теркәлгән. [[1922 йыл]]дан хәҙерге исемен йөрөтә&lt;ref name=&quot;Б.Ү.&quot;&gt;{{БЭ2013|82465}}&lt;/ref&gt;.

Ауыл, ауыл торама пунктының ауыл статусын Башҡортостан Республикаһының 2005 йылдың 20 июлендәге «Тораҡ пункттарҙың ойошторолоуы, берләшеүе, бөтөрөлөүе һәм статусы үҙгәреүе, административ үҙәктәрҙе күсереү менән бәйле административ-территориаль ҡоролошона үҙгәрештәр индереү тураһында» 211-з Законына, 1-се статьяға ярашлы ала:
{{начало цитаты}}6. Тораҡ тибын ауыл тип биләдәләп, түбәндәге тораҡ пункттарҙың статусын үҙгәртергә:
23)Ейәнсура районында:…&lt;br&gt;
а) Яңы Петровка ауыл Советының Башҡорт Үргене ауылының {{конец цитаты}}

== Хәҙерге осор ==
Башҡорт Үргене ауылы [[Яңы Петровка (Ейәнсура районы)|Яңы Петровка]] ауыл Советына ҡарай. Урта [[мәктәп]], 
[[балалар баҡсаһы]], фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана, [[мәсет]], магазиндар бар.

== Биләмә берәмектәренә инеүе ==
&lt;!-- {| class=&quot;wikitable mw-collapsible mw-collapsed&quot; style=&quot;width:100 %;margin:0;&quot; --&gt;&lt;!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы --&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт
|-
|[[1757]] ||  || Үҫәргән кантоны ||Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы
|-
|[[1816]] ||   ||  Үҫәргән кантоны ||Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1834]] ||2-се Үҫәргән улусы || Үҫәргән кантоны || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1847]] ||2-се Үҫәргән улусы || Орск өйәҙе Үҫәргән кантоны ||  Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1859]] || 2-се Үҫәргән улусы ||Орск өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1895]] || 2-се Үҫәргән улусы || Орск өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1920]] ||  2-се Үҫәргән улусы || Үҫәргән кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:COA Russian SFSR.svg|20px]] РСФСР
|-
|[[1926]] ||2-се Үҫәргән улусы || Йылайыр кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1935]] || ауыл советы ||Ейәнсура районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1941]] ||  ауыл советы|| Ейәнсура районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР
|-
|[[1990]] ||Яңы Петровка ауыл советы ||Ейәнсура районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы
|-
&lt;!--
|-
| || || || ||
 --&gt; &lt;!-- Күсереп алыу өсөн --&gt;
|}

== Халыҡ һаны ==
Халҡы: [[1900 йыл]]да — 696 кеше, [[1920 йыл]]да 831 кеше иҫәпләнгән. [[2009 йыл]]да 1030 кеше тәшкил иткән&lt;ref&gt;[http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Справочник]&lt;/ref&gt;. Башҡорттар йәшәй (2002)&lt;ref name=&quot;Б.Ү.&quot; /&gt;
{{Wikidata/Population}}
;Милли составы
[[2002 йыл]]ғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт — [[башҡорттар]] (99 %)&lt;ref name=&quot;справочник&quot;&gt;Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochni.. Excel форматында ҡушымта]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Урамдары ==
{{Колонки|3}}
* Арал урамы ({{lang-ru|}} улица Арал)
* Бишәй урамы ({{lang-ru|}} улица Бишай)
* Йәштәр урамы ({{lang-ru|}} улица Молодёжная)
* Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная улица)
* Мәсет урамы ({{lang-ru|}} улица Мечети)
* Сатра урамы ({{lang-ru|}} улица Сатра)
* Тау урамы ({{lang-ru|}} Горная улица)
* Тибеҙ урамы ({{lang-ru|}} улица Тибез)
* Тимерлек урамы ({{lang-ru|}} Кузнецкая улица)&lt;ref&gt;[https://www.gosspravka.ru/02/022/000039.html Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 25 по Республике Башкортостан]&lt;/ref&gt;{{Колонки|конец}}

== Ер-һыу атамалары ==
''Тауҙар:''
* '''Ҡыҙҙар тауы'''
* '''Кәмшәткә тауы''' (Ерәнсә сәсән аты менән ҡолап төшөп үлгән тау)
''Йылғалар:''
* '''Үрген''' йылғаһы
* '''Наҙы''' йылғаһы
''Шишмәләр:''
* '''Ерекле''' шишмәһе
''Башҡа урын-ер атамалары:''
* '''Төлкөатҡан''' урыны
* '''Үгеҙүлгән''' ер
* '''Урыҫай'''
''Таусыҡтар, түбәләр:''
* '''Ерәнсә ташы'''

== Билдәле шәхестәре ==
* [[Абдуллин Сәләхетдин Ҡотләхмәт улы]] (XIX быуат уртаһында тыуған —) — указлы ахун
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]] (26.06.1931) — Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан СССР Яҙыусылар союзы, 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. Сергей Чекмарёв исемендәге премия лауреаты (1983), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984).
* [[Абдуллин Байрас Фоат улы]] (1.03.1951—8.05.2004), хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Эске хеҙмәт подполковнигы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994). Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
* [[Абдуллин Венер Мәжит улы]] (1964) — билдәле йырсы, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]] (1888—1936) (1888, [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылы — 1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы|Абдуллин Рәүеф Ғәбделәхәт улы]] — билдәле нефтсе, Өфө нефть институтын тамамлаған, Үзбәкстан ССР-ында, Губкин ис. ғилми-тикшеренеү институтында эшләне, Мәскәүҙә йәшәй, Сәләхетдин хәҙрәттең ейәне.
* [[Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы|Аҡъюлов Әхмәтбаҡый хәҙрәт Фәхретдин улы]] (1860—1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;.
* [[Солтанбаев Иншар Әхмәҙулла улы]] (15.08.1931—7.11.2006) — халыҡ йырсыһы.
* [[Солтанбаева Хәҙисә Вәли ҡыҙы]] (1950) — БДУ профессоры, филология фәндәре докторы, ғалим, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләсәре.
* [[Әхтәмов Мөхтәр Хөснөлхаҡ улы]] (15.01.1929—19.10.2020) — башҡорт тел ғилеме белгесе, филология фәндәре докторы (1996), профессор (1994). [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның почетлы профессоры (2009). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1989) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (2009), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның маҡтаулы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2001).
* [[Юлдашбаев Юлай Хәйрулла улы]] (18.04. 1962) — Башҡортостан Республикаһының Милли архивы директоры урынбаҫары, тарих фәндәре кадидаты.

== Видеофильмдарҙа ==
* [https://yandex.ru/video/preview/?text=Башкирская+Ургинка+в+видеофильмах&amp;path=yandex_search&amp;parent-reqid=1647783909226584-12019870754882542421-sas3-0724-2fe-sas-l7-balancer-8080-BAL-979&amp;from_type=vast&amp;filmId=12146892427681075509&amp;url=http%3A%2F%2Ffrontend.vh.yandex.ru%2Fplayer%2FvhqsznX8ESRQ 1985г. Башкирская Ургинка колхоз Заветы Ильича Зианчуринский район]
* [https://yandex.ru/video/preview/?text=Башкирская+Ургинка+в+видеофильмах&amp;path=yandex_search&amp;parent-reqid=1647783909226584-12019870754882542421-sas3-0724-2fe-sas-l7-balancer-8080-BAL-979&amp;from_type=vast&amp;filmId=12146892427681075509&amp;url=http%3A%2F%2Ffrontend.vh.yandex.ru%2Fplayer%2FvhqsznX8ESRQ Башкирская свадьба по старым обычаям]

== Ҡушаматтар ==
Ауылда киң ҡулланылған ҡушаматтарҙан:
* Ҡара Минзиә
* Һары Минзиә
* Ҡаҙаҡ Йомабай
* Немец Тажый (Тажетдин тигән кеше һуғыштан трофей итеп немец каскаһын кейеп ҡайтҡан, был уға ҡушамат булып тағылған)
* Япон Йәғәфәр (Йәғәфәрҙең атаһы рус-япон һуғышында ҡатнашҡан, ''япон'' һүҙе улына ҡушамат булып киткән)
* Банзай (үтә ныҡ һимеҙлеге арҡаһында Баязит тигән кешегә ҡушылған)
* Балта (Роберт исемле кешегә тағылған ҡушамат. Ҡарттаһы ейәненең ят исемен дөрөҫ әйтә алмай, Роберт урынына «рубит» тип әйткән… утын ҡырҡыу ҡоралы — «балта»).
Бынан тыш тотош айырым фамилияларға ҡарата мәсекәйҙәр, кәкүктәр ҡушаматы ла булған.

== Ауыл ваҡытлы матбуғатта ==
* [https://zianzori.ru/news/tvoi-lyudi-selo/2022-03-24/v-bashkirii-zavershilsya-konkurs-uchitel-goda-bashkirskogo-yazyka-i-literatury-2022-i-uchitel-goda-bashkortostana-2022-2741031 Зианчуринские учителя-победители]
* [https://ejansura.ru/articles/novosti/2022-03-28/putin-poruchil-gazpromu-dolozhit-o-merah-po-prodazhe-gaza-za-rubli-podrobnee-na-rbk-https-www-rbc-ru-politics-28-03-2022-6241640b9a7947cf930969c7-2746505 Мин тормошто яратам!]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Үҫәргән]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
* [https://e.mail.ru/attachment/14060986080000000551/0;1 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.]

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|82465}}
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан. — Справочник. Уфа: ГУП РБ &quot;Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. :илл. ISBN 978-5-87691-038-7
* [http://ufagen.ru/places/salavatskiy/ilchikeevo.html Башҡорт Үргене (Этбаҡ) ауылы хаҡында «Генеалогия и архивы» сайтында]{{ref-ru}}

{{Навигация1
|Портал       = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь  = 
|Викиучебник  = 
|Викицитатник = 
|Викитека     = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды     = 
|Викиновости  = 
|Викисклад    = 
|Метавики     = 
|Проект       = Башҡортостан ауылдары
}}

{{Ейәнсура районы ауылдары}}

[[Категория:Ейәнсура районы ауылдары]]</text>
      <sha1>jrqdy8875os81hkavhcgx89z8ss9qf6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149446</id>
      <parentid>1149445</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:37:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле шәхестәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18485" xml:space="preserve">{{Айыҡ ауыл}}
{{ТП-Рәсәй
 |статус                   = ауыл
 |башкирское название         = Башҡорт Үргене
 |оригинальное название    = {{lang-ru|Башкирская Ургинка}}
 |герб                     =
 |флаг                     =
 |lat_deg = 52 |lat_min = 15 |lat_sec = 53
 |lon_deg = 56 |lon_min = 39 |lon_sec = 35
 |CoordAddon =
 |CoordScale =
 |размер карты региона     =
 |размер карты района      =
 |регион                   = Башҡортостан
 |регион в таблице         = Башкортостан
 |вид района               =
 |район                    = Ейәнсура районы{{!}} Ейәнсура
 |район в таблице          =
 |вид поселения            = ауыл советы
 |поселение                = Яңы Петровка ауыл Советы (Ейәнсура районы){{!}} Яңы Петровка
 |поселение в таблице      =
 |внутреннее деление       =
 |глава                    =
 |дата основания           =
 |первое упоминание        =
 |прежние имена            =
 |статус с                 = 2005
 |площадь                  =
 |высота центра НП         =
 |население               = {{ Население | Башкирская Ургинка | тс }}
 |год переписи            = {{ Население | Башкирская Ургинка | г }}
 |плотность               =
 |агломерация             =
 |милли состав     = [[башҡорттар]]
 |конфессиональный состав =
 |этнохороним             =
 |почтовый индекс          = 453388
 |почтовые индексы         =
 |телефонный код           =
 |цифровой идентификатор   = 80226825002
 |категория в Commons      =
 |сайт   =
}}

'''Башҡорт Үргене''' ({{lang-ru|Башкирская Ургинка}}), '''Үрген''', боронғо исеме '''Этбаҡ''' — [[Башҡортостан]]дың [[Ейәнсура районы]]ндағы ауыл.
Почта индексы — 453388, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80226825002.

== Географик урыны ==
Башҡорт Үргене Үрген йылғаһы ([[Һаҡмар (йылға)|Һаҡмар йылғаһы]] бассейны) буйында урынлашҡан.
* Район үҙәгенә тиклем ([[Иҫәнғол]]): 12 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Петровка (Ейәнсура районы)|''башҡ.'' Яңы Петровка, ''рус.'' Новопетровское]]): 9 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы (''башҡ.'' Төйлөгән — ''рус.'' Тюльган): 66 км&lt;ref name = &quot;ATU&quot;&gt;{{АТУ РБ}}&lt;/ref&gt;.

== Тарихы ==
Ауылға [[Нуғай даруғаһы]] Үҫәргән улусы [[башҡорттар]]ы үҙ ерҙәрендә нигеҙ һала, [[1761 йыл]]дан алып Этбай исеме менән билдәле. Староста Этбай Саҡыров исеме менән аталған. [[1795 йыл]]да 27 йортта 171 кеше, [[1866 йыл]]да 93 йортта — 551 кеше йәшәгән. [[Малсылыҡ]], урман кәсептәре менән шөғөлләнгәндәр. [[Мәсет]] булған. [[1900 йыл]]да 2 һыу тирмәне теркәлгән. [[1922 йыл]]дан хәҙерге исемен йөрөтә&lt;ref name=&quot;Б.Ү.&quot;&gt;{{БЭ2013|82465}}&lt;/ref&gt;.

Ауыл, ауыл торама пунктының ауыл статусын Башҡортостан Республикаһының 2005 йылдың 20 июлендәге «Тораҡ пункттарҙың ойошторолоуы, берләшеүе, бөтөрөлөүе һәм статусы үҙгәреүе, административ үҙәктәрҙе күсереү менән бәйле административ-территориаль ҡоролошона үҙгәрештәр индереү тураһында» 211-з Законына, 1-се статьяға ярашлы ала:
{{начало цитаты}}6. Тораҡ тибын ауыл тип биләдәләп, түбәндәге тораҡ пункттарҙың статусын үҙгәртергә:
23)Ейәнсура районында:…&lt;br&gt;
а) Яңы Петровка ауыл Советының Башҡорт Үргене ауылының {{конец цитаты}}

== Хәҙерге осор ==
Башҡорт Үргене ауылы [[Яңы Петровка (Ейәнсура районы)|Яңы Петровка]] ауыл Советына ҡарай. Урта [[мәктәп]], 
[[балалар баҡсаһы]], фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана, [[мәсет]], магазиндар бар.

== Биләмә берәмектәренә инеүе ==
&lt;!-- {| class=&quot;wikitable mw-collapsible mw-collapsed&quot; style=&quot;width:100 %;margin:0;&quot; --&gt;&lt;!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы --&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт
|-
|[[1757]] ||  || Үҫәргән кантоны ||Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы
|-
|[[1816]] ||   ||  Үҫәргән кантоны ||Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1834]] ||2-се Үҫәргән улусы || Үҫәргән кантоны || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1847]] ||2-се Үҫәргән улусы || Орск өйәҙе Үҫәргән кантоны ||  Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1859]] || 2-се Үҫәргән улусы ||Орск өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1895]] || 2-се Үҫәргән улусы || Орск өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1920]] ||  2-се Үҫәргән улусы || Үҫәргән кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:COA Russian SFSR.svg|20px]] РСФСР
|-
|[[1926]] ||2-се Үҫәргән улусы || Йылайыр кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1935]] || ауыл советы ||Ейәнсура районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1941]] ||  ауыл советы|| Ейәнсура районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР
|-
|[[1990]] ||Яңы Петровка ауыл советы ||Ейәнсура районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы
|-
&lt;!--
|-
| || || || ||
 --&gt; &lt;!-- Күсереп алыу өсөн --&gt;
|}

== Халыҡ һаны ==
Халҡы: [[1900 йыл]]да — 696 кеше, [[1920 йыл]]да 831 кеше иҫәпләнгән. [[2009 йыл]]да 1030 кеше тәшкил иткән&lt;ref&gt;[http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Справочник]&lt;/ref&gt;. Башҡорттар йәшәй (2002)&lt;ref name=&quot;Б.Ү.&quot; /&gt;
{{Wikidata/Population}}
;Милли составы
[[2002 йыл]]ғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт — [[башҡорттар]] (99 %)&lt;ref name=&quot;справочник&quot;&gt;Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochni.. Excel форматында ҡушымта]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Урамдары ==
{{Колонки|3}}
* Арал урамы ({{lang-ru|}} улица Арал)
* Бишәй урамы ({{lang-ru|}} улица Бишай)
* Йәштәр урамы ({{lang-ru|}} улица Молодёжная)
* Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная улица)
* Мәсет урамы ({{lang-ru|}} улица Мечети)
* Сатра урамы ({{lang-ru|}} улица Сатра)
* Тау урамы ({{lang-ru|}} Горная улица)
* Тибеҙ урамы ({{lang-ru|}} улица Тибез)
* Тимерлек урамы ({{lang-ru|}} Кузнецкая улица)&lt;ref&gt;[https://www.gosspravka.ru/02/022/000039.html Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 25 по Республике Башкортостан]&lt;/ref&gt;{{Колонки|конец}}

== Ер-һыу атамалары ==
''Тауҙар:''
* '''Ҡыҙҙар тауы'''
* '''Кәмшәткә тауы''' (Ерәнсә сәсән аты менән ҡолап төшөп үлгән тау)
''Йылғалар:''
* '''Үрген''' йылғаһы
* '''Наҙы''' йылғаһы
''Шишмәләр:''
* '''Ерекле''' шишмәһе
''Башҡа урын-ер атамалары:''
* '''Төлкөатҡан''' урыны
* '''Үгеҙүлгән''' ер
* '''Урыҫай'''
''Таусыҡтар, түбәләр:''
* '''Ерәнсә ташы'''

== Билдәле шәхестәре ==
* [[Абдуллин Сәләхетдин Ҡотләхмәт улы]] (XIX быуат уртаһында тыуған —) — указлы ахун
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]] (26.06.1931) — Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан СССР Яҙыусылар союзы, 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. Сергей Чекмарёв исемендәге премия лауреаты (1983), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984).
* [[Абдуллин Байрас Фоат улы]] (1.03.1951—8.05.2004), хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Эске хеҙмәт подполковнигы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994). Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
* [[Абдуллин Венер Мәжит улы]] (1964) — билдәле йырсы, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]] (1888—1936) (1888, [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] Үрген ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} Башҡорт Үргене ауылы — 1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы|Абдуллин Рәүеф Ғәбделәхәт улы]] — билдәле нефтсе, Өфө нефть институтын тамамлаған, Үзбәкстан ССР-ында, Губкин ис. ғилми-тикшеренеү институтында эшләне, Мәскәүҙә йәшәй, Сәләхетдин хәҙрәттең ейәне.
* [[Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы|Аҡъюлов Әхмәтбаҡый хәҙрәт Фәхретдин улы]] (1860—1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;.
* [[Солтанбаев Иншар Әхмәҙулла улы]] (15.08.1931—7.11.2006) — халыҡ йырсыһы.
* [[Солтанбаева Хәҙисә Вәли ҡыҙы]] (1950) — БДУ профессоры, филология фәндәре докторы, ғалим, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләсәре.
* [[Әхтәмов Мөхтәр Хөснөлхаҡ улы]] (15.01.1929—19.10.2020) — башҡорт тел ғилеме белгесе, филология фәндәре докторы (1996), профессор (1994). [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның почетлы профессоры (2009). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1989) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (2009), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның маҡтаулы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2001).
* [[Юлдашбаев Юлай Хәйрулла улы]] (18.04. 1962) — Башҡортостан Республикаһының Милли архивы директоры урынбаҫары, тарих фәндәре кадидаты.

== Видеофильмдарҙа ==
* [https://yandex.ru/video/preview/?text=Башкирская+Ургинка+в+видеофильмах&amp;path=yandex_search&amp;parent-reqid=1647783909226584-12019870754882542421-sas3-0724-2fe-sas-l7-balancer-8080-BAL-979&amp;from_type=vast&amp;filmId=12146892427681075509&amp;url=http%3A%2F%2Ffrontend.vh.yandex.ru%2Fplayer%2FvhqsznX8ESRQ 1985г. Башкирская Ургинка колхоз Заветы Ильича Зианчуринский район]
* [https://yandex.ru/video/preview/?text=Башкирская+Ургинка+в+видеофильмах&amp;path=yandex_search&amp;parent-reqid=1647783909226584-12019870754882542421-sas3-0724-2fe-sas-l7-balancer-8080-BAL-979&amp;from_type=vast&amp;filmId=12146892427681075509&amp;url=http%3A%2F%2Ffrontend.vh.yandex.ru%2Fplayer%2FvhqsznX8ESRQ Башкирская свадьба по старым обычаям]

== Ҡушаматтар ==
Ауылда киң ҡулланылған ҡушаматтарҙан:
* Ҡара Минзиә
* Һары Минзиә
* Ҡаҙаҡ Йомабай
* Немец Тажый (Тажетдин тигән кеше һуғыштан трофей итеп немец каскаһын кейеп ҡайтҡан, был уға ҡушамат булып тағылған)
* Япон Йәғәфәр (Йәғәфәрҙең атаһы рус-япон һуғышында ҡатнашҡан, ''япон'' һүҙе улына ҡушамат булып киткән)
* Банзай (үтә ныҡ һимеҙлеге арҡаһында Баязит тигән кешегә ҡушылған)
* Балта (Роберт исемле кешегә тағылған ҡушамат. Ҡарттаһы ейәненең ят исемен дөрөҫ әйтә алмай, Роберт урынына «рубит» тип әйткән… утын ҡырҡыу ҡоралы — «балта»).
Бынан тыш тотош айырым фамилияларға ҡарата мәсекәйҙәр, кәкүктәр ҡушаматы ла булған.

== Ауыл ваҡытлы матбуғатта ==
* [https://zianzori.ru/news/tvoi-lyudi-selo/2022-03-24/v-bashkirii-zavershilsya-konkurs-uchitel-goda-bashkirskogo-yazyka-i-literatury-2022-i-uchitel-goda-bashkortostana-2022-2741031 Зианчуринские учителя-победители]
* [https://ejansura.ru/articles/novosti/2022-03-28/putin-poruchil-gazpromu-dolozhit-o-merah-po-prodazhe-gaza-za-rubli-podrobnee-na-rbk-https-www-rbc-ru-politics-28-03-2022-6241640b9a7947cf930969c7-2746505 Мин тормошто яратам!]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Үҫәргән]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
* [https://e.mail.ru/attachment/14060986080000000551/0;1 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.]

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|82465}}
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан. — Справочник. Уфа: ГУП РБ &quot;Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. :илл. ISBN 978-5-87691-038-7
* [http://ufagen.ru/places/salavatskiy/ilchikeevo.html Башҡорт Үргене (Этбаҡ) ауылы хаҡында «Генеалогия и архивы» сайтында]{{ref-ru}}

{{Навигация1
|Портал       = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь  = 
|Викиучебник  = 
|Викицитатник = 
|Викитека     = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды     = 
|Викиновости  = 
|Викисклад    = 
|Метавики     = 
|Проект       = Башҡортостан ауылдары
}}

{{Ейәнсура районы ауылдары}}

[[Категория:Ейәнсура районы ауылдары]]</text>
      <sha1>dl99yddeehs2klfhqcyc9fhsb8zkmau</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149447</id>
      <parentid>1149446</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:38:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле шәхестәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18557" xml:space="preserve">{{Айыҡ ауыл}}
{{ТП-Рәсәй
 |статус                   = ауыл
 |башкирское название         = Башҡорт Үргене
 |оригинальное название    = {{lang-ru|Башкирская Ургинка}}
 |герб                     =
 |флаг                     =
 |lat_deg = 52 |lat_min = 15 |lat_sec = 53
 |lon_deg = 56 |lon_min = 39 |lon_sec = 35
 |CoordAddon =
 |CoordScale =
 |размер карты региона     =
 |размер карты района      =
 |регион                   = Башҡортостан
 |регион в таблице         = Башкортостан
 |вид района               =
 |район                    = Ейәнсура районы{{!}} Ейәнсура
 |район в таблице          =
 |вид поселения            = ауыл советы
 |поселение                = Яңы Петровка ауыл Советы (Ейәнсура районы){{!}} Яңы Петровка
 |поселение в таблице      =
 |внутреннее деление       =
 |глава                    =
 |дата основания           =
 |первое упоминание        =
 |прежние имена            =
 |статус с                 = 2005
 |площадь                  =
 |высота центра НП         =
 |население               = {{ Население | Башкирская Ургинка | тс }}
 |год переписи            = {{ Население | Башкирская Ургинка | г }}
 |плотность               =
 |агломерация             =
 |милли состав     = [[башҡорттар]]
 |конфессиональный состав =
 |этнохороним             =
 |почтовый индекс          = 453388
 |почтовые индексы         =
 |телефонный код           =
 |цифровой идентификатор   = 80226825002
 |категория в Commons      =
 |сайт   =
}}

'''Башҡорт Үргене''' ({{lang-ru|Башкирская Ургинка}}), '''Үрген''', боронғо исеме '''Этбаҡ''' — [[Башҡортостан]]дың [[Ейәнсура районы]]ндағы ауыл.
Почта индексы — 453388, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80226825002.

== Географик урыны ==
Башҡорт Үргене Үрген йылғаһы ([[Һаҡмар (йылға)|Һаҡмар йылғаһы]] бассейны) буйында урынлашҡан.
* Район үҙәгенә тиклем ([[Иҫәнғол]]): 12 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Петровка (Ейәнсура районы)|''башҡ.'' Яңы Петровка, ''рус.'' Новопетровское]]): 9 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы (''башҡ.'' Төйлөгән — ''рус.'' Тюльган): 66 км&lt;ref name = &quot;ATU&quot;&gt;{{АТУ РБ}}&lt;/ref&gt;.

== Тарихы ==
Ауылға [[Нуғай даруғаһы]] Үҫәргән улусы [[башҡорттар]]ы үҙ ерҙәрендә нигеҙ һала, [[1761 йыл]]дан алып Этбай исеме менән билдәле. Староста Этбай Саҡыров исеме менән аталған. [[1795 йыл]]да 27 йортта 171 кеше, [[1866 йыл]]да 93 йортта — 551 кеше йәшәгән. [[Малсылыҡ]], урман кәсептәре менән шөғөлләнгәндәр. [[Мәсет]] булған. [[1900 йыл]]да 2 һыу тирмәне теркәлгән. [[1922 йыл]]дан хәҙерге исемен йөрөтә&lt;ref name=&quot;Б.Ү.&quot;&gt;{{БЭ2013|82465}}&lt;/ref&gt;.

Ауыл, ауыл торама пунктының ауыл статусын Башҡортостан Республикаһының 2005 йылдың 20 июлендәге «Тораҡ пункттарҙың ойошторолоуы, берләшеүе, бөтөрөлөүе һәм статусы үҙгәреүе, административ үҙәктәрҙе күсереү менән бәйле административ-территориаль ҡоролошона үҙгәрештәр индереү тураһында» 211-з Законына, 1-се статьяға ярашлы ала:
{{начало цитаты}}6. Тораҡ тибын ауыл тип биләдәләп, түбәндәге тораҡ пункттарҙың статусын үҙгәртергә:
23)Ейәнсура районында:…&lt;br&gt;
а) Яңы Петровка ауыл Советының Башҡорт Үргене ауылының {{конец цитаты}}

== Хәҙерге осор ==
Башҡорт Үргене ауылы [[Яңы Петровка (Ейәнсура районы)|Яңы Петровка]] ауыл Советына ҡарай. Урта [[мәктәп]], 
[[балалар баҡсаһы]], фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана, [[мәсет]], магазиндар бар.

== Биләмә берәмектәренә инеүе ==
&lt;!-- {| class=&quot;wikitable mw-collapsible mw-collapsed&quot; style=&quot;width:100 %;margin:0;&quot; --&gt;&lt;!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы --&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт
|-
|[[1757]] ||  || Үҫәргән кантоны ||Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы
|-
|[[1816]] ||   ||  Үҫәргән кантоны ||Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1834]] ||2-се Үҫәргән улусы || Үҫәргән кантоны || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1847]] ||2-се Үҫәргән улусы || Орск өйәҙе Үҫәргән кантоны ||  Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1859]] || 2-се Үҫәргән улусы ||Орск өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1895]] || 2-се Үҫәргән улусы || Орск өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1920]] ||  2-се Үҫәргән улусы || Үҫәргән кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:COA Russian SFSR.svg|20px]] РСФСР
|-
|[[1926]] ||2-се Үҫәргән улусы || Йылайыр кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1935]] || ауыл советы ||Ейәнсура районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1941]] ||  ауыл советы|| Ейәнсура районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР
|-
|[[1990]] ||Яңы Петровка ауыл советы ||Ейәнсура районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы
|-
&lt;!--
|-
| || || || ||
 --&gt; &lt;!-- Күсереп алыу өсөн --&gt;
|}

== Халыҡ һаны ==
Халҡы: [[1900 йыл]]да — 696 кеше, [[1920 йыл]]да 831 кеше иҫәпләнгән. [[2009 йыл]]да 1030 кеше тәшкил иткән&lt;ref&gt;[http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Справочник]&lt;/ref&gt;. Башҡорттар йәшәй (2002)&lt;ref name=&quot;Б.Ү.&quot; /&gt;
{{Wikidata/Population}}
;Милли составы
[[2002 йыл]]ғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт — [[башҡорттар]] (99 %)&lt;ref name=&quot;справочник&quot;&gt;Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochni.. Excel форматында ҡушымта]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Урамдары ==
{{Колонки|3}}
* Арал урамы ({{lang-ru|}} улица Арал)
* Бишәй урамы ({{lang-ru|}} улица Бишай)
* Йәштәр урамы ({{lang-ru|}} улица Молодёжная)
* Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная улица)
* Мәсет урамы ({{lang-ru|}} улица Мечети)
* Сатра урамы ({{lang-ru|}} улица Сатра)
* Тау урамы ({{lang-ru|}} Горная улица)
* Тибеҙ урамы ({{lang-ru|}} улица Тибез)
* Тимерлек урамы ({{lang-ru|}} Кузнецкая улица)&lt;ref&gt;[https://www.gosspravka.ru/02/022/000039.html Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 25 по Республике Башкортостан]&lt;/ref&gt;{{Колонки|конец}}

== Ер-һыу атамалары ==
''Тауҙар:''
* '''Ҡыҙҙар тауы'''
* '''Кәмшәткә тауы''' (Ерәнсә сәсән аты менән ҡолап төшөп үлгән тау)
''Йылғалар:''
* '''Үрген''' йылғаһы
* '''Наҙы''' йылғаһы
''Шишмәләр:''
* '''Ерекле''' шишмәһе
''Башҡа урын-ер атамалары:''
* '''Төлкөатҡан''' урыны
* '''Үгеҙүлгән''' ер
* '''Урыҫай'''
''Таусыҡтар, түбәләр:''
* '''Ерәнсә ташы'''

== Билдәле шәхестәре ==
* [[Абдуллин Сәләхетдин Ҡотләхмәт улы]] (XIX быуат уртаһында тыуған —) — указлы ахун
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]] (26.06.1931) — Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан СССР Яҙыусылар союзы, 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. Сергей Чекмарёв исемендәге премия лауреаты (1983), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984).
* [[Абдуллин Байрас Фоат улы]] (1.03.1951—8.05.2004), хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Эске хеҙмәт подполковнигы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994). Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
* [[Абдуллин Венер Мәжит улы]] (1964) — билдәле йырсы, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]] (1888—1936) (1888, [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] Үрген ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} Башҡорт Үргене ауылы — 1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә, Ырымбурҙағы «Хөсәйениә» мәҙрәсәһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы|Абдуллин Рәүеф Ғәбделәхәт улы]] — билдәле нефтсе, Өфө нефть институтын тамамлаған, Үзбәкстан ССР-ында, Губкин ис. ғилми-тикшеренеү институтында эшләне, Мәскәүҙә йәшәй, Сәләхетдин хәҙрәттең ейәне.
* [[Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы|Аҡъюлов Әхмәтбаҡый хәҙрәт Фәхретдин улы]] (1860—1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;.
* [[Солтанбаев Иншар Әхмәҙулла улы]] (15.08.1931—7.11.2006) — халыҡ йырсыһы.
* [[Солтанбаева Хәҙисә Вәли ҡыҙы]] (1950) — БДУ профессоры, филология фәндәре докторы, ғалим, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләсәре.
* [[Әхтәмов Мөхтәр Хөснөлхаҡ улы]] (15.01.1929—19.10.2020) — башҡорт тел ғилеме белгесе, филология фәндәре докторы (1996), профессор (1994). [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның почетлы профессоры (2009). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1989) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (2009), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның маҡтаулы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2001).
* [[Юлдашбаев Юлай Хәйрулла улы]] (18.04. 1962) — Башҡортостан Республикаһының Милли архивы директоры урынбаҫары, тарих фәндәре кадидаты.

== Видеофильмдарҙа ==
* [https://yandex.ru/video/preview/?text=Башкирская+Ургинка+в+видеофильмах&amp;path=yandex_search&amp;parent-reqid=1647783909226584-12019870754882542421-sas3-0724-2fe-sas-l7-balancer-8080-BAL-979&amp;from_type=vast&amp;filmId=12146892427681075509&amp;url=http%3A%2F%2Ffrontend.vh.yandex.ru%2Fplayer%2FvhqsznX8ESRQ 1985г. Башкирская Ургинка колхоз Заветы Ильича Зианчуринский район]
* [https://yandex.ru/video/preview/?text=Башкирская+Ургинка+в+видеофильмах&amp;path=yandex_search&amp;parent-reqid=1647783909226584-12019870754882542421-sas3-0724-2fe-sas-l7-balancer-8080-BAL-979&amp;from_type=vast&amp;filmId=12146892427681075509&amp;url=http%3A%2F%2Ffrontend.vh.yandex.ru%2Fplayer%2FvhqsznX8ESRQ Башкирская свадьба по старым обычаям]

== Ҡушаматтар ==
Ауылда киң ҡулланылған ҡушаматтарҙан:
* Ҡара Минзиә
* Һары Минзиә
* Ҡаҙаҡ Йомабай
* Немец Тажый (Тажетдин тигән кеше һуғыштан трофей итеп немец каскаһын кейеп ҡайтҡан, был уға ҡушамат булып тағылған)
* Япон Йәғәфәр (Йәғәфәрҙең атаһы рус-япон һуғышында ҡатнашҡан, ''япон'' һүҙе улына ҡушамат булып киткән)
* Банзай (үтә ныҡ һимеҙлеге арҡаһында Баязит тигән кешегә ҡушылған)
* Балта (Роберт исемле кешегә тағылған ҡушамат. Ҡарттаһы ейәненең ят исемен дөрөҫ әйтә алмай, Роберт урынына «рубит» тип әйткән… утын ҡырҡыу ҡоралы — «балта»).
Бынан тыш тотош айырым фамилияларға ҡарата мәсекәйҙәр, кәкүктәр ҡушаматы ла булған.

== Ауыл ваҡытлы матбуғатта ==
* [https://zianzori.ru/news/tvoi-lyudi-selo/2022-03-24/v-bashkirii-zavershilsya-konkurs-uchitel-goda-bashkirskogo-yazyka-i-literatury-2022-i-uchitel-goda-bashkortostana-2022-2741031 Зианчуринские учителя-победители]
* [https://ejansura.ru/articles/novosti/2022-03-28/putin-poruchil-gazpromu-dolozhit-o-merah-po-prodazhe-gaza-za-rubli-podrobnee-na-rbk-https-www-rbc-ru-politics-28-03-2022-6241640b9a7947cf930969c7-2746505 Мин тормошто яратам!]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Үҫәргән]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
* [https://e.mail.ru/attachment/14060986080000000551/0;1 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.]

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|82465}}
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан. — Справочник. Уфа: ГУП РБ &quot;Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. :илл. ISBN 978-5-87691-038-7
* [http://ufagen.ru/places/salavatskiy/ilchikeevo.html Башҡорт Үргене (Этбаҡ) ауылы хаҡында «Генеалогия и архивы» сайтында]{{ref-ru}}

{{Навигация1
|Портал       = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь  = 
|Викиучебник  = 
|Викицитатник = 
|Викитека     = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды     = 
|Викиновости  = 
|Викисклад    = 
|Метавики     = 
|Проект       = Башҡортостан ауылдары
}}

{{Ейәнсура районы ауылдары}}

[[Категория:Ейәнсура районы ауылдары]]</text>
      <sha1>604lo7r6gmulpddu4dufneuwxwo1j80</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149448</id>
      <parentid>1149447</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:40:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле шәхестәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18542" xml:space="preserve">{{Айыҡ ауыл}}
{{ТП-Рәсәй
 |статус                   = ауыл
 |башкирское название         = Башҡорт Үргене
 |оригинальное название    = {{lang-ru|Башкирская Ургинка}}
 |герб                     =
 |флаг                     =
 |lat_deg = 52 |lat_min = 15 |lat_sec = 53
 |lon_deg = 56 |lon_min = 39 |lon_sec = 35
 |CoordAddon =
 |CoordScale =
 |размер карты региона     =
 |размер карты района      =
 |регион                   = Башҡортостан
 |регион в таблице         = Башкортостан
 |вид района               =
 |район                    = Ейәнсура районы{{!}} Ейәнсура
 |район в таблице          =
 |вид поселения            = ауыл советы
 |поселение                = Яңы Петровка ауыл Советы (Ейәнсура районы){{!}} Яңы Петровка
 |поселение в таблице      =
 |внутреннее деление       =
 |глава                    =
 |дата основания           =
 |первое упоминание        =
 |прежние имена            =
 |статус с                 = 2005
 |площадь                  =
 |высота центра НП         =
 |население               = {{ Население | Башкирская Ургинка | тс }}
 |год переписи            = {{ Население | Башкирская Ургинка | г }}
 |плотность               =
 |агломерация             =
 |милли состав     = [[башҡорттар]]
 |конфессиональный состав =
 |этнохороним             =
 |почтовый индекс          = 453388
 |почтовые индексы         =
 |телефонный код           =
 |цифровой идентификатор   = 80226825002
 |категория в Commons      =
 |сайт   =
}}

'''Башҡорт Үргене''' ({{lang-ru|Башкирская Ургинка}}), '''Үрген''', боронғо исеме '''Этбаҡ''' — [[Башҡортостан]]дың [[Ейәнсура районы]]ндағы ауыл.
Почта индексы — 453388, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80226825002.

== Географик урыны ==
Башҡорт Үргене Үрген йылғаһы ([[Һаҡмар (йылға)|Һаҡмар йылғаһы]] бассейны) буйында урынлашҡан.
* Район үҙәгенә тиклем ([[Иҫәнғол]]): 12 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Петровка (Ейәнсура районы)|''башҡ.'' Яңы Петровка, ''рус.'' Новопетровское]]): 9 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы (''башҡ.'' Төйлөгән — ''рус.'' Тюльган): 66 км&lt;ref name = &quot;ATU&quot;&gt;{{АТУ РБ}}&lt;/ref&gt;.

== Тарихы ==
Ауылға [[Нуғай даруғаһы]] Үҫәргән улусы [[башҡорттар]]ы үҙ ерҙәрендә нигеҙ һала, [[1761 йыл]]дан алып Этбай исеме менән билдәле. Староста Этбай Саҡыров исеме менән аталған. [[1795 йыл]]да 27 йортта 171 кеше, [[1866 йыл]]да 93 йортта — 551 кеше йәшәгән. [[Малсылыҡ]], урман кәсептәре менән шөғөлләнгәндәр. [[Мәсет]] булған. [[1900 йыл]]да 2 һыу тирмәне теркәлгән. [[1922 йыл]]дан хәҙерге исемен йөрөтә&lt;ref name=&quot;Б.Ү.&quot;&gt;{{БЭ2013|82465}}&lt;/ref&gt;.

Ауыл, ауыл торама пунктының ауыл статусын Башҡортостан Республикаһының 2005 йылдың 20 июлендәге «Тораҡ пункттарҙың ойошторолоуы, берләшеүе, бөтөрөлөүе һәм статусы үҙгәреүе, административ үҙәктәрҙе күсереү менән бәйле административ-территориаль ҡоролошона үҙгәрештәр индереү тураһында» 211-з Законына, 1-се статьяға ярашлы ала:
{{начало цитаты}}6. Тораҡ тибын ауыл тип биләдәләп, түбәндәге тораҡ пункттарҙың статусын үҙгәртергә:
23)Ейәнсура районында:…&lt;br&gt;
а) Яңы Петровка ауыл Советының Башҡорт Үргене ауылының {{конец цитаты}}

== Хәҙерге осор ==
Башҡорт Үргене ауылы [[Яңы Петровка (Ейәнсура районы)|Яңы Петровка]] ауыл Советына ҡарай. Урта [[мәктәп]], 
[[балалар баҡсаһы]], фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана, [[мәсет]], магазиндар бар.

== Биләмә берәмектәренә инеүе ==
&lt;!-- {| class=&quot;wikitable mw-collapsible mw-collapsed&quot; style=&quot;width:100 %;margin:0;&quot; --&gt;&lt;!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы --&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт
|-
|[[1757]] ||  || Үҫәргән кантоны ||Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы
|-
|[[1816]] ||   ||  Үҫәргән кантоны ||Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1834]] ||2-се Үҫәргән улусы || Үҫәргән кантоны || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1847]] ||2-се Үҫәргән улусы || Орск өйәҙе Үҫәргән кантоны ||  Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1859]] || 2-се Үҫәргән улусы ||Орск өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1895]] || 2-се Үҫәргән улусы || Орск өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1920]] ||  2-се Үҫәргән улусы || Үҫәргән кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:COA Russian SFSR.svg|20px]] РСФСР
|-
|[[1926]] ||2-се Үҫәргән улусы || Йылайыр кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1935]] || ауыл советы ||Ейәнсура районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1941]] ||  ауыл советы|| Ейәнсура районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР
|-
|[[1990]] ||Яңы Петровка ауыл советы ||Ейәнсура районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы
|-
&lt;!--
|-
| || || || ||
 --&gt; &lt;!-- Күсереп алыу өсөн --&gt;
|}

== Халыҡ һаны ==
Халҡы: [[1900 йыл]]да — 696 кеше, [[1920 йыл]]да 831 кеше иҫәпләнгән. [[2009 йыл]]да 1030 кеше тәшкил иткән&lt;ref&gt;[http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Справочник]&lt;/ref&gt;. Башҡорттар йәшәй (2002)&lt;ref name=&quot;Б.Ү.&quot; /&gt;
{{Wikidata/Population}}
;Милли составы
[[2002 йыл]]ғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт — [[башҡорттар]] (99 %)&lt;ref name=&quot;справочник&quot;&gt;Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochni.. Excel форматында ҡушымта]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Урамдары ==
{{Колонки|3}}
* Арал урамы ({{lang-ru|}} улица Арал)
* Бишәй урамы ({{lang-ru|}} улица Бишай)
* Йәштәр урамы ({{lang-ru|}} улица Молодёжная)
* Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная улица)
* Мәсет урамы ({{lang-ru|}} улица Мечети)
* Сатра урамы ({{lang-ru|}} улица Сатра)
* Тау урамы ({{lang-ru|}} Горная улица)
* Тибеҙ урамы ({{lang-ru|}} улица Тибез)
* Тимерлек урамы ({{lang-ru|}} Кузнецкая улица)&lt;ref&gt;[https://www.gosspravka.ru/02/022/000039.html Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 25 по Республике Башкортостан]&lt;/ref&gt;{{Колонки|конец}}

== Ер-һыу атамалары ==
''Тауҙар:''
* '''Ҡыҙҙар тауы'''
* '''Кәмшәткә тауы''' (Ерәнсә сәсән аты менән ҡолап төшөп үлгән тау)
''Йылғалар:''
* '''Үрген''' йылғаһы
* '''Наҙы''' йылғаһы
''Шишмәләр:''
* '''Ерекле''' шишмәһе
''Башҡа урын-ер атамалары:''
* '''Төлкөатҡан''' урыны
* '''Үгеҙүлгән''' ер
* '''Урыҫай'''
''Таусыҡтар, түбәләр:''
* '''Ерәнсә ташы'''

== Билдәле шәхестәре ==
* [[Абдуллин Сәләхетдин Ҡотләхмәт улы]] (XIX быуат уртаһында тыуған —) — указлы ахун
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]] (26.06.1931) — Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан СССР Яҙыусылар союзы, 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. Сергей Чекмарёв исемендәге премия лауреаты (1983), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984).
* [[Абдуллин Байрас Фоат улы]] (1.03.1951—8.05.2004), хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Эске хеҙмәт подполковнигы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994). Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
* [[Абдуллин Венер Мәжит улы]] (1964) — билдәле йырсы, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]] (1888, [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] Үрген ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} Башҡорт Үргене ауылы — 1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә, Ырымбурҙағы «Хөсәйениә» мәҙрәсәһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы|Абдуллин Рәүеф Ғәбделәхәт улы]] — билдәле нефтсе, Өфө нефть институтын тамамлаған, Үзбәкстан ССР-ында, Губкин ис. ғилми-тикшеренеү институтында эшләне, Мәскәүҙә йәшәй, Сәләхетдин хәҙрәттең ейәне.
* [[Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы|Аҡъюлов Әхмәтбаҡый хәҙрәт Фәхретдин улы]] (1860—1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;.
* [[Солтанбаев Иншар Әхмәҙулла улы]] (15.08.1931—7.11.2006) — халыҡ йырсыһы.
* [[Солтанбаева Хәҙисә Вәли ҡыҙы]] (1950) — БДУ профессоры, филология фәндәре докторы, ғалим, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләсәре.
* [[Әхтәмов Мөхтәр Хөснөлхаҡ улы]] (15.01.1929—19.10.2020) — башҡорт тел ғилеме белгесе, филология фәндәре докторы (1996), профессор (1994). [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның почетлы профессоры (2009). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1989) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (2009), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның маҡтаулы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2001).
* [[Юлдашбаев Юлай Хәйрулла улы]] (18.04. 1962) — Башҡортостан Республикаһының Милли архивы директоры урынбаҫары, тарих фәндәре кадидаты.

== Видеофильмдарҙа ==
* [https://yandex.ru/video/preview/?text=Башкирская+Ургинка+в+видеофильмах&amp;path=yandex_search&amp;parent-reqid=1647783909226584-12019870754882542421-sas3-0724-2fe-sas-l7-balancer-8080-BAL-979&amp;from_type=vast&amp;filmId=12146892427681075509&amp;url=http%3A%2F%2Ffrontend.vh.yandex.ru%2Fplayer%2FvhqsznX8ESRQ 1985г. Башкирская Ургинка колхоз Заветы Ильича Зианчуринский район]
* [https://yandex.ru/video/preview/?text=Башкирская+Ургинка+в+видеофильмах&amp;path=yandex_search&amp;parent-reqid=1647783909226584-12019870754882542421-sas3-0724-2fe-sas-l7-balancer-8080-BAL-979&amp;from_type=vast&amp;filmId=12146892427681075509&amp;url=http%3A%2F%2Ffrontend.vh.yandex.ru%2Fplayer%2FvhqsznX8ESRQ Башкирская свадьба по старым обычаям]

== Ҡушаматтар ==
Ауылда киң ҡулланылған ҡушаматтарҙан:
* Ҡара Минзиә
* Һары Минзиә
* Ҡаҙаҡ Йомабай
* Немец Тажый (Тажетдин тигән кеше һуғыштан трофей итеп немец каскаһын кейеп ҡайтҡан, был уға ҡушамат булып тағылған)
* Япон Йәғәфәр (Йәғәфәрҙең атаһы рус-япон һуғышында ҡатнашҡан, ''япон'' һүҙе улына ҡушамат булып киткән)
* Банзай (үтә ныҡ һимеҙлеге арҡаһында Баязит тигән кешегә ҡушылған)
* Балта (Роберт исемле кешегә тағылған ҡушамат. Ҡарттаһы ейәненең ят исемен дөрөҫ әйтә алмай, Роберт урынына «рубит» тип әйткән… утын ҡырҡыу ҡоралы — «балта»).
Бынан тыш тотош айырым фамилияларға ҡарата мәсекәйҙәр, кәкүктәр ҡушаматы ла булған.

== Ауыл ваҡытлы матбуғатта ==
* [https://zianzori.ru/news/tvoi-lyudi-selo/2022-03-24/v-bashkirii-zavershilsya-konkurs-uchitel-goda-bashkirskogo-yazyka-i-literatury-2022-i-uchitel-goda-bashkortostana-2022-2741031 Зианчуринские учителя-победители]
* [https://ejansura.ru/articles/novosti/2022-03-28/putin-poruchil-gazpromu-dolozhit-o-merah-po-prodazhe-gaza-za-rubli-podrobnee-na-rbk-https-www-rbc-ru-politics-28-03-2022-6241640b9a7947cf930969c7-2746505 Мин тормошто яратам!]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Үҫәргән]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
* [https://e.mail.ru/attachment/14060986080000000551/0;1 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.]

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|82465}}
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан. — Справочник. Уфа: ГУП РБ &quot;Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. :илл. ISBN 978-5-87691-038-7
* [http://ufagen.ru/places/salavatskiy/ilchikeevo.html Башҡорт Үргене (Этбаҡ) ауылы хаҡында «Генеалогия и архивы» сайтында]{{ref-ru}}

{{Навигация1
|Портал       = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь  = 
|Викиучебник  = 
|Викицитатник = 
|Викитека     = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды     = 
|Викиновости  = 
|Викисклад    = 
|Метавики     = 
|Проект       = Башҡортостан ауылдары
}}

{{Ейәнсура районы ауылдары}}

[[Категория:Ейәнсура районы ауылдары]]</text>
      <sha1>dgbfe51382rwli0o3xfrg69s3l2ogmd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ҡәрҙәш</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46101</id>
    <revision>
      <id>1149398</id>
      <parentid>271466</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T17:49:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1167" xml:space="preserve">'''Ҡәрҙәш'''  — бер үк ата-әсәнән тыуған [[бала]]ларҙың бер-берһенә ҡарата туғанлығы; туған булған кеше; нәҫелдәш&lt;ref&gt;Толковый словарь современного башкирского литературного языка. (под. ред З.Г.Ураксина, 2005)&lt;/ref&gt;; ҡан-ҡәрҙәшлеге менән бәйләнгән кешеләр.&lt;ref&gt;Словарь синонимов башкирского языка (З.Г.Ураксин, 2000)&lt;/ref&gt;. 

Олораҡ [[малай]] - [[ағай]], [[ҡыҙ]] - [[апай]], ә кесерәктәре: малай - эне, ҡыҙ - һеңле була.

Синонимдар: туған, туған-ҡәрҙәш, туған-тыумаса, туған-ырыу, ағай-эне&lt;ref&gt;Словарь синонимов башкирского языка (З.Г.Ураксин, 2000)&lt;/ref&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{family-stub}}

[[Категория:Ғаилә]]

[[ar:أخ]]
[[arc:ܐܚܐ (ܒܝܬܝܘܬܐ)]]
[[bn:ভাই]]
[[ca:Germà]]
[[cs:Sourozenec]]
[[cy:Sibling]]
[[en:Sibling]]</text>
      <sha1>adej9h1snmzg4uhusvoapgun9ep5qi3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пюнга-Лохо (Ярудей ҡушылдығы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>62318</id>
    <redirect title="Пюнга-Лохо (йылға)" />
    <revision>
      <id>1149453</id>
      <parentid>733192</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T10:08:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Машъал</username>
        <id>30565</id>
      </contributor>
      <comment>в современности одна река</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Пюнга-Лохо (йылға)]]</text>
      <sha1>ketbgwf1xax0zy5vftm9l1rl0exahg8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абдуллин Азат Хаммат улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>69877</id>
    <revision>
      <id>1149440</id>
      <parentid>1043894</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:04:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9377" xml:space="preserve">{{Яҙыусы
 |Исеме                  = Азат Хаммат улы Абдуллин
 |Рәсеме          = Азат Абдуллин.jpg
|Ҡиңлек= 200px
 |Рәсем аңлатмаһы = 
 |Тыуыу датаһы        = 26.06.1931
 |Тыуған урыны       =  [[Башҡорт АССР-ы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылы
 |Вафат булыу датаһы          = 
 |Вафат булған урыны         = 
 |Гражданлығы          = {{USSR}}&lt;br&gt; {{RUS}}
 |Эшмәкәрлек төрө     = {{Драматург|XX быуат|СССР|Рәсәй}}, яҙыусы
 |Әүҙемлек йылдары      = 
 |Йүнәлеше          = 
 |Жанр                 = [[проза]], [[Драма (жанр)|драма]], публицистика 
 |Әҫәрҙәренең телдәре    = 
 |Наградалары = {{Орден Знак Почёта}}
 |Викимилек            = 
 |Викикитапхана             = 
}}

{{фамилиялаш|Абдуллин}}

'''Абдуллин Азат Хаммат улы''' ([[26 июнь]] [[1931 йыл]]) — [[Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы|Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы]] (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]], 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. [[Сергей Чекмарёв]] исемендәге премия лауреаты (1983), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984).

== Биографияһы ==
* Азат Хаммат улы Абдуллин 1931 йылдың 26 июнендә [[БАССР]]‑ҙың [[Ейәнсура районы]] [[Башҡорт Үргене]] ауылында тыуған.
* [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]]н тамамлаған (1953).
* 1957—58 йылдарҙа [[БДУ]] уҡытыусыһы.

== Ижады ==
Уның ижадына тарихи дөрөҫлөк, художестволы дөйөмләштереү тәрәнлеге, тормошсанлыҡ хас. [[XX быуат]]тың  70‑се йылдарында йәмғиәттең социаль‑әхлаҡи мөхитен, рухи конфликтын һүрәтләүсе «Ун өсөнсө председатель» (1979) драмаһы үҙәгендә — заманынан алда барыусы кеше трагедияһы (донъяның 35 илендә ҡуйыла; тәүге тапҡыр — Евгений Вахтангов исемендәге театрҙа). Был әҫәр дәүләт һәм власть органдары чиновниктарына оҡшамай. Уны заманында КПСС Үҙәк Комитеты секретары [[Суслов Михаил Андреевич]] үҙе тыя. «Ун өсөнсө председатель» пьесаһының дауамы — «Һуңғы уҙаман» (1986; яңы редакцияһы «Һағыш йылғаһы») драмаһы. Рудольф Нуриевҡа арналған «Раббым баҡсаһы» (2001) пьесаһы мәңгелек идеал эҙләүгә дусар булған ижадсы яҙмышы хаҡында бәйән итә (2004 й. Роман Виктюк театрында ҡуйыла).

Азат Абдуллин С. И. Чекмарёв тураһындағы «Онотма мине, ҡояш» (1963) документаль повесын һәм драмаһын ижад итә. Әҙиптең әҫәрҙәре илдең байтаҡ театрҙары репертуарына ингән. «Аҡтан-аҡ һөт» (1976), «Ҡыҙыл ысыҡ» (1979) документаль повестары, публицистик очерктар һәм мәҡәләләр авторы.

== Маҡтаулы исемдәре һәм наградалары ==
* Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014)
* [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984)
* С. Чекмарёв исемендәге премия лауреаты (1983)

== Әҫәрҙәре ==
* Һайланма әҫәрҙәр. — Өфө: Китап, 2016&lt;ref&gt;[http://www.bashinform.ru/news/933421-v-ufe-izdany-izbrannye-sochineniya-narodnogo-pisatelya-bashkortostana-azata-abdullina/ В Уфе изданы Избранные сочинения народного писателя Башкортостана Азата Абдуллина {{Башинформ}}, 2016, 11 декабрь]{{ref-ru}}{{V|12|12|2016}}&lt;/ref&gt;. 
* Һайланма әҫәрҙәр: пьесалар, проза, публицистика. — Өфө, Китап, 2006
* Йөрәккә сәнселгән аңлауҙар: пьесалар, повестар, публицистика. — Өфө, 1993
* Красная роса: повести. — М., «Современник», 1979. — 225 стр.
* Не забывай меня, солнце!: Пьеса. — М., «Искусство», 1973. — 47 стр.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Сығанаҡтар ==
* Писатели земли башкирской. Справочник / (сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина). Переработанное и дополненное второе издание. — Уфа: Китап, 2015. — 672 с. ISBN 978-5-295-06338-1{{ref-ru}}
* Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: [[Байымов Роберт Нурмөхәмәт улы|Р. Н. Баимов]], Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с.{{ref-ru}}
* [[Ғәйнуллин Миҙхәт Фазлый улы|Ғәйнуллин М. Ф.]], [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Хөсәйенов Ғ.Б.]] Совет Башҡортостаны яҙыусылары. Биобиблиографик белешмә. Тулыландырылған, төҙәтелгән икенсе баҫма. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1988. — 400 бит.
* [[Ғәйнуллин Миҙхәт Фазлый улы|Гайнуллин М. Ф.]], [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Хусаинов Г. Б.]] Писатели Советской Башкирии. Биобиблиографический справочник / Оформление А. Королевского. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1977. — 416 стр.{{ref-ru}}

== Әҙәбиәт ==
* [[Мирзаһитов Әсғәт Мәсғүт улы|Асгат Мирзагитов]] Даётся один раз // Театральная жизнь. 1982. № 20;
* Целищева Н. Нетленая правда памяти // Учительская газета. 1982, 28 февраля.
* Стародубцев В. Снова — Сагадеев // Театр. 1986. № 4.
* Саитов С. Возвращение Сагадеева // Ленинец. 1989, 11 апреля.
* [[Ғәйнуллин Миҙхәт Фазлый улы|Миҙхәт Ғәйнуллин]] Яҙыусы зирәклеге // Совет Башҡортостаны. 1988, 25 февраль.
* [[Аҙнағолов Рафаэль Ғәйнетдин улы|Рафаэль Аҙнағолов]] Ҡабатланмаҫ балҡыш төрҙәре // Ағиҙел. 2001. № 6.
* Америка Ҡушма Штаттарында башҡорт драматургы Азат Абдуллиндың пьесаһы буйынса ҡуйылған спектакль уңышлы үтте [http://www.bashinform.ru/bash/687546/]

== Һылтанмалар ==
;[[Башҡортостан Республикаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханаһы]]ның электрон бүлегендә 
* [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3471 башҡорт телендәге әҫәрҙәре]
* [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3473 рус телендәге әҫәрҙәре]
; башҡа сығанаҡтар
* {{БЭ|80118}}{{V|22|06|2021}}  
* [https://www.youtube.com/watch?v=_ZH7Ars2bt8 «Ун өсөнсө председатель». Вахтангов исемендәге театр спектакле]

{{Башҡортостандың халыҡ яҙыусылары}}

[[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Башҡортостандың халыҡ яҙыусылары]]
[[Категория:Сергей Чекмарёв исемендәге премия лауреаттары]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]</text>
      <sha1>evkahdfqbq9lrwk5mb7vhcg51vdbvi0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149442</id>
      <parentid>1149440</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:15:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шулай уҡ ҡарағыҙ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9427" xml:space="preserve">{{Яҙыусы
 |Исеме                  = Азат Хаммат улы Абдуллин
 |Рәсеме          = Азат Абдуллин.jpg
|Ҡиңлек= 200px
 |Рәсем аңлатмаһы = 
 |Тыуыу датаһы        = 26.06.1931
 |Тыуған урыны       =  [[Башҡорт АССР-ы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылы
 |Вафат булыу датаһы          = 
 |Вафат булған урыны         = 
 |Гражданлығы          = {{USSR}}&lt;br&gt; {{RUS}}
 |Эшмәкәрлек төрө     = {{Драматург|XX быуат|СССР|Рәсәй}}, яҙыусы
 |Әүҙемлек йылдары      = 
 |Йүнәлеше          = 
 |Жанр                 = [[проза]], [[Драма (жанр)|драма]], публицистика 
 |Әҫәрҙәренең телдәре    = 
 |Наградалары = {{Орден Знак Почёта}}
 |Викимилек            = 
 |Викикитапхана             = 
}}

{{фамилиялаш|Абдуллин}}

'''Абдуллин Азат Хаммат улы''' ([[26 июнь]] [[1931 йыл]]) — [[Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы|Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы]] (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]], 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. [[Сергей Чекмарёв]] исемендәге премия лауреаты (1983), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984).

== Биографияһы ==
* Азат Хаммат улы Абдуллин 1931 йылдың 26 июнендә [[БАССР]]‑ҙың [[Ейәнсура районы]] [[Башҡорт Үргене]] ауылында тыуған.
* [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]]н тамамлаған (1953).
* 1957—58 йылдарҙа [[БДУ]] уҡытыусыһы.

== Ижады ==
Уның ижадына тарихи дөрөҫлөк, художестволы дөйөмләштереү тәрәнлеге, тормошсанлыҡ хас. [[XX быуат]]тың  70‑се йылдарында йәмғиәттең социаль‑әхлаҡи мөхитен, рухи конфликтын һүрәтләүсе «Ун өсөнсө председатель» (1979) драмаһы үҙәгендә — заманынан алда барыусы кеше трагедияһы (донъяның 35 илендә ҡуйыла; тәүге тапҡыр — Евгений Вахтангов исемендәге театрҙа). Был әҫәр дәүләт һәм власть органдары чиновниктарына оҡшамай. Уны заманында КПСС Үҙәк Комитеты секретары [[Суслов Михаил Андреевич]] үҙе тыя. «Ун өсөнсө председатель» пьесаһының дауамы — «Һуңғы уҙаман» (1986; яңы редакцияһы «Һағыш йылғаһы») драмаһы. Рудольф Нуриевҡа арналған «Раббым баҡсаһы» (2001) пьесаһы мәңгелек идеал эҙләүгә дусар булған ижадсы яҙмышы хаҡында бәйән итә (2004 й. Роман Виктюк театрында ҡуйыла).

Азат Абдуллин С. И. Чекмарёв тураһындағы «Онотма мине, ҡояш» (1963) документаль повесын һәм драмаһын ижад итә. Әҙиптең әҫәрҙәре илдең байтаҡ театрҙары репертуарына ингән. «Аҡтан-аҡ һөт» (1976), «Ҡыҙыл ысыҡ» (1979) документаль повестары, публицистик очерктар һәм мәҡәләләр авторы.

== Маҡтаулы исемдәре һәм наградалары ==
* Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014)
* [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984)
* С. Чекмарёв исемендәге премия лауреаты (1983)

== Әҫәрҙәре ==
* Һайланма әҫәрҙәр. — Өфө: Китап, 2016&lt;ref&gt;[http://www.bashinform.ru/news/933421-v-ufe-izdany-izbrannye-sochineniya-narodnogo-pisatelya-bashkortostana-azata-abdullina/ В Уфе изданы Избранные сочинения народного писателя Башкортостана Азата Абдуллина {{Башинформ}}, 2016, 11 декабрь]{{ref-ru}}{{V|12|12|2016}}&lt;/ref&gt;. 
* Һайланма әҫәрҙәр: пьесалар, проза, публицистика. — Өфө, Китап, 2006
* Йөрәккә сәнселгән аңлауҙар: пьесалар, повестар, публицистика. — Өфө, 1993
* Красная роса: повести. — М., «Современник», 1979. — 225 стр.
* Не забывай меня, солнце!: Пьеса. — М., «Искусство», 1973. — 47 стр.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]]
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Сығанаҡтар ==
* Писатели земли башкирской. Справочник / (сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина). Переработанное и дополненное второе издание. — Уфа: Китап, 2015. — 672 с. ISBN 978-5-295-06338-1{{ref-ru}}
* Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: [[Байымов Роберт Нурмөхәмәт улы|Р. Н. Баимов]], Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с.{{ref-ru}}
* [[Ғәйнуллин Миҙхәт Фазлый улы|Ғәйнуллин М. Ф.]], [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Хөсәйенов Ғ.Б.]] Совет Башҡортостаны яҙыусылары. Биобиблиографик белешмә. Тулыландырылған, төҙәтелгән икенсе баҫма. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1988. — 400 бит.
* [[Ғәйнуллин Миҙхәт Фазлый улы|Гайнуллин М. Ф.]], [[Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы|Хусаинов Г. Б.]] Писатели Советской Башкирии. Биобиблиографический справочник / Оформление А. Королевского. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1977. — 416 стр.{{ref-ru}}

== Әҙәбиәт ==
* [[Мирзаһитов Әсғәт Мәсғүт улы|Асгат Мирзагитов]] Даётся один раз // Театральная жизнь. 1982. № 20;
* Целищева Н. Нетленая правда памяти // Учительская газета. 1982, 28 февраля.
* Стародубцев В. Снова — Сагадеев // Театр. 1986. № 4.
* Саитов С. Возвращение Сагадеева // Ленинец. 1989, 11 апреля.
* [[Ғәйнуллин Миҙхәт Фазлый улы|Миҙхәт Ғәйнуллин]] Яҙыусы зирәклеге // Совет Башҡортостаны. 1988, 25 февраль.
* [[Аҙнағолов Рафаэль Ғәйнетдин улы|Рафаэль Аҙнағолов]] Ҡабатланмаҫ балҡыш төрҙәре // Ағиҙел. 2001. № 6.
* Америка Ҡушма Штаттарында башҡорт драматургы Азат Абдуллиндың пьесаһы буйынса ҡуйылған спектакль уңышлы үтте [http://www.bashinform.ru/bash/687546/]

== Һылтанмалар ==
;[[Башҡортостан Республикаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханаһы]]ның электрон бүлегендә 
* [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3471 башҡорт телендәге әҫәрҙәре]
* [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3473 рус телендәге әҫәрҙәре]
; башҡа сығанаҡтар
* {{БЭ|80118}}{{V|22|06|2021}}  
* [https://www.youtube.com/watch?v=_ZH7Ars2bt8 «Ун өсөнсө председатель». Вахтангов исемендәге театр спектакле]

{{Башҡортостандың халыҡ яҙыусылары}}

[[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Башҡортостандың халыҡ яҙыусылары]]
[[Категория:Сергей Чекмарёв исемендәге премия лауреаттары]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]</text>
      <sha1>6fjc2lcoucm54cko9vjli5kv5kupsgy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абдрахманов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82538</id>
    <revision>
      <id>1149383</id>
      <parentid>1091041</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:17:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2243" xml:space="preserve">'''Абдрахманов''' —  ир-ат фамилияһы. Әбделмән исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Абдрахманова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

* [[Абдрахманов Адик Асҡар улы]] (1962) — дирижёр һәм флейтасы. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған артисы (1999).
* [[Абдрахманов Барый Абдрахман улы]] (1916—1996) — совет дәүләт һәм партия эшмәкәре, 1967—1978 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] Президиумы секретары.
* {{МиҙалБ|СХГ}} [[Абдрахманов Ғәйнетдин Шәйхи улы]] (1929—2001) — юғары категориялы слесарь-торбасы, «Башкирэнерго» йәмғиәтенең слесарҙар бригадаһы бригадиры, [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1981).
* [[Абдрахманов Илдус Барый улы]] (1942 т.) — химия фәндәре докторы (1990), профессор, Башҡортостан Республикаһы фәндәр академияһы академигы.
* [[Абдрахманов Ильяс Әхмәт улы]] (1951 т.) — хужалыҡ эшмәкәре, техник фәндәр кандидаты, Рәсәй Федерацияһының (2007) һәм Башҡортостан Республикаһының (1999) атҡаҙанған металлургы.
* [[Абдрахманов Рәфил Фазыл улы]] (1942 т.) — гидрогеолог, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2011).
* [[Файл:OrderofGlory.png|30px]] [[Абдрахманов Хәниф Хажиғәле улы]] (1925—1999) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Дан ордены тулы кавалеры.
----
* [[Абдрахманова Лена Абдулбарый ҡыҙы]] (1971 т.) — журналист.

{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>33q096tx8xeaowk6dz3ob7ff4xyze7d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ғәлләмов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82752</id>
    <revision>
      <id>1149403</id>
      <parentid>544474</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T18:53:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4753" xml:space="preserve">'''Ғәлләмов''' — ир-ат фамилияһы. Ғәлләм исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Ғәлләмова'''  — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Ғәлләмов Абдрахман Әбдрәхим улы]] ([[15 октябрь]] [[1926 йыл]] — [[19 февраль]] [[1989 йыл]]) — [[башҡорт теле]] ғалимы, методист. Юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре кандидаты (1967), доцент, Башҡорт АССР-ы мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1967). 
* [[Ғәлләмов Салауат Абдрахман улы]] ([[24 декабрь]] [[1959 йыл]] — [[5 сентябрь]] [[2018 йыл]]) — ғалим, ''башҡорттарҙың һинд-иран сығышы тураһындағы гипотезаның'', [[башҡорт теле]]нең боронғо һәм хәҙерге [[Европа]] телдәренә йоғонтоһо һәм башҡорт эпостарының боронғо һинд [[философия]]һына йоғонтоһо тураһында гипотезалар авторы.
* [[Ғәлләмов Әбүзәр Карам улы]] ([[20 июнь]] [[1939 йыл]] — [[6 март]] [[2006 йыл]]) — ғалим-инженер-механик, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1974—2006 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]]ның кафедра мөдире. Техник фәндәр докторы (1974), профессор (1976). РСФСР-ҙың (1982) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1978) атҡаҙанған фән эшмәкәре, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2004). [[Почёт ордены]] кавалеры (1998). 
* [[Ғәлләмов Флүр Фәнәүи улы]] ([[1 декабрь]] [[1968 йыл]]) — иҡтисадсы, Башҡортостан Республикаһының 4-се һәм 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының Кредит һәм финанс ойошмалары ассоциацияһы Советы рәйесе, Башҡортостан Республикаһы Башлығы ҡарамағындағы Инвестиция климатын яҡшыртыу буйынса йәмәғәт советы рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының Фәнде үҫтереү һәм ярҙам итеү фонды Советы, Хәйриә эшмәкәрлеге мәсьәләләре буйынса республика советы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы (2011).
* Ғәлләмов Мөхәммәт Мостафа улы (1951 т.) — [[Өфө]] ҡалаһындағы «Ихлас» мәсетенең имам-хатибы, [[Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге премия]]ның 2015 йылғы лауреаты&lt;ref&gt;[http://www.bashinform.ru/bash/798116/ Төбәктә Аҡмулла көндәре сиктәрендә мәғрифәтсе исемендәге премия тапшырылды. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2015, 18 декабрь]&lt;/ref&gt;. 
* [[Ғәлләмов Хәмзә Искәндәр улы]] ([[2 апрель]] [[1931 йыл]] — [[16 июнь]] [[2015 йыл]]) — Рәсәй Үҙәк Диниә назараты ҡарамағындағы Башҡортостан Республикаһы мосолмандарының төбәк диниә назараты&lt;ref&gt;[http://bashinform.ru/news/145793/ Указом Верховного муфтия, председателя ЦДУМ России назначен новый председатель Регионального Духовного управления мусульман РБ]&lt;/ref&gt; рәйесе, мөфтөй, Өфө ҡалаһындағы «Хәмзә-Хажи» мәсете етәксеһе, «Имам хәҙрәт Хәмзә хажи» хәйриә фонды етәксеһе.

----
* [[Ғәлләмова Әлфиә Марс ҡыҙы]] — башҡорт йырсыһы. Халыҡ-ара һәм республика кимәлендәге конкурстар лауреаты.

{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>3555dp0n39wapgqj5lqykqoa19904ao</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ғәлимов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82773</id>
    <revision>
      <id>1149397</id>
      <parentid>902840</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T17:13:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2892" xml:space="preserve">'''Ғәлимов''' — башҡорт фамилияһы. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла бар.

'''Ғәлимова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Ғәлимов Айҙар Ғәни улы]] (1967) — Башҡортостан Республикаһының (2011) һәм ТР-ҙың (2008) халыҡ артисы.
* [[Ғәлимов Баязит Сабирйән улы]] (1942) — философия фәндәре докторы, профессор.
* [[Ғәлимов Вәлиәхмәт Ғирфанетдин улы]] (1909—1994) — актёр, режиссёр, педагог. РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1949), БАССР-ҙың халыҡ (1944) һәм атҡаҙанған артисы.
* {{МиҙалБ}} [[Ғәлимов Вәхит Ғәзим улы]] (1921—1943) — Советтар Союзы Геройы (1944).
* [[Ғәлимов Ғәни Ғәлим улы]] (1912—1969) — совет хәрби эшмәкәре, полковник.
* [[Ғәлимов Дамир Мәзит улы]] (1944) — режиссёр.
* [[Ғәлимов Зиннәт Абдулхаҡ улы]] (1922—1983) — башҡорт яҙыусыһы.
* {{МиҙалБ|СХГ}} [[Ғәлимов Миҙхәт Әбделнасир улы]] (1932) — Социалистик Хеҙмәт Геройы (1978).
* [[Ғәлимов Сәләм Ғәлим улы]] (1911—1939) — шағир һәм публицист.
* [[Ғәлимов Флүр Миншәриф улы]] (1958) — башҡорт яҙыусыһы.
* [[Ғәлимов Хажиәхмәт Ғирфанетдин улы]], псевдонимы [[Хажи Бохарский]] (1899—1974) — актёр, режиссёр, педагог. БАССР-ҙың халыҡ артисы (1944). СССР Театр эшмәкәрҙәре Союзы ағзаһы (1938). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1955) кавалеры.
* [[Ғәлимов Хәбир Латип улы]] (1905—1996) — башҡорт совет опера йырсыһы (драматик тенор). РСФСР-ҙың (1947) һәм Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған артисы (1942).

----
* [[Ғәлимова Венера Хәким ҡыҙы]] (1937) — Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған (1998), БАССР-ҙың халыҡ (1975) артисы.
* [[Ғәлимова Сажиҙә Ҡасим ҡыҙы]] (1933) — йырсы, РСФСР-ҙың (1974) һәм БАССР-ҙың (1969) атҡаҙанған артисы.
* [[Ғәлимова Флүзә Кәбир ҡыҙы]] (1948) — педагог, Башҡортостан Республикаһының халыҡ (2011) һәм атҡаҙанған (2006) уҡытыусыһы.

{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>rhcihmsd9qd5hmbwmfxczxl5769n313</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әхмәтов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83005</id>
    <revision>
      <id>1149353</id>
      <parentid>1088022</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:47:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3765" xml:space="preserve">'''Әхмәтов''' — ир-ат фамилияһы. Әхмәт исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Әхмәтова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Әхмәтов Абдулла Сафиулла улы]] (1905—1976) — татар яҙыусыһы, драматургы һәм публицисы.
* {{МиҙалБ}} [[Әхмәтов Абдулла Шәңгәрәй улы]] (1918—1995) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1944).
* [[Ғайса Әхмәтов]] (1784—?) — хәрби эшмәкәр. 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм 1813—1814 йылдарҙағы Рус армияһының сит илгә походтарында ҡатнашыусы.
* [[Әхмәтов Иҫән Фәйзулла улы]] (1892—20 март 1942) — Беренсе донъя һәм Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. Стахановсы. СССР-ҙың беренсе саҡырылыш Юғары Советы депутаты (1937). Советтарҙың VIII сираттан тыш съезы (1935), ВКП(б)-ның VIII съезы делегаты. СССР-ҙың почётлы металлургы, «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры.
* {{МиҙалБ}} [[Әхмәтов Михаил Владимир улы]] (1925—1989) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1943).
* [[Әхмәтов Мөхәмәтхәй Әхмәт улы]] (1942—1995) — филология фәндәре кандидаты, доцент.
* [[Әхмәтов Морат Хөсәйен улы]] (1948—2006) — композитор, Башҡортостандың халыҡ артисы.
* [[Әхмәтов Фәрит Ғәфәр улы]] (1940—2001) — хәрби хеҙмәткәр.
* [[Әхмәтов Хөсәйен Фәйзулла улы]] (1914—1993) — беренсе башҡорт классик композиторы, РСФСР-ҙың халыҡ артисы.
----
* [[Әхмәтова Гөлнар Хөсәйен ҡыҙы]] (1941 т.) — музыка белгесе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1987). Композиторҙар союзы ағзаһы (1971).
* [[Әхмәтова Роза Сәмиғулла ҡыҙы]] (1924—2009) — инженер-технолог. Техник фәндәре кандидаты (1967). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре.
* [[Әхмәтова Рәсимә Шамил ҡыҙы]] (1946) — фармацевт. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (1998).
* [[Әхмәтова Һылыу Әхмәт ҡыҙы]] (1918—2002) — Совет һәм Рәсәй табибы-терапевт, Башҡорт АССР Юғары Советы (1938—1951) депутаты.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Әхмәтова-Нәбиева Элвира Мирзанур ҡыҙы]] (1973 т.) — Фәйзи Ғәскәров исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбле солисы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (2002) һәм халыҡ артисы (2010).
* [[Ахматова Анна Андреевна]] (1889—1966) — шағир, тәржемәсе һәм әҙәбиәт белгесе.

{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>crydwspjfkhp3eb4cql03xbf384jx31</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абдуллин</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83497</id>
    <revision>
      <id>1149405</id>
      <parentid>1086382</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T06:45:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8388" xml:space="preserve">'''Абдуллин''' — ир-ат фамилияһы. Абдулла исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла. 

'''Абдуллина'''  — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]] — Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014).
* [[Абдуллин Айҙар Риват улы]] (1942 т.) — ғалим-философ, философия фәндәре докторы (2002), профессор (2009).
* [[Абдуллин Айтмөхәмәт Абдулла улы]] () — ғалим-геолог, геология-минерология фәндәре докторы (1971), профессор (1973), Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһының почетлы академигы (1995).
* [[Абдуллин Байрас Фоат улы]] (1 март 1951 йыл — 8 май 2004 йыл) — хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Рәсәй Федерацияһы эске хеҙмәт подполковнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994).
* [[Абдуллин Ғафар Абдулла улы]] (24 октябрь 1930 йыл — 31 октябрь 2008 йыл) — «Башнефтепромстрой» тресында балта оҫталары бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған төҙөүсеһе (1978). СССР нефть-газ төҙөлөшө Министрлығының Почетлы хеҙмәткәре (1987). Нефтекама ҡалаһының Почетлы гражданы (1990).
* [[Абдуллин Ибраһим Әхмәт улы]] (1920—2005) — драматург, яҙыусы, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1995).
* [[Абдуллин Илгиз Ғәле улы]] () — инженер-механик.
* [[Абдуллин Кинйәғәли Әбүбәкир улы]] (1941 т.) — яҙыусы.
* [[Абдуллин Ленар Рәфил улы]] () — инженер-механик.
* [[Абдуллин Мазһар Ғиләжетдин улы]] (1912—1942) — Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған шағир.
* {{МиҙалБ}} [[Абдуллин Мансур Иҙиәт улы]] (1919—1996) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1943).
* [[Абдуллин Марат Ибраһим улы]] (16.10.1948) — ғалим-химик. Химия фәндәре докторы (1988), профессор (1989).
* [[Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы]] () — спортсы.
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]] (1888—1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.
* [[Абдуллин Мәүлитбай Миңтаһир улы]] (2 декабрь 1952 йыл) — агроном, ғалим, университет уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000), доцент (2003).
* [[Абдуллин Риф Мөҙәрис улы]] (1 ғинуар 1948 йыл) — рәссам, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1999—2002 йылдарҙа М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы директоры. Рәсәй Федерацияһының (2016) һәм Башҡортостан Республикаһының (1998) атҡаҙанған рәссамы. Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге премия лауреаты (1994).
* [[Абдуллин Рәмил Рәйес улы]]  ([[22 октябрь]] [[1961 йыл]]) — рәссам-график. Башҡортостандың атҡаҙанған рәссамы (2016). Рәссамдар союзы ағзаһы (1991)&lt;ref name=&quot;АРР&quot;&gt;{{БЭ2013|81582}}&lt;/ref&gt;. [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]] доценты&lt;ref&gt;[https://bspu.ru/users/7 Абдуллин Рамиль Раисович]&lt;/ref&gt;. 
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы]]  ([[21 май]] [[1935 йыл]]) — ғалим-нефтсе, йәмәғәт эшмәкәре. Техник фәндәр кандидаты (1971), Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (1995). Өфө нефть институтын тамамлағандан һуң (1957), оҙаҡ йылдар СССР-ҙың нефть һәм газ сәнәғәте предприятиеларында эшләй.
* [[Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы]] (12.9.1946, БАССР‑ҙың Ғафури районы Ҡарлы ауылы) — инженер-механик, техник фәндәр докторы (2000), профессор (2003); Башҡортостан Республикаһның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006), Башҡортостан Республикаһының Инженерҙар академияһының ағза корреспонденты.
* [[Абдуллин Сөләймән Әйүп улы]]  ([[15 август]] [[1928 йыл]] — [[11 март]] [[2002 йыл]]) — [[башҡорт]] [[йыр]]сыһы, халыҡ йырҙарын башҡарыусы, [[1948]]—[[1974]] йылдарҙа [[Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы]] солисы һәм концерт бригадаһы етәксеһе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1986).
* [[Абдуллин Фәтих Саҙрый улы]] (24.8.1924, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылы, — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан. 
* [[Абдуллин Хәмзә Ильяс улы]] (1918—2008) — педагог. РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1971).
* {{МиҙалБ}} [[Абдуллин Әнүәр Абдулла улы]] (1917—2002) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1945).
* [[Һары Абдуллин]] — Е. И. Пугачев етәкселегендәге 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында ҡатнашыусы.
----
* [[Абдуллина Гөлфирә Риф ҡыҙы]] ([[4 ғинуар]] [[1975 йыл]]) — тел белгесе, профессор (2016), филология фәндәре докторы (2010)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|80173}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллина Лариса Хашим ҡыҙы]] (1975 т.) — шағир, тәржемәсе, журналист.
* [[Абдуллина Лира Солтан ҡыҙы]] (26 ғинуар 1936 йыл — 15 июнь 1987 йыл) — башҡорт шағиры, журналист.
* [[Абдуллина Нурия Нәсибулла ҡыҙы]] (1957 т.) — йырсы, композитор, журналист.
* [[Абдуллина Рәйлә Ниғәмәтйән ҡыҙы]] (19 февраль 1930 — 27 февраль 2002) — совет һәм Рәсәй фармакологы. Медицина фәндәре докторы (1976), профессор (1978). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1989).
* [[Абдуллина Фәрзәнә Фәйзи ҡыҙы]] (1926 т.) — уҡытыусы-методист, РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1982).

{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>qs0im8nnh4olsc0vy3qvoewvpf2r5wq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149415</id>
      <parentid>1149405</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:00:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9244" xml:space="preserve">'''Абдуллин''' — ир-ат фамилияһы. Абдулла исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла. 

'''Абдуллина'''  — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]] — Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014).
* [[Абдуллин Айҙар Риват улы]] (1942 т.) — ғалим-философ, философия фәндәре докторы (2002), профессор (2009).
* [[Абдуллин Айтмөхәмәт Абдулла улы]] () — ғалим-геолог, геология-минерология фәндәре докторы (1971), профессор (1973), Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһының почетлы академигы (1995).
* [[Абдуллин Байрас Фоат улы]] (1 март 1951 йыл — 8 май 2004 йыл) — хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Рәсәй Федерацияһы эске хеҙмәт подполковнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994).
* [[Абдуллин Ғафар Абдулла улы]] (24 октябрь 1930 йыл — 31 октябрь 2008 йыл) — «Башнефтепромстрой» тресында балта оҫталары бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған төҙөүсеһе (1978). СССР нефть-газ төҙөлөшө Министрлығының Почетлы хеҙмәткәре (1987). Нефтекама ҡалаһының Почетлы гражданы (1990).
* [[Абдуллин Ибраһим Әхмәт улы]] (1920—2005) — драматург, яҙыусы, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1995).
* [[Абдуллин Илгиз Ғәле улы]] () — инженер-механик.
* [[Абдуллин Кинйәғәли Әбүбәкир улы]] (1941 т.) — яҙыусы.
* [[Абдуллин Ленар Рәфил улы]] () — инженер-механик.
* [[Абдуллин Мазһар Ғиләжетдин улы]] (1912—1942) — Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған шағир.
* {{МиҙалБ}} [[Абдуллин Мансур Иҙиәт улы]] (1919—1996) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1943).
* [[Абдуллин Марат Ибраһим улы]] (16.10.1948) — ғалим-химик. Химия фәндәре докторы (1988), профессор (1989).
* [[Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы]] () — спортсы.
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]] (1888—1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Мәүлитбай Миңтаһир улы]] (2 декабрь 1952 йыл) — агроном, ғалим, университет уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000), доцент (2003).
* [[Абдуллин Риф Мөҙәрис улы]] (1 ғинуар 1948 йыл) — рәссам, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1999—2002 йылдарҙа М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы директоры. Рәсәй Федерацияһының (2016) һәм Башҡортостан Республикаһының (1998) атҡаҙанған рәссамы. Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге премия лауреаты (1994).
* [[Абдуллин Рәмил Рәйес улы]]  ([[22 октябрь]] [[1961 йыл]]) — рәссам-график. Башҡортостандың атҡаҙанған рәссамы (2016). Рәссамдар союзы ағзаһы (1991)&lt;ref name=&quot;АРР&quot;&gt;{{БЭ2013|81582}}&lt;/ref&gt;. [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]] доценты&lt;ref&gt;[https://bspu.ru/users/7 Абдуллин Рамиль Раисович]&lt;/ref&gt;. 
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы]]  ([[21 май]] [[1935 йыл]]) — ғалим-нефтсе, йәмәғәт эшмәкәре. Техник фәндәр кандидаты (1971), Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (1995). Өфө нефть институтын тамамлағандан һуң (1957), оҙаҡ йылдар СССР-ҙың нефть һәм газ сәнәғәте предприятиеларында эшләй.
* [[Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы]] (12.9.1946, БАССР‑ҙың Ғафури районы Ҡарлы ауылы) — инженер-механик, техник фәндәр докторы (2000), профессор (2003); Башҡортостан Республикаһның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006), Башҡортостан Республикаһының Инженерҙар академияһының ағза корреспонденты.
* [[Абдуллин Сөләймән Әйүп улы]]  ([[15 август]] [[1928 йыл]] — [[11 март]] [[2002 йыл]]) — [[башҡорт]] [[йыр]]сыһы, халыҡ йырҙарын башҡарыусы, [[1948]]—[[1974]] йылдарҙа [[Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы]] солисы һәм концерт бригадаһы етәксеһе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1986).
* [[Абдуллин Фәтих Саҙрый улы]] (24.8.1924, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылы, — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан. 
* [[Абдуллин Хәмзә Ильяс улы]] (1918—2008) — педагог. РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1971).
* {{МиҙалБ}} [[Абдуллин Әнүәр Абдулла улы]] (1917—2002) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1945).
* [[Һары Абдуллин]] — Е. И. Пугачев етәкселегендәге 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында ҡатнашыусы.
----
* [[Абдуллина Гөлфирә Риф ҡыҙы]] ([[4 ғинуар]] [[1975 йыл]]) — тел белгесе, профессор (2016), филология фәндәре докторы (2010)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|80173}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллина Лариса Хашим ҡыҙы]] (1975 т.) — шағир, тәржемәсе, журналист.
* [[Абдуллина Лира Солтан ҡыҙы]] (26 ғинуар 1936 йыл — 15 июнь 1987 йыл) — башҡорт шағиры, журналист.
* [[Абдуллина Нурия Нәсибулла ҡыҙы]] (1957 т.) — йырсы, композитор, журналист.
* [[Абдуллина Рәйлә Ниғәмәтйән ҡыҙы]] (19 февраль 1930 — 27 февраль 2002) — совет һәм Рәсәй фармакологы. Медицина фәндәре докторы (1976), профессор (1978). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1989).
* [[Абдуллина Фәрзәнә Фәйзи ҡыҙы]] (1926 т.) — уҡытыусы-методист, РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1982).

{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>gw4w8io9miyrbtt70zrdh4wgd5iczbs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149417</id>
      <parentid>1149415</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:07:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9897" xml:space="preserve">'''Абдуллин''' — ир-ат фамилияһы. Абдулла исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла. 

'''Абдуллина'''  — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]] (1888, [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылы — 1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]] ([[26 июнь]] [[1931 йыл]], Башҡорт Үргене ауылы, Ейәнсура районы) — [[Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы|Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы]] (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]], 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. [[Сергей Чекмарёв]] исемендәге премия лауреаты (1983), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984).
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы]] ([[21 май]] [[1935 йыл]], Башҡорт Үргене ауылы, Ейәнсура районы) — ғалим-нефтсе, йәмәғәт эшмәкәре. Техник фәндәр кандидаты (1971), Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (1995). Өфө нефть институтын тамамлағандан һуң (1957), оҙаҡ йылдар СССР-ҙың нефть һәм газ сәнәғәте предприятиеларында эшләй.
* [[Абдуллин Байрас Фоат улы]] (1 март 1951 йыл, Башҡорт Үргене ауылы, Ейәнсура районы — 8 май 2004 йыл, Өфө ҡалаһы) — хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Рәсәй Федерацияһы эске хеҙмәт подполковнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994).
* [[Абдуллин Айҙар Риват улы]] (1942 т.) — ғалим-философ, философия фәндәре докторы (2002), профессор (2009).
* [[Абдуллин Айтмөхәмәт Абдулла улы]] () — ғалим-геолог, геология-минерология фәндәре докторы (1971), профессор (1973), Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһының почетлы академигы (1995).
* [[Абдуллин Ғафар Абдулла улы]] (24 октябрь 1930 йыл — 31 октябрь 2008 йыл) — «Башнефтепромстрой» тресында балта оҫталары бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған төҙөүсеһе (1978). СССР нефть-газ төҙөлөшө Министрлығының Почетлы хеҙмәткәре (1987). Нефтекама ҡалаһының Почетлы гражданы (1990).
* [[Абдуллин Ибраһим Әхмәт улы]] (1920—2005) — драматург, яҙыусы, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1995).
* [[Абдуллин Илгиз Ғәле улы]] () — инженер-механик.
* [[Абдуллин Кинйәғәли Әбүбәкир улы]] (1941 т.) — яҙыусы.
* [[Абдуллин Ленар Рәфил улы]] () — инженер-механик.
* [[Абдуллин Мазһар Ғиләжетдин улы]] (1912—1942) — Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған шағир.
* {{МиҙалБ}} [[Абдуллин Мансур Иҙиәт улы]] (1919—1996) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1943).
* [[Абдуллин Марат Ибраһим улы]] (16.10.1948) — ғалим-химик. Химия фәндәре докторы (1988), профессор (1989).
* [[Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы]] () — спортсы.
* [[Абдуллин Мәүлитбай Миңтаһир улы]] (2 декабрь 1952 йыл) — агроном, ғалим, университет уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000), доцент (2003).
* [[Абдуллин Риф Мөҙәрис улы]] (1 ғинуар 1948 йыл) — рәссам, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1999—2002 йылдарҙа М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы директоры. Рәсәй Федерацияһының (2016) һәм Башҡортостан Республикаһының (1998) атҡаҙанған рәссамы. Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге премия лауреаты (1994).
* [[Абдуллин Рәмил Рәйес улы]] ([[22 октябрь]] [[1961 йыл]]) — рәссам-график. Башҡортостандың атҡаҙанған рәссамы (2016). Рәссамдар союзы ағзаһы (1991)&lt;ref name=&quot;АРР&quot;&gt;{{БЭ2013|81582}}&lt;/ref&gt;. [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]] доценты&lt;ref&gt;[https://bspu.ru/users/7 Абдуллин Рамиль Раисович]&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы]] (12.9.1946, БАССР‑ҙың Ғафури районы Ҡарлы ауылы) — инженер-механик, техник фәндәр докторы (2000), профессор (2003); Башҡортостан Республикаһның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006), Башҡортостан Республикаһының Инженерҙар академияһының ағза корреспонденты.
* [[Абдуллин Сөләймән Әйүп улы]] ([[15 август]] [[1928 йыл]] — [[11 март]] [[2002 йыл]]) — [[башҡорт]] [[йыр]]сыһы, халыҡ йырҙарын башҡарыусы, [[1948]]—[[1974]] йылдарҙа [[Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы]] солисы һәм концерт бригадаһы етәксеһе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1986).
* [[Абдуллин Фәтих Саҙрый улы]] (24.8.1924, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылы, — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан.
* [[Абдуллин Хәмзә Ильяс улы]] (1918—2008) — педагог. РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1971).
* {{МиҙалБ}} [[Абдуллин Әнүәр Абдулла улы]] (1917—2002) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1945).
* [[Һары Абдуллин]] — Е. И. Пугачев етәкселегендәге 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында ҡатнашыусы.
----
* [[Абдуллина Гөлфирә Риф ҡыҙы]] ([[4 ғинуар]] [[1975 йыл]]) — тел белгесе, профессор (2016), филология фәндәре докторы (2010)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|80173}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллина Лариса Хашим ҡыҙы]] (1975 т.) — шағир, тәржемәсе, журналист.
* [[Абдуллина Лира Солтан ҡыҙы]] (26 ғинуар 1936 йыл — 15 июнь 1987 йыл) — башҡорт шағиры, журналист.
* [[Абдуллина Нурия Нәсибулла ҡыҙы]] (1957 т.) — йырсы, композитор, журналист.
* [[Абдуллина Рәйлә Ниғәмәтйән ҡыҙы]] (19 февраль 1930 — 27 февраль 2002) — совет һәм Рәсәй фармакологы. Медицина фәндәре докторы (1976), профессор (1978). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1989).
* [[Абдуллина Фәрзәнә Фәйзи ҡыҙы]] (1926 т.) — уҡытыусы-методист, РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1982).

{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>qnnjazzm05sid1s2joosuf1sb50dwov</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149428</id>
      <parentid>1149417</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:37:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10685" xml:space="preserve">'''Абдуллин''' — ир-ат фамилияһы. Абдулла исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла. 

'''Абдуллина'''  — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]] (1888, [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылы — 1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]] ([[26 июнь]] [[1931 йыл]], Башҡорт Үргене ауылы, Ейәнсура районы) — [[Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы|Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы]] (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]], 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. [[Сергей Чекмарёв]] исемендәге премия лауреаты (1983), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984).
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы]] ([[21 май]] [[1935 йыл]], Башҡорт Үргене ауылы, Ейәнсура районы) — ғалим-нефтсе, йәмәғәт эшмәкәре. Техник фәндәр кандидаты (1971), Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (1995). Өфө нефть институтын тамамлағандан һуң (1957), оҙаҡ йылдар СССР-ҙың нефть һәм газ сәнәғәте предприятиеларында эшләй.
* [[Абдуллин Байрас Фоат улы]] (1 март 1951 йыл, Башҡорт Үргене ауылы, Ейәнсура районы — 8 май 2004 йыл, Өфө ҡалаһы) — хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Рәсәй Федерацияһы эске хеҙмәт подполковнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994).
* [[Абдуллин Айҙар Риват улы]] (1942 т.) — ғалим-философ, философия фәндәре докторы (2002), профессор (2009).
* [[Абдуллин Айтмөхәмәт Абдулла улы]] () — ғалим-геолог, геология-минерология фәндәре докторы (1971), профессор (1973), Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһының почетлы академигы (1995).
* [[Абдуллин Ғафар Абдулла улы]] (24 октябрь 1930 йыл — 31 октябрь 2008 йыл) — «Башнефтепромстрой» тресында балта оҫталары бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған төҙөүсеһе (1978). СССР нефть-газ төҙөлөшө Министрлығының Почетлы хеҙмәткәре (1987). Нефтекама ҡалаһының Почетлы гражданы (1990).
* [[Абдуллин Ибраһим Әхмәт улы]] (1920—2005) — драматург, яҙыусы, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1995).
* [[Абдуллин Илгиз Ғәле улы]] () — инженер-механик.
* [[Абдуллин Кинйәғәли Әбүбәкир улы]] (1941 т.) — яҙыусы.
* [[Абдуллин Ленар Рәфил улы]] () — инженер-механик.
* [[Абдуллин Мазһар Ғиләжетдин улы]] (1912—1942) — Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған шағир.
* {{МиҙалБ}} [[Абдуллин Мансур Иҙиәт улы]] (1919—1996) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1943).
* [[Абдуллин Марат Ибраһим улы]] (16.10.1948) — ғалим-химик. Химия фәндәре докторы (1988), профессор (1989).
* [[Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы]] (23.6.1955) — спортсы. Саңғы ярышы буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Гастелло Н. Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе. Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тапҡыр чемпионы (30 км ярышта һәм эстафетала) һәм бронза призёры (15 км). Европа чемпионаты (2000) чемпионы (эстафетала), көмөш призёры (15 км), 10, 15 һәм 30 км ярыштарҙа СССР (1980—85) һәм РСФСР (1980—85, 1988) чемпионы. СССР (1980—88), Рәсәй (1993—2000) йыйылма командаһы ағзаһы.
* [[Абдуллин Мәүлитбай Миңтаһир улы]] (2 декабрь 1952 йыл) — агроном, ғалим, университет уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000), доцент (2003).
* [[Абдуллин Риф Мөҙәрис улы]] (1 ғинуар 1948 йыл) — рәссам, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1999—2002 йылдарҙа М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы директоры. Рәсәй Федерацияһының (2016) һәм Башҡортостан Республикаһының (1998) атҡаҙанған рәссамы. Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге премия лауреаты (1994).
* [[Абдуллин Рәмил Рәйес улы]] ([[22 октябрь]] [[1961 йыл]]) — рәссам-график. Башҡортостандың атҡаҙанған рәссамы (2016). Рәссамдар союзы ағзаһы (1991)&lt;ref name=&quot;АРР&quot;&gt;{{БЭ2013|81582}}&lt;/ref&gt;. [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]] доценты&lt;ref&gt;[https://bspu.ru/users/7 Абдуллин Рамиль Раисович]&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы]] (12.9.1946, БАССР‑ҙың Ғафури районы Ҡарлы ауылы) — инженер-механик, техник фәндәр докторы (2000), профессор (2003); Башҡортостан Республикаһның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006), Башҡортостан Республикаһының Инженерҙар академияһының ағза корреспонденты.
* [[Абдуллин Сөләймән Әйүп улы]] ([[15 август]] [[1928 йыл]] — [[11 март]] [[2002 йыл]]) — [[башҡорт]] [[йыр]]сыһы, халыҡ йырҙарын башҡарыусы, [[1948]]—[[1974]] йылдарҙа [[Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы]] солисы һәм концерт бригадаһы етәксеһе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1986).
* [[Абдуллин Фәтих Саҙрый улы]] (24.8.1924, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылы, — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан.
* [[Абдуллин Хәмзә Ильяс улы]] (1918—2008) — педагог. РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1971).
* {{МиҙалБ}} [[Абдуллин Әнүәр Абдулла улы]] (1917—2002) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1945).
* [[Һары Абдуллин]] — Е. И. Пугачев етәкселегендәге 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында ҡатнашыусы.
----
* [[Абдуллина Гөлфирә Риф ҡыҙы]] ([[4 ғинуар]] [[1975 йыл]]) — тел белгесе, профессор (2016), филология фәндәре докторы (2010)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|80173}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллина Лариса Хашим ҡыҙы]] (1975 т.) — шағир, тәржемәсе, журналист.
* [[Абдуллина Лира Солтан ҡыҙы]] (26 ғинуар 1936 йыл — 15 июнь 1987 йыл) — башҡорт шағиры, журналист.
* [[Абдуллина Нурия Нәсибулла ҡыҙы]] (1957 т.) — йырсы, композитор, журналист.
* [[Абдуллина Рәйлә Ниғәмәтйән ҡыҙы]] (19 февраль 1930 — 27 февраль 2002) — совет һәм Рәсәй фармакологы. Медицина фәндәре докторы (1976), профессор (1978). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1989).
* [[Абдуллина Фәрзәнә Фәйзи ҡыҙы]] (1926 т.) — уҡытыусы-методист, РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1982).

{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>dbmc6r7p47sinfm4x6nu5el4h04ghe0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149439</id>
      <parentid>1149428</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T08:45:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11022" xml:space="preserve">'''Абдуллин''' — ир-ат фамилияһы. Абдулла исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла. 

'''Абдуллина'''  — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы]] (1888, [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылы — 1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]] ([[26 июнь]] [[1931 йыл]], Башҡорт Үргене ауылы, Ейәнсура районы) — [[Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы|Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы]] (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]], 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. [[Сергей Чекмарёв]] исемендәге премия лауреаты (1983), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1984).
* [[Абдуллин Рәүеф Әхәт улы]] ([[21 май]] [[1935 йыл]], Башҡорт Үргене ауылы, Ейәнсура районы) — ғалим-нефтсе, йәмәғәт эшмәкәре. Техник фәндәр кандидаты (1971), Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (1995). Өфө нефть институтын тамамлағандан һуң (1957), оҙаҡ йылдар СССР-ҙың нефть һәм газ сәнәғәте предприятиеларында эшләй.
* [[Абдуллин Байрас Фоат улы]] (1 март 1951 йыл, Башҡорт Үргене ауылы, Ейәнсура районы — 8 май 2004 йыл, Өфө ҡалаһы) — хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Рәсәй Федерацияһы эске хеҙмәт подполковнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994).
* [[Абдуллин Айҙар Риват улы]] (1942 т.) — ғалим-философ, философия фәндәре докторы (2002), профессор (2009).
* [[Абдуллин Айтмөхәмәт Абдулла улы]] () — ғалим-геолог, геология-минерология фәндәре докторы (1971), профессор (1973), Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһының почетлы академигы (1995).
* [[Абдуллин Ғафар Абдулла улы]] (24 октябрь 1930 йыл — 31 октябрь 2008 йыл) — «Башнефтепромстрой» тресында балта оҫталары бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған төҙөүсеһе (1978). СССР нефть-газ төҙөлөшө Министрлығының Почетлы хеҙмәткәре (1987). Нефтекама ҡалаһының Почетлы гражданы (1990).
* [[Абдуллин Ибраһим Әхмәт улы]] (1920—2005) — драматург, яҙыусы, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1995).
* [[Абдуллин Илгиз Ғәли улы]] ([[14 июль]] [[1940 йыл]] — [[18 июль]] [[2008 йыл]]) — [[СССР]] һәм Рәсәй ғалимы һәм инженеры, [[Фән докторы|техник фәндәре докторы]] (1989), профессор (1990).
* [[Абдуллин Кинйәғәли Әбүбәкир улы]] (1941 т.) — яҙыусы.
* [[Абдуллин Ленар Рәфил улы]]  ([[17 август]] [[1976 йыл]]) — инженер-механик. Техник фәндәр докторы&lt;ref name=&quot;АЛР&quot;&gt;{{БЭ2013|82046}}&lt;/ref&gt;(2008).
* [[Абдуллин Мазһар Ғиләжетдин улы]] (1912—1942) — Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған шағир.
* {{МиҙалБ}} [[Абдуллин Мансур Иҙиәт улы]] (1919—1996) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1943).
* [[Абдуллин Марат Ибраһим улы]] (16.10.1948) — ғалим-химик. Химия фәндәре докторы (1988), профессор (1989).
* [[Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы]] (23.6.1955) — спортсы. Саңғы ярышы буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Гастелло Н. Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе. Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тапҡыр чемпионы (30 км ярышта һәм эстафетала) һәм бронза призёры (15 км). Европа чемпионаты (2000) чемпионы (эстафетала), көмөш призёры (15 км), 10, 15 һәм 30 км ярыштарҙа СССР (1980—85) һәм РСФСР (1980—85, 1988) чемпионы. СССР (1980—88), Рәсәй (1993—2000) йыйылма командаһы ағзаһы.
* [[Абдуллин Мәүлитбай Миңтаһир улы]] (2 декабрь 1952 йыл) — агроном, ғалим, университет уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (2000), доцент (2003).
* [[Абдуллин Риф Мөҙәрис улы]] (1 ғинуар 1948 йыл) — рәссам, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1999—2002 йылдарҙа М. В. Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейы директоры. Рәсәй Федерацияһының (2016) һәм Башҡортостан Республикаһының (1998) атҡаҙанған рәссамы. Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге премия лауреаты (1994).
* [[Абдуллин Рәмил Рәйес улы]] ([[22 октябрь]] [[1961 йыл]]) — рәссам-график. Башҡортостандың атҡаҙанған рәссамы (2016). Рәссамдар союзы ағзаһы (1991)&lt;ref name=&quot;АРР&quot;&gt;{{БЭ2013|81582}}&lt;/ref&gt;. [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]] доценты&lt;ref&gt;[https://bspu.ru/users/7 Абдуллин Рамиль Раисович]&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы]] (12.9.1946, БАССР‑ҙың Ғафури районы Ҡарлы ауылы) — инженер-механик, техник фәндәр докторы (2000), профессор (2003); Башҡортостан Республикаһның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006), Башҡортостан Республикаһының Инженерҙар академияһының ағза корреспонденты.
* [[Абдуллин Сөләймән Әйүп улы]] ([[15 август]] [[1928 йыл]] — [[11 март]] [[2002 йыл]]) — [[башҡорт]] [[йыр]]сыһы, халыҡ йырҙарын башҡарыусы, [[1948]]—[[1974]] йылдарҙа [[Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы]] солисы һәм концерт бригадаһы етәксеһе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1986).
* [[Абдуллин Фәтих Саҙрый улы]] (24.8.1924, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылы, — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан.
* [[Абдуллин Хәмзә Ильяс улы]] (1918—2008) — педагог. РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1971).
* {{МиҙалБ}} [[Абдуллин Әнүәр Абдулла улы]] (1917—2002) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1945).
* [[Һары Абдуллин]] — Е. И. Пугачев етәкселегендәге 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында ҡатнашыусы.
----
* [[Абдуллина Гөлфирә Риф ҡыҙы]] ([[4 ғинуар]] [[1975 йыл]]) — тел белгесе, профессор (2016), филология фәндәре докторы (2010)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|80173}}&lt;/ref&gt;.
* [[Абдуллина Лариса Хашим ҡыҙы]] (1975 т.) — шағир, тәржемәсе, журналист.
* [[Абдуллина Лира Солтан ҡыҙы]] (26 ғинуар 1936 йыл — 15 июнь 1987 йыл) — башҡорт шағиры, журналист.
* [[Абдуллина Нурия Нәсибулла ҡыҙы]] (1957 т.) — йырсы, композитор, журналист.
* [[Абдуллина Рәйлә Ниғәмәтйән ҡыҙы]] (19 февраль 1930 — 27 февраль 2002) — совет һәм Рәсәй фармакологы. Медицина фәндәре докторы (1976), профессор (1978). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1989).
* [[Абдуллина Фәрзәнә Фәйзи ҡыҙы]] (1926 т.) — уҡытыусы-методист, РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1982).

{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>myk3bvf9phohrhfa29ygn54zl4emqey</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аляев Иван Павлович</title>
    <ns>0</ns>
    <id>87844</id>
    <revision>
      <id>1149340</id>
      <parentid>1000013</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:06:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3068" xml:space="preserve">{{ФШ|Аляев}}
{{Ук}}
'''Аляев Иван Павлович''' ([[5 ғинуар]] [[1918 йыл]] — [[21 март]] [[2000 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың хәрби хеҙмәткәре, инженер-полковник (1961). [[Совет-фин һуғышы (1939—1940)|Совет-фин (1939—1940)]] һәм [[Бөйөк Ватан һуғышы|Бөйөк Ватан]] һуғыштарында ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1940).

== Биографияһы ==
Иван Павлович Аляев 1918 йылдың 5 ғинуарында [[Өфө губернаһы]] [[Стәрлетамаҡ өйәҙе]] &lt;ref&gt;Хәҙер Башҡортостан Республикаһының Федоровка районы&lt;/ref&gt; [[Николаевка (Фёдоровка районы)|Николаевка]] ауылында тыуған.

1939 йылдан алып Ҡыҙыл Армияла.

1942 йылдан башлап Төньяҡ-Көнбайыш, Балтик буйы, 3-сө һәм 4-се Украина фронттарында хеҙмəт итə.

== Батырлығы ==
{{Section-stub}}
«Советтар Союзы Геройы» исеме 1940 йылдың 11 апрелендә бирелә.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Советтар Союзы Геройы (1940)
* «Алтын Йондоҙ» миҙалы (11.04.1940)&lt;ref&gt;{{Подвиг Народа|150000775}}&lt;/ref&gt;
* [[Ленин ордены]] (11.04.1940)
* I дәрәжә Ватан һуғышы ордены (06.04.1985)&lt;ref&gt;{{Подвиг Народа|1510474025|title=информация}}&lt;/ref&gt;
* II дәрәжә Ватан һуғышы ордены (15.10.1944)&lt;ref&gt;{{Подвиг Народа|46507835}}&lt;/ref&gt;
* Ике Ҡыҙыл Йондоҙ ордены

== Хәтер ==
{{Section-stub}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{китап |автор= |заглавие=Славные сыны Башкирии (очерки о Героях Советского Союза, полных кавалерах ордена Славы) |ответственный= |ссылка= |место=Уфа |издательство=Башкнигоиздат |год=1965—1985 |том=в 5 кн. |страниц= |страницы= |isbn= |ref= }}

== Һылтанмалар ==
* {{warheroes|id=996}}
* {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/825-alyaev-ivan-pavlovich}}
* {{ХДМ|url =http://www.bash-rmbs.ru/hero/herosurb/alfavitnyj-ukazatel/a/150-alyaevip |accessdate=22.05.2015 }}

[[Категория:Совет-фин һуғышында (1939—1940) ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Советтар Союзы Геройҙары (Башҡортостан)]]
[[Категория:Советтар Союзы Геройҙары:Фёдоровка районы]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]


{{Hero-stub}}</text>
      <sha1>b74lv08ix5psnjpdbyul9xiavvj98je</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хәмиҙуллин</title>
    <ns>0</ns>
    <id>97555</id>
    <revision>
      <id>1149399</id>
      <parentid>546920</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T18:02:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3643" xml:space="preserve">'''Хәмиҙуллин''' — ир-ат фамилияһы. Хәмиҙулла исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Хәмиҙуллина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Хәмиҙуллин Салауат Ишмөхәмәт улы]] ([[1 июнь]] [[1968 йыл]]) — тарихсы-журналист, телепроекттар авторы, [[Башҡортостан]]дың һәм [[Рәсәй]]ҙең Журналистар союздары ағзаһы (2000), тарих фәндәре кандидаты. [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы|Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт]] (2012) һәм [[журналистика]] өлкәһендәге [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге]] (2000) премиялар лауреаты, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәрҙәре (2009)
* [[Хәмиҙуллин Әҡсән Абдрахман улы]] ([[17 декабрь]] [[1928 йыл]] — [[27 декабрь]] [[2000 йыл]]) — нефтсе. 1952—1987 йылдарҙа «Ишембайнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығында быраулаусы, мастер. [[Башҡорт АССР-ы]]ның 8-се саҡырылыш (1971—1975) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1971). [[Ишембай]] ҡалаһы һәм районының почётлы гражданы (1998).
* [[Хәмиҙуллин Ғәли Заһит улы]] ([[3 август]] [[1903 йыл]] — [[14 август]] [[1977 йыл]]) — ғалим-агроном, иҡтисадсы, партия һәм дәүләт хеҙмәткәре. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1961). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1948) һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1944, 1957) ордендары кавалеры. 
* [[Хәмиҙуллин Марат Өмөтбай улы]] ([[2 ғинуар]] [[1936 йыл|1936]], [[Яр-Бишҡаҙаҡ]] ауылы, [[Ишембай районы|Маҡар районы]], [[Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы|БАССР]], Башҡортостан Республикаһының хәҙерге Ишембай районы — [[12 ғинуар]] [[2011 йыл|2011]], Ишембай) — [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] ([[1985 йыл]]дың 22 июлендә бирелгән).

----
* [[Хәмиҙуллина Миңлегөл Фәрхит ҡыҙы]] ([[1932]] — 21.06.[[2022]]) — һауынсы, малсы, социалистик ярыштарҙа күп тапҡыр еңеүсе була, ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры ([[1979]], [[1981]])
* [[Хәмиҙуллин Айрат Ғабдулла улы]] ([[20 ғинуар]] [[1956 йыл]]) — рәссам-импрессионист, Рәсәй рәссамдары берлеге ағзаһы (2002)
{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>cptnmhl2aq864ngp7k41kvy2jhrg9c3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>99742</id>
    <revision>
      <id>1149352</id>
      <parentid>1123933</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:41:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13902" xml:space="preserve">{{Сифатлы мәҡәләләргә кандидат}}
{{Военный деятель
| имя = Тәҡиулла Абдулханнан улы Алиев
| оригинал имени = 
|дата рождения = 14.07.1894
|дата смерти = 15.06.1957
|место рождения = [[Яңы Зейәш]] ауылы, [[Минзәлә өйәҙе]], {{ТУ|Өфө губернаһы}} (хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның {{ТУ|Аҡтаныш районы}})
|место смерти = {{ВБУ|Свердловск|Екатеринбургта|Екатеринбург}}, [[РСФСР]]
|изображение = Алиев.jpg
|ширина = 180px
|описание изображения =
|прозвище =
|принадлежность = {{Флагификация|Российская Империя}}&lt;br /&gt; {{Флагификация|СССР}}
|годы службы = {{Флаг России}} [[1914]]—[[1918]]&lt;br /&gt;{{Флаг|Башкурдистан}} [[1918]]—[[1919]]&lt;br /&gt;{{Флаг РСФСР}}[[1919]]—[[1922]]
|звание = [[Башҡорт армияһы]] штабс-капитаны
|род войск = 
|командовал = 
|часть =
|сражения = [[Беренсе донъя һуғышы]],&lt;br /&gt; [[Рәсәйҙәге Граждандар һуғышы]]
|награды ={{Орден Трудового Красного Знамени|1952}}
|связи =
|в отставке =
}}
{{ФШ|Алиев}}
'''Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы''' ([[14 июль]] [[1894 йыл]] — [[15 июнь]] [[1957 йыл]]) — инженер-энергетик, [[Башҡорт милли хәрәкәте]]нең Башҡортостан автономияһы өсөн әүҙем көрәшкән эшмәкәре. 1918—1919 йылдарҙа [[Башҡорт армияһы]] офицеры, 1923–1928 йылдарҙа Башҡортостандың [[Мәскәү]]ҙәге вәкиллеге хеҙмәткәре. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры.

== Биографияһы ==
Тәҡиулла Абдулханнан улы Алиев 1894 йылдың 14 июлендә [[Өфө губернаһы]] [[Минзәлә өйәҙе]] (хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] [[Аҡтаныш районы]]) [[Яңы Зейәш]] ауылында тыуған. Милләте буйынса [[башҡорт]]. Ата-бабалары сығышы менән шул уҡ өйәҙҙең [[Иҫке Сәфәр|Сәфәр]] ауылы башҡорттарынан булған: ''Әбйәлил''→ ''Ғәбделсәлих''→ ''Ғәбделғәли''→ ''Яҡшығол''→ ''Абдулханнан''&lt;ref&gt;Тәҡиулланың ҡарт-ҡартатаһының икенсе исеме фамилияһының нигеҙе булып алынған — ''Алиев (Ғәлиев)''.&lt;/ref&gt;. Атаһы — ''Абдулханнан'' (1858—?), 1901 йылға тиклем мулла вазифаһын үтәй, [[мәҙрәсә]]лә яңыса уҡытыу (йәдитселек) яҡлы була&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;&gt;{{мәҡәлә|автор= Күскилдин Д. Ғ.|заглавие= Икеләтә «ышанысһыҙ» батша армияһы офицеры һәм большевик|ссылка= http://agidel-rb.ru/assets/files/arxiv/2013/agidel-2-2013.pdf|язык = |издание = [[Ағиҙел (журнал)|Ағиҙел]]|тип = |год= 2013|том = |номер= 2|страницы= 168—172|doi= |issn=}}&lt;/ref&gt;.

Башта ауыл мәҙрәсәһендә белем ала, ике йылдан һуң [[Вятка губернаһы]] [[Сарапул өйәҙе]] Әт-Боба ауылы мәктәбендә уҡый. 1914 йылда [[Ҡазан]] уҡытыусылар мәктәбен тамамлай һәм Минзәлә өйәҙенең [[Таҡталасыҡ (Татарстан)|Таҡталасыҡ]] ауылы земство мәктәбендә уҡыта башлай&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1914—1918 йылдарҙа рус армияһы составында [[Беренсе донъя һуғышы]]нда ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;&gt;{{ЭБЭ2013|index.php/component/content/article/2-statya/11413-aliev-takiulla-abdulkhannanovich|Алиев Такиулла Абдулханнанович|автор=Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. [[Өфө]]лә, бер йылдан һуң Быҙаулыҡ ҡалаһында башҡорт һәм татар һалдаттарын уҡыта. 1916 йылда Ҡазан пехота училищеһын тамамлай, прапорщик дәрәжәһен ала һәм [[Златоуст]] ҡалаһында хеҙмәт итә башлай. 1917 йылдың йәйендә Кавказ фронтында 1-се Кавказ пехота корпусының 154-се Дербент пехота полкында хеҙмәт итә. 1917 йылда подпоручик дәрәжәһен ала&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

Октябрь инҡилабынан һуң, башта рота һәм һуңыраҡ полк комитетына ағза, аҙаҡ Эрзиджян ҡалаһындағы мосолман корпусының һалдат комитеты рәйесе итеп һайлана. 1918 йылдың башынан Өфө губернаһы халыҡ мәғарифы бүлегенең Минзәлә өйәҙе мәктәптәре буйынса инструкторы вазифаһын башҡара, уҡытыусылар курсында уҡыта&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1918 йылда бер аҙ [[Комуч]]тың Халыҡ армияһында, ә 1918—1919 йылдарҙа — [[Башҡорт армияһы]] составында хеҙмәт итә. 1918 йылдың сентябрендә [[Башҡорт Хөкүмәте]] эргәһендәге комендант ротаһы башлығы була, шул уҡ йылдың октябренән [[Башҡорт хәрби шураһы]] эргәһендә махсус йомоштар буйынса офицер булып хеҙмәт итә. 1919 йылда штабс-капитан дәрәжәһен ала. 1919 йылдың февраленән [[Башҡорт ғәскәре (1917—1919)|Башҡорт ғәскәре]] штабы коменданты, өлкән адъютант булып хеҙмәт итә. 1919—1922 йылдарҙа [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл армия]] составында [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы|Рәсәйҙәге Граждандар һуғышы]]нда ҡатнашыуын дауам итә&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

Өфөлә [[Башревком]]дың хәрби вәкиле вазифаһын үтәй. Һуңыраҡ Хәрби академияла, ә 1922 йылда [[М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты]]нда белем ала. 1923—1928 йылдарҙа Бөтә Рәсәй үҙәк башҡарма комитеты Президиумы эргәһендәге [[Башҡортостан Республикаһының Рәсәй Федерацияһы Президенты ҡарамағындағы Тулы хоҡуҡлы вәкиллеге|Башҡорт АССР-ы вәкиллеге]] хеҙмәткәре була&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;. 1925 йылдың майынан ВКП(б) ағзаһы&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1929 йылда Бауман исемендәге Мәскәү юғары техник училищеһын тамамлай һәм «Башэлектропромстрой» тресты рәйесенең урынбаҫары вазифаһында эшләй башлай. 1930—1931 йылдарҙа Башҡортостан үҙәк совет халыҡ хужалығы президиумының ағзаһы һәм бүлек мөдире була. Өфө үҙәк электр станцияһы проектының авторы була&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

1931 йылдың 18 февралендә Мәскәүгә ВКП(б) Үҙәк Комитеты ҡарамағына ебәрелә, СССР-ҙың баш ҡалаһында ҙур төҙөлөштә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;. Артабан Волга-Урал төбәгендә, [[Ҡаҙағстан]]да һәм [[Белоруссия]]ла электр станциялар һәм электр тапшырыу ҡоролмалары төҙөлөштәре етәксеһе була. 1934—1939 йылдарҙа Мари ГРЭС-ның баш инженеры, Өфө, [[Силәбе]] һәм [[Минск]] ТЭЦ-тары, [[Воронеж]] һәм [[Ҡарағанды]] ГРЭС-тары төҙөлөштәре етәксеһе булып эшләй.&lt;ref name=&quot;Официальный портал Екатеринбурга&quot;&gt;{{cite web|author=|datepublished=2014-07-14|url=http://www.ekburg.ru/news/15/50051-lyudi-goroda-takiulla-aliev---organizator-stroitelstva-pervykh-trolleybusnykh-liniy-v-sverdlovske/|title=Люди города: Такиулла Алиев — организатор строительства первых троллейбусных линий в Свердловске|lang=|publisher=«Официальный портал Екатеринбурга»|accessdate=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;.

1936 йылдың 27 ғинуарында «мулла балаһы», «Вәлидовсылар армияһының офицеры» тип һәм башҡа ғәйептәр табып, Тәҡиулла Алиевты ВКП(б) ағзалығынан сығаралар. Тарихсы Д. Ғ. Күскилдин фаразлауынса, уны репрессияланыуҙан Башҡортостандан ситтә эшләүе ҡотҡара&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1939—1947 йылдарҙа Урта Урал ГРЭС-ы участкаһы башлығы булып, «Главуралэнергострой» һәм «Свердловскэлектрострой» предприятиеларында төрлө вазифаларҙа эшләй&lt;ref name=&quot;Официальный портал Екатеринбурга&quot;/&gt;.

1943—1946 йылдарҙа [[Свердловск]] ҡалаһында троллейбус линиялары төҙөлөшө менән етәкселек итә&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

1957 йылдың 15 июнендә Свердловск ҡалаһында вафат була һәм шунда ерләнә.

== Наградалары ==
* [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1952).

== Хәтер ==
* [[Екатеринбург]] ҡалаһында уның исеме урамға бирелгән, ул йәшәгән йортҡа таҡтаташ ҡуйылған&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Официальный портал Екатеринбурга&quot;/&gt;.
* 2014 йылда Екатеринбург ҡалаһында Т. А. Алиевтың тыуыуына 120 йыл тулыуға арналған фәнни-ғәмәли конференция уҙғарыла&lt;ref&gt;{{cite web|author=Хәбиров М.|datepublished=2014-07-25|url=http://bashgazet.ru/bashkir/14183-vlidie-fekershe.html|title=Вәлидиҙең фекерҙәше|lang=|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2016-02-26}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306091006/http://bashgazet.ru/bashkir/14183-vlidie-fekershe.html |date=2016-03-06 }}&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
&lt;!--

== Әҙәбиәт ==
* {{книга |автор= [[Ярмуллин Азат Шакирйән улы|Ярмуллин А. Ш.]]|заглавие= Автономиялы Башҡортостан байрағы аҫтында. Башҡорт милли-азатлыҡ эшмәкәрҙәре хаҡында ҡыҫҡаса биографик очерктар|ответственный= |ссылка= |место= Өфө|издательство= |год= 2009|том= |страниц= |страницы= |isbn= |ref= }}
--&gt;

== Һылтанмалар ==
* {{ЭБЭ2013|index.php/component/content/article/2-statya/11413-aliev-takiulla-abdulkhannanovich|Алиев Такиулла Абдулханнанович|автор=Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.}}{{ref-ru}}
* {{мәҡәлә|автор= Күскилдин Д. Ғ.|заглавие= Икеләтә «ышанысһыҙ» батша армияһы офицеры һәм большевик|ссылка= http://agidel-rb.ru/assets/files/arxiv/2013/agidel-2-2013.pdf|язык = |издание = [[Ағиҙел (журнал)|Ағиҙел]]|тип = |год= 2013|том = |номер= 2|страницы= 168—172|doi= |issn=}}

[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:СССР инженерҙары]]
[[Категория:СССР энергетиктары]]
[[Категория:Бауман исемендәге Мәскәү дәүләт техник университетын тамамлаусылар]]</text>
      <sha1>i07w9gd9p2t93zlrdogeykm437ditij</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149354</id>
      <parentid>1149352</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:52:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13747" xml:space="preserve">{{Сифатлы мәҡәләләргә кандидат}}
{{Военный деятель
| имя = Тәҡиулла Абдулханнан улы Алиев
| оригинал имени = 
|дата рождения = 14.07.1894
|дата смерти = 15.06.1957
|место рождения = [[Яңы Зейәш]] ауылы, [[Минзәлә өйәҙе]], {{ТУ|Өфө губернаһы}} (хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның {{ТУ|Аҡтаныш районы}})
|место смерти = {{ВБУ|Свердловск|Екатеринбургта|Екатеринбург}}, [[РСФСР]]
|изображение = Алиев.jpg
|ширина = 180px
|описание изображения =
|прозвище =
|принадлежность = {{Флагификация|Российская Империя}}&lt;br /&gt; {{Флагификация|СССР}}
|годы службы = {{Флаг России}} [[1914]]—[[1918]]&lt;br /&gt;{{Флаг|Башкурдистан}} [[1918]]—[[1919]]&lt;br /&gt;{{Флаг РСФСР}}[[1919]]—[[1922]]
|звание = [[Башҡорт армияһы]] штабс-капитаны
|род войск = 
|командовал = 
|часть =
|сражения = [[Беренсе донъя һуғышы]],&lt;br /&gt; [[Рәсәйҙәге Граждандар һуғышы]]
|награды ={{Орден Трудового Красного Знамени|1952}}
|связи =
|в отставке =
}}
{{ФШ|Алиев}}
'''Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы''' ([[14 июль]] [[1894 йыл]] — [[15 июнь]] [[1957 йыл]]) — инженер-энергетик, [[Башҡорт милли хәрәкәте]]нең Башҡортостан автономияһы өсөн әүҙем көрәшкән эшмәкәре. 1918—1919 йылдарҙа [[Башҡорт армияһы]] офицеры, 1923–1928 йылдарҙа Башҡортостандың [[Мәскәү]]ҙәге вәкиллеге хеҙмәткәре. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры.

== Биографияһы ==
Тәҡиулла Абдулханнан улы Алиев 1894 йылдың 14 июлендә [[Өфө губернаһы]] [[Минзәлә өйәҙе]] (хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] [[Аҡтаныш районы]]) [[Яңы Зейәш]] ауылында тыуған. Милләте буйынса [[башҡорт]]. Ата-бабалары сығышы менән шул уҡ өйәҙҙең [[Иҫке Сәфәр|Сәфәр]] ауылы башҡорттарынан булған: ''Әбйәлил''→ ''Ғәбделсәлих''→ ''Ғәбделғәли''→ ''Яҡшығол''→ ''Абдулханнан''&lt;ref&gt;Тәҡиулланың ҡарт-ҡартатаһының икенсе исеме фамилияһының нигеҙе булып алынған — ''Алиев (Ғәлиев)''.&lt;/ref&gt;. Атаһы — ''Абдулханнан'' (1858—?), 1901 йылға тиклем мулла вазифаһын үтәй, [[мәҙрәсә]]лә яңыса уҡытыу (йәдитселек) яҡлы була&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;&gt;{{мәҡәлә|автор= Күскилдин Д. Ғ.|заглавие= Икеләтә «ышанысһыҙ» батша армияһы офицеры һәм большевик|ссылка= http://agidel-rb.ru/assets/files/arxiv/2013/agidel-2-2013.pdf|язык = |издание = [[Ағиҙел (журнал)|Ағиҙел]]|тип = |год= 2013|том = |номер= 2|страницы= 168—172|doi= |issn=}}&lt;/ref&gt;.

Башта ауыл мәҙрәсәһендә белем ала, ике йылдан һуң [[Вятка губернаһы]] [[Сарапул өйәҙе]] Әт-Боба ауылы мәктәбендә уҡый. 1914 йылда [[Ҡазан]] уҡытыусылар мәктәбен тамамлай һәм Минзәлә өйәҙенең [[Таҡталасыҡ (Татарстан)|Таҡталасыҡ]] ауылы земство мәктәбендә уҡыта башлай&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1914—1918 йылдарҙа рус армияһы составында [[Беренсе донъя һуғышы]]нда ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;&gt;{{ЭБЭ2013|index.php/component/content/article/2-statya/11413-aliev-takiulla-abdulkhannanovich|Алиев Такиулла Абдулханнанович|автор=Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. [[Өфө]]лә, бер йылдан һуң Быҙаулыҡ ҡалаһында башҡорт һәм татар һалдаттарын уҡыта. 1916 йылда Ҡазан пехота училищеһын тамамлай, прапорщик дәрәжәһен ала һәм [[Златоуст]] ҡалаһында хеҙмәт итә башлай. 1917 йылдың йәйендә Кавказ фронтында 1-се Кавказ пехота корпусының 154-се Дербент пехота полкында хеҙмәт итә. 1917 йылда подпоручик дәрәжәһен ала&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

Октябрь инҡилабынан һуң, башта рота һәм һуңыраҡ полк комитетына ағза, аҙаҡ Эрзиджян ҡалаһындағы мосолман корпусының һалдат комитеты рәйесе итеп һайлана. 1918 йылдың башынан Өфө губернаһы халыҡ мәғарифы бүлегенең Минзәлә өйәҙе мәктәптәре буйынса инструкторы вазифаһын башҡара, уҡытыусылар курсында уҡыта&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1918 йылда бер аҙ [[Комуч]]тың Халыҡ армияһында, ә 1918—1919 йылдарҙа — [[Башҡорт армияһы]] составында хеҙмәт итә. 1918 йылдың сентябрендә [[Башҡорт Хөкүмәте]] эргәһендәге комендант ротаһы башлығы була, шул уҡ йылдың октябренән [[Башҡорт хәрби шураһы]] эргәһендә махсус йомоштар буйынса офицер булып хеҙмәт итә. 1919 йылда штабс-капитан дәрәжәһен ала. 1919 йылдың февраленән [[Башҡорт ғәскәре (1917—1919)|Башҡорт ғәскәре]] штабы коменданты, өлкән адъютант булып хеҙмәт итә. 1919—1922 йылдарҙа [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл армия]] составында [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы|Рәсәйҙәге Граждандар һуғышы]]нда ҡатнашыуын дауам итә&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

Өфөлә [[Башревком]]дың хәрби вәкиле вазифаһын үтәй. Һуңыраҡ Хәрби академияла, ә 1922 йылда [[М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты]]нда белем ала. 1923—1928 йылдарҙа Бөтә Рәсәй үҙәк башҡарма комитеты Президиумы эргәһендәге [[Башҡортостан Республикаһының Рәсәй Федерацияһы Президенты ҡарамағындағы Тулы хоҡуҡлы вәкиллеге|Башҡорт АССР-ы вәкиллеге]] хеҙмәткәре була&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;. 1925 йылдың майынан ВКП(б) ағзаһы&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1929 йылда Бауман исемендәге Мәскәү юғары техник училищеһын тамамлай һәм «Башэлектропромстрой» тресты рәйесенең урынбаҫары вазифаһында эшләй башлай. 1930—1931 йылдарҙа Башҡортостан үҙәк совет халыҡ хужалығы президиумының ағзаһы һәм бүлек мөдире була. Өфө үҙәк электр станцияһы проектының авторы була&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

1931 йылдың 18 февралендә Мәскәүгә ВКП(б) Үҙәк Комитеты ҡарамағына ебәрелә, СССР-ҙың баш ҡалаһында ҙур төҙөлөштә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;. Артабан Волга-Урал төбәгендә, [[Ҡаҙағстан]]да һәм [[Белоруссия]]ла электр станциялар һәм электр тапшырыу ҡоролмалары төҙөлөштәре етәксеһе була. 1934—1939 йылдарҙа Мари ГРЭС-ның баш инженеры, Өфө, [[Силәбе]] һәм [[Минск]] ТЭЦ-тары, [[Воронеж]] һәм [[Ҡарағанды]] ГРЭС-тары төҙөлөштәре етәксеһе булып эшләй.&lt;ref name=&quot;Официальный портал Екатеринбурга&quot;&gt;{{cite web|author=|datepublished=2014-07-14|url=http://www.ekburg.ru/news/15/50051-lyudi-goroda-takiulla-aliev---organizator-stroitelstva-pervykh-trolleybusnykh-liniy-v-sverdlovske/|title=Люди города: Такиулла Алиев — организатор строительства первых троллейбусных линий в Свердловске|lang=|publisher=«Официальный портал Екатеринбурга»|accessdate=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;.

1936 йылдың 27 ғинуарында «мулла балаһы», «Вәлидовсылар армияһының офицеры» тип һәм башҡа ғәйептәр табып, Тәҡиулла Алиевты ВКП(б) ағзалығынан сығаралар. Тарихсы Д. Ғ. Күскилдин фаразлауынса, уны репрессияланыуҙан Башҡортостандан ситтә эшләүе ҡотҡара&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1939—1947 йылдарҙа Урта Урал ГРЭС-ы участкаһы башлығы булып, «Главуралэнергострой» һәм «Свердловскэлектрострой» предприятиеларында төрлө вазифаларҙа эшләй&lt;ref name=&quot;Официальный портал Екатеринбурга&quot;/&gt;.

1943—1946 йылдарҙа [[Свердловск]] ҡалаһында троллейбус линиялары төҙөлөшө менән етәкселек итә&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

1957 йылдың 15 июнендә Свердловск ҡалаһында вафат була һәм шунда ерләнә.

== Наградалары ==
* [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1952).

== Хәтер ==
* [[Екатеринбург]] ҡалаһында уның исеме урамға бирелгән, ул йәшәгән йортҡа таҡтаташ ҡуйылған&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Официальный портал Екатеринбурга&quot;/&gt;.
* 2014 йылда Екатеринбург ҡалаһында Т. А. Алиевтың тыуыуына 120 йыл тулыуға арналған фәнни-ғәмәли конференция уҙғарыла&lt;ref&gt;{{cite web|author=Хәбиров М.|datepublished=2014-07-25|url=http://bashgazet.ru/bashkir/14183-vlidie-fekershe.html|title=Вәлидиҙең фекерҙәше|lang=|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2016-02-26}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306091006/http://bashgazet.ru/bashkir/14183-vlidie-fekershe.html |date=2016-03-06 }}&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
&lt;!--

== Әҙәбиәт ==
* {{книга |автор= [[Ярмуллин Азат Шакирйән улы|Ярмуллин А. Ш.]]|заглавие= Автономиялы Башҡортостан байрағы аҫтында. Башҡорт милли-азатлыҡ эшмәкәрҙәре хаҡында ҡыҫҡаса биографик очерктар|ответственный= |ссылка= |место= Өфө|издательство= |год= 2009|том= |страниц= |страницы= |isbn= |ref= }}
--&gt;

== Һылтанмалар ==
* {{ЭБЭ2013|84472| Алиев Такиулла Абдулханнанович}}
* {{мәҡәлә|автор= Күскилдин Д. Ғ.|заглавие= Икеләтә «ышанысһыҙ» батша армияһы офицеры һәм большевик|ссылка= http://agidel-rb.ru/assets/files/arxiv/2013/agidel-2-2013.pdf|язык = |издание = [[Ағиҙел (журнал)|Ағиҙел]]|тип = |год= 2013|том = |номер= 2|страницы= 168—172|doi= |issn=}}

[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:СССР инженерҙары]]
[[Категория:СССР энергетиктары]]
[[Категория:Бауман исемендәге Мәскәү дәүләт техник университетын тамамлаусылар]]</text>
      <sha1>30k0jhcgpcgujo3nsycga6quj0n8vsa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149355</id>
      <parentid>1149354</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:53:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13763" xml:space="preserve">{{Сифатлы мәҡәләләргә кандидат}}
{{Военный деятель
| имя = Тәҡиулла Абдулханнан улы Алиев
| оригинал имени = 
|дата рождения = 14.07.1894
|дата смерти = 15.06.1957
|место рождения = [[Яңы Зейәш]] ауылы, [[Минзәлә өйәҙе]], {{ТУ|Өфө губернаһы}} (хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның {{ТУ|Аҡтаныш районы}})
|место смерти = {{ВБУ|Свердловск|Екатеринбургта|Екатеринбург}}, [[РСФСР]]
|изображение = Алиев.jpg
|ширина = 180px
|описание изображения =
|прозвище =
|принадлежность = {{Флагификация|Российская Империя}}&lt;br /&gt; {{Флагификация|СССР}}
|годы службы = {{Флаг России}} [[1914]]—[[1918]]&lt;br /&gt;{{Флаг|Башкурдистан}} [[1918]]—[[1919]]&lt;br /&gt;{{Флаг РСФСР}}[[1919]]—[[1922]]
|звание = [[Башҡорт армияһы]] штабс-капитаны
|род войск = 
|командовал = 
|часть =
|сражения = [[Беренсе донъя һуғышы]],&lt;br /&gt; [[Рәсәйҙәге Граждандар һуғышы]]
|награды ={{Орден Трудового Красного Знамени|1952}}
|связи =
|в отставке =
}}
{{ФШ|Алиев}}
'''Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы''' ([[14 июль]] [[1894 йыл]] — [[15 июнь]] [[1957 йыл]]) — инженер-энергетик, [[Башҡорт милли хәрәкәте]]нең Башҡортостан автономияһы өсөн әүҙем көрәшкән эшмәкәре. 1918—1919 йылдарҙа [[Башҡорт армияһы]] офицеры, 1923–1928 йылдарҙа Башҡортостандың [[Мәскәү]]ҙәге вәкиллеге хеҙмәткәре. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры.

== Биографияһы ==
Тәҡиулла Абдулханнан улы Алиев 1894 йылдың 14 июлендә [[Өфө губернаһы]] [[Минзәлә өйәҙе]] (хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] [[Аҡтаныш районы]]) [[Яңы Зейәш]] ауылында тыуған. Милләте буйынса [[башҡорт]]. Ата-бабалары сығышы менән шул уҡ өйәҙҙең [[Иҫке Сәфәр|Сәфәр]] ауылы башҡорттарынан булған: ''Әбйәлил''→ ''Ғәбделсәлих''→ ''Ғәбделғәли''→ ''Яҡшығол''→ ''Абдулханнан''&lt;ref&gt;Тәҡиулланың ҡарт-ҡартатаһының икенсе исеме фамилияһының нигеҙе булып алынған — ''Алиев (Ғәлиев)''.&lt;/ref&gt;. Атаһы — ''Абдулханнан'' (1858—?), 1901 йылға тиклем мулла вазифаһын үтәй, [[мәҙрәсә]]лә яңыса уҡытыу (йәдитселек) яҡлы була&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;&gt;{{мәҡәлә|автор= Күскилдин Д. Ғ.|заглавие= Икеләтә «ышанысһыҙ» батша армияһы офицеры һәм большевик|ссылка= http://agidel-rb.ru/assets/files/arxiv/2013/agidel-2-2013.pdf|язык = |издание = [[Ағиҙел (журнал)|Ағиҙел]]|тип = |год= 2013|том = |номер= 2|страницы= 168—172|doi= |issn=}}&lt;/ref&gt;.

Башта ауыл мәҙрәсәһендә белем ала, ике йылдан һуң [[Вятка губернаһы]] [[Сарапул өйәҙе]] Әт-Боба ауылы мәктәбендә уҡый. 1914 йылда [[Ҡазан]] уҡытыусылар мәктәбен тамамлай һәм Минзәлә өйәҙенең [[Таҡталасыҡ (Татарстан)|Таҡталасыҡ]] ауылы земство мәктәбендә уҡыта башлай&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1914—1918 йылдарҙа рус армияһы составында [[Беренсе донъя һуғышы]]нда ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;&gt;{{ЭБЭ2013|index.php/component/content/article/2-statya/11413-aliev-takiulla-abdulkhannanovich|Алиев Такиулла Абдулханнанович|автор=Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. [[Өфө]]лә, бер йылдан һуң Быҙаулыҡ ҡалаһында башҡорт һәм татар һалдаттарын уҡыта. 1916 йылда Ҡазан пехота училищеһын тамамлай, прапорщик дәрәжәһен ала һәм [[Златоуст]] ҡалаһында хеҙмәт итә башлай. 1917 йылдың йәйендә Кавказ фронтында 1-се Кавказ пехота корпусының 154-се Дербент пехота полкында хеҙмәт итә. 1917 йылда подпоручик дәрәжәһен ала&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

Октябрь инҡилабынан һуң, башта рота һәм һуңыраҡ полк комитетына ағза, аҙаҡ Эрзиджян ҡалаһындағы мосолман корпусының һалдат комитеты рәйесе итеп һайлана. 1918 йылдың башынан Өфө губернаһы халыҡ мәғарифы бүлегенең Минзәлә өйәҙе мәктәптәре буйынса инструкторы вазифаһын башҡара, уҡытыусылар курсында уҡыта&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1918 йылда бер аҙ [[Комуч]]тың Халыҡ армияһында, ә 1918—1919 йылдарҙа — [[Башҡорт армияһы]] составында хеҙмәт итә. 1918 йылдың сентябрендә [[Башҡорт Хөкүмәте]] эргәһендәге комендант ротаһы башлығы була, шул уҡ йылдың октябренән [[Башҡорт хәрби шураһы]] эргәһендә махсус йомоштар буйынса офицер булып хеҙмәт итә. 1919 йылда штабс-капитан дәрәжәһен ала. 1919 йылдың февраленән [[Башҡорт ғәскәре (1917—1919)|Башҡорт ғәскәре]] штабы коменданты, өлкән адъютант булып хеҙмәт итә. 1919—1922 йылдарҙа [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл армия]] составында [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы|Рәсәйҙәге Граждандар һуғышы]]нда ҡатнашыуын дауам итә&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

Өфөлә [[Башревком]]дың хәрби вәкиле вазифаһын үтәй. Һуңыраҡ Хәрби академияла, ә 1922 йылда [[М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты]]нда белем ала. 1923—1928 йылдарҙа Бөтә Рәсәй үҙәк башҡарма комитеты Президиумы эргәһендәге [[Башҡортостан Республикаһының Рәсәй Федерацияһы Президенты ҡарамағындағы Тулы хоҡуҡлы вәкиллеге|Башҡорт АССР-ы вәкиллеге]] хеҙмәткәре була&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;. 1925 йылдың майынан ВКП(б) ағзаһы&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1929 йылда Бауман исемендәге Мәскәү юғары техник училищеһын тамамлай һәм «Башэлектропромстрой» тресты рәйесенең урынбаҫары вазифаһында эшләй башлай. 1930—1931 йылдарҙа Башҡортостан үҙәк совет халыҡ хужалығы президиумының ағзаһы һәм бүлек мөдире була. Өфө үҙәк электр станцияһы проектының авторы була&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

1931 йылдың 18 февралендә Мәскәүгә ВКП(б) Үҙәк Комитеты ҡарамағына ебәрелә, СССР-ҙың баш ҡалаһында ҙур төҙөлөштә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;. Артабан Волга-Урал төбәгендә, [[Ҡаҙағстан]]да һәм [[Белоруссия]]ла электр станциялар һәм электр тапшырыу ҡоролмалары төҙөлөштәре етәксеһе була. 1934—1939 йылдарҙа Мари ГРЭС-ның баш инженеры, Өфө, [[Силәбе]] һәм [[Минск]] ТЭЦ-тары, [[Воронеж]] һәм [[Ҡарағанды]] ГРЭС-тары төҙөлөштәре етәксеһе булып эшләй.&lt;ref name=&quot;Официальный портал Екатеринбурга&quot;&gt;{{cite web|author=|datepublished=2014-07-14|url=http://www.ekburg.ru/news/15/50051-lyudi-goroda-takiulla-aliev---organizator-stroitelstva-pervykh-trolleybusnykh-liniy-v-sverdlovske/|title=Люди города: Такиулла Алиев — организатор строительства первых троллейбусных линий в Свердловске|lang=|publisher=«Официальный портал Екатеринбурга»|accessdate=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;.

1936 йылдың 27 ғинуарында «мулла балаһы», «Вәлидовсылар армияһының офицеры» тип һәм башҡа ғәйептәр табып, Тәҡиулла Алиевты ВКП(б) ағзалығынан сығаралар. Тарихсы Д. Ғ. Күскилдин фаразлауынса, уны репрессияланыуҙан Башҡортостандан ситтә эшләүе ҡотҡара&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;.

1939—1947 йылдарҙа Урта Урал ГРЭС-ы участкаһы башлығы булып, «Главуралэнергострой» һәм «Свердловскэлектрострой» предприятиеларында төрлө вазифаларҙа эшләй&lt;ref name=&quot;Официальный портал Екатеринбурга&quot;/&gt;.

1943—1946 йылдарҙа [[Свердловск]] ҡалаһында троллейбус линиялары төҙөлөшө менән етәкселек итә&lt;ref name=&quot;Абзалилова Г. Т., Хусаинова Г. Т.&quot;/&gt;.

1957 йылдың 15 июнендә Свердловск ҡалаһында вафат була һәм шунда ерләнә.

== Наградалары ==
* [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1952).

== Хәтер ==
* [[Екатеринбург]] ҡалаһында уның исеме урамға бирелгән, ул йәшәгән йортҡа таҡтаташ ҡуйылған&lt;ref name=&quot;Күскилдин Д. Ғ.&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Официальный портал Екатеринбурга&quot;/&gt;.
* 2014 йылда Екатеринбург ҡалаһында Т. А. Алиевтың тыуыуына 120 йыл тулыуға арналған фәнни-ғәмәли конференция уҙғарыла&lt;ref&gt;{{cite web|author=Хәбиров М.|datepublished=2014-07-25|url=http://bashgazet.ru/bashkir/14183-vlidie-fekershe.html|title=Вәлидиҙең фекерҙәше|lang=|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2016-02-26}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306091006/http://bashgazet.ru/bashkir/14183-vlidie-fekershe.html |date=2016-03-06 }}&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
&lt;!--

== Әҙәбиәт ==
* {{книга |автор= [[Ярмуллин Азат Шакирйән улы|Ярмуллин А. Ш.]]|заглавие= Автономиялы Башҡортостан байрағы аҫтында. Башҡорт милли-азатлыҡ эшмәкәрҙәре хаҡында ҡыҫҡаса биографик очерктар|ответственный= |ссылка= |место= Өфө|издательство= |год= 2009|том= |страниц= |страницы= |isbn= |ref= }}
--&gt;

== Һылтанмалар ==
* {{ЭБЭ2013|84472| Алиев Такиулла Абдулханнанович}}{{V|12|08|2022}}
* {{мәҡәлә|автор= Күскилдин Д. Ғ.|заглавие= Икеләтә «ышанысһыҙ» батша армияһы офицеры һәм большевик|ссылка= http://agidel-rb.ru/assets/files/arxiv/2013/agidel-2-2013.pdf|язык = |издание = [[Ағиҙел (журнал)|Ағиҙел]]|тип = |год= 2013|том = |номер= 2|страницы= 168—172|doi= |issn=}}

[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:СССР инженерҙары]]
[[Категория:СССР энергетиктары]]
[[Категория:Бауман исемендәге Мәскәү дәүләт техник университетын тамамлаусылар]]</text>
      <sha1>gjb50rz6361vag69tq4l6wubi7c9ahb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абдуллин Рәүеф Әхәт улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>108607</id>
    <revision>
      <id>1149441</id>
      <parentid>902416</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:13:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8838" xml:space="preserve">{{Однофамильцы|Абдуллин}}
{{Ук}}
'''Абдуллин Рәүеф Әхәт улы''' ([[21 май]] [[1935 йыл]]) — ғалим-нефтсе, йәмәғәт эшмәкәре. Техник фәндәр кандидаты (1971), Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (1995). Өфө нефть институтын тамамлағандан һуң (1957), оҙаҡ йылдар СССР-ҙың нефть һәм газ сәнәғәте предприятиеларында эшләй.

== Биографияһы ==
Рәүеф Әхәт (Ғәбделәхәт) улы Абдуллин 1935 йылдың 21 майында БАССР-ҙың [[Ейәнсура районы]] [[Башҡорт Үргене]] ауылында тыуған.

1951 йылда Үрген урта мәктәбен тамамлай һәм Өфө нефть институтына уҡырға инә.
 
1957 йылда институтты тамамлағас, Үзбәк ССР-ына нефть һәм газ табыу идаралығына эшкә ебәрелә.

1965 йылға тиклем «Бохара нефть һәм газ тресы»нда баш инженер булып эшләй. 1964 йылда был эш менән бәйле булған тема буйынса кандидатлыҡ диссертацияһын яҡлай.

1965 йылдан Мәскәүҙә нефть сәнәғәте министрлығы системаһында өлкән инженер булып эшләй.

1975 йылдан Фән һәм техника буйынса дәүләт комитетында эшләй.

1981—1985 йылдарҙа Германия Демократик Республикаһында була.

1985 йылдан алып Мәскәүҙәге И. М. Губкин исемендәге Рәсәй нефть һәм газ университетында нефть һәм газ сығарыу сәнәғәтендә сит илдәр тәжрибәһен өйрәнеү һәм дөйөмләштереү буйынса ғилми-тикшеренеү лабораторияһы мөдире, ғилми етәксеһе&lt;ref&gt;НИК «Башкирская энциклопедия»&lt;/ref&gt;

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* «Башҡортостан» Мәскәү йәмғиәте советы рәйесе (1991—2002)
* Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы) башҡарма комитетының бюро ағзаһы (1995—2002)

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (1995)

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин заманында указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән. Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. Нәжметдиндән 7 бала араһында ике ул тыуған, Камал менән Фәтих. Камалдан Фуат һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фуат Камал улынан билдәле композитор Байрас Абдуллин, Сәләхетдиндең ейәне Мәжит Вәлетдин улынан күренекле йырсы Венер Абдуллин тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны Камила менән Мөхәммәт тигән балалар тапҡан.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург Азат Абдуллин (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнәнең ҡыҙы.

Өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, рус телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, Әхәт, Маһисәрүәр тыуған.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин менән Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;.
 

=== Сәләхетдин ахун вариҫы Ғәбделәхәт (һоҡланғыс тормош башы, трагик аҙағы) ===
Ғәбделәхәт 1900 йылда Сәләхетдиндең дүртенсе ҡатыны Фатиманан тыуған, «Ҡаруанһарай»ҙа белем алған.

1920 йылда Ғәбделәхәт Биктимер ауылы татар муллаһының мәғрифәтле сибәр ҡыҙы Орҡояға өйләнгән. Улар икәүләп Этбаҡ (Башҡорт Үргене) мәҙрәсәһендә мөғәллим булып эшләгән. Көндөҙ Орҡоя ҡыҙ балаларҙы уҡытһа, кистәрен йәш ҡатындарға белем биргән. Ул ҡатындарға хәреф танытып ҡына ҡалмаған, ҡул эштәренә: шәл бәйләргә, тегенергә өйрәткән. Орҡоя үҙе яҡшы тегенсе булған һәм Үрген ауылына тәүге «Зингер» теген машинаһын килтергән.

Сәләхетдин ахун вафат булғандан һуң Ғәбделәхәт тыуған ауылында мулла булған.

Колхоздар төҙөлөшө башланғас, уҡымышлы Ғәбделәхәт иҫәпсе итеп тәғәйенләнгән. Ҡыҙылдар уның бар мөлкәтен тартып алған. Әсәһе, зирәк һәм аҡыллы Фатима улының, «Ҡаруанһарай»ҙа уҡығанда ҡыҙылдар яҡлы булып йөрөгән ҡағыҙҙарын күрһәтеп, язанан ҡотҡарып алып ҡалған.

1937 йылда «Инәк» («Карлица») совхозы төҙөлгән, Ғәбделәхәт 1941 йылдың октябренә тиклем шул совхозда бухгалтер вазифаһын башҡарған. Тикшереү барышында Һарыҡташ базаһына ярты ҡапсыҡ он барып етмәгәне асыҡланған.
18 йәшлек ҡыҙ, келәт мөдире, һәм бухгалтер Ғәбделәхәт ҡулға алынған. Уларҙы Иҫәнғолда оҙаҡ тотмай Йылайырға оҙатҡандар.

Ғәбделәхәттең әсәһе Фатима, ейәне Әсғәт менән, Йылайырға йәйәүләп улын күрергә барған. Яҙмыш микән, ике сәғәткә һуңлай улар, әсирҙәрҙе Өфөгә алып китеп өлгөргән булалар. Тикшереү барышында келәт мөдирен аҡлайҙар һәм иреккә сығаралар, ә Ғәбделәхәт 1942 йылда төрмәлә үлә&lt;ref&gt;Абдуллин Илшат Нәжип улы. Абдуллиндар ғаиләһе тарихы&lt;/ref&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/243-abdullin-r-ef-kh-t-uly}}{{V|17|05|2019}}
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf ]

[[Категория:Техник фәндәр кандидаттары]]</text>
      <sha1>pt9fbafputpvdkh5a9suomxkr701x6r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149451</id>
      <parentid>1149441</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:54:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8975" xml:space="preserve">{{Однофамильцы|Абдуллин}}
{{Ук}}
'''Абдуллин Рәүеф Әхәт улы''' ([[21 май]] [[1935 йыл]]) — ғалим-нефтсе, йәмәғәт эшмәкәре. Техник фәндәр кандидаты (1971), Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (1995). Өфө нефть институтын тамамлағандан һуң (1957), оҙаҡ йылдар СССР-ҙың нефть һәм газ сәнәғәте предприятиеларында эшләй.

== Биографияһы ==
Рәүеф Әхәт (Ғәбделәхәт) улы Абдуллин 1935 йылдың 21 майында БАССР-ҙың [[Ейәнсура районы]] [[Башҡорт Үргене]] ауылында тыуған.

1951 йылда Үрген урта мәктәбен тамамлай һәм Өфө нефть институтына уҡырға инә.
 
1957 йылда институтты тамамлағас, Үзбәк ССР-ына нефть һәм газ табыу идаралығына эшкә ебәрелә.

1965 йылға тиклем «Бохара нефть һәм газ тресы»нда баш инженер булып эшләй. 1964 йылда был эш менән бәйле булған тема буйынса кандидатлыҡ диссертацияһын яҡлай.

1965 йылдан Мәскәүҙә нефть сәнәғәте министрлығы системаһында өлкән инженер булып эшләй.

1975 йылдан Фән һәм техника буйынса дәүләт комитетында эшләй.

1981—1985 йылдарҙа Германия Демократик Республикаһында була.

1985 йылдан алып Мәскәүҙәге И. М. Губкин исемендәге Рәсәй нефть һәм газ университетында нефть һәм газ сығарыу сәнәғәтендә сит илдәр тәжрибәһен өйрәнеү һәм дөйөмләштереү буйынса ғилми-тикшеренеү лабораторияһы мөдире, ғилми етәксеһе&lt;ref&gt;НИК «Башкирская энциклопедия»&lt;/ref&gt;

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* «Башҡортостан» Мәскәү йәмғиәте советы рәйесе (1991—2002)
* Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы) башҡарма комитетының бюро ағзаһы (1995—2002)

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының почётлы нефтсеһе (1995)

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин заманында указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән. Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. Нәжметдиндән 7 бала араһында ике ул тыуған, Камал менән Фәтих. Камалдан Фуат һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фуат Камал улынан билдәле композитор Байрас Абдуллин, Сәләхетдиндең ейәне Мәжит Вәлетдин улынан күренекле йырсы Венер Абдуллин тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны Камила менән Мөхәммәт тигән балалар тапҡан.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург Азат Абдуллин (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнәнең ҡыҙы.

Өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, рус телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, Әхәт, Маһисәрүәр тыуған.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин менән Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;.
 

=== Сәләхетдин ахун вариҫы Ғәбделәхәт (һоҡланғыс тормош башы, трагик аҙағы) ===
Ғәбделәхәт 1900 йылда Сәләхетдиндең дүртенсе ҡатыны Фатиманан тыуған, «Ҡаруанһарай»ҙа белем алған.

1920 йылда Ғәбделәхәт Биктимер ауылы татар муллаһының мәғрифәтле сибәр ҡыҙы Орҡояға өйләнгән. Улар икәүләп Этбаҡ (Башҡорт Үргене) мәҙрәсәһендә мөғәллим булып эшләгән. Көндөҙ Орҡоя ҡыҙ балаларҙы уҡытһа, кистәрен йәш ҡатындарға белем биргән. Ул ҡатындарға хәреф танытып ҡына ҡалмаған, ҡул эштәренә: шәл бәйләргә, тегенергә өйрәткән. Орҡоя үҙе яҡшы тегенсе булған һәм Үрген ауылына тәүге «Зингер» теген машинаһын килтергән.

Сәләхетдин ахун вафат булғандан һуң Ғәбделәхәт тыуған ауылында мулла булған.

Колхоздар төҙөлөшө башланғас, уҡымышлы Ғәбделәхәт иҫәпсе итеп тәғәйенләнгән. Ҡыҙылдар уның бар мөлкәтен тартып алған. Әсәһе, зирәк һәм аҡыллы Фатима улының, «Ҡаруанһарай»ҙа уҡығанда ҡыҙылдар яҡлы булып йөрөгән ҡағыҙҙарын күрһәтеп, язанан ҡотҡарып алып ҡалған.

1937 йылда «Инәк» («Карлица») совхозы төҙөлгән, Ғәбделәхәт 1941 йылдың октябренә тиклем шул совхозда бухгалтер вазифаһын башҡарған. Тикшереү барышында Һарыҡташ базаһына ярты ҡапсыҡ он барып етмәгәне асыҡланған.
18 йәшлек ҡыҙ, келәт мөдире, һәм бухгалтер Ғәбделәхәт ҡулға алынған. Уларҙы Иҫәнғолда оҙаҡ тотмай Йылайырға оҙатҡандар.

Ғәбделәхәттең әсәһе Фатима, ейәне Әсғәт менән, Йылайырға йәйәүләп улын күрергә барған. Яҙмыш микән, ике сәғәткә һуңлай улар, әсирҙәрҙе Өфөгә алып китеп өлгөргән булалар. Тикшереү барышында келәт мөдирен аҡлайҙар һәм иреккә сығаралар, ә Ғәбделәхәт 1942 йылда төрмәлә үлә&lt;ref&gt;Абдуллин Илшат Нәжип улы. Абдуллиндар ғаиләһе тарихы&lt;/ref&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/243-abdullin-r-ef-kh-t-uly}}{{V|17|05|2019}}
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf  Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]

[[Категория:Техник фәндәр кандидаттары]]</text>
      <sha1>kilk0ehvmyhqwwmcaynqnfjmqnsn7h3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Амангилдина Римма Зәйнетдин ҡыҙы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>109000</id>
    <revision>
      <id>1149387</id>
      <parentid>1145741</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:21:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3409" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{ФШ|Амангилдина}}
'''Амангилдина Римма Зәйнетдин ҡыҙы''' ([[1 апрель]] [[1972  йыл]]) — [[йыр]]сы. 1993 йылдан хәҙерге [[Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы]]ның артист-вокалсыһы. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2012).

== Биографияһы ==
Римма Зәйнетдин ҡыҙы Амангилдина 1972 йылдың 1 апрелендә [[Башҡорт АССР-ы]]ның&lt;ref&gt; [[1992 йыл]]дан [[Башҡортостан Республикаһы]]&lt;/ref&gt;[[Әбйәлил районы]] [[Хәлил (Әбйәлил районы)|Хәлил]] ауылында тыуған.

[[1993 йыл]]да — [[Өфө сәнғәт училищеһы]]н ([[Сәғитова Фәрзәнә Фәтҡулла ҡыҙы|Ф. Ф. Сәғитова]] класы), [[1995 йыл]]да [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]]н тамамлай.

Хеҙмәт юлын [[1993 йыл]]да Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһында башлай һәм шунда дауам итә. Оҙаҡ ваҡыт «Йәдкәр» фольклор төркөмөндә эшләй.

== Вокал партиялары ==
[[Башҡорт халыҡ йырҙары]] «[[Зәлифәкәй (йыр)|Зәлифәкәй]]», «Сәлимәкәй», «Һырдарья», «Түңәрәккәй күл», «Уйнат гармундарыңды»; [[Әхмәтов Хөсәйен Фәйзулла улы|Хөсйен Әхмәтов]], [[Исмәғилев Заһир Ғариф улы|Заһир Исмәғилев]], [[Таһир Кәримов]], [[Низаметдинов Салауат Әхмәҙи улы|Салауат Низаметдинов]], [[Нариман Сабитов]], [[Сәхәүетдинова Руза Хәйҙәр ҡыҙы|Роза Сәхәүетдинова]], [[Артур Туҡтағолов]] һәм башҡа авторҙарҙың йырҙарын һәм романстарын башҡара.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2012)
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2006)

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|82495}}{{V|29|03|2022}} 
* [https://vk.com/id274396637 Бәйләнештә социаль селтәрендә шәхси бите]
* [http://bashgf.ru/index.php?pg=persone_full&amp;persons_id=7 Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт Дәүләт Филармонияһы сайтында биографияһы]

[[Категория:Өфө дәүләт сәнғәт институтын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡортостан юғары уҡыу йорттарын тамамлаусылар]]
[[Категория:Алфавит буйынса йырсылар]]
[[Категория:Башҡортостандың халыҡ артистары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]</text>
      <sha1>pyiunmbfkv78xt5tuiqqlvg34jnhisl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хәбибуллин</title>
    <ns>0</ns>
    <id>110458</id>
    <revision>
      <id>1149400</id>
      <parentid>630982</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T18:18:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3276" xml:space="preserve">'''Хәбибуллин''' — ир-ат фамилияһы. Әбсәләм исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Хәбибуллина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Хәбибуллин Ғабдрахман Сөләймән улы]] ([[7 ғинуар]] [[1903 йыл]] — [[19 сентябрь]] [[1969 йыл]]) — [[башҡорттар|башҡорт]] [[опера]] йырсыһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1942) һәм РСФСР-ҙың (1949) атҡаҙанған, Башҡорт АССР-ының (1947) һәм РСФСР-ҙың халыҡ артисы (1955).
* [[Хәбибуллин Руслан Әмин улы]]  ([[27 март]] [[1966 йыл]]) — [[опера]] йырсыһы. 1994 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]] солисы, бер үк ваҡытта 2008 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2008) һәм [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы]] (2002). [[Ғәзиз Әлмөхәмәтов]] исемендәге Асыҡ республика вокалистар конкурсы лауреаты (Өфө, 1997).
* [[Хәбибуллин Мөбәрәкша Сафиулла улы]]  ([[23 апрель]] [[1917 йыл]] — [[9 ноябрь]] [[1997 йыл]] — нефтсе. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966).

----
* [[Хәбибуллина Гөлсөм Инсаф ҡыҙы]] ([[5 март]] [[1943]] — [[22 декабрь]] [[2016]]) — эстрада артисы, [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған (1977) һәм халыҡ (1987) артисы.
* [[Хәбибуллина Рабиға Хисмәт ҡыҙы]]  ([[1914 йыл]] — [[1979 йыл]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] хужалыҡ, дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре. КПСС-тың Туймазы райкомының икенсе, беренсе секретары, Башҡорт АССР-ының социаль тәьминәт министры.
* [[Хәбибуллина Айгөл Рәфҡәт ҡыҙы]]  (4 ноябрь 1973, Ишембай ҡалаһы) ― этнограф. Доцент, тарих фәндәре докторы (2011), профессор (2012)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|50384}}&lt;/ref&gt;.
* [[Хәбибуллин Равмер Хәсән улы]] ([[10 июль]] [[1933 йыл]] — [[31 август]] [[2011 йыл]]) — [[СССР|совет]] хужалыҡ һәм партия эшмәкәре, [[1987]]—[[1990]] йылдарҙа [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты]]ның беренсе секретары.
 
{{Фамилиялаштар исемлеге}}

[[Категория:Алфавит буйынса күп мәғәнәле төшөнсә биттәре]]
[[Категория:Фамилиялаштар исемлеге булған биттәр]]</text>
      <sha1>4ufb292pxq3muzeuwy76j7s1yvrfk5g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Атнағолов Сәләхетдин Саҙрый улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>111960</id>
    <revision>
      <id>1149429</id>
      <parentid>1116176</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:37:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8217" xml:space="preserve">{{Государственный деятель
 |имя                  = Сәләхетдин Саҙрый улы Атнағолов
 |оригинал имени      = 
 |имя при рождении    = 
 |изображение          = 
 |ширина              = 
 |описание изображения = 
 |род деятельности    = 
 |дата рождения        = 1893
 |место рождения      = {{Тыуған урыны|Өфө  губернаһы}}, [[Бәләбәй өйәҙе]], [[Һыуыҡҡул (Йәрмәкәй районы)|Һыуыҡҡул]] ауылы&lt;ref&gt;Хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһын]]ың {{Тыуған урыны|Йәрмәкәй районы}}.&lt;/ref&gt;)
 |гражданство          = [[СССР]]
 |подданство          = [[Рәсәй  империяһы]]
 |дата смерти          = 16.08.1937
 |место смерти        = билдәһеҙ
 |награды и премии    = 
 |партия              = Левых социалистов-революционеров (интернационалистов) (с 1917 года), РКП(б) (1919—1935)
 |автограф            = 
 |сайт                = 
 |викисклад            = 
}}

'''Сәләхетдин Саҙрый улы Атнағолов''' ([[1893]]—[[1937]]&lt;ref&gt;По другим данным в 1938 году.&lt;/ref&gt;) — [[Башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре, яҙыусы.

== Биографияһы ==
Сәләхетдин Саҙрый улы Атнағолов 1893 йылда [[Өфө губернаһы]] [[Бәләбәй өйәҙе]] (хәҙерге [[Башҡортостан]]дың [[Йәрмәкәй районы]]) [[Һыуыҡҡул (Йәрмәкәй районы)|Һыуыҡҡул]] ауылында тыуған. Милләте буйынса [[башҡорт]]&lt;ref&gt;[http://lists.memo.ru/index1.htm Книга Памяти жертв политических репрессий. Казань, 2000. Т. 1.]&lt;/ref&gt;.

1916 йылда [[Ғәлиә мәҙрәсәһе]]н тамамлай һәм шунда уҡ мөғәллим булып эшләй башлай. Шул уҡ ваҡытта «Ирек», «Безнен юл» гәзиттәренең мөхәрире була. 1917 йылдың авгусында [[Өфө]]лә үткән [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|Бөтә башҡорт сьезы]] эшендә ҡатнаша.

1917 йылдың авгусынан 1918 йылдың ноябренә тиклем [[Башҡорт үҙәк шураһы]] ағзаһы, ә 1917 йылдың декабренән 1918 йылдың июненә тиклем уның рәйесе була. Сәләхетдин Саҙрый улы менән [[Зәки Вәлиди]] [[Башҡорт милли хәрәкәте]]нең дөйөм мосолмандар хәрәкәтендә баҫылып ҡалмауына ҡаршы көрәшкән иң күренекле башҡорт лидерҙары булып һанала&lt;ref&gt;[http://vostokoved.academic.ru/61/%D0%90%D0%A2%D0%9D%D0%90%D0%93%D0%A3%D0%9B%D0%9E%D0%92%2C_%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%85_%D0%A1%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87 Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов — жертв политического террора в советский период (1917—1991). — С.-Пб.: Петербургское Востоковедение. Я. В. Васильков, М. Ю. Сорокина. 2003.]&lt;/ref&gt;.

1917 йылдың ноябренән 1918 йылдың декабренә тиклем — эске Рәсәй һәм Себер төрки-татар мосолмандарының Милли йыйылышы секретары, 1918 йылдың ғинуарынан — Урал-Волга штатын булдырыу Коллегияһының казначейы һәм секретары. Ошо йылдың апреленән июненә тиклем Өфө губерна Халыҡ комиссарҙары советының Татар-Башҡорт комиссариаты хеҙмәткәре.

1919 йылдың мартынан апреленә тиклем — мосолман коммунистарының Өфө губерна бюроһы рәйесе һәм Татар-башҡорт коммунистары үҙәк бюроһының ағзаһы. 1919 йылдың йәйенән Мәскәүҙә эшләй. РКП(б) Үҙәк комитеты ҡарамағындағы Көнсығыш халыҡтары коммунистик ойошмаһының үҙәк бюроһы ағзаһы, «Кызыл яу» гәзите мөхәррире була. 1920 йылда Татар Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы профсоюздар советының мәҙәниәт бүлеге мөдире.
1922 йылда «Эшсе», 1925 йылда «Кызыл Татарстан» гәзиттәре мөхәррире һәм Татар дәүләт нәшриәтенең баш мөхәррире була.
1927—1929 йылдарҙа Татар Автономиялы Совет Социалистик Республикаһының халыҡ мәғрифы комиссариатының Академик үҙәге рәйесе, ә 1933—1935 йылдарҙа — Татар педагогия институтының преподавателе.

1936 йылда репрессия ҡорбаны була һәм атыуға хөкөм ителә. 1956 йылда реабилитациялана.

== Ғаиләһе ==
Балалары: Сәскә Сәләх ҡыҙы Мостафина — математик, Гөлкәй Сәләх ҡыҙы Ғатина, Вил Сәләх улы Мостафин — шағир һәм математик.

==Фәнни һәм ижади эшмәкәрлеге ==
Фәнни хеҙмәттәре Башҡортостан тарихын һәм татар телен  өйрәнеүгә арналған. Большевиктар позицияһынан сығып, М. Х. Солтан-Ғәлиевтең  мосолман милли-коммунизмын тәнҡитләй. 
1925 йылда сыҡҡан «Йәш шахтёр», 1927 йылдағы «Гарантияланған мөхәббәт», 1928 йылда баҫылған  «Ҡаф тауы артында»  һәм башҡа китаптар автороы.

=== Фәнни хеҙмәттәре ===
* [https://www.prlib.ru/item/722743 Башкирия. — Москва; Ленинград: Государственное издательство, 1925. — 122 с.]
* Правила орфографии татарского литературного языка. Казань, 1934 (совм. с Г. Х. Алпаровым, Ш. Рамазановым)
* Soltangaliefchelken tarikhi tamrlary (Ист. корни султангалиевщины) // Kontr-Revolutsion Soltangaliefchelkke Karshy. Kazan, 1930. S. 35-40.

== Әҙәбиәт ==
* ''Глухов М.'' Атнагулов Салах Садриевич //Возвращённые имена. Казань, 1990.
* ''Султанбеков Б.'' Кровавый след операции «Новаторы» // Страницы секретных архивов. Казань, 1994.

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

== Һылтанмалар ==
* [http://башкирская-энциклопедия.рф/index.php/prosmotr/2-statya/9214-atnagulov-salakhetdin-sadri-e-evich ''Каримова И. Г.'' Атнагулов Салахетдин Садриевич.//Статья в Башкирской энциклопедии.]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Ғәлиә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:Башҡорт мәркәз шураһы ағзалары]]</text>
      <sha1>jvei8emz2xoly3q8urzlxxemrnkr01i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алёхин Тихон Егорович</title>
    <ns>0</ns>
    <id>123519</id>
    <revision>
      <id>1149373</id>
      <parentid>1050113</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:47:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4258" xml:space="preserve">{{Шәхес
 |имя                  = Тихон Егорович Алёхин
 |оригинал имени       = 
 |изображение          = 
 |ширина               = 150 px
 |описание изображения = 
 |имя при рождении     = 
 |род деятельности     = 
 |дата рождения        = 21.05.1913
 |место рождения       = {{ТУ|Өфө губернаһы|Өфө губернаһында}} [[Стәрлетамаҡ өйәҙе]]&lt;ref&gt;хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]ның {{ТУ|Дәүләкән районы|Дәүләкән районында}}&lt;/ref&gt; Ждановка ауылы
 |гражданство          = {{USSR}}
 |подданство           = 
 |дата смерти          = 27.05.1970
 |место смерти         = [[Башҡорт АССР-ы]] {{ВБУ|Өфө}} ҡалаһы
 |отец                 = 
 |мать                 = 
 |супруг               = 
 |супруга              = 
 |дети                 = 
 |награды и премии     = {{{!}} style=&quot;background:transparent&quot;
{{!}}{{Медаль Серп и Молот|1948}} 
{{!}}}
{{{!}} style=&quot;background:transparent&quot; 
{{!}} {{Орден Ленина}} 
{{!}}}
 |сайт                 = 
 |викисклад            = 
}}
{{ФШ|Алёхин}}
'''Алёхин Тихон Егорович''' ([[21 май]] [[1913 йыл]] — [[27 май]] [[1970 йыл]]) — трактор бригадаһы бригадиры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).

== Биографияһы ==
Тихон Егорович Алёхин 1913 йылдың 21 майында Өфө губернаһы Стәрлетамаҡ өйәҙе&lt;ref&gt;хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Дәүләкән районы]]&lt;/ref&gt; Ждановка ауылында тыуған. 

СССР-ҙың III саҡырылыш Юғары Советы депутаты (1950—1954).

[[1970 йыл]]да вафат була.

== Наградалары ==
* [//ru.wikipedia.org/wiki/Герой_Социалистического_Труда Социалистик Хеҙмәт Геройы] ([//ru.wikipedia.org/wiki/1948 1948]).

== Шулай уҡ ҡара ==
* [[Башҡортостандың Социалистик Хеҙмәт Геройҙары]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
[[Файл:Hero_of_Socialist_Labor_medal.png|31x31пкс]]&lt;div class=&quot;cx-overlay&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-spinner&quot;&gt;&lt;div class=&quot;bounce1&quot;&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;bounce2&quot;&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;bounce3&quot;&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; [http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=14745 Алёхин Тихон Егорович]&lt;span id=&quot;cxmwIA&quot; tabindex=&quot;0&quot;&gt;.&lt;/span&gt; &lt;span id=&quot;cxmwIA&quot; tabindex=&quot;0&quot;&gt; «&lt;/span&gt;[[Ил Геройҙары (сайт)|Ил Геройҙары]] &lt;span id=&quot;cxmwIA&quot; tabindex=&quot;0&quot;&gt;» сайты.&lt;/span&gt;
* ''Каримова И. Г.'' [http://www.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/component/content/article/2-statya/9629-aljokhin-tikhon-egorovich Алёхин Тихон Егорович] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160407162424/http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/2-statya/9629-aljokhin-tikhon-egorovich |date=2016-04-07 }} // [http://www.башкирская-энциклопедия.рф/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200122002035/https://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/ |date=2020-01-22 }}[[Башҡорт энциклопедияһы]] —&amp;#x20; Өфө: [[«Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы]], 2013. — ISBN 978-5-88185-143-9.&lt;div class=&quot;cx-overlay&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-spinner&quot;&gt;&lt;div class=&quot;bounce1&quot;&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;bounce2&quot;&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;bounce3&quot;&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
* http://www.bashinform.ru/news/552486-segodnya-ispolnyaetsya-100-let-so-dnya-rozhdeniya-geroya-sotsialisticheskogo-truda-tikhona-alekhina/


[[Категория:3-сө саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]</text>
      <sha1>dbi606kski9z2mztnkr4obobbeikix9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алиев Гейдар Алирза улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>127897</id>
    <revision>
      <id>1149350</id>
      <parentid>1063330</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:39:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23920" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{ФШ|Алиев}}
'''Алиев Гейдар Алирза улы''' ('''Алиев Гейдар Алирза оглы''', {{lang-az|Heydər Əlirza oğlu Əliyev}}; [[10 май]] [[1923 йыл]] — [[12 декабрь]] [[2003 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Әзербайжан]]дың [[дәүләт]] һәм [[КПСС|партия]] эшмәкәре, [[Сәйәсәт|сәйәсмән]]. [[1993]] — [[2003]] йылдарҙа Әзербайжан Президенты. Ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] ([[1979]], [[1983]]).

[[1966]]—[[1969]] йылдарҙа Әзербайжан ССР-ы Министрҙар Советы ҡарамағындағы Дәүләт именлеге комитеты (КГБ) рәйесе, [[1969]]—[[1982]] йылдарҙа Әзербайжан ССР-ы Коммунистар партияһы Үҙәк Комитетының 1-се секретары, [[1982 йыл]]дан КПСС Үҙәк Комитетының Политбюро ағзаһы, СССР Министрҙар Советы рәйесенең беренсе урынбаҫары, генерал-майор&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2012/09/120906_us_ambassador_bows_to_aliyev.shtml Посол США перед памятником Алиеву: был ли поклон?]&lt;/ref&gt;. [[1987 йыл]]да биләгән вазифаһынан отставкаға китә. [[1990 йыл]]дың июлендә Әзербайжанға ҡайтҡас, башта Әзербайжан ССР-ы Юғары Советы депутаты, Нахичеван Автономиялы Республикаһының Юғары Милли Мәжлесе рәйесе ([[1991]]—[[1993]]), артабан Әзербайжан Президенты итеп һайлана ([[1993]]—[[2003]]).

1993 йылда Гейдар Алиев власҡа килгәндән һуң илдә сәйәси тотороҡлоҡ урынлаша&lt;ref&gt;{{книга
 |автор         = Svante E. Cornell.
 |заглавие      = Azerbaijan Since Independence
 |издательство  = M.E. Sharpe
 |год           = 2010 
 |страниц       = 485
 |страницы      = 103
 |isbn          = 0765630044, 9780765630049
}} &lt;blockquote&gt;Heydar Aliyev personified stability in Azerbaijan, and no one wanted instability.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;.
Әзербайжанда Гейдар Алиев урынлаштырған режим [[Диктатура|диктатор]]&lt;ref name=&quot;HansSlomp&quot;&gt;''Hans Slomp''. Europe, A Political Profile: An American Companion to European Politics: An American Companion to European Politics. ABC-CLIO, 2011. ISBN 0-313-39181-5, 9780313391811. P.672&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;FranCoise&quot;&gt;''FranCoise Companjen, Laszlo Maracz, Lia Versteegh''. Exploring the Caucasus in the 21st Century: Essays on Culture, History and Politics in a Dynamic Context. Amsterdam University Press, 2011. ISBN 90-8964-183-1, 9789089641830. P.121&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Goltz&quot;&gt;''Thomas Goltz''. Azerbaijan Diary: A Rogue Reporter’s Adventures in an Oil-Rich, War-Torn, Post-Soviet Republic. M.E. Sharpe, 1999. ISBN 0-7656-0244-X, 9780765602442. P.66&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Precht&quot;&gt;''Elisabeth Precht''. [https://www.scribd.com/doc/100602961/Azerbaijan-in-the-shadow-of-dictatorship Azerbaijan In the Shadow of a Dictatorship] //Jarl Hjalmarson Foundation, 2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.contact.az/docs/2013/Social/020900027838ru.htm#.UtM0-rS4vO8 В турецком учебнике Гейдар Алиев представлен как диктатор] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170820044228/http://www.contact.az/docs/2013/Social/020900027838ru.htm#.UtM0-rS4vO8 |date=2017-08-20 }} // Сontact.az. 2013 Февраль 09 «''В изданной в Турции учебнике „Конституционное права“ для студентов университетов бывший президент Азербайджана Гейдар Алиев назван „диктатором“''»&lt;/ref&gt;
йәки авторитар]]&lt;ref&gt;Svante E. Cornell [http://www.cacianalyst.org/Publications/Cornell_JoD.htm Democratization Falters in Azerbaijan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110522191010/http://www.cacianalyst.org/Publications/Cornell_JoD.htm |date=2011-05-22 }} // Journal of Democracy 12.2 (2001) 118—131&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www2.rsuh.ru/article.html?id=245253 Борисов Николай Александрович] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140113083416/http://www2.rsuh.ru/article.html?id=245253 |date=2014-01-13 }}. Институционализация института президентства и перспективы консолидации политических режимов на постсоветском пространстве // «Полития».-2011.-№ 4(63).-С.93-103. «''И хотя эта гипотеза ещё нуждается в дополнительной проверке, уместно предположить, что в этих государствах состоялась авторитарная консолидация, причем важнейшим её фактором был институт президентства и сами личности президентов (Сапармурат Ниязов, Эмомали Рахмон, Нурсултан Назарбаев, Гейдар Алиев)''»&lt;/ref&gt;
һәм репрессив тип характерлана.&lt;ref name=&quot;britannica&quot;&gt;Энциклопедия Британника. Статья: [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/15431/Heydar-Aliyev Heydar Aliyev].&lt;blockquote&gt;Azerbaijani politician who, was one of the most powerful men in Azerbaijan for more than 30 years, as deputy chairman (1964-67) and chairman (1967-69) of the regional KGB, as secretary (1969-87) of the Communist Party of Azerbaijan, and from 1993 as the repressive and autocratic president of independent Azerbaijan.&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt; 

== Биографияһы ==
Гейдар Алиев 1923 йылдың 10 майында [[Нахчиван]] ҡалаһында тыуған. Уларҙың йорто [[Пушкин Александр Сергеевич|Пушкин урамында]] урынлашҡан була, был тирәне халыҡта «Пушкин шишмәһе» тип йөрөткәндәр&lt;ref&gt;[http://lib.aliyev-heritage.org/ru/8191391.html Речь Президента Азербайджана Гейдара Алиева на церемонии открытия памятника гениальному русскому поэту А. С. Пушкину — 9 апреля 2000 года] &lt;blockquote&gt;{{oq|ru|
В Нахчыване, - я знаю это с детских лет, - еще в то время, в 1899 году одну из самых протяженных улиц, то есть широкий проспект, который проходит, можно сказать, через весь Нахчыван, назвали именем Пушкина. Судьбе было угодно, чтобы я родился в Нахчыване именно на этой улице. В детстве мы называли её улицей Пушкина, однако почему-то, - возможно, наши ученые знают это лучше, - её называли не улицей, а Пушкинским ручьем. На Пушкинском ручье прошло мое детство. Но в детстве я не знал, кто такой Пушкин. Просто, было известно, что он жил в сердце всего населения Нахчывана, в ряде случаев стихийно. Однако во время учебы в школе, ознакомившись с произведениями, стихами Пушкина, я понял, почему один из самых широких проспектов такого небольшого города, как Нахчыван, назвали именем Пушкина.}}&lt;/blockquote&gt;&lt;/ref&gt;. Уның атаһы тимер юлда эшләй&lt;!-- Существует версия, что семья Алиевых имеет [[курды|курдское]] происхождения&lt;ref&gt;{{cite news |title=Азия |publisher=Журнал «Власть» |url=http://www.kommersant.ru/doc.aspx?fromsearch=d9188013-9abd-4f37-ae27-5a124a216cb2&amp;docsid=406118 |date=25.08.2003}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.labyrinth.ru/content/card.asp?cardid=27504 |title=Алиев Гейдар Али Рза оглу |publisher=База данных «Лабиринт» }}&lt;/ref&gt;.--&gt;Гейдар ғаиләләге һигеҙ бала араһында дүртенсеһе була. Алиевтар сығышы менән Әрмәнстанда йәшәгән әзербайжандар,&lt;ref&gt;
* {{статья |заглавие = Бои в Сисиане под руководством Андраника против турок и азербайджанцев (август-сентябрь 1918 г.)|автор=А. Г. Симонян |издание=Вестник Ереванского университета /Общ. Науки/ |место=Ер. |страницы=36 |год=2005 |выпуск= |номер=2 (116)}} ''Прибыв в Сисианский район, Андраник со своими силами попытался утихомирить разбушевавшихся азербайджанцев. Несмотря на все попытки армянской стороны убедить их подчиниться решениям Центрального национального совета Зангезура и прекратить междоусобную войну, азербайджанцы продолжали свои вражеские действия. В этой ситуации по решению Андраника были захвачены наиболее агрессивные '''азербайджанские сёла''' Агуди, Вагуди, '''Джомартлу''', Ортакюз, Аравус, Урут и оттуда изгнаны вооруженные формирования мусаватистов.''
Этнический состав населения Джомартли зафиксирован в различных статистических материалах, где указывается, что оно населено татарами (то есть азербайджанцами).
* {{книга
|автор        =  
|заглавие     = Кавказский календарь на 1910 год. Часть 1
|место =Тифлис
|том    =
|год          = 
|страницы     = 240
|isbn         = 
}} ''Джамартлу, сел. Елисаветп. Зангезурск. 400 жит. 1908 г. Татары.''
* {{книга
|автор        =  
|заглавие     = Кавказский календарь на 1912 год. Отдел статистический
|место =Тифлис
|том    =
|год          = 
|страницы     = 149
|isbn         = 
}} ''Джамарлу с., Елис., Занг., тр.. 381 жит.''
* {{книга
|автор        =  
|заглавие     = Кавказский календарь на 1915 год. Отдел статистический
|место =Тифлис
|том    =
|год          = 
|страницы     = 120
|isbn         = 
}} ''Джомартлу с., Елис., Занг., тр.. 405 жит.''
* {{книга
|автор        =  
|заглавие     = Памятная книжка Елисаветпольской губернии на 1910 год. Отдел IV
|место =Елисаветполь
|том    =
|год          = 
|страницы     = 90
|isbn         = 
}} ''(там указано 292 жителя, все татары-мусульмане — прим.)''
&lt;/ref&gt; Зангезур өйәҙенә (һуңыраҡ Сисиан районы) ҡараған Джомартли ауылынан (хәҙер ул Әрмәнстандың Сюник өлкәһе Танаат ауылы). Гейдар тыуған ваҡытта Алиевтар Нахчиванға күсенгән була&lt;ref&gt;{{книга
|автор        =  Thomas de Waal 
|заглавие     = Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War 
|издательство =  New York University Press
|год          = 2004
|страницы     = 306, прим. 7
|isbn         = 0-8147-1944-9, 0-8147-1945-7
}}{{oq|ru|Some maintain that Heidar Aliev was actually born in Armenia in 1921, not in Nakhichevan in 1923. His younger brother, Jalal Aliev, interviewed on 4 November 2000, said that the Aliev family came from the village of Jomartly in Zangezur but had moved to Nakhichevan by the time Heidar was born.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ахундова&quot;&gt;{{книга
|автор        =  Э. Ахундова
|заглавие     = Гейдар Алиев. Личность и эпоха. Часть 1 
|издательство =  Озан
|место =Баку
|год          = 2007
|страницы     = 19-29
|isbn         = 
}}&lt;/ref&gt;. Атаһы яғынан оләсәһе сығышы менән Уруд ауылынан була (хәҙер [[Әрмәнстан]]дағы Воротан ауылы)&lt;ref name=&quot;Ахундова&quot;/&gt;. Үҙенең бер интервьюһында Гейдар Алиев үҙ тамырҙары хаҡында шулай тип әйтә: ''«тамырҙарым буйынса мин [[Ислам|мосолман диненә]] ҡарайым. Милләтем менән мин [[Әзербайжан|әзербайжан]], һәм бының менән ғорурланам»''&lt;ref&gt;
{{книга
|автор        =  Гусман М.
|заглавие     = Формула власти: 55 интервью в золотом галстуке 
|издательство =  ТЕРРА-Книжный клуб
|место =М.
|год          = 2005
|страницы     = 95
|isbn         = 5-275-01366-3
}}&lt;/ref&gt;. Ғаиләлә уның ике ағаһы (Гасан менән Гусейн) һәм ике ҡустыһы (Агиль менән Джалал), өс һеңлеһе (Сура, Шафиға, Рәфиға) була. [[Файл:Heydar Aliyev childhood.jpg|left|thumb|220px|Алиевтар ғаиләһе. Гейдар һулдан икенсе, 1930 йыл]]

[[1939 йыл]]да Гейдар Алиев Нахичеван педагогия техникумын тамамлай һәм [[Баҡы]] ҡалаһындағы Әзербайжан индустриаль институтының (хәҙер Әзербайжан нефть һәм сәнәғәт дәүләт университеты) [[архитектура]] факультетына уҡырға инә. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]  башланыуы уға юғары белем нигеҙендә һөнәр алыуға ҡамасаулай. [[1941 йыл]]дан Гейдар Алиев Нахичеван АССР-ы Эске эштәр Халыҡ Комиссариатында (Народный комиссариат внутренних дел — НКВД) һәм Нахичеван АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советында бүлек мөдире булып эшләй. [[1944 йыл]]дан — дәүләт именлеге органдарында хеҙмәттә. [[1945 йыл]]да СССР Дәүләт именлеге министрлығының етәксе оператив составты яңынан әҙерләү мәктәбенең квалификация күтәреү буйынса курсын тамамлай&lt;ref&gt;[http://www.knowbysight.info/AAA/00188.asp Справочник по истории Коммунистической партии и Советского Союза 1898 - 1991]&lt;/ref&gt;  һәм шул уҡ йылда [[ВКП(б)]] сафына инә&lt;ref&gt;[https://ru.wikisource.org/wiki/Лентапедия/Алиев,_Гейдар Алиев, Гейдар]&lt;/ref&gt;. [[1948 йыл]]дан — Әзербайжан буйынса Дәүләт именлеге министрлығының 5-се идаралығы начальнигы&lt;ref name=&quot;Поскриптум&quot;&gt;{{cite news |title=Алиев Гейдар Алиевич (Алиев Гейдар Алирза-оглу) |publisher=«Коммерсантъ» |url=http://www.kommersant.ru/doc.aspx?fromsearch=e1d8475f-0620-445e-abb4-02ef62ccf1b7&amp;docsid=435597 |date=15.12.2003}}&lt;/ref&gt;. [[1949 йыл]]дан [[1950 йыл]]ғаса СССР Дәүләт именлеге министрлығының  [[Санкт-Петербург|Ленинградтағы]] Етәксе оператив составты яңынан әҙерләү мәктәбендә уҡый&lt;ref name=&quot;Зенькович&quot;&gt;{{книга
|автор        =  Николай Александрович Зенькович 
|заглавие     = Самые закрытые люди: энциклопедия биографий 
|ссылка       = https://books.google.com/books?id=o9I0SDET8jsC&amp;pg=PA13&amp;lpg=PA13&amp;vq=алиев&amp;dq=гейдар+алиев&amp;lr=&amp;as_brr=3&amp;hl=ru&amp;output=html
|издательство =  Olma Media Group
|год          = 2002
|страницы     = 13
|isbn         = 5948500357, 9785948500355
}}&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Shahbuz58.JPG|thumb|220px|left|Гейдар Алиевтың мәктәп аттестатының күсермәһе.]]
СССР Дәүләт именлеге комитеты рәйесенең ярҙамсыһы Игорь Синицин билдәләгәнсә, Алиев КГБ-ның [[Иран]], [[Төркиә]], [[Пакистан]] һәм [[Афғанстан]]дағы резидентураларында эшләй. Тышҡы разведка хеҙмәтендә был илдәрҙең береһендә резидент вазифаһына тиклем үрләй.&lt;ref&gt;[http://azcongress.info/stati-2012/153-vypusk-46-294-7-dekabrya-2012-goda/8321-gejdar-aliev-desyat-let-v-rossii Гейдар Алиев. Десять лет в России&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150106002126/http://azcongress.info/stati-2012/153-vypusk-46-294-7-dekabrya-2012-goda/8321-gejdar-aliev-desyat-let-v-rossii |date=2015-01-06 }}&lt;/ref&gt;
[[1956 йыл]]да уны СССР Дәүләт именлеге комитетының Баҡылағы бүлегенә начальник урынбаҫары итеп тәғәйенләйҙәр&lt;ref&gt;[https://ru.wikisource.org/wiki/Лентапедия/Алиев,_Гейдар Алиев, Гейдар]&lt;/ref&gt;. Был осорҙа уның етәкселегендә һәм туранан-тура ҡатнашлығында «Дуэль», «Алагёз», «Натуралист» һәм башҡа шартлы исемле оператив саралар уңышлы үткәрелә.

; Гейдар Алиевҡа һәйкәлдәр

&lt;center&gt;&lt;gallery perrow=&quot;4&quot; widths=200 heights=200&gt;
Файл:H.AlievMemS-Peterburg.jpg|&lt;small&gt;[[Санкт-Петербург]], Гороховая урамы, 6: СССР Дәүләт именлеге министрлығының 1949—1950 йылдарҙа Гейдар Алиев уҡыған Юғары мәктәбе урынлашҡан йорт стенаһындағы иҫтәлекле таҡтаташ&lt;/small&gt;
Файл:Hajdar Alijev.JPG|&lt;small&gt;Гейдар Алиевтың [[Белград]]тағы&lt;br&gt;([[Сербия]]) һәйкәле&lt;/small&gt;
&lt;/gallery&gt;&lt;/center&gt;

==== Нумизматика һәм филателияла ====
&lt;center&gt;&lt;gallery perrow=&quot;4&quot; widths=150 heights=150&gt;
Файл:Stamp of Azerbaijan 512.jpg|&lt;small&gt;Гейдар Алиевтың 75 йәшлек юбилейына арналған почта блогы ([[1998 йыл]])&lt;/small&gt;
Файл:Stamp of Azerbaijan 596.jpg|&lt;small&gt;[[2001 йыл]]ғы почта маркаһы&lt;/small&gt;
File:Stamp of Azerbaijan 642.jpg|&lt;small&gt;Гейдар Алиевтың 80 йәшлек юбилейына арналған почта блогы ([[2003 йыл]])&lt;/small&gt;
Файл:Stamp of Azerbaijan 723.jpg|&lt;small&gt;[[2006 йыл]]ғы почта маркаһы&lt;/small&gt;
Файл:Stamp of Azerbaijan 825-826a.jpg|&lt;small&gt;[[2008 йыл]]ғы почта маркаһы&lt;/small&gt;
Файл:Stamps of Azerbaijan, 2011-994.jpg|&lt;small&gt;[[2011 йыл]]ғы почта маркаһы&lt;/small&gt;
Файл:Heydər Əliyevin 85 illiyinə həsr olunmuş qızıl sikkə-üz.gif|&lt;small&gt;Гейдар Алиев төшөрөлгән Иҫтәлекте алтын аҡса&lt;/small&gt;
Файл:Heydər Əliyevin xatirəsinə həsr olunmuş gümüş sikkə-üz.gif|&lt;small&gt;Гейдар Алиев төшөрөлгән Иҫтәлекте көмөш аҡса&lt;/small&gt;
&lt;/gallery&gt;&lt;/center&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2|height=200}}

== Һылтанмалар ==
* {{Warheroes|id=10199|star = Labor}}
* {{ВТ-ЛП|Алиев, Гейдар}}
* [http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1449447/Heydar-Aliyev.html Heydar Aliyev — The Telegraph]
* [http://www.adam.az/index.php?option=com_sobi2&amp;sobi2Task=sobi2Details&amp;sobi2Id=29&amp;Itemid=53 Биография Гейдара Алиева] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150209033645/http://www.adam.az/index.php?option=com_sobi2&amp;sobi2Task=sobi2Details&amp;sobi2Id=29&amp;Itemid=53 |date=2015-02-09 }}
* [http://heydaraliyev.preslib.az/ Гейдар Алиев. Сборник электронных документов]

; Видеоматериалдар
* [https://www.youtube.com/watch?v=xK_OfjJ0ljs Гейдар Алиев — Официальная биография]
* [https://www.youtube.com/watch?v=KHep-8C8fl4 Гейдар Алиев. Путь победителя.]
* [https://www.youtube.com/watch?v=ywYdt74Ff9Q Интересные моменты из жизни Алиева]

{{start box}}
{{succession box|before=Семён Кузьмич Цвигун|title=Әзербайжан ССР-ы Дәүләт именлеге комитетының 5-се рәйесе||after=Виталий Сергеевич Красильников|years= июнь [[1966]] — июль [[1969]]}}
{{succession box|before=Ахундов Вели Юсуф оглы|title=Әзербайжан ССР-ы Коммунистар партияһы Үҙәк Комитетының 1-се секретары &lt;br /&gt;[[Файл:COA Azerbaijan SSR.png|60px]]||after=Багиров Кямран Мамед оглы|years= [[14 июль]] [[1969]] — [[3 декабрь]] [[1982]]}}
{{succession box|before= —|title=Нахичеван Автономиялы Республикаһының Юғары Милли Мәжлесе 1-се рәйесе |after=Васиф Талыбов|years= [[3 сентябрь]] [[1991]] — [[1993]]}}
{{succession box|before=Иса Гамбар|title=Әзербайжан Милли Мәжлесенең 3-сө рәйесе|after=Расул Гулиев|years= [[15 июнь]] [[1993]] — [[5 ноябрь]] [[1993]]}}
{{succession box|before=Абульфаз Эльчибей|title=Әзербайжандың 3-сө Президенты &lt;br /&gt;[[Файл:Coat of arms of Azerbaijan.svg|60px]]|after=Ильхам Гейдар оглы Алиев|years= [[31 октябрь]] [[1993]] — [[31 октябрь]] [[2003]]}}
{{end box}}

{{внешние ссылки}}
 
[[Категория:Әзербайжан президенттары]]
[[[[Категория:Әзербайжан сәйәсмәндәре]]
[[[[Категория:Әзербайжан ССР сәйәсмәндәре]]</text>
      <sha1>3uphevo2zx2ph3ezwjstfhzh63k9fq3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Амангилдина Дамира Зәйнетдин ҡыҙы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129269</id>
    <revision>
      <id>1149386</id>
      <parentid>767719</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:20:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1755" xml:space="preserve">{{ФШ|Амангилдина}}
'''Амангилдина Дамира Зәйнетдин ҡыҙы''' ([[30 август]], [[1975 йыл]]) — [[бейеүсе]], [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған артисы (2012).

== Биографияһы ==
Амангилдина Дамира Зәйнетдин ҡыҙы [[1975 йыл]]дың 30 авгусында [[Башҡорт]] АССР-ының ([[1992 йыл]]дан [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Әбйәлил районы]] [[Хәлил (Әбйәлил районы)|Хәлил ауылы]]нда тыуған.

[[1995 йыл]]да [[Стәрлетамаҡ]]тың башҡорт Республика мәҙәниәт һәм сәнғәт колледжын тамамлай. Шул уҡ йылдан [[Стәрлетамаҡ]] дәүләт театраль концерт ойошмаһы хеҙмәткәре, танылған сәхнә оҫтаһы.
[[Файл:X 1a18a182.jpg|мини]]

== Наградалары һәм исемдәре ==
[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған артисы ([[2012 йыл|2012]])

== Һылтанмалар ==
* [https://vk.com/id225802651 Бәйләнештә социаль селтәрендә шәхси бите]
* '''Зилалай бейеүе'''[https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&amp;v=94rnJr3VJ-U]
* '''Үәт шулай''' [https://www.youtube.com/watch?v=YnUIq-DOSsg]
* '''Баранки'''[https://www.youtube.com/watch?v=anPJHoXrna0]

[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған артистары]]
[[Категория:Башҡортостан бейеүселәре]]</text>
      <sha1>p194567ichumcry6tf2xixr3jjyhpf4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149388</id>
      <parentid>1149386</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:21:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1751" xml:space="preserve">{{ФШ|Амангилдина}}
'''Амангилдина Дамира Зәйнетдин ҡыҙы''' ([[30 август]], [[1975 йыл]]) — бейеүсе, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған артисы (2012).

== Биографияһы ==
Амангилдина Дамира Зәйнетдин ҡыҙы [[1975 йыл]]дың 30 авгусында [[Башҡорт]] АССР-ының ([[1992 йыл]]дан [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Әбйәлил районы]] [[Хәлил (Әбйәлил районы)|Хәлил ауылы]]нда тыуған.

[[1995 йыл]]да [[Стәрлетамаҡ]]тың башҡорт Республика мәҙәниәт һәм сәнғәт колледжын тамамлай. Шул уҡ йылдан [[Стәрлетамаҡ]] дәүләт театраль концерт ойошмаһы хеҙмәткәре, танылған сәхнә оҫтаһы.
[[Файл:X 1a18a182.jpg|мини]]

== Наградалары һәм исемдәре ==
[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған артисы ([[2012 йыл|2012]])

== Һылтанмалар ==
* [https://vk.com/id225802651 Бәйләнештә социаль селтәрендә шәхси бите]
* '''Зилалай бейеүе'''[https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&amp;v=94rnJr3VJ-U]
* '''Үәт шулай''' [https://www.youtube.com/watch?v=YnUIq-DOSsg]
* '''Баранки'''[https://www.youtube.com/watch?v=anPJHoXrna0]

[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған артистары]]
[[Категория:Башҡортостан бейеүселәре]]</text>
      <sha1>5s0emp1peyvpayvkhcgmvqnpsqt7vu5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154734</id>
    <revision>
      <id>1149425</id>
      <parentid>1123929</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:21:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11813" xml:space="preserve">{{Политик
| Имя              = Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы
| Фото              = 
| Ширина           = 
| Описание изображения          = 
| Имя при рождении = 
| Псевдонимы       = 
| Дата рождения    = 1888
| Место рождения   = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылы
| Дата смерти      = 1936
| Место смерти     =[[Башҡортостан АССР-ы]], {{ВБУ|Ейәнсура районы}}, [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы 
| Гражданство = {{Российская империя}}→{{СССР}}
| Образование = 
| Вероисповедание = 
| Партия =
| Основные идеи =
| Род деятельности = 
| Награды =
| Сайт =
}}
{{фамилиялаш|Абдуллин}}
'''Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы''' ([[1888]] — [[1936]]) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.

== Биографияһы ==
Мөхәмәт Сәләхетдин улы Абдуллин 1888 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.

Башта атаһында, унан [[Яңы Себенле]] ауылы [[мәҙрәсә­]]һен­дә уҡыған. Артабан уҡыуын [[Ырымбур]]ҙағы [[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|«Хөсә­йениә» мәҙрәсәһендә]] дауам иткән. Аҙаҡ өйләнеп тыуған ауылында йәшәгән, иген үҫтергән, мал, шул иҫәптән дөйә аҫраған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1914 йылда [[Беренсе донъя һуғышы]] башланғас, фронтҡа алына. Кавказда Германияның союз­дашы [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби хәрә­кәт­тәр алып барған армия составында һуғыша, алыштарҙың береһендә әсирлеккә эләгә. 1917 йылғы Октябрь революция­һынан һуң Тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөлөп, әсирҙәр менән алмашыу булғас, 1918 йылдың йәй баштарында тыуған яғына ҡайта&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[Башҡортостан мөхтәриәте]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушы­ла һәм [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] штабына комендант ротаһы командиры итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың 20–21 февралендә Темәс ауылында үткән [[I Бөтә Башҡорт хәрби съезы]]на делегат була, бында Башҡорт ғәскәрҙәренең Советтар яғына күсеүен һәм РСФСР составында автономиялы Башҡорт Совет республикаһы иғлан итеүен хуплаған ҡарарҙар ҡабул ителә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың мртында [[Башҡортостан АССР-ы]] ойошторолғандан һуң, бер аҙ [[Стәрле­тамаҡ]]та эшләй, һуңынан [[Туҡ-Соран кантоны]] революцион комитеты рәйесе урынбаҫары итеп һайлана, РКП(б) партияһы сафына инә. Артабан [[Үҫәргән кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[1920-1921 йылдарҙағы Башҡортостандағы аслыҡ]] осоронда, Үҫәргән кантонында асығыусыларға ярҙам күрһәтеү комитеты рәйесе була. 1922 йылдың 7 мартында Мөхәмәт Абдулиндың республика етәкселегенә хәлде аңлатып һәм ярҙам һорап яҙған хат һаҡланған, унан бер өҙөк: &lt;blockquote&gt;“120 мең халҡы булған Үҫәргән кантонында ҡот осҡос хәл, айырым ауылдарҙа халыҡтың яртыһы үлеп бөткән. Кешеләр ни бары онталған үлән йәки тирмәндә тарттырылған мал һөйәге һәм ағас оно менән генә туҡлана. Күп ауылдарҙа эттәр һәм бесәйҙәр ашалып бөткән. 61 ашханаға ебәрелгән аҙыҡ 3870 кешегә генә иҫәпләнгән. Уларҙың һаны, һис юғында, 12 мең кешегә еткерелеп арттырылырға тейеш. Комитет рәйесе: Абдуллин. Сәркәтип: Степанов”.&lt;/blockquote&gt;

&lt;!-- Хатты алғас, 17 мартта Үҫәргән кантонына БашЦИК вәкиле итеп ебәрелгән Петровтың докладынан өҙөк: “Халыҡтың ҙур һанлы өлөшө үлемгә дусар ҡылына. Үлемеслек көндән-көн арта бара. Үлектәрҙе күмеп өлгөрә алмайҙар, уларҙы яҙға тиклем дөйөм аҙбарға өйөп һалалар. Төрлө мал-тыуар минимум һанда ҡалған. Орск — Ырымбур тимер юлын көрт баҫыу сәбәп­ле, мин ҡайтып киткәнгәсә кантонға аҙыҡ-түлек тә, орлоҡ материалы ла килеп етмәне. Михайловка һәм Яшка утарҙарында кеше ашау осраҡтары теркәлгән. Хәл үҙгәрмә­һә, ул ғәҙәти күренешкә әүереләсәк.”.
 --&gt;

1922 йылдан һуң, тыуған ауылына ҡайтып, үҙ хужалығына тотона. 1927 йылдың башында Үргендә Сәлих улысында беренсе Ерҙе бергәләп эшкәртеү ширҡәте ойошторолоуында ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1927 йылдың көҙөндә Йылайыр һал ағыҙыу контораһы начальнигы, ә 1928 йылдың йәйен­дә [[Йылайыр кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә. 1930 йылдан [[Хәйбулла районы]] Һаҡлыҡ кассаһы мөдире булып эшләй&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

Репрессиялар башланғас, 1932 йылдың йәйен­дә ғаиләһе менән Үзбәкстанға күсенә, бер совхоздың баш бухгалтеры була. 1935 йылда кире тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. [[Ейәнсура районы]] [[Муйнаҡ ауыл Советы (Ейәнсура районы)|Муйнаҡ ауыл Советы]] секретары итеп тәғә­йенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1936 йылдың мартында вафат була. [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы зыяратына ерләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин заманында указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән. Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. Нәжметдиндән 7 бала араһында ике ул тыуған, Камал менән Фәтих. Камалдан Фоат һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фоат Камал улынан билдәле композитор [[Абдуллин Байрас Фоат улы|Байрас Абдуллин]], Сәләхетдиндең ейәне Мәжит Вәлетдин улынан күренекле йырсы Венер Абдуллин тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны — Камила менән Мөхәммәт тигән балаларының әсәһе.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург [[Абдуллин Азат Хаммат улы|Азат Абдуллин]] (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнәнең ҡыҙы.

Өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, рус телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, Әхәт, Маһисәрүәр тыуған.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин, Мөхәммәт һәм Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Ейәнсура районында вафат булғандар]]
[[Категория:Ейәнсура районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Хөсәйениә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]</text>
      <sha1>raru06caiyf7b6xw2peohst8pxuevc0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149427</id>
      <parentid>1149425</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:26:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шәжәрәһе */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11952" xml:space="preserve">{{Политик
| Имя              = Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы
| Фото              = 
| Ширина           = 
| Описание изображения          = 
| Имя при рождении = 
| Псевдонимы       = 
| Дата рождения    = 1888
| Место рождения   = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылы
| Дата смерти      = 1936
| Место смерти     =[[Башҡортостан АССР-ы]], {{ВБУ|Ейәнсура районы}}, [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы 
| Гражданство = {{Российская империя}}→{{СССР}}
| Образование = 
| Вероисповедание = 
| Партия =
| Основные идеи =
| Род деятельности = 
| Награды =
| Сайт =
}}
{{фамилиялаш|Абдуллин}}
'''Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы''' ([[1888]] — [[1936]]) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.

== Биографияһы ==
Мөхәмәт Сәләхетдин улы Абдуллин 1888 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.

Башта атаһында, унан [[Яңы Себенле]] ауылы [[мәҙрәсә­]]һен­дә уҡыған. Артабан уҡыуын [[Ырымбур]]ҙағы [[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|«Хөсә­йениә» мәҙрәсәһендә]] дауам иткән. Аҙаҡ өйләнеп тыуған ауылында йәшәгән, иген үҫтергән, мал, шул иҫәптән дөйә аҫраған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1914 йылда [[Беренсе донъя һуғышы]] башланғас, фронтҡа алына. Кавказда Германияның союз­дашы [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби хәрә­кәт­тәр алып барған армия составында һуғыша, алыштарҙың береһендә әсирлеккә эләгә. 1917 йылғы Октябрь революция­һынан һуң Тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөлөп, әсирҙәр менән алмашыу булғас, 1918 йылдың йәй баштарында тыуған яғына ҡайта&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[Башҡортостан мөхтәриәте]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушы­ла һәм [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] штабына комендант ротаһы командиры итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың 20–21 февралендә Темәс ауылында үткән [[I Бөтә Башҡорт хәрби съезы]]на делегат була, бында Башҡорт ғәскәрҙәренең Советтар яғына күсеүен һәм РСФСР составында автономиялы Башҡорт Совет республикаһы иғлан итеүен хуплаған ҡарарҙар ҡабул ителә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың мртында [[Башҡортостан АССР-ы]] ойошторолғандан һуң, бер аҙ [[Стәрле­тамаҡ]]та эшләй, һуңынан [[Туҡ-Соран кантоны]] революцион комитеты рәйесе урынбаҫары итеп һайлана, РКП(б) партияһы сафына инә. Артабан [[Үҫәргән кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[1920-1921 йылдарҙағы Башҡортостандағы аслыҡ]] осоронда, Үҫәргән кантонында асығыусыларға ярҙам күрһәтеү комитеты рәйесе була. 1922 йылдың 7 мартында Мөхәмәт Абдулиндың республика етәкселегенә хәлде аңлатып һәм ярҙам һорап яҙған хат һаҡланған, унан бер өҙөк: &lt;blockquote&gt;“120 мең халҡы булған Үҫәргән кантонында ҡот осҡос хәл, айырым ауылдарҙа халыҡтың яртыһы үлеп бөткән. Кешеләр ни бары онталған үлән йәки тирмәндә тарттырылған мал һөйәге һәм ағас оно менән генә туҡлана. Күп ауылдарҙа эттәр һәм бесәйҙәр ашалып бөткән. 61 ашханаға ебәрелгән аҙыҡ 3870 кешегә генә иҫәпләнгән. Уларҙың һаны, һис юғында, 12 мең кешегә еткерелеп арттырылырға тейеш. Комитет рәйесе: Абдуллин. Сәркәтип: Степанов”.&lt;/blockquote&gt;

&lt;!-- Хатты алғас, 17 мартта Үҫәргән кантонына БашЦИК вәкиле итеп ебәрелгән Петровтың докладынан өҙөк: “Халыҡтың ҙур һанлы өлөшө үлемгә дусар ҡылына. Үлемеслек көндән-көн арта бара. Үлектәрҙе күмеп өлгөрә алмайҙар, уларҙы яҙға тиклем дөйөм аҙбарға өйөп һалалар. Төрлө мал-тыуар минимум һанда ҡалған. Орск — Ырымбур тимер юлын көрт баҫыу сәбәп­ле, мин ҡайтып киткәнгәсә кантонға аҙыҡ-түлек тә, орлоҡ материалы ла килеп етмәне. Михайловка һәм Яшка утарҙарында кеше ашау осраҡтары теркәлгән. Хәл үҙгәрмә­һә, ул ғәҙәти күренешкә әүереләсәк.”.
 --&gt;

1922 йылдан һуң, тыуған ауылына ҡайтып, үҙ хужалығына тотона. 1927 йылдың башында Үргендә Сәлих улысында беренсе Ерҙе бергәләп эшкәртеү ширҡәте ойошторолоуында ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1927 йылдың көҙөндә Йылайыр һал ағыҙыу контораһы начальнигы, ә 1928 йылдың йәйен­дә [[Йылайыр кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә. 1930 йылдан [[Хәйбулла районы]] Һаҡлыҡ кассаһы мөдире булып эшләй&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

Репрессиялар башланғас, 1932 йылдың йәйен­дә ғаиләһе менән Үзбәкстанға күсенә, бер совхоздың баш бухгалтеры була. 1935 йылда кире тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. [[Ейәнсура районы]] [[Муйнаҡ ауыл Советы (Ейәнсура районы)|Муйнаҡ ауыл Советы]] секретары итеп тәғә­йенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1936 йылдың мартында вафат була. [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы зыяратына ерләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин заманында указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән. Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. Нәжметдиндән 7 бала араһында ике ул тыуған, Камал менән Фәтих. Камалдан Фоат һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фоат Камал улынан билдәле композитор [[Абдуллин Байрас Фоат улы|Байрас Абдуллин]], Сәләхетдиндең ейәне Мәжит Вәлетдин улынан күренекле йырсы Венер Абдуллин тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны — Камила менән Мөхәммәт тигән балаларының әсәһе.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург [[Абдуллин Азат Хаммат улы|Азат Абдуллин]] (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнәнең ҡыҙы.

Өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, рус телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, Ғәбделәхәт, Маһисәрүәр тыуған.

Ғәбделәхәттең берҙән-бер улы Әсхәт Абдуллин, ейәне - Фәрғәт Абдуллин.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин, Мөхәммәт һәм Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Ейәнсура районында вафат булғандар]]
[[Категория:Ейәнсура районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Хөсәйениә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]</text>
      <sha1>d5pccq3bhmnyhome4yallzgrl5vrrw0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149434</id>
      <parentid>1149427</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T08:22:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11954" xml:space="preserve">{{Политик
| Имя              = Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы
| Фото              = 
| Ширина           = 
| Описание изображения          = 
| Имя при рождении = 
| Псевдонимы       = 
| Дата рождения    = 1888
| Место рождения   = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылы
| Дата смерти      = 1936
| Место смерти     =[[Башҡортостан АССР-ы]], {{ВБУ|Ейәнсура районы}}, [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы 
| Гражданство = {{Российская империя}}→{{СССР}}
| Образование = 
| Вероисповедание = 
| Партия =
| Основные идеи =
| Род деятельности = 
| Награды =
| Сайт =
}}
{{фамилиялаш|Абдуллин}}
'''Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы''' ([[1888]] — [[1936]]) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.

== Биографияһы ==
Мөхәмәт Сәләхетдин улы Абдуллин 1888 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.

Башта атаһында, унан [[Яңы Себенле]] ауылы [[мәҙрәсә­]]һен­дә уҡыған. Артабан уҡыуын [[Ырымбур]]ҙағы [[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|«Хөсә­йениә» мәҙрәсәһендә]] дауам иткән. Аҙаҡ өйләнеп тыуған ауылында йәшәгән, иген үҫтергән, мал, шул иҫәптән дөйә аҫраған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1914 йылда [[Беренсе донъя һуғышы]] башланғас, фронтҡа алына. Кавказда Германияның союз­дашы [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби хәрә­кәт­тәр алып барған армия составында һуғыша, алыштарҙың береһендә әсирлеккә эләгә. 1917 йылғы Октябрь революция­һынан һуң Тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөлөп, әсирҙәр менән алмашыу булғас, 1918 йылдың йәй баштарында тыуған яғына ҡайта&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[Башҡортостан мөхтәриәте]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушы­ла һәм [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] штабына комендант ротаһы командиры итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың 20–21 февралендә Темәс ауылында үткән [[I Бөтә Башҡорт хәрби съезы]]на делегат була, бында Башҡорт ғәскәрҙәренең Советтар яғына күсеүен һәм РСФСР составында автономиялы Башҡорт Совет республикаһы иғлан итеүен хуплаған ҡарарҙар ҡабул ителә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың мртында [[Башҡортостан АССР-ы]] ойошторолғандан һуң, бер аҙ [[Стәрле­тамаҡ]]та эшләй, һуңынан [[Туҡ-Соран кантоны]] революцион комитеты рәйесе урынбаҫары итеп һайлана, РКП(б) партияһы сафына инә. Артабан [[Үҫәргән кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[1920-1921 йылдарҙағы Башҡортостандағы аслыҡ]] осоронда, Үҫәргән кантонында асығыусыларға ярҙам күрһәтеү комитеты рәйесе була. 1922 йылдың 7 мартында Мөхәмәт Абдулиндың республика етәкселегенә хәлде аңлатып һәм ярҙам һорап яҙған хаты һаҡланған, унан бер өҙөк: &lt;blockquote&gt;“120 мең халҡы булған Үҫәргән кантонында ҡот осҡос хәл, айырым ауылдарҙа халыҡтың яртыһы үлеп бөткән. Кешеләр ни бары онталған үлән йәки тирмәндә тарттырылған мал һөйәге һәм ағас оно менән генә туҡлана. Күп ауылдарҙа эттәр һәм бесәйҙәр ашалып бөткән. 61 ашханаға ебәрелгән аҙыҡ 3870 кешегә генә иҫәпләнгән. Уларҙың һаны, һис юғында, 12 мең кешегә еткерелеп арттырылырға тейеш. Комитет рәйесе: Абдуллин. Сәркәтип: Степанов”.&lt;/blockquote&gt;

&lt;!-- Хатты алғас, 17 мартта Үҫәргән кантонына БашЦИК вәкиле итеп ебәрелгән Петровтың докладынан өҙөк: “Халыҡтың ҙур һанлы өлөшө үлемгә дусар ҡылына. Үлемеслек көндән-көн арта бара. Үлектәрҙе күмеп өлгөрә алмайҙар, уларҙы яҙға тиклем дөйөм аҙбарға өйөп һалалар. Төрлө мал-тыуар минимум һанда ҡалған. Орск — Ырымбур тимер юлын көрт баҫыу сәбәп­ле, мин ҡайтып киткәнгәсә кантонға аҙыҡ-түлек тә, орлоҡ материалы ла килеп етмәне. Михайловка һәм Яшка утарҙарында кеше ашау осраҡтары теркәлгән. Хәл үҙгәрмә­һә, ул ғәҙәти күренешкә әүереләсәк.”.
 --&gt;

1922 йылдан һуң, тыуған ауылына ҡайтып, үҙ хужалығына тотона. 1927 йылдың башында Үргендә Сәлих улусында беренсе Ерҙе бергәләп эшкәртеү ширҡәте ойошторолоуында ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1927 йылдың көҙөндә Йылайыр һал ағыҙыу контораһы начальнигы, ә 1928 йылдың йәйен­дә [[Йылайыр кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә. 1930 йылдан [[Хәйбулла районы]] Һаҡлыҡ кассаһы мөдире булып эшләй&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

Репрессиялар башланғас, 1932 йылдың йәйен­дә ғаиләһе менән Үзбәкстанға күсенә, бер совхоздың баш бухгалтеры була. 1935 йылда кире тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. [[Ейәнсура районы]] [[Муйнаҡ ауыл Советы (Ейәнсура районы)|Муйнаҡ ауыл Советы]] секретары итеп тәғә­йенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1936 йылдың мартында вафат була. [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы зыяратына ерләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин заманында указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән. Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. Нәжметдиндән 7 бала араһында ике ул тыуған, Камал менән Фәтих. Камалдан Фоат һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фоат Камал улынан билдәле композитор [[Абдуллин Байрас Фоат улы|Байрас Абдуллин]], Сәләхетдиндең ейәне Мәжит Вәлетдин улынан күренекле йырсы Венер Абдуллин тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны — Камила менән Мөхәммәт тигән балаларының әсәһе.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург [[Абдуллин Азат Хаммат улы|Азат Абдуллин]] (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнәнең ҡыҙы.

Өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, рус телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, Ғәбделәхәт, Маһисәрүәр тыуған.

Ғәбделәхәттең берҙән-бер улы Әсхәт Абдуллин, ейәне - Фәрғәт Абдуллин.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин, Мөхәммәт һәм Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Ейәнсура районында вафат булғандар]]
[[Категория:Ейәнсура районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Хөсәйениә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]</text>
      <sha1>9zelmth3ik3x87hgb0jwe9nmc3dx7ze</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149435</id>
      <parentid>1149434</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T08:27:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шәжәрәһе */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12053" xml:space="preserve">{{Политик
| Имя              = Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы
| Фото              = 
| Ширина           = 
| Описание изображения          = 
| Имя при рождении = 
| Псевдонимы       = 
| Дата рождения    = 1888
| Место рождения   = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылы
| Дата смерти      = 1936
| Место смерти     =[[Башҡортостан АССР-ы]], {{ВБУ|Ейәнсура районы}}, [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы 
| Гражданство = {{Российская империя}}→{{СССР}}
| Образование = 
| Вероисповедание = 
| Партия =
| Основные идеи =
| Род деятельности = 
| Награды =
| Сайт =
}}
{{фамилиялаш|Абдуллин}}
'''Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы''' ([[1888]] — [[1936]]) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.

== Биографияһы ==
Мөхәмәт Сәләхетдин улы Абдуллин 1888 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.

Башта атаһында, унан [[Яңы Себенле]] ауылы [[мәҙрәсә­]]һен­дә уҡыған. Артабан уҡыуын [[Ырымбур]]ҙағы [[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|«Хөсә­йениә» мәҙрәсәһендә]] дауам иткән. Аҙаҡ өйләнеп тыуған ауылында йәшәгән, иген үҫтергән, мал, шул иҫәптән дөйә аҫраған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1914 йылда [[Беренсе донъя һуғышы]] башланғас, фронтҡа алына. Кавказда Германияның союз­дашы [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби хәрә­кәт­тәр алып барған армия составында һуғыша, алыштарҙың береһендә әсирлеккә эләгә. 1917 йылғы Октябрь революция­һынан һуң Тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөлөп, әсирҙәр менән алмашыу булғас, 1918 йылдың йәй баштарында тыуған яғына ҡайта&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[Башҡортостан мөхтәриәте]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушы­ла һәм [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] штабына комендант ротаһы командиры итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың 20–21 февралендә Темәс ауылында үткән [[I Бөтә Башҡорт хәрби съезы]]на делегат була, бында Башҡорт ғәскәрҙәренең Советтар яғына күсеүен һәм РСФСР составында автономиялы Башҡорт Совет республикаһы иғлан итеүен хуплаған ҡарарҙар ҡабул ителә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың мртында [[Башҡортостан АССР-ы]] ойошторолғандан һуң, бер аҙ [[Стәрле­тамаҡ]]та эшләй, һуңынан [[Туҡ-Соран кантоны]] революцион комитеты рәйесе урынбаҫары итеп һайлана, РКП(б) партияһы сафына инә. Артабан [[Үҫәргән кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[1920-1921 йылдарҙағы Башҡортостандағы аслыҡ]] осоронда, Үҫәргән кантонында асығыусыларға ярҙам күрһәтеү комитеты рәйесе була. 1922 йылдың 7 мартында Мөхәмәт Абдулиндың республика етәкселегенә хәлде аңлатып һәм ярҙам һорап яҙған хаты һаҡланған, унан бер өҙөк: &lt;blockquote&gt;“120 мең халҡы булған Үҫәргән кантонында ҡот осҡос хәл, айырым ауылдарҙа халыҡтың яртыһы үлеп бөткән. Кешеләр ни бары онталған үлән йәки тирмәндә тарттырылған мал һөйәге һәм ағас оно менән генә туҡлана. Күп ауылдарҙа эттәр һәм бесәйҙәр ашалып бөткән. 61 ашханаға ебәрелгән аҙыҡ 3870 кешегә генә иҫәпләнгән. Уларҙың һаны, һис юғында, 12 мең кешегә еткерелеп арттырылырға тейеш. Комитет рәйесе: Абдуллин. Сәркәтип: Степанов”.&lt;/blockquote&gt;

&lt;!-- Хатты алғас, 17 мартта Үҫәргән кантонына БашЦИК вәкиле итеп ебәрелгән Петровтың докладынан өҙөк: “Халыҡтың ҙур һанлы өлөшө үлемгә дусар ҡылына. Үлемеслек көндән-көн арта бара. Үлектәрҙе күмеп өлгөрә алмайҙар, уларҙы яҙға тиклем дөйөм аҙбарға өйөп һалалар. Төрлө мал-тыуар минимум һанда ҡалған. Орск — Ырымбур тимер юлын көрт баҫыу сәбәп­ле, мин ҡайтып киткәнгәсә кантонға аҙыҡ-түлек тә, орлоҡ материалы ла килеп етмәне. Михайловка һәм Яшка утарҙарында кеше ашау осраҡтары теркәлгән. Хәл үҙгәрмә­һә, ул ғәҙәти күренешкә әүереләсәк.”.
 --&gt;

1922 йылдан һуң, тыуған ауылына ҡайтып, үҙ хужалығына тотона. 1927 йылдың башында Үргендә Сәлих улусында беренсе Ерҙе бергәләп эшкәртеү ширҡәте ойошторолоуында ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1927 йылдың көҙөндә Йылайыр һал ағыҙыу контораһы начальнигы, ә 1928 йылдың йәйен­дә [[Йылайыр кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә. 1930 йылдан [[Хәйбулла районы]] Һаҡлыҡ кассаһы мөдире булып эшләй&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

Репрессиялар башланғас, 1932 йылдың йәйен­дә ғаиләһе менән Үзбәкстанға күсенә, бер совхоздың баш бухгалтеры була. 1935 йылда кире тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. [[Ейәнсура районы]] [[Муйнаҡ ауыл Советы (Ейәнсура районы)|Муйнаҡ ауыл Советы]] секретары итеп тәғә­йенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1936 йылдың мартында вафат була. [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы зыяратына ерләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән.

Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. '''Нәжметдин'''дән 7 бала араһында ике ул тыуған, '''Камал''' менән Фәтих. Камалдан '''Фоат''' һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фоат Камал улынан билдәле композитор [[Абдуллин Байрас Фоат улы|Байрас Абдуллин]], Сәләхетдиндең ейәне Мәжит Вәлетдин улынан күренекле йырсы Венер Абдуллин тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны — Камила менән '''Мөхәммәт''' тигән балаларының әсәһе.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург [[Абдуллин Азат Хаммат улы|Азат Абдуллин]] (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнә мөхәмәт ҡыҙының ҡыҙы.

Сәләхетдиндең өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, [[Урыҫ теле|урыҫ]] телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, '''Ғәбделәхәт''', Маһисәрүәр тыуған.

Ғәбделәхәттең берҙән-бер улы '''Әсхәт''' Абдуллин, ейәне - '''Фәрғәт''' Абдуллин.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин, Мөхәммәт һәм Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Ейәнсура районында вафат булғандар]]
[[Категория:Ейәнсура районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Хөсәйениә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]</text>
      <sha1>2sy7v2adjvyg5m60n4oz55a58t568k8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149436</id>
      <parentid>1149435</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T08:28:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шәжәрәһе */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12057" xml:space="preserve">{{Политик
| Имя              = Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы
| Фото              = 
| Ширина           = 
| Описание изображения          = 
| Имя при рождении = 
| Псевдонимы       = 
| Дата рождения    = 1888
| Место рождения   = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылы
| Дата смерти      = 1936
| Место смерти     =[[Башҡортостан АССР-ы]], {{ВБУ|Ейәнсура районы}}, [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы 
| Гражданство = {{Российская империя}}→{{СССР}}
| Образование = 
| Вероисповедание = 
| Партия =
| Основные идеи =
| Род деятельности = 
| Награды =
| Сайт =
}}
{{фамилиялаш|Абдуллин}}
'''Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы''' ([[1888]] — [[1936]]) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.

== Биографияһы ==
Мөхәмәт Сәләхетдин улы Абдуллин 1888 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.

Башта атаһында, унан [[Яңы Себенле]] ауылы [[мәҙрәсә­]]һен­дә уҡыған. Артабан уҡыуын [[Ырымбур]]ҙағы [[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|«Хөсә­йениә» мәҙрәсәһендә]] дауам иткән. Аҙаҡ өйләнеп тыуған ауылында йәшәгән, иген үҫтергән, мал, шул иҫәптән дөйә аҫраған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1914 йылда [[Беренсе донъя һуғышы]] башланғас, фронтҡа алына. Кавказда Германияның союз­дашы [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби хәрә­кәт­тәр алып барған армия составында һуғыша, алыштарҙың береһендә әсирлеккә эләгә. 1917 йылғы Октябрь революция­һынан һуң Тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөлөп, әсирҙәр менән алмашыу булғас, 1918 йылдың йәй баштарында тыуған яғына ҡайта&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[Башҡортостан мөхтәриәте]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушы­ла һәм [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] штабына комендант ротаһы командиры итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың 20–21 февралендә Темәс ауылында үткән [[I Бөтә Башҡорт хәрби съезы]]на делегат була, бында Башҡорт ғәскәрҙәренең Советтар яғына күсеүен һәм РСФСР составында автономиялы Башҡорт Совет республикаһы иғлан итеүен хуплаған ҡарарҙар ҡабул ителә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың мртында [[Башҡортостан АССР-ы]] ойошторолғандан һуң, бер аҙ [[Стәрле­тамаҡ]]та эшләй, һуңынан [[Туҡ-Соран кантоны]] революцион комитеты рәйесе урынбаҫары итеп һайлана, РКП(б) партияһы сафына инә. Артабан [[Үҫәргән кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[1920-1921 йылдарҙағы Башҡортостандағы аслыҡ]] осоронда, Үҫәргән кантонында асығыусыларға ярҙам күрһәтеү комитеты рәйесе була. 1922 йылдың 7 мартында Мөхәмәт Абдулиндың республика етәкселегенә хәлде аңлатып һәм ярҙам һорап яҙған хаты һаҡланған, унан бер өҙөк: &lt;blockquote&gt;“120 мең халҡы булған Үҫәргән кантонында ҡот осҡос хәл, айырым ауылдарҙа халыҡтың яртыһы үлеп бөткән. Кешеләр ни бары онталған үлән йәки тирмәндә тарттырылған мал һөйәге һәм ағас оно менән генә туҡлана. Күп ауылдарҙа эттәр һәм бесәйҙәр ашалып бөткән. 61 ашханаға ебәрелгән аҙыҡ 3870 кешегә генә иҫәпләнгән. Уларҙың һаны, һис юғында, 12 мең кешегә еткерелеп арттырылырға тейеш. Комитет рәйесе: Абдуллин. Сәркәтип: Степанов”.&lt;/blockquote&gt;

&lt;!-- Хатты алғас, 17 мартта Үҫәргән кантонына БашЦИК вәкиле итеп ебәрелгән Петровтың докладынан өҙөк: “Халыҡтың ҙур һанлы өлөшө үлемгә дусар ҡылына. Үлемеслек көндән-көн арта бара. Үлектәрҙе күмеп өлгөрә алмайҙар, уларҙы яҙға тиклем дөйөм аҙбарға өйөп һалалар. Төрлө мал-тыуар минимум һанда ҡалған. Орск — Ырымбур тимер юлын көрт баҫыу сәбәп­ле, мин ҡайтып киткәнгәсә кантонға аҙыҡ-түлек тә, орлоҡ материалы ла килеп етмәне. Михайловка һәм Яшка утарҙарында кеше ашау осраҡтары теркәлгән. Хәл үҙгәрмә­һә, ул ғәҙәти күренешкә әүереләсәк.”.
 --&gt;

1922 йылдан һуң, тыуған ауылына ҡайтып, үҙ хужалығына тотона. 1927 йылдың башында Үргендә Сәлих улусында беренсе Ерҙе бергәләп эшкәртеү ширҡәте ойошторолоуында ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1927 йылдың көҙөндә Йылайыр һал ағыҙыу контораһы начальнигы, ә 1928 йылдың йәйен­дә [[Йылайыр кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә. 1930 йылдан [[Хәйбулла районы]] Һаҡлыҡ кассаһы мөдире булып эшләй&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

Репрессиялар башланғас, 1932 йылдың йәйен­дә ғаиләһе менән Үзбәкстанға күсенә, бер совхоздың баш бухгалтеры була. 1935 йылда кире тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. [[Ейәнсура районы]] [[Муйнаҡ ауыл Советы (Ейәнсура районы)|Муйнаҡ ауыл Советы]] секретары итеп тәғә­йенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1936 йылдың мартында вафат була. [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы зыяратына ерләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән.

Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. '''Нәжметдин'''дән 7 бала араһында ике ул тыуған, '''Камал''' менән Фәтих. Камалдан '''Фоат''' һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фоат Камал улынан билдәле композитор [[Абдуллин Байрас Фоат улы|Байрас Абдуллин]], Сәләхетдиндең ейәне Мәжит Вәлетдин улынан күренекле йырсы [[Венер Абдуллин]] тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны — Камила менән '''Мөхәммәт''' тигән балаларының әсәһе.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург [[Абдуллин Азат Хаммат улы|Азат Абдуллин]] (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнә мөхәмәт ҡыҙының ҡыҙы.

Сәләхетдиндең өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, [[Урыҫ теле|урыҫ]] телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, '''Ғәбделәхәт''', Маһисәрүәр тыуған.

Ғәбделәхәттең берҙән-бер улы '''Әсхәт''' Абдуллин, ейәне - '''Фәрғәт''' Абдуллин.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин, Мөхәммәт һәм Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Ейәнсура районында вафат булғандар]]
[[Категория:Ейәнсура районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Хөсәйениә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]</text>
      <sha1>8cogeaul50e3zgx39xkeg6oau380paw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149443</id>
      <parentid>1149436</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:24:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12651" xml:space="preserve">{{Политик
| Имя              = Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы
| Фото              = 
| Ширина           = 
| Описание изображения          = 
| Имя при рождении = 
| Псевдонимы       = 
| Дата рождения    = 1888
| Место рождения   = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылы
| Дата смерти      = 1936
| Место смерти     =[[Башҡортостан АССР-ы]], {{ВБУ|Ейәнсура районы}}, [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы 
| Гражданство = {{Российская империя}}→{{СССР}}
| Образование = 
| Вероисповедание = 
| Партия =
| Основные идеи =
| Род деятельности = 
| Награды =
| Сайт =
}}
{{фамилиялаш|Абдуллин}}
'''Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы''' ([[1888]] — [[1936]]) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.

== Биографияһы ==
Мөхәмәт Сәләхетдин улы Абдуллин 1888 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.

Башта атаһында, унан [[Яңы Себенле]] ауылы [[мәҙрәсә­]]һен­дә уҡыған. Артабан уҡыуын [[Ырымбур]]ҙағы [[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|«Хөсә­йениә» мәҙрәсәһендә]] дауам иткән. Аҙаҡ өйләнеп тыуған ауылында йәшәгән, иген үҫтергән, мал, шул иҫәптән дөйә аҫраған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1914 йылда [[Беренсе донъя һуғышы]] башланғас, фронтҡа алына. Кавказда Германияның союз­дашы [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби хәрә­кәт­тәр алып барған армия составында һуғыша, алыштарҙың береһендә әсирлеккә эләгә. 1917 йылғы Октябрь революция­һынан һуң Тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөлөп, әсирҙәр менән алмашыу булғас, 1918 йылдың йәй баштарында тыуған яғына ҡайта&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[Башҡортостан мөхтәриәте]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушы­ла һәм [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] штабына комендант ротаһы командиры итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың 20–21 февралендә Темәс ауылында үткән [[I Бөтә Башҡорт хәрби съезы]]на делегат була, бында Башҡорт ғәскәрҙәренең Советтар яғына күсеүен һәм РСФСР составында автономиялы Башҡорт Совет республикаһы иғлан итеүен хуплаған ҡарарҙар ҡабул ителә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың мртында [[Башҡортостан АССР-ы]] ойошторолғандан һуң, бер аҙ [[Стәрле­тамаҡ]]та эшләй, һуңынан [[Туҡ-Соран кантоны]] революцион комитеты рәйесе урынбаҫары итеп һайлана, РКП(б) партияһы сафына инә. Артабан [[Үҫәргән кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[1920-1921 йылдарҙағы Башҡортостандағы аслыҡ]] осоронда, Үҫәргән кантонында асығыусыларға ярҙам күрһәтеү комитеты рәйесе була. 1922 йылдың 7 мартында Мөхәмәт Абдулиндың республика етәкселегенә хәлде аңлатып һәм ярҙам һорап яҙған хаты һаҡланған, унан бер өҙөк: &lt;blockquote&gt;“120 мең халҡы булған Үҫәргән кантонында ҡот осҡос хәл, айырым ауылдарҙа халыҡтың яртыһы үлеп бөткән. Кешеләр ни бары онталған үлән йәки тирмәндә тарттырылған мал һөйәге һәм ағас оно менән генә туҡлана. Күп ауылдарҙа эттәр һәм бесәйҙәр ашалып бөткән. 61 ашханаға ебәрелгән аҙыҡ 3870 кешегә генә иҫәпләнгән. Уларҙың һаны, һис юғында, 12 мең кешегә еткерелеп арттырылырға тейеш. Комитет рәйесе: Абдуллин. Сәркәтип: Степанов”.&lt;/blockquote&gt;

&lt;!-- Хатты алғас, 17 мартта Үҫәргән кантонына БашЦИК вәкиле итеп ебәрелгән Петровтың докладынан өҙөк: “Халыҡтың ҙур һанлы өлөшө үлемгә дусар ҡылына. Үлемеслек көндән-көн арта бара. Үлектәрҙе күмеп өлгөрә алмайҙар, уларҙы яҙға тиклем дөйөм аҙбарға өйөп һалалар. Төрлө мал-тыуар минимум һанда ҡалған. Орск — Ырымбур тимер юлын көрт баҫыу сәбәп­ле, мин ҡайтып киткәнгәсә кантонға аҙыҡ-түлек тә, орлоҡ материалы ла килеп етмәне. Михайловка һәм Яшка утарҙарында кеше ашау осраҡтары теркәлгән. Хәл үҙгәрмә­һә, ул ғәҙәти күренешкә әүереләсәк.”.
 --&gt;

1922 йылдан һуң, тыуған ауылына ҡайтып, үҙ хужалығына тотона. 1927 йылдың башында Үргендә Сәлих улусында беренсе Ерҙе бергәләп эшкәртеү ширҡәте ойошторолоуында ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1927 йылдың көҙөндә Йылайыр һал ағыҙыу контораһы начальнигы, ә 1928 йылдың йәйен­дә [[Йылайыр кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә. 1930 йылдан [[Хәйбулла районы]] Һаҡлыҡ кассаһы мөдире булып эшләй&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

Репрессиялар башланғас, 1932 йылдың йәйен­дә ғаиләһе менән Үзбәкстанға күсенә, бер совхоздың баш бухгалтеры була. 1935 йылда кире тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. [[Ейәнсура районы]] [[Муйнаҡ ауыл Советы (Ейәнсура районы)|Муйнаҡ ауыл Советы]] секретары итеп тәғә­йенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1936 йылдың мартында вафат була. [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы зыяратына ерләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән.

Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. '''Нәжметдин'''дән 7 бала араһында ике ул тыуған, '''Камал''' менән Фәтих. Камалдан '''Фоат''' һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фоат Камал улынан билдәле композитор [[Абдуллин Байрас Фоат улы|Байрас Абдуллин]], Сәләхетдиндең ейәне Мәжит Вәлетдин улынан күренекле йырсы [[Венер Абдуллин]] тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны — Камила менән '''Мөхәммәт''' тигән балаларының әсәһе.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург [[Абдуллин Азат Хаммат улы|Азат Абдуллин]] (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнә мөхәмәт ҡыҙының ҡыҙы.

Сәләхетдиндең өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, [[Урыҫ теле|урыҫ]] телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, '''Ғәбделәхәт''', Маһисәрүәр тыуған.

Ғәбделәхәттең берҙән-бер улы '''Әсхәт''' Абдуллин, ейәне - '''Фәрғәт''' Абдуллин.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин, Мөхәммәт һәм Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]]

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Ейәнсура районында вафат булғандар]]
[[Категория:Ейәнсура районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Хөсәйениә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]</text>
      <sha1>5q4mjdd2eejcya3kqt1gpoilew98ouy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149449</id>
      <parentid>1149443</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:45:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шәжәрәһе */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12748" xml:space="preserve">{{Политик
| Имя              = Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы
| Фото              = 
| Ширина           = 
| Описание изображения          = 
| Имя при рождении = 
| Псевдонимы       = 
| Дата рождения    = 1888
| Место рождения   = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылы
| Дата смерти      = 1936
| Место смерти     =[[Башҡортостан АССР-ы]], {{ВБУ|Ейәнсура районы}}, [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы 
| Гражданство = {{Российская империя}}→{{СССР}}
| Образование = 
| Вероисповедание = 
| Партия =
| Основные идеи =
| Род деятельности = 
| Награды =
| Сайт =
}}
{{фамилиялаш|Абдуллин}}
'''Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы''' ([[1888]] — [[1936]]) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.

== Биографияһы ==
Мөхәмәт Сәләхетдин улы Абдуллин 1888 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.

Башта атаһында, унан [[Яңы Себенле]] ауылы [[мәҙрәсә­]]һен­дә уҡыған. Артабан уҡыуын [[Ырымбур]]ҙағы [[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|«Хөсә­йениә» мәҙрәсәһендә]] дауам иткән. Аҙаҡ өйләнеп тыуған ауылында йәшәгән, иген үҫтергән, мал, шул иҫәптән дөйә аҫраған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1914 йылда [[Беренсе донъя һуғышы]] башланғас, фронтҡа алына. Кавказда Германияның союз­дашы [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби хәрә­кәт­тәр алып барған армия составында һуғыша, алыштарҙың береһендә әсирлеккә эләгә. 1917 йылғы Октябрь революция­һынан һуң Тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөлөп, әсирҙәр менән алмашыу булғас, 1918 йылдың йәй баштарында тыуған яғына ҡайта&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[Башҡортостан мөхтәриәте]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушы­ла һәм [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] штабына комендант ротаһы командиры итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың 20–21 февралендә Темәс ауылында үткән [[I Бөтә Башҡорт хәрби съезы]]на делегат була, бында Башҡорт ғәскәрҙәренең Советтар яғына күсеүен һәм РСФСР составында автономиялы Башҡорт Совет республикаһы иғлан итеүен хуплаған ҡарарҙар ҡабул ителә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың мртында [[Башҡортостан АССР-ы]] ойошторолғандан һуң, бер аҙ [[Стәрле­тамаҡ]]та эшләй, һуңынан [[Туҡ-Соран кантоны]] революцион комитеты рәйесе урынбаҫары итеп һайлана, РКП(б) партияһы сафына инә. Артабан [[Үҫәргән кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[1920-1921 йылдарҙағы Башҡортостандағы аслыҡ]] осоронда, Үҫәргән кантонында асығыусыларға ярҙам күрһәтеү комитеты рәйесе була. 1922 йылдың 7 мартында Мөхәмәт Абдулиндың республика етәкселегенә хәлде аңлатып һәм ярҙам һорап яҙған хаты һаҡланған, унан бер өҙөк: &lt;blockquote&gt;“120 мең халҡы булған Үҫәргән кантонында ҡот осҡос хәл, айырым ауылдарҙа халыҡтың яртыһы үлеп бөткән. Кешеләр ни бары онталған үлән йәки тирмәндә тарттырылған мал һөйәге һәм ағас оно менән генә туҡлана. Күп ауылдарҙа эттәр һәм бесәйҙәр ашалып бөткән. 61 ашханаға ебәрелгән аҙыҡ 3870 кешегә генә иҫәпләнгән. Уларҙың һаны, һис юғында, 12 мең кешегә еткерелеп арттырылырға тейеш. Комитет рәйесе: Абдуллин. Сәркәтип: Степанов”.&lt;/blockquote&gt;

&lt;!-- Хатты алғас, 17 мартта Үҫәргән кантонына БашЦИК вәкиле итеп ебәрелгән Петровтың докладынан өҙөк: “Халыҡтың ҙур һанлы өлөшө үлемгә дусар ҡылына. Үлемеслек көндән-көн арта бара. Үлектәрҙе күмеп өлгөрә алмайҙар, уларҙы яҙға тиклем дөйөм аҙбарға өйөп һалалар. Төрлө мал-тыуар минимум һанда ҡалған. Орск — Ырымбур тимер юлын көрт баҫыу сәбәп­ле, мин ҡайтып киткәнгәсә кантонға аҙыҡ-түлек тә, орлоҡ материалы ла килеп етмәне. Михайловка һәм Яшка утарҙарында кеше ашау осраҡтары теркәлгән. Хәл үҙгәрмә­һә, ул ғәҙәти күренешкә әүереләсәк.”.
 --&gt;

1922 йылдан һуң, тыуған ауылына ҡайтып, үҙ хужалығына тотона. 1927 йылдың башында Үргендә Сәлих улусында беренсе Ерҙе бергәләп эшкәртеү ширҡәте ойошторолоуында ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1927 йылдың көҙөндә Йылайыр һал ағыҙыу контораһы начальнигы, ә 1928 йылдың йәйен­дә [[Йылайыр кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә. 1930 йылдан [[Хәйбулла районы]] Һаҡлыҡ кассаһы мөдире булып эшләй&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

Репрессиялар башланғас, 1932 йылдың йәйен­дә ғаиләһе менән Үзбәкстанға күсенә, бер совхоздың баш бухгалтеры була. 1935 йылда кире тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. [[Ейәнсура районы]] [[Муйнаҡ ауыл Советы (Ейәнсура районы)|Муйнаҡ ауыл Советы]] секретары итеп тәғә­йенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1936 йылдың мартында вафат була. [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы зыяратына ерләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән.

Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. '''Нәжметдин'''дән 7 бала араһында ике ул тыуған, '''Камал''' менән Фәтих. Камалдан '''Фоат''' һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фоат Камал улынан билдәле композитор [[Абдуллин Байрас Фоат улы|Байрас Абдуллин]], Сәләхетдиндең ейәне Мәжит Вәлетдин улынан күренекле йырсы [[Венер Абдуллин]] тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны — Камила менән '''Мөхәммәт''' тигән балаларының әсәһе.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург [[Абдуллин Азат Хаммат улы|Азат Абдуллин]] (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы [[Солтанбаева Хәҙисә Вәли ҡыҙы|Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева]] — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнә Мөхәмәт ҡыҙы менән Юлдашбаев Вәлиҙең ҡыҙы.

Сәләхетдиндең өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, [[Урыҫ теле|урыҫ]] телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, '''Ғәбделәхәт''', Маһисәрүәр тыуған.

Ғәбделәхәттең берҙән-бер улы '''Әсхәт''' Абдуллин, ейәне - '''Фәрғәт''' Абдуллин.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин, Мөхәммәт һәм Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]]

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Ейәнсура районында вафат булғандар]]
[[Категория:Ейәнсура районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Хөсәйениә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]</text>
      <sha1>e6zp9w9wfcpijfkgsffhjqol7fh8aye</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149450</id>
      <parentid>1149449</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:53:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12956" xml:space="preserve">{{Политик
| Имя              = Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы
| Фото              = 
| Ширина           = 
| Описание изображения          = 
| Имя при рождении = 
| Псевдонимы       = 
| Дата рождения    = 1888
| Место рождения   = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылы
| Дата смерти      = 1936
| Место смерти     =[[Башҡортостан АССР-ы]], {{ВБУ|Ейәнсура районы}}, [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы 
| Гражданство = {{Российская империя}}→{{СССР}}
| Образование = 
| Вероисповедание = 
| Партия =
| Основные идеи =
| Род деятельности = 
| Награды =
| Сайт =
}}
{{фамилиялаш|Абдуллин}}
'''Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы''' ([[1888]] — [[1936]]) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.

== Биографияһы ==
Мөхәмәт Сәләхетдин улы Абдуллин 1888 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.

Башта атаһында, унан [[Яңы Себенле]] ауылы [[мәҙрәсә­]]һен­дә уҡыған. Артабан уҡыуын [[Ырымбур]]ҙағы [[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|«Хөсә­йениә» мәҙрәсәһендә]] дауам иткән. Аҙаҡ өйләнеп тыуған ауылында йәшәгән, иген үҫтергән, мал, шул иҫәптән дөйә аҫраған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1914 йылда [[Беренсе донъя һуғышы]] башланғас, фронтҡа алына. Кавказда Германияның союз­дашы [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби хәрә­кәт­тәр алып барған армия составында һуғыша, алыштарҙың береһендә әсирлеккә эләгә. 1917 йылғы Октябрь революция­һынан һуң Тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөлөп, әсирҙәр менән алмашыу булғас, 1918 йылдың йәй баштарында тыуған яғына ҡайта&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[Башҡортостан мөхтәриәте]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушы­ла һәм [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] штабына комендант ротаһы командиры итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың 20–21 февралендә Темәс ауылында үткән [[I Бөтә Башҡорт хәрби съезы]]на делегат була, бында Башҡорт ғәскәрҙәренең Советтар яғына күсеүен һәм РСФСР составында автономиялы Башҡорт Совет республикаһы иғлан итеүен хуплаған ҡарарҙар ҡабул ителә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың мртында [[Башҡортостан АССР-ы]] ойошторолғандан һуң, бер аҙ [[Стәрле­тамаҡ]]та эшләй, һуңынан [[Туҡ-Соран кантоны]] революцион комитеты рәйесе урынбаҫары итеп һайлана, РКП(б) партияһы сафына инә. Артабан [[Үҫәргән кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[1920-1921 йылдарҙағы Башҡортостандағы аслыҡ]] осоронда, Үҫәргән кантонында асығыусыларға ярҙам күрһәтеү комитеты рәйесе була. 1922 йылдың 7 мартында Мөхәмәт Абдулиндың республика етәкселегенә хәлде аңлатып һәм ярҙам һорап яҙған хаты һаҡланған, унан бер өҙөк: &lt;blockquote&gt;“120 мең халҡы булған Үҫәргән кантонында ҡот осҡос хәл, айырым ауылдарҙа халыҡтың яртыһы үлеп бөткән. Кешеләр ни бары онталған үлән йәки тирмәндә тарттырылған мал һөйәге һәм ағас оно менән генә туҡлана. Күп ауылдарҙа эттәр һәм бесәйҙәр ашалып бөткән. 61 ашханаға ебәрелгән аҙыҡ 3870 кешегә генә иҫәпләнгән. Уларҙың һаны, һис юғында, 12 мең кешегә еткерелеп арттырылырға тейеш. Комитет рәйесе: Абдуллин. Сәркәтип: Степанов”.&lt;/blockquote&gt;

&lt;!-- Хатты алғас, 17 мартта Үҫәргән кантонына БашЦИК вәкиле итеп ебәрелгән Петровтың докладынан өҙөк: “Халыҡтың ҙур һанлы өлөшө үлемгә дусар ҡылына. Үлемеслек көндән-көн арта бара. Үлектәрҙе күмеп өлгөрә алмайҙар, уларҙы яҙға тиклем дөйөм аҙбарға өйөп һалалар. Төрлө мал-тыуар минимум һанда ҡалған. Орск — Ырымбур тимер юлын көрт баҫыу сәбәп­ле, мин ҡайтып киткәнгәсә кантонға аҙыҡ-түлек тә, орлоҡ материалы ла килеп етмәне. Михайловка һәм Яшка утарҙарында кеше ашау осраҡтары теркәлгән. Хәл үҙгәрмә­һә, ул ғәҙәти күренешкә әүереләсәк.”.
 --&gt;

1922 йылдан һуң, тыуған ауылына ҡайтып, үҙ хужалығына тотона. 1927 йылдың башында Үргендә Сәлих улусында беренсе Ерҙе бергәләп эшкәртеү ширҡәте ойошторолоуында ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1927 йылдың көҙөндә Йылайыр һал ағыҙыу контораһы начальнигы, ә 1928 йылдың йәйен­дә [[Йылайыр кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә. 1930 йылдан [[Хәйбулла районы]] Һаҡлыҡ кассаһы мөдире булып эшләй&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

Репрессиялар башланғас, 1932 йылдың йәйен­дә ғаиләһе менән Үзбәкстанға күсенә, бер совхоздың баш бухгалтеры була. 1935 йылда кире тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. [[Ейәнсура районы]] [[Муйнаҡ ауыл Советы (Ейәнсура районы)|Муйнаҡ ауыл Советы]] секретары итеп тәғә­йенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1936 йылдың мартында вафат була. [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы зыяратына ерләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән.

Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. '''Нәжметдин'''дән 7 бала араһында ике ул тыуған, '''Камал''' менән Фәтих. Камалдан '''Фоат''' һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фоат Камал улынан билдәле композитор [[Абдуллин Байрас Фоат улы|Байрас Абдуллин]], Сәләхетдиндең ейәне Мәжит Вәлетдин улынан күренекле йырсы [[Венер Абдуллин]] тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны — Камила менән '''Мөхәммәт''' тигән балаларының әсәһе.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург [[Абдуллин Азат Хаммат улы|Азат Абдуллин]] (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы [[Солтанбаева Хәҙисә Вәли ҡыҙы|Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева]] — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнә Мөхәмәт ҡыҙы менән Юлдашбаев Вәлиҙең ҡыҙы.

Сәләхетдиндең өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, [[Урыҫ теле|урыҫ]] телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, '''Ғәбделәхәт''', Маһисәрүәр тыуған.

Ғәбделәхәттең берҙән-бер улы '''Әсхәт''' Абдуллин, ейәне - '''Фәрғәт''' Абдуллин.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин, Мөхәммәт һәм Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]]

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Ейәнсура районында вафат булғандар]]
[[Категория:Ейәнсура районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Хөсәйениә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]</text>
      <sha1>d91di7wr6xupubh3soqlukdjadkxpxk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149462</id>
      <parentid>1149450</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T11:47:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шәжәрәһе */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12962" xml:space="preserve">{{Политик
| Имя              = Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы
| Фото              = 
| Ширина           = 
| Описание изображения          = 
| Имя при рождении = 
| Псевдонимы       = 
| Дата рождения    = 1888
| Место рождения   = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылы
| Дата смерти      = 1936
| Место смерти     =[[Башҡортостан АССР-ы]], {{ВБУ|Ейәнсура районы}}, [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы 
| Гражданство = {{Российская империя}}→{{СССР}}
| Образование = 
| Вероисповедание = 
| Партия =
| Основные идеи =
| Род деятельности = 
| Награды =
| Сайт =
}}
{{фамилиялаш|Абдуллин}}
'''Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы''' ([[1888]] — [[1936]]) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.

== Биографияһы ==
Мөхәмәт Сәләхетдин улы Абдуллин 1888 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.

Башта атаһында, унан [[Яңы Себенле]] ауылы [[мәҙрәсә­]]һен­дә уҡыған. Артабан уҡыуын [[Ырымбур]]ҙағы [[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|«Хөсә­йениә» мәҙрәсәһендә]] дауам иткән. Аҙаҡ өйләнеп тыуған ауылында йәшәгән, иген үҫтергән, мал, шул иҫәптән дөйә аҫраған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1914 йылда [[Беренсе донъя һуғышы]] башланғас, фронтҡа алына. Кавказда Германияның союз­дашы [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби хәрә­кәт­тәр алып барған армия составында һуғыша, алыштарҙың береһендә әсирлеккә эләгә. 1917 йылғы Октябрь революция­һынан һуң Тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөлөп, әсирҙәр менән алмашыу булғас, 1918 йылдың йәй баштарында тыуған яғына ҡайта&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[Башҡортостан мөхтәриәте]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушы­ла һәм [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] штабына комендант ротаһы командиры итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың 20–21 февралендә Темәс ауылында үткән [[I Бөтә Башҡорт хәрби съезы]]на делегат була, бында Башҡорт ғәскәрҙәренең Советтар яғына күсеүен һәм РСФСР составында автономиялы Башҡорт Совет республикаһы иғлан итеүен хуплаған ҡарарҙар ҡабул ителә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың мртында [[Башҡортостан АССР-ы]] ойошторолғандан һуң, бер аҙ [[Стәрле­тамаҡ]]та эшләй, һуңынан [[Туҡ-Соран кантоны]] революцион комитеты рәйесе урынбаҫары итеп һайлана, РКП(б) партияһы сафына инә. Артабан [[Үҫәргән кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[1920-1921 йылдарҙағы Башҡортостандағы аслыҡ]] осоронда, Үҫәргән кантонында асығыусыларға ярҙам күрһәтеү комитеты рәйесе була. 1922 йылдың 7 мартында Мөхәмәт Абдулиндың республика етәкселегенә хәлде аңлатып һәм ярҙам һорап яҙған хаты һаҡланған, унан бер өҙөк: &lt;blockquote&gt;“120 мең халҡы булған Үҫәргән кантонында ҡот осҡос хәл, айырым ауылдарҙа халыҡтың яртыһы үлеп бөткән. Кешеләр ни бары онталған үлән йәки тирмәндә тарттырылған мал һөйәге һәм ағас оно менән генә туҡлана. Күп ауылдарҙа эттәр һәм бесәйҙәр ашалып бөткән. 61 ашханаға ебәрелгән аҙыҡ 3870 кешегә генә иҫәпләнгән. Уларҙың һаны, һис юғында, 12 мең кешегә еткерелеп арттырылырға тейеш. Комитет рәйесе: Абдуллин. Сәркәтип: Степанов”.&lt;/blockquote&gt;

&lt;!-- Хатты алғас, 17 мартта Үҫәргән кантонына БашЦИК вәкиле итеп ебәрелгән Петровтың докладынан өҙөк: “Халыҡтың ҙур һанлы өлөшө үлемгә дусар ҡылына. Үлемеслек көндән-көн арта бара. Үлектәрҙе күмеп өлгөрә алмайҙар, уларҙы яҙға тиклем дөйөм аҙбарға өйөп һалалар. Төрлө мал-тыуар минимум һанда ҡалған. Орск — Ырымбур тимер юлын көрт баҫыу сәбәп­ле, мин ҡайтып киткәнгәсә кантонға аҙыҡ-түлек тә, орлоҡ материалы ла килеп етмәне. Михайловка һәм Яшка утарҙарында кеше ашау осраҡтары теркәлгән. Хәл үҙгәрмә­һә, ул ғәҙәти күренешкә әүереләсәк.”.
 --&gt;

1922 йылдан һуң, тыуған ауылына ҡайтып, үҙ хужалығына тотона. 1927 йылдың башында Үргендә Сәлих улусында беренсе Ерҙе бергәләп эшкәртеү ширҡәте ойошторолоуында ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1927 йылдың көҙөндә Йылайыр һал ағыҙыу контораһы начальнигы, ә 1928 йылдың йәйен­дә [[Йылайыр кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә. 1930 йылдан [[Хәйбулла районы]] Һаҡлыҡ кассаһы мөдире булып эшләй&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

Репрессиялар башланғас, 1932 йылдың йәйен­дә ғаиләһе менән Үзбәкстанға күсенә, бер совхоздың баш бухгалтеры була. 1935 йылда кире тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. [[Ейәнсура районы]] [[Муйнаҡ ауыл Советы (Ейәнсура районы)|Муйнаҡ ауыл Советы]] секретары итеп тәғә­йенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1936 йылдың мартында вафат була. [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы зыяратына ерләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән.

Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. '''Нәжметдин'''дән 7 бала араһында ике ул тыуған, '''Камал''' менән Фәтих. Камалдан '''Фоат''' һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фоат Камал улынан билдәле композитор [[Абдуллин Байрас Фоат улы|Байрас Абдуллин]], Сәләхетдиндең ейәне Мәжит '''Вәлетдин''' улынан күренекле йырсы [[Венер Абдуллин]] тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны — Камила менән '''Мөхәммәт''' тигән балаларының әсәһе.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург [[Абдуллин Азат Хаммат улы|Азат Абдуллин]] (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы [[Солтанбаева Хәҙисә Вәли ҡыҙы|Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева]] — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнә Мөхәмәт ҡыҙы менән Юлдашбаев Вәлиҙең ҡыҙы.

Сәләхетдиндең өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, [[Урыҫ теле|урыҫ]] телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, '''Ғәбделәхәт''', Маһисәрүәр тыуған.

Ғәбделәхәттең берҙән-бер улы '''Әсхәт''' Абдуллин, ейәне - '''Фәрғәт''' Абдуллин.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин, Мөхәммәт һәм Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]]

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Ейәнсура районында вафат булғандар]]
[[Категория:Ейәнсура районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Хөсәйениә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]</text>
      <sha1>rlxk6nfuf9k8ivq0u2zbhii92xm0ypv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149463</id>
      <parentid>1149462</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T11:48:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шәжәрәһе */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12964" xml:space="preserve">{{Политик
| Имя              = Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы
| Фото              = 
| Ширина           = 
| Описание изображения          = 
| Имя при рождении = 
| Псевдонимы       = 
| Дата рождения    = 1888
| Место рождения   = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылы
| Дата смерти      = 1936
| Место смерти     =[[Башҡортостан АССР-ы]], {{ВБУ|Ейәнсура районы}}, [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы 
| Гражданство = {{Российская империя}}→{{СССР}}
| Образование = 
| Вероисповедание = 
| Партия =
| Основные идеи =
| Род деятельности = 
| Награды =
| Сайт =
}}
{{фамилиялаш|Абдуллин}}
'''Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы''' ([[1888]] — [[1936]]) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре.

== Биографияһы ==
Мөхәмәт Сәләхетдин улы Абдуллин 1888 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) тыуған. Атаһы ''Сәләхетдин Абдуллин'' күренекле дин әһеле — [[ахун]] булған, [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре]]нең береһендә белем алған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot;&gt;{{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}&lt;/ref&gt;.

Башта атаһында, унан [[Яңы Себенле]] ауылы [[мәҙрәсә­]]һен­дә уҡыған. Артабан уҡыуын [[Ырымбур]]ҙағы [[Хөсәйениә (мәҙрәсә)|«Хөсә­йениә» мәҙрәсәһендә]] дауам иткән. Аҙаҡ өйләнеп тыуған ауылында йәшәгән, иген үҫтергән, мал, шул иҫәптән дөйә аҫраған&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1914 йылда [[Беренсе донъя һуғышы]] башланғас, фронтҡа алына. Кавказда Германияның союз­дашы [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби хәрә­кәт­тәр алып барған армия составында һуғыша, алыштарҙың береһендә әсирлеккә эләгә. 1917 йылғы Октябрь революция­һынан һуң Тыныслыҡ тураһында килешеү төҙөлөп, әсирҙәр менән алмашыу булғас, 1918 йылдың йәй баштарында тыуған яғына ҡайта&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[Башҡортостан мөхтәриәте]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нә ҡушы­ла һәм [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәре]] штабына комендант ротаһы командиры итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың 20–21 февралендә Темәс ауылында үткән [[I Бөтә Башҡорт хәрби съезы]]на делегат була, бында Башҡорт ғәскәрҙәренең Советтар яғына күсеүен һәм РСФСР составында автономиялы Башҡорт Совет республикаһы иғлан итеүен хуплаған ҡарарҙар ҡабул ителә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1919 йылдың мртында [[Башҡортостан АССР-ы]] ойошторолғандан һуң, бер аҙ [[Стәрле­тамаҡ]]та эшләй, һуңынан [[Туҡ-Соран кантоны]] революцион комитеты рәйесе урынбаҫары итеп һайлана, РКП(б) партияһы сафына инә. Артабан [[Үҫәргән кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

[[1920-1921 йылдарҙағы Башҡортостандағы аслыҡ]] осоронда, Үҫәргән кантонында асығыусыларға ярҙам күрһәтеү комитеты рәйесе була. 1922 йылдың 7 мартында Мөхәмәт Абдулиндың республика етәкселегенә хәлде аңлатып һәм ярҙам һорап яҙған хаты һаҡланған, унан бер өҙөк: &lt;blockquote&gt;“120 мең халҡы булған Үҫәргән кантонында ҡот осҡос хәл, айырым ауылдарҙа халыҡтың яртыһы үлеп бөткән. Кешеләр ни бары онталған үлән йәки тирмәндә тарттырылған мал һөйәге һәм ағас оно менән генә туҡлана. Күп ауылдарҙа эттәр һәм бесәйҙәр ашалып бөткән. 61 ашханаға ебәрелгән аҙыҡ 3870 кешегә генә иҫәпләнгән. Уларҙың һаны, һис юғында, 12 мең кешегә еткерелеп арттырылырға тейеш. Комитет рәйесе: Абдуллин. Сәркәтип: Степанов”.&lt;/blockquote&gt;

&lt;!-- Хатты алғас, 17 мартта Үҫәргән кантонына БашЦИК вәкиле итеп ебәрелгән Петровтың докладынан өҙөк: “Халыҡтың ҙур һанлы өлөшө үлемгә дусар ҡылына. Үлемеслек көндән-көн арта бара. Үлектәрҙе күмеп өлгөрә алмайҙар, уларҙы яҙға тиклем дөйөм аҙбарға өйөп һалалар. Төрлө мал-тыуар минимум һанда ҡалған. Орск — Ырымбур тимер юлын көрт баҫыу сәбәп­ле, мин ҡайтып киткәнгәсә кантонға аҙыҡ-түлек тә, орлоҡ материалы ла килеп етмәне. Михайловка һәм Яшка утарҙарында кеше ашау осраҡтары теркәлгән. Хәл үҙгәрмә­һә, ул ғәҙәти күренешкә әүереләсәк.”.
 --&gt;

1922 йылдан һуң, тыуған ауылына ҡайтып, үҙ хужалығына тотона. 1927 йылдың башында Үргендә Сәлих улусында беренсе Ерҙе бергәләп эшкәртеү ширҡәте ойошторолоуында ҡатнаша&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1927 йылдың көҙөндә Йылайыр һал ағыҙыу контораһы начальнигы, ә 1928 йылдың йәйен­дә [[Йылайыр кантоны]]ның хәрби комиссары итеп тәғәйенләнә. 1930 йылдан [[Хәйбулла районы]] Һаҡлыҡ кассаһы мөдире булып эшләй&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

Репрессиялар башланғас, 1932 йылдың йәйен­дә ғаиләһе менән Үзбәкстанға күсенә, бер совхоздың баш бухгалтеры була. 1935 йылда кире тыуған ауылына әйләнеп ҡайта. [[Ейәнсура районы]] [[Муйнаҡ ауыл Советы (Ейәнсура районы)|Муйнаҡ ауыл Советы]] секретары итеп тәғә­йенләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

1936 йылдың мартында вафат була. [[Үрге Муйнаҡ]] ауылы зыяратына ерләнә&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шәжәрәһе ==
Абдуллиндарҙың Шәжәрәһе:

1 Ҡолоҡҡай (XVI б. аҙағы-XVII б. башы)

2 Билғош (XVII б.)

3 Туҡһанбай (XVII б.)

4 Туҡһанбаев Әхтәм (17??-18??)

5 Әхтәмов Абдулла (1765—184?)

6 Абдуллин Ҡотләхмәт (179?-18??)

7 Абдуллин Сәләхетдин (XIX быуат уртаһы)

Сәләхетдин указлы ахун булған, Ырымбурҙа етди һынауҙар үтеп был дини вазифаға тәғәйенләнгән.

Уның дүрт ҡатыны булған. Ошо нәҫелдең күренекле шәхестәрен атап үтергә кәрәк:
тәүге ҡатынынан Нәжметдин, Вәлетдин тигән улдары булған. '''Нәжметдин'''дән 7 бала араһында ике ул тыуған, '''Камал''' менән Фәтих. Камалдан '''Фоат''' һәм тағы өс бала, Маһира, Байыҡ, Нәҡиә тыуған.

Фоат Камал улынан билдәле композитор [[Абдуллин Байрас Фоат улы|Байрас Абдуллин]], Сәләхетдиндең ейәне Мәжит '''Вәлетдин''' улынан күренекле йырсы [[Венер Абдуллин]] тыуған.

Сәләхетдиндең икенсе ҡатыны — Камила менән '''Мөхәммәт''' тигән балаларының әсәһе.

Мөхәммәттең улы — барыбыҙға билдәле яҙыусы-драматург [[Абдуллин Азат Хаммат улы|Азат Абдуллин]] (1931 йылғы, Мәскәүҙә йәшәй).
Ғалим, филология фәндәре докторы [[Солтанбаева Хәҙисә Вәли ҡыҙы|Хәҙисә Вәли ҡыҙы Солтанбаева]] — Азат Абдуллиндың бер туған апаһы Зәйтүнә Мөхәмәт ҡыҙы менән Солтанбаев Вәлиҙең ҡыҙы.

Сәләхетдиндең өсөнсө ҡатынынан бала булмаған.

Фатиманы, 16 йәшлек бай сауҙагәр ҡыҙын, Сәләхетдин дүртенсе ҡатынлыҡҡа бер өйөр ат бүләк итеп алған, тиҙәр. Фатима бик уҡымышлы, мәғрифәтле ҡыҙ булған, [[Урыҫ теле|урыҫ]] телендә һәйбәт аралашҡан. Фатиманан: Хәҙисә, Әсмә, Бибиғәйшә, '''Ғәбделәхәт''', Маһисәрүәр тыуған.

Ғәбделәхәттең берҙән-бер улы '''Әсхәт''' Абдуллин, ейәне - '''Фәрғәт''' Абдуллин.

«Абдуллин Сәләхетдин ахун, уның улдары Нәжметдин, Мөхәммәт һәм Ғәбделәхәт үҙ заманының күренекле дин әһелдәре булған»&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Солтанбаев&quot; /&gt;.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Абдуллин Азат Хаммат улы]]

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Ейәнсура районында вафат булғандар]]
[[Категория:Ейәнсура районында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Хөсәйениә мәҙрәсәһе шәкерттәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]</text>
      <sha1>59rr0ovk7j29yvbpb7qeyksk6ca55np</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аляев Юрий Геннадьевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155327</id>
    <revision>
      <id>1149341</id>
      <parentid>1021590</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:07:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8648" xml:space="preserve">{{ФШ|Аляев}}
{{Ук}}
'''Аляев Юрий Геннадьевич''' ([[24 март]] [[1942 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] урологы, Рәсәй медицина фәндәре академияһының ағза-корреспонденты (2002), Рәсәй фәндәр академияһының ағза-корреспонденты (2014).

[[Рәсәй Федерацияһы]] һаулыҡ һаҡлау министрлығының И. М. Сеченов исемендәге Беренсе Мәскәү дәүләт медицина университетының Почетлы урология кафедраһы мөдире (Сеченов университеты). Рәсәй урологтары йәмғиәтенең рәйесе, «Урология» журналының баш мөхәррире, диссертация советы рәйесе (0208.040.11).

Ю. Г. Аляев етәкселегендә һәм уның ғилми консультацияһы ярҙамында 76 (30 докторлыҡ һәм 46 кандидатлыҡ) диссертация яҡланған. Үҙ фәнни мәктәбенә нигеҙ һалыусы.

Иҫ киткес хирург, 1973 йылда Рәсәйҙә бөйөргә торакоабдоминаль инеү юлы таба һәм ҡулланыуға индерә, беренсе булып бөйөрҙә яман шеш булғанда, контралатераль органы һау пациентҡа органды һаҡлаусы операциялар ҡуллана башлай, 2009 йылдан башлап Рәсәйҙә беренсе булып бөйөргә операция ваҡытында 30-технологиялар эшләй һәм индерә, бөйөр резекциялары төрҙәре классификацияһын булдыра.

Һәләтле педагог — студенттарға даими лекциялар уҡый, белемде камиллаштырыу маҡсатында уҡыу буйынса әүҙем эш алып бара, модулле уҡытыу инициаторы һәм ойоштороусыһы, Рәсәй «Урология» клиник тәҡдимдәр авторы.

== Биографияһы ==
1942 йылдың 24 мартында [[Пенза өлкәһе]]ндә тыуған.

1965 йылда [[Башҡорт дәүләт медицина университеты|Башҡортостан медицина институтын]] отличие менән тамамлай, артабан, 1965 йылдан 1967 йылға тиклем [[Стәрлетамаҡ]] ҡала дауаханаһында хирург булып эшләй.

1973 йылда — Ю. А. Пытель етәкселегендә кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлай, темаһы: «Бөйөрҙәрендә яман шеш булған ауырыуҙарҙа оператив инеү юлын топографо-анатомик һәм клиник баһалау», аҙаҡ [[Мәскәү]]ҙә 20-се ҡала клиник дауаханаһында ике йыл ординатор булып эшләй.

1975 йылдан — ассистент, 1984 йылдан — И. М. Сеченов.исемендәге 1-се Мәскәү медицина институтының урология кафедраһы доценты.

1989 йылда докторлыҡ диссертацияһы яҡлай, темаһы: «Расширенные, комбинированные и органосохраняющие операции у больных раком почки».

1991 йылда И. М. Сеченов исемендәге Мәскәү медицина академияһының урология кафедраһы профессоры исеме бирелә.

1998 йылда урология кафедраһы мөдире вазифаһында Ю. А. Пытелде алмаштыра.

2002 йылда Рәсәй медицина фәндәре академияһының ағза-корреспонденты итеп һайлана.

2011 йылдан И. М. Сеченов исемендәге Беренсе Мәскәү медицина академияһының ректоры, Рәсәй медицина фәндәре академияһының ағза-корреспонденты, профессор П. В. Глыбочко инициативаһы буйынса ойошторолған Уронефрология һәм кешеләрҙең репродуктив һаулығы ғилми-тикшеренеү институты етәксеһе.

2014 йылдан Рәсәй фәндәр академияһының ағза-корреспонденты.

2019 йылда Европа урологтар ассоциацияһының Генераль ассамблеяһы ҡарары буйынса Европа урологтар ассоциацияһының Почетлы ағзаһы исеменә лайыҡ була.

== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Урология өлкәләрендә белгес.

Беренселәрҙән булып һәм урологтарҙан берҙән-бер 62 ауыр хәлдәге ауырыуға барооперация бүлмәһендә операция яһай (2-4 атмосфера баҫымы шарттарында).

1483-тән ашыу ғилми баҫма авторы, улар араһында 61 баҫма, 14 монография, 42 китап һәм уҡыу-методик ҡулланма, медицина юғары уҡыу йорттары студенттары өсөн 5 дәреслек «Урология» һәм «Иллюстрированный практикум по урологии», 20 патент. 11 уйлап табыу, шулай уҡ «Способ обезболивания при эмболизации почечной артерии» рационализаторлыҡ тәҡдиме авторы.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] (2008 йыл)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/28124|title=Указ Президента Российской Федерации от 07.10.2008 № 1451|publisher=kremlin.ru|accessdate=2019-9-24}}&lt;/ref&gt;
* Почет ордены (2016)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/40873/page/1|title=Указ Президента Российской Федерации от 11.06.2016 № 282|publisher=kremlin.ru|accessdate=2019-9-23}}&lt;/ref&gt;
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/20634|title=Указ Президента Российской Федерации от 10.03.2004 г. № 338 • Президент России|publisher=kremlin.ru|accessdate=2019-9-22}}&lt;/ref&gt;
* «Һаулыҡ һаҡлау отличнигы» билдәһе (2002)

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{Сотрудник РАН|63157|Юрия Геннадьевича Аляева}}
* Аляев Юрий Геннадьевич (неопра.). sechenov.ba. 15 сентябрь датаһы 2019 мөрәжәғәте.
* {{Youtube|WJ-QQNFdFpU|Аляев Юрий Геннадьевич, член-корреспондент РАМН, профессор, д.м.н.}}
[[Категория:Мәскәү дәүләт медицина университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт медицина университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй) кавалерҙары]]
[[Категория:Почёт ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Медицина фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Пенза өлкәһендә тыуғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]]
[[Категория:1942 йылда тыуғандар]]
[[Категория:24 мартта тыуғандар]]</text>
      <sha1>kxa83wykxng9z6rtfqt680ykgayfgpz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алёхин Евгений Константинович</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155647</id>
    <revision>
      <id>1149374</id>
      <parentid>1087603</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:50:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13713" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{ФШ|Алёхин}}
'''Алехин Евгений Константинович''' (1942—2020) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] ғалим-[[Фармакология|фармакологы]] һәм иммунофармакологы, педагог һәм медицина  өлкәһендә фән ойоштороусы, [[Фән докторы|медицина фәндәре докторы]] (1985), профессор (1988), Сорос профессоры.  [[Башҡортостан Республикаһы]]ның  (1995) һәм Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2003).

== Биографияһы ==
Евгений Константинович Алёхин 1942 йылдың 19 декабрендә  [[Өфө]]лә тыуған. 

1961 йылдан 1966 йылға тиклем   [[Башҡорт дәүләт медицина университеты|Башҡорт дәүләт медицина институтының]] дауалау факультетында уҡый, уны тамамлағас, табип-фармаколог  квалификацияһын ала.  1966 йылдан алып 1969 йылға тиклем фармакология кафедраһы буйынса аспирантурала уҡый&lt;ref&gt;Ушел из жизни выдающийся фармаколог, учёный, учитель Алехин Евгений Константинович.''Башкирский государственный медицинский университет''.&lt;small&gt;Дата обращения: 16 января 2020.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

1969 йылдан  2020 йылға тиклем  [[Башҡорт дәүләт медицина университеты|Башҡорт дәүләт медицина университетында]] педагогик эштә: 1969 йылдан 1988 йылға тиклем — ассистент, доцент һәм профессор. 1988 йылдан алып 2011 йылға тиклем — ғилми эш буйынса проректор   һәм бер үк ваҡытта 1990 йылдан алып 2018 йылға тиклем — клиник  фармакология курсы менән фармакология кафедраһы мөдире.  2018 йылдан алып  2020 йылға тиклем —  был кафедраның профессоры&lt;ref name=&quot;бшэ&quot;&gt;[[Башкирская энциклопедия]] / Гл. ред. М. А. Ильгамов. — Уфа: Башкирская энциклопедия. Т. 1. А—Б. 2005 г. — 624 с. — С.118 — ISBN 5-88185-053-X&lt;/ref&gt;.

1969 йылда Е.К. Алёхин медицина фәндәре кандидаты  дәрәжәһенә дәғүә итеү өсөн диссертация яҡлай, 1985 йылда  [[Фән докторы|медицина фәндәре докторы]] дәрәжәһенә диссертация яҡлай.  1983 йылда Е.К. Алёхинға ғилми   доцент исеме, ә 1988 йылда профессор исеме бирелә&lt;ref name=&quot;аек&quot;/&gt;.

Е. К. Алёхин ватан иммунофармакологияһының барлыҡҡа килеү башланғысында тора һәм был өлкәлә иң алдынғы белгестәрҙең береһе була. Алёхиндың иң ҙур ҡаҙанышы булып инфекцияға ҡаршы һәм трансплантацион иммунитеттың төрлө йүнәлештәге дарыу модуляцияһы мөмкинлекләрен теоретик һәм эксперименталь нигеҙләү  тора, уның тарафынан бактериаль полисахаридтарҙың һәм пиримидиндың тәьҫир итеү механизмын  аңлауға тос өлөш индерелә. Алёхин  иммунитеттың яңы үҙенсәлекле стимуляторын —[[:ru:Гепатопротекторы|гепатопротектор]], [[:ru:Антиоксиданты|антиоксидантлы]] һәм  иммунитетҡа булышлыҡ итеүсе үҙенсәлектәрҙе берләштергән —  оксиметилурацилды уйлап табыусыларҙың береһе була, шулай уҡ ул йодантипирин һәм анандин кеүек медицина препараттарының бөйөр синдромлы геморрагик биҙгәкте дауалау буйынса тикшеренеүеҙәрҙе төп ойоштороусы, был тикшеренеүҙәрҙең  һөҙөмтәһе буып был препараттарҙы  дауалау практикаһына индереү тора&lt;ref name=&quot;ввн&quot;/&gt;.
Е. К. Алёхин төп эшмәкәрлегенән тыш, Рәсәй фармакологтарының  Ғилми  йәмғиәте идаралығы ағзаһы, шулай уҡ [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның медицина фәндәре бүлексәһе ағзаһы булып тора. Алёхин йөҙҙән ашыу фәнни хеҙмәт, шул иҫәптән ун  монография һәм уйлап табыуға утыҙ биш таныҡлыҡ һәм патент авторы. Алёхин етәкселегендә 26 кандидатлыҡ  һәм докторлыҡ диссертацияһы яҡлана&lt;ref name=&quot;ввн&quot;/&gt;.

1995 йылда «Ғилми эшмәкәрлегендә ҡаҙаныштары өсөн» Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре почетлы исеменә лайыҡ була&lt;ref name=&quot;бшэ&quot;&gt;[[Башкирская энциклопедия]] / Гл. ред. М. А. Ильгамов. — Уфа: Башкирская энциклопедия. Т. 1. А—Б. 2005 г. — 624 с. — С.118 — ISBN 5-88185-053-X&lt;/ref&gt;. 

[[2000 йыл]]дың [[17 май]]ында  Рәсәй Президенты Указы менән «Ғилми эшмәкәрлегендә ҡаҙаныштары өсөн»  Евгений Константинович Алёхин Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре исеменә лайыҡ була&lt;ref&gt;Указ Президента Российской Федерации от 6 декабря 2003 года № 1430.''Президент России''.&lt;small&gt;Дата обращения: 16 января 2020.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;

2020 йылдың 20 декабрендә [[Өфө]]лә вафат була&lt;ref name=&quot;ввн&quot;&gt;{{cite web |author= |url=https://bashgmu.ru/news/68104/|title=Ушел из жизни выдающийся фармаколог, учёный, учитель Алехин Евгений Константинович|lang= |website=[[Башкирский государственный медицинский университет]]|publisher= |date=|accessdate=2020-01-16}}&lt;/ref&gt;.

== Төп хеҙмәттәре ==
''Основной источник:''&lt;ref&gt;{{Cite web|author=|url=https://search.rsl.ru/ru/search#q=%D0%90%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BD%2C%20%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9%20%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87|title=Алёхин, Евгений Константинович|lang=|publisher=|date=|accessdate=2020-01-16}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;аек&quot;&gt;{{Cite web|author=|url=https://bashgmu.ru/about_the_university/management/1692/|title=Алехин Евгений Константинович|lang=|publisher=|date=|accessdate=2020-01-16}}&lt;/ref&gt;

* ''Дикорастущие лекарственные растения Башкирии'' / Алехин Е. К., Кучеров Е. В., Лазарева Д. Н., Абдуллина Р. Н., Кузнецова Н. А., Зарудий Ф. С. – Уфа: Башкирское книжное изд-во, 1975 г. — 365 с.
* ''Стимуляторы иммунитета'' / Д. Н. Лазарева, Е. К. Алехин. - М. : Медицина, 1985 г. — 256 с.
* ''Современные методы диагностики, лечения и реабилитации больных с заболеваниями сердечно-сосудистой системы'': Сб. науч. тр. / Редкол.: Алехин Е. К. (отв. ред.) и др. Башк. гос. мед. ин-т им. XV-летия ВЛКСМ; - Уфа : БГМИ, 1990 г. — 87 с.
* ''Иммунотропные свойства лекарственных средств'' / Е. К. Алехин, Д. Н. Лазарева, С. В. Сибиряк; АН Респ. Башкортостан, Башк. гос. мед. ин-т. - Уфа : Б. и., 1993 г. — 208 с.
* ''Влияние лекарственных средств на процессы свободно-радикального окисления : (Справочник)'' / Е. К. Алехин, А. Ш. Богданова, В. В. Плечев, Р. Р. Фархутдинов. - Уфа, 2002 г. — 287 с. — ISBN 5-7812-0004-5
* ''Руководство к практическим занятиям по фармакологии'': в 2-х частях / Сост. Алехин Е. К. и др. М-во здравоохранения Рос. Федерации, Башк. гос. мед. ун-т;  - Уфа : БГМУ, 2003 г.
* ''Иммурег'' / Д. Н. Лазарева, Е. К. Алехин, В. В. Плечев, В. М. Тимербулатов, Д. В. Плечева – Уфа: Изд-во БГМУ, НПО «Башбиомед», 2004 г. — 104 с. — ISBN 5-8258-0143-Х
* ''Лекарства, применяемые при неотложных состояниях. Справочник по скорой медицинской помощи'': 2-е изд., перераб. и доп./ Е.К. Алехин, А.Ш. Богданова, Л.А. Рябчинская. – Уфа: Изд-во БГМУ, 2006 г. – 101 с. — ISBN 594780090 X
* ''Фармакология эффекторных систем. Химиотерапевтические средства'': в 2-х частях / Е. К. Алехин, Н. А. Муфазалова, И. Л. Никитина и др.; Башкирский гос. мед. ун-т. - Уфа : Башк. гос. мед. ун-т, 2007 г. — 206 с.

== Наградалары ==

* [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] (2007&lt;ref name=&quot;аек&quot;&gt;{{Cite web|author=|url=https://bashgmu.ru/about_the_university/management/1692/|title=Алехин Евгений Константинович|lang=|publisher=|date=|accessdate=2020-01-16}}&lt;/ref&gt;)

=== Исемдәре ===

* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2003&lt;ref&gt;Указ Президента Российской Федерации от 6 декабря 2003 года № 1430.&amp;nbsp;''Президент России''.&amp;nbsp;&lt;small&gt;Дата обращения: 16 января 2020.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;)
* [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]&lt;nowiki/&gt;ның  атҡаҙанған фән эшмәкәре(1995&lt;ref name=&quot;бшэ&quot;&gt;[[Башкирская энциклопедия]] / Гл. ред. М. А. Ильгамов. — Уфа: Башкирская энциклопедия. Т. 1. А—Б. 2005 г. — 624 с. — С.118 — ISBN 5-88185-053-X&lt;/ref&gt;)

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==

* [[Башҡорт энциклопедияһы|Башкирская энциклопедия]] / Гл. ред. М. А. Ильгамов. — Уфа: Башкирская энциклопедия. Т. 1. А—Б. 2005 г. — 624 с. — ISBN 5-88185-053-X

== Һылтанмалар ==

* {{Cite web|author=|url=http://rus.bashenc.ru/index.php/component/content/article/2-statya/10489-aljokhin-evgenij-konstantinovich|title=Алёхин, Евгений Константинович|lang=|publisher=|date=|accessdate=2020-01-16}}
* {{Cite web|author=|url=https://bashgmu.ru/about_the_university/management/1692/|title=Алехин Евгений Константинович|lang=|publisher=|date=|accessdate=2020-01-16}}
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт медицина университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт медицина университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй) кавалерҙары]]
[[Категория:Медицина фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Өфөлә вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Википедия:Һуңғы бер йылда вафат булған шәхестәр]]
[[Категория:2020 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:20 декабрҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Өфөлә тыуғандар]]
[[Категория:1942 йылда тыуғандар]]
[[Категория:19 декабрҙә тыуғандар]]</text>
      <sha1>oiy6qcr616wd3ht13mtrdoba9kp5uh4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алёхин Алексей Петрович</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155858</id>
    <revision>
      <id>1149375</id>
      <parentid>1135558</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:52:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5256" xml:space="preserve">{{Ғалим}}
{{ФШ|Алёхин}}
'''Алехин Алексей Петрович''' ([[17 май]] [[1930 йыл]] — [[18 май]] [[2018 йыл]]) — юрист, административ хоҡуғы белгесе. 1987—2018 йылдарҙа [[М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты]] юридик факультетының административ һәм финанс хоҡуғы кафедраһы мөдире, юридик фәндәр докторы (1981), профессор (1985). Мәскәү университетының атҡаҙанған профессоры (2015) һәм Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған юрисы (2000).

== Биографияһы ==
Алексей Петрович Алехин [[1930 йыл]]дың [[17 май]]ында [[Орёл өлкәһе]]нең Ливенский районы Троицкое ауылында тыуған. [[1954 йыл]]да Мәскәү юридик институтының көндөҙгө бүлеген тамамлай, артабан шул уҡ йылда [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның юридик факультетындағы аспирантураға уҡырға инә. 1962 йылда «СССР тимер юл транспорты менән идара итеү» темаһына кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлай. Артабан Мәскәү дәүләт университетында эшләй: кесе ғилми хеҙмәткәр, өлкән ғилми хеҙмәткәр (1969), һуңынан — өлкән уҡытыусы, доцент (1973), профессор (1985) була. 1966 йылдан 1978 йылға тиклем осорҙа юридик факультет деканының сит илдәрҙән килгән студенттар менән эшләү буйынса урынбаҫары вазифаһын биләй.

1981 йылда Алексей Петрович Алехин «Производство предприятиеһының тармаҡҡа идара итеү системаһы звеноһы булараҡ административ-хоҡуҡи статусы» темаһына докторлыҡ диссертацияһын уңышлы яҡлай. 1986 йылдан алып үҙенең вафатына тиклем Алехин Алексей Петрович М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетының юридик факультетында административ хоҡуҡ кафедраһы мөдире булып эшләй. Был кафедра 2006 йылдың сентябренә тиклем «административ һәм финанс хоҡуғы кафедраһы» тип аталып йөрөтөлә. А. П. Алехин [[2018 йыл]]дың [[18 май]]ында Мәскәүҙә вафат була һәм Хованский үҙәк зыяратында ерләнә.

== Хеҙмәттәре ==
* «Ответственность за нарушения налогового законодательства» (соавт., 1992)
* «Разделение властей: история и современность» (соавт., 1996)
* «Административное право. Общая и Особенная части» (соавт., 1968)
* «Советское административное право» (соавт., 1973)
* «Административное право РФ» (соавт., 1994)
* «Административное право России. Основные понятия и институты» (соавт., 2004)
* «Административное право России» (соавт., 2012)
* «Управление железнодорожным транспортом в СССР» (1963)
* «Сборник задач по советскому административному праву» (соавт., 1965)
* «История юридического факультета Московского государственного университета им. М. В. Ломоносова в 3-х т. Т. 2. История развития юридических наук и их преподавания в Московском университете: 1755—2005» (соавт., 2005).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{Cite web|url=http://letopis.msu.ru/peoples/5267|title=Алёхин Алексей Петрович|publisher=Летопись Московского университета, Аналитическая служба МГУ имени М. В. Ломоносова|author=|accessdate=2019-11-13|date=}}

[[Категория:Рәсәй юристары]]
[[Категория:2018 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:18 майҙа вафат булғандар]]
[[Категория:1930 йылда тыуғандар]]
[[Категория:17 майҙа тыуғандар]]
[[Категория:Мәскәү дәүләт университетын тамамлаусылар]]</text>
      <sha1>8lttusgh5yi4exu0o9bdh7mkqecl8zc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149378</id>
      <parentid>1149375</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:58:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5267" xml:space="preserve">{{Ғалим}}
{{ФШ|Алёхин}}
'''Алехин Алексей Петрович''' ([[17 май]] [[1930 йыл]] — [[18 май]] [[2018 йыл]]) — юрист, административ хоҡуҡ буйынса белгес. 1987—2018 йылдарҙа [[М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты]] юридик факультетының административ һәм финанс хоҡуғы кафедраһы мөдире, юридик фәндәр докторы (1981), профессор (1985). Мәскәү университетының атҡаҙанған профессоры (2015) һәм Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған юрисы (2000).

== Биографияһы ==
Алексей Петрович Алехин [[1930 йыл]]дың [[17 май]]ында [[Орёл өлкәһе]]нең Ливенский районы Троицкое ауылында тыуған. [[1954 йыл]]да Мәскәү юридик институтының көндөҙгө бүлеген тамамлай, артабан шул уҡ йылда [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның юридик факультетындағы аспирантураға уҡырға инә. 1962 йылда «СССР тимер юл транспорты менән идара итеү» темаһына кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлай. Артабан Мәскәү дәүләт университетында эшләй: кесе ғилми хеҙмәткәр, өлкән ғилми хеҙмәткәр (1969), һуңынан — өлкән уҡытыусы, доцент (1973), профессор (1985) була. 1966 йылдан 1978 йылға тиклем осорҙа юридик факультет деканының сит илдәрҙән килгән студенттар менән эшләү буйынса урынбаҫары вазифаһын биләй.

1981 йылда Алексей Петрович Алехин «Производство предприятиеһының тармаҡҡа идара итеү системаһы звеноһы булараҡ административ-хоҡуҡи статусы» темаһына докторлыҡ диссертацияһын уңышлы яҡлай. 1986 йылдан алып үҙенең вафатына тиклем Алехин Алексей Петрович М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетының юридик факультетында административ хоҡуҡ кафедраһы мөдире булып эшләй. Был кафедра 2006 йылдың сентябренә тиклем «административ һәм финанс хоҡуғы кафедраһы» тип аталып йөрөтөлә. А. П. Алехин [[2018 йыл]]дың [[18 май]]ында Мәскәүҙә вафат була һәм Хованский үҙәк зыяратында ерләнә.

== Хеҙмәттәре ==
* «Ответственность за нарушения налогового законодательства» (соавт., 1992)
* «Разделение властей: история и современность» (соавт., 1996)
* «Административное право. Общая и Особенная части» (соавт., 1968)
* «Советское административное право» (соавт., 1973)
* «Административное право РФ» (соавт., 1994)
* «Административное право России. Основные понятия и институты» (соавт., 2004)
* «Административное право России» (соавт., 2012)
* «Управление железнодорожным транспортом в СССР» (1963)
* «Сборник задач по советскому административному праву» (соавт., 1965)
* «История юридического факультета Московского государственного университета им. М. В. Ломоносова в 3-х т. Т. 2. История развития юридических наук и их преподавания в Московском университете: 1755—2005» (соавт., 2005).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{Cite web|url=http://letopis.msu.ru/peoples/5267|title=Алёхин Алексей Петрович|publisher=Летопись Московского университета, Аналитическая служба МГУ имени М. В. Ломоносова|author=|accessdate=2019-11-13|date=}}

[[Категория:Рәсәй юристары]]
[[Категория:2018 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:18 майҙа вафат булғандар]]
[[Категория:1930 йылда тыуғандар]]
[[Категория:17 майҙа тыуғандар]]
[[Категория:Мәскәү дәүләт университетын тамамлаусылар]]</text>
      <sha1>1bqd6ub91vsq3sj5rycajlc2233hg8t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155983</id>
    <revision>
      <id>1149404</id>
      <parentid>963510</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T06:33:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3470" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы''' (12.9.1946, БАССР‑ҙың Ғафури районы Ҡарлы ауылы) — инженер-механик, техник фәндәр докторы (2000), профессор (2003); Башҡортостан Республикаһның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006), Башҡортостан Республикаһының Инженерҙар академияһының ағза корреспонденты.

== Биографияһы ==
Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы [[1946 йыл]]ың 12 сентябрендә БАССР-ҙың [[Ғафури районы]] [[Ҡарлы]] ауылында тыуа.

1968 йылда Салауат индустрия техникумын тамамлай.

1975 йылда [[Өфө нефть институты]]н тамамлай

1968 йылдан Салауат машиналар эшләү заводында  инженер-технолог булып эшләй башлай.

1973 йылдан өлкән мастер,  1978 йылдан «[[Салауатнефтемаш]]» производство берекмәһендә аппараттар төҙөү цехы начальнигы булып эшләй.

1982 йылда «Гидромаш» заводы директоры урынбаҫары.

1982 йылдан башлап “Кардан” заводы директоры урынбаҫары, 1986 йылдан — «[[Салаватнефтеоргсинтез]]» производство берекмәһенең төҙөлөш материалдары һәм конструкциялары заводының баш инженеры, 1992 йылдан — “Техинком” ғилми-производство берекмәһе директоры. 

2009 йылдан алып Өфөлә Энергоресурстарҙы транспортлау проблемалары институтында (ИПТЭР) баш ғилми хеҙмәткәр.

== Фәнни эшмәләрлеге ==
Фәнни эшмәкәрлеге нефтехимия предприятиелары ҡорамалдарының эшләүен технологик тәьмин итеү менән бәйле. Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы механик яҡтан бер төрлө булмаған ҡорамалдарҙың эшкә яраҡлылығын тәьмин итеү ысулдарын уйлап таба, улар “Газпром нефтехим Салават”, “Салаватнефтемаш” акционер йәмғиәттәрендә индерелгән. 100‑ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 3 монография авторы.

== Һылтанмалар ==
* {{ЭБЭ2013|index.php/8-spisok/8948-abdullin-rafil-sajfullovich}}
* [http://xn----8sbanercnjfnpns8bzb7hyb.xn--p1ai/index.php?title=%D0%90%D0%B1%D0%B4%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%A0%D0%B0%D1%84%D0%B8%D0%BB%D1%8C_%D0%A1%D0%B0%D0%B9%D1%84%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87&amp;mobileaction=toggle_view_mobile Свободная энциклопедия Урала]

[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Өфө дәүләт нефть техник университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Техник фәндәр докторҙары]]</text>
      <sha1>ciipqset8g04rme8n6ebnktj1cousco</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ҡатнашыусы:Баныу</title>
    <ns>2</ns>
    <id>161207</id>
    <revision>
      <id>1149391</id>
      <parentid>1146989</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:26:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ярҙамсы ҡалыптар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8088" xml:space="preserve">{{Ҡалып:Стаж UserBox|year=2020|month=06|day=30}}
{{Userbox/Википедияла мотлаҡ мең мәҡәлә 2021}}
{{Userbox/Башҡорт википедиясыларының 4-се форумы}}
[[Файл:Certificate of participation in the 4th Forum of Bashkir Wikipedians.jpg|безрамки|справа]]
* Мин Фәниә (Баныу) Ғәзим ҡыҙы булам.  Хаҡлы ялдағы башҡорт теле һәм әҙәбиәте, рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһымын.
* [https://davlekanovo.bashkortostan.ru/presscenter/news/431967/ 21 февраля — Международный день родного языка. Муниципальный район Давлекановский район Республики Башкортостан. Официальный сайт. Новости. 20 февраля 2022 года]{{ref-ru}}{{V|23|02|2022}}

== ☆ Миҙал ☆ ==
{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 25+ barnstar.png|left|100px]]

|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''1-се дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]нда «Юбилярға Википедия бүләге» темаһына 25 мәҡәлә яҙған өсөн'''''&lt;br /&gt;''&lt;small&gt; Сираттағы уңышығыҙ һәм бүләгегеҙ менән! Яңы йылда Википедия киңлектәрендә тағы ла яңынан-яңы үрҙәрҙе яуларға яҙһын! Ихтирам менән, -- [[Ҡатнашыусы:Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 05:17, 12 ғинуар 2022 (UTC)''
|+
|}
{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 10+ barnstar.png|left|100px]]
|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''2-се дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]нда «Юбилярға Википедия бүләге» темаһына 10 мәҡәлә яҙған өсөн'''''&lt;br /&gt;''&lt;small&gt; Бар эшегеҙҙә ижади уңыштар, ныҡлы һаулыҡ теләйем! Ихтирам менән --[[Ҡатнашыусы:Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 01:17, 23 декабрь 2021 (UTC)'' 
|+
|}

{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 5+ barnstar.png|left|100px]]
|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''3-сө дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]нда «Юбилярға Википедия бүләге» темаһына 5 мәҡәлә яҙған өсөн'''''&lt;br /&gt;''&lt;small&gt;Википедия киңлектәрендә яңынан-яңы уңыштар юлдаш булһын! Ихтирам менән --[[Ҡатнашыусы:Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 16:23, 19 октябрь 2021 (UTC)''
|+
|}
== ☆ Миҙал ☆ ==
{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 25+ barnstar.png|left|100px]]

|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''1-се дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]ның «[[Проект:Башҡорт исемдәре 2021|Башҡорт исемдәре 2021]]» конкурсында 25 мәҡәлә яҙған һәм тулыландырған өсөн'''''&lt;br /&gt;''
|+
|}
=== Ҡоралдар ===
* {{Мөхәррирләү|Баныу|28.12.2020}}
* {|
|{{начало цитаты}}
Ағас нығытма менән уратып 
{{oq|ru|Чумляцкая слобода&lt;ref&gt;{{Книга|автор=П.С.Паллас|заглавие=Путешествие по разным места Российского Государства&quot;|ответственный=|год=1770|издание=Часть 2.Книга 2.|место=|издательство=|страницы=|страниц=|isbn=}}&lt;/ref&gt;}}
|{{конец цитаты}}
|}

==Һылтанмалар  ==
 
* https://ba.wikiscan.org/?date_filter=2021&amp;menu=userstats
* https://ru.wikimedia.org/wiki/Конкурсы/Выпускники_и_наставники_России_2022
* https://w.wiki/4DP6
* https://ba.wikiscan.org/user/Баныу
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/Башҡорт%20аш-һыуҙары%20лексикаһы.pdf  Ҡамыр аштары ]

== Ярҙамсы ҡалыптар ==
* CC BY-SA 4.0 фото аҫтынамы, өҫтөнәме ошо лицензияны ҡуйырға кәрәк
* [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:UrlShortener Сокращатель]
* &lt;blockquote&gt;&lt;ref&gt;[]&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;.
* {{V|13|09|2021}}
* {{Цитата| &lt;ref&gt;{{китап |автор= Әхтәм Ихсан |заглавие=«Саҡма тояҡ аттарҙа» |место=Өфө |издательство=«Китап» |год=1995 й |страницы=402-се б }}&lt;/ref&gt;.|}}
* {{Берләштерергә|Фәнил (исем)|Фәнил}}

* --[[Ҡатнашыусы:Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Баныу|әңгәмә]]) 17:23, 11 ноябрь 2021 (UTC)
* {{Колонки|3}}
*  {{YouTube|F7n_AGdbjQM|logo=1}} История одного села. Чургулды Татышлинский район РБ
{{YouTube|C69-QGyWYZ8|logo=1}} Асылыкүл
{{YouTube|fT0rhlIc6g4|logo=1}} Ташлы ауылы
* [[Ҡатнашыусы:|Ҡатнашыусы:]], [[Ҡатнашыусы:Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Баныу|әңгәмә]]) 22:00, 5 май 2022 (UTC)
* http://ihtika.ru/book/tenishev-er-izbrannye-trudy-kn2-ufa-2006/text/190
*{{МиҙалБ|СХГ}

== Һүҙлектәр ==
* [http://old.toposural.ru/html/s.htm Шувалов]

== Энциклопедияға һылтанма ҡалыптары ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
|-
+
! Ҡалып !! Ҡулланыу өлгөһө !! Күренеше
+
|-
+
| {{tl|БЭ}} (Башҡорт энциклопедияһы) ||&lt;nowiki&gt;{{БЭ|81767|Алдар}}&lt;/nowiki&gt; ||{{БЭ|81767|Алдар}}
+
|-
+
| {{tl|ЭБЭ}} (Башкирская энциклопедия) || &lt;nowiki&gt;{{ЭБЭ|81767|Алдар}}&lt;/nowiki&gt;|| {{ЭБЭ|81767|Алдар}}
+
|-
+
| {{tl|ВЭБ}} (Военная энциклопедия башкир)) || &lt;nowiki&gt;{{ВЭБ|51372|Алдар Исекеев}}&lt;/nowiki&gt;|| {{ВЭБ|51372|Алдар Исекеев}}
+
|-
+
| {{tl|СЮЭ}} (Салават Юлаев: Энциклопедия) || &lt;nowiki&gt;{{СЮЭ|52227|Абдрешит Галиев}}&lt;/nowiki&gt; || {{СЮЭ|52227|Абдрешит Галиев}}
+
|}
== Мәҡәләләр биҙәлеше ==
* https://w.wiki/3mth
== Кәрәкле ҡоралдар (ауылдар) ==
* [https://kitaptar.bashkort.org/book/662 Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий ]
* [[Файл:Уфаген.png|60px]][https://ufagen.ru/places Деревни. Уфаген]
* [[Файл:Уфаген.png|60px]][https://ufagen.ru/node/3302 Список поселенных мест 1877 . Уфаген]
* [[Файл:Башархив.png|50px]][https://basharchive.ru/ Башархив. Историко-документальный проект общества краеведов Республики Башкортостан]
* [[File:Логотип БСТ.jpg|40px]] [https://www.youtube.com/results?search_query=%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F+%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B0+%D0%B1%D1%81%D1%82 История одного села]
* Башҡорт халыҡ ижады. 1954 — 2004 йылдарҙа китаптар серияһы. [https://kitaptar.bashkort.org/?q=%D0%B1%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82%20%D1%85%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%A1%20%D0%B8%D0%B6%D0%B0%D0%B4%D1%8B&amp;idx=books&amp;p=0 Бер нисә томы ошонда бар]</text>
      <sha1>lcuv66wszt2gzcs1ry6jjq284srogzo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149392</id>
      <parentid>1149391</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:30:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ярҙамсы ҡалыптар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8143" xml:space="preserve">{{Ҡалып:Стаж UserBox|year=2020|month=06|day=30}}
{{Userbox/Википедияла мотлаҡ мең мәҡәлә 2021}}
{{Userbox/Башҡорт википедиясыларының 4-се форумы}}
[[Файл:Certificate of participation in the 4th Forum of Bashkir Wikipedians.jpg|безрамки|справа]]
* Мин Фәниә (Баныу) Ғәзим ҡыҙы булам.  Хаҡлы ялдағы башҡорт теле һәм әҙәбиәте, рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһымын.
* [https://davlekanovo.bashkortostan.ru/presscenter/news/431967/ 21 февраля — Международный день родного языка. Муниципальный район Давлекановский район Республики Башкортостан. Официальный сайт. Новости. 20 февраля 2022 года]{{ref-ru}}{{V|23|02|2022}}

== ☆ Миҙал ☆ ==
{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 25+ barnstar.png|left|100px]]

|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''1-се дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]нда «Юбилярға Википедия бүләге» темаһына 25 мәҡәлә яҙған өсөн'''''&lt;br /&gt;''&lt;small&gt; Сираттағы уңышығыҙ һәм бүләгегеҙ менән! Яңы йылда Википедия киңлектәрендә тағы ла яңынан-яңы үрҙәрҙе яуларға яҙһын! Ихтирам менән, -- [[Ҡатнашыусы:Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 05:17, 12 ғинуар 2022 (UTC)''
|+
|}
{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 10+ barnstar.png|left|100px]]
|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''2-се дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]нда «Юбилярға Википедия бүләге» темаһына 10 мәҡәлә яҙған өсөн'''''&lt;br /&gt;''&lt;small&gt; Бар эшегеҙҙә ижади уңыштар, ныҡлы һаулыҡ теләйем! Ихтирам менән --[[Ҡатнашыусы:Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 01:17, 23 декабрь 2021 (UTC)'' 
|+
|}

{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 5+ barnstar.png|left|100px]]
|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''3-сө дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]нда «Юбилярға Википедия бүләге» темаһына 5 мәҡәлә яҙған өсөн'''''&lt;br /&gt;''&lt;small&gt;Википедия киңлектәрендә яңынан-яңы уңыштар юлдаш булһын! Ихтирам менән --[[Ҡатнашыусы:Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 16:23, 19 октябрь 2021 (UTC)''
|+
|}
== ☆ Миҙал ☆ ==
{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 25+ barnstar.png|left|100px]]

|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''1-се дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]ның «[[Проект:Башҡорт исемдәре 2021|Башҡорт исемдәре 2021]]» конкурсында 25 мәҡәлә яҙған һәм тулыландырған өсөн'''''&lt;br /&gt;''
|+
|}
=== Ҡоралдар ===
* {{Мөхәррирләү|Баныу|28.12.2020}}
* {|
|{{начало цитаты}}
Ағас нығытма менән уратып 
{{oq|ru|Чумляцкая слобода&lt;ref&gt;{{Книга|автор=П.С.Паллас|заглавие=Путешествие по разным места Российского Государства&quot;|ответственный=|год=1770|издание=Часть 2.Книга 2.|место=|издательство=|страницы=|страниц=|isbn=}}&lt;/ref&gt;}}
|{{конец цитаты}}
|}

==Һылтанмалар  ==
 
* https://ba.wikiscan.org/?date_filter=2021&amp;menu=userstats
* https://ru.wikimedia.org/wiki/Конкурсы/Выпускники_и_наставники_России_2022
* https://w.wiki/4DP6
* https://ba.wikiscan.org/user/Баныу
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/Башҡорт%20аш-һыуҙары%20лексикаһы.pdf  Ҡамыр аштары ]

== Ярҙамсы ҡалыптар ==
* CC BY-SA 4.0 фото аҫтынамы, өҫтөнәме ошо лицензияны ҡуйырға кәрәк
* [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:UrlShortener Сокращатель]
* &lt;blockquote&gt;&lt;ref&gt;[]&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;.
* {{V|13|09|2021}}
* {{Цитата| &lt;ref&gt;{{китап |автор= Әхтәм Ихсан |заглавие=«Саҡма тояҡ аттарҙа» |место=Өфө |издательство=«Китап» |год=1995 й |страницы=402-се б }}&lt;/ref&gt;.|}}
* {{Берләштерергә|Фәнил (исем)|Фәнил}}

* --[[Ҡатнашыусы:Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Баныу|әңгәмә]]) 17:23, 11 ноябрь 2021 (UTC)
* {{Колонки|3}}
*  {{YouTube|F7n_AGdbjQM|logo=1}} История одного села. Чургулды Татышлинский район РБ
{{YouTube|C69-QGyWYZ8|logo=1}} Асылыкүл
{{YouTube|fT0rhlIc6g4|logo=1}} Ташлы ауылы
* [[Ҡатнашыусы:|Ҡатнашыусы:]], [[Ҡатнашыусы:Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Баныу|әңгәмә]]) 22:00, 5 май 2022 (UTC)
* http://ihtika.ru/book/tenishev-er-izbrannye-trudy-kn2-ufa-2006/text/190
* {{МиҙалБ|СХГ}} — Социалистик Хеҙмәт Геройы

== Һүҙлектәр ==
* [http://old.toposural.ru/html/s.htm Шувалов]

== Энциклопедияға һылтанма ҡалыптары ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
|-
+
! Ҡалып !! Ҡулланыу өлгөһө !! Күренеше
+
|-
+
| {{tl|БЭ}} (Башҡорт энциклопедияһы) ||&lt;nowiki&gt;{{БЭ|81767|Алдар}}&lt;/nowiki&gt; ||{{БЭ|81767|Алдар}}
+
|-
+
| {{tl|ЭБЭ}} (Башкирская энциклопедия) || &lt;nowiki&gt;{{ЭБЭ|81767|Алдар}}&lt;/nowiki&gt;|| {{ЭБЭ|81767|Алдар}}
+
|-
+
| {{tl|ВЭБ}} (Военная энциклопедия башкир)) || &lt;nowiki&gt;{{ВЭБ|51372|Алдар Исекеев}}&lt;/nowiki&gt;|| {{ВЭБ|51372|Алдар Исекеев}}
+
|-
+
| {{tl|СЮЭ}} (Салават Юлаев: Энциклопедия) || &lt;nowiki&gt;{{СЮЭ|52227|Абдрешит Галиев}}&lt;/nowiki&gt; || {{СЮЭ|52227|Абдрешит Галиев}}
+
|}
== Мәҡәләләр биҙәлеше ==
* https://w.wiki/3mth
== Кәрәкле ҡоралдар (ауылдар) ==
* [https://kitaptar.bashkort.org/book/662 Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий ]
* [[Файл:Уфаген.png|60px]][https://ufagen.ru/places Деревни. Уфаген]
* [[Файл:Уфаген.png|60px]][https://ufagen.ru/node/3302 Список поселенных мест 1877 . Уфаген]
* [[Файл:Башархив.png|50px]][https://basharchive.ru/ Башархив. Историко-документальный проект общества краеведов Республики Башкортостан]
* [[File:Логотип БСТ.jpg|40px]] [https://www.youtube.com/results?search_query=%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F+%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B0+%D0%B1%D1%81%D1%82 История одного села]
* Башҡорт халыҡ ижады. 1954 — 2004 йылдарҙа китаптар серияһы. [https://kitaptar.bashkort.org/?q=%D0%B1%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82%20%D1%85%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%A1%20%D0%B8%D0%B6%D0%B0%D0%B4%D1%8B&amp;idx=books&amp;p=0 Бер нисә томы ошонда бар]</text>
      <sha1>jsumt9168xl49fo387d9fusf4auv79c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149393</id>
      <parentid>1149392</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T16:52:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Энциклопедияға һылтанма ҡалыптары */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8144" xml:space="preserve">{{Ҡалып:Стаж UserBox|year=2020|month=06|day=30}}
{{Userbox/Википедияла мотлаҡ мең мәҡәлә 2021}}
{{Userbox/Башҡорт википедиясыларының 4-се форумы}}
[[Файл:Certificate of participation in the 4th Forum of Bashkir Wikipedians.jpg|безрамки|справа]]
* Мин Фәниә (Баныу) Ғәзим ҡыҙы булам.  Хаҡлы ялдағы башҡорт теле һәм әҙәбиәте, рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһымын.
* [https://davlekanovo.bashkortostan.ru/presscenter/news/431967/ 21 февраля — Международный день родного языка. Муниципальный район Давлекановский район Республики Башкортостан. Официальный сайт. Новости. 20 февраля 2022 года]{{ref-ru}}{{V|23|02|2022}}

== ☆ Миҙал ☆ ==
{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 25+ barnstar.png|left|100px]]

|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''1-се дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]нда «Юбилярға Википедия бүләге» темаһына 25 мәҡәлә яҙған өсөн'''''&lt;br /&gt;''&lt;small&gt; Сираттағы уңышығыҙ һәм бүләгегеҙ менән! Яңы йылда Википедия киңлектәрендә тағы ла яңынан-яңы үрҙәрҙе яуларға яҙһын! Ихтирам менән, -- [[Ҡатнашыусы:Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 05:17, 12 ғинуар 2022 (UTC)''
|+
|}
{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 10+ barnstar.png|left|100px]]
|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''2-се дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]нда «Юбилярға Википедия бүләге» темаһына 10 мәҡәлә яҙған өсөн'''''&lt;br /&gt;''&lt;small&gt; Бар эшегеҙҙә ижади уңыштар, ныҡлы һаулыҡ теләйем! Ихтирам менән --[[Ҡатнашыусы:Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 01:17, 23 декабрь 2021 (UTC)'' 
|+
|}

{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 5+ barnstar.png|left|100px]]
|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''3-сө дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]нда «Юбилярға Википедия бүләге» темаһына 5 мәҡәлә яҙған өсөн'''''&lt;br /&gt;''&lt;small&gt;Википедия киңлектәрендә яңынан-яңы уңыштар юлдаш булһын! Ихтирам менән --[[Ҡатнашыусы:Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 16:23, 19 октябрь 2021 (UTC)''
|+
|}
== ☆ Миҙал ☆ ==
{|background-color:#FFFDD0; border: 3px solid #395C98;
|+
|-
|[[файл:Wiki expansion 25+ barnstar.png|left|100px]]

|&lt;center&gt; &lt;span style=&quot;color:green&quot;&gt;'''1-се дәрәжәле миҙал'''&lt;/span&gt;
:
:'''''[[Башҡорт Википедияһы]]ның «[[Проект:Башҡорт исемдәре 2021|Башҡорт исемдәре 2021]]» конкурсында 25 мәҡәлә яҙған һәм тулыландырған өсөн'''''&lt;br /&gt;''
|+
|}
=== Ҡоралдар ===
* {{Мөхәррирләү|Баныу|28.12.2020}}
* {|
|{{начало цитаты}}
Ағас нығытма менән уратып 
{{oq|ru|Чумляцкая слобода&lt;ref&gt;{{Книга|автор=П.С.Паллас|заглавие=Путешествие по разным места Российского Государства&quot;|ответственный=|год=1770|издание=Часть 2.Книга 2.|место=|издательство=|страницы=|страниц=|isbn=}}&lt;/ref&gt;}}
|{{конец цитаты}}
|}

==Һылтанмалар  ==
 
* https://ba.wikiscan.org/?date_filter=2021&amp;menu=userstats
* https://ru.wikimedia.org/wiki/Конкурсы/Выпускники_и_наставники_России_2022
* https://w.wiki/4DP6
* https://ba.wikiscan.org/user/Баныу
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/Башҡорт%20аш-һыуҙары%20лексикаһы.pdf  Ҡамыр аштары ]

== Ярҙамсы ҡалыптар ==
* CC BY-SA 4.0 фото аҫтынамы, өҫтөнәме ошо лицензияны ҡуйырға кәрәк
* [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:UrlShortener Сокращатель]
* &lt;blockquote&gt;&lt;ref&gt;[]&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;.
* {{V|13|09|2021}}
* {{Цитата| &lt;ref&gt;{{китап |автор= Әхтәм Ихсан |заглавие=«Саҡма тояҡ аттарҙа» |место=Өфө |издательство=«Китап» |год=1995 й |страницы=402-се б }}&lt;/ref&gt;.|}}
* {{Берләштерергә|Фәнил (исем)|Фәнил}}

* --[[Ҡатнашыусы:Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Баныу|әңгәмә]]) 17:23, 11 ноябрь 2021 (UTC)
* {{Колонки|3}}
*  {{YouTube|F7n_AGdbjQM|logo=1}} История одного села. Чургулды Татышлинский район РБ
{{YouTube|C69-QGyWYZ8|logo=1}} Асылыкүл
{{YouTube|fT0rhlIc6g4|logo=1}} Ташлы ауылы
* [[Ҡатнашыусы:|Ҡатнашыусы:]], [[Ҡатнашыусы:Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Баныу|әңгәмә]]) 22:00, 5 май 2022 (UTC)
* http://ihtika.ru/book/tenishev-er-izbrannye-trudy-kn2-ufa-2006/text/190
* {{МиҙалБ|СХГ}} — Социалистик Хеҙмәт Геройы

== Һүҙлектәр ==
* [http://old.toposural.ru/html/s.htm Шувалов]

== Энциклопедияға һылтанма ҡалыптары ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
|-
+
! Ҡалып !! Ҡулланыу өлгөһө !! Күренеше
+
|-
+
| {{tl|БЭ}} (Башҡорт энциклопедияһы) ||&lt;nowiki&gt;{{БЭ|81767|Алдар}}&lt;/nowiki&gt; ||{{БЭ|81767|Алдар}}
+
|-
+
| {{tl|ЭБЭ}} (Башкирская энциклопедия) || &lt;nowiki&gt;{{ЭБЭ|81767|Алдар}}&lt;/nowiki&gt;|| {{ЭБЭ|81767|Алдар}}
+
|-
+
| {{tl|ВЭБ}} (Военная энциклопедия башкир)) || &lt;nowiki&gt;{{ВЭБ|51372|Алдар Исекеев}}&lt;/nowiki&gt;|| {{ВЭБ|51372|Алдар Исекеев}}
+
|-
+
| {{tl|СЮЭ}} (Салават Юлаев: Энциклопедия) || &lt;nowiki&gt;{{СЮЭ|52227|Абдрешит Галиев}}&lt;/nowiki&gt; || {{СЮЭ|52227|Абдрешит Галиев}}
+
|}

== Мәҡәләләр биҙәлеше ==
* https://w.wiki/3mth
== Кәрәкле ҡоралдар (ауылдар) ==
* [https://kitaptar.bashkort.org/book/662 Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий ]
* [[Файл:Уфаген.png|60px]][https://ufagen.ru/places Деревни. Уфаген]
* [[Файл:Уфаген.png|60px]][https://ufagen.ru/node/3302 Список поселенных мест 1877 . Уфаген]
* [[Файл:Башархив.png|50px]][https://basharchive.ru/ Башархив. Историко-документальный проект общества краеведов Республики Башкортостан]
* [[File:Логотип БСТ.jpg|40px]] [https://www.youtube.com/results?search_query=%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F+%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B0+%D0%B1%D1%81%D1%82 История одного села]
* Башҡорт халыҡ ижады. 1954 — 2004 йылдарҙа китаптар серияһы. [https://kitaptar.bashkort.org/?q=%D0%B1%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82%20%D1%85%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%A1%20%D0%B8%D0%B6%D0%B0%D0%B4%D1%8B&amp;idx=books&amp;p=0 Бер нисә томы ошонда бар]</text>
      <sha1>464gppiwrfnfatrnb4jx0ii75tv0hh2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алиева Светлана Умаровна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>162278</id>
    <revision>
      <id>1149361</id>
      <parentid>963530</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:59:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7363" xml:space="preserve">{{ФШ|Алиева}}
{{Ғалим|Исеме=Светлана Умаровна Алиева|Учёное звание=|Викитека=|Сайт=|Ширина росписи=|Роспись=|Награды=|Известен как=әҙәбиәт белгесе, тәнҡитсе, библиограф, мөхәррир|Знаменитые ученики=|Научный руководитель=|Альма-матер=[[Ростов дәүләт университеты]]|Научное звание={{Учёная степень|кандидат|филология фәндәре кандидаты}}|Исеме=|Место работы=[[Рәсәй Федерацияһы]] Фәндәр академияһының М. Горький исемендәге донъя әҙәбиәте институты|Научная сфера=әҙәбиәт белгесе|Гражданлығы={{USSR}}→{{RUS}}|Место смерти=|Дата смерти=|Тыуған урыны={{МР|Пятигорск}}, Төньяҡ -Кавказ крайы (хәҙер [[Ставрополь крайы]])|Тыуған =6.4.1936|Описание изображения=|Ширина=|Изображение=|Викисклад=}}
''' Светлана Умаровна Алиева'''(тыуған [[6 апрель]] [[1936 йыл|1936]], [[Пятигорск]]) — совет һәм рәсәй [[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]], яҙыусы, йәмәғәт эшмәкәре, тәнҡитсе һәм библиограф, мөхәррир. [[СССР]] журналистар союзы ағзаһы.

== Биографияһы ==
Алиева Светлана Умаровна [[Пятигорск|Пятигорскиҙа]] [[1936 йыл]]дың [[6 апрель|6 апреле]]ндә тыуған. Алиевтар уздендәре ырыуынан сыҡҡан. Атаһы — Үмәр Баблашевич Алиев, билдәле төркиәтсе, яҙыусы; 1944 йылда, ҡарасәй милләтенән булғанлыҡтан, Ҡырғыҙстанға депортациялана. Тиҙҙән ғаилә башлығы артынан улар ғаиләһе Фрунзе ҡалаһына китә.

Алиева Светлана Умаровна [[1959 йыл]]да [[Ростов дәүләт университеты|Ростов дәүләт университетының]] филология факультетын тамамлай.

1960—1963 йылдарҙа — «Кабардино-Балкарская правда» гәзитендә эшләй.

1966—1967 йылдарҙа — В. И. Ленин исемендәге Дәүләт китапханаһында өлкән библиограф.

1967—1970 йылдарҙа — «Книга» нәшриәтенең өлкән мөхәррире.

1970—1972 йылдарҙа — «Литературная газета» редакцияһының үҙ корреспонденты. 1972 йылда Э. Казакевич ижады буйынса кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлай.

1972—1976 йылдарҙа — «Литературное обозрение» журналының өлкән мөхәррире.

1976—1980 йылдарҙа — «Советский писатель» нәшриәтенең өлкән мөхәррире.

1986-1987 йылдарҙа С. У. Алиеваның әҙәби-тәнҡит мәҡәләләре «Октябрь» (1986, № 10), «Звезда» (1987, № 3), «Дружба народов» (1986, № 10), «Дон» (1986, № 10) журналдарында баҫылып сыға.

[[1989 йыл]] — СССР ФА-ның (хәҙер Рәсәй Фәндәр академияһы) М. Горький исемендәге Донъя әҙәбиәте институты хеҙмәткәре .

1985—1992 йылдарҙа С. У. Алиева тотолитар совет дәүләтендәге халыҡтар тарихы тураһында «Так это было» йыйынтығын әҙерләй.

[[1989 йыл]]дан алып СССР-ҙағы Репрессияланған халыҡтар конфедерацияһында эшләй.

[[1995 йыл]]дан алып — Төньяҡ Кавказ ҡатын-ҡыҙҙар союзы президенты, Халыҡ-ара хоҡуҡ һаҡлау ассамблеяһының координация советы ағзаһы (Мәскәү). [[2005 йыл]]да, «1000 женщинам — Нобелевская премия мира 2005 года» («1000 PeaceWomen») проекты сиктәрендә [[Рәсәй]] тарафынан Нобель тыныслыҡ премияһына тәҡдим ителгән кандидат.

== Ғилми хеҙмәттәре ==
* Запах фиалки : Воспоминания // Так это было : Национальные репрессии в СССР, 1919—1952 годы : в 3 т. Т.1 / сост., предисл., послесл., коммент. и примеч. С. У. Алиевой ; Рос. Междунар. фонд культуры. — М. : Инсан, 1993. — С. 317—332.
* «Я сын твой, Теберда…» : Сборник / Сост., редактор, автор воспоминаний и коммент. С. У. Алиева . — М. : ГУ МДН, 2006. — 360 с. : ил.
* Человек в меняющемся мире. — Баку, 1980
* Современная туркменская проза. — М., 1982
* Литературная критика в действии. — М., 1984
* Сердце своё держу как свечу… По страницам современной женской прозы. — М., «Знание», 1991.
* {{БРЭ|статья=Гафури, Мажит|id=2346296|автор=Алиева С. У.|том=6|страницы=439|ref=Алиева}}

== Иҫкәрмә ==

== Әҙәбиәт ==
* {{Китап|автор=|заглавие=Литературы народов России: XX в.: словарь|ответственный=Н. С. Надъярных|ссылка=|место=М.|издательство=Наука|год=2005|том=|страниц=365|страницы=|isbn=5-02-010208-3}}

== Һылтанмалар ==
* {{Cite web|url=http://magazines.russ.ru/authors/a/salieva/|title=Светлана Умаровна Алиева|author=|date=|work=|publisher=[[Журнальный зал]]|accessdate=2014-05-08|lang=}}
* [http://www.sakharov-center.ru/asfcd/auth/?t=author&amp;i=228 Воспоминания о ГУЛАГе и их авторы]
[[Категория:Рәсәй йәмәғәт эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:СССР Журналистар союзы ағзалары]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Филология фәндәре кандидаттары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]]
[[Категория:1936 йылда тыуғандар]]
[[Категория:6 апрелдә тыуғандар]]</text>
      <sha1>hxc70s50olwx3hv035xke2gwlp73jda</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әбсәләмов Салауат Сабирйән улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>163139</id>
    <revision>
      <id>1149363</id>
      <parentid>1129701</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:22:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5688" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Әбсәләмов Салауат Сабирйән улы''' ([[5 сентябрь]] [[1954 йыл]], БАССР‑ҙың Матрай районы (хәҙер Йылайыр районы), Һабыр ауылы — [[3 ғинуар]] [[2005 йыл]], Өфө), физик. Физика‑математика фәндәре докторы (2005)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|95830}}&lt;/ref&gt;. Башҡортостан Республикаһының Халыҡ мәғарифы отличнигы (2000); Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2005); Сибай ҡалаһының Рамаҙан Өмөтбаев исемендәге премияһы лауреаты(2010).

== Биографияһы ==
Әбсәләмов Салауат Сабирйән улы 1954 йылдың 5 сентябрендә БАССР-ҙың Матрай районы (хәҙер Башҡортостан Республикаһының Йылайыр районы) Һабыр ауылында тыуа. Һабыр урта мәктәбен тамамлағандан һуң Башҡорт дәүләт университенының физика-математика факулттына уҡырға инә. Студент йылдарында уҡ фән менән ҡыҙыҡһына башлай. 1976 йылда был уҡыу йортон тамамлағандан һуң университетта эшкә ҡалдырыла һәм ғилми эшмәкәрлеген дауам итә. 1994 — 95 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университетының Сибай филиалында Тәбиғи фәндәр факультеты деканы&lt;ref&gt;http://bash.bashenc.ru/index.php/component/content/article/8-statya/17016-bs-l-mov-salauat-sabirj-n-uly{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;.

== Ғилми эшмәкәрлеге ==
Әбсәләмовтың фәндәге эҙләнеүҙәре тау тоҡомдарында магнит үҙенсәлектәре формаштырыу моделдәрен әҙерләү менән бәйле. Әбсәләмов беренселәрҙән булып юғары баҫым аҫтында шыуҙырыу тәьҫиренең минералдарҙың магнетизмына йоғонтоһон өйрәнә. Ул уйлап тапҡан барий ферриты нигеҙендәге даими изотроп магниттарҙы эшләү технологияһы Октябрск ҡалаһындағы «Магнит» яуаплылығы сикләнгән йәмғиәтендә производствоға индерелә. Әбсәләмов 60‑тан ашыу фәнни хеҙмәт авторы&lt;ref&gt;http://bash.bashenc.ru/index.php/component/content/article/8-statya/17016-bs-l-mov-salauat-sabirj-n-uly{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;. 2004 йылда М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетында «Влияние разрушения горных пород при повышенном давлении на их магнитные свойства» темаһына докторлыҡ диссертацияһын яҡлай&lt;ref&gt;https://search.rsl.ru/ru/record/01002665009&lt;/ref&gt;


Науки о Земле (геодезические, геофизические, геологические и географические науки) — Геологические науки — Петрография — Состав и свойства горных пород — Электрические и магнитные свойства — Магнитные свойства
Геофизика, геофизические методы поисков полезных ископаемых

== Ғилми хеҙмәттәре ==
* Магнитные свойства горных пород при высоких термодинамических параметрах. Саратов, 1988 (авторҙаш);

* Магнетизм горных пород при высоких термодинамических параметрах. Уфа, 1997 (авторҙаш).

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Халыҡ мәғарифы отличнигы (2000);

* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2005);

* Сибай ҡалаһының Рамаҙан Өмөтбаев исемендәге премияһы лауреаты(2010).

== Иҫкәрмәләр ==
1. http://bash.bashenc.ru/index.php/component/content/article/8-statya/17016-bs-l-mov-salauat-sabirj-n-uly{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

2. http://bash.bashenc.ru/index.php/component/content/article/8-statya/17016-bs-l-mov-salauat-sabirj-n-uly{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

3. http://bash.bashenc.ru/index.php/component/content/article/8-statya/17016-bs-l-mov-salauat-sabirj-n-uly{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

4. https://search.rsl.ru/ru/record/01002665009

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|95830}}

[[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:1954 йылда тыуғандар]]</text>
      <sha1>2hhqdlmv42wz120ia22mwj37p60tuh5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хәйретдинов Фәүзин Нуретдин улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>175454</id>
    <revision>
      <id>1149401</id>
      <parentid>1069511</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T18:30:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3772" xml:space="preserve">{{Orphan|date=сентябрь 2021}}

{{Ук}}

'''Хәйретдинов Фәүзин Нуретдин улы''' (1914 йыл) — ҡыҙылармеец, гвардия рядовойы, 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, шайморатовсы. «Ҡыҙыл Йондоҙ» ордены (1944), «Хәрби ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы менән наградланған (1943)&lt;ref name=&quot;ХФН&quot;&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/30-lichnyj-sostav-divizii/bukva-kh/1859-khae-j-retdinov-fauzin-nuretdinovich?Itemid=104 ХАЕ(Й)РЕТДИНОВ Фаузин Нуретдинович]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Хәйретдинов Фәүзин Нуретдин улы 1914 йылда хәҙерге Илеш районының Ҡыпсаҡ ауылында тыуа. 1941 йылда Илеш районы Хәрби комиссариаты тарафынан Ҡыҙыл Армия сафына саҡырыла. Белоруссия фронтының 7-се гвардия кавалерия корпусының 16-сы гвардия кавалерия дивизияһы 15-се гвардия айырым элемтә эскадронында телефонист булып хеҙмәт итә&lt;ref name=&quot;ХФН&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero99232152/?backurl=%2Fheroes%2F%3Fadv_search%3Dy%26last_name%3DХаейретдинов%20%26first_name%3DФаузин%20%26middle_name%3DНуретдинович%26date_birth_from%3D1914%26static_hash%3Dd860b1ce3c193d599b66949579e51602v1%26group%3Dall%26types%3Dpamyat_commander%3Anagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%3Apdv_kart_in%3Apdv_kart_in_inostranec%3Apamyat_voenkomat%3Apotery_vpp%3Apamyat_zsp_parts%3Akld_ran%3Akld_bolezn%3Akld_polit%3Akld_upk%3Akld_vmf%3Apotery_doneseniya_o_poteryah%3Apotery_gospitali%3Apotery_utochenie_poter%3Apotery_spiski_zahoroneniy%3Apotery_voennoplen%3Apotery_iskluchenie_iz_spiskov%3Apotery_kartoteki%3Asame_doroga%26page%3D1%26grouppersons%3D1&amp;search_view_id=podvigchelovek_nagrazhdenie21527448 Хайретдинов Фаузин Нуретдинович]&lt;/ref&gt;.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|«Ҡыҙыл Йондоҙ» ордены]] ([[1944 йыл]])
* «Хәрби ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы менән бүләкләнә ([[1943 йыл]]).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/30-lichnyj-sostav-divizii/bukva-kh/1859-khae-j-retdinov-fauzin-nuretdinovich?Itemid=104 ХАЕ(Й)РЕТДИНОВ Фаузин Нуретдинович]
* [https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero99232152/?backurl=%2Fheroes%2F%3Fadv_search%3Dy%26last_name%3DХаейретдинов%20%26first_name%3DФаузин%20%26middle_name%3DНуретдинович%26date_birth_from%3D1914%26static_hash%3Dd860b1ce3c193d599b66949579e51602v1%26group%3Dall%26types%3Dpamyat_commander%3Anagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%3Apdv_kart_in%3Apdv_kart_in_inostranec%3Apamyat_voenkomat%3Apotery_vpp%3Apamyat_zsp_parts%3Akld_ran%3Akld_bolezn%3Akld_polit%3Akld_upk%3Akld_vmf%3Apotery_doneseniya_o_poteryah%3Apotery_gospitali%3Apotery_utochenie_poter%3Apotery_spiski_zahoroneniy%3Apotery_voennoplen%3Apotery_iskluchenie_iz_spiskov%3Apotery_kartoteki%3Asame_doroga%26page%3D1%26grouppersons%3D1&amp;search_view_id=podvigchelovek_nagrazhdenie21527448 Хайретдинов Фаузин Нуретдинович]

[[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]]</text>
      <sha1>4p2kb64gx8997nxtwobm0gcf0laozur</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Амангилдин Әхмәҙулла Ғөтләт улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>176665</id>
    <revision>
      <id>1149381</id>
      <parentid>1069190</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:16:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4573" xml:space="preserve">{{Orphan|date=сентябрь 2021}}
{{ФШ|Амангилдин}}
{{Ук}}
'''Амангилдин Әхмәҙулла Ғөтләт улы''' ({{lang-ru|Амангильдин Ахмадулла Гудлатович}}; [[1921]] — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 58-се гвардия кавалерия полкы разведчигы. Гвардия кесе сержанты&lt;ref name=&quot;Шаймуратовцы&quot;&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/354-amangil-din-akhmadulla-gudlatovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Амангильдин Ахмадулла Гудлатович]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://1418museum.ru/heroes/31416812/ Дорога памяти. Амангильдин Ахмадулла Гудлатович]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әхмәҙулла Ғөтләт улы Амангилдин [[1921 йыл]]да БАССР-ҙың [[Көйөргәҙе районы]]нда тыуған.

[[1940 йыл]]да Көйөргәҙе районы хәрби комиссариаты тарафынан [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡырыла.

Гвардия кесе сержанты Амангилдин Әхмәҙулла Ғөтләт улы [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 58-се гвардия кавалерия полкы разведчигы булып хеҙмәт итә.

Әхмәҙулла Ғөтләт улы [[1943 йыл]]дың 1 октябренән 31 октябренә тиклем, бер ай буйына көсөргәнешле бәрелештәрҙә ҡатнаша һәм Уборка ауылы янындағы һуғышта яралана. [[1944 йыл]]дың 20 ноябрендә «Батырлыҡ өсөн» миҙалына лайыҡ була.

[[1945 йыл]]дың 17 ғинуарында разведчиктар төркөмө немец һалдаттары төркөмө менән осраша. Тоҡанып киткән алышта Амангилдин разведчиктары 4 дошманды юҡ итә, 8 һалдатын әсирлеккә ала. Амангилдин Әхмәҙулла Ғөтләт улына [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] тапшырыла&lt;ref&gt;[https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero77457150/ Память народа. Амангильдин Ахмадулла Гудлатович]&lt;/ref&gt;.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] ([[1945]])
* «Батырлыҡ өсөн» миҙалы ([[1944]])&lt;ref name=&quot;Шаймуратовцы&quot;/&gt;.

== Хәтер ==
Амангилдин Әхмәҙулла Ғөтләт улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа&lt;ref&gt;[https://search.rsl.ru/ru/record/01000853663 РГБ: Они вернулись с победой. Куюргазинский район, т. 8, 2004. 653 с.] ISBN 5-295-03393-7&lt;/ref&gt; һәм БР-ның [[Көйөргәҙе район]]ында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән.

== Сығанаҡтар ==
* ЦАМО. Фонд 33. Опись 686196. Единица хранения 7034.

== Һылтанмалар ==
* [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/354-amangil-din-akhmadulla-gudlatovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Амангильдин Ахмадулла Гудлатович]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}}
* [https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero77457150/ Память народа. Амангильдин Ахмадулла Гудлатович]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}}
* [https://1418museum.ru/heroes/31416812/ Дорога памяти. Амангильдин Ахмадулла Гудлатович]
* [https://search.rsl.ru/ru/record/01000853663 РГБ: Они вернулись с победой. Куюргазинский район, т. 8, 2004. 653 с.] ISBN 5-295-03393-7

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һылтанмалар}}
{{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}}
{{Башҡорт атлы дивизияһы}}

[[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]]
[[Категория:1921 йылда тыуғандар]]</text>
      <sha1>gal5oij7wwbb5p2ln0rpp3b9nwfr8a3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Амангилдин Фәттәхетдин Ғәйнетдин улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>176673</id>
    <revision>
      <id>1149382</id>
      <parentid>1069189</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:17:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3680" xml:space="preserve">{{Orphan|date=сентябрь 2021}}
{{ФШ|Амангилдин}}
{{Ук}}
'''Амангилдин Фәттәхетдин Ғәйнетдин улы''' ({{lang-ru|Амангильдин Фаттахетдин Гайнетдинович}}; 25 май [[1910]] — 13 август [[2000]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. Гвардия старшинаһы&lt;ref name=&quot;112bkd.ru&quot;&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/928-amangil-din-fattakhetdin-gajnetdinovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Амангильдин Фаттахетдин Гайнетдинович]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Фәттәхетдин Ғәйнетдин улы Амангилдин [[1910 йыл]]дың 25 майында (хәҙер — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Ишембай районы]]) Урман-Бишҡаҙаҡ ауылында тыуған.

[[1941 йыл]]дың декабрендә БАССР-ҙың Маҡар районы хәрби комиссариаты тарафынан [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡырыла.

Гвардия старшинаһы Амангилдин Фәттәхетдин Ғәйнетдин улы 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы составында хеҙмәт итә&lt;ref&gt;[https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero51703392/ Память народа. Амангильдин Фаттахетдин Гайнетдинович]&lt;/ref&gt;.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] ([[1985]])&lt;ref name=&quot;112bkd.ru&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[https://1418museum.ru/heroes/25663662/ Дорога памяти. Амангильдин Фаттахетдин Гайнетдинович]&lt;/ref&gt;

== Хәтер ==
Амангилдин Әхмәҙулла Ғөтләт улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа&lt;ref&gt;[https://search.rsl.ru/ru/record/01000853663 РГБ: Они вернулись с победой. Ишимбайский район, т. 6, 2003. 693 с.] ISBN 5-295-03308-2&lt;/ref&gt; һәм БР-ның [[Ишембай районы]] Урман-Бишҡаҙаҡ ауылында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән.

== Һылтанмалар ==
* [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/928-amangil-din-fattakhetdin-gajnetdinovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Амангильдин Фаттахетдин Гайнетдинович]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}}
* [https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero51703392/ Память народа. Амангильдин Фаттахетдин Гайнетдинович]
* [https://1418museum.ru/heroes/25663662/ Дорога памяти. Амангильдин Фаттахетдин Гайнетдинович]
* [https://search.rsl.ru/ru/record/01000853663 РГБ: Они вернулись с победой. Ишимбайский район, т. 6, 2003. 693 с.] ISBN 5-295-03308-2

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һылтанмалар}}
{{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}}
{{Башҡорт атлы дивизияһы}}

[[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]]
[[Категория:1910 йылда тыуғандар]]</text>
      <sha1>4lzrlya0bwv4wdchjosz8ta3gve6643</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әғзәм</title>
    <ns>0</ns>
    <id>177870</id>
    <revision>
      <id>1149396</id>
      <parentid>1085297</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T17:06:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле шәхестәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6155" xml:space="preserve">'''Әғзәм''' (Ағзам) — [[төрки телле халыҡтар]]ға ғәрәптәрҙән ингән ир-ат исеме.

== Этимологияһы ==
Әғзәм — «бөйөк», «дәрәжәле» мәғәнәһен аңлатҡан мосолман ир-ат исеме&lt;ref&gt;[[Күсимова Таңһылыу Хажим ҡыҙы|Күсимова Таңһылыу]]. [https://kitaptar.bashkort.org/book/431  Исемдәр донъяһында. Башҡорт исемдәре һүҙлеге, башҡорт һәм рус телдәрендә.] — [[Өфө]]: [[Башҡортостан китап нәшриәте]], 1991. — 192 бит.&lt;/ref&gt;. Был исемдең икенсе варианты — Ағзам.

== Билдәле кешеләр ==
[[Сөләймәнов Әғзәм Сибәғәт улы]] ({{lang-ru|Сулейманов Агзам Сибагатович}}) ([[1917 йыл]] — [[18 февраль]] [[1944 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, гвардия рядовойы, 17-се гвардия кавалерия дивизияһы яугиры, ҡылыссы. Яуҙа һәләк була. [[Гомель өлкәһе|Полесье өлкәһе]] [[Передрейка]] ауылында ([[Белоруссия]]) ерләнгән.

[[Сәлихҡолов Әғзәм Ғибат улы]] ([[19 март]] [[1909 йыл]] — [[17 февраль]] [[1995 йыл]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, ҡыҙылармеец, рядовой. Ике тапҡыр II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры . Башҡортостандың Баймаҡ районы Темәс ауылында тыуған.

[[Вәлиханов Әғзәм Вәлихан улы]] ([[27 февраль]] [[1927 йыл]] — [[5 октябрь]] [[2006 йыл]]) — нефтсе, хужалыҡ эшмәкәре. 1965—1977 йылдарҙа «[[Татнефть]]» берекмәһе начальнигы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1971). Татар АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе, Академик И. М. Губкин исемендәге премия лауреаты.

[[Фәйзуллин Әғзәм Шакир улы]] ([[1921 йыл]] — [[19 март]] [[1984 йыл]]) — комсомол органдары эшмәкәре, [[мәғариф]] хеҙмәткәре. 1946 йылдан ВЛКСМ‑дың [[Өфө]] ҡала комитеты, 1947 йылдан [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]] секретары; 1953 йылдан Өфөләге 2‑се урта мәктәптең директор урынбаҫары, 1955 йылдан 39‑сы урта мәктәп директоры. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1981) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1948) ордендары кавалеры.

[[Фәссәхов Әғзәм Фәйзрахман улы]] (1. 01. [[1955 йыл|1955]]) — уҡытыусы, Илсекәй төп мәктәбе директоры. [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның
роман-герман филологияһы факультетын тамамлаған (1982). Башҡортостан Республикаһы мәғариф отличнигы&lt;ref&gt;[http://900igr.net/kartinka/pedagogika/70-letie-pobedy-na-donbasse-194943/moj-brat-agzjam-fajzrakhmanovich-fassakhov-edinstvennyj-syn-11.html Мой брат Агзям Файзрахманович Фассахов — единственный сын]&lt;/ref&gt;.

== Фамилиялар ==
[[Әғзәмов Ғилметдин Әғзәм улы]] ({{lang-ru|Агзамов Гильмутдин Агзамович}}; [[1903 йыл]] — [[30 ғинуар]] [[1991 йыл]]) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы 62-се гвардия кавалерия полкы 82-мм миномёт батареяһының сүкеүсе тимерсеһе. Гвардия ҡыҙылармеецы, ефрейтор, прапорщик. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945) һәм II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) ордендары кавалеры.

[[Әғзәмов Эдуард Лотфи улы]] (псевдоимы '''Эдуард Әғзәми'''; [[5 ноябрь]] [[1937 йыл]]) — журналистика ветераны, яҙыусы, 1961 йылдан [[СССР]] Журналистар союзы, 1993 йылдан [[Рәсәй]] һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Яҙыусылар союздары ағзаһы (1993). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1988), [[Яңауыл (ҡала)|Яңауыл]] ҡалаһы һәм районының почётлы гражданы (1997) һәм [[Ғәли Соҡорой]] исемендәге әҙәби премияһы лауреаты (1999).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|}}

== Һылтанмалар ==
* [https://ufa-edu.ru/advertising/Башкирские%20имена.%20Т.Кусимова.pdf  Кусимова Т. «Исемдәр донъяһында»]
* {{китап |автор= З.Ғ.Ураҡсин, Э.Ф.Ишбирҙин  |заглавие=«Туған тел серҙәре» |место=Өфө |издательство=«Китап» |год=1983 й |страницы=61-се  }}
* [https://bashkizi.bashkortostan102.ru/archives/376-iseme-matur-kemdr-ushan.html «Башҡортостан ҡыҙы» Ҡунафина Гөлшат «Исемең матур, кемдәр ҡушҡан»]

== Сығанаҡтар ==
{{Исемдәр донъяһында}}
{{Аҙаштар исемлеге}}

[[Категория:Башҡорт ир-ат исемдәре]]</text>
      <sha1>h2f9zid7lqwhppekg3tlh6f8mczqmd5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әбйәлил (исем)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>178436</id>
    <revision>
      <id>1149357</id>
      <parentid>1089126</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:56:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Фамилияла */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3508" xml:space="preserve">{{Ук}}

'''Әбйәлил''' — [[Башҡорттар|башҡорт]] [[Башҡорт ир-ат исемдәре|ир-ат исеме]].

== Этимология ==
Әбйәлил (Әбделйәлилдән ҡыҫҡартылған) башҡорт теленә ғәрәп теленән килеп ингән ир-ат исеме. Бөйөк, дәрәжәле тигәнде аңлата&lt;ref&gt;[[Күсимова Таңһылыу Хажим ҡыҙы|Күсимова Таңһылыу]]. [https://kitaptar.bashkort.org/book/431  Исемдәр донъяһында. Башҡорт исемдәре һүҙлеге, башҡорт һәм рус телдәрендә.] — [[Өфө]]: [[Башҡортостан китап нәшриәте]], 1991. — 192 бит.&lt;/ref&gt;.

== Фамилияла ==
[[Әбйәлилов Талип Салауат улы]] ({{lang-ru|Абжалилов Талип Салаватович}}) ([[1902 йыл|1902]]- ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] 60-сы гвардия кавалерия полкы составындағы 76 миллиметрлы батареяның ездовойы. Гвардия ҡыҙылармеецы. Ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] кавалеры.

[[Әбйәлилов Шәриф Ғәзиз улы]] ([[1939 йыл|1939]]), хужалыҡ эшмәкәре. 1982—2002 йылдарҙа «Башвтормет» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең генераль директоры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (1997) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған (1999) металлургы. Сығышы менән [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.

[[Әбйәлилова Мөкәрәмә Ғәзиз ҡыҙы]] ([[1925 йыл]]) — китапханасы, 1953—1955 йылдарҙа — Сибай ҡасаба Советы рәйесе. Юғары партия мәктәбендә уҡый. Йылайыр КПСС район комитеты секретары, Сибай ҡала Советы башҡарма комитеты рәйесе урынбаҫары һәм мәҙәниәт бүлеге мөдире була. [[БАССР Юғары Советы]] Президиумының Почет грамотаһы менән бүләкләнгән.

== Ауылдар ==
[[Әбйәлил (Әбйәлил районы)|Әбйәлил]] — [[Башҡортостан]]дың [[Әбйәлил районы]]ндағы ауыл, [[Таштимер ауыл Советы (Әбйәлил районы)|Таштимер ауыл Советы]]на ҡарай.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
[[Әбйәлил районы]] ({{lang-ru|Абзелиловский район}}) — [[Башҡортостан]]да [[Урал аръяғы]]ның урта өлөшөн биләй. [[Силәбе өлкәһе]] менән сиктәш. 1930 йылда ойошторолған. Майҙаны 4289 км². Район үҙәге — [[Асҡар (Әбйәлил районы)|Асҡар]] ауылы.

«Әбйәлил» — Шәкир Бикҡолов һүҙҙәренә Рафиҡ Сәлмәнов яҙған йыр.

«Әбйәлил» — Башҡорт халыҡ әкиәте.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Сығанаҡтар ==
{{Исемдәр донъяһында}}

[[Категория:Башҡорт ир-ат исемдәре]]</text>
      <sha1>4t4mahgt5hdfots1hl9sn30h6ywl78y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абушахманов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>178558</id>
    <revision>
      <id>1149390</id>
      <parentid>1076508</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:25:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2067" xml:space="preserve">'''Абушахманов''' — ир-ат фамилияһы. Абушахман исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Абушахманова'''  — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Абушахманов Айрат Әхтәм улы]] ([[20 август]] [[1974 йыл]]) — драма театры артисы, режиссёр. [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театры]]ның баш режиссёры (2019 йылдан). «Алтын битлек» премияһы номинанты (2008, 2016). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2012). Театр эшмәкәрҙәре союзы (2006), Рәсәйҙең театр режиссёрҙары гильдияһы (2010) ағзаһы. «[[Туғанлыҡ]]» Халыҡ‑ара төрки телле театрҙар фестивале лауреаты (2006, 2012). [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы|Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге Дәүләт]] (2020), Д. Сиразиев исемендәге театраль (2009) премиялар лауреаты.
*  [[Абушахманов Әхтәм Әхәт улы]]  ([[10 март]] [[1948 йыл]]) — [[башҡорттар|башҡорт]] театр һәм кино актёры, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Театр эшмәкәрҙәре берлеге рәйесе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1989) һәм БАССР-ҙың халыҡ (1984) артисы. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1983).
* [[Абушахманов Ринат Әхтәм улы]] (1980 й.) — балет артисы.

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>mb4gig3nn4lb6tjax7lozyjshtept9c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әбделмәнов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>178912</id>
    <revision>
      <id>1149362</id>
      <parentid>1078466</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:08:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2681" xml:space="preserve">''' Әбделмәнов''' — ир-ат фамилияһы. Әбделмән исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Әбделмәнова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Әбделмәнов Ғүмәр Мөғәлләм улы]] ([[15 декабрь]] [[1929  йыл]] — [[30 октябрь]] [[2020]]) — йырсы. 1964 йылдан [[Башҡорт дәүләт филармонияһы]] солисы, 1969—1992 йылдарҙа СССР Музыка фондының Башҡортостан бүлексәһе директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1989). [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2020). 
* [[Әбделмәнов Илшат Ғаяз улы]] ([[15 июнь]] [[1941 йыл]] — [[25 июль]] [[2007 йыл]]) — тау инженеры. Техник фәндәре докторы (1995), профессор (1995).
* [[Әбделмәнов Исмәғил Абдулла улы]] ([[1910]]-) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]нда хеҙмәт иткән. Гвардия рядовойы, ҡыҙылармеец&lt;ref name=&quot;112bkd.ru&quot;&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/900-abdul-manov-ismagil-abdullovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Абдульманов Исмагил Абдуллович]&lt;/ref&gt;.
* [[Әбделмәнов Йәмил Әбделәхәт улы]] ([[29 апрель]] [[1965 йыл]]) — [[йыр]]сы (баритон), [[Педагогика|педагог]]. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]] солисы, бер үк ваҡытта 1992—2001 йылдарҙа [[Өфө сәнғәт училищеһы]], 2000 йылдан — хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. 2002 йылдан Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған (2006), [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2021). Төрлө кимәлдәге ижади конкурстар, Аҡмулла (2004) һәм М. Өмөтбаев (2010) исемендәге премиялар лауреаты.

----
* [[Әбделмәнова Лилиә Салауат ҡыҙы]] (1984 й.) — Рәсәй шашкасыһы.

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>ju7z98jd1t9sbfzb2ilfeelopg6ks0t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алиев Илһам Гейдар оғлы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>179672</id>
    <revision>
      <id>1149351</id>
      <parentid>1102863</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:40:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15345" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{ФШ|Алиев}}
'''Алиев Илһам Гейдар оғлы''' ({{Lang-az|İlham Heydər oğlu Əliyev}} {{Ipa|[ilham hejˈdæɾ oɣˈɫu æˈlijɪf]}}; шулай уҡ урыҫ традицияһы буйынса '''Илһам Гейдарович Алиев'''; [[24 декабрь]] [[1961 йыл]]) — [[Әзербайжан]]дың сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. 2003 йылдың 31 октябренән илдең ғәмәлдәге президенты.

Күп халыҡ-ара күҙәтеүселәр фекеренсә, Илһам Алиев президент булып килгәндән һуң илдә сәйәси тотороҡлоҡ хөкөм һөрә. Шуның менән бергә ҡайһы бер сығанаҡтар ул Әзербайжанда диктатор йәки авторитар режим урынлаштырҙы тип билдәләй&lt;ref&gt;''Hill S.'' [https://books.google.ru/books?id=36NM38haLCEC Europe’s Promise: Why the European Way is the Best Hope in an Insecure Age]. — University of California Press, 2010. — P. 217.&lt;br&gt;''Solomon N.'' [https://books.google.ru/books?id=HO6oAUtrEPAC War Made Easy: How Presidents and Pundits Keep Spinning Us to Death]. — [[John Wiley &amp; Sons]], 2010. — Ch. 6 (см. на последней странице главы).&lt;br&gt;''Lushnycky A. N., Riabchuk M.'' [https://books.google.ru/books?id=cQqr7f9QkngC Ukraine on Its Meandering Path Between East and West]. — [[Peter Lang]], 2009. — P. 28.&lt;br&gt;''Scahill J.'' [https://books.google.ru/books?id=vpo5E5JagJEC Blackwater: The Rise of the World’s Most Powerful Mercenary Army]. — Profile Books, 2011. — P. 238, 242.&lt;br&gt;''Chomsky N., Achcar G.'' [https://books.google.ru/books?id=GJjtAAAAMAAJ Perilous power: The Middle East &amp; U.S. Foreign Policy: dialogues on terror, democracy, war, and justice]. — Paradigm Publishers, 2008. — P. 44.&lt;br&gt;''Warshal B.'' [https://books.google.ru/books?id=0bOYSAstqgcC Provocative Columns: A Liberal Rabbi Reflects on Beliefs, Israel &amp; American Politics]. — iUniverse, 2009. — P. 259.&lt;br&gt;''Noble H. B.'' [https://books.google.ru/books?id=15CnJi-PQb4C Cheney’s War Crimes: The Reign of a de Facto President]. — Author House, 2013. — P. 153.&lt;br&gt;''Martin D.'' [http://www.dailymail.co.uk/news/article-1364372/Prince-Andrews-close-friendship-torture-dictator-Ilham-Aliyev.html Now Prince Andrew comes under fire for links to ruler of second corrupt former Soviet state] // [[Daily Mail]]. — 9.3.2011: {{oq|en|Prince Andrew has developed a 'close friendship' with a billionaire dictator accused of torturing protesters, and lobbied the president of another of the world's 'most corrupt' countries, it has emerged.}}&lt;br&gt;''Harris M.'' [http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/azerbaijan/9658427/Why-is-a-crucial-conference-on-internet-freedom-taking-place-in-a-dictatorship.html Why is a crucial conference on internet freedom taking place in a dictatorship?] // [[The Daily Telegraph]]. — 7.11.2012.&lt;br&gt;''Peck T.'' [http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/the-prince-the-brutal-dictator-and-a-friendship-he-just-wont-give-up-8270022.html The Prince, the brutal dictator and a friendship he just won’t give up] // [[The Independent]]. — 1.11.2012.&lt;br&gt;''Weiss M.'' [https://foreignpolicy.com/2014/06/10/the-corleones-of-the-caspian/ The Corleones of the Caspian]. // [[Foreign Policy]]. — 10.6.1014.&lt;br&gt;''Hiatt F.'' [http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2011/02/06/AR2011020603409.html Obama needs a freedom agenda he can believe in]. // [[The Washington Post]]. — 7.2.2011.&lt;br&gt;[Editorial Board] [http://www.washingtonpost.com/opinions/azerbaijan-prosecutes-a-prominent-human-rights-defender-on-absurd-charges/2014/08/13/2971c430-2254-11e4-958c-268a320a60ce_story.html Azerbaijan prosecutes a prominent human rights defenderon absurd charges]. // The Washington Post. — 13.8.2014.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|title=Azerbaijan: Vulnerable Stability|publisher=International Crisis Group|url=http://old.crisisgroup.org/en/regions/europe/south-caucasus/azerbaijan/207-azerbaijan-vulnerable-stability.html|date=2010-09-03|lang=en|access-date=2017-10-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018012810/http://old.crisisgroup.org/en/regions/europe/south-caucasus/azerbaijan/207-azerbaijan-vulnerable-stability.html|archivedate=2017-10-18}}{{oq|en|Ilham Aliyev’s presidency has been marked by stabilisation of the political life of the country and economic growth driven by oil exports. This stability, however, has come with the consolidation of authoritarian rule, greater suppression of freedoms and an increased reliance by elites on corruption and patronage networks to dominate virtually all aspects of public life. &lt;br&gt;... &lt;br&gt;The anticipated reforms have failed to materialise. Each subsequent election has resulted in more concentration of power in the hands of the executive. Civil and political freedoms have been drastically curtailed. As a result, Azerbaijan has gone from a semi-authoritarian to a fully authoritarian state. &lt;br&gt;... &lt;br&gt;Like many authoritarian governments, the Azerbaijani regime is highly insular and opaque. &lt;br&gt;... &lt;br&gt;International watchdogs have consistently ranked Azerbaijan as one of the world’s most corrupt countries. The government denies corruption is systemic, but as in many authoritarian states with clientelist systems, pervasive corruption is not a spontaneous phenomenon stemming only from low salaries, lack of competence and unawareness of rights.}}&lt;br&gt;CIA The World Factbook — [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html Azerbaijan]: {{oq|en|Corruption in the country is widespread, and the government, which eliminated presidential term limits in a 2009 referendum, has been accused of authoritarianism.}}&lt;br&gt;''Landell-Mills P.'' [https://books.google.ru/books?id=ZFYx1hoRaacC Citizens Against Corruption: Report from the Front Line]. — Troubador Publishing Ltd, 2013. — P.. XVI.&lt;br&gt;[http://www.rferl.org/content/amnesty_international_marks_golden_anniversary/24207842.html Amnesty International Marks Golden Anniversary]. [[Радио «Свобода»]], 12.12.2014.{{ref-en}}&lt;br&gt;''Macalister T.'' [http://www.theguardian.com/business/2014/apr/22/energy-supply-russia-ukraine-gas-rich-countries-human-rights UK energy quest highlights human rights concerns in gas-rich countries]/ // [[The Guardian]]. — 22.4.2014.&lt;/ref&gt;.

== Сығышы ==
Илһам Алиев [[1961 йыл]]дың 24 декабрендә [[Баҡы]] ҡалаһында, Әзербайжан ССР-ының Дәүләт именлеге комитетының контрразведка начальнгы [[Гейдар Алиев|Гейдара Алиев]] һәм офтальмология институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре [[Алиева Зарифа Азиз ҡыҙы]] ғаиләһендә тыуа&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://novodevichye.narod.ru/alieva.html|title=Новодевичье кладбище. Алиева Зарифа Азиз Гызы (1923-1985)|date=2012-11-03|accessdate=2018-01-30|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121103234155/http://novodevichye.narod.ru/alieva.html|archivedate=2012-11-03}}&lt;/ref&gt;.

Илһамдан өлкәнерәк бала, апаһы — Севиль. Илһам Алиевтың апаһының улы — Азер, Әзербайжандың Ауыр атлетика Федерацияһы вице-президенты&lt;ref&gt;{{cite news | title=Племянник президента поразил всех| url=https://ru.sputnik.az/life/20170212/408870533/plemannik-ilhama-aliyeva-porazil-video.html|author=|publisher=Sputnik Азербайджана| date=2017-02-12}}&lt;/ref&gt;.

=== Атаһы яғынан ===
[[Файл:Heydar Aliyev childhood.jpg|thumb|left|260px|Гейдар Алиевтың ғаиләһе]]
Атаһы — [[Гейдар Алиев]] Әзербайжан Дәүләт именлеге комитеты (КГБ) начальнигы, артабан КПСС-тың Әзербайжан Коммунистар партияһы Үҙәк Комитетының беренсе секретары (1920—1991) була. Мәскәүҙә СССР Министрҙар Советы йәғни Хөкүмәт Рәйесе урынбаҫары вазифаһына тәғәйенләнә. [[Нахичевань]] ҡалаһында тыуған. Алиевтар ғаиләһе Әрмәнстан әзербайжандарынан була&lt;ref&gt;
* {{статья |заглавие = Бои в Сисиане под руководством Андраника против турок и азербайджанцев (август-сентябрь 1918 г.)|автор=А. Г. Симонян |издание=Вестник Ереванского университета /Общ. Науки/ |место=Ер. |страницы=36 |год=2005 |выпуск= |номер=2 (116)}} ''Прибыв в Сисианский район, Андраник со своими силами попытался утихомирить разбушевавшихся азербайджанцев. Несмотря на все попытки армянской стороны убедить их подчиниться решениям Центрального национального совета Зангезура и прекратить междоусобную войну, азербайджанцы продолжали свои вражеские действия. В этой ситуации по решению Андраника были захвачены наиболее агрессивные '''азербайджанские сёла''' Агуди, Вагуди, '''Джомартлу''', Ортакюз, Аравус, Урут и оттуда изгнаны вооруженные формирования мусаватистов.''
Этнический состав населения Джомартли зафиксирован в различных статистических материалах, где указывается, что оно населено татарами (то есть азербайджанцами).
* {{книга
|автор    = 
|заглавие = Кавказский календарь на 1910 год. Часть 1
|место    = Тифлис
|том      = 
|год      = 
|страницы = 240
|isbn     = 
}} ''Джамартлу, сел. Елисаветп. Зангезурск. 400 жит. 1908 г. Татары.''
* {{книга
|автор    = 
|заглавие = Кавказский календарь на 1912 год. Отдел статистический
|место    = Тифлис
|том      = 
|год      = 
|страницы = 149
|isbn     = 
}} ''Джамарлу с., Елис., Занг., тр.. 381 жит.''
* {{книга
|автор    = 
|заглавие = Кавказский календарь на 1915 год. Отдел статистический
|место    = Тифлис
|том      = 
|год      = 
|страницы = 120
|isbn     = 
}} ''Джомартлу с., Елис., Занг., тр.. 405 жит.''
* {{книга
|автор    = 
|заглавие = Памятная книжка Елисаветпольской губернии на 1910 год. Отдел IV
|место    = Елисаветполь
|том      = 
|год      = 
|страницы = 90
|isbn     = 
}} ''(там указано 292 жителя, все татары-мусульмане — прим.)''
&lt;/ref&gt; Әрмәнстандың Зангезур өйәҙе Танаат (Джомартли) ауылы (һуңғараҡ Сисиан районы, хәҙер Әрмәнстандың Сюник өлкәһе), ләкин Гейдар тыуыр алдынан ғаилә Нахичеванға күсеп килә&lt;ref&gt;{{книга
|автор        = Thomas de Waal
|заглавие     = Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War
|издательство = New York University Press
|год          = 2004
|страницы     = 306, прим. 7
|isbn         = 0-8147-1944-9, 0-8147-1945-7
}}{{oq|ru|Some maintain that Heidar Aliev was actually born in Armenia in 1921, not in Nakhichevan in 1923. His younger brother, Jalal Aliev, interviewed on 4 November 2000, said that the Aliev family came from the village of Jomartly in Zangezur but had moved to Nakhichevan by the time Heidar was born.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ахундова&quot;&gt;{{книга
|автор        = Э. Ахундова
|заглавие     = Гейдар Алиев. Личность и эпоха. Часть 1
|издательство = Озан
|место        = Баку
|год          = 2007
|страницы     = 19—29
|isbn         = 
}}&lt;/ref&gt;. Гейдарҙың атаһы яғынан өләсәһе Уруд ауылынан (хәҙер — [[Әрмәнстан]]дағы Воротан ауылы (Сисиан районы)&lt;ref name=&quot;Ахундова&quot;/&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|3}}

== Һылтанмалар ==
[[Категория:Исмоили Самони ордены кавалерҙары]]
[[Категория:МГИМО-ның почетлы докторҙары]]
[[Категория:Әзербайжан президенттары]]
[[Категория:XX быуат сәйәсмәндәре]]
[[Категория:I дәрәжә изге Сергий Радонежский РПД ордены кавалерҙары]]
[[Категория:РПЦ «Дан һәм Намыҫ» орденының кавалерҙары]]
[[Категория:«Астанаға 10 йыл» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:I класлы Төркиә Республикаһы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Сербия Республикаһы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Польша Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн орденының ҙур тәреһе кавалерҙары]]
[[Категория:«Италия Республикаһы алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены Ҙур тәре кавалерҙары]]
[[Категория:Почётлы легион Оло Тәре ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Өс йондоҙ орденының Ҙур тәреһе кавалерҙары]]
[[Категория:Кавалеры ордена князя Ярослава Мудрого 1 степени]]
[[Категория:Азатлыҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Сәйәси фәндәр докторҙары]]
[[Категория:Тарих фәндәре кандидаттары]]
[[Категория:Баҡыла тыуғандар]]
[[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]
[[Категория:1961 йылда тыуғандар]]
[[Категория:24 декабрҙә тыуғандар]]</text>
      <sha1>rd4ayc04uln0cfwe8ld2mxvl5z68sj3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фәссәхов Әғзәм Фәйзрахман улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183402</id>
    <revision>
      <id>1149395</id>
      <parentid>1143243</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T17:04:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8589" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Фәссәхов Әғзәм Фәйзрахман улы''' (1. 01. [[1955 йыл|1955]]) — уҡытыусы, Илсекәй төп мәктәбе директоры. [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның
роман-герман филологияһы факультетын тамамлаған (1982). Башҡортостан Республикаһы мәғариф отличнигы&lt;ref&gt;[http://900igr.net/kartinka/pedagogika/70-letie-pobedy-na-donbasse-194943/moj-brat-agzjam-fajzrakhmanovich-fassakhov-edinstvennyj-syn-11.html Мой брат Агзям Файзрахманович Фассахов — единственный сын]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әғзәм Фәйзрахман улы Фәссәхов [[БАССР]]-ҙың [[Салауат районы]] Башҡорт Илсекәйе ауылында [[1955 йыл]]дың [[1 ғинуар]]ында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан [[Фәссәхетдинов Фәйзрахман Фәссәхетдин улы|Фәссәхетдинов Фәйзрахман]] һәм Сафия Нәғим ҡыҙының ишле ғаиләһендә икенсе бала булып донъяға килә.

Илсекәй башланғыс мәктәбендә беренсе белем алған Әғзәм 1965 йылда [[Ғәзиз Әлмөхәмәтов исемендәге республика гимназия-интернаты|Өфө музыкаль тәрбиәләнеүселәр мәктәп-интернаты]]ның 5 класына уҡырға килә. Кескәй сағынан уҡ йырларға һәм бейергә ярата ул. Музыканттар әҙерләгән махсус мәктәптә фортепианола, баянда уйнарға өйрәнә. Тынлы оркестр составында валторнала уйнай. Өфө музыкаль тәрбиәләнеүселәр мәктәп-интернатының тынлы оркестры йыл һайын Октябрь, 1 Май, Еңеү көнөнә арналған бөтә тантаналы парадтарҙа ҡатнаша.

[[Совет Армияһы]]ның махсус мәктәбе һаналған [[Ғәзиз Әлмөхәмәтов исемендәге республика гимназия-интернаты|Өфө музыкаль тәрбиәләнеүселәр мәктәп-интернаты]]нан ғәскәри оркестрҙарға әҙерлекле йәш музыканттарҙы хәрби частарҙың тәрбиәләнеүселәр итеп һайлап ала торған булалар. [[1970 йыл]]да 8 класты тамамлаған Фәссәхов Әғзәм, бер төркөм иптәштәре менән, үҙе теләп Ике Ҡыҙыл Байраҡ орденлы Балтик флотының [[Калининград]] ҡалаһындағы Комендатура оркестрына килә. Тәүҙә ике йыл тәрбиәләнеүсе булып, артабан — матрос булып [[1975 йыл]]ға тиклем хеҙмәт итә.

Хәрби хеҙмәте дәүерендә СССР Флоты етәкселәренең рәсми йә эшлекле визиттарын оҙатып, [[Швеция]]ла, [[Финляндия]]ла, [[Польша|Польша Халыҡ Республикаһы]]нда һәм [[Германия Демократик Республикаһы]]нда булды. Киске мәктәптә урта белем ала. [[Львов]] юғары хәрби-сәйәси училищеһына имтихандарын уңышлы тапшырып уҡырға алынһа ла, Башҡортостанға ҡайтырға ҡарар итә.

[[1975 йыл]]дың көҙөндә [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның әҙерлек факультетына уҡырға инә. Артабан [[1981 йыл]]ға тиклем роман-герман филологияһы факультетының «Француз теле һәм әҙәбиәте» һөнәре буйынса белем ала. Икенсе сит ил теле — инглиз теле. Уҡытыусы һөнәре генә түгел, тәржемәсе квалификацияһы ла бирелә&lt;ref&gt;Абдуллина М. Ф. Өй һалды, ағас ултыртты… ул-ҡыҙҙар үҫтерә… («Етмеш һөнәрле ир-ат» рубрикаһы) «Киске Өфө», 2012 йыл, 16-22 июнь&lt;/ref&gt;.

== Тормош һәм хеҙмәт юлы ==
[[1981 йыл]]-[[1988 йыл]]дарҙа [[Стәрлетамаҡ районы]]ндағы бәлиғ булмаған енәйәтселәр колонияһында тарих уҡытыусыһы, өлкән тәрбиәсе, отряд начальнигы булып хеҙмәт итә. Өлкән лейтенант дәрәжәһенә эйә була.

[[1988 йыл|1988]]—[[1990 йыл]]дарҙа [[Украина]]лағы [[Николаев]] ҡалаһында йәшәй. Төҙөлөш ойошмаһында тәжрибә туплай. 

[[1990 йыл]]дан алып әлеге ваҡытҡа тиклем тыуған ауылы [[Башҡорт Илсекәйе]]ндә донъя көтә.

11 йыл дауамында Башҡорт Илсекәйе ауылындағы төп дөйөм белем биреү бюджет мәктәбе муниципаль учреждениеһы директоры булып эшләне. Тарих, инглиз теле, география, музыка, технология дәрестәрен уҡытты, класс етәксеһе булды. Уҡыусыларҙың ғилми-тикшеренеү эштәренә йүнәлеш бирҙе. Уҡыусылары район һәм [[Башҡортостан Республикаһы]] сиктәрендә үткәрелгән конкурстарҙа ҡатнашты, еңеү яуланы&lt;ref&gt;Абдуллина М. Ф. Өй һалды, ағас ултыртты… ул-ҡыҙҙар үҫтерә… («Етмеш һөнәрле ир-ат» рубрикаһы) «Киске Өфө», 2012 йыл, 16-22 июнь&lt;/ref&gt;.

== Ғаиләһе ==
Фәссәхов Әғзәм Фәйзрахман улының биш балаһы бар. Ҡыҙҙары Алия, Юлия. Улдары Рафаэль, Азат, Абзал. Һәр береһенә белем биреп, үҙ аллы тормошҡа әҙерләне.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһы мәғариф отличнигы
* Хәрби диңгеҙ флоты отличнигы&lt;ref&gt;Абдуллина М. Ф. Өй һалды, ағас ултыртты… ул-ҡыҙҙар үҫтерә… («Етмеш һөнәрле ир-ат» рубрикаһы) «Киске Өфө», 2012 йыл, 16-22 июнь&lt;/ref&gt;

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Фәссәхетдинов Фәйзрахман Фәссәхетдин улы]]
* [[Абдуллина Миңһылыу Фәйзрахман ҡыҙы‎]]

== Ваҡытлы матбуғатта ==
• Абдуллина М. Ф. Өй һалды, ағас ултыртты… ул-ҡыҙҙар үҫтерә… («Етмеш һөнәрле ир-ат» рубрикаһы) «Киске Өфө», 2012 йыл, 16-22 июнь

== Һылтанмалар ==
* [http://900igr.net/kartinka/pedagogika/70-letie-pobedy-na-donbasse-194943/moj-brat-agzjam-fajzrakhmanovich-fassakhov-edinstvennyj-syn-11.html Мой брат Агзям Файзрахманович Фассахов — единственный сын]
* [https://www.uceo.ru/view/fassahov-agzyam-024001059254 ФАССАХОВ АГЗЯМ ФАЙЗРАХМАНОВИЧ директор МОБУ ООШ Д. БАШ-ИЛЬЧИКЕЕВО]
* [https://injust.pro/person/024001059254 ФАССАХОВ АГЗЯМ ФАЙЗРАХМАНОВИЧ]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һылтанмалар}}

[[Категория:1955 йылда тыуғандар]]
[[Категория:1 ғинуарҙа тыуғандар]]
[[Категория:Салауат районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан Республикаһы мәғариф отличниктары]]
[[Категория:Башҡортостан уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>nqip5i0epx3ld681rbltfzh42czrdwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алиева Фазу Гамзатовна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183617</id>
    <revision>
      <id>1149360</id>
      <parentid>1139371</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:58:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17492" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{ФШ|Алиева}}
'''Алиева Фазу Гамзатовна''' ([[5 декабрь|5 декабрь 1932 йыл]] — [[1 ғинуар]] [[2016 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[Авар теле|авар]] шағиры, [[Дағстан]]дың халыҡ шағиры (1969), прозаик һәм публицист. [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] һәм [[Дағстан]] әҙәбиәте үҫешенә ҙур өлөш индерә, хоҡуҡ һаҡлау эшмәкәрлеге менән шөғөлләнә.

Ике «[[«Почёт Билдәһе» ордены|Почет Билдәһе]]» һәм ике [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]], [[Изге апостол Андрей Первозванный ордены (Рәсәй Федерацияһы)|Изге апостол Андрей Первозванный]] (2002) ордендары кавалеры; Совет тыныслыҡ фондының алтын, «Тыныслыҡ өсөн көрәшселәр» совет тыныслыҡты яҡлау комитеты һәм Бөтә донъя тыныслыҡ Советының юбилей миҙалдары, шулай уҡ бер нисә сит ил почётлы наградалары эйәһе&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://onkavkaz.com/news/603-v-dagestane-umerla-poetessa-fazu-alieva.html|title=В Дагестане умерла народная поэтесса Фазу Алиева|accessdate=2016-01-01|archiveurl=yes|archivedate=2017-03-19}}&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Фазу Гамзатовна Алиева 1932 йылдың 5 декабрендә [[Дағстан]] АССР-ы Хунзах районы Геничутль ауылында тыуған.

Шиғырҙарҙы бәләкәй сағынан яҙа башлай, мәктәп йылдарында уҡ шағир булып таныла.&lt;ref&gt;[http://www.psu.kz/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=3358&amp;Itemid=228&amp;lang=rus к 80-летию поэтессы Фазу Алиевой]&lt;/ref&gt; Фазу авар һәм рус телдәрендә яҙа. Ун ете йәшлек Фазуҙың шиғырҙары тәүге тапҡыр [[1949 йыл]]да «Большевик гор» гәзитендә, һуңыраҡ «Дағстан комсомолецы» гәзитендә һәм авар телендә «Дружба» журналында баҫылып сыға. Тәнҡитселәрҙе ул саҡта яңы башлаусы шағир һәм яҙыусы үҙенең сағыу һәм үҙенсәлекле һәләте менән хайран ҡалдыра. Фазу Алиева « шиғриәт кешенең таҙарта, уны сағыуыраҡ, изге күңелле һәм юғарыраҡ итә», тип иҫәпләй.&lt;ref&gt;[http://www.dagpravda.ru/rubriki/obshchestvo/27568/ «Поэзия — это светлая печаль»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304084419/http://www.dagpravda.ru/rubriki/obshchestvo/27568/}}&lt;/ref&gt;

[[1954 йыл|1954]]-[[1955 йыл]]дарҙа Дағстан ҡатын-ҡыҙҙар педагогия институтына уҡырға инә.

[[1961 йыл]]да А. М. Горький исемендәге әҙәбиәт институтын тамамлай.

СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы, Дағстан Милли Фәндәр академияһы академигы була&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=dcbUBQAAQBAJ&amp;pg=PT590 Дочери Дагестана — Булач Гаджиев — Google Книги]&lt;/ref&gt;.

Уның шундай фраза-мөрәжәғәте билдәле: ''«.Тормошта төрлө нәмә була — кешеләр бер-береһен яратмаҫҡа, үҙ-ара талашырға мөмкин. Ләкин бер ҡасан да бер-берегеҙгә атмағыҙ. Донъяла быны бер нәмә лә аҡлай алма»''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://shahtamanova.livejournal.com/16549.html|title=Цитируя любимую Фазу|access-date=2021-07-28}}&lt;/ref&gt;

== Хеҙмәт юлы һәм әҙәби эшмәкәрлеге ==
Донъяның 68 теленә тәржемә ителгән 102-нән ашыу шиғри һәм прозаик китаптар, шул иҫәптән «Тыуған ауыл», «Тауҙар законы», «Глаза добра», «Яҙғы ел» (1962), «Радугу раздаю» (1963), «Мгновенье» (1967) шиғри йыйынтыҡтары «На море» (1961), «В сердце каждого — Ильич» (1965), «Судьба» романы (1964), «Тавакал», или Отчего седеют мужчины&quot; поэмаһы авторы, «Родовой герб», «Восьмой понедельник» романдары хәҙерге Дағстан тормошо тураһында. Шиғырҙары рус теленә тәржемә ителгән — «Зәңгәр юл» (1959), «Ташта семәрләү» (1966), Ун һигеҙенсе яҙ (1968) йыйынтыҡтары (1968)&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;[http://dagzhizn.ru/obshestvo/fazu-alieva-poet-prozaik-publitsist-06-12-2012.html «Фазу Алиева — поэт, прозаик, публицист»]&lt;/ref&gt;.

[[1950]]—[[1954 йыл]]дарҙа мәктәптә уҡытыусы булып эшләй.

[[1962 йыл]]да [[Дағстан]] уҡыу-педагогика әҙәбиәте нәшриәтенең мөхәррире

[[1971 йыл]]да — «Женщина Дагестана» журналының баш мөхәррире.

15 йыл дауамында Дағстан Юғары Советы рәйесе урынбаҫары була.

[[1971 йыл]]дан — Дағстан тыныслыҡты һаҡлау комитеты һәм Дағстан совет тыныслыҡ фонды бүлеге рәйесе, Бөтә донъя тыныслыҡ советы ағзаһы.

Фазу шағир-йырсы, уның шиғырҙарына яҙылған йырҙар популярлыҡ яулай: [[1980 йыл]]да «Песня года» фестивале финалына Эдита Пьеха башҡарыуында «Придумай такое мне имя» тигән йыр сыға&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=oZdAY9KBe4M&amp;t=4391s Песня — 80. Финал (1980) — YouTube]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://pesnyagoda.my1.ru/1980_82.html ПЕСНЯ ГОДА. 1980-82]&lt;/ref&gt;.

Рәсәй йәмәғәт палатаһы ағзаһы (2006 йылға тиклем)&lt;ref&gt;[http://www.oprf.ru/chambermembers/members2006/user/88 Сайт Общественной палаты России]&lt;/ref&gt;.

[[Махачҡала|Махачкала]] ҡалаһының зыяратында ерләнгән.&lt;ref&gt;[http://www.kavkaz-uzel.ru/articles/275358/ Народная поэтесса Дагестана Фазу Алиева похоронена в Махачкале]&lt;/ref&gt;

== Ижадына баһа ==
Тел һәм әҙәбиәт институтының ҡулъяҙма фонды мөдире Мариза Магомедова Фазу Алиеваның ижади мираҫы хаҡында былай тине:
''«Ул бөтә ғүмерен кешене, Ватанды маҡтауға арнаны. Уның ижадының төп темалары — һуғыш һәм тыныслыҡ, хеҙмәт һәм хәрби батырлыҡ темалары. Бәләкәй ауылдан Гиничутль ҡыҙыҡайы үҙенең тыуған ергә, халыҡҡа, тыныслыҡҡа һөйөүе хаҡында һөйләп, донъяны яуланы»''&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;[http://dagzhizn.ru/obshestvo/fazu-alieva-poet-prozaik-publitsist-06-12-2012.html «Фазу Алиева — поэт, прозаик, публицист»]&lt;/ref&gt;.

Фазу Алиеваға «Работница», «Огонёк», «Крестьянка», «Советская женщина», «Знамя» журналдары премиялары тапшырылды. Шулай уҡ Дағстан Республикаһының әҙәбиәт өлкәһендәге «Вечный огонь» шиғырҙар китабы өсөн премияһы тапшырылды.
Уның «Комок земли ветер не унесёт» китабы Н. Островский исемендәге премияға лайыҡ булды.

Махачкаланың Дуҫлыҡ скверында Фазу Алиеваға һәйкәл асыла.

=== Сит телдәргә тәржемә ителгән ===
Фазу Алиеваның китаптары [[Суахили теле|суахили]], тамил, кхмер, [[һинд]], [[Инглиз теле|инглиз]], [[Немец теле|немец]], [[Швед теле|швед]], [[Чех теле|чех]], [[Француз теле|француз]], [[Испан теле|испан]], [[Поляк теле|поляк]], [[Япон теле|япон]] һәм башҡа телдәрҙә баҫылып сыға&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://lib05.ru/literature/alieva-fazu-gamzatovna|title=Переводы книг|accessdate=2016-01-01|archiveurl=yes|archivedate=2016-03-28}}&lt;/ref&gt;

=== Пьесалары ===
* «Хочбар» — М. Магомедов менән берлектә яҙылған пьеса

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* [[Изге апостол Андрей Первозванный ордены (Рәсәй Федерацияһы)|Изге апостол Андрей Первозванный ордены]] ([[11 декабрь]] [[2002 йыл]]) —ватан әҙәбиәтен үҫтереүгә ҙур өлөш индергәне һәм юғары гражданлыҡ позицияһы өсөн&lt;ref&gt;[http://www.kremlin.ru/acts/bank/18920 Указ Президента Российской Федерации от 11 декабря 2002 года № 1400 «О награждении орденом Святого апостола Андрея Первозванного Алиевой Ф. Г.»]&lt;/ref&gt;
* III дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (2015 йылдың 16 июле) — милли мәҙәниәтте һәм сәнғәтте, киң мәғлүмәт сараларын һәм күп йыллыҡ емешле эшмәкәрлеген үҫтереүҙәге ҡаҙаныштары өсөн&lt;ref&gt;[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201507170017?index=10&amp;rangeSize=1 Указ Президента Российской Федерации от 16 июля 2015 № 369 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»]&lt;/ref&gt;
* IV дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (16 ноябрь 1998) — мәҙәниәт һәм матбуғат өлкәһендәге ҡаҙаныштары, күп йыллыҡ емешле хеҙмәте өсөн&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/13158|title=Указ Президента Российской Федерации от 16 ноября 1998 года № 1412 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»|accessdate=2018-06-23|archiveurl=yes|archivedate=2018-06-23}}&lt;/ref&gt;
* [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] ([[21 июнь]] [[1994 йыл]]) — ''милли әҙәбиәтте үҫтереүҙәге ҡаҙаныштары һәм әүҙем йәмәғәт эшмәкәрлеге өсөн''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kremlin.ru/acts/bank/6411|title=Указ Президента от 21 июня 1994 года № 1315 «О награждении орденом Дружбы народов Алиевой Ф.Г.»|subtitle=1994-06-21|accessdate=2016-11-21}}&lt;/ref&gt;
* [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] ([[10 ғинуар]] [[1983 йыл]]) — ''совет әҙәбиәте үҫешендәге ҡаҙаныштары өсөн''&lt;ref&gt;[https://naukaprava.ru/catalog/1/127/144/45285?view=1 Указ Президиума Верховного Совета СССР от 10 января 1983 года № 8623—X «О награждении писательницы Алиевой Ф. Г. орденом Дружбы народов»]&lt;/ref&gt;
* Ике [[«Почёт Билдәһе» ордены|&quot;Почёт Билдәһе&quot;ордены]] (шул иҫәптән [[4 май]] [[1960 йыл]])
* Совет тыныслыҡ фондының алтын миҙалы
* Тыныслыҡты һаҡлау буйынса Совет комитетының «Тыныслыҡ өсөн көрәшсегә»
* Бөтә донъя тыныслыҡ Советының юбилей миҙалы
* Дағстан АССР-ыны\ (1969)
* 2007 йылда Фазу Алиева «Мәңгелек ут» шиғырҙар китабы өсөн әҙәбиәт өлкәһендә Дағстан Республикаһының Дәүләт премияһына лайыҡ була.
* 2009 йылда Дағстан Республикаһы президенты Муху Алиев Ф. Алиеваға «Дағстан Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн» № 1. орденын тапшыра.
* Рәсәй журналистар союзының «Рәсәйҙең алтын ҡәләм» премияһы (2004) (2004)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc/445717|title=«Запомните их олауреаченными!»|author=Захарьев, Андрей|subtitle=2004-02-02|accessdate=2016-11-21}}&lt;/ref&gt;

== Хәтер ==
* 2017 йылдың 11 декабрендә Махачкалала Дуҫлыҡ майҙанында Фазу Алиеваға һәйкәл асыла.&lt;ref&gt;[http://tass.ru/severnyy-kavkaz/4802768 В Махачкале открыли памятник народной поэтессе Дагестана Фазу Алиевой]&lt;/ref&gt;.
* 2017 йылдың 29 авгусында «Марка» типография компанияһы Фазу Алиева һүрәте төшөрөлгән почта маркаһы сығара. 27 һум номиналлы һәм тиражы 231 мең дана булған почта маркаһы «Изге Андрей Апостол Первозванный» серияһы сиктәрендә сығарыла.&lt;ref&gt;[https://dag.aif.ru/society/v_rossii_v_chest_dagestanskoy_poetessy_fazu_alievoy_vypustit_pochtovuyu_marku В России в честь дагестанской поэтессы Фазу Алиевой выпустят почтовую марку]&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== Һылтанмалар ==
** [http://www.biografija.ru/show_bio.aspx?id=2568 Биография]
** [http://stihipoeta.ru/fazu-alieva/ Фазу Алиева стихи] на [http://stihipoeta.ru/ СтихиПоэта.ру]
** [http://aksakal.info/dag/dagestana/5548-fazu-alieva.html Фазу Алиева: «Я прошу вас — никогда не стреляйте друг в друга»]
** [http://laidinen.ru/women.php?part=787&amp;letter=%D0%90/ Фазу Алиева в Антологии «Женская поэзия»]
** [https://web.archive.org/web/20150621102314/http://www.wisdomcode.info/ru/poetry/authors/54650.html?page=1 Стихи]

[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:М. Горький исемендәге Әҙәбиәт институтын тамамлаусылар]]
[[Категория:XXI быуат яҙыусылары]]
[[Категория:XX быуат яҙыусылары]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:IV дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:III дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Изге апостол Андрей Первозванный ордены (Рәсәй Федерацияһы) кавалерҙары]]
[[Категория:Рәсәйҙең XX быуат шағирҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шағирҙар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Махачкалала вафат булғандар]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]
[[Категория:2016 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:1 ғинуарҙа вафат булғандар]]
[[Категория:1932 йылда тыуғандар]]
[[Категория:5 декабрҙә тыуғандар]]</text>
      <sha1>nlhz5dkg48nuprqvuv1j4yt6se4q4jw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Категория буйынса фекерләшеү:Фамилиялаштар исемлеге булған биттәр</title>
    <ns>15</ns>
    <id>184269</id>
    <revision>
      <id>1149329</id>
      <parentid>1148697</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T12:42:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* БашВикила төҙөлмәгән фамилиялаштар исемлектәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17580" xml:space="preserve">== Башҡорт Википедияһына нисек ярҙам итергә? ==
Ярҙам итергә теләгегеҙ булып та, нисек башлап тотонорға баҙнат итмәй тора инегеҙме? Тап Һеҙҙең ҡулдан килерлек, төҙөү өсөн ябай ғына, әммә күләме буйынса күп кенә яҙылмаған мәҡәләләр йыйылып киткән. Башҡорт Википедияһында бер төрлө фамилиялы кешеләр тураһында мәҡәләләр бар. Шул мәҡәләләрҙе дөйөмләштереп, айырым бер фамилия тураһында исемлек-мәҡәлә төҙөргә кәрәк.
== Аңлатма ==
Мәҡәләне нисек төҙөү [https://docs.google.com/document/d/1jDIJxBEB68u000DY_B-rmkMN8wD2NPvbCb4F4cwGItk/edit?usp=sharing аңлатмаһын бынан күсереп алығыҙ].

Тиҙҙән видео-дәрес яҙмаһы ла булыр.

== Белешмә китаптар ==
[[Төпәев Салауат Харис улы|Төпәйев С.Х.]] «Башҡорт фамилиялары» белешмә-һүҙлеге бар. Фамилияның ниндә телдән кергәне, русса яҙылышы, аңлатмаһы бирелә. Ошо белешмәне лә ҡулланырға мөмкин [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf Белешмә «Китаптар» сайтында тора].--[[Ҡатнашыусы:ZUFAr|ZUFAr]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:ZUFAr|әңгәмә]]) 06:57, 26 июль 2022 (UTC)
«Башҡорт фамилиялары» белешмәһенә һылтанма эшләү өсөн ҡалып:&lt;pre&gt;
{{БФ}}
{{БФ|страницы = }}
{{Китап:Башҡорт фамилиялары}}
{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы = }}
&lt;/pre&gt;

== Фамилиялаштар исемлеге өсөн әҙерләмә ==
&lt;pre&gt;
''' ''' — ир-ат фамилияһы. 

''' ''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. 

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
*
---------------
* 

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==

{{Фамилиялаштар исемлеге}}

&lt;/pre&gt;
Топоним булған осраҡта
&lt;pre&gt;{{Исемдәш тораҡ пункттар}}&lt;/pre&gt;
ҡалыбын өҫтәгеҙ.

== БашВикила төҙөлмәгән фамилиялаштар исемлектәре ==
БашВикила түбәндәге фамилияларға кәмендә ике мәҡәлә бар.
;А
* [[Абакумов]], [[ Абашидзе]], [[ Абзалетдинов]], [[ Аблаев]], [[ Абрамов]], [[ Авзалов]], [[ Айсыуаҡов]], [[ Айытбаев]], [[ Акимов]], [[ Александров]], [[ Аликин]], [[ Алисов]], [[ Алсынбаев]], [[ Алтыншин]], [[ Алфёров]], [[ Аляев]],[[Алиев]], [[ Алёхин]], [[ Алёшин]], [[ Амангилдин]], [[ Амосов]], [[ Анисимов]], [[ Анохин]], [[ Антонов]], [[ Арсеньев]], [[ Артамонов]], [[ Артемьев]], [[ Арғынбаев]], [[ Асатрян]], [[ Асаев]], [[ Асеев]], [[ Астафьев]], [[ Атанғолов]], [[ Атауллин]], [[ Аҙнағолов]], [[ Аҡбашев]], [[ Аҡбирҙин]], [[ Аҡбутин]], [[ Аҡманов]], [[ Аҡҡулов]], [[ Аҫылғужин]], [[ Аҡсурин]], [[ Аҡъюлов]],   
;Б
* [[Бабенко]], [[ Багаев]], [[ Байда]], [[ Байков]], [[ Байморатов]], [[ Баймөхәмәтов]], [[ Байназаров]], [[ Байтимеров]], [[ Байтирәков]], [[ Байтурин]], [[ Байышев]], [[ Бакунин]], [[ Баланчивадзе]], [[ Барабанов]], [[ Барабаш]], [[ Баранов]], [[ Барановский]], [[ Барбу]], [[ Барлыбаев]], [[ Барсов]], [[ Барсуков]], [[ Бартенев]], [[ Баскаков]], [[ Басов]], [[ Батталов]], [[ Бахвалов]], [[ Баязитов]], [[ Бағышаев]], [[ Баҡыев]], [[ Баһманов]], [[ Бекетов]], [[ Беликов]], [[ Беляев]], [[ Беляков]], [[ Березин]], [[ Беспалов]], [[ Бибиков]], [[ Биишев]], [[ Бирюзов]], [[ Биғлов]], [[ Бобылёв]], [[ Богданов]], [[ Богданович]], [[ Боголюбов]], [[ Богомолов]], [[ Богословский]], [[ Бодров]], [[ Боков]], [[ Болдырев]], [[ Болотов]], [[ Бондаренко]], [[ Борзов]], [[ Борисов]], [[ Бородин]], [[ Браун]], [[ Бродский]], [[ Буковский]], [[ Буранов]], [[ Бусаргин]], [[ Бушуев]], [[ Быков]], [[ Быстров]], [[ Бәшәров]],  
;В
* [[Ваганов]], [[ Варламов]], [[ Вартанян]], [[ Варфоломеев]], [[ Василевский]], [[ Василенко]], [[ Васильев]], [[ Вахитов]], [[ Ваһапов]], [[ Вдовин]], [[ Венедиктов]], [[ Верещагин]], [[ Вершинин]], [[ Викторов]], [[ Виноградов]], [[ Витман]], [[ Вишневский]], [[ Власов]], [[ Воеводин]], [[ Волков]], [[ Волохов]], [[ Волынский]], [[ Воробьёв]], [[ Ворожейкин]], [[ Воронов]], [[ Ворошилов]], [[ Воскресенский]], [[ Врангель]], 
;Г
* [[Габричевский]], [[ Гаврилов]], [[ Галкин]], [[ Ганцев]], [[ Герасимов]], [[ Герман]], [[ Гинзбург]], [[ Голдобин]], [[ Голубев]], [[ Голубкин]], [[ Гончаров]], [[ Горбачёв]], [[ Горбунов]], [[ Горбушин]], [[ Гордеев]], [[ Горшков]], [[ Греков]], [[ Гречишников]], [[ Грибанов]], [[ Григорьев]], [[ Григорян]], [[ Гриценко]], [[ Гришин]], [[ Громов]], [[ Губин]], [[ Гудков]], [[ Гурвич]], [[ Гуреев]], [[ Гусев]], [[ Гущин]],
;Ғ
* {{Эшләнде}} 
;Д
* {{Эшләнде}}
;Ҙ
* юҡ
;Е
* [[Евсеев]], [[Евтушенко]], [[Егоров]], [[Ежов]], [[Елисеев]], [[Ельцин]], [[Еремеев]], [[Ермолаев]], [[Ерохин]], [[Есенин]], [[Ефимов]], 
;Ё
* юҡ
;Ж
* [[Жариков]], [[Жданов]], [[Жуков]], [[Журавлёв]],
;З
* [[Завадский]], [[Зайцев]], [[Закруткин]], [[Замятин]], [[Зарубин]], [[Захаров]], [[Заһиров]], [[Зверев]], [[Зенкевич]], [[Зимин]], [[Зиннуров]], [[Зиннәтуллин]], [[Зиновьев]], [[Злобин]], [[Золотов]], [[Зорин]], [[Зотов]], [[Зубов]], [[Зыкин]], [[Зәбиров]], [[Зәйнетдинов]], [[Зәйнәғәбдинов]], [[Зөбәйҙуллин]], 
;И
* [[Иванов]], [[Ивушкин]], [[Игнатенко]], [[Илешев]], [[Иманғолов]], [[Имелбаев]], [[Ионов]], [[Ирназаров]], [[Ишембаев]], [[Ишемов]], [[Ишемғолов]], [[Ишкилдин]], [[Иҡсанов]], [[Иҫәнгилдин]], 
;Й
* [[Йозеф]], [[Йомағужин]], [[Йәләлетдинов]], [[Йәмилев]], [[Йәнбирҙин]], [[Йәнгиров]], [[Йәнекәйев]], [[Йәнтүрин]], [[Йәнғужин]], 
;К
* [[Казаков]], [[Казанский]], [[Казанцев]], [[Калашников]], [[Калинин]], [[Камаев]], [[Кандинский]], [[Капица]], [[Карамова]], [[Карасёв]], [[Карин]], [[Карпов]], [[Касаткин]], [[Катаев]], [[Кашапов]], [[Кащеев]], [[Кейекбаев]], [[Кейекбирҙин]], [[Келдыш]], [[Килдебәкова]], [[Килдейәров]], [[Ким]], [[Кириллов]], [[Кирпичников]], [[Кирсанов]], [[Киселёв]], [[Клеменс]], [[Климов]], [[Клоков]], [[Ключарёв]], [[Князев]], [[Кобзев]], [[Ковалевский]], [[Коваленко]], [[Ковалёв]], [[Кожанов]], [[Кожин]], [[Козлов]], [[Козловский]], [[Кокин]], [[Колесников]], [[Комаров]], [[Комлев]], [[Кондратьев]], [[Константинов]], [[Кончаловский]], [[Копылов]], [[Копьёв]], [[Корольков]], [[Королёв]], [[Косенко]], [[Космодемьянский]], [[Костарев]], [[Костенко]], [[Котельников]], [[Котов]], [[Красиков]], [[Красильников]], [[Краснов]], [[Красовский]], [[Краузе]], [[Крашенинников]], [[Кривов]], [[Круглов]], [[Крылов]], [[Крюкова]], [[Крючков]], [[Кудрявцев]], [[Кузьменко]], [[Кулагин]], [[Кулаков]], [[Куликов]], [[Күзбәков]], [[Күлбаев]], [[Күскилдин]], [[Кәбиров]], 
;Ҡ
* [[Ҡазыханов]], [[Ҡаймирасов]], [[Ҡашаев]], [[Ҡобағошов]], [[Ҡолошев]], [[Ҡолһарин]], [[Ҡорбанаева]], [[Ҡотлогилдин]], [[Ҡотоев]], [[Ҡоҙашев]], [[Ҡоҙаяров]], [[Ҡунаҡов]], 
;Л
* [[Лаврентьев]], [[Лавров]], [[Ларин]], [[Ларионов]], [[Ласло]], [[Латынин]], [[Лашин]], [[Лебедев]], [[Левинсон-Лессинг]], [[Левитан]], [[Ленский]], [[Леонов]], [[Леонтьев]], [[Лермонтов]], [[Липатов]], [[Лисициан]], [[Лисицын]], [[Лисовский]], [[Литвинов]], [[Лобов]], [[Логинов]], [[Логунов]], [[Лопатин]], [[Лукьянов]], [[Лыков]], [[Лысенко]], [[Лыткин]], [[Львов (фамилия)|Львов]], [[Любимов]],
;М
* [[Майоров]], [[Майстренко]], [[Макаров]], [[Максимов]], [[Малышев]], [[Мальков]], [[Мальцев]], [[Манапов]], [[Манатов]], [[Маннанов]], [[Марков]], [[Мартынов]], [[Масленников]], [[Маслов]], [[Матвеев]], [[Матюшин]], [[Мағазов]], [[Медведев]], [[Мельников]], [[Мефодьев]], [[Минаев]], [[Минһажев]], [[Минһажетдинов]], [[Миронов]], [[Мирсаев]], [[Михайлов]], [[Михалёв]], [[Михеев]], [[Мищенко]], [[Миңнуллин]], [[Миһранов]], [[Моисеев]], [[Молодцов]], [[Молчанов]], [[Моратов]], [[Морозов]], [[Москвин]], [[Муратов]], [[Мурзин]], [[Мухачёв]], [[Мухин]], [[Мырҙабаев]], [[Мырҙағолов]], [[Мырҙаҡаев]], [[Мәрҙәнов]], [[Мәсәлимов]], [[Мөҙәрисов]], 
;Н
* [[Насибуллин]], [[Некрасов]], [[Нестеров]], [[Нечаев]], [[Никифоров]], [[Новиков]], [[Нураев]], [[Нурмөхәмәтов]], [[Нәҙершин]], 
;Ң
* юҡ
;О
* [[Обухов]], [[Овчинников]], [[Огородников]], [[Ожегов]], [[Озеров]], [[Окунев]], [[Орлов]], [[Осипенко]], [[Осипов]],
;Ө
* юҡ
;П
* [[Павленко]], [[Павлов]], [[Панов]], [[Пантелеев]], [[Парамонов]], [[Парфёнов]], [[Пархоменко]], [[Пегов]], [[Петров]], [[Платонов]], [[Плотников]], [[Плюшар]], [[Покрышкин]], [[Помыкалов]], [[Пономарёв]], [[Попов]], [[Попович]], [[Потанин]], [[Потапов]], [[Привалов]], [[Прохоров]], [[Псянчин]], [[Пугачёв]], [[Пушкин]], 
;Р
* [[Разин]], [[Распопов]], [[Рахманов]], [[Рахманҡолов]], [[Резников]], [[Роднина]], [[Розанова]], [[Розенберг]], [[Романов]], [[Ромашкин]], [[Рубцова]], [[Руденко]], [[Румянцев]], [[Рыков]], [[Рябов]],  [[Рәхимғолов]], 
;С
* [[Сабиров]], [[Савельев]], [[Савин]], [[Савицкий]], [[Салауатов]], [[Самойлов]], [[Самородов]], [[Самохвалов]], [[Самсонов]], [[Саттаров]], [[Сафонов]], [[Сафуанов]], [[Сахаров]], [[Саяпов]], [[Селивёрстов]], [[Семёнов]], [[Сергеев]], [[Серов]], [[Сибәғәтов]], [[Сидоров]], [[Симонов]], [[Синельников]], [[Скребков]], [[Скрипчинский]], [[Смирнов]], [[Смородин]], [[Собханғолов]], [[Соколов]], [[Соколовский]], [[Солдатов]], [[Соловьёв]], [[Солтанбаев]], [[Сорокин]], [[Сотников]], [[Спивак]], [[Стариков]], [[Старостин]], [[Степанов]], [[Субаев]], [[Сурағолов]], [[Сурин]], [[Суханов]], [[Сухов]], [[Сыров]], [[Сычёв]], [[Сәйетбатталов]], [[Сәйетгәрәев]], [[Сәйетғәлиев]], [[Сәйетғәлин]], [[Сәйфетдинов]], [[Сәйғәфәров]], [[Сәйәхов]], [[Сәлимгәрәев]], [[Сәләхов]], [[Сәмиғуллин]], [[Сәмситов]], [[Сәфиуллин]], [[Сәфәров]], [[Сәфәрғәлиев]], [[Сәфәрғәлин]], [[Сәхәбетдинов]], [[Сәғиҙуллин]], [[Сәғәҙәтов]], [[Сөнәғәтуллин]], 
;Ҫ
* юҡ
;Т
* [[Тажетдинов]], [[Талипов]], [[Тарасов]], [[Тарханов]], [[Теләүбаев]], [[Тимербулатов]], [[Тимеров]], [[Тимерғәлин]], [[Титов]], [[Тихомиров]], [[Тихонов]], [[Ткаченко]], [[Тойғонов]], [[Токарев]], [[Толстиков]], [[Томас]], [[Тотманов]], [[Тоҡомбәтов]], [[Трофимов]], [[Түлебаев]], [[Түрйәнов]], [[Тәвкилев]], 
;У
* [[Угрюмова]], [[Уразаев]], [[Ураҙбаев]], [[Урдинаран]], [[Урусов]], [[Устинов]], [[Ушаков]], 
;Ү
* [[Үтәбаев]], 
;Ф
* [[Фазлыев]], [[Фазылов]], [[Федотов]], [[Филатов]], [[Филимонов]], [[Филиппов]], [[Филоненко]], [[Фомин]], [[Фролов]], [[Фёдоров]], [[Фәйезов]], [[Фәритов]], [[Фәррәхов]], [[Фәсхетдинов]], [[Фәттәхов]], [[Фәтхуллин]], 
;Х
* [[Хажиев]], [[Хажин]], [[Харитонов]], [[Харламов]], [[Хилажев]], [[Хисаметдинов (Хисамитдинов бар)]], [[Хисамов]], [[Хмелёв]], [[Хохлов]], [[Хромов]], [[Хужин]], [[Хурамшин]], [[Хәзиәхмәтов]], [[Хәйретдинов]], [[Хәйруллин]], [[Хәлитов]], [[Хәтмуллин]], [[Хөснөтдинов]],
;Һ
* [[Һатлыҡов]], [[Һағымбаев]], [[Һиҙиәтов]], [[Һәйетҡолов]], [[Һөйөндөков]],
;Ц
* [[Цветаев]], [[Цветков]], 
;Ч
* [[Чавчавадзе]], [[Чайковский]], [[Черкасов]], [[Чернов]], [[Черных]], [[Чесноков]], [[Чиркина]], [[Чудаков]], [[Чуйков]], [[Чумаков]], [[Чуракова]], [[Чурилов]], 
;Ш
* [[Шамаев]], [[Шаповалов]], [[Шапошников]], [[Шатилов]], [[Шатров]], [[Швецов]], [[Шевченко]], [[Шилкин]], [[Ширяев]], [[Шишков]], [[Шолохов]], [[Шувалов]], [[Шәйхулов]], [[Шәймәрҙәнов]], [[Шәймөхәмәтов]], [[Шәйбәков]], [[Шәмиғолов]], [[Шәрифуллин]], [[Шәрәфетдинов]], [[Шәғәлиев]], [[Шөғәйепов]], 
;Щ
* [[Щербаков]], [[Щербо]], 
;Ы
* юҡ
; Э
* [[Эйгенсон]]
;Ә
* [[Әминов]], [[Әхмәтвәлиев]], [[Әхмәтгәрәев]], [[Әхтәров]], [[Әғләмов]], [[Әҙеһәмов]], [[Әҡбәров]], 
;Ю
* юҡ
;Я 
*

== Исем менән Фамилия мәҡәләһе  ==

Исем менән Фамилия мәҡәләһе йөкмәткеһен бергә ҡушмағыҙ. Фамилияның барлыҡҡа килгәнен исем менән бәйләү етә. Ә исемдең нимә аңлатҡанын Исем мәҡәләһендә яҙыу урынлы. Фамилия мәҡләһендә исемгә аңлатма биреү артыҡ. Шундай аңлатма арҡалы артабан исем менән бәйле топонимдарға күсеп кителә. Уларҙы Исем мәҡәләһендә яҙырға кәрәк, фамилия мәҡләһендә яҙыу артыҡ. [[Ҡатнашыусы:Рөстәм Нурыев|Рөстәм Нурыев]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Рөстәм Нурыев|әңгәмә]]) 17:42, 4 август 2022 (UTC)</text>
      <sha1>ef2b6xyxobs118cjuajm06nem5a4fg8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ғилманов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184337</id>
    <revision>
      <id>1149413</id>
      <parentid>1148241</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T06:59:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1569" xml:space="preserve">'''Ғилманов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғилман (исем)|Ғилман]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла.

'''Ғилманова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Ғилманов Илдар Рәшит улы]] (1970) — рәссам, юғары мәктәп уҡытыусыһы.
* [[Ғилманов Садуакас]] (1890—1972) — Ҡаҙағстандың мосолман дин әһеле һәм йәмәғәт эшмәкәре, тәржемәсе һәм шағир. 
* [[Ғилманов Фитрат Абдулла улы]] (1921—2015) — хәрби хеҙмәткәр. Генерал-майор (1971).
* [[Ғилманов Фәнүр Мөғәмбәр улы]] (1956) — журналист.
* [[Ғилманов Фәрит Фәррәх улы]] (1976) — дәүләт эшмәкәре.
---------------
* [[Ғилманова Рәсимә Хәмбәл ҡыҙы]] (1963) — географ, геоморфолог. Техник фәндәре докторы (2010), профессор.
* [[Ғилманова Шәүрә Ғәббәс ҡыҙы]] (1954) — тележурналист, юғары мәктәп уҡытыусыһы.
* [[Ғилманова Рәйхана Ғарифулла ҡыҙы]] (1954) — журналист.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Ғилман (исем)]]
{{Фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>srlz4vzf357pcf0hhn1dmv94s1k6luq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аляев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184608</id>
    <revision>
      <id>1149330</id>
      <timestamp>2022-08-12T12:52:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Аляев''' — ир-ат фамилияһы. Али, диалект формаһы Алей һәм Аляй, исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref [https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html Анализ фамилии/ Происхождение фамилии Аляев]&lt;/ref&gt;.  '''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.  --------------  == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәлә...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="495" xml:space="preserve">'''Аляев''' — ир-ат фамилияһы. Али, диалект формаһы Алей һәм Аляй, исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref
[https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html Анализ фамилии/ Происхождение фамилии Аляев]&lt;/ref&gt;.

'''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

--------------

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>tbm3hzip6ks4xb7bcbeq8c7uc0o99s6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149331</id>
      <parentid>1149330</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T12:53:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="494" xml:space="preserve">'''Аляев''' — ир-ат фамилияһы. Али, диалект формаһы Алей һәм Аляй, исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref[https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html Анализ фамилии/ Происхождение фамилии Аляев]&lt;/ref&gt;.

'''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

--------------

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>so6v6os756pud6p16zcko6bjvo5bdy2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149332</id>
      <parentid>1149331</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T12:56:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="493" xml:space="preserve">'''Аляев'''— ир-ат фамилияһы. Али, диалект формаһы Алей һәм Аляй, исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref[https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html  Анализ фамилии/ Происхождение фамилии Аляев]&lt;/ref&gt;.

'''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

--------------

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>48iizmee4geei1gdfh3m695sye86a4l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149333</id>
      <parentid>1149332</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T12:56:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="492" xml:space="preserve">'''Аляев'''— ир-ат фамилияһы. Али, диалект формаһы Алей һәм Аляй, исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref[https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html  Анализ фамилии/Происхождение фамилии Аляев]&lt;/ref&gt;.

'''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

--------------

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>ivx87ry8ida2npwcinwb7le1p6nwk10</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149334</id>
      <parentid>1149333</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T12:57:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="490" xml:space="preserve">'''Аляев'''— ир-ат фамилияһы. Али диалект формаһы Алей һәм Аляй исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref[https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html  Анализ фамилии/Происхождение фамилии Аляев]&lt;/ref&gt;.

'''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

--------------

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>d3equkysr72yqnbs7smvts83mqbtn5y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149335</id>
      <parentid>1149334</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T12:59:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="495" xml:space="preserve">'''Аляев'''— ир-ат фамилияһы. Али, диалект формаһы Алей һәм Аляй, исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref&gt;[[https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html  Анализ фамилии/ Происхождение фамилии Аляев]]&lt;/ref&gt;

'''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

--------------

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>hqhen9zl60uq93eg0pfqawvt9l64tnd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149336</id>
      <parentid>1149335</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T12:59:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="493" xml:space="preserve">'''Аляев'''— ир-ат фамилияһы. Али, диалект формаһы Алей һәм Аляй, исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref&gt;[https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html  Анализ фамилии/ Происхождение фамилии Аляев]&lt;/ref&gt;

'''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

--------------

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>7ai2c3msj7sem2r8jxooazjjomdx1v9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149337</id>
      <parentid>1149336</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:02:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="630" xml:space="preserve">'''Аляев'''— ир-ат фамилияһы. Али, диалект формаһы Алей һәм Аляй, исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref&gt;[https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html  Анализ фамилии/ Происхождение фамилии Аляев]&lt;/ref&gt;

'''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аляев Иван Павлович]]
* [[Аляев Юрий Геннадьевич]]
--------------

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>53catvn91ry1iaboqxb1dy7z274t1i1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149338</id>
      <parentid>1149337</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:04:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1057" xml:space="preserve">'''Аляев'''— ир-ат фамилияһы. Али, диалект формаһы Алей һәм Аляй, исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref&gt;[https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html  Анализ фамилии/ Происхождение фамилии Аляев]&lt;/ref&gt;

'''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аляев Иван Павлович]] — ([[5 ғинуар]] [[1918 йыл]] — [[21 март]] [[2000 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың хәрби хеҙмәткәре, инженер-полковник (1961). [[Совет-фин һуғышы (1939—1940)|Совет-фин (1939—1940)]] һәм [[Бөйөк Ватан һуғышы|Бөйөк Ватан]] һуғыштарында ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1940).
* [[Аляев Юрий Геннадьевич]]
--------------

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>tizmjbvm9drnt2y9toffqr387f1f6kh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149339</id>
      <parentid>1149338</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:05:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1339" xml:space="preserve">'''Аляев'''— ир-ат фамилияһы. Али, диалект формаһы Алей һәм Аляй, исеменән барлыҡҡа килгән&lt;ref&gt;[https://www.analizfamilii.ru/Alyayev/proishozhdenie.html  Анализ фамилии/ Происхождение фамилии Аляев]&lt;/ref&gt;

'''Аляева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аляев Иван Павлович]] ([[5 ғинуар]] [[1918 йыл]] — [[21 март]] [[2000 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың хәрби хеҙмәткәре, инженер-полковник (1961). [[Совет-фин һуғышы (1939—1940)|Совет-фин (1939—1940)]] һәм [[Бөйөк Ватан һуғышы|Бөйөк Ватан]] һуғыштарында ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1940).
* [[Аляев Юрий Геннадьевич]] (24 март 1942 йыл) — СССР һәм Рәсәй урологы, Рәсәй медицина фәндәре академияһының ағза-корреспонденты (2002), Рәсәй фәндәр академияһының ағза-корреспонденты (2014).
--------------

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>sgi74wgr7zffbvxj753fkm2yd08bso1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алиев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184609</id>
    <revision>
      <id>1149342</id>
      <timestamp>2022-08-12T13:21:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Алиев''' — ир-ат фамилияһы. Али исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.  '''Алиева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.  == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Алиев Гейдар Алирза улы]] * [[Алиев Илһам Гейдар оғлы]] * [[Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы]] ---...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="669" xml:space="preserve">'''Алиев''' — ир-ат фамилияһы. Али исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Алиева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алиев Гейдар Алирза улы]]
* [[Алиев Илһам Гейдар оғлы]]
* [[Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы]]
-----------------
* [[Алиева Фазу Гамзатовна]]
* [[Алеева Татьяна Александровна]]
* [[Алиева Светлана Умаровна]]

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>elozsgnkq43q5akizjs9kdtd4d2i683</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149343</id>
      <parentid>1149342</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:22:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1003" xml:space="preserve">'''Алиев''' — ир-ат фамилияһы. Али исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Алиева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алиев Гейдар Алирза улы]] (10 май 1923 йыл — 12 декабрь 2003 йыл) — СССР һәм Әзербайжандың дәүләт һәм партия эшмәкәре, сәйәсмән. 1993 — 2003 йылдарҙа Әзербайжан Президенты. Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы (1979, 1983).  
* [[Алиев Илһам Гейдар оғлы]]
* [[Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы]]
-----------------
* [[Алиева Фазу Гамзатовна]] 
* [[Алеева Татьяна Александровна]]
* [[Алиева Светлана Умаровна]]

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>q64wwgjk98u7cjopjujxuh8dpgl2cqf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149344</id>
      <parentid>1149343</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:24:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1212" xml:space="preserve">'''Алиев''' — ир-ат фамилияһы. Али исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Алиева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алиев Гейдар Алирза улы]] (10 май 1923 йыл — 12 декабрь 2003 йыл) — СССР һәм Әзербайжандың дәүләт һәм партия эшмәкәре, сәйәсмән. 1993 — 2003 йылдарҙа Әзербайжан Президенты. Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы (1979, 1983).  
* [[Алиев Илһам Гейдар оғлы]]  (24 декабрь 1961 йыл) — Әзербайжандың сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. 2003 йылдың 31 октябренән илдең ғәмәлдәге президенты.
* [[Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы]]
-----------------
* [[Алиева Фазу Гамзатовна]] 
* [[Алеева Татьяна Александровна]]
* [[Алиева Светлана Умаровна]]

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>5j1a121uzglx25cdpitog30f109u961</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149345</id>
      <parentid>1149344</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:25:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1457" xml:space="preserve">'''Алиев''' — ир-ат фамилияһы. Али исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Алиева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алиев Гейдар Алирза улы]] (10 май 1923 йыл — 12 декабрь 2003 йыл) — СССР һәм Әзербайжандың дәүләт һәм партия эшмәкәре, сәйәсмән. 1993 — 2003 йылдарҙа Әзербайжан Президенты. Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы (1979, 1983).  
* [[Алиев Илһам Гейдар оғлы]]  (24 декабрь 1961 йыл) — Әзербайжандың сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. 2003 йылдың 31 октябренән илдең ғәмәлдәге президенты.
* [[Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы]] (14 июль 1894 йыл — 15 июнь 1957 йыл) — инженер-энергетик, Башҡорт милли хәрәкәтенең Башҡортостан автономияһы өсөн әүҙем көрәшкән эшмәкәре.
-----------------
* [[Алиева Фазу Гамзатовна]] 
* [[Алеева Татьяна Александровна]]
* [[Алиева Светлана Умаровна]]

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>3w05kclgeiao047frxz3ze8y3ngpw4b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149346</id>
      <parentid>1149345</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:27:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1619" xml:space="preserve">'''Алиев''' — ир-ат фамилияһы. Али исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Алиева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алиев Гейдар Алирза улы]] (10 май 1923 йыл — 12 декабрь 2003 йыл) — СССР һәм Әзербайжандың дәүләт һәм партия эшмәкәре, сәйәсмән. 1993—2003 йылдарҙа Әзербайжан Президенты. Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы (1979, 1983).
* [[Алиев Илһам Гейдар оғлы]] (24 декабрь 1961 йыл) — Әзербайжандың сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. 2003 йылдың 31 октябренән илдең ғәмәлдәге президенты.
* [[Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы]] (14 июль 1894 йыл — 15 июнь 1957 йыл) — инженер-энергетик, Башҡорт милли хәрәкәтенең Башҡортостан автономияһы өсөн әүҙем көрәшкән эшмәкәре.
-----------------
* [[Алиева Фазу Гамзатовна]] (5 декабрь 1932 йыл — 1 ғинуар 2016 йыл) — Дағстандың халыҡ шағиры (1969), прозаик һәм публицист.
* [[Алеева Татьяна Александровна]]
* [[Алиева Светлана Умаровна]]

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>t9762cbyqkaszff5yxu4s1eoa4b7vpp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149347</id>
      <parentid>1149346</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:29:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1832" xml:space="preserve">'''Алиев''' — ир-ат фамилияһы. Али исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Алиева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алиев Гейдар Алирза улы]] (10 май 1923 йыл — 12 декабрь 2003 йыл) — СССР һәм Әзербайжандың дәүләт һәм партия эшмәкәре, сәйәсмән. 1993—2003 йылдарҙа Әзербайжан Президенты. Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы (1979, 1983).
* [[Алиев Илһам Гейдар оғлы]] (24 декабрь 1961 йыл) — Әзербайжандың сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. 2003 йылдың 31 октябренән илдең ғәмәлдәге президенты.
* [[Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы]] (14 июль 1894 йыл — 15 июнь 1957 йыл) — инженер-энергетик, Башҡорт милли хәрәкәтенең Башҡортостан автономияһы өсөн әүҙем көрәшкән эшмәкәре.
-----------------
* [[Алиева Фазу Гамзатовна]] (5 декабрь 1932 йыл — 1 ғинуар 2016 йыл) — Дағстандың халыҡ шағиры (1969), прозаик һәм публицист.
* [[Алеева Татьяна Александровна]]  (1 март 1991 йыл) — Рәсәй ауыр атлеты, Европа һәм Рәсәй чемпионаттары призёры, Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры.
* [[Алиева Светлана Умаровна]]

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>bq35vhwheah5ryk18gfexakvwx03h7p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149348</id>
      <parentid>1149347</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:34:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2057" xml:space="preserve">'''Алиев''' — ир-ат фамилияһы. Али исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Алиева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алиев Гейдар Алирза улы]] ([[10 май]] [[1923 йыл]] — [[12 декабрь]] [[2003 йыл]]) — СССР һәм Әзербайжандың дәүләт һәм партия эшмәкәре, сәйәсмән. 1993—2003 йылдарҙа Әзербайжан Президенты. Ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1979, 1983).
* [[Алиев Илһам Гейдар оғлы]] ([[24 декабрь]] [[1961 йыл]]) — [[Әзербайжан]]дың сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. 2003 йылдың 31 октябренән илдең ғәмәлдәге президенты.
* [[Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы]] (14 июль 1894 йыл — 15 июнь 1957 йыл) — инженер-энергетик, Башҡорт милли хәрәкәтенең Башҡортостан автономияһы өсөн әүҙем көрәшкән эшмәкәре.
-----------------
* [[Алиева Фазу Гамзатовна]] ([[5 декабрь]] [[1932 йыл]] — [[1 ғинуар]] [[2016 йыл]]) — [[Дағстан]]дың халыҡ шағиры (1969), прозаик һәм публицист.
* [[Алеева Татьяна Александровна]]  ([[1 март]] [[1991 йыл]]) — Рәсәй ауыр атлеты, Европа һәм Рәсәй чемпионаттары призёры, Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры.
* [[Алиева Светлана Умаровна]] ([[6 апрель]] [[1936 йыл]]) — әҙәбиәт белгесе, яҙыусы, йәмәғәт эшмәкәре, тәнҡитсе һәм библиограф.

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>5fi1bdgsk5ppc8f1wqdxnmb3uyulxkq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149349</id>
      <parentid>1149348</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:37:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1775" xml:space="preserve">'''Алиев''' — ир-ат фамилияһы. Али исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Алиева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алиев Гейдар Алирза улы]] ([[10 май]] [[1923 йыл]] — [[12 декабрь]] [[2003 йыл]]) — СССР һәм Әзербайжандың дәүләт һәм партия эшмәкәре, сәйәсмән. 1993—2003 йылдарҙа Әзербайжан Президенты. Ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1979, 1983).
* [[Алиев Илһам Гейдар оғлы]] ([[24 декабрь]] [[1961 йыл]]) — [[Әзербайжан]]дың сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. 2003 йылдың 31 октябренән илдең ғәмәлдәге президенты.
* [[Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы]] (14 июль 1894 йыл — 15 июнь 1957 йыл) — инженер-энергетик, Башҡорт милли хәрәкәтенең Башҡортостан автономияһы өсөн әүҙем көрәшкән эшмәкәре.
-----------------
* [[Алиева Фазу Гамзатовна]] ([[5 декабрь]] [[1932 йыл]] — [[1 ғинуар]] [[2016 йыл]]) — [[Дағстан]]дың халыҡ шағиры (1969), прозаик һәм публицист.
* [[Алиева Светлана Умаровна]] ([[6 апрель]] [[1936 йыл]]) — әҙәбиәт белгесе, яҙыусы, йәмәғәт эшмәкәре, тәнҡитсе һәм библиограф.

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>bv71bitd2towzps8rjuvdcqlgaehshy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149426</id>
      <parentid>1149349</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:22:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1832" xml:space="preserve">'''Алиев''' — ир-ат фамилияһы. Али исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Алиева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алиев Гейдар Алирза улы]] ([[10 май]] [[1923 йыл]] — [[12 декабрь]] [[2003 йыл]]) — СССР һәм Әзербайжандың дәүләт һәм партия эшмәкәре, сәйәсмән. 1993—2003 йылдарҙа Әзербайжан Президенты. Ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1979, 1983).
* [[Алиев Илһам Гейдар оғлы]] ([[24 декабрь]] [[1961 йыл]]) — [[Әзербайжан]]дың сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. 2003 йылдың 31 октябренән илдең ғәмәлдәге президенты.
* [[Алиев Тәҡиулла Абдулханнан улы]] (14 июль 1894 йыл — 15 июнь 1957 йыл) — инженер-энергетик, Башҡорт милли хәрәкәтенең Башҡортостан автономияһы өсөн әүҙем көрәшкән эшмәкәре.
-----------------
* [[Алиева Фазу Гамзатовна]] ([[5 декабрь]] [[1932 йыл]] — [[1 ғинуар]] [[2016 йыл]]) — [[Дағстан]]дың халыҡ шағиры (1969), прозаик һәм публицист.
* [[Алиева Светлана Умаровна]] ([[6 апрель]] [[1936 йыл]]) — әҙәбиәт белгесе, яҙыусы, йәмәғәт эшмәкәре, тәнҡитсе һәм библиограф.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Ғәлиев]]

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>j3silxi3z5t7qk7v8b8xnbarjpasvne</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әбйәлилов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184610</id>
    <revision>
      <id>1149356</id>
      <timestamp>2022-08-12T13:54:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Әбйәлилов''' — ир-ат фамилияһы. Әбйәлил исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡорт халҡында ҡулланыла.  '''Әбйәлилова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.  == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Әбйәлилов Шәриф Ғәзиз улы]] ([[1939 йыл|1939]]), хужалыҡ эшмәкәре. 1982—2002 йылдарҙа «Башвт...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1749" xml:space="preserve">'''Әбйәлилов''' — ир-ат фамилияһы. Әбйәлил исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡорт халҡында ҡулланыла.

'''Әбйәлилова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Әбйәлилов Шәриф Ғәзиз улы]] ([[1939 йыл|1939]]), хужалыҡ эшмәкәре. 1982—2002 йылдарҙа «Башвтормет» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең генераль директоры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (1997) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған (1999) металлургы. Сығышы менән [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.

* [[Әбйәлилов Шәриф Ғәзиз улы]] — инженер-металлург. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның Почётлы металлургы (1997), [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған металлургы (1999).

* [[Әбйәлилова Мөкәрәмә Ғәзиз ҡыҙы]] ([[1925 йыл]]) — китапханасы, 1953—1955 йылдарҙа — Сибай ҡасаба Советы рәйесе. Юғары партия мәктәбендә уҡый. Йылайыр КПСС район комитеты секретары, Сибай ҡала Советы башҡарма комитеты рәйесе урынбаҫары һәм мәҙәниәт бүлеге мөдире була. [[БАССР Юғары Советы]] Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән.

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>2b9rgf0bm7gxpe51j5qeku4iunf8ahz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149358</id>
      <parentid>1149356</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T13:57:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1929" xml:space="preserve">'''Әбйәлилов''' — ир-ат фамилияһы. Әбйәлил исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡорт халҡында ҡулланыла.

'''Әбйәлилова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Әбйәлилов Талип Салауат улы]] ({{lang-ru|Абжалилов Талип Салаватович}}) ([[1902 йыл|1902]]- ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] 60-сы гвардия кавалерия полкы составындағы 76 миллиметрлы батареяның ездовойы. Гвардия ҡыҙылармеецы. Ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] кавалеры.

* [[Әбйәлилов Шәриф Ғәзиз улы]] ([[1939 йыл|1939]]), хужалыҡ эшмәкәре. 1982—2002 йылдарҙа «Башвтормет» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең генераль директоры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (1997) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған металлургы (1999). Сығышы менән [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.

* [[Әбйәлилова Мөкәрәмә Ғәзиз ҡыҙы]] ([[1925 йыл]]) — китапханасы, 1953—1955 йылдарҙа — Сибай ҡасаба Советы рәйесе. Юғары партия мәктәбендә уҡый. Йылайыр КПСС район комитеты секретары, Сибай ҡала Советы башҡарма комитеты рәйесе урынбаҫары һәм мәҙәниәт бүлеге мөдире була. [[БАССР Юғары Советы]] Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән.

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>6hk9oxgw8zi92nox53oe7xnidi9udrb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алиева</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184611</id>
    <redirect title="Алиев" />
    <revision>
      <id>1149359</id>
      <timestamp>2022-08-12T13:57:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>[[Алиев]] битенә йүнәлтелгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Алиев]]</text>
      <sha1>rs6hsv08ns3f5dl3mjxfhtochw0x386</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әбсәләмов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184612</id>
    <revision>
      <id>1149364</id>
      <timestamp>2022-08-12T14:27:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Әбсәләмов''' — ир-ат фамилияһы. Әбделмән исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.  '''Әбсәләмова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.  == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Әбсәләмов Мөслим Бәхтейәр улы]] ([[12 июнь]] [[1932 йыл]] — [[5 июль]] [[2009 йыл]]) — уҡы...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2850" xml:space="preserve">'''Әбсәләмов''' — ир-ат фамилияһы. Әбделмән исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Әбсәләмова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Әбсәләмов Мөслим Бәхтейәр улы]] ([[12 июнь]] [[1932 йыл]] — [[5 июль]] [[2009 йыл]]) — уҡытыусы, яҙыусы-прозаик һәм публицист.
* [[Әбсәләмов Салауат Сабирйән улы]] ([[5 сентябрь]] [[1954 йыл]], БАССР‑ҙың Матрай районы (хәҙер Йылайыр районы), Һабыр ауылы — [[3 ғинуар]] [[2005 йыл]], Өфө), физик. Физика‑математика фәндәре докторы (2005)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|95830}}&lt;/ref&gt;. Башҡортостан Республикаһының Халыҡ мәғарифы отличнигы (2000); Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2005); Сибай ҡалаһының Рамаҙан Өмөтбаев исемендәге премияһы лауреаты(2010).
* [[Әбсәләмов Абдрахман Лут улы]] ([[1913]]—[[1973]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 32-се танк полкы автоматсылар ротаһы командиры, 1945 йылдың мартынан дивизия штабы командованиеһының элемтә буйынса өлкән офицеры. Гвардия капитаны. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]], ике I дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры&lt;ref&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/398-absalyamov-abdrakhman-lutovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Абсалямов Абдрахман Лотович]&lt;/ref&gt;.
* [[Әбсәләмов Фәхри Хөсәйен улы]] ([[1918]] — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 313-сө кавалерия полкы артиллерия батареяһы ездовойы. Ҡыҙылармеец&lt;ref&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/208-absalyamov-fakhrij-khusainovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Абсалямов Фахрий Хусаинович]&lt;/ref&gt;.
----
* [[Абдуллатиф Әбсәләмов]] ([[1781]]—?) — хәрби эшмәкәр. [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нда һәм [[Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтары]]нда ҡатнашыусы. 

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>kvx6ewlayc1q4rdxh2ks0r1rcmq5uth</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149385</id>
      <parentid>1149364</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:20:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2848" xml:space="preserve">'''Әбсәләмов''' — ир-ат фамилияһы. Әбсәләм исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Әбсәләмова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Әбсәләмов Мөслим Бәхтейәр улы]] ([[12 июнь]] [[1932 йыл]] — [[5 июль]] [[2009 йыл]]) — уҡытыусы, яҙыусы-прозаик һәм публицист.
* [[Әбсәләмов Салауат Сабирйән улы]] ([[5 сентябрь]] [[1954 йыл]], БАССР‑ҙың Матрай районы (хәҙер Йылайыр районы), Һабыр ауылы — [[3 ғинуар]] [[2005 йыл]], Өфө), физик. Физика‑математика фәндәре докторы (2005)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|95830}}&lt;/ref&gt;. Башҡортостан Республикаһының Халыҡ мәғарифы отличнигы (2000); Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2005); Сибай ҡалаһының Рамаҙан Өмөтбаев исемендәге премияһы лауреаты(2010).
* [[Әбсәләмов Абдрахман Лут улы]] ([[1913]]—[[1973]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 32-се танк полкы автоматсылар ротаһы командиры, 1945 йылдың мартынан дивизия штабы командованиеһының элемтә буйынса өлкән офицеры. Гвардия капитаны. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]], ике I дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры&lt;ref&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/398-absalyamov-abdrakhman-lutovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Абсалямов Абдрахман Лотович]&lt;/ref&gt;.
* [[Әбсәләмов Фәхри Хөсәйен улы]] ([[1918]] — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 313-сө кавалерия полкы артиллерия батареяһы ездовойы. Ҡыҙылармеец&lt;ref&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/208-absalyamov-fakhrij-khusainovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Абсалямов Фахрий Хусаинович]&lt;/ref&gt;.
----
* [[Абдуллатиф Әбсәләмов]] ([[1781]]—?) — хәрби эшмәкәр. [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нда һәм [[Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтары]]нда ҡатнашыусы. 

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>mx2otos2evxwxlkpu9y3uphx4iqn9j0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алёхин</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184613</id>
    <revision>
      <id>1149365</id>
      <timestamp>2022-08-12T14:29:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Алёхин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Башҡа славян халыҡтарында ла ҡулланыла &lt;ref&gt;[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-alyohin%0D%0A.htm Ономастика/Значение и история фамилии Алёхин]&lt;/ref&gt;. Алёхин ай кратеры бар.  '''Алёхина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="721" xml:space="preserve">'''Алёхин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Башҡа славян халыҡтарында ла ҡулланыла &lt;ref&gt;[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-alyohin%0D%0A.htm Ономастика/Значение и история фамилии Алёхин]&lt;/ref&gt;. Алёхин ай кратеры бар.

'''Алёхина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёхин Тихон Егорович]]
* [[Алёхин Евгений Константинович]]
* [[Алёхин Алексей Петрович]]
-------------
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>n24ox31yh5y2f00ocgg3a8iblznzyea</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149366</id>
      <parentid>1149365</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:29:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="722" xml:space="preserve">'''Алёхин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Башҡа славян халыҡтарында ла ҡулланыла &lt;ref&gt;[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-alyohin%0D%0A.htm Ономастика /Значение и история фамилии Алёхин]&lt;/ref&gt;. Алёхин ай кратеры бар.

'''Алёхина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёхин Тихон Егорович]]
* [[Алёхин Евгений Константинович]]
* [[Алёхин Алексей Петрович]]
-------------
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>aj6o15z9q7an646dhzmukzg08qhan7h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149368</id>
      <parentid>1149366</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:39:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="840" xml:space="preserve">'''Алёхин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Башҡа славян халыҡтарында ла ҡулланыла &lt;ref&gt;[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-alyohin%0D%0A.htm Ономастика /Значение и история фамилии Алёхин]&lt;/ref&gt;. Алёхин ай кратеры бар.

'''Алёхина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёхин Тихон Егорович]]
* [[Алёхин Евгений Константинович]]
* [[Алёхин Алексей Петрович]]
-------------
== Топоним ==
* Алёхин — [[Курск өлкәһе]] Щигровск районындағы ауыл.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>em5y6wrval8qcc5gxfvjy1s0g7492zj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149370</id>
      <parentid>1149368</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:40:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1029" xml:space="preserve">'''Алёхин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Башҡа славян халыҡтарында ла ҡулланыла &lt;ref&gt;[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-alyohin%0D%0A.htm Ономастика /Значение и история фамилии Алёхин]&lt;/ref&gt;. Алёхин ай кратеры бар.

'''Алёхина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёхин Тихон Егорович]] ([[21 май]] [[1913 йыл]] — [[27 май]] [[1970 йыл]]) — трактор бригадаһы бригадиры, [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).

* [[Алёхин Евгений Константинович]]
* [[Алёхин Алексей Петрович]]
-------------

== Топоним ==
* Алёхин — [[Курск өлкәһе]] Щигровск районындағы ауыл.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>cef5dztoawj7xvxax686ptnml7f707c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149371</id>
      <parentid>1149370</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:41:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1151" xml:space="preserve">'''Алёхин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Башҡа славян халыҡтарында ла ҡулланыла &lt;ref&gt;[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-alyohin%0D%0A.htm Ономастика /Значение и история фамилии Алёхин]&lt;/ref&gt;. Алёхин ай кратеры бар.

'''Алёхина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёхин Тихон Егорович]] ([[21 май]] [[1913 йыл]] — [[27 май]] [[1970 йыл]]) — трактор бригадаһы бригадиры, [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).

* [[Алёхин Евгений Константинович]] (1942—2020) — СССР һәм Рәсәй ғалим-фармакологы һәм иммунофармакологы.
* [[Алёхин Алексей Петрович]]
-------------

== Топоним ==
* Алёхин — [[Курск өлкәһе]] Щигровск районындағы ауыл.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>kcy7o501gcna05pszjythxdm27eloec</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149372</id>
      <parentid>1149371</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:43:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1291" xml:space="preserve">'''Алёхин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Башҡа славян халыҡтарында ла ҡулланыла &lt;ref&gt;[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-alyohin%0D%0A.htm Ономастика /Значение и история фамилии Алёхин]&lt;/ref&gt;. Алёхин ай кратеры бар.

'''Алёхина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёхин Тихон Егорович]] ([[21 май]] [[1913 йыл]] — [[27 май]] [[1970 йыл]]) — трактор бригадаһы бригадиры, [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).

* [[Алёхин Евгений Константинович]] (1942—2020) — СССР һәм Рәсәй ғалим-фармакологы һәм иммунофармакологы.
* [[Алёхин Алексей Петрович]] ([[17 май]] [[1930 йыл]] — [[18 май]] [[2018 йыл]]) — юрист, административ хоҡуғы белгесе.
-------------

== Топоним ==
* Алёхин — [[Курск өлкәһе]] Щигровск районындағы ауыл.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>bkvvye0acoh2tazjfcohxubc80j1af6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149376</id>
      <parentid>1149372</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:54:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1295" xml:space="preserve">'''Алёхин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Башҡа славян халыҡтарында ла ҡулланыла &lt;ref&gt;[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-alyohin%0D%0A.htm Ономастика /Значение и история фамилии Алёхин]&lt;/ref&gt;. «Алёхин» ай кратеры бар.

'''Алёхина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёхин Тихон Егорович]] ([[21 май]] [[1913 йыл]] — [[27 май]] [[1970 йыл]]) — трактор бригадаһы бригадиры, [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).

* [[Алёхин Евгений Константинович]] (1942—2020) — СССР һәм Рәсәй ғалим-фармакологы һәм иммунофармакологы.
* [[Алёхин Алексей Петрович]] ([[17 май]] [[1930 йыл]] — [[18 май]] [[2018 йыл]]) — юрист, административ хоҡуғы белгесе.
-------------

== Топоним ==
* Алёхин — [[Курск өлкәһе]] Щигровск районындағы ауыл.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>cpvparh7pya1auzxcu542wwlh2nox6w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149377</id>
      <parentid>1149376</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:55:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1266" xml:space="preserve">'''Алёхин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Башҡа славян халыҡтарында ла ҡулланыла &lt;ref&gt;[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-alyohin%0D%0A.htm Ономастика /Значение и история фамилии Алёхин]&lt;/ref&gt;. «Алёхин» ай кратеры бар.

'''Алёхина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёхин Тихон Егорович]] ([[21 май]] [[1913 йыл]] — [[27 май]] [[1970 йыл]]) — трактор бригадаһы бригадиры, [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).

* [[Алёхин Евгений Константинович]] (1942—2020) — СССР һәм Рәсәй ғалим-фармакологы һәм иммунофармакологы.
* [[Алёхин Алексей Петрович]] ([[17 май]] [[1930 йыл]] — [[18 май]] [[2018 йыл]]) — юрист, хоҡуҡ белгесе.
-------------

== Топоним ==
* Алёхин — [[Курск өлкәһе]] Щигровск районындағы ауыл.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>5ad7gz230la2readsdgfpcse4vqqyp8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аллабирҙин</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184614</id>
    <revision>
      <id>1149367</id>
      <timestamp>2022-08-12T14:38:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Аллабирҙин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Аллабирҙе исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.  '''Аллабирҙина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.  == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Аллабирҙин Зәки Латип улы]] ([[1922 йыл]] — [[13 ноябрь]] [[1943 йыл]]) — ...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2134" xml:space="preserve">'''Аллабирҙин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Аллабирҙе исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Аллабирҙина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аллабирҙин Зәки Латип улы]] ([[1922 йыл]] — [[13 ноябрь]] [[1943 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, гвардия рядовойы. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, дивизияның 148-cе артиллерия-миномет полкы повозочныйы&lt;ref name=&quot;Кавдивизия&quot;&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/224-allaberdin-zaki-latypovich?Itemid=104 Аллабердин Заки Латыпович. Шаймуратовцы]&lt;/ref&gt;.
* [[Аллабирҙин Ирек Латип улы]] ({{дата рождения|29|05|1940}}) — СССР һәм Рәсәй зоотехнигы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1999).
* [[Аллабирҙин Мортаза Ғәлләм улы]] ([[23 февраль]] [[1924 йыл]] — ???) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ветераны, [[Ватан һуғышы ордены|I дәрәжә Ватан һуғышы ордены]] кавалеры&lt;ref&gt;https://pomni.is74.ru/person/57945/Аллабердин+Муртаза+Галлямович&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://pamyat-naroda.su/awards/anniversaries/1510393851&lt;/ref&gt;.
* [[Аллабирҙин Мортаза Ғәлләм улы]] ([[23 февраль]] [[1924 йыл]] — ???) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ветераны, [[Ватан һуғышы ордены|I дәрәжә Ватан һуғышы ордены]] кавалеры&lt;ref&gt;https://pomni.is74.ru/person/57945/Аллабердин+Муртаза+Галлямович&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://pamyat-naroda.su/awards/anniversaries/1510393851&lt;/ref&gt;.

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>cqhe2aewwy89omr86ynv03gia9po8b9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149369</id>
      <parentid>1149367</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T14:39:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1681" xml:space="preserve">'''Аллабирҙин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Аллабирҙе исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Аллабирҙина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Аллабирҙин Зәки Латип улы]] ([[1922 йыл]] — [[13 ноябрь]] [[1943 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, гвардия рядовойы. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, дивизияның 148-cе артиллерия-миномет полкы повозочныйы&lt;ref name=&quot;Кавдивизия&quot;&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/224-allaberdin-zaki-latypovich?Itemid=104 Аллабердин Заки Латыпович. Шаймуратовцы]&lt;/ref&gt;.
* [[Аллабирҙин Ирек Латип улы]] ({{дата рождения|29|05|1940}}) — СССР һәм Рәсәй зоотехнигы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1999).
* [[Аллабирҙин Мортаза Ғәлләм улы]] ([[23 февраль]] [[1924 йыл]] — ???) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ветераны, [[Ватан һуғышы ордены|I дәрәжә Ватан һуғышы ордены]] кавалеры&lt;ref&gt;https://pomni.is74.ru/person/57945/Аллабердин+Муртаза+Галлямович&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://pamyat-naroda.su/awards/anniversaries/1510393851&lt;/ref&gt;.

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>4ml60vp586xoi229k2phdn5mv0qexbr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Амангилдин</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184615</id>
    <revision>
      <id>1149379</id>
      <timestamp>2022-08-12T15:13:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Амангилдин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Амангилде (исем)|Амангилде]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла.   '''Амангилдина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.  == Билдәле йөрөтөүселәр == * Амангилдин Әхмәҙулла Ғөтләт улы...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1497" xml:space="preserve">'''Амангилдин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Амангилде (исем)|Амангилде]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. 

'''Амангилдина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Амангилдин Әхмәҙулла Ғөтләт улы]] ( [[1921]] — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 58-се гвардия кавалерия полкы разведчигы. 
* [[Амангилдин Фәттәхетдин Ғәйнетдин улы]] ({{lang-ru|Амангильдин Фаттахетдин Гайнетдинович}}; 25 май [[1910]] — 13 август [[2000]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. 
-------------
* [[Амангилдина Дамира Зәйнетдин ҡыҙы]] ([[30 август]], [[1975 йыл]]) — [[бейеүсе]], [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған артисы (2012).
* [[Амангилдина Римма Зәйнетдин ҡыҙы]] ([[1 март]] [[1972  йыл]]) — йырсы, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ артисы (2012).
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
[[Амангилде (исем)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>78gg5c42bkmrvjahz6o64yxjg7o2j20</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149380</id>
      <parentid>1149379</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T15:14:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1413" xml:space="preserve">'''Амангилдин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Амангилде (исем)|Амангилде]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. 

'''Амангилдина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Амангилдин Әхмәҙулла Ғөтләт улы]] ( [[1921]] — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 58-се гвардия кавалерия полкы разведчигы. 
* [[Амангилдин Фәттәхетдин Ғәйнетдин улы]] ( [[25 май]] [[1910]] — 13 август [[2000]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. 
-------------
* [[Амангилдина Дамира Зәйнетдин ҡыҙы]] ([[30 август]], [[1975 йыл]]) — бейеүсе, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған артисы (2012).
* [[Амангилдина Римма Зәйнетдин ҡыҙы]] ([[1 март]] [[1972  йыл]]) — йырсы, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ артисы (2012).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
[[Амангилде (исем)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>dtz469h83ogp3ugnuqi620nt5m1c9rh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Амангилдина</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184616</id>
    <redirect title="Амангилдин" />
    <revision>
      <id>1149384</id>
      <timestamp>2022-08-12T15:18:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>[[Амангилдин]] битенә йүнәлтелгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Амангилдин]]</text>
      <sha1>3ssvmj4vfgwldhsocfyw3jr8ladc5jn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әғзәмов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184617</id>
    <revision>
      <id>1149394</id>
      <timestamp>2022-08-12T17:03:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Әғзәмов''' — ир-ат фамилияһы. Әғзәм исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.  '''Әғзәмова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.  == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Әғзәмов Ғилметдин Әғзәм улы]] ([[1903 йыл]] — [[30 ғинуар]] [[1991 йыл]]) — 112-се Башҡорт кава...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1858" xml:space="preserve">'''Әғзәмов''' — ир-ат фамилияһы. Әғзәм исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

'''Әғзәмова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Әғзәмов Ғилметдин Әғзәм улы]] ([[1903 йыл]] — [[30 ғинуар]] [[1991 йыл]]) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы 62-се гвардия кавалерия полкы 82-мм миномёт батареяһының сүкеүсе тимерсеһе. Гвардия ҡыҙылармеецы, ефрейтор, прапорщик. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945) һәм II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) ордендары кавалеры&lt;ref&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/334-agzamov-gil-mutdin-agzamovich?Itemid=104 Шаймуратовцы Агзамов Гильмутдин Агзамович]&lt;/ref&gt;.
* [[Эдуард Әғзәми]] ([[5 ноябрь]] [[1937 йыл]]) — журналистика ветераны, яҙыусы, 1961 йылдан [[СССР]] Журналистар союзы, 1993 йылдан [[Рәсәй]] һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Яҙыусылар союздары ағзаһы (1993). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1988), [[Яңауыл (ҡала)|Яңауыл]] ҡалаһы һәм районының почётлы гражданы (1997) һәм [[Ғәли Соҡорой]] исемендәге әҙәби премияһы лауреаты (1999).
* 

----

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>1rlpq6b6xjuqs1dnfhutdzinfeq812f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хәйретдинов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184618</id>
    <revision>
      <id>1149402</id>
      <timestamp>2022-08-12T18:30:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;''' Хәйретдинов''' — ир-ат фамилияһы. Әбсәләм исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.  ''' Хәйретдинова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.  == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Хәйретдинов Фәүзин Нуретдин улы]] (1914 йыл) — ҡыҙылармеец, гвардия рядов...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3031" xml:space="preserve">''' Хәйретдинов''' — ир-ат фамилияһы. Әбсәләм исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.

''' Хәйретдинова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Хәйретдинов Фәүзин Нуретдин улы]] (1914 йыл) — ҡыҙылармеец, гвардия рядовойы, 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, шайморатовсы. «Ҡыҙыл Йондоҙ» ордены (1944), «Хәрби ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы менән наградланған (1943)&lt;ref name=&quot;ХФН&quot;&gt;[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/30-lichnyj-sostav-divizii/bukva-kh/1859-khae-j-retdinov-fauzin-nuretdinovich?Itemid=104 ХАЕ(Й)РЕТДИНОВ Фаузин Нуретдинович]&lt;/ref&gt;.
* [[Хәйретдинов Әлфәт Фазлетдин улы]] ({{дата рождения|16|09|1938}}) — СССР һәм Рәсәй урман белгесе. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1991), профессор (1991). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған урман белгесе (1998), Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған юғары мәктәп хеҙмәткәре (2011), Башҡорт ССР‑ының атҡаҙанған урман белгесе (1990). 
* [[Ринат Хәйри]] ([[19 ғинуар]] [[1950 йыл]] — [[5 сентябрь]] [[1990 йыл]]) — [[башҡорт]] шағиры һәм журналисы, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы, [[Ғәлимов Сәләм исемендәге премия]] лауреаты (1990).
* [[ Хәйретдин Мөжәй]] (төп исеме '''Хәйретдинов Мозаһит Хәйретдин улы'''; [[26 март]] [[1901 йыл]] — [[4 сентябрь]] [[1944 йыл]]) — [[шиғриәт|шағир]] һәм [[проза]]ик. 1938 йылда Хасан күле эргәһендә совет‑япон ҡораллы конфликтында һәм [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан, әсирлектә һәләк булған хәрби хеҙмәткәр, полковник. Хәрби тотҡондарҙың туғандаш берлеге, антифашистик йәшерен ойошма етәкселәренең береһе (1943—1944).
* [[Хәйретдинов Ғәлей Ғәләүетдин улы]]  ([[4 ғинуар]] [[1958 йыл]]) — хужалыҡ һәм дәүләт эшмәкәре. 2009—2017 йылдарҙа [[Салауат районы]] хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның хеҙмәтләндереү тармағының атҡаҙанған хеҙмәткәре (2005).

----

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>dghziiciie3o0mzxspon6itfj642xi2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абдуллин Фәтих Саҙрый улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184619</id>
    <revision>
      <id>1149406</id>
      <timestamp>2022-08-13T06:46:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;''' Абдуллин Фәтих Саҙрый улы''' (24.8.1924, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылы, — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959)...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1558" xml:space="preserve">''' Абдуллин Фәтих Саҙрый улы''' (24.8.1924, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылы, — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73479}}&lt;/ref&gt;. 

== Биографияһы ==
Ташкент пед. ин‑тын тамамлаған (1956). 1947—54 йй. БАССР‑ҙа һәм Үзбәк ССР‑ында комсомол эшендә, 1954 й. алып “Ташкентская правда” (“Ташкент хәҡиҡәте”; Ташкент), 1962—94 йй. “Башҡортостан” гәз. хеҙм‑ре.

Респ. яҙыусылары, журналистары т‑да мәҡәләләр циклы һәм Бөйөк Ватан һуғышы батырҙары т‑да очерктар авторы. Ш.Хоҙайбирҙин ис. пр. лауреаты (1994). 1-се дәрәжә Ватан һуғышы орд. м‑н бүләкләнгән (1980).


== Тормош һәм хеҙмәт юлы ==

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|73479}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һылтанмалар}}

[[Категория:]]</text>
      <sha1>6qab94wqz5ipqwwpip2kbhyj6t1babq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149416</id>
      <parentid>1149406</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:03:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2014" xml:space="preserve">''' Абдуллин Фәтих Саҙрый улы''' (24.8.1924 — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959).  Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты (1994). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан. 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены менән бүләкләнгән (1980)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73479}}&lt;/ref&gt;. 

== Биографияһы ==
Фәтих Саҙрый улы Абдуллин 1924 йылдың 24 авгусында  БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылында кәрҫәтиән ғаиләһендә тыуған.

== Тормош һәм хеҙмәт юлы ==
1956 йылда Ташкент педагогия институтын тамамлаған. 

1947—1954 йылда БАССР‑ҙа һәм Үзбәк ССР‑ында комсомол эшендә хеҙмәт итә, 1954 й. алып «Ташкентская правда» («Ташкент хәҡиҡәте»; Ташкент).

1962—1994 йылдарҙа «Башҡортостан» гәзите хеҙмәткәре.

Республика яҙыусылары, журналистары тураһында мәҡәләләр циклы һәм Бөйөк Ватан һуғышы батырҙары тураһында очерктар авторы.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1980).
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты (1994). 

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|73479}}
* []

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һылтанмалар}}

[[Категория:]]</text>
      <sha1>s54wl30acfpke2o7yydvbekt73hw1bb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149431</id>
      <parentid>1149416</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:58:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2023" xml:space="preserve">{{Ук}}
''' Абдуллин Фәтих Саҙрый улы''' (24.8.1924 — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959).  Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты (1994). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан. 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены менән бүләкләнгән (1980)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73479}}&lt;/ref&gt;. 

== Биографияһы ==
Фәтих Саҙрый улы Абдуллин 1924 йылдың 24 авгусында  БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылында кәрҫәтиән ғаиләһендә тыуған.

== Тормош һәм хеҙмәт юлы ==
1956 йылда Ташкент педагогия институтын тамамлаған. 

1947—1954 йылда БАССР‑ҙа һәм Үзбәк ССР‑ында комсомол эшендә хеҙмәт итә, 1954 й. алып «Ташкентская правда» («Ташкент хәҡиҡәте»; Ташкент).

1962—1994 йылдарҙа «Башҡортостан» гәзите хеҙмәткәре.

Республика яҙыусылары, журналистары тураһында мәҡәләләр циклы һәм Бөйөк Ватан һуғышы батырҙары тураһында очерктар авторы.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1980).
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты (1994). 

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|73479}}
* []

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һылтанмалар}}

[[Категория:]]</text>
      <sha1>f2mm0bw0ssdyyn66rue5iqc51bgyzr4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149437</id>
      <parentid>1149431</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T08:41:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2172" xml:space="preserve">{{Ук}}
''' Абдуллин Фәтих Саҙрый улы''' (24.8.1924 — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959). Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты (1994). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан. 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены менән бүләкләнгән (1980)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73479}}&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Фәтих Саҙрый улы Абдуллин 1924 йылдың 24 авгусында БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған.

== Тормош һәм хеҙмәт юлы ==
1956 йылда Ташкент педагогия институтын тамамлаған.

1947—1954 йылда БАССР‑ҙа һәм Үзбәк ССР‑ында комсомол эшендә хеҙмәт итә, 1954 й. алып «Ташкентская правда» («Ташкент хәҡиҡәте»; Ташкент).

1962—1994 йылдарҙа «Башҡортостан» гәзите хеҙмәткәре.

Республика яҙыусылары, журналистары тураһында мәҡәләләр циклы һәм Бөйөк Ватан һуғышы батырҙары тураһында очерктар авторы.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1980).
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты (1994).

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|73479}}
* [https://www.moypolk.ru/soldier/abdullin-fatih-sadrislamovich сержант, миномётчик Абдуллин Фатих Садрисламович]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һылтанмалар}}

[[Категория:]]</text>
      <sha1>ibdcdz40v0ymtp2aywnt37is3av3cty</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149438</id>
      <parentid>1149437</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T08:42:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2147" xml:space="preserve">{{Ук}}
''' Абдуллин Фәтих Саҙрый улы''' (24.8.1924 — 10.8.2007, Шишмә ҡасабаһы) — журналист. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1980). Журналистар союзы ағзаһы (1959). Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты (1994). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан. 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены менән бүләкләнгән (1980)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73479}}&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Фәтих Саҙрый улы Абдуллин 1924 йылдың 24 авгусында БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҙәш-Бикбирҙе ауылы, хәҙер — БР‑ҙың Ейәнсура районы Иҙәш ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған.

== Тормош һәм хеҙмәт юлы ==
1956 йылда Ташкент педагогия институтын тамамлаған.

1947—1954 йылда БАССР‑ҙа һәм Үзбәк ССР‑ында комсомол эшендә хеҙмәт итә, 1954 й. алып «Ташкентская правда» («Ташкент хәҡиҡәте»; Ташкент).

1962—1994 йылдарҙа «Башҡортостан» гәзите хеҙмәткәре.

Республика яҙыусылары, журналистары тураһында мәҡәләләр циклы һәм Бөйөк Ватан һуғышы батырҙары тураһында очерктар авторы.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1980).
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты (1994).

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|73479}}
* [https://www.moypolk.ru/soldier/abdullin-fatih-sadrislamovich сержант, миномётчик Абдуллин Фатих Садрисламович]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һылтанмалар}}</text>
      <sha1>7vpzgu01exsleahl1mi4s55vcj15mdg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ғилмани Садуакас</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184620</id>
    <revision>
      <id>1149407</id>
      <timestamp>2022-08-13T06:48:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{Ук}} '''Садуакас Ғилмани (Ғилманов)''' ({{lang-kk|Сәдуақас Ғылмани}}, {{ВД-преамбула}}) — [[Ҡаҙағстан]]дың мосолман дин әһеле һәм йәмәғәт эшмәкәре, тәржемәсе һәм шағир. 1952-1972 йылдарҙа Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының Ҡаҙағстанда тулы хоҡуҡлы вә...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14482" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Садуакас Ғилмани (Ғилманов)''' ({{lang-kk|Сәдуақас Ғылмани}}, {{ВД-преамбула}}) — [[Ҡаҙағстан]]дың мосолман дин әһеле һәм йәмәғәт эшмәкәре, тәржемәсе һәм шағир. 1952-1972 йылдарҙа Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының Ҡаҙағстанда тулы хоҡуҡлы вәкиле (ҡазыйы) һәм Алматының баш имамы була. Бик күп хеҙмәттәр авторы.

== Биографияһы ==
Сығышы менән иштәк ({{lang-kk|естек}}) ырыуы [[башҡорттар]]ынан. Садуакас Ғилманиҙың ҡартҡартатаһы Мөхәмәтйәр Мөхтәр улы Ғәзин (Ғәзиев, 1807-1870) һәм ҡартатаһы Сәлмән Мөхәмәтйәр улы (1830-1914) указлы муллалар булып хеҙмәт иткән. Уның атаһы - Ғилман Сәлмән улы (1856-1939) ваҡ һөнәрсе булған. Атаһы [[Омск өлкәһе]] территорияһында ерләнгән, Ғилманиҙың ҡартатаһы менән ҡартҡартатаһы Кызылшилик ауылындағы зыяратта (хәҙер [[Павлодар өлкәһе]]) ерләнә{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=9}}.

Садуакас Ғилмани 1890 йылда (Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының некрологы буйынса — 1889 йылда&lt;ref&gt;{{публикация|статья|автор=Зийа’ ад-дин ибн Ишан Бабахан, Қази Назарбеков, Қази ‘Абдуллах Каланов, Йусуф-хан Шакиров, ‘Абд ал-Ғани ‘Абдуллаев|заглавие=Сакин Са‘д-и Ваққас Ғилманов [Некролог]|издание=Совет шарқи мусулманлари|год=1972|номер=2 (14)}}&lt;/ref&gt;, башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1880 йылда&lt;ref&gt;{{книга|автор=Султангалиева, А. К.|заглавие=Ислам в Казахстане: история, этничность и общество|ссылка=https://books.google.kz/books?id=XCPjAAAAMAAJ|издательство=Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан|год=1998|страницы=151|страниц=182}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Запись беседы уполномоченного Совета по делам религиозных культов при Совмине СССР по Казахской ССР Н. Сабитова с муллой Акмолинском мечети|url=http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|website=islamperspectives.org|accessdate=2019-04-27|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427072435/http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) Рәсәй империяһының Аҡмулла өлкәһе (хәҙерге Ҡаҙағстан Республикаһы Аҡмулла өлкәһе Ерментау районы) Малтабар ауылында тыуған.

Үҙенең автобиографик поэмаларында Садуакас Ғилмани 11 йәшендә әсәһенән мәхрүм ҡалыуы, ҡартатаһында [[ғәрәп теле]]н өйрәнә башлауы, һуңынан Шарыҡты йәйләүендә Байдуйсен муллаһында уҡыған һәм 14 йәшендә «бала мулла» ({{lang-kk|«бала молда»}}) тигән ҡушамат алып, Тасбаҡа һәм Умирзак ауылдарында шәкерттәргә уҡытҡаны тураһында бәйән итә. 15 йәшендә Тора ауылында Айтмағамбәт муллала уҡый, уның менән бергә «Бохарзаде» ({{lang-fa|كتاب بخار زاده}}) һәм «Төхфә» ({{lang-fa|تحفة}}) китаптарын өйрәнә. Һуңынан Туйғанкүл эргәһендәге Толенгит ауылында Аҡтамаҡ-ҡалпе мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итә. 24 йәшендә аҡһаҡалдар хуплауын алып, Аккозы ауылында балаларҙы өс йыл уҡыта&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot;&gt;{{публикация|статья|автор=Қамзабекұлы, Д.|заглавие=Садуақас Ғылмани мұрасы: Көкейкестілігі және жүйелену негізі|издание=Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы|год=2012|номер=1 (86)}}&lt;/ref&gt;.

1916 йылда Рәсәй властарына ҡаршы ихтилалда ҡатнаша, фетнәнең аяуһыҙ баҫылыуына шаһит була һәм бик күп туғандарын һәм дуҫтарын юғалта. Садуакастың бер туғаны - Мукан рус һалдаттары тарафынан атып үлтерелә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1929 йылдан совет власы яғынан эҙәрлекләүҙәргә дусар булған. Ул ҡулға алына һәм төрмәлә ултыра, унан Абдукәрим Мөсимов (Мөслимов) исеменә документтар менән сыға һәм Омск өлкәһенә күсә, унда 1946 йылға тиклем йәшәй{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=10}}.

Садуакас Ғилманиҙың шиғри мираҫының күп өлөшө 1930-сы йылдарҙа яҙылған, тағы ла бер нисә әҫәр 1940-1960-сы йылдарҙа ижад ителгән. 1946 йылдан 1966 йылға тиклем 108 мең һүҙҙән торған ғәрәп-ҡаҙаҡ күләмле һүҙлеген төҙөү менән шөғөлләнә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1943 йылда Садуакас Ғилманиҙың берҙән-бер улы Хамат Ғилманов [[Краснодар крайы]]ндағы һуғышта хәбәрһеҙ юғала. 1946 йылдан - Аҡмола мәсетендә мулла. 1949 йылда, совет хөкүмәтенең рөхсәте менән, [[Мәккә]]гә [[хаж]] ҡыла. 1952 йылда ул саҡтағы Урта Азия мосолмандары Диниә назараты вәкиле Абд әл-Ғаффар Шәмсетдинов тарафынан [[Алматы]]ға саҡырыла, унда Садуакас Ғилмани уның вариҫы итеп тәғәйенләнә. [[Иосиф Сталин]] вафат булғандан һуң мөфтөй Эшон Бабахан ибн Абдулмажидхан менән бергә уны ерләүҙә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1968 йылда яҙыусы Моҡатай Тоҡжигитов «Казахстан» нәшриәтендә «Ҡөрьән тураһында хәҡиҡәттәр» ({{lang-kk|«Құран туралы ақиқаттар»}}) исемле атеистик йүнәлештәге китап баҫтырып сығарғандан һуң, Садуакас Ғилмани беренсе булып ошо әҫәрҙе тәнҡитләй&lt;ref&gt;{{публикация|статья|заглавие=Встреча первая|ссылка=https://books.google.kz/books?hl=ru&amp;id=7f8NAQAAIAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%22%D0%92%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B0+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%8F%22|издание=Наука и религия|год=1973|номер=1}}&lt;/ref&gt; һәм «Ҡөрьән тураһында нахаҡ һәм ялғанлыҡ» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}) исеме аҫтында кире ҡағыу яҙа&lt;ref&gt;{{cite web|author=Жандосова, Д.|title=Ғалым-ұстаз Сәдуақас Ғылмани туралы естелік|url=https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|website=egemen.kz|date=2015-05-31|accessdate=2019-04-28|lang=kk|archive-date=2019-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190428123321/https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

1972 йылдың 24 апрелендә вафат булған, Кенсай зыяратында ерләнгән&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

== Ғаиләһе һәм тоҡомдары ==
Садуакас Ғилмани бер нисә тапҡыр өйләнгән. Беренсе ҡатыны - Дәмилә Ержан ҡыҙы 1927 йылда 25 йәшендә донъя ҡуйған. Икенсе ҡатыны Мәғфирә (Мапен) 1933 йылда 33 йәшендә мәрхүм була. Беренсе ҡатыны уға өс, икенсеһе ете бала тапҡан. Өсөнсө ҡатыны - Жәмилә (1894-1975). Садуакастың  балалары ла йәштән үк вафат булған, тик өсәүһе генә иҫән ҡала: улы Хамат (1922 йылғы) һәм ҡыҙҙары Укижан (1923 йылғы) менән Әминә (1939 йылғы). Икенсе ҡатыны Мәғфирәнең улы Хамат{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}} [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында хәбәрһеҙ юғала, әммә атаһы уны үлгәнгә тиклем көтә һәм үҙенең әҙәби мираҫын уға васыят итә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

Беренсе ҡатыны Дәмиләнең ҡыҙы Укижан, Ғәлимйән Кәримовҡа (1999 йылда вафат булған) кейәүгә сыҡҡан, һәм ете бала тапҡан: Ғәбдүсәмәҙә, Рәйхан, Мөхәммәтғәли, Күлйән, Ғәбделәхәт, Ғәбделмәжит һәм Саул. Шулай уҡ Ғилманиҙың беренсе ҡатынынан тыуған Әминә 1963 йылда Рахман Абжакановҡа кейәүгә сыға һәм уларҙың бер улы Ғәбделуахит тыуа, әммә уларҙың никахы оҙаҡҡа бармай. 1963 йылда Әминә икенсегә Дәүлән Рәхмәт улы Есмагамбетовҡа (2009 йылда вафат булған) кейәүгә сыға, унан өс ҡыҙ бала таба: Сәғиҙә (1965 йылғы), Шырын (1969 йылғы) һәм Ғәйшә (1972 йылғы){{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}}.

== Библиографияһы ==
Ҡаҙағстандың Фәндәр академияһы ҡушыуы буйынса, Ғилмани [[Әбү Насир әл-Фараби]]ҙың хеҙмәттәрен ғәрәп теленән ҡаҙаҡ теленә туранан-тура тәржемә итеүҙә ҡатнашҡан. [[Ислам]] буйынса 42 китап авторы. 2006 йылдан [[Л.Н. Гумилёв исемендәге Евразия милли университеты]]ның «Алаш» мәҙәни һәм рухи үҫеш институты Ғилманиҙың шиғри мираҫын йыя башланы һәм 2010 йылда китап итеп нәшер итте&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

* «Клевета и ложь о Коране» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}, 1970). Ответ на антиисламскую книгу Мукатая Токжигитова «Правда о Коране».
* Арабско-казахский толковый словарь (108208 слов). Хранится в виде 27-томной рукописи и 5-томной машинной рукописи.
* Борьба казахского народа против Николая II. История руководителя восстания Шаймердена Косшыгулова ({{lang-kk|Қазақ халқының Николайға қарсы шығуы, оны бастаушы Шаймерден Қосшығұловтың тарихы}}).
* Перевод «Калилы и Димны» на казахский язык (1958).

== Хәтер ==
* Ҡаҙағстандың баш ҡалаһын [[Нур-Солтан]]дағы мәсет уның хөрмәтенә аталған ({{lang-kk|Сәдуақас қажы Ғылмани мешіті}}).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор=Ғылмани, С.|заглавие=Заманымызда болған ғұламалардың ғұмыр тарихтары|ответственный=ред. Ә. Қ. Муминов, А. Дж. Франк|издание=2|место=Алма-Ата|издательство=Дайк-Пресс|год=2015|том=1|isbn=978-601-290-072-9|ref=Ғылмани, С.}}
* {{статья|автор=Максутбек Сулеймен|заглавие=Сәдуақас Ғылмани|ссылка=http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|издательство=www.info-tses.kz|издание=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083139/http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|archivedate=2014-10-06}}

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|title=Үкіжан Садуақасқызы Ғылмани: Әкемнің қай кезде де рухы күшті болды|url=http://www.astana-akshamy.kz/ukizhan-saduaqasqyzy-ghylmani-akemning-qaj-kezde-de-ruhy-kushti-boldy/|date=2014-07-17|accessdate=2019-04-27}}

&lt;!-- [[Категория:Родившиеся в Ерейментауском районе]]
[[Категория:Умершие в Алма-Ате]]
[[Категория:Религиозные деятели Казахстана]]
[[Категория:Переводчики Казахстана]]
[[Категория:Поэты Казахстана]]
[[Категория:Религиозные деятели СССР]]
[[Категория:Персоналии:Ислам в СССР]]
[[Категория:Похороненные на Кенсайском кладбище]] --&gt;</text>
      <sha1>0m6g1lj1wvglw214t31v3usepktdq7d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149410</id>
      <parentid>1149407</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T06:54:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>/* Преамбула */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14550" xml:space="preserve">[[Файл:Ғилмани Садуакас.jpg|thumb|right|350px|]]
{{Ук}}
'''Садуакас Ғилмани (Ғилманов)''' ({{lang-kk|Сәдуақас Ғылмани}}, {{ВД-преамбула}}) — [[Ҡаҙағстан]]дың мосолман дин әһеле һәм йәмәғәт эшмәкәре, тәржемәсе һәм шағир. 1952-1972 йылдарҙа Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының Ҡаҙағстанда тулы хоҡуҡлы вәкиле (ҡазыйы) һәм Алматының баш имамы була. Бик күп хеҙмәттәр авторы.

== Биографияһы ==
Сығышы менән иштәк ({{lang-kk|естек}}) ырыуы [[башҡорттар]]ынан. Садуакас Ғилманиҙың ҡартҡартатаһы Мөхәмәтйәр Мөхтәр улы Ғәзин (Ғәзиев, 1807-1870) һәм ҡартатаһы Сәлмән Мөхәмәтйәр улы (1830-1914) указлы муллалар булып хеҙмәт иткән. Уның атаһы - Ғилман Сәлмән улы (1856-1939) ваҡ һөнәрсе булған. Атаһы [[Омск өлкәһе]] территорияһында ерләнгән, Ғилманиҙың ҡартатаһы менән ҡартҡартатаһы Кызылшилик ауылындағы зыяратта (хәҙер [[Павлодар өлкәһе]]) ерләнә{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=9}}.

Садуакас Ғилмани 1890 йылда (Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының некрологы буйынса — 1889 йылда&lt;ref&gt;{{публикация|статья|автор=Зийа’ ад-дин ибн Ишан Бабахан, Қази Назарбеков, Қази ‘Абдуллах Каланов, Йусуф-хан Шакиров, ‘Абд ал-Ғани ‘Абдуллаев|заглавие=Сакин Са‘д-и Ваққас Ғилманов [Некролог]|издание=Совет шарқи мусулманлари|год=1972|номер=2 (14)}}&lt;/ref&gt;, башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1880 йылда&lt;ref&gt;{{книга|автор=Султангалиева, А. К.|заглавие=Ислам в Казахстане: история, этничность и общество|ссылка=https://books.google.kz/books?id=XCPjAAAAMAAJ|издательство=Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан|год=1998|страницы=151|страниц=182}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Запись беседы уполномоченного Совета по делам религиозных культов при Совмине СССР по Казахской ССР Н. Сабитова с муллой Акмолинском мечети|url=http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|website=islamperspectives.org|accessdate=2019-04-27|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427072435/http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) Рәсәй империяһының Аҡмулла өлкәһе (хәҙерге Ҡаҙағстан Республикаһы Аҡмулла өлкәһе Ерментау районы) Малтабар ауылында тыуған.

Үҙенең автобиографик поэмаларында Садуакас Ғилмани 11 йәшендә әсәһенән мәхрүм ҡалыуы, ҡартатаһында [[ғәрәп теле]]н өйрәнә башлауы, һуңынан Шарыҡты йәйләүендә Байдуйсен муллаһында уҡыған һәм 14 йәшендә «бала мулла» ({{lang-kk|«бала молда»}}) тигән ҡушамат алып, Тасбаҡа һәм Умирзак ауылдарында шәкерттәргә уҡытҡаны тураһында бәйән итә. 15 йәшендә Тора ауылында Айтмағамбәт муллала уҡый, уның менән бергә «Бохарзаде» ({{lang-fa|كتاب بخار زاده}}) һәм «Төхфә» ({{lang-fa|تحفة}}) китаптарын өйрәнә. Һуңынан Туйғанкүл эргәһендәге Толенгит ауылында Аҡтамаҡ-ҡалпе мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итә. 24 йәшендә аҡһаҡалдар хуплауын алып, Аккозы ауылында балаларҙы өс йыл уҡыта&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot;&gt;{{публикация|статья|автор=Қамзабекұлы, Д.|заглавие=Садуақас Ғылмани мұрасы: Көкейкестілігі және жүйелену негізі|издание=Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы|год=2012|номер=1 (86)}}&lt;/ref&gt;.

1916 йылда Рәсәй властарына ҡаршы ихтилалда ҡатнаша, фетнәнең аяуһыҙ баҫылыуына шаһит була һәм бик күп туғандарын һәм дуҫтарын юғалта. Садуакастың бер туғаны - Мукан рус һалдаттары тарафынан атып үлтерелә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1929 йылдан совет власы яғынан эҙәрлекләүҙәргә дусар булған. Ул ҡулға алына һәм төрмәлә ултыра, унан Абдукәрим Мөсимов (Мөслимов) исеменә документтар менән сыға һәм Омск өлкәһенә күсә, унда 1946 йылға тиклем йәшәй{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=10}}.

Садуакас Ғилманиҙың шиғри мираҫының күп өлөшө 1930-сы йылдарҙа яҙылған, тағы ла бер нисә әҫәр 1940-1960-сы йылдарҙа ижад ителгән. 1946 йылдан 1966 йылға тиклем 108 мең һүҙҙән торған ғәрәп-ҡаҙаҡ күләмле һүҙлеген төҙөү менән шөғөлләнә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1943 йылда Садуакас Ғилманиҙың берҙән-бер улы Хамат Ғилманов [[Краснодар крайы]]ндағы һуғышта хәбәрһеҙ юғала. 1946 йылдан - Аҡмола мәсетендә мулла. 1949 йылда, совет хөкүмәтенең рөхсәте менән, [[Мәккә]]гә [[хаж]] ҡыла. 1952 йылда ул саҡтағы Урта Азия мосолмандары Диниә назараты вәкиле Абд әл-Ғаффар Шәмсетдинов тарафынан [[Алматы]]ға саҡырыла, унда Садуакас Ғилмани уның вариҫы итеп тәғәйенләнә. [[Иосиф Сталин]] вафат булғандан һуң мөфтөй Эшон Бабахан ибн Абдулмажидхан менән бергә уны ерләүҙә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1968 йылда яҙыусы Моҡатай Тоҡжигитов «Казахстан» нәшриәтендә «Ҡөрьән тураһында хәҡиҡәттәр» ({{lang-kk|«Құран туралы ақиқаттар»}}) исемле атеистик йүнәлештәге китап баҫтырып сығарғандан һуң, Садуакас Ғилмани беренсе булып ошо әҫәрҙе тәнҡитләй&lt;ref&gt;{{публикация|статья|заглавие=Встреча первая|ссылка=https://books.google.kz/books?hl=ru&amp;id=7f8NAQAAIAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%22%D0%92%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B0+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%8F%22|издание=Наука и религия|год=1973|номер=1}}&lt;/ref&gt; һәм «Ҡөрьән тураһында нахаҡ һәм ялғанлыҡ» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}) исеме аҫтында кире ҡағыу яҙа&lt;ref&gt;{{cite web|author=Жандосова, Д.|title=Ғалым-ұстаз Сәдуақас Ғылмани туралы естелік|url=https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|website=egemen.kz|date=2015-05-31|accessdate=2019-04-28|lang=kk|archive-date=2019-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190428123321/https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

1972 йылдың 24 апрелендә вафат булған, Кенсай зыяратында ерләнгән&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

== Ғаиләһе һәм тоҡомдары ==
Садуакас Ғилмани бер нисә тапҡыр өйләнгән. Беренсе ҡатыны - Дәмилә Ержан ҡыҙы 1927 йылда 25 йәшендә донъя ҡуйған. Икенсе ҡатыны Мәғфирә (Мапен) 1933 йылда 33 йәшендә мәрхүм була. Беренсе ҡатыны уға өс, икенсеһе ете бала тапҡан. Өсөнсө ҡатыны - Жәмилә (1894-1975). Садуакастың  балалары ла йәштән үк вафат булған, тик өсәүһе генә иҫән ҡала: улы Хамат (1922 йылғы) һәм ҡыҙҙары Укижан (1923 йылғы) менән Әминә (1939 йылғы). Икенсе ҡатыны Мәғфирәнең улы Хамат{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}} [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында хәбәрһеҙ юғала, әммә атаһы уны үлгәнгә тиклем көтә һәм үҙенең әҙәби мираҫын уға васыят итә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

Беренсе ҡатыны Дәмиләнең ҡыҙы Укижан, Ғәлимйән Кәримовҡа (1999 йылда вафат булған) кейәүгә сыҡҡан, һәм ете бала тапҡан: Ғәбдүсәмәҙә, Рәйхан, Мөхәммәтғәли, Күлйән, Ғәбделәхәт, Ғәбделмәжит һәм Саул. Шулай уҡ Ғилманиҙың беренсе ҡатынынан тыуған Әминә 1963 йылда Рахман Абжакановҡа кейәүгә сыға һәм уларҙың бер улы Ғәбделуахит тыуа, әммә уларҙың никахы оҙаҡҡа бармай. 1963 йылда Әминә икенсегә Дәүлән Рәхмәт улы Есмагамбетовҡа (2009 йылда вафат булған) кейәүгә сыға, унан өс ҡыҙ бала таба: Сәғиҙә (1965 йылғы), Шырын (1969 йылғы) һәм Ғәйшә (1972 йылғы){{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}}.

== Библиографияһы ==
Ҡаҙағстандың Фәндәр академияһы ҡушыуы буйынса, Ғилмани [[Әбү Насир әл-Фараби]]ҙың хеҙмәттәрен ғәрәп теленән ҡаҙаҡ теленә туранан-тура тәржемә итеүҙә ҡатнашҡан. [[Ислам]] буйынса 42 китап авторы. 2006 йылдан [[Л.Н. Гумилёв исемендәге Евразия милли университеты]]ның «Алаш» мәҙәни һәм рухи үҫеш институты Ғилманиҙың шиғри мираҫын йыя башланы һәм 2010 йылда китап итеп нәшер итте&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

* «Клевета и ложь о Коране» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}, 1970). Ответ на антиисламскую книгу Мукатая Токжигитова «Правда о Коране».
* Арабско-казахский толковый словарь (108208 слов). Хранится в виде 27-томной рукописи и 5-томной машинной рукописи.
* Борьба казахского народа против Николая II. История руководителя восстания Шаймердена Косшыгулова ({{lang-kk|Қазақ халқының Николайға қарсы шығуы, оны бастаушы Шаймерден Қосшығұловтың тарихы}}).
* Перевод «Калилы и Димны» на казахский язык (1958).

== Хәтер ==
* Ҡаҙағстандың баш ҡалаһын [[Нур-Солтан]]дағы мәсет уның хөрмәтенә аталған ({{lang-kk|Сәдуақас қажы Ғылмани мешіті}}).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор=Ғылмани, С.|заглавие=Заманымызда болған ғұламалардың ғұмыр тарихтары|ответственный=ред. Ә. Қ. Муминов, А. Дж. Франк|издание=2|место=Алма-Ата|издательство=Дайк-Пресс|год=2015|том=1|isbn=978-601-290-072-9|ref=Ғылмани, С.}}
* {{статья|автор=Максутбек Сулеймен|заглавие=Сәдуақас Ғылмани|ссылка=http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|издательство=www.info-tses.kz|издание=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083139/http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|archivedate=2014-10-06}}

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|title=Үкіжан Садуақасқызы Ғылмани: Әкемнің қай кезде де рухы күшті болды|url=http://www.astana-akshamy.kz/ukizhan-saduaqasqyzy-ghylmani-akemning-qaj-kezde-de-ruhy-kushti-boldy/|date=2014-07-17|accessdate=2019-04-27}}

&lt;!-- [[Категория:Родившиеся в Ерейментауском районе]]
[[Категория:Умершие в Алма-Ате]]
[[Категория:Религиозные деятели Казахстана]]
[[Категория:Переводчики Казахстана]]
[[Категория:Поэты Казахстана]]
[[Категория:Религиозные деятели СССР]]
[[Категория:Персоналии:Ислам в СССР]]
[[Категория:Похороненные на Кенсайском кладбище]] --&gt;</text>
      <sha1>dcwpfkys65024txvse0u71vx7hh7mgn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149411</id>
      <parentid>1149410</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T06:55:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14574" xml:space="preserve">{{Ук}}
[[Файл:Ғилмани Садуакас.jpg|thumb|right|350px|]]
'''Садуакас Ғилмани (Ғилманов)''' ({{lang-kk|Сәдуақас Ғылмани}}, {{ВД-преамбула}}) — [[Ҡаҙағстан]]дың мосолман дин әһеле һәм йәмәғәт эшмәкәре, тәржемәсе һәм шағир. 1952—1972 йылдарҙа Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының Ҡаҙағстанда тулы хоҡуҡлы вәкиле (ҡазыйы) һәм Алматының баш имамы була. Бик күп хеҙмәттәр авторы.

== Биографияһы ==
Сығышы менән иштәк ({{lang-kk|естек}}) ырыуы [[башҡорттар]]ынан. Садуакас Ғилманиҙың ҡартҡартатаһы Мөхәмәтйәр Мөхтәр улы Ғәзин (Ғәзиев, 1807—1870) һәм ҡартатаһы Сәлмән Мөхәмәтйәр улы (1830—1914) указлы муллалар булып хеҙмәт иткән. Уның атаһы — Ғилман Сәлмән улы (1856—1939) ваҡ һөнәрсе булған. Атаһы [[Омск өлкәһе]] территорияһында ерләнгән, Ғилманиҙың ҡартатаһы менән ҡартҡартатаһы Кызылшилик ауылындағы зыяратта (хәҙер [[Павлодар өлкәһе]]) ерләнә{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=9}}.

Садуакас Ғилмани 1890 йылда (Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының некрологы буйынса — 1889 йылда&lt;ref&gt;{{публикация|статья|автор=Зийа’ ад-дин ибн Ишан Бабахан, Қази Назарбеков, Қази ‘Абдуллах Каланов, Йусуф-хан Шакиров, ‘Абд ал-Ғани ‘Абдуллаев|заглавие=Сакин Са‘д-и Ваққас Ғилманов [Некролог]|издание=Совет шарқи мусулманлари|год=1972|номер=2 (14)}}&lt;/ref&gt;, башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1880 йылда&lt;ref&gt;{{книга|автор=Султангалиева, А. К.|заглавие=Ислам в Казахстане: история, этничность и общество|ссылка=https://books.google.kz/books?id=XCPjAAAAMAAJ|издательство=Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан|год=1998|страницы=151|страниц=182}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Запись беседы уполномоченного Совета по делам религиозных культов при Совмине СССР по Казахской ССР Н. Сабитова с муллой Акмолинском мечети|url=http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|website=islamperspectives.org|accessdate=2019-04-27|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427072435/http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) Рәсәй империяһының Аҡмулла өлкәһе (хәҙерге Ҡаҙағстан Республикаһы Аҡмулла өлкәһе Ерментау районы) Малтабар ауылында тыуған.

Үҙенең автобиографик поэмаларында Садуакас Ғилмани 11 йәшендә әсәһенән мәхрүм ҡалыуы, ҡартатаһында [[ғәрәп теле]]н өйрәнә башлауы, һуңынан Шарыҡты йәйләүендә Байдуйсен муллаһында уҡыған һәм 14 йәшендә «бала мулла» ({{lang-kk|«бала молда»}}) тигән ҡушамат алып, Тасбаҡа һәм Умирзак ауылдарында шәкерттәргә уҡытҡаны тураһында бәйән итә. 15 йәшендә Тора ауылында Айтмағамбәт муллала уҡый, уның менән бергә «Бохарзаде» ({{lang-fa|كتاب بخار زاده}}) һәм «Төхфә» ({{lang-fa|تحفة}}) китаптарын өйрәнә. Һуңынан Туйғанкүл эргәһендәге Толенгит ауылында Аҡтамаҡ-ҡалпе мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итә. 24 йәшендә аҡһаҡалдар хуплауын алып, Аккозы ауылында балаларҙы өс йыл уҡыта&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot;&gt;{{публикация|статья|автор=Қамзабекұлы, Д.|заглавие=Садуақас Ғылмани мұрасы: Көкейкестілігі және жүйелену негізі|издание=Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы|год=2012|номер=1 (86)}}&lt;/ref&gt;.

1916 йылда Рәсәй властарына ҡаршы ихтилалда ҡатнаша, фетнәнең аяуһыҙ баҫылыуына шаһит була һәм бик күп туғандарын һәм дуҫтарын юғалта. Садуакастың бер туғаны — Мукан рус һалдаттары тарафынан атып үлтерелә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1929 йылдан совет власы яғынан эҙәрлекләүҙәргә дусар булған. Ул ҡулға алына һәм төрмәлә ултыра, унан Абдукәрим Мөсимов (Мөслимов) исеменә документтар менән сыға һәм Омск өлкәһенә күсә, унда 1946 йылға тиклем йәшәй{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=10}}.

Садуакас Ғилманиҙың шиғри мираҫының күп өлөшө 1930-сы йылдарҙа яҙылған, тағы ла бер нисә әҫәр 1940-1960-сы йылдарҙа ижад ителгән. 1946 йылдан 1966 йылға тиклем 108 мең һүҙҙән торған ғәрәп-ҡаҙаҡ күләмле һүҙлеген төҙөү менән шөғөлләнә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1943 йылда Садуакас Ғилманиҙың берҙән-бер улы Хамат Ғилманов [[Краснодар крайы]]ндағы һуғышта хәбәрһеҙ юғала. 1946 йылдан — Аҡмола мәсетендә мулла. 1949 йылда, совет хөкүмәтенең рөхсәте менән, [[Мәккә]]гә [[хаж]] ҡыла. 1952 йылда ул саҡтағы Урта Азия мосолмандары Диниә назараты вәкиле Абд әл-Ғаффар Шәмсетдинов тарафынан [[Алматы]]ға саҡырыла, унда Садуакас Ғилмани уның вариҫы итеп тәғәйенләнә. [[Иосиф Сталин]] вафат булғандан һуң мөфтөй Эшон Бабахан ибн Абдулмажидхан менән бергә уны ерләүҙә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1968 йылда яҙыусы Моҡатай Тоҡжигитов «Казахстан» нәшриәтендә «Ҡөрьән тураһында хәҡиҡәттәр» ({{lang-kk|«Құран туралы ақиқаттар»}}) исемле атеистик йүнәлештәге китап баҫтырып сығарғандан һуң, Садуакас Ғилмани беренсе булып ошо әҫәрҙе тәнҡитләй&lt;ref&gt;{{публикация|статья|заглавие=Встреча первая|ссылка=https://books.google.kz/books?hl=ru&amp;id=7f8NAQAAIAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%22%D0%92%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B0+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%8F%22|издание=Наука и религия|год=1973|номер=1}}&lt;/ref&gt; һәм «Ҡөрьән тураһында нахаҡ һәм ялғанлыҡ» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}) исеме аҫтында кире ҡағыу яҙа&lt;ref&gt;{{cite web|author=Жандосова, Д.|title=Ғалым-ұстаз Сәдуақас Ғылмани туралы естелік|url=https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|website=egemen.kz|date=2015-05-31|accessdate=2019-04-28|lang=kk|archive-date=2019-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190428123321/https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

1972 йылдың 24 апрелендә вафат булған, Кенсай зыяратында ерләнгән&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

== Ғаиләһе һәм тоҡомдары ==
Садуакас Ғилмани бер нисә тапҡыр өйләнгән. Беренсе ҡатыны — Дәмилә Ержан ҡыҙы 1927 йылда 25 йәшендә донъя ҡуйған. Икенсе ҡатыны Мәғфирә (Мапен) 1933 йылда 33 йәшендә мәрхүм була. Беренсе ҡатыны уға өс, икенсеһе ете бала тапҡан. Өсөнсө ҡатыны — Жәмилә (1894—1975). Садуакастың балалары ла йәштән үк вафат булған, тик өсәүһе генә иҫән ҡала: улы Хамат (1922 йылғы) һәм ҡыҙҙары Укижан (1923 йылғы) менән Әминә (1939 йылғы). Икенсе ҡатыны Мәғфирәнең улы Хамат{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}} [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында хәбәрһеҙ юғала, әммә атаһы уны үлгәнгә тиклем көтә һәм үҙенең әҙәби мираҫын уға васыят итә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

Беренсе ҡатыны Дәмиләнең ҡыҙы Укижан, Ғәлимйән Кәримовҡа (1999 йылда вафат булған) кейәүгә сыҡҡан, һәм ете бала тапҡан: Ғәбдүсәмәҙә, Рәйхан, Мөхәммәтғәли, Күлйән, Ғәбделәхәт, Ғәбделмәжит һәм Саул. Шулай уҡ Ғилманиҙың беренсе ҡатынынан тыуған Әминә 1963 йылда Рахман Абжакановҡа кейәүгә сыға һәм уларҙың бер улы Ғәбделуахит тыуа, әммә уларҙың никахы оҙаҡҡа бармай. 1963 йылда Әминә икенсегә Дәүлән Рәхмәт улы Есмагамбетовҡа (2009 йылда вафат булған) кейәүгә сыға, унан өс ҡыҙ бала таба: Сәғиҙә (1965 йылғы), Шырын (1969 йылғы) һәм Ғәйшә (1972 йылғы){{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}}.

== Библиографияһы ==
Ҡаҙағстандың Фәндәр академияһы ҡушыуы буйынса, Ғилмани [[Әбү Насир әл-Фараби]]ҙың хеҙмәттәрен ғәрәп теленән ҡаҙаҡ теленә туранан-тура тәржемә итеүҙә ҡатнашҡан. [[Ислам]] буйынса 42 китап авторы. 2006 йылдан [[Л.Н. Гумилёв исемендәге Евразия милли университеты]]ның «Алаш» мәҙәни һәм рухи үҫеш институты Ғилманиҙың шиғри мираҫын йыя башланы һәм 2010 йылда китап итеп нәшер итте&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

* «Клевета и ложь о Коране» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}, 1970). Ответ на антиисламскую книгу Мукатая Токжигитова «Правда о Коране».
* Арабско-казахский толковый словарь (108208 слов). Хранится в виде 27-томной рукописи и 5-томной машинной рукописи.
* Борьба казахского народа против Николая II. История руководителя восстания Шаймердена Косшыгулова ({{lang-kk|Қазақ халқының Николайға қарсы шығуы, оны бастаушы Шаймерден Қосшығұловтың тарихы}}).
* Перевод «Калилы и Димны» на казахский язык (1958).

== Хәтер ==
* Ҡаҙағстандың баш ҡалаһын [[Нур-Солтан]]дағы мәсет уның хөрмәтенә аталған ({{lang-kk|Сәдуақас қажы Ғылмани мешіті}}).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор=Ғылмани, С.|заглавие=Заманымызда болған ғұламалардың ғұмыр тарихтары|ответственный=ред. Ә. Қ. Муминов, А. Дж. Франк|издание=2|место=Алма-Ата|издательство=Дайк-Пресс|год=2015|том=1|isbn=978-601-290-072-9|ref=Ғылмани, С.}}
* {{статья|автор=Максутбек Сулеймен|заглавие=Сәдуақас Ғылмани|ссылка=http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|издательство=www.info-tses.kz|издание=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083139/http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|archivedate=2014-10-06}}

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|title=Үкіжан Садуақасқызы Ғылмани: Әкемнің қай кезде де рухы күшті болды|url=http://www.astana-akshamy.kz/ukizhan-saduaqasqyzy-ghylmani-akemning-qaj-kezde-de-ruhy-kushti-boldy/|date=2014-07-17|accessdate=2019-04-27}}

&lt;!-- [[Категория:Родившиеся в Ерейментауском районе]]
[[Категория:Умершие в Алма-Ате]]
[[Категория:Религиозные деятели Казахстана]]
[[Категория:Переводчики Казахстана]]
[[Категория:Поэты Казахстана]]
[[Категория:Религиозные деятели СССР]]
[[Категория:Персоналии:Ислам в СССР]]
[[Категория:Похороненные на Кенсайском кладбище]] --&gt;</text>
      <sha1>8u8fgx3ges9397rwrq9l9piogmyjc6l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149418</id>
      <parentid>1149411</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:08:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Ҡаҙағстан шағирҙары]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14636" xml:space="preserve">{{Ук}}
[[Файл:Ғилмани Садуакас.jpg|thumb|right|350px|]]
'''Садуакас Ғилмани (Ғилманов)''' ({{lang-kk|Сәдуақас Ғылмани}}, {{ВД-преамбула}}) — [[Ҡаҙағстан]]дың мосолман дин әһеле һәм йәмәғәт эшмәкәре, тәржемәсе һәм шағир. 1952—1972 йылдарҙа Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының Ҡаҙағстанда тулы хоҡуҡлы вәкиле (ҡазыйы) һәм Алматының баш имамы була. Бик күп хеҙмәттәр авторы.

== Биографияһы ==
Сығышы менән иштәк ({{lang-kk|естек}}) ырыуы [[башҡорттар]]ынан. Садуакас Ғилманиҙың ҡартҡартатаһы Мөхәмәтйәр Мөхтәр улы Ғәзин (Ғәзиев, 1807—1870) һәм ҡартатаһы Сәлмән Мөхәмәтйәр улы (1830—1914) указлы муллалар булып хеҙмәт иткән. Уның атаһы — Ғилман Сәлмән улы (1856—1939) ваҡ һөнәрсе булған. Атаһы [[Омск өлкәһе]] территорияһында ерләнгән, Ғилманиҙың ҡартатаһы менән ҡартҡартатаһы Кызылшилик ауылындағы зыяратта (хәҙер [[Павлодар өлкәһе]]) ерләнә{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=9}}.

Садуакас Ғилмани 1890 йылда (Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының некрологы буйынса — 1889 йылда&lt;ref&gt;{{публикация|статья|автор=Зийа’ ад-дин ибн Ишан Бабахан, Қази Назарбеков, Қази ‘Абдуллах Каланов, Йусуф-хан Шакиров, ‘Абд ал-Ғани ‘Абдуллаев|заглавие=Сакин Са‘д-и Ваққас Ғилманов [Некролог]|издание=Совет шарқи мусулманлари|год=1972|номер=2 (14)}}&lt;/ref&gt;, башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1880 йылда&lt;ref&gt;{{книга|автор=Султангалиева, А. К.|заглавие=Ислам в Казахстане: история, этничность и общество|ссылка=https://books.google.kz/books?id=XCPjAAAAMAAJ|издательство=Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан|год=1998|страницы=151|страниц=182}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Запись беседы уполномоченного Совета по делам религиозных культов при Совмине СССР по Казахской ССР Н. Сабитова с муллой Акмолинском мечети|url=http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|website=islamperspectives.org|accessdate=2019-04-27|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427072435/http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) Рәсәй империяһының Аҡмулла өлкәһе (хәҙерге Ҡаҙағстан Республикаһы Аҡмулла өлкәһе Ерментау районы) Малтабар ауылында тыуған.

Үҙенең автобиографик поэмаларында Садуакас Ғилмани 11 йәшендә әсәһенән мәхрүм ҡалыуы, ҡартатаһында [[ғәрәп теле]]н өйрәнә башлауы, һуңынан Шарыҡты йәйләүендә Байдуйсен муллаһында уҡыған һәм 14 йәшендә «бала мулла» ({{lang-kk|«бала молда»}}) тигән ҡушамат алып, Тасбаҡа һәм Умирзак ауылдарында шәкерттәргә уҡытҡаны тураһында бәйән итә. 15 йәшендә Тора ауылында Айтмағамбәт муллала уҡый, уның менән бергә «Бохарзаде» ({{lang-fa|كتاب بخار زاده}}) һәм «Төхфә» ({{lang-fa|تحفة}}) китаптарын өйрәнә. Һуңынан Туйғанкүл эргәһендәге Толенгит ауылында Аҡтамаҡ-ҡалпе мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итә. 24 йәшендә аҡһаҡалдар хуплауын алып, Аккозы ауылында балаларҙы өс йыл уҡыта&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot;&gt;{{публикация|статья|автор=Қамзабекұлы, Д.|заглавие=Садуақас Ғылмани мұрасы: Көкейкестілігі және жүйелену негізі|издание=Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы|год=2012|номер=1 (86)}}&lt;/ref&gt;.

1916 йылда Рәсәй властарына ҡаршы ихтилалда ҡатнаша, фетнәнең аяуһыҙ баҫылыуына шаһит була һәм бик күп туғандарын һәм дуҫтарын юғалта. Садуакастың бер туғаны — Мукан рус һалдаттары тарафынан атып үлтерелә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1929 йылдан совет власы яғынан эҙәрлекләүҙәргә дусар булған. Ул ҡулға алына һәм төрмәлә ултыра, унан Абдукәрим Мөсимов (Мөслимов) исеменә документтар менән сыға һәм Омск өлкәһенә күсә, унда 1946 йылға тиклем йәшәй{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=10}}.

Садуакас Ғилманиҙың шиғри мираҫының күп өлөшө 1930-сы йылдарҙа яҙылған, тағы ла бер нисә әҫәр 1940-1960-сы йылдарҙа ижад ителгән. 1946 йылдан 1966 йылға тиклем 108 мең һүҙҙән торған ғәрәп-ҡаҙаҡ күләмле һүҙлеген төҙөү менән шөғөлләнә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1943 йылда Садуакас Ғилманиҙың берҙән-бер улы Хамат Ғилманов [[Краснодар крайы]]ндағы һуғышта хәбәрһеҙ юғала. 1946 йылдан — Аҡмола мәсетендә мулла. 1949 йылда, совет хөкүмәтенең рөхсәте менән, [[Мәккә]]гә [[хаж]] ҡыла. 1952 йылда ул саҡтағы Урта Азия мосолмандары Диниә назараты вәкиле Абд әл-Ғаффар Шәмсетдинов тарафынан [[Алматы]]ға саҡырыла, унда Садуакас Ғилмани уның вариҫы итеп тәғәйенләнә. [[Иосиф Сталин]] вафат булғандан һуң мөфтөй Эшон Бабахан ибн Абдулмажидхан менән бергә уны ерләүҙә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1968 йылда яҙыусы Моҡатай Тоҡжигитов «Казахстан» нәшриәтендә «Ҡөрьән тураһында хәҡиҡәттәр» ({{lang-kk|«Құран туралы ақиқаттар»}}) исемле атеистик йүнәлештәге китап баҫтырып сығарғандан һуң, Садуакас Ғилмани беренсе булып ошо әҫәрҙе тәнҡитләй&lt;ref&gt;{{публикация|статья|заглавие=Встреча первая|ссылка=https://books.google.kz/books?hl=ru&amp;id=7f8NAQAAIAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%22%D0%92%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B0+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%8F%22|издание=Наука и религия|год=1973|номер=1}}&lt;/ref&gt; һәм «Ҡөрьән тураһында нахаҡ һәм ялғанлыҡ» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}) исеме аҫтында кире ҡағыу яҙа&lt;ref&gt;{{cite web|author=Жандосова, Д.|title=Ғалым-ұстаз Сәдуақас Ғылмани туралы естелік|url=https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|website=egemen.kz|date=2015-05-31|accessdate=2019-04-28|lang=kk|archive-date=2019-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190428123321/https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

1972 йылдың 24 апрелендә вафат булған, Кенсай зыяратында ерләнгән&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

== Ғаиләһе һәм тоҡомдары ==
Садуакас Ғилмани бер нисә тапҡыр өйләнгән. Беренсе ҡатыны — Дәмилә Ержан ҡыҙы 1927 йылда 25 йәшендә донъя ҡуйған. Икенсе ҡатыны Мәғфирә (Мапен) 1933 йылда 33 йәшендә мәрхүм була. Беренсе ҡатыны уға өс, икенсеһе ете бала тапҡан. Өсөнсө ҡатыны — Жәмилә (1894—1975). Садуакастың балалары ла йәштән үк вафат булған, тик өсәүһе генә иҫән ҡала: улы Хамат (1922 йылғы) һәм ҡыҙҙары Укижан (1923 йылғы) менән Әминә (1939 йылғы). Икенсе ҡатыны Мәғфирәнең улы Хамат{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}} [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында хәбәрһеҙ юғала, әммә атаһы уны үлгәнгә тиклем көтә һәм үҙенең әҙәби мираҫын уға васыят итә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

Беренсе ҡатыны Дәмиләнең ҡыҙы Укижан, Ғәлимйән Кәримовҡа (1999 йылда вафат булған) кейәүгә сыҡҡан, һәм ете бала тапҡан: Ғәбдүсәмәҙә, Рәйхан, Мөхәммәтғәли, Күлйән, Ғәбделәхәт, Ғәбделмәжит һәм Саул. Шулай уҡ Ғилманиҙың беренсе ҡатынынан тыуған Әминә 1963 йылда Рахман Абжакановҡа кейәүгә сыға һәм уларҙың бер улы Ғәбделуахит тыуа, әммә уларҙың никахы оҙаҡҡа бармай. 1963 йылда Әминә икенсегә Дәүлән Рәхмәт улы Есмагамбетовҡа (2009 йылда вафат булған) кейәүгә сыға, унан өс ҡыҙ бала таба: Сәғиҙә (1965 йылғы), Шырын (1969 йылғы) һәм Ғәйшә (1972 йылғы){{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}}.

== Библиографияһы ==
Ҡаҙағстандың Фәндәр академияһы ҡушыуы буйынса, Ғилмани [[Әбү Насир әл-Фараби]]ҙың хеҙмәттәрен ғәрәп теленән ҡаҙаҡ теленә туранан-тура тәржемә итеүҙә ҡатнашҡан. [[Ислам]] буйынса 42 китап авторы. 2006 йылдан [[Л.Н. Гумилёв исемендәге Евразия милли университеты]]ның «Алаш» мәҙәни һәм рухи үҫеш институты Ғилманиҙың шиғри мираҫын йыя башланы һәм 2010 йылда китап итеп нәшер итте&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

* «Клевета и ложь о Коране» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}, 1970). Ответ на антиисламскую книгу Мукатая Токжигитова «Правда о Коране».
* Арабско-казахский толковый словарь (108208 слов). Хранится в виде 27-томной рукописи и 5-томной машинной рукописи.
* Борьба казахского народа против Николая II. История руководителя восстания Шаймердена Косшыгулова ({{lang-kk|Қазақ халқының Николайға қарсы шығуы, оны бастаушы Шаймерден Қосшығұловтың тарихы}}).
* Перевод «Калилы и Димны» на казахский язык (1958).

== Хәтер ==
* Ҡаҙағстандың баш ҡалаһын [[Нур-Солтан]]дағы мәсет уның хөрмәтенә аталған ({{lang-kk|Сәдуақас қажы Ғылмани мешіті}}).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор=Ғылмани, С.|заглавие=Заманымызда болған ғұламалардың ғұмыр тарихтары|ответственный=ред. Ә. Қ. Муминов, А. Дж. Франк|издание=2|место=Алма-Ата|издательство=Дайк-Пресс|год=2015|том=1|isbn=978-601-290-072-9|ref=Ғылмани, С.}}
* {{статья|автор=Максутбек Сулеймен|заглавие=Сәдуақас Ғылмани|ссылка=http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|издательство=www.info-tses.kz|издание=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083139/http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|archivedate=2014-10-06}}

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|title=Үкіжан Садуақасқызы Ғылмани: Әкемнің қай кезде де рухы күшті болды|url=http://www.astana-akshamy.kz/ukizhan-saduaqasqyzy-ghylmani-akemning-qaj-kezde-de-ruhy-kushti-boldy/|date=2014-07-17|accessdate=2019-04-27}}

&lt;!-- [[Категория:Родившиеся в Ерейментауском районе]]
[[Категория:Умершие в Алма-Ате]]
[[Категория:Религиозные деятели Казахстана]]
[[Категория:Переводчики Казахстана]]
[[Категория:Поэты Казахстана]]
[[Категория:Религиозные деятели СССР]]
[[Категория:Персоналии:Ислам в СССР]]
[[Категория:Похороненные на Кенсайском кладбище]] --&gt;

[[Категория:Ҡаҙағстан шағирҙары]]</text>
      <sha1>k2ukvvucdvs5868fuatgvqv089uzqw1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149419</id>
      <parentid>1149418</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:09:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Ҡаҙағстан дин әһелдәре]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14702" xml:space="preserve">{{Ук}}
[[Файл:Ғилмани Садуакас.jpg|thumb|right|350px|]]
'''Садуакас Ғилмани (Ғилманов)''' ({{lang-kk|Сәдуақас Ғылмани}}, {{ВД-преамбула}}) — [[Ҡаҙағстан]]дың мосолман дин әһеле һәм йәмәғәт эшмәкәре, тәржемәсе һәм шағир. 1952—1972 йылдарҙа Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының Ҡаҙағстанда тулы хоҡуҡлы вәкиле (ҡазыйы) һәм Алматының баш имамы була. Бик күп хеҙмәттәр авторы.

== Биографияһы ==
Сығышы менән иштәк ({{lang-kk|естек}}) ырыуы [[башҡорттар]]ынан. Садуакас Ғилманиҙың ҡартҡартатаһы Мөхәмәтйәр Мөхтәр улы Ғәзин (Ғәзиев, 1807—1870) һәм ҡартатаһы Сәлмән Мөхәмәтйәр улы (1830—1914) указлы муллалар булып хеҙмәт иткән. Уның атаһы — Ғилман Сәлмән улы (1856—1939) ваҡ һөнәрсе булған. Атаһы [[Омск өлкәһе]] территорияһында ерләнгән, Ғилманиҙың ҡартатаһы менән ҡартҡартатаһы Кызылшилик ауылындағы зыяратта (хәҙер [[Павлодар өлкәһе]]) ерләнә{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=9}}.

Садуакас Ғилмани 1890 йылда (Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының некрологы буйынса — 1889 йылда&lt;ref&gt;{{публикация|статья|автор=Зийа’ ад-дин ибн Ишан Бабахан, Қази Назарбеков, Қази ‘Абдуллах Каланов, Йусуф-хан Шакиров, ‘Абд ал-Ғани ‘Абдуллаев|заглавие=Сакин Са‘д-и Ваққас Ғилманов [Некролог]|издание=Совет шарқи мусулманлари|год=1972|номер=2 (14)}}&lt;/ref&gt;, башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1880 йылда&lt;ref&gt;{{книга|автор=Султангалиева, А. К.|заглавие=Ислам в Казахстане: история, этничность и общество|ссылка=https://books.google.kz/books?id=XCPjAAAAMAAJ|издательство=Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан|год=1998|страницы=151|страниц=182}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Запись беседы уполномоченного Совета по делам религиозных культов при Совмине СССР по Казахской ССР Н. Сабитова с муллой Акмолинском мечети|url=http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|website=islamperspectives.org|accessdate=2019-04-27|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427072435/http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) Рәсәй империяһының Аҡмулла өлкәһе (хәҙерге Ҡаҙағстан Республикаһы Аҡмулла өлкәһе Ерментау районы) Малтабар ауылында тыуған.

Үҙенең автобиографик поэмаларында Садуакас Ғилмани 11 йәшендә әсәһенән мәхрүм ҡалыуы, ҡартатаһында [[ғәрәп теле]]н өйрәнә башлауы, һуңынан Шарыҡты йәйләүендә Байдуйсен муллаһында уҡыған һәм 14 йәшендә «бала мулла» ({{lang-kk|«бала молда»}}) тигән ҡушамат алып, Тасбаҡа һәм Умирзак ауылдарында шәкерттәргә уҡытҡаны тураһында бәйән итә. 15 йәшендә Тора ауылында Айтмағамбәт муллала уҡый, уның менән бергә «Бохарзаде» ({{lang-fa|كتاب بخار زاده}}) һәм «Төхфә» ({{lang-fa|تحفة}}) китаптарын өйрәнә. Һуңынан Туйғанкүл эргәһендәге Толенгит ауылында Аҡтамаҡ-ҡалпе мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итә. 24 йәшендә аҡһаҡалдар хуплауын алып, Аккозы ауылында балаларҙы өс йыл уҡыта&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot;&gt;{{публикация|статья|автор=Қамзабекұлы, Д.|заглавие=Садуақас Ғылмани мұрасы: Көкейкестілігі және жүйелену негізі|издание=Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы|год=2012|номер=1 (86)}}&lt;/ref&gt;.

1916 йылда Рәсәй властарына ҡаршы ихтилалда ҡатнаша, фетнәнең аяуһыҙ баҫылыуына шаһит була һәм бик күп туғандарын һәм дуҫтарын юғалта. Садуакастың бер туғаны — Мукан рус һалдаттары тарафынан атып үлтерелә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1929 йылдан совет власы яғынан эҙәрлекләүҙәргә дусар булған. Ул ҡулға алына һәм төрмәлә ултыра, унан Абдукәрим Мөсимов (Мөслимов) исеменә документтар менән сыға һәм Омск өлкәһенә күсә, унда 1946 йылға тиклем йәшәй{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=10}}.

Садуакас Ғилманиҙың шиғри мираҫының күп өлөшө 1930-сы йылдарҙа яҙылған, тағы ла бер нисә әҫәр 1940-1960-сы йылдарҙа ижад ителгән. 1946 йылдан 1966 йылға тиклем 108 мең һүҙҙән торған ғәрәп-ҡаҙаҡ күләмле һүҙлеген төҙөү менән шөғөлләнә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1943 йылда Садуакас Ғилманиҙың берҙән-бер улы Хамат Ғилманов [[Краснодар крайы]]ндағы һуғышта хәбәрһеҙ юғала. 1946 йылдан — Аҡмола мәсетендә мулла. 1949 йылда, совет хөкүмәтенең рөхсәте менән, [[Мәккә]]гә [[хаж]] ҡыла. 1952 йылда ул саҡтағы Урта Азия мосолмандары Диниә назараты вәкиле Абд әл-Ғаффар Шәмсетдинов тарафынан [[Алматы]]ға саҡырыла, унда Садуакас Ғилмани уның вариҫы итеп тәғәйенләнә. [[Иосиф Сталин]] вафат булғандан һуң мөфтөй Эшон Бабахан ибн Абдулмажидхан менән бергә уны ерләүҙә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1968 йылда яҙыусы Моҡатай Тоҡжигитов «Казахстан» нәшриәтендә «Ҡөрьән тураһында хәҡиҡәттәр» ({{lang-kk|«Құран туралы ақиқаттар»}}) исемле атеистик йүнәлештәге китап баҫтырып сығарғандан һуң, Садуакас Ғилмани беренсе булып ошо әҫәрҙе тәнҡитләй&lt;ref&gt;{{публикация|статья|заглавие=Встреча первая|ссылка=https://books.google.kz/books?hl=ru&amp;id=7f8NAQAAIAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%22%D0%92%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B0+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%8F%22|издание=Наука и религия|год=1973|номер=1}}&lt;/ref&gt; һәм «Ҡөрьән тураһында нахаҡ һәм ялғанлыҡ» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}) исеме аҫтында кире ҡағыу яҙа&lt;ref&gt;{{cite web|author=Жандосова, Д.|title=Ғалым-ұстаз Сәдуақас Ғылмани туралы естелік|url=https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|website=egemen.kz|date=2015-05-31|accessdate=2019-04-28|lang=kk|archive-date=2019-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190428123321/https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

1972 йылдың 24 апрелендә вафат булған, Кенсай зыяратында ерләнгән&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

== Ғаиләһе һәм тоҡомдары ==
Садуакас Ғилмани бер нисә тапҡыр өйләнгән. Беренсе ҡатыны — Дәмилә Ержан ҡыҙы 1927 йылда 25 йәшендә донъя ҡуйған. Икенсе ҡатыны Мәғфирә (Мапен) 1933 йылда 33 йәшендә мәрхүм була. Беренсе ҡатыны уға өс, икенсеһе ете бала тапҡан. Өсөнсө ҡатыны — Жәмилә (1894—1975). Садуакастың балалары ла йәштән үк вафат булған, тик өсәүһе генә иҫән ҡала: улы Хамат (1922 йылғы) һәм ҡыҙҙары Укижан (1923 йылғы) менән Әминә (1939 йылғы). Икенсе ҡатыны Мәғфирәнең улы Хамат{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}} [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында хәбәрһеҙ юғала, әммә атаһы уны үлгәнгә тиклем көтә һәм үҙенең әҙәби мираҫын уға васыят итә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

Беренсе ҡатыны Дәмиләнең ҡыҙы Укижан, Ғәлимйән Кәримовҡа (1999 йылда вафат булған) кейәүгә сыҡҡан, һәм ете бала тапҡан: Ғәбдүсәмәҙә, Рәйхан, Мөхәммәтғәли, Күлйән, Ғәбделәхәт, Ғәбделмәжит һәм Саул. Шулай уҡ Ғилманиҙың беренсе ҡатынынан тыуған Әминә 1963 йылда Рахман Абжакановҡа кейәүгә сыға һәм уларҙың бер улы Ғәбделуахит тыуа, әммә уларҙың никахы оҙаҡҡа бармай. 1963 йылда Әминә икенсегә Дәүлән Рәхмәт улы Есмагамбетовҡа (2009 йылда вафат булған) кейәүгә сыға, унан өс ҡыҙ бала таба: Сәғиҙә (1965 йылғы), Шырын (1969 йылғы) һәм Ғәйшә (1972 йылғы){{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}}.

== Библиографияһы ==
Ҡаҙағстандың Фәндәр академияһы ҡушыуы буйынса, Ғилмани [[Әбү Насир әл-Фараби]]ҙың хеҙмәттәрен ғәрәп теленән ҡаҙаҡ теленә туранан-тура тәржемә итеүҙә ҡатнашҡан. [[Ислам]] буйынса 42 китап авторы. 2006 йылдан [[Л.Н. Гумилёв исемендәге Евразия милли университеты]]ның «Алаш» мәҙәни һәм рухи үҫеш институты Ғилманиҙың шиғри мираҫын йыя башланы һәм 2010 йылда китап итеп нәшер итте&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

* «Клевета и ложь о Коране» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}, 1970). Ответ на антиисламскую книгу Мукатая Токжигитова «Правда о Коране».
* Арабско-казахский толковый словарь (108208 слов). Хранится в виде 27-томной рукописи и 5-томной машинной рукописи.
* Борьба казахского народа против Николая II. История руководителя восстания Шаймердена Косшыгулова ({{lang-kk|Қазақ халқының Николайға қарсы шығуы, оны бастаушы Шаймерден Қосшығұловтың тарихы}}).
* Перевод «Калилы и Димны» на казахский язык (1958).

== Хәтер ==
* Ҡаҙағстандың баш ҡалаһын [[Нур-Солтан]]дағы мәсет уның хөрмәтенә аталған ({{lang-kk|Сәдуақас қажы Ғылмани мешіті}}).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор=Ғылмани, С.|заглавие=Заманымызда болған ғұламалардың ғұмыр тарихтары|ответственный=ред. Ә. Қ. Муминов, А. Дж. Франк|издание=2|место=Алма-Ата|издательство=Дайк-Пресс|год=2015|том=1|isbn=978-601-290-072-9|ref=Ғылмани, С.}}
* {{статья|автор=Максутбек Сулеймен|заглавие=Сәдуақас Ғылмани|ссылка=http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|издательство=www.info-tses.kz|издание=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083139/http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|archivedate=2014-10-06}}

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|title=Үкіжан Садуақасқызы Ғылмани: Әкемнің қай кезде де рухы күшті болды|url=http://www.astana-akshamy.kz/ukizhan-saduaqasqyzy-ghylmani-akemning-qaj-kezde-de-ruhy-kushti-boldy/|date=2014-07-17|accessdate=2019-04-27}}

&lt;!-- [[Категория:Родившиеся в Ерейментауском районе]]
[[Категория:Умершие в Алма-Ате]]
[[Категория:Религиозные деятели Казахстана]]
[[Категория:Переводчики Казахстана]]
[[Категория:Поэты Казахстана]]
[[Категория:Религиозные деятели СССР]]
[[Категория:Персоналии:Ислам в СССР]]
[[Категория:Похороненные на Кенсайском кладбище]] --&gt;

[[Категория:Ҡаҙағстан шағирҙары]]
[[Категория:Ҡаҙағстан дин әһелдәре]]</text>
      <sha1>q881oazmweosuso18wjcaln7m4307cn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149423</id>
      <parentid>1149419</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:15:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Алфавит буйынса тәржемәселәр]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14780" xml:space="preserve">{{Ук}}
[[Файл:Ғилмани Садуакас.jpg|thumb|right|350px|]]
'''Садуакас Ғилмани (Ғилманов)''' ({{lang-kk|Сәдуақас Ғылмани}}, {{ВД-преамбула}}) — [[Ҡаҙағстан]]дың мосолман дин әһеле һәм йәмәғәт эшмәкәре, тәржемәсе һәм шағир. 1952—1972 йылдарҙа Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының Ҡаҙағстанда тулы хоҡуҡлы вәкиле (ҡазыйы) һәм Алматының баш имамы була. Бик күп хеҙмәттәр авторы.

== Биографияһы ==
Сығышы менән иштәк ({{lang-kk|естек}}) ырыуы [[башҡорттар]]ынан. Садуакас Ғилманиҙың ҡартҡартатаһы Мөхәмәтйәр Мөхтәр улы Ғәзин (Ғәзиев, 1807—1870) һәм ҡартатаһы Сәлмән Мөхәмәтйәр улы (1830—1914) указлы муллалар булып хеҙмәт иткән. Уның атаһы — Ғилман Сәлмән улы (1856—1939) ваҡ һөнәрсе булған. Атаһы [[Омск өлкәһе]] территорияһында ерләнгән, Ғилманиҙың ҡартатаһы менән ҡартҡартатаһы Кызылшилик ауылындағы зыяратта (хәҙер [[Павлодар өлкәһе]]) ерләнә{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=9}}.

Садуакас Ғилмани 1890 йылда (Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының некрологы буйынса — 1889 йылда&lt;ref&gt;{{публикация|статья|автор=Зийа’ ад-дин ибн Ишан Бабахан, Қази Назарбеков, Қази ‘Абдуллах Каланов, Йусуф-хан Шакиров, ‘Абд ал-Ғани ‘Абдуллаев|заглавие=Сакин Са‘д-и Ваққас Ғилманов [Некролог]|издание=Совет шарқи мусулманлари|год=1972|номер=2 (14)}}&lt;/ref&gt;, башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1880 йылда&lt;ref&gt;{{книга|автор=Султангалиева, А. К.|заглавие=Ислам в Казахстане: история, этничность и общество|ссылка=https://books.google.kz/books?id=XCPjAAAAMAAJ|издательство=Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан|год=1998|страницы=151|страниц=182}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Запись беседы уполномоченного Совета по делам религиозных культов при Совмине СССР по Казахской ССР Н. Сабитова с муллой Акмолинском мечети|url=http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|website=islamperspectives.org|accessdate=2019-04-27|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427072435/http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) Рәсәй империяһының Аҡмулла өлкәһе (хәҙерге Ҡаҙағстан Республикаһы Аҡмулла өлкәһе Ерментау районы) Малтабар ауылында тыуған.

Үҙенең автобиографик поэмаларында Садуакас Ғилмани 11 йәшендә әсәһенән мәхрүм ҡалыуы, ҡартатаһында [[ғәрәп теле]]н өйрәнә башлауы, һуңынан Шарыҡты йәйләүендә Байдуйсен муллаһында уҡыған һәм 14 йәшендә «бала мулла» ({{lang-kk|«бала молда»}}) тигән ҡушамат алып, Тасбаҡа һәм Умирзак ауылдарында шәкерттәргә уҡытҡаны тураһында бәйән итә. 15 йәшендә Тора ауылында Айтмағамбәт муллала уҡый, уның менән бергә «Бохарзаде» ({{lang-fa|كتاب بخار زاده}}) һәм «Төхфә» ({{lang-fa|تحفة}}) китаптарын өйрәнә. Һуңынан Туйғанкүл эргәһендәге Толенгит ауылында Аҡтамаҡ-ҡалпе мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итә. 24 йәшендә аҡһаҡалдар хуплауын алып, Аккозы ауылында балаларҙы өс йыл уҡыта&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot;&gt;{{публикация|статья|автор=Қамзабекұлы, Д.|заглавие=Садуақас Ғылмани мұрасы: Көкейкестілігі және жүйелену негізі|издание=Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы|год=2012|номер=1 (86)}}&lt;/ref&gt;.

1916 йылда Рәсәй властарына ҡаршы ихтилалда ҡатнаша, фетнәнең аяуһыҙ баҫылыуына шаһит була һәм бик күп туғандарын һәм дуҫтарын юғалта. Садуакастың бер туғаны — Мукан рус һалдаттары тарафынан атып үлтерелә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1929 йылдан совет власы яғынан эҙәрлекләүҙәргә дусар булған. Ул ҡулға алына һәм төрмәлә ултыра, унан Абдукәрим Мөсимов (Мөслимов) исеменә документтар менән сыға һәм Омск өлкәһенә күсә, унда 1946 йылға тиклем йәшәй{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=10}}.

Садуакас Ғилманиҙың шиғри мираҫының күп өлөшө 1930-сы йылдарҙа яҙылған, тағы ла бер нисә әҫәр 1940-1960-сы йылдарҙа ижад ителгән. 1946 йылдан 1966 йылға тиклем 108 мең һүҙҙән торған ғәрәп-ҡаҙаҡ күләмле һүҙлеген төҙөү менән шөғөлләнә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1943 йылда Садуакас Ғилманиҙың берҙән-бер улы Хамат Ғилманов [[Краснодар крайы]]ндағы һуғышта хәбәрһеҙ юғала. 1946 йылдан — Аҡмола мәсетендә мулла. 1949 йылда, совет хөкүмәтенең рөхсәте менән, [[Мәккә]]гә [[хаж]] ҡыла. 1952 йылда ул саҡтағы Урта Азия мосолмандары Диниә назараты вәкиле Абд әл-Ғаффар Шәмсетдинов тарафынан [[Алматы]]ға саҡырыла, унда Садуакас Ғилмани уның вариҫы итеп тәғәйенләнә. [[Иосиф Сталин]] вафат булғандан һуң мөфтөй Эшон Бабахан ибн Абдулмажидхан менән бергә уны ерләүҙә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1968 йылда яҙыусы Моҡатай Тоҡжигитов «Казахстан» нәшриәтендә «Ҡөрьән тураһында хәҡиҡәттәр» ({{lang-kk|«Құран туралы ақиқаттар»}}) исемле атеистик йүнәлештәге китап баҫтырып сығарғандан һуң, Садуакас Ғилмани беренсе булып ошо әҫәрҙе тәнҡитләй&lt;ref&gt;{{публикация|статья|заглавие=Встреча первая|ссылка=https://books.google.kz/books?hl=ru&amp;id=7f8NAQAAIAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%22%D0%92%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B0+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%8F%22|издание=Наука и религия|год=1973|номер=1}}&lt;/ref&gt; һәм «Ҡөрьән тураһында нахаҡ һәм ялғанлыҡ» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}) исеме аҫтында кире ҡағыу яҙа&lt;ref&gt;{{cite web|author=Жандосова, Д.|title=Ғалым-ұстаз Сәдуақас Ғылмани туралы естелік|url=https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|website=egemen.kz|date=2015-05-31|accessdate=2019-04-28|lang=kk|archive-date=2019-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190428123321/https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

1972 йылдың 24 апрелендә вафат булған, Кенсай зыяратында ерләнгән&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

== Ғаиләһе һәм тоҡомдары ==
Садуакас Ғилмани бер нисә тапҡыр өйләнгән. Беренсе ҡатыны — Дәмилә Ержан ҡыҙы 1927 йылда 25 йәшендә донъя ҡуйған. Икенсе ҡатыны Мәғфирә (Мапен) 1933 йылда 33 йәшендә мәрхүм була. Беренсе ҡатыны уға өс, икенсеһе ете бала тапҡан. Өсөнсө ҡатыны — Жәмилә (1894—1975). Садуакастың балалары ла йәштән үк вафат булған, тик өсәүһе генә иҫән ҡала: улы Хамат (1922 йылғы) һәм ҡыҙҙары Укижан (1923 йылғы) менән Әминә (1939 йылғы). Икенсе ҡатыны Мәғфирәнең улы Хамат{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}} [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында хәбәрһеҙ юғала, әммә атаһы уны үлгәнгә тиклем көтә һәм үҙенең әҙәби мираҫын уға васыят итә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

Беренсе ҡатыны Дәмиләнең ҡыҙы Укижан, Ғәлимйән Кәримовҡа (1999 йылда вафат булған) кейәүгә сыҡҡан, һәм ете бала тапҡан: Ғәбдүсәмәҙә, Рәйхан, Мөхәммәтғәли, Күлйән, Ғәбделәхәт, Ғәбделмәжит һәм Саул. Шулай уҡ Ғилманиҙың беренсе ҡатынынан тыуған Әминә 1963 йылда Рахман Абжакановҡа кейәүгә сыға һәм уларҙың бер улы Ғәбделуахит тыуа, әммә уларҙың никахы оҙаҡҡа бармай. 1963 йылда Әминә икенсегә Дәүлән Рәхмәт улы Есмагамбетовҡа (2009 йылда вафат булған) кейәүгә сыға, унан өс ҡыҙ бала таба: Сәғиҙә (1965 йылғы), Шырын (1969 йылғы) һәм Ғәйшә (1972 йылғы){{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}}.

== Библиографияһы ==
Ҡаҙағстандың Фәндәр академияһы ҡушыуы буйынса, Ғилмани [[Әбү Насир әл-Фараби]]ҙың хеҙмәттәрен ғәрәп теленән ҡаҙаҡ теленә туранан-тура тәржемә итеүҙә ҡатнашҡан. [[Ислам]] буйынса 42 китап авторы. 2006 йылдан [[Л.Н. Гумилёв исемендәге Евразия милли университеты]]ның «Алаш» мәҙәни һәм рухи үҫеш институты Ғилманиҙың шиғри мираҫын йыя башланы һәм 2010 йылда китап итеп нәшер итте&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

* «Клевета и ложь о Коране» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}, 1970). Ответ на антиисламскую книгу Мукатая Токжигитова «Правда о Коране».
* Арабско-казахский толковый словарь (108208 слов). Хранится в виде 27-томной рукописи и 5-томной машинной рукописи.
* Борьба казахского народа против Николая II. История руководителя восстания Шаймердена Косшыгулова ({{lang-kk|Қазақ халқының Николайға қарсы шығуы, оны бастаушы Шаймерден Қосшығұловтың тарихы}}).
* Перевод «Калилы и Димны» на казахский язык (1958).

== Хәтер ==
* Ҡаҙағстандың баш ҡалаһын [[Нур-Солтан]]дағы мәсет уның хөрмәтенә аталған ({{lang-kk|Сәдуақас қажы Ғылмани мешіті}}).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор=Ғылмани, С.|заглавие=Заманымызда болған ғұламалардың ғұмыр тарихтары|ответственный=ред. Ә. Қ. Муминов, А. Дж. Франк|издание=2|место=Алма-Ата|издательство=Дайк-Пресс|год=2015|том=1|isbn=978-601-290-072-9|ref=Ғылмани, С.}}
* {{статья|автор=Максутбек Сулеймен|заглавие=Сәдуақас Ғылмани|ссылка=http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|издательство=www.info-tses.kz|издание=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083139/http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|archivedate=2014-10-06}}

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|title=Үкіжан Садуақасқызы Ғылмани: Әкемнің қай кезде де рухы күшті болды|url=http://www.astana-akshamy.kz/ukizhan-saduaqasqyzy-ghylmani-akemning-qaj-kezde-de-ruhy-kushti-boldy/|date=2014-07-17|accessdate=2019-04-27}}

&lt;!-- [[Категория:Родившиеся в Ерейментауском районе]]
[[Категория:Умершие в Алма-Ате]]
[[Категория:Религиозные деятели Казахстана]]
[[Категория:Переводчики Казахстана]]
[[Категория:Поэты Казахстана]]
[[Категория:Религиозные деятели СССР]]
[[Категория:Персоналии:Ислам в СССР]]
[[Категория:Похороненные на Кенсайском кладбище]] --&gt;

[[Категория:Ҡаҙағстан шағирҙары]]
[[Категория:Ҡаҙағстан дин әһелдәре]]
[[Категория:Алфавит буйынса тәржемәселәр]]</text>
      <sha1>9kriloz06cmfenqxvaatnmhzukkwtxt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149424</id>
      <parentid>1149423</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:15:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Алфавит буйынса дин белгестәре]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14861" xml:space="preserve">{{Ук}}
[[Файл:Ғилмани Садуакас.jpg|thumb|right|350px|]]
'''Садуакас Ғилмани (Ғилманов)''' ({{lang-kk|Сәдуақас Ғылмани}}, {{ВД-преамбула}}) — [[Ҡаҙағстан]]дың мосолман дин әһеле һәм йәмәғәт эшмәкәре, тәржемәсе һәм шағир. 1952—1972 йылдарҙа Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының Ҡаҙағстанда тулы хоҡуҡлы вәкиле (ҡазыйы) һәм Алматының баш имамы була. Бик күп хеҙмәттәр авторы.

== Биографияһы ==
Сығышы менән иштәк ({{lang-kk|естек}}) ырыуы [[башҡорттар]]ынан. Садуакас Ғилманиҙың ҡартҡартатаһы Мөхәмәтйәр Мөхтәр улы Ғәзин (Ғәзиев, 1807—1870) һәм ҡартатаһы Сәлмән Мөхәмәтйәр улы (1830—1914) указлы муллалар булып хеҙмәт иткән. Уның атаһы — Ғилман Сәлмән улы (1856—1939) ваҡ һөнәрсе булған. Атаһы [[Омск өлкәһе]] территорияһында ерләнгән, Ғилманиҙың ҡартатаһы менән ҡартҡартатаһы Кызылшилик ауылындағы зыяратта (хәҙер [[Павлодар өлкәһе]]) ерләнә{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=9}}.

Садуакас Ғилмани 1890 йылда (Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының некрологы буйынса — 1889 йылда&lt;ref&gt;{{публикация|статья|автор=Зийа’ ад-дин ибн Ишан Бабахан, Қази Назарбеков, Қази ‘Абдуллах Каланов, Йусуф-хан Шакиров, ‘Абд ал-Ғани ‘Абдуллаев|заглавие=Сакин Са‘д-и Ваққас Ғилманов [Некролог]|издание=Совет шарқи мусулманлари|год=1972|номер=2 (14)}}&lt;/ref&gt;, башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1880 йылда&lt;ref&gt;{{книга|автор=Султангалиева, А. К.|заглавие=Ислам в Казахстане: история, этничность и общество|ссылка=https://books.google.kz/books?id=XCPjAAAAMAAJ|издательство=Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан|год=1998|страницы=151|страниц=182}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Запись беседы уполномоченного Совета по делам религиозных культов при Совмине СССР по Казахской ССР Н. Сабитова с муллой Акмолинском мечети|url=http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|website=islamperspectives.org|accessdate=2019-04-27|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427072435/http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) Рәсәй империяһының Аҡмулла өлкәһе (хәҙерге Ҡаҙағстан Республикаһы Аҡмулла өлкәһе Ерментау районы) Малтабар ауылында тыуған.

Үҙенең автобиографик поэмаларында Садуакас Ғилмани 11 йәшендә әсәһенән мәхрүм ҡалыуы, ҡартатаһында [[ғәрәп теле]]н өйрәнә башлауы, һуңынан Шарыҡты йәйләүендә Байдуйсен муллаһында уҡыған һәм 14 йәшендә «бала мулла» ({{lang-kk|«бала молда»}}) тигән ҡушамат алып, Тасбаҡа һәм Умирзак ауылдарында шәкерттәргә уҡытҡаны тураһында бәйән итә. 15 йәшендә Тора ауылында Айтмағамбәт муллала уҡый, уның менән бергә «Бохарзаде» ({{lang-fa|كتاب بخار زاده}}) һәм «Төхфә» ({{lang-fa|تحفة}}) китаптарын өйрәнә. Һуңынан Туйғанкүл эргәһендәге Толенгит ауылында Аҡтамаҡ-ҡалпе мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итә. 24 йәшендә аҡһаҡалдар хуплауын алып, Аккозы ауылында балаларҙы өс йыл уҡыта&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot;&gt;{{публикация|статья|автор=Қамзабекұлы, Д.|заглавие=Садуақас Ғылмани мұрасы: Көкейкестілігі және жүйелену негізі|издание=Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы|год=2012|номер=1 (86)}}&lt;/ref&gt;.

1916 йылда Рәсәй властарына ҡаршы ихтилалда ҡатнаша, фетнәнең аяуһыҙ баҫылыуына шаһит була һәм бик күп туғандарын һәм дуҫтарын юғалта. Садуакастың бер туғаны — Мукан рус һалдаттары тарафынан атып үлтерелә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1929 йылдан совет власы яғынан эҙәрлекләүҙәргә дусар булған. Ул ҡулға алына һәм төрмәлә ултыра, унан Абдукәрим Мөсимов (Мөслимов) исеменә документтар менән сыға һәм Омск өлкәһенә күсә, унда 1946 йылға тиклем йәшәй{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=10}}.

Садуакас Ғилманиҙың шиғри мираҫының күп өлөшө 1930-сы йылдарҙа яҙылған, тағы ла бер нисә әҫәр 1940-1960-сы йылдарҙа ижад ителгән. 1946 йылдан 1966 йылға тиклем 108 мең һүҙҙән торған ғәрәп-ҡаҙаҡ күләмле һүҙлеген төҙөү менән шөғөлләнә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1943 йылда Садуакас Ғилманиҙың берҙән-бер улы Хамат Ғилманов [[Краснодар крайы]]ндағы һуғышта хәбәрһеҙ юғала. 1946 йылдан — Аҡмола мәсетендә мулла. 1949 йылда, совет хөкүмәтенең рөхсәте менән, [[Мәккә]]гә [[хаж]] ҡыла. 1952 йылда ул саҡтағы Урта Азия мосолмандары Диниә назараты вәкиле Абд әл-Ғаффар Шәмсетдинов тарафынан [[Алматы]]ға саҡырыла, унда Садуакас Ғилмани уның вариҫы итеп тәғәйенләнә. [[Иосиф Сталин]] вафат булғандан һуң мөфтөй Эшон Бабахан ибн Абдулмажидхан менән бергә уны ерләүҙә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1968 йылда яҙыусы Моҡатай Тоҡжигитов «Казахстан» нәшриәтендә «Ҡөрьән тураһында хәҡиҡәттәр» ({{lang-kk|«Құран туралы ақиқаттар»}}) исемле атеистик йүнәлештәге китап баҫтырып сығарғандан һуң, Садуакас Ғилмани беренсе булып ошо әҫәрҙе тәнҡитләй&lt;ref&gt;{{публикация|статья|заглавие=Встреча первая|ссылка=https://books.google.kz/books?hl=ru&amp;id=7f8NAQAAIAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%22%D0%92%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B0+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%8F%22|издание=Наука и религия|год=1973|номер=1}}&lt;/ref&gt; һәм «Ҡөрьән тураһында нахаҡ һәм ялғанлыҡ» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}) исеме аҫтында кире ҡағыу яҙа&lt;ref&gt;{{cite web|author=Жандосова, Д.|title=Ғалым-ұстаз Сәдуақас Ғылмани туралы естелік|url=https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|website=egemen.kz|date=2015-05-31|accessdate=2019-04-28|lang=kk|archive-date=2019-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190428123321/https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

1972 йылдың 24 апрелендә вафат булған, Кенсай зыяратында ерләнгән&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

== Ғаиләһе һәм тоҡомдары ==
Садуакас Ғилмани бер нисә тапҡыр өйләнгән. Беренсе ҡатыны — Дәмилә Ержан ҡыҙы 1927 йылда 25 йәшендә донъя ҡуйған. Икенсе ҡатыны Мәғфирә (Мапен) 1933 йылда 33 йәшендә мәрхүм була. Беренсе ҡатыны уға өс, икенсеһе ете бала тапҡан. Өсөнсө ҡатыны — Жәмилә (1894—1975). Садуакастың балалары ла йәштән үк вафат булған, тик өсәүһе генә иҫән ҡала: улы Хамат (1922 йылғы) һәм ҡыҙҙары Укижан (1923 йылғы) менән Әминә (1939 йылғы). Икенсе ҡатыны Мәғфирәнең улы Хамат{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}} [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында хәбәрһеҙ юғала, әммә атаһы уны үлгәнгә тиклем көтә һәм үҙенең әҙәби мираҫын уға васыят итә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

Беренсе ҡатыны Дәмиләнең ҡыҙы Укижан, Ғәлимйән Кәримовҡа (1999 йылда вафат булған) кейәүгә сыҡҡан, һәм ете бала тапҡан: Ғәбдүсәмәҙә, Рәйхан, Мөхәммәтғәли, Күлйән, Ғәбделәхәт, Ғәбделмәжит һәм Саул. Шулай уҡ Ғилманиҙың беренсе ҡатынынан тыуған Әминә 1963 йылда Рахман Абжакановҡа кейәүгә сыға һәм уларҙың бер улы Ғәбделуахит тыуа, әммә уларҙың никахы оҙаҡҡа бармай. 1963 йылда Әминә икенсегә Дәүлән Рәхмәт улы Есмагамбетовҡа (2009 йылда вафат булған) кейәүгә сыға, унан өс ҡыҙ бала таба: Сәғиҙә (1965 йылғы), Шырын (1969 йылғы) һәм Ғәйшә (1972 йылғы){{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}}.

== Библиографияһы ==
Ҡаҙағстандың Фәндәр академияһы ҡушыуы буйынса, Ғилмани [[Әбү Насир әл-Фараби]]ҙың хеҙмәттәрен ғәрәп теленән ҡаҙаҡ теленә туранан-тура тәржемә итеүҙә ҡатнашҡан. [[Ислам]] буйынса 42 китап авторы. 2006 йылдан [[Л.Н. Гумилёв исемендәге Евразия милли университеты]]ның «Алаш» мәҙәни һәм рухи үҫеш институты Ғилманиҙың шиғри мираҫын йыя башланы һәм 2010 йылда китап итеп нәшер итте&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

* «Клевета и ложь о Коране» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}, 1970). Ответ на антиисламскую книгу Мукатая Токжигитова «Правда о Коране».
* Арабско-казахский толковый словарь (108208 слов). Хранится в виде 27-томной рукописи и 5-томной машинной рукописи.
* Борьба казахского народа против Николая II. История руководителя восстания Шаймердена Косшыгулова ({{lang-kk|Қазақ халқының Николайға қарсы шығуы, оны бастаушы Шаймерден Қосшығұловтың тарихы}}).
* Перевод «Калилы и Димны» на казахский язык (1958).

== Хәтер ==
* Ҡаҙағстандың баш ҡалаһын [[Нур-Солтан]]дағы мәсет уның хөрмәтенә аталған ({{lang-kk|Сәдуақас қажы Ғылмани мешіті}}).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор=Ғылмани, С.|заглавие=Заманымызда болған ғұламалардың ғұмыр тарихтары|ответственный=ред. Ә. Қ. Муминов, А. Дж. Франк|издание=2|место=Алма-Ата|издательство=Дайк-Пресс|год=2015|том=1|isbn=978-601-290-072-9|ref=Ғылмани, С.}}
* {{статья|автор=Максутбек Сулеймен|заглавие=Сәдуақас Ғылмани|ссылка=http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|издательство=www.info-tses.kz|издание=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083139/http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|archivedate=2014-10-06}}

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|title=Үкіжан Садуақасқызы Ғылмани: Әкемнің қай кезде де рухы күшті болды|url=http://www.astana-akshamy.kz/ukizhan-saduaqasqyzy-ghylmani-akemning-qaj-kezde-de-ruhy-kushti-boldy/|date=2014-07-17|accessdate=2019-04-27}}

&lt;!-- [[Категория:Родившиеся в Ерейментауском районе]]
[[Категория:Умершие в Алма-Ате]]
[[Категория:Религиозные деятели Казахстана]]
[[Категория:Переводчики Казахстана]]
[[Категория:Поэты Казахстана]]
[[Категория:Религиозные деятели СССР]]
[[Категория:Персоналии:Ислам в СССР]]
[[Категория:Похороненные на Кенсайском кладбище]] --&gt;

[[Категория:Ҡаҙағстан шағирҙары]]
[[Категория:Ҡаҙағстан дин әһелдәре]]
[[Категория:Алфавит буйынса тәржемәселәр]]
[[Категория:Алфавит буйынса дин белгестәре]]</text>
      <sha1>1yl7qd1jhkes54gbud03agt1axh076s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149444</id>
      <parentid>1149424</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T09:32:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>/* Хәтер */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14911" xml:space="preserve">{{Ук}}
[[Файл:Ғилмани Садуакас.jpg|thumb|right|350px|]]
'''Садуакас Ғилмани (Ғилманов)''' ({{lang-kk|Сәдуақас Ғылмани}}, {{ВД-преамбула}}) — [[Ҡаҙағстан]]дың мосолман дин әһеле һәм йәмәғәт эшмәкәре, тәржемәсе һәм шағир. 1952—1972 йылдарҙа Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының Ҡаҙағстанда тулы хоҡуҡлы вәкиле (ҡазыйы) һәм Алматының баш имамы була. Бик күп хеҙмәттәр авторы.

== Биографияһы ==
Сығышы менән иштәк ({{lang-kk|естек}}) ырыуы [[башҡорттар]]ынан. Садуакас Ғилманиҙың ҡартҡартатаһы Мөхәмәтйәр Мөхтәр улы Ғәзин (Ғәзиев, 1807—1870) һәм ҡартатаһы Сәлмән Мөхәмәтйәр улы (1830—1914) указлы муллалар булып хеҙмәт иткән. Уның атаһы — Ғилман Сәлмән улы (1856—1939) ваҡ һөнәрсе булған. Атаһы [[Омск өлкәһе]] территорияһында ерләнгән, Ғилманиҙың ҡартатаһы менән ҡартҡартатаһы Кызылшилик ауылындағы зыяратта (хәҙер [[Павлодар өлкәһе]]) ерләнә{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=9}}.

Садуакас Ғилмани 1890 йылда (Урта Азия мосолмандары Диниә назаратының некрологы буйынса — 1889 йылда&lt;ref&gt;{{публикация|статья|автор=Зийа’ ад-дин ибн Ишан Бабахан, Қази Назарбеков, Қази ‘Абдуллах Каланов, Йусуф-хан Шакиров, ‘Абд ал-Ғани ‘Абдуллаев|заглавие=Сакин Са‘д-и Ваққас Ғилманов [Некролог]|издание=Совет шарқи мусулманлари|год=1972|номер=2 (14)}}&lt;/ref&gt;, башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1880 йылда&lt;ref&gt;{{книга|автор=Султангалиева, А. К.|заглавие=Ислам в Казахстане: история, этничность и общество|ссылка=https://books.google.kz/books?id=XCPjAAAAMAAJ|издательство=Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан|год=1998|страницы=151|страниц=182}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Запись беседы уполномоченного Совета по делам религиозных культов при Совмине СССР по Казахской ССР Н. Сабитова с муллой Акмолинском мечети|url=http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|website=islamperspectives.org|accessdate=2019-04-27|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427072435/http://islamperspectives.org/rpi/items/show/18736|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;) Рәсәй империяһының Аҡмулла өлкәһе (хәҙерге Ҡаҙағстан Республикаһы Аҡмулла өлкәһе Ерментау районы) Малтабар ауылында тыуған.

Үҙенең автобиографик поэмаларында Садуакас Ғилмани 11 йәшендә әсәһенән мәхрүм ҡалыуы, ҡартатаһында [[ғәрәп теле]]н өйрәнә башлауы, һуңынан Шарыҡты йәйләүендә Байдуйсен муллаһында уҡыған һәм 14 йәшендә «бала мулла» ({{lang-kk|«бала молда»}}) тигән ҡушамат алып, Тасбаҡа һәм Умирзак ауылдарында шәкерттәргә уҡытҡаны тураһында бәйән итә. 15 йәшендә Тора ауылында Айтмағамбәт муллала уҡый, уның менән бергә «Бохарзаде» ({{lang-fa|كتاب بخار زاده}}) һәм «Төхфә» ({{lang-fa|تحفة}}) китаптарын өйрәнә. Һуңынан Туйғанкүл эргәһендәге Толенгит ауылында Аҡтамаҡ-ҡалпе мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итә. 24 йәшендә аҡһаҡалдар хуплауын алып, Аккозы ауылында балаларҙы өс йыл уҡыта&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot;&gt;{{публикация|статья|автор=Қамзабекұлы, Д.|заглавие=Садуақас Ғылмани мұрасы: Көкейкестілігі және жүйелену негізі|издание=Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы|год=2012|номер=1 (86)}}&lt;/ref&gt;.

1916 йылда Рәсәй властарына ҡаршы ихтилалда ҡатнаша, фетнәнең аяуһыҙ баҫылыуына шаһит була һәм бик күп туғандарын һәм дуҫтарын юғалта. Садуакастың бер туғаны — Мукан рус һалдаттары тарафынан атып үлтерелә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1929 йылдан совет власы яғынан эҙәрлекләүҙәргә дусар булған. Ул ҡулға алына һәм төрмәлә ултыра, унан Абдукәрим Мөсимов (Мөслимов) исеменә документтар менән сыға һәм Омск өлкәһенә күсә, унда 1946 йылға тиклем йәшәй{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=10}}.

Садуакас Ғилманиҙың шиғри мираҫының күп өлөшө 1930-сы йылдарҙа яҙылған, тағы ла бер нисә әҫәр 1940-1960-сы йылдарҙа ижад ителгән. 1946 йылдан 1966 йылға тиклем 108 мең һүҙҙән торған ғәрәп-ҡаҙаҡ күләмле һүҙлеген төҙөү менән шөғөлләнә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1943 йылда Садуакас Ғилманиҙың берҙән-бер улы Хамат Ғилманов [[Краснодар крайы]]ндағы һуғышта хәбәрһеҙ юғала. 1946 йылдан — Аҡмола мәсетендә мулла. 1949 йылда, совет хөкүмәтенең рөхсәте менән, [[Мәккә]]гә [[хаж]] ҡыла. 1952 йылда ул саҡтағы Урта Азия мосолмандары Диниә назараты вәкиле Абд әл-Ғаффар Шәмсетдинов тарафынан [[Алматы]]ға саҡырыла, унда Садуакас Ғилмани уның вариҫы итеп тәғәйенләнә. [[Иосиф Сталин]] вафат булғандан һуң мөфтөй Эшон Бабахан ибн Абдулмажидхан менән бергә уны ерләүҙә ҡатнаша&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

1968 йылда яҙыусы Моҡатай Тоҡжигитов «Казахстан» нәшриәтендә «Ҡөрьән тураһында хәҡиҡәттәр» ({{lang-kk|«Құран туралы ақиқаттар»}}) исемле атеистик йүнәлештәге китап баҫтырып сығарғандан һуң, Садуакас Ғилмани беренсе булып ошо әҫәрҙе тәнҡитләй&lt;ref&gt;{{публикация|статья|заглавие=Встреча первая|ссылка=https://books.google.kz/books?hl=ru&amp;id=7f8NAQAAIAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=%22%D0%92%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B0+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D0%B0%D1%8F%22|издание=Наука и религия|год=1973|номер=1}}&lt;/ref&gt; һәм «Ҡөрьән тураһында нахаҡ һәм ялғанлыҡ» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}) исеме аҫтында кире ҡағыу яҙа&lt;ref&gt;{{cite web|author=Жандосова, Д.|title=Ғалым-ұстаз Сәдуақас Ғылмани туралы естелік|url=https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|website=egemen.kz|date=2015-05-31|accessdate=2019-04-28|lang=kk|archive-date=2019-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190428123321/https://egemen.kz/article/169578-ghalym-ustaz-saduaqas-ghylmani-turaly-estelik|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;.

1972 йылдың 24 апрелендә вафат булған, Кенсай зыяратында ерләнгән&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

== Ғаиләһе һәм тоҡомдары ==
Садуакас Ғилмани бер нисә тапҡыр өйләнгән. Беренсе ҡатыны — Дәмилә Ержан ҡыҙы 1927 йылда 25 йәшендә донъя ҡуйған. Икенсе ҡатыны Мәғфирә (Мапен) 1933 йылда 33 йәшендә мәрхүм була. Беренсе ҡатыны уға өс, икенсеһе ете бала тапҡан. Өсөнсө ҡатыны — Жәмилә (1894—1975). Садуакастың балалары ла йәштән үк вафат булған, тик өсәүһе генә иҫән ҡала: улы Хамат (1922 йылғы) һәм ҡыҙҙары Укижан (1923 йылғы) менән Әминә (1939 йылғы). Икенсе ҡатыны Мәғфирәнең улы Хамат{{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}} [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында хәбәрһеҙ юғала, әммә атаһы уны үлгәнгә тиклем көтә һәм үҙенең әҙәби мираҫын уға васыят итә&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

Беренсе ҡатыны Дәмиләнең ҡыҙы Укижан, Ғәлимйән Кәримовҡа (1999 йылда вафат булған) кейәүгә сыҡҡан, һәм ете бала тапҡан: Ғәбдүсәмәҙә, Рәйхан, Мөхәммәтғәли, Күлйән, Ғәбделәхәт, Ғәбделмәжит һәм Саул. Шулай уҡ Ғилманиҙың беренсе ҡатынынан тыуған Әминә 1963 йылда Рахман Абжакановҡа кейәүгә сыға һәм уларҙың бер улы Ғәбделуахит тыуа, әммә уларҙың никахы оҙаҡҡа бармай. 1963 йылда Әминә икенсегә Дәүлән Рәхмәт улы Есмагамбетовҡа (2009 йылда вафат булған) кейәүгә сыға, унан өс ҡыҙ бала таба: Сәғиҙә (1965 йылғы), Шырын (1969 йылғы) һәм Ғәйшә (1972 йылғы){{sfn|Ғылмани, С.|2015|с=11}}.

== Библиографияһы ==
Ҡаҙағстандың Фәндәр академияһы ҡушыуы буйынса, Ғилмани [[Әбү Насир әл-Фараби]]ҙың хеҙмәттәрен ғәрәп теленән ҡаҙаҡ теленә туранан-тура тәржемә итеүҙә ҡатнашҡан. [[Ислам]] буйынса 42 китап авторы. 2006 йылдан [[Л.Н. Гумилёв исемендәге Евразия милли университеты]]ның «Алаш» мәҙәни һәм рухи үҫеш институты Ғилманиҙың шиғри мираҫын йыя башланы һәм 2010 йылда китап итеп нәшер итте&lt;ref name=&quot;камзабекулы&quot; /&gt;.

* «Клевета и ложь о Коране» ({{lang-kk|«Құран туралы жала мен өтірік»}}, 1970). Ответ на антиисламскую книгу Мукатая Токжигитова «Правда о Коране».
* Арабско-казахский толковый словарь (108208 слов). Хранится в виде 27-томной рукописи и 5-томной машинной рукописи.
* Борьба казахского народа против Николая II. История руководителя восстания Шаймердена Косшыгулова ({{lang-kk|Қазақ халқының Николайға қарсы шығуы, оны бастаушы Шаймерден Қосшығұловтың тарихы}}).
* Перевод «Калилы и Димны» на казахский язык (1958).

== Хәтер ==
* Ҡаҙағстандың баш ҡалаһын [[Нур-Солтан]]дағы мәсет уның хөрмәтенә аталған ([[:kk:Сәдуақас қажы Ғылмани мешіті|Сәдуақас қажы Ғылмани мешіті]]).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор=Ғылмани, С.|заглавие=Заманымызда болған ғұламалардың ғұмыр тарихтары|ответственный=ред. Ә. Қ. Муминов, А. Дж. Франк|издание=2|место=Алма-Ата|издательство=Дайк-Пресс|год=2015|том=1|isbn=978-601-290-072-9|ref=Ғылмани, С.}}
* {{статья|автор=Максутбек Сулеймен|заглавие=Сәдуақас Ғылмани|ссылка=http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|издательство=www.info-tses.kz|издание=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006083139/http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=195545|archivedate=2014-10-06}}

== Һылтанмалар ==
* {{cite web|title=Үкіжан Садуақасқызы Ғылмани: Әкемнің қай кезде де рухы күшті болды|url=http://www.astana-akshamy.kz/ukizhan-saduaqasqyzy-ghylmani-akemning-qaj-kezde-de-ruhy-kushti-boldy/|date=2014-07-17|accessdate=2019-04-27}}

&lt;!-- [[Категория:Родившиеся в Ерейментауском районе]]
[[Категория:Умершие в Алма-Ате]]
[[Категория:Религиозные деятели Казахстана]]
[[Категория:Переводчики Казахстана]]
[[Категория:Поэты Казахстана]]
[[Категория:Религиозные деятели СССР]]
[[Категория:Персоналии:Ислам в СССР]]
[[Категория:Похороненные на Кенсайском кладбище]] --&gt;

[[Категория:Ҡаҙағстан шағирҙары]]
[[Категория:Ҡаҙағстан дин әһелдәре]]
[[Категория:Алфавит буйынса тәржемәселәр]]
[[Категория:Алфавит буйынса дин белгестәре]]</text>
      <sha1>bc7otdbn55398gqo3312i5dnlw1os2c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әбү Насир әл-Фараби</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184621</id>
    <redirect title="Әл-Фараби" />
    <revision>
      <id>1149408</id>
      <timestamp>2022-08-13T06:50:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>[[Әл-Фараби]] битенә йүнәлтелгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Әл-Фараби]]</text>
      <sha1>2xg3j3bqe25y4lz64twfo7oecl6p0ms</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Файл:Ғилмани Садуакас.jpg</title>
    <ns>6</ns>
    <id>184622</id>
    <revision>
      <id>1149409</id>
      <timestamp>2022-08-13T06:53:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>{{Ирекһеҙ файл
 |тасуирлама        = Ғилмани Садуакас
 |сығанаҡ       = https://islamology.ru/content/%d0%b3%d0%b8%d0%bb%d0%bc%d0%b0%d0%bd%d0%b8-%d1%81%d0%b0%d0%b4%d1%83%d0%b0%d0%ba%d0%b0%d1%81/
| яһалыу ваҡыты  = {{other date|?}}
 |автор         = {{unknown|author}}
}}
{{Ирекһеҙ файл/НҠИ
| мәҡәлә         = Ғилмани Садуакас
| маҡсат         = мәҡәләлә намыҫлы ҡулланыу өсөн
| алышыусанлылыҡ ={{FU-умерший}}
| башҡа          = 
}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="662" xml:space="preserve">== Ҡыҫҡаса аңлатма ==
{{Ирекһеҙ файл
 |тасуирлама        = Ғилмани Садуакас
 |сығанаҡ       = https://islamology.ru/content/%d0%b3%d0%b8%d0%bb%d0%bc%d0%b0%d0%bd%d0%b8-%d1%81%d0%b0%d0%b4%d1%83%d0%b0%d0%ba%d0%b0%d1%81/
| яһалыу ваҡыты  = {{other date|?}}
 |автор         = {{unknown|author}}
}}
{{Ирекһеҙ файл/НҠИ
| мәҡәлә         = Ғилмани Садуакас
| маҡсат         = мәҡәләлә намыҫлы ҡулланыу өсөн
| алышыусанлылыҡ ={{FU-умерший}}
| башҡа          = 
}}

== Рөхсәтнамә ==
{{subst:ET}}</text>
      <sha1>f9w2sdmd6kww2g3qn3wvv7iy4zlttcb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Л.Н. Гумилёв исемендәге Евразия милли университеты</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184623</id>
    <redirect title="Евразия милли университеты" />
    <revision>
      <id>1149412</id>
      <timestamp>2022-08-13T06:57:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>[[Евразия милли университеты]] битенә йүнәлтелгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Евразия милли университеты]]</text>
      <sha1>0jotywb0kfgmvuo17pprcdxotc4q3en</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ғилманов Садуакас</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184624</id>
    <redirect title="Ғилмани Садуакас" />
    <revision>
      <id>1149414</id>
      <timestamp>2022-08-13T06:59:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>[[Ғилмани Садуакас]] битенә йүнәлтелгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Ғилмани Садуакас]]</text>
      <sha1>bwtb1cwi217yv1ish9tz3eyflp170pv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Категория:Ҡаҙағстан дин әһелдәре</title>
    <ns>14</ns>
    <id>184625</id>
    <revision>
      <id>1149420</id>
      <timestamp>2022-08-13T07:10:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[Категория:Илдәр буйынса дин әһелдәре]] [[Категория:Ҡаҙағстанда дин|әһелдәр]] [[Категория:Ҡаҙағстандың йәмәғәт эшмәкәрҙәре|дин]]&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="233" xml:space="preserve">[[Категория:Илдәр буйынса дин әһелдәре]]
[[Категория:Ҡаҙағстанда дин|әһелдәр]]
[[Категория:Ҡаҙағстандың йәмәғәт эшмәкәрҙәре|дин]]</text>
      <sha1>qlcvjnvo362yl2w103gj4acsoqq1dyo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Категория:Ҡаҙағстандың йәмәғәт эшмәкәрҙәре</title>
    <ns>14</ns>
    <id>184626</id>
    <revision>
      <id>1149421</id>
      <timestamp>2022-08-13T07:12:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[Категория:Илдәр буйынса йәмәғәт эшмәкәрҙәре]] [[Категория:Ҡаҙағстан шәхестәре|йәмәғәт]]&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="162" xml:space="preserve">[[Категория:Илдәр буйынса йәмәғәт эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Ҡаҙағстан шәхестәре|йәмәғәт]]</text>
      <sha1>fzs3wvzwgmsu0bs0zk4u6sflrzo9z41</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ҡалып:ВД-преамбула</title>
    <ns>10</ns>
    <id>184627</id>
    <redirect title="Ҡалып:ВД-Преамбула" />
    <revision>
      <id>1149422</id>
      <timestamp>2022-08-13T07:14:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>[[Ҡалып:ВД-Преамбула]] битенә йүнәлтелгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Ҡалып:ВД-Преамбула]]</text>
      <sha1>euj1v0feopyufi5osmvjblaljvhw6cx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184628</id>
    <revision>
      <id>1149430</id>
      <timestamp>2022-08-13T07:54:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{Ук}} '''Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы''' (23.6.1955) — спортсы. Саңғы ярышы буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Гастелло Н. Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе. Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тап...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2660" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы''' (23.6.1955) — спортсы. Саңғы ярышы буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Гастелло Н. Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе. Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тапҡыр чемпионы (30 км ярышта һәм эстафетала) һәм бронза призёры (15 км). Европа чемпионаты (2000) чемпионы (эстафетала), көмөш призёры (15 км)&lt;ref&gt; {{БЭ2013|73259}}&lt;/ref&gt;. 

== Биографияһы ==
Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы Абдуллин 1955 йылдың 23 июнендә БАССР-ҙың Ҡырмыҫҡалы районындағы Урал ҡасабаһында тыуған.

== Тормош юлы, ҡаҙаныштары == 
Саңғы ярышы буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Гастелло Н. Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе (тренерҙары Р. Ғ. Мәмәлимов, В. В. Шевнин). 

1980—1988 йылдарҙа СССР йыйылма командаһы ағзаһы.

Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тапҡыр чемпионы (30 км ярышта һәм эстафетала) һәм бронза призёры (15 км).

1980-1985 йылдарҙа 10, 15 һәм 30 км ярыштарҙа СССР чемпионы.

1980—1985, 1988 йылдарҙа РСФСР чемпионы.

1993—2000 йылдарҙа Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы.

2000 йылда Европа чемпионаты эстафетаһы чемпионы, шулай уҡ 15 километрға ярыштарҙың көмөш призёры&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73259}}&lt;/ref&gt;.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының 2 тапҡыр (30 км ярышта һәм эстафетала) чемпионы (1983)
* 10, 15 һәм 30 км ярыштарҙа СССР (1980—85) һәм РСФСР (1980—85, 1988) чемпионы.
* Европа чемпионаты эстафетаһында чемпион (2000)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73259}}&lt;/ref&gt;

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|73259}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}</text>
      <sha1>g6zq6wds1pm73pf3pjamlwr0ofjaq5g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149432</id>
      <parentid>1149430</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T07:59:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2771" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы''' (23.6.1955) — спортсы. Саңғы ярышы буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Гастелло Н. Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе. Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тапҡыр чемпионы (30 км ярышта һәм эстафетала) һәм бронза призёры (15 км). Европа чемпионаты (2000) чемпионы (эстафетала), көмөш призёры (15 км)&lt;ref&gt; {{БЭ2013|73259}}&lt;/ref&gt;. 

== Биографияһы ==
Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы Абдуллин 1955 йылдың 23 июнендә БАССР-ҙың Ҡырмыҫҡалы районындағы Урал ҡасабаһында тыуған.

== Тормош юлы, ҡаҙаныштары == 
Саңғы ярышы буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Гастелло Н. Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе (тренерҙары Р. Ғ. Мәмәлимов, В. В. Шевнин). 

1980—1988 йылдарҙа СССР йыйылма командаһы ағзаһы.

Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тапҡыр чемпионы (30 км ярышта һәм эстафетала) һәм бронза призёры (15 км).

1980-1985 йылдарҙа 10, 15 һәм 30 км ярыштарҙа СССР чемпионы.

1980—1985, 1988 йылдарҙа РСФСР чемпионы.

1993—2000 йылдарҙа Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы.

2000 йылда Европа чемпионаты эстафетаһы чемпионы, шулай уҡ 15 километрға ярыштарҙың көмөш призёры&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73259}}&lt;/ref&gt;.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының 2 тапҡыр (30 км ярышта һәм эстафетала) чемпионы (1983)
* 10, 15 һәм 30 км ярыштарҙа СССР (1980—85) һәм РСФСР (1980—85, 1988) чемпионы.
* Европа чемпионаты эстафетаһында чемпион (2000)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73259}}&lt;/ref&gt;
* Рәсәйҙе саңғы уҙыштары буйынса халыҡ-ара спорт мастеры (2000)

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|73259}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}</text>
      <sha1>plq7xlqyebimi2usso2b8r69vqsldx5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149433</id>
      <parentid>1149432</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T08:06:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2779" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Абдуллин Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы''' (23.6.1955) — спортсы. Саңғы ярышы буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Гастелло Н. Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе. Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тапҡыр чемпионы (30 км ярышта һәм эстафетала) һәм бронза призёры (15 км). Европа чемпионаты (2000) чемпионы (эстафетала), көмөш призёры (15 км)&lt;ref&gt; {{БЭ2013|73259}}&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы Абдуллин 1955 йылдың 23 июнендә БАССР-ҙың Ҡырмыҫҡалы районындағы Урал ҡасабаһында тыуған.

== Тормош юлы, ҡаҙаныштары ==
Саңғы ярышы буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). Гастелло Н. Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе (тренерҙары Р. Ғ. Мәмәлимов, В. В. Шевнин).

1980—1988 йылдарҙа СССР йыйылма командаһы ағзаһы.

Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тапҡыр чемпионы (30 км ярышта һәм эстафетала) һәм бронза призёры (15 км).

1980—1985 йылдарҙа 10, 15 һәм 30 км ярыштарҙа СССР чемпионы.

1980—1985, 1988 йылдарҙа РСФСР чемпионы.

1993—2000 йылдарҙа Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы.

2000 йылда Европа чемпионаты эстафетаһы чемпионы, шулай уҡ 15 километрға ярыштарҙың көмөш призёры&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73259}}&lt;/ref&gt;.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының 2 тапҡыр (30 км ярышта һәм эстафетала) чемпионы (1983)
* 10, 15 һәм 30 км ярыштарҙа СССР (1980—85) һәм РСФСР (1980—85, 1988) чемпионы.
* Европа чемпионаты эстафетаһында чемпион (2000)&lt;ref&gt;{{БЭ2013|73259}}&lt;/ref&gt;
* Рәсәйҙең саңғы уҙыштары буйынса халыҡ-ара спорт мастеры (2000)

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|73259}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}</text>
      <sha1>eh4ki0s9403ha0v1e0h3b4g53u3ketz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184629</id>
    <revision>
      <id>1149452</id>
      <timestamp>2022-08-13T10:07:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы''' (1860-1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Баш...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2375" xml:space="preserve">'''Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы''' (1860-1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf  Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы Аҡъюлов 1860 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) мулла ғаиләһендә тыуған. Атаһы Аҡъюлов Фәхретдин хәҙрәт заманы өсөн уҡымышлы мулла, дин уҡытыусыһы була. 

== Тормош юлы ==
Ҙур ғилем эйәһе һәм дин әһеле, мөғәллим һәм көслө табиб булараҡ билдәле шәхес

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һытанмалар}}</text>
      <sha1>9w4g0lwwfv6cdeqeve65q4c03sm2jcr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149454</id>
      <parentid>1149452</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T10:39:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10274" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы''' (1860-1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf  Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы Аҡъюлов 1860 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) мулла ғаиләһендә тыуған. Атаһы Аҡъюлов Фәхретдин хәҙрәт заманы өсөн уҡымышлы мулла, дин уҡытыусыһы була. 

== Тормош юлы ==
Башланғыс белемде атаһында ала, бәләкәйҙән белем алыуҙа ҙур зирәклек күрһәтә. Уның тәбиғи һәләттәрен артабан үҫтереү өсөн, атаһы 14 йәшлек улын каруанға эйәртеп Көнсығыш илдәренә оҙата. 

Әхмәтбаҡый атаҡлы Ҡаһирә университетында белем ала. Бер нисә йылдан Мәккәлә һәм Мәҙинәлә булып, хаж ҡылып, күп илдәрҙе гиҙеп, төрлө яҡлап төплө белем туплаған егет Үргенгә әйләнеп ҡайта.

Ҡайтыу менән тыуған ауылында яңы мәсет һалдыра һәм мәктәп аса. 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан тотоп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәренең Указы менән имам-хатиб һәм мөғәллим дәрәжәләренә ирешә, Үрген ауылы мәсетенең хатибы итеп раҫлана. Мәктәбендә яңыса уҡытыу алымдары индерә, туған тел һәм әҙәбиәт, урыҫ теле һәм тәбиғәт фәндәре лә өйрәнелә. Мәктәп тиҙ арала тирә-йүндә танылыу ала. 

Икенсе тапҡыр хажға барып ҡайтҡас, Әхмәтбаҡый хәҙрәт ауылдарға муллалар әҙерләү өсөн махсус рәүештә бер юлы 60 егетте уҡытып сығара. Хатта шул осорҙа халыҡ араһында Үргенде «Алтмыш мулла ауылы» тип йөрөткәндәр.

Һуңғы хаж сәфәрендә хәҙрәт Урта Азия, Ҡаҙағстан яҡтарында ғилем тарата, кешеләрҙе дауалай, һуңынан йәй һайын шул тарафтарҙан кешеләр Үргенгә ағыла. Ул үлән менән дауалау серҙәрен белгән, тоҙ менән өшкөргән, быуын ултыртҡан, имләгән. улай итеп, ҙур ғилем эйәһе һәм дин әһеле, мөғәллим һәм көслө табип булараҡ таныла.

Хәҙрәт 1917 йылғы февраль революцияһын һәм унан һуң башланған үҙаллылыҡҡа, халыҡ мәнфәғәттәрен яҡлауға йүнәлтелгән башҡорт милли хәрәкәтен дә хуплап ҡабул итә. 1918 йылда хәрәкәт етәксеһе Зәки Вәлиди үҙенең штабы менән Үргенгә Әхмәтбаҡый янына килә, уның фатихаһын ала, фекер алыша. Әхмәтбаҡыйҙа ҡунаҡ була, йонсоған аттарын, хәҙрәттең аттарына алыштыра. Хәҙрәттең улы Сәғит Вәлиди менән китә, тик әйләнеп ҡайта алмай, хәбәрһеҙ юғала.

Тәүге ун йыл тирәһе дингә иреклек биргән совет власына насар ҡарашта булмай дин әһеле. 1921 йылда Үҫәргән кантонында
ла йәшелдәр хәрәкәте ҡалҡып сыға. Улар ауыл һайын совет хеҙмәткәрҙәрен, коммунистарҙы атып йөрөйҙәр, Үргендә был ваҡытта
егерме ике коммунист була. Әхмәтбаҡый хәҙрәт: «Коммунистарҙың зыяны юҡ, киреһенсә, күберәк ярҙам итәләр», – тигән фекерен белдерә, уларҙы яҡлай. 
Егерменсе йылдар аҙағында властың дингә мөнәсәбәте ҡырҡа үҙгәрә. Әхмәтбаҡый Аҡъюловты мулла булған, халыҡтың аңын томалаған, кешеләрҙе үҙенә эшләтеп байыған, тигән ғәйептәр ташлана. 

1930 йылдың авгусында Әхмәтбаҡый Аҡъюлов ҡулға алына һәм «советтарға ҡаршы эшмәкәрлеге» өсөн өс йылға хөкөм
ителә. Уны урман ҡырҡырға ебәрәләр. Бында ла табиплыҡ эшмәкәрлеген алып бара, ҙур түрәләрҙе һәм уларҙың туғандарын,
тотҡондарҙы төрлө ауырыуҙарҙан һауыҡтыра. Ун айҙан хәҙрәтте төрмәнән сығаралар. Ҡартайып, хәлһеҙләнеп ҡайта Үргенгә. Был ваҡытта мәсете менән ҙур өйө күсереп һалынған, малы колхозға тапшырылған була.

Артабан хәҙрәт ихатаһындағы мал өйөндә ғүмер итә, уның зирәк аҡылына һәм табиплыҡ һәләтенә мөрәжәғәт итеүселәр күп була. Иҫ киткес кәмһетелеүҙәргә дусар ителә, әммә юғары рухын һуңғы көндәренә тиклем һаҡлап ҡала.

Әхмәтбаҡый хәҙрәт 1936 йылдың июнь айында вафат була. 

Был көндө күктә ғәрәп хәрефтәре менән яҙыу хасил була, күптәр хажи хәҙрәттең вафатын шунан белә. Хәҙрәт менән хушлашырға  халыҡ йыйыла, хатта дөйәләре менән ҡаҙаҡтар һәм Урта Азия вәкилдәре килеп тула. Ил ағаһын ерләгәндә ямғыр яуа. Халыҡ быны тәбиғәттең илауы тип ҡабул итә. Артабан көн асыла, ҡояш сыға.

== Ғаиләһе ==
Әхмәтбаҡый хәҙрәттең балалары ғилемле, алдынғы ҡарашлы була. Өлкән улы '''Хәйбулла''' 1922 йылда асылған Үрген мәктәбенең тәүге мөғәллиме була. 1911 йылда тыуған кесе улы '''Әхмәт''' тә уҡытыусы. Сәйәси золом ҡорбаны була. Әммә балаларына матур тәрбиә бирә. 

Затлы нәҫел вариҫтары – фән эшмәкәрҙәре, мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре, артистар, уҡытыусылар, табиптар, журналистар. 

== Хәтер ==
* 1947 йылдың йәйендә Үрге Муйнаҡ ауылынан Әхмәтғәлим мулла килеп хәҙрәттең ҡәберен таштар менән бурауҙы ойоштора.

* 2010 йылдың 1 июлендә Үрген ауылында Әхмәтбаҡый хәҙрәттең тыуыуына 150 йыл тулыуға арналған йыйын бик юғары
кимәлдә үтте. Өсөнсө ай инде яуым-төшөм күрмәгән ер өҫтөнә нәҡ шул көндә ямғыр яуыуын барыһы ла мөғжизә, «хоҙай ҡөҙрәте», «хәҙрәт ямғыры» тип ҡабул итте.

&lt;blockquote&gt;Хәтер көнөндә күҙәтелгән Хоҙай Тәғәлә мөғжизәләре ямғыр менән генә бөтмәй. Шул көндө Байыш ауылының көньяҡкөнбайыш офоғонда көндөҙгө сәғәт 6-лар тирәһендә аҡ болоттарҙан яҙыуға оҡшаш семәрҙәр барлыҡҡа килә. Ғәрәп хәрефтәрен таныған кешеләр унда «Ләә иләәһә илләә-ллааһу» тип яҙылғанынәйтә. ''Юлай Солтанбаев''&lt;/blockquote&gt;

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һытанмалар}}</text>
      <sha1>lew6d2adzxapfgxsv0rsvwy7gr09ooh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149455</id>
      <parentid>1149454</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T10:46:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10503" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы''' (1860-1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf  Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы Аҡъюлов 1860 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) мулла ғаиләһендә тыуған. Атаһы Аҡъюлов Фәхретдин хәҙрәт заманы өсөн уҡымышлы мулла, дин уҡытыусыһы була. 

== Тормош юлы ==
Башланғыс белемде атаһында ала, бәләкәйҙән белем алыуҙа ҙур зирәклек күрһәтә. Уның тәбиғи һәләттәрен артабан үҫтереү өсөн, атаһы 14 йәшлек улын каруанға эйәртеп Көнсығыш илдәренә оҙата. 

Әхмәтбаҡый атаҡлы Ҡаһирә университетында белем ала. Бер нисә йылдан Мәккәлә һәм Мәҙинәлә булып, хаж ҡылып, күп илдәрҙе гиҙеп, төрлө яҡлап төплө белем туплаған егет Үргенгә әйләнеп ҡайта.

Ҡайтыу менән тыуған ауылында яңы мәсет һалдыра һәм мәктәп аса. 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан тотоп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәренең Указы менән имам-хатиб һәм мөғәллим дәрәжәләренә ирешә, Үрген ауылы мәсетенең хатибы итеп раҫлана. Мәктәбендә яңыса уҡытыу алымдары индерә, туған тел һәм әҙәбиәт, урыҫ теле һәм тәбиғәт фәндәре лә өйрәнелә. Мәктәп тиҙ арала тирә-йүндә танылыу ала. 

Икенсе тапҡыр хажға барып ҡайтҡас, Әхмәтбаҡый хәҙрәт ауылдарға муллалар әҙерләү өсөн махсус рәүештә бер юлы 60 егетте уҡытып сығара. Хатта шул осорҙа халыҡ араһында Үргенде «Алтмыш мулла ауылы» тип йөрөткәндәр.

Һуңғы хаж сәфәрендә хәҙрәт Урта Азия, Ҡаҙағстан яҡтарында ғилем тарата, кешеләрҙе дауалай, һуңынан йәй һайын шул тарафтарҙан кешеләр Үргенгә ағыла. Ул үлән менән дауалау серҙәрен белгән, тоҙ менән өшкөргән, быуын ултыртҡан, имләгән. улай итеп, ҙур ғилем эйәһе һәм дин әһеле, мөғәллим һәм көслө табип булараҡ таныла.

Хәҙрәт 1917 йылғы февраль революцияһын һәм унан һуң башланған үҙаллылыҡҡа, халыҡ мәнфәғәттәрен яҡлауға йүнәлтелгән башҡорт милли хәрәкәтен дә хуплап ҡабул итә. 1918 йылда хәрәкәт етәксеһе Зәки Вәлиди үҙенең штабы менән Үргенгә Әхмәтбаҡый янына килә, уның фатихаһын ала, фекер алыша. Әхмәтбаҡыйҙа ҡунаҡ була, йонсоған аттарын, хәҙрәттең аттарына алыштыра. Хәҙрәттең улы Сәғит Вәлиди менән китә, тик әйләнеп ҡайта алмай, хәбәрһеҙ юғала.

Тәүге ун йыл тирәһе дингә иреклек биргән совет власына насар ҡарашта булмай дин әһеле. 1921 йылда Үҫәргән кантонында
ла йәшелдәр хәрәкәте ҡалҡып сыға. Улар ауыл һайын совет хеҙмәткәрҙәрен, коммунистарҙы атып йөрөйҙәр, Үргендә был ваҡытта
егерме ике коммунист була. Әхмәтбаҡый хәҙрәт: «Коммунистарҙың зыяны юҡ, киреһенсә, күберәк ярҙам итәләр», – тигән фекерен белдерә, уларҙы яҡлай. 
Егерменсе йылдар аҙағында властың дингә мөнәсәбәте ҡырҡа үҙгәрә. Әхмәтбаҡый Аҡъюловты мулла булған, халыҡтың аңын томалаған, кешеләрҙе үҙенә эшләтеп байыған, тигән ғәйептәр ташлана. 

1930 йылдың авгусында Әхмәтбаҡый Аҡъюлов ҡулға алына һәм «советтарға ҡаршы эшмәкәрлеге» өсөн өс йылға хөкөм
ителә. Уны урман ҡырҡырға ебәрәләр. Бында ла табиплыҡ эшмәкәрлеген алып бара, ҙур түрәләрҙе һәм уларҙың туғандарын,
тотҡондарҙы төрлө ауырыуҙарҙан һауыҡтыра. Ун айҙан хәҙрәтте төрмәнән сығаралар. Ҡартайып, хәлһеҙләнеп ҡайта Үргенгә. Был ваҡытта мәсете менән ҙур өйө күсереп һалынған, малы колхозға тапшырылған була.

Артабан хәҙрәт ихатаһындағы мал өйөндә ғүмер итә, уның зирәк аҡылына һәм табиплыҡ һәләтенә мөрәжәғәт итеүселәр күп була. Иҫ киткес кәмһетелеүҙәргә дусар ителә, әммә юғары рухын һуңғы көндәренә тиклем һаҡлап ҡала.

Әхмәтбаҡый хәҙрәт 1936 йылдың июнь айында вафат була. 

Был көндө күктә ғәрәп хәрефтәре менән яҙыу хасил була, күптәр хажи хәҙрәттең вафатын шунан белә. Хәҙрәт менән хушлашырға  халыҡ йыйыла, хатта дөйәләре менән ҡаҙаҡтар һәм Урта Азия вәкилдәре килеп тула. Ил ағаһын ерләгәндә ямғыр яуа. Халыҡ быны тәбиғәттең илауы тип ҡабул итә. Артабан көн асыла, ҡояш сыға.

== Ғаиләһе ==
Әхмәтбаҡый хәҙрәттең балалары ғилемле, алдынғы ҡарашлы була. Өлкән улы '''Хәйбулла''' 1922 йылда асылған Үрген мәктәбенең тәүге мөғәллиме була. 1911 йылда тыуған кесе улы '''Әхмәт''' тә уҡытыусы. Сәйәси золом ҡорбаны була. Әммә балаларына матур тәрбиә бирә. 

Затлы нәҫел вариҫтары – фән эшмәкәрҙәре, мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре, артистар, уҡытыусылар, табиптар, журналистар. 

== Хәтер ==
* 1947 йылдың йәйендә Үрге Муйнаҡ ауылынан Әхмәтғәлим мулла килеп хәҙрәттең ҡәберен таштар менән бурауҙы ойоштора.

* 2010 йылдың 1 июлендә Үрген ауылында Әхмәтбаҡый хәҙрәттең тыуыуына 150 йыл тулыуға арналған йыйын бик юғары
кимәлдә үтте. Өсөнсө ай инде яуым-төшөм күрмәгән ер өҫтөнә нәҡ шул көндә ямғыр яуыуын барыһы ла мөғжизә, «хоҙай ҡөҙрәте», «хәҙрәт ямғыры» тип ҡабул итте.

&lt;blockquote&gt;Хәтер көнөндә күҙәтелгән Хоҙай Тәғәлә мөғжизәләре ямғыр менән генә бөтмәй. Шул көндө Байыш ауылының көньяҡкөнбайыш офоғонда көндөҙгө сәғәт 6-лар тирәһендә аҡ болоттарҙан яҙыуға оҡшаш семәрҙәр барлыҡҡа килә. Ғәрәп хәрефтәрен таныған кешеләр унда «Ләә иләәһә илләә-ллааһу» тип яҙылғанынәйтә. ''Юлай Солтанбаев''&lt;/blockquote&gt;

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* [https://minasaba.ru/novosti/136-ahmetbakyj-hadzhi-hazrat-akjulov-velikij-syn-zianchurinskoj-zemli.html Ахметбакый хаджи-хазрат Акъюлов - великий сын зианчуринской земли]
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һытанмалар}}</text>
      <sha1>ig1f2pyc2xrg0hox8w93szzm9m6zfvr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149456</id>
      <parentid>1149455</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T10:46:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Хәтер */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10504" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы''' (1860-1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf  Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы Аҡъюлов 1860 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) мулла ғаиләһендә тыуған. Атаһы Аҡъюлов Фәхретдин хәҙрәт заманы өсөн уҡымышлы мулла, дин уҡытыусыһы була. 

== Тормош юлы ==
Башланғыс белемде атаһында ала, бәләкәйҙән белем алыуҙа ҙур зирәклек күрһәтә. Уның тәбиғи һәләттәрен артабан үҫтереү өсөн, атаһы 14 йәшлек улын каруанға эйәртеп Көнсығыш илдәренә оҙата. 

Әхмәтбаҡый атаҡлы Ҡаһирә университетында белем ала. Бер нисә йылдан Мәккәлә һәм Мәҙинәлә булып, хаж ҡылып, күп илдәрҙе гиҙеп, төрлө яҡлап төплө белем туплаған егет Үргенгә әйләнеп ҡайта.

Ҡайтыу менән тыуған ауылында яңы мәсет һалдыра һәм мәктәп аса. 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан тотоп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәренең Указы менән имам-хатиб һәм мөғәллим дәрәжәләренә ирешә, Үрген ауылы мәсетенең хатибы итеп раҫлана. Мәктәбендә яңыса уҡытыу алымдары индерә, туған тел һәм әҙәбиәт, урыҫ теле һәм тәбиғәт фәндәре лә өйрәнелә. Мәктәп тиҙ арала тирә-йүндә танылыу ала. 

Икенсе тапҡыр хажға барып ҡайтҡас, Әхмәтбаҡый хәҙрәт ауылдарға муллалар әҙерләү өсөн махсус рәүештә бер юлы 60 егетте уҡытып сығара. Хатта шул осорҙа халыҡ араһында Үргенде «Алтмыш мулла ауылы» тип йөрөткәндәр.

Һуңғы хаж сәфәрендә хәҙрәт Урта Азия, Ҡаҙағстан яҡтарында ғилем тарата, кешеләрҙе дауалай, һуңынан йәй һайын шул тарафтарҙан кешеләр Үргенгә ағыла. Ул үлән менән дауалау серҙәрен белгән, тоҙ менән өшкөргән, быуын ултыртҡан, имләгән. улай итеп, ҙур ғилем эйәһе һәм дин әһеле, мөғәллим һәм көслө табип булараҡ таныла.

Хәҙрәт 1917 йылғы февраль революцияһын һәм унан һуң башланған үҙаллылыҡҡа, халыҡ мәнфәғәттәрен яҡлауға йүнәлтелгән башҡорт милли хәрәкәтен дә хуплап ҡабул итә. 1918 йылда хәрәкәт етәксеһе Зәки Вәлиди үҙенең штабы менән Үргенгә Әхмәтбаҡый янына килә, уның фатихаһын ала, фекер алыша. Әхмәтбаҡыйҙа ҡунаҡ була, йонсоған аттарын, хәҙрәттең аттарына алыштыра. Хәҙрәттең улы Сәғит Вәлиди менән китә, тик әйләнеп ҡайта алмай, хәбәрһеҙ юғала.

Тәүге ун йыл тирәһе дингә иреклек биргән совет власына насар ҡарашта булмай дин әһеле. 1921 йылда Үҫәргән кантонында
ла йәшелдәр хәрәкәте ҡалҡып сыға. Улар ауыл һайын совет хеҙмәткәрҙәрен, коммунистарҙы атып йөрөйҙәр, Үргендә был ваҡытта
егерме ике коммунист була. Әхмәтбаҡый хәҙрәт: «Коммунистарҙың зыяны юҡ, киреһенсә, күберәк ярҙам итәләр», – тигән фекерен белдерә, уларҙы яҡлай. 
Егерменсе йылдар аҙағында властың дингә мөнәсәбәте ҡырҡа үҙгәрә. Әхмәтбаҡый Аҡъюловты мулла булған, халыҡтың аңын томалаған, кешеләрҙе үҙенә эшләтеп байыған, тигән ғәйептәр ташлана. 

1930 йылдың авгусында Әхмәтбаҡый Аҡъюлов ҡулға алына һәм «советтарға ҡаршы эшмәкәрлеге» өсөн өс йылға хөкөм
ителә. Уны урман ҡырҡырға ебәрәләр. Бында ла табиплыҡ эшмәкәрлеген алып бара, ҙур түрәләрҙе һәм уларҙың туғандарын,
тотҡондарҙы төрлө ауырыуҙарҙан һауыҡтыра. Ун айҙан хәҙрәтте төрмәнән сығаралар. Ҡартайып, хәлһеҙләнеп ҡайта Үргенгә. Был ваҡытта мәсете менән ҙур өйө күсереп һалынған, малы колхозға тапшырылған була.

Артабан хәҙрәт ихатаһындағы мал өйөндә ғүмер итә, уның зирәк аҡылына һәм табиплыҡ һәләтенә мөрәжәғәт итеүселәр күп була. Иҫ киткес кәмһетелеүҙәргә дусар ителә, әммә юғары рухын һуңғы көндәренә тиклем һаҡлап ҡала.

Әхмәтбаҡый хәҙрәт 1936 йылдың июнь айында вафат була. 

Был көндө күктә ғәрәп хәрефтәре менән яҙыу хасил була, күптәр хажи хәҙрәттең вафатын шунан белә. Хәҙрәт менән хушлашырға  халыҡ йыйыла, хатта дөйәләре менән ҡаҙаҡтар һәм Урта Азия вәкилдәре килеп тула. Ил ағаһын ерләгәндә ямғыр яуа. Халыҡ быны тәбиғәттең илауы тип ҡабул итә. Артабан көн асыла, ҡояш сыға.

== Ғаиләһе ==
Әхмәтбаҡый хәҙрәттең балалары ғилемле, алдынғы ҡарашлы була. Өлкән улы '''Хәйбулла''' 1922 йылда асылған Үрген мәктәбенең тәүге мөғәллиме була. 1911 йылда тыуған кесе улы '''Әхмәт''' тә уҡытыусы. Сәйәси золом ҡорбаны була. Әммә балаларына матур тәрбиә бирә. 

Затлы нәҫел вариҫтары – фән эшмәкәрҙәре, мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре, артистар, уҡытыусылар, табиптар, журналистар. 

== Хәтер ==
* 1947 йылдың йәйендә Үрге Муйнаҡ ауылынан Әхмәтғәлим мулла килеп хәҙрәттең ҡәберен таштар менән бурауҙы ойоштора.

* 2010 йылдың 1 июлендә Үрген ауылында Әхмәтбаҡый хәҙрәттең тыуыуына 150 йыл тулыуға арналған йыйын бик юғары
кимәлдә үтте. Өсөнсө ай инде яуым-төшөм күрмәгән ер өҫтөнә нәҡ шул көндә ямғыр яуыуын барыһы ла мөғжизә, «хоҙай ҡөҙрәте», «хәҙрәт ямғыры» тип ҡабул итте.

&lt;blockquote&gt;Хәтер көнөндә күҙәтелгән Хоҙай Тәғәлә мөғжизәләре ямғыр менән генә бөтмәй. Шул көндө Байыш ауылының көньяҡ-көнбайыш офоғонда көндөҙгө сәғәт 6-лар тирәһендә аҡ болоттарҙан яҙыуға оҡшаш семәрҙәр барлыҡҡа килә. Ғәрәп хәрефтәрен таныған кешеләр унда «Ләә иләәһә илләә-ллааһу» тип яҙылғанынәйтә. ''Юлай Солтанбаев''&lt;/blockquote&gt;

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* [https://minasaba.ru/novosti/136-ahmetbakyj-hadzhi-hazrat-akjulov-velikij-syn-zianchurinskoj-zemli.html Ахметбакый хаджи-хазрат Акъюлов - великий сын зианчуринской земли]
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һытанмалар}}</text>
      <sha1>rmvr6h6sgpe8op592gjugv2wgj5fnne</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149457</id>
      <parentid>1149456</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T10:48:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10629" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы''' (1860-1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf  Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы Аҡъюлов 1860 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) мулла ғаиләһендә тыуған. Атаһы Аҡъюлов Фәхретдин хәҙрәт заманы өсөн уҡымышлы мулла, дин уҡытыусыһы була. 

== Тормош юлы ==
Башланғыс белемде атаһында ала, бәләкәйҙән белем алыуҙа ҙур зирәклек күрһәтә. Уның тәбиғи һәләттәрен артабан үҫтереү өсөн, атаһы 14 йәшлек улын каруанға эйәртеп Көнсығыш илдәренә оҙата. 

Әхмәтбаҡый атаҡлы Ҡаһирә университетында белем ала. Бер нисә йылдан Мәккәлә һәм Мәҙинәлә булып, хаж ҡылып, күп илдәрҙе гиҙеп, төрлө яҡлап төплө белем туплаған егет Үргенгә әйләнеп ҡайта.

Ҡайтыу менән тыуған ауылында яңы мәсет һалдыра һәм мәктәп аса. 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан тотоп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәренең Указы менән имам-хатиб һәм мөғәллим дәрәжәләренә ирешә, Үрген ауылы мәсетенең хатибы итеп раҫлана. Мәктәбендә яңыса уҡытыу алымдары индерә, туған тел һәм әҙәбиәт, урыҫ теле һәм тәбиғәт фәндәре лә өйрәнелә. Мәктәп тиҙ арала тирә-йүндә танылыу ала. 

Икенсе тапҡыр хажға барып ҡайтҡас, Әхмәтбаҡый хәҙрәт ауылдарға муллалар әҙерләү өсөн махсус рәүештә бер юлы 60 егетте уҡытып сығара. Хатта шул осорҙа халыҡ араһында Үргенде «Алтмыш мулла ауылы» тип йөрөткәндәр.

Һуңғы хаж сәфәрендә хәҙрәт Урта Азия, Ҡаҙағстан яҡтарында ғилем тарата, кешеләрҙе дауалай, һуңынан йәй һайын шул тарафтарҙан кешеләр Үргенгә ағыла. Ул үлән менән дауалау серҙәрен белгән, тоҙ менән өшкөргән, быуын ултыртҡан, имләгән. улай итеп, ҙур ғилем эйәһе һәм дин әһеле, мөғәллим һәм көслө табип булараҡ таныла.

Хәҙрәт 1917 йылғы февраль революцияһын һәм унан һуң башланған үҙаллылыҡҡа, халыҡ мәнфәғәттәрен яҡлауға йүнәлтелгән башҡорт милли хәрәкәтен дә хуплап ҡабул итә. 1918 йылда хәрәкәт етәксеһе Зәки Вәлиди үҙенең штабы менән Үргенгә Әхмәтбаҡый янына килә, уның фатихаһын ала, фекер алыша. Әхмәтбаҡыйҙа ҡунаҡ була, йонсоған аттарын, хәҙрәттең аттарына алыштыра. Хәҙрәттең улы Сәғит Вәлиди менән китә, тик әйләнеп ҡайта алмай, хәбәрһеҙ юғала.

Тәүге ун йыл тирәһе дингә иреклек биргән совет власына насар ҡарашта булмай дин әһеле. 1921 йылда Үҫәргән кантонында
ла йәшелдәр хәрәкәте ҡалҡып сыға. Улар ауыл һайын совет хеҙмәткәрҙәрен, коммунистарҙы атып йөрөйҙәр, Үргендә был ваҡытта
егерме ике коммунист була. Әхмәтбаҡый хәҙрәт: «Коммунистарҙың зыяны юҡ, киреһенсә, күберәк ярҙам итәләр», – тигән фекерен белдерә, уларҙы яҡлай. 
Егерменсе йылдар аҙағында властың дингә мөнәсәбәте ҡырҡа үҙгәрә. Әхмәтбаҡый Аҡъюловты мулла булған, халыҡтың аңын томалаған, кешеләрҙе үҙенә эшләтеп байыған, тигән ғәйептәр ташлана. 

1930 йылдың авгусында Әхмәтбаҡый Аҡъюлов ҡулға алына һәм «советтарға ҡаршы эшмәкәрлеге» өсөн өс йылға хөкөм
ителә. Уны урман ҡырҡырға ебәрәләр. Бында ла табиплыҡ эшмәкәрлеген алып бара, ҙур түрәләрҙе һәм уларҙың туғандарын,
тотҡондарҙы төрлө ауырыуҙарҙан һауыҡтыра. Ун айҙан хәҙрәтте төрмәнән сығаралар. Ҡартайып, хәлһеҙләнеп ҡайта Үргенгә. Был ваҡытта мәсете менән ҙур өйө күсереп һалынған, малы колхозға тапшырылған була.

Артабан хәҙрәт ихатаһындағы мал өйөндә ғүмер итә, уның зирәк аҡылына һәм табиплыҡ һәләтенә мөрәжәғәт итеүселәр күп була. Иҫ киткес кәмһетелеүҙәргә дусар ителә, әммә юғары рухын һуңғы көндәренә тиклем һаҡлап ҡала.

Әхмәтбаҡый хәҙрәт 1936 йылдың июнь айында вафат була. 

Был көндө күктә ғәрәп хәрефтәре менән яҙыу хасил була, күптәр хажи хәҙрәттең вафатын шунан белә. Хәҙрәт менән хушлашырға  халыҡ йыйыла, хатта дөйәләре менән ҡаҙаҡтар һәм Урта Азия вәкилдәре килеп тула. Ил ағаһын ерләгәндә ямғыр яуа. Халыҡ быны тәбиғәттең илауы тип ҡабул итә. Артабан көн асыла, ҡояш сыға.

== Ғаиләһе ==
Әхмәтбаҡый хәҙрәттең балалары ғилемле, алдынғы ҡарашлы була. Өлкән улы '''Хәйбулла''' 1922 йылда асылған Үрген мәктәбенең тәүге мөғәллиме була. 1911 йылда тыуған кесе улы '''Әхмәт''' тә уҡытыусы. Сәйәси золом ҡорбаны була. Әммә балаларына матур тәрбиә бирә. 

Затлы нәҫел вариҫтары – фән эшмәкәрҙәре, мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре, артистар, уҡытыусылар, табиптар, журналистар. 

== Хәтер ==
* 1947 йылдың йәйендә Үрге Муйнаҡ ауылынан Әхмәтғәлим мулла килеп хәҙрәттең ҡәберен таштар менән бурауҙы ойоштора.

* 2010 йылдың 1 июлендә Үрген ауылында Әхмәтбаҡый хәҙрәттең тыуыуына 150 йыл тулыуға арналған йыйын бик юғары
кимәлдә үтте. Өсөнсө ай инде яуым-төшөм күрмәгән ер өҫтөнә нәҡ шул көндә ямғыр яуыуын барыһы ла мөғжизә, «хоҙай ҡөҙрәте», «хәҙрәт ямғыры» тип ҡабул итте.

&lt;blockquote&gt;Хәтер көнөндә күҙәтелгән Хоҙай Тәғәлә мөғжизәләре ямғыр менән генә бөтмәй. Шул көндө Байыш ауылының көньяҡ-көнбайыш офоғонда көндөҙгө сәғәт 6-лар тирәһендә аҡ болоттарҙан яҙыуға оҡшаш семәрҙәр барлыҡҡа килә. Ғәрәп хәрефтәрен таныған кешеләр унда «Ләә иләәһә илләә-ллааһу» тип яҙылғанынәйтә. ''Юлай Солтанбаев''&lt;/blockquote&gt;

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* [https://minasaba.ru/novosti/136-ahmetbakyj-hadzhi-hazrat-akjulov-velikij-syn-zianchurinskoj-zemli.html Ахметбакый хаджи-хазрат Акъюлов - великий сын зианчуринской земли. Юлай Султанбаев (из газеты &quot;Зианчуринские зори&quot; №45 от 5 июня 2020 года)]
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һытанмалар}}</text>
      <sha1>q42isnmqbhm6wd9c5lyhwnnykv50cak</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149458</id>
      <parentid>1149457</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T10:50:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10842" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы''' (1860-1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf  Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы Аҡъюлов 1860 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) мулла ғаиләһендә тыуған. Атаһы Аҡъюлов Фәхретдин хәҙрәт заманы өсөн уҡымышлы мулла, дин уҡытыусыһы була. 

== Тормош юлы ==
Башланғыс белемде атаһында ала, бәләкәйҙән белем алыуҙа ҙур зирәклек күрһәтә. Уның тәбиғи һәләттәрен артабан үҫтереү өсөн, атаһы 14 йәшлек улын каруанға эйәртеп Көнсығыш илдәренә оҙата. 

Әхмәтбаҡый атаҡлы Ҡаһирә университетында белем ала. Бер нисә йылдан Мәккәлә һәм Мәҙинәлә булып, хаж ҡылып, күп илдәрҙе гиҙеп, төрлө яҡлап төплө белем туплаған егет Үргенгә әйләнеп ҡайта.

Ҡайтыу менән тыуған ауылында яңы мәсет һалдыра һәм мәктәп аса. 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан тотоп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәренең Указы менән имам-хатиб һәм мөғәллим дәрәжәләренә ирешә, Үрген ауылы мәсетенең хатибы итеп раҫлана. Мәктәбендә яңыса уҡытыу алымдары индерә, туған тел һәм әҙәбиәт, урыҫ теле һәм тәбиғәт фәндәре лә өйрәнелә. Мәктәп тиҙ арала тирә-йүндә танылыу ала. 

Икенсе тапҡыр хажға барып ҡайтҡас, Әхмәтбаҡый хәҙрәт ауылдарға муллалар әҙерләү өсөн махсус рәүештә бер юлы 60 егетте уҡытып сығара. Хатта шул осорҙа халыҡ араһында Үргенде «Алтмыш мулла ауылы» тип йөрөткәндәр.

Һуңғы хаж сәфәрендә хәҙрәт Урта Азия, Ҡаҙағстан яҡтарында ғилем тарата, кешеләрҙе дауалай, һуңынан йәй һайын шул тарафтарҙан кешеләр Үргенгә ағыла. Ул үлән менән дауалау серҙәрен белгән, тоҙ менән өшкөргән, быуын ултыртҡан, имләгән. улай итеп, ҙур ғилем эйәһе һәм дин әһеле, мөғәллим һәм көслө табип булараҡ таныла.

Хәҙрәт 1917 йылғы февраль революцияһын һәм унан һуң башланған үҙаллылыҡҡа, халыҡ мәнфәғәттәрен яҡлауға йүнәлтелгән башҡорт милли хәрәкәтен дә хуплап ҡабул итә. 1918 йылда хәрәкәт етәксеһе Зәки Вәлиди үҙенең штабы менән Үргенгә Әхмәтбаҡый янына килә, уның фатихаһын ала, фекер алыша. Әхмәтбаҡыйҙа ҡунаҡ була, йонсоған аттарын, хәҙрәттең аттарына алыштыра. Хәҙрәттең улы Сәғит Вәлиди менән китә, тик әйләнеп ҡайта алмай, хәбәрһеҙ юғала.

Тәүге ун йыл тирәһе дингә иреклек биргән совет власына насар ҡарашта булмай дин әһеле. 1921 йылда Үҫәргән кантонында
ла йәшелдәр хәрәкәте ҡалҡып сыға. Улар ауыл һайын совет хеҙмәткәрҙәрен, коммунистарҙы атып йөрөйҙәр, Үргендә был ваҡытта
егерме ике коммунист була. Әхмәтбаҡый хәҙрәт: «Коммунистарҙың зыяны юҡ, киреһенсә, күберәк ярҙам итәләр», – тигән фекерен белдерә, уларҙы яҡлай. 
Егерменсе йылдар аҙағында властың дингә мөнәсәбәте ҡырҡа үҙгәрә. Әхмәтбаҡый Аҡъюловты мулла булған, халыҡтың аңын томалаған, кешеләрҙе үҙенә эшләтеп байыған, тигән ғәйептәр ташлана. 

1930 йылдың авгусында Әхмәтбаҡый Аҡъюлов ҡулға алына һәм «советтарға ҡаршы эшмәкәрлеге» өсөн өс йылға хөкөм
ителә. Уны урман ҡырҡырға ебәрәләр. Бында ла табиплыҡ эшмәкәрлеген алып бара, ҙур түрәләрҙе һәм уларҙың туғандарын,
тотҡондарҙы төрлө ауырыуҙарҙан һауыҡтыра. Ун айҙан хәҙрәтте төрмәнән сығаралар. Ҡартайып, хәлһеҙләнеп ҡайта Үргенгә. Был ваҡытта мәсете менән ҙур өйө күсереп һалынған, малы колхозға тапшырылған була.

Артабан хәҙрәт ихатаһындағы мал өйөндә ғүмер итә, уның зирәк аҡылына һәм табиплыҡ һәләтенә мөрәжәғәт итеүселәр күп була. Иҫ киткес кәмһетелеүҙәргә дусар ителә, әммә юғары рухын һуңғы көндәренә тиклем һаҡлап ҡала.

Әхмәтбаҡый хәҙрәт 1936 йылдың июнь айында вафат була. 

Был көндө күктә ғәрәп хәрефтәре менән яҙыу хасил була, күптәр хажи хәҙрәттең вафатын шунан белә. Хәҙрәт менән хушлашырға  халыҡ йыйыла, хатта дөйәләре менән ҡаҙаҡтар һәм Урта Азия вәкилдәре килеп тула. Ил ағаһын ерләгәндә ямғыр яуа. Халыҡ быны тәбиғәттең илауы тип ҡабул итә. Артабан көн асыла, ҡояш сыға.

== Ғаиләһе ==
Әхмәтбаҡый хәҙрәттең балалары ғилемле, алдынғы ҡарашлы була. Өлкән улы '''Хәйбулла''' 1922 йылда асылған Үрген мәктәбенең тәүге мөғәллиме була. 1911 йылда тыуған кесе улы '''Әхмәт''' тә уҡытыусы. Сәйәси золом ҡорбаны була. Әммә балаларына матур тәрбиә бирә. 

Затлы нәҫел вариҫтары – фән эшмәкәрҙәре, мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре, артистар, уҡытыусылар, табиптар, журналистар. 

== Хәтер ==
* 1947 йылдың йәйендә Үрге Муйнаҡ ауылынан Әхмәтғәлим мулла килеп хәҙрәттең ҡәберен таштар менән бурауҙы ойоштора.

* 2010 йылдың 1 июлендә Үрген ауылында Әхмәтбаҡый хәҙрәттең тыуыуына 150 йыл тулыуға арналған йыйын бик юғары
кимәлдә үтте. Өсөнсө ай инде яуым-төшөм күрмәгән ер өҫтөнә нәҡ шул көндә ямғыр яуыуын барыһы ла мөғжизә, «хоҙай ҡөҙрәте», «хәҙрәт ямғыры» тип ҡабул итте.

&lt;blockquote&gt;Хәтер көнөндә күҙәтелгән Хоҙай Тәғәлә мөғжизәләре ямғыр менән генә бөтмәй. Шул көндө Байыш ауылының көньяҡ-көнбайыш офоғонда көндөҙгө сәғәт 6-лар тирәһендә аҡ болоттарҙан яҙыуға оҡшаш семәрҙәр барлыҡҡа килә. Ғәрәп хәрефтәрен таныған кешеләр унда «Ләә иләәһә илләә-ллааһу» тип яҙылғанынәйтә. ''Юлай Солтанбаев''&lt;/blockquote&gt;

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* [https://minasaba.ru/novosti/136-ahmetbakyj-hadzhi-hazrat-akjulov-velikij-syn-zianchurinskoj-zemli.html Ахметбакый хаджи-хазрат Акъюлов - великий сын зианчуринской земли. Юлай Султанбаев (из газеты &quot;Зианчуринские зори&quot; №45 от 5 июня 2020 года)]
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}
* [https://www.geni.com/people/%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B1%D0%B0%D0%BA%D0%B8-%D0%90%D0%BA%D1%8A%D1%8E%D0%BB%D0%BE%D0%B2/6000000037441050883 Акьюлов Ахметбакый Фахретдинович]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һытанмалар}}</text>
      <sha1>b0u253w26h65o1h8z48fynxlr32090v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149459</id>
      <parentid>1149458</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T11:07:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10474" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы''' (1860—1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf  Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы Аҡъюлов 1860 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) мулла ғаиләһендә тыуған. Атаһы Аҡъюлов Фәхретдин хәҙрәт уҡымышлы дин уҡытыусыһы була.

== Тормош юлы ==
Әхмәтбаҡый ,ашланғыс белемде атаһында ала, бәләкәйҙән белем алыуҙа ҙур зирәклек күрһәтә. Уның тәбиғи һәләттәрен артабан үҫтереү өсөн, 1874 йылда атаһы 14 йәшлек улын каруанға эйәртеп Көнсығыш илдәренә оҙата.

Әхмәтбаҡый атаҡлы [[Ҡаһирә университеты]]нда белем ала. Бер нисә йылдан [[Мәккә]]лә һәм [[Мәҙинә]]лә булып, хаж ҡылып, күп илдәрҙе гиҙеп, төрлө яҡлап төплө белем туплаған егет Үргенгә әйләнеп ҡайта.

Ҡайтыу менән тыуған ауылында яңы мәсет һалдыра һәм мәктәп аса. [[1890 йыл]]да Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан тотоп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәренең Указы менән имам-хатиб һәм мөғәллим дәрәжәләренә ирешә, Үрген ауылы мәсетенең хатибы итеп раҫлана. Мәктәбендә яңыса уҡытыу алымдары индерә, туған тел һәм әҙәбиәт, урыҫ теле һәм тәбиғәт фәндәре лә өйрәнелә. Мәктәп тиҙ арала тирә-йүндә танылыу ала.

Икенсе тапҡыр хажға барып ҡайтҡас, Әхмәтбаҡый хәҙрәт ауылдарға муллалар әҙерләү өсөн махсус рәүештә бер юлы 60 егетте уҡытып сығара. Хатта шул осорҙа халыҡ араһында Үргенде «Алтмыш мулла ауылы» тип йөрөткәндәр.

Һуңғы хаж сәфәрендә хәҙрәт Урта Азия, Ҡаҙағстан яҡтарында ғилем тарата, кешеләрҙе дауалай, һуңынан йәй һайын шул тарафтарҙан кешеләр Үргенгә ағыла. Ул үлән менән дауалау серҙәрен белгән, тоҙ менән өшкөргән, быуын ултыртҡан, имләгән. улай итеп, ҙур ғилем эйәһе һәм дин әһеле, мөғәллим һәм көслө табип булараҡ таныла.

Хәҙрәт [[1917 йыл]]ғы февраль революцияһын һәм унан һуң башланған үҙаллылыҡҡа, халыҡ мәнфәғәттәрен яҡлауға йүнәлтелгән башҡорт милли хәрәкәтен хуплап ҡабул итә. [[1918 йыл]]да хәрәкәт етәксеһе Зәки Вәлиди үҙенең штабы менән Үргенгә Әхмәтбаҡый янына килә, уның фатихаһын ала, фекер алыша. Әхмәтбаҡыйҙа ҡунаҡ була, йонсоған аттарын хәҙрәттең аттарына алыштыра. Хәҙрәттең улы Сәғит Вәлиди менән китә, тик әйләнеп ҡайта алмай, хәбәрһеҙ юғала.

1921 йылда [[Үҫәргән кантоны]]нда йәшелдәр хәрәкәте ҡалҡып сыға. Улар ауыл һайын совет хеҙмәткәрҙәрен, коммунистарҙы атып йөрөйҙәр, Үргендә был ваҡытта
егерме ике коммунист була. Әхмәтбаҡый хәҙрәт: «Коммунистарҙың зыяны юҡ, киреһенсә, күберәк ярҙам итәләр», — тигән фекерен белдерә, уларҙы яҡлай.
XX быуаттың 20-се йылдары аҙағында властың дингә мөнәсәбәте ҡырҡа үҙгәрә. Әхмәтбаҡый Аҡъюловҡа «мулла булған, халыҡтың аңын томалаған, кешеләрҙе үҙенә эшләтеп байыған» тигән ғәйептәр ташлана.

1930 йылдың авгусында Әхмәтбаҡый Аҡъюлов ҡулға алына һәм «советтарға ҡаршы эшмәкәрлеге» өсөн өс йылға хөкөм ителә. Уны урман ҡырҡырға ебәрәләр. Хәҙрәт тотҡонлоҡта булғанда ла табиплыҡ эшмәкәрлеген алып бара. Ун айҙан хәҙрәтте төрмәнән сығаралар. Ауылында мәсете менән ҙур өйө күсереп һалынған, малы колхозға тапшырылған була.

Артабан хәҙрәт ихатаһындағы мал өйөндә ғүмер итә. Сырхаулы кешеләргә һаман ярҙам итә. Иҫ киткес кәмһетелеүҙәргә дусар ителә, әммә юғары рухын һуңғы көндәренә тиклем һаҡлап ҡала.

Әхмәтбаҡый хәҙрәт 1936 йылдың июнь айында вафат була.

Был көндө күктә ғәрәп хәрефтәре менән яҙыу хасил була, күптәр хажи хәҙрәттең вафатын шунан белә. Хәҙрәт менән хушлашырға халыҡ йыйыла, хатта дөйәләре менән ҡаҙаҡтар һәм Урта Азия вәкилдәре килеп тула. Ил ағаһын ерләгәндә ямғыр яуа. Халыҡ быны тәбиғәттең илауы тип ҡабул итә. Артабан көн асыла, ҡояш сыға.

== Ғаиләһе ==
Әхмәтбаҡый хәҙрәттең балалары ғилемле, алдынғы ҡарашлы була. Өлкән улы '''Хәйбулла''' 1922 йылда асылған Үрген мәктәбенең тәүге мөғәллиме була. 1911 йылда тыуған кесе улы '''Әхмәт''' тә уҡытыусы. Сәйәси золом ҡорбаны була. Әммә балаларына матур тәрбиә бирә.

Затлы нәҫел вариҫтары — фән эшмәкәрҙәре, мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре, артистар, уҡытыусылар, табиптар, журналистар.

== Хәтер ==
* 1947 йылдың йәйендә Үрге Муйнаҡ ауылынан Әхмәтғәлим мулла килеп хәҙрәттең ҡәберен таштар менән бурауҙы ойоштора.

* 2010 йылдың 1 июлендә Үрген ауылында Әхмәтбаҡый хәҙрәттең тыуыуына 150 йыл тулыуға арналған йыйын бик юғары
кимәлдә үтте. Өсөнсө ай инде яуым-төшөм күрмәгән ер өҫтөнә нәҡ шул көндә ямғыр яуыуын барыһы ла мөғжизә, «хоҙай ҡөҙрәте», «хәҙрәт ямғыры» тип ҡабул итте.

&lt;blockquote&gt;Хәтер көнөндә күҙәтелгән Хоҙай Тәғәлә мөғжизәләре ямғыр менән генә бөтмәй. Шул көндө Байыш ауылының көньяҡ-көнбайыш офоғонда көндөҙгө сәғәт 6-лар тирәһендә аҡ болоттарҙан яҙыуға оҡшаш семәрҙәр барлыҡҡа килә. Ғәрәп хәрефтәрен таныған кешеләр унда «Ләә иләәһә илләә-ллааһу» тип яҙылғанынәйтә. ''Юлай Солтанбаев''&lt;/blockquote&gt;

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* [https://minasaba.ru/novosti/136-ahmetbakyj-hadzhi-hazrat-akjulov-velikij-syn-zianchurinskoj-zemli.html Ахметбакый хаджи-хазрат Акъюлов — великий сын зианчуринской земли. Юлай Султанбаев (из газеты «Зианчуринские зори» № 45 от 5 июня 2020 года)]
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}
* [https://www.geni.com/people/%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B1%D0%B0%D0%BA%D0%B8-%D0%90%D0%BA%D1%8A%D1%8E%D0%BB%D0%BE%D0%B2/6000000037441050883 Акьюлов Ахметбакый Фахретдинович]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һытанмалар}}</text>
      <sha1>lpreaxh3t3xll4o3vj0oe5splh7v1uk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149460</id>
      <parentid>1149459</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T11:10:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11275" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы''' (1860—1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf  Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы Аҡъюлов 1860 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) мулла ғаиләһендә тыуған. Атаһы Аҡъюлов Фәхретдин хәҙрәт уҡымышлы дин уҡытыусыһы була.

== Тормош юлы ==
Әхмәтбаҡый ,ашланғыс белемде атаһында ала, бәләкәйҙән белем алыуҙа ҙур зирәклек күрһәтә. Уның тәбиғи һәләттәрен артабан үҫтереү өсөн, 1874 йылда атаһы 14 йәшлек улын каруанға эйәртеп Көнсығыш илдәренә оҙата.

Әхмәтбаҡый атаҡлы [[Ҡаһирә университеты]]нда белем ала. Бер нисә йылдан [[Мәккә]]лә һәм [[Мәҙинә]]лә булып, хаж ҡылып, күп илдәрҙе гиҙеп, төрлө яҡлап төплө белем туплаған егет Үргенгә әйләнеп ҡайта.

Ҡайтыу менән тыуған ауылында яңы мәсет һалдыра һәм мәктәп аса. [[1890 йыл]]да Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан тотоп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәренең Указы менән имам-хатиб һәм мөғәллим дәрәжәләренә ирешә, Үрген ауылы мәсетенең хатибы итеп раҫлана. Мәктәбендә яңыса уҡытыу алымдары индерә, туған тел һәм әҙәбиәт, урыҫ теле һәм тәбиғәт фәндәре лә өйрәнелә. Мәктәп тиҙ арала тирә-йүндә танылыу ала.

Икенсе тапҡыр хажға барып ҡайтҡас, Әхмәтбаҡый хәҙрәт ауылдарға муллалар әҙерләү өсөн махсус рәүештә бер юлы 60 егетте уҡытып сығара. Хатта шул осорҙа халыҡ араһында Үргенде «Алтмыш мулла ауылы» тип йөрөткәндәр.

Һуңғы хаж сәфәрендә хәҙрәт Урта Азия, Ҡаҙағстан яҡтарында ғилем тарата, кешеләрҙе дауалай, һуңынан йәй һайын шул тарафтарҙан кешеләр Үргенгә ағыла. Ул үлән менән дауалау серҙәрен белгән, тоҙ менән өшкөргән, быуын ултыртҡан, имләгән. улай итеп, ҙур ғилем эйәһе һәм дин әһеле, мөғәллим һәм көслө табип булараҡ таныла.

Хәҙрәт [[1917 йыл]]ғы февраль революцияһын һәм унан һуң башланған үҙаллылыҡҡа, халыҡ мәнфәғәттәрен яҡлауға йүнәлтелгән башҡорт милли хәрәкәтен хуплап ҡабул итә. [[1918 йыл]]да хәрәкәт етәксеһе Зәки Вәлиди үҙенең штабы менән Үргенгә Әхмәтбаҡый янына килә, уның фатихаһын ала, фекер алыша. Әхмәтбаҡыйҙа ҡунаҡ була, йонсоған аттарын хәҙрәттең аттарына алыштыра. Хәҙрәттең улы Сәғит Вәлиди менән китә, тик әйләнеп ҡайта алмай, хәбәрһеҙ юғала.

1921 йылда [[Үҫәргән кантоны]]нда йәшелдәр хәрәкәте ҡалҡып сыға. Улар ауыл һайын совет хеҙмәткәрҙәрен, коммунистарҙы атып йөрөйҙәр, Үргендә был ваҡытта
егерме ике коммунист була. Әхмәтбаҡый хәҙрәт: «Коммунистарҙың зыяны юҡ, киреһенсә, күберәк ярҙам итәләр», — тигән фекерен белдерә, уларҙы яҡлай.
XX быуаттың 20-се йылдары аҙағында властың дингә мөнәсәбәте ҡырҡа үҙгәрә. Әхмәтбаҡый Аҡъюловҡа «мулла булған, халыҡтың аңын томалаған, кешеләрҙе үҙенә эшләтеп байыған» тигән ғәйептәр ташлана.

1930 йылдың авгусында Әхмәтбаҡый Аҡъюлов ҡулға алына һәм «советтарға ҡаршы эшмәкәрлеге» өсөн өс йылға хөкөм ителә. Уны урман ҡырҡырға ебәрәләр. Хәҙрәт тотҡонлоҡта булғанда ла табиплыҡ эшмәкәрлеген алып бара. Ун айҙан хәҙрәтте төрмәнән сығаралар. Ауылында мәсете менән ҙур өйө күсереп һалынған, малы колхозға тапшырылған була.

Артабан хәҙрәт ихатаһындағы мал өйөндә ғүмер итә. Сырхаулы кешеләргә һаман ярҙам итә. Иҫ киткес кәмһетелеүҙәргә дусар ителә, әммә юғары рухын һуңғы көндәренә тиклем һаҡлап ҡала.

Әхмәтбаҡый хәҙрәт 1936 йылдың июнь айында вафат була.

Был көндө күктә ғәрәп хәрефтәре менән яҙыу хасил була, күптәр хажи хәҙрәттең вафатын шунан белә. Хәҙрәт менән хушлашырға халыҡ йыйыла, хатта дөйәләре менән ҡаҙаҡтар һәм Урта Азия вәкилдәре килеп тула. Ил ағаһын ерләгәндә ямғыр яуа. Халыҡ быны тәбиғәттең илауы тип ҡабул итә. Артабан көн асыла, ҡояш сыға&lt;ref&gt;[https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://minasaba.ru/novosti/136-ahmetbakyj-hadzhi-hazrat-akjulov-velikij-syn-zianchurinskoj-zemli.html Ахметбакый хаджи-хазрат Акъюлов — великий сын зианчуринской земли. Юлай Султанбаев (из газеты «Зианчуринские зори» № 45 от 5 июня 2020 года)]&lt;/ref&gt;.

== Ғаиләһе ==
Әхмәтбаҡый хәҙрәттең балалары ғилемле, алдынғы ҡарашлы була. Өлкән улы '''Хәйбулла''' 1922 йылда асылған Үрген мәктәбенең тәүге мөғәллиме була. 1911 йылда тыуған кесе улы '''Әхмәт''' тә уҡытыусы. Сәйәси золом ҡорбаны була. Әммә балаларына матур тәрбиә бирә.

Затлы нәҫел вариҫтары — фән эшмәкәрҙәре, мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре, артистар, уҡытыусылар, табиптар, журналистар.

== Хәтер ==
* 1947 йылдың йәйендә Үрге Муйнаҡ ауылынан Әхмәтғәлим мулла килеп хәҙрәттең ҡәберен таштар менән бурауҙы ойоштора.

* 2010 йылдың 1 июлендә Үрген ауылында Әхмәтбаҡый хәҙрәттең тыуыуына 150 йыл тулыуға арналған йыйын бик юғары
кимәлдә үтте. Өсөнсө ай инде яуым-төшөм күрмәгән ер өҫтөнә нәҡ шул көндә ямғыр яуыуын барыһы ла мөғжизә, «хоҙай ҡөҙрәте», «хәҙрәт ямғыры» тип ҡабул итте.

&lt;blockquote&gt;Хәтер көнөндә күҙәтелгән Хоҙай Тәғәлә мөғжизәләре ямғыр менән генә бөтмәй. Шул көндө Байыш ауылының көньяҡ-көнбайыш офоғонда көндөҙгө сәғәт 6-лар тирәһендә аҡ болоттарҙан яҙыуға оҡшаш семәрҙәр барлыҡҡа килә. Ғәрәп хәрефтәрен таныған кешеләр унда «Ләә иләәһә илләә-ллааһу» тип яҙылғанынәйтә. ''Юлай Солтанбаев''&lt;/blockquote&gt;&lt;ref&gt;[https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* [https://minasaba.ru/novosti/136-ahmetbakyj-hadzhi-hazrat-akjulov-velikij-syn-zianchurinskoj-zemli.html Ахметбакый хаджи-хазрат Акъюлов — великий сын зианчуринской земли. Юлай Султанбаев (из газеты «Зианчуринские зори» № 45 от 5 июня 2020 года)]
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}
* [https://www.geni.com/people/%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B1%D0%B0%D0%BA%D0%B8-%D0%90%D0%BA%D1%8A%D1%8E%D0%BB%D0%BE%D0%B2/6000000037441050883 Акьюлов Ахметбакый Фахретдинович]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һытанмалар}}</text>
      <sha1>612s16a0k53n01bf9z8y2n72tf9whic</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149461</id>
      <parentid>1149460</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T11:11:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Хәтер */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11287" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Аҡъюлов Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы''' (1860—1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан&lt;ref&gt;Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf  Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Әхмәтбаҡый Фәхретдин улы Аҡъюлов 1860 йылда [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] [[Башҡорт Үргене|Үрген]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Ейәнсура районы}} [[Башҡорт Үргене]] ауылында) мулла ғаиләһендә тыуған. Атаһы Аҡъюлов Фәхретдин хәҙрәт уҡымышлы дин уҡытыусыһы була.

== Тормош юлы ==
Әхмәтбаҡый ,ашланғыс белемде атаһында ала, бәләкәйҙән белем алыуҙа ҙур зирәклек күрһәтә. Уның тәбиғи һәләттәрен артабан үҫтереү өсөн, 1874 йылда атаһы 14 йәшлек улын каруанға эйәртеп Көнсығыш илдәренә оҙата.

Әхмәтбаҡый атаҡлы [[Ҡаһирә университеты]]нда белем ала. Бер нисә йылдан [[Мәккә]]лә һәм [[Мәҙинә]]лә булып, хаж ҡылып, күп илдәрҙе гиҙеп, төрлө яҡлап төплө белем туплаған егет Үргенгә әйләнеп ҡайта.

Ҡайтыу менән тыуған ауылында яңы мәсет һалдыра һәм мәктәп аса. [[1890 йыл]]да Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан тотоп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәренең Указы менән имам-хатиб һәм мөғәллим дәрәжәләренә ирешә, Үрген ауылы мәсетенең хатибы итеп раҫлана. Мәктәбендә яңыса уҡытыу алымдары индерә, туған тел һәм әҙәбиәт, урыҫ теле һәм тәбиғәт фәндәре лә өйрәнелә. Мәктәп тиҙ арала тирә-йүндә танылыу ала.

Икенсе тапҡыр хажға барып ҡайтҡас, Әхмәтбаҡый хәҙрәт ауылдарға муллалар әҙерләү өсөн махсус рәүештә бер юлы 60 егетте уҡытып сығара. Хатта шул осорҙа халыҡ араһында Үргенде «Алтмыш мулла ауылы» тип йөрөткәндәр.

Һуңғы хаж сәфәрендә хәҙрәт Урта Азия, Ҡаҙағстан яҡтарында ғилем тарата, кешеләрҙе дауалай, һуңынан йәй һайын шул тарафтарҙан кешеләр Үргенгә ағыла. Ул үлән менән дауалау серҙәрен белгән, тоҙ менән өшкөргән, быуын ултыртҡан, имләгән. улай итеп, ҙур ғилем эйәһе һәм дин әһеле, мөғәллим һәм көслө табип булараҡ таныла.

Хәҙрәт [[1917 йыл]]ғы февраль революцияһын һәм унан һуң башланған үҙаллылыҡҡа, халыҡ мәнфәғәттәрен яҡлауға йүнәлтелгән башҡорт милли хәрәкәтен хуплап ҡабул итә. [[1918 йыл]]да хәрәкәт етәксеһе Зәки Вәлиди үҙенең штабы менән Үргенгә Әхмәтбаҡый янына килә, уның фатихаһын ала, фекер алыша. Әхмәтбаҡыйҙа ҡунаҡ була, йонсоған аттарын хәҙрәттең аттарына алыштыра. Хәҙрәттең улы Сәғит Вәлиди менән китә, тик әйләнеп ҡайта алмай, хәбәрһеҙ юғала.

1921 йылда [[Үҫәргән кантоны]]нда йәшелдәр хәрәкәте ҡалҡып сыға. Улар ауыл һайын совет хеҙмәткәрҙәрен, коммунистарҙы атып йөрөйҙәр, Үргендә был ваҡытта
егерме ике коммунист була. Әхмәтбаҡый хәҙрәт: «Коммунистарҙың зыяны юҡ, киреһенсә, күберәк ярҙам итәләр», — тигән фекерен белдерә, уларҙы яҡлай.
XX быуаттың 20-се йылдары аҙағында властың дингә мөнәсәбәте ҡырҡа үҙгәрә. Әхмәтбаҡый Аҡъюловҡа «мулла булған, халыҡтың аңын томалаған, кешеләрҙе үҙенә эшләтеп байыған» тигән ғәйептәр ташлана.

1930 йылдың авгусында Әхмәтбаҡый Аҡъюлов ҡулға алына һәм «советтарға ҡаршы эшмәкәрлеге» өсөн өс йылға хөкөм ителә. Уны урман ҡырҡырға ебәрәләр. Хәҙрәт тотҡонлоҡта булғанда ла табиплыҡ эшмәкәрлеген алып бара. Ун айҙан хәҙрәтте төрмәнән сығаралар. Ауылында мәсете менән ҙур өйө күсереп һалынған, малы колхозға тапшырылған була.

Артабан хәҙрәт ихатаһындағы мал өйөндә ғүмер итә. Сырхаулы кешеләргә һаман ярҙам итә. Иҫ киткес кәмһетелеүҙәргә дусар ителә, әммә юғары рухын һуңғы көндәренә тиклем һаҡлап ҡала.

Әхмәтбаҡый хәҙрәт 1936 йылдың июнь айында вафат була.

Был көндө күктә ғәрәп хәрефтәре менән яҙыу хасил була, күптәр хажи хәҙрәттең вафатын шунан белә. Хәҙрәт менән хушлашырға халыҡ йыйыла, хатта дөйәләре менән ҡаҙаҡтар һәм Урта Азия вәкилдәре килеп тула. Ил ағаһын ерләгәндә ямғыр яуа. Халыҡ быны тәбиғәттең илауы тип ҡабул итә. Артабан көн асыла, ҡояш сыға&lt;ref&gt;[https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://minasaba.ru/novosti/136-ahmetbakyj-hadzhi-hazrat-akjulov-velikij-syn-zianchurinskoj-zemli.html Ахметбакый хаджи-хазрат Акъюлов — великий сын зианчуринской земли. Юлай Султанбаев (из газеты «Зианчуринские зори» № 45 от 5 июня 2020 года)]&lt;/ref&gt;.

== Ғаиләһе ==
Әхмәтбаҡый хәҙрәттең балалары ғилемле, алдынғы ҡарашлы була. Өлкән улы '''Хәйбулла''' 1922 йылда асылған Үрген мәктәбенең тәүге мөғәллиме була. 1911 йылда тыуған кесе улы '''Әхмәт''' тә уҡытыусы. Сәйәси золом ҡорбаны була. Әммә балаларына матур тәрбиә бирә.

Затлы нәҫел вариҫтары — фән эшмәкәрҙәре, мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре, артистар, уҡытыусылар, табиптар, журналистар.

== Хәтер ==
* 1947 йылдың йәйендә Үрге Муйнаҡ ауылынан Әхмәтғәлим мулла килеп хәҙрәттең ҡәберен таштар менән бурауҙы ойоштора.

* 2010 йылдың 1 июлендә Үрген ауылында Әхмәтбаҡый хәҙрәттең тыуыуына 150 йыл тулыуға арналған йыйын бик юғары
кимәлдә үтте. Өсөнсө ай инде яуым-төшөм күрмәгән ер өҫтөнә нәҡ шул көндә ямғыр яуыуын барыһы ла мөғжизә, «хоҙай ҡөҙрәте», «хәҙрәт ямғыры» тип ҡабул итте.

&lt;blockquote&gt;Хәтер көнөндә күҙәтелгән Хоҙай Тәғәлә мөғжизәләре ямғыр менән генә бөтмәй. Шул көндө Байыш ауылының көньяҡ-көнбайыш офоғонда көндөҙгө сәғәт 6-лар тирәһендә аҡ болоттарҙан яҙыуға оҡшаш семәрҙәр барлыҡҡа килә. Ғәрәп хәрефтәрен таныған кешеләр унда «Ләә иләәһә илләә-ллааһу» тигән яҙыу күргәнен әйтә. ''Юлай Солтанбаев''&lt;/blockquote&gt;&lt;ref&gt;[https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]&lt;/ref&gt;

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.

== Һылтанмалар ==
* [https://minasaba.ru/novosti/136-ahmetbakyj-hadzhi-hazrat-akjulov-velikij-syn-zianchurinskoj-zemli.html Ахметбакый хаджи-хазрат Акъюлов — великий сын зианчуринской земли. Юлай Султанбаев (из газеты «Зианчуринские зори» № 45 от 5 июня 2020 года)]
* [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqortostan_aulialar_ile.pdf Башҡортостан — әүлиәләр иле. Юлай Солтанбаев. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб.]
* {{cite web|author=Солтанбаев Юлай.|url=https://bash.rbsmi.ru/articles/sh-khest-r/y-sh-byuyn-olu-sh-khest-r-e-belep-en-/|title=Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен|publisher=[[Башҡортостан (гәзит)|Башҡортостан]]|accessdate=2019-10-19}}
* [https://www.geni.com/people/%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B1%D0%B0%D0%BA%D0%B8-%D0%90%D0%BA%D1%8A%D1%8E%D0%BB%D0%BE%D0%B2/6000000037441050883 Акьюлов Ахметбакый Фахретдинович]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Тышҡы һытанмалар}}</text>
      <sha1>oghwadla7fjd7500ihmroezyo5a7d8t</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>