Ҡалып:Ambox

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="ba">
  <siteinfo>
    <sitename>Википедия</sitename>
    <dbname>bawiki</dbname>
    <base>https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Медиа</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Махсус</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Ҡатнашыусы</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Ҡатнашыусы менән һөйләшеү</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Википедия</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Википедия буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Файл буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Ҡалып</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Ҡалып буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Белешмә</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Белешмә буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Категория</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Категория буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Портал</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Портал буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">Проект</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">Проект буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Модуль буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Гаджет</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Гаджет буйынса фекерләшеү</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Гаджет билдәһе</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Гаджет билдәһе буйынса фекерләшеү</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Ҡалып:Ambox</title>
    <ns>10</ns>
    <id>4834</id>
    <revision>
      <id>1149844</id>
      <parentid>747125</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:17:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <comment>яңыртау Шаблон:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="273" xml:space="preserve">{{#invoke:Message box|ambox}}{{#ifeq:{{{small}}}|left|[[Категория:Страницы, использующие малые шаблоны-сообщения]]}}&lt;noinclude&gt;
{{doc}}
&lt;!-- Categories go on the /doc subpage, and interwikis go on Wikidata. --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9q6dt61uamj17wwsn67dqkgk8qzvvj5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Википедия:Bar</title>
    <ns>4</ns>
    <id>14997</id>
    <revision>
      <id>1149860</id>
      <parentid>1148302</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T09:34:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>AAkhmedova (WMF)</username>
        <id>32925</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="108239" xml:space="preserve">{{Архив|—2021}}
== Wiki Loves Folklore is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 28th''' of February.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2022 submitting] them in this commons contest.

You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.

Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2022|project Talk page]] if you need any assistance. 

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''

--[[Ҡатнашыусы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:MediaWiki message delivery|әңгәмә]]) 13:14, 9 ғинуар 2022 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:Tiven2240@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&amp;oldid=22560402 --&gt;

== Опрос о пожеланиях сообщества — 2022 ==

[[File:Community Wishlist Survey Lamp.svg|right|200px]]
'''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Опрос о пожеланиях сообщества — 2022]]''' открыт!

Это процесс, в котором сообщества решают, над чем команда [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] должна работать в течение следующего года. Мы рекомендуем всем подавать предложения до истечения крайнего срока '''23 января''', или комментировать другие предложения, чтобы помочь сделать их лучше.

The communities will vote on the proposals between 28 января and 11 февраля.

Команда технической помощи сообществам сосредоточена на инструментах для опытных редакторов проектов Викимедиа. Вы можете писать предложения на любом языке, и мы переведем их для вас. Мы ждём ваших предложений с благодарностью и нетерпением! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 18:39, 10 ғинуар 2022 (UTC)
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&amp;oldid=20689486 --&gt;

== Feminism and Folklore 2022 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

Greetings! You are invited to participate in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competion. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia.

You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles focused on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of suggested articles [[:m:Feminism and Folklore 2022/List of Articles|here]].

You can also support us in organizing the contest on your local Wikipedia by signing up your community to participate in this project and also translating the [[m:Feminism and Folklore 2022|project page]] and help us spread the word in your native language. 

Learn more about the contest and prizes from our project page. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2022|talk page]] or via Email if you need any assistance... 

Thank you.

'''Feminism and Folklore Team''',

[[User:Tiven2240|Tiven2240]]
--05:49, 11 ғинуар 2022 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:Tiven2240@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&amp;oldid=22574381 --&gt;

== Приём ваших отзывов по поводу выборов в Совет попечителей открыт == 
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''  

Приём обратной связи по поводу выборов в Совет попечителей объявлен открытым и завершится &lt;s&gt;7&lt;/s&gt; 16 февраля 2022 года.

В настоящем приглашении к приёму обратной связи команда по Стратегии и управлению движением применяет другой подход. Этот подход принимает во внимание отзывы сообщества полученные в 2021 году. Вместо того чтобы выдвигать предложения, этот приём обратной связи состоит из ключевых вопросов полученных от Совета попечителей. Ключевые вопросы были сформулированы на основе отзывов о выборах в Совет попечителей 2021 года. Цель состоит в том, чтобы вдохновить коллективное обсуждение и совместную разработку предложений по этим ключевым вопросам.

[https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia%20Foundation%20Board%20of%20Trustees/Call%20for%20feedback:%20Board%20of%20Trustees%20elections/ru Присоединяйтесь к обсуждению.] 

С уважением, 

Команда по Стратегии и управлению движением  

[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 10:18, 12 ғинуар 2022 (UTC)

== Subscribe to the This Month in Education newsletter - learn from others and share your stories ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Dear community members, 

Greetings from the EWOC Newsletter team and the education team at Wikimedia Foundation. We are very excited to share that we on tenth years of Education Newsletter ([[m:Education/News|This Month in Education]]) invite you to join us by [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|subscribing to the newsletter on your talk page]] or by [[m:Education/News/Newsroom|sharing your activities in the upcoming newsletters]]. The Wikimedia Education newsletter is a monthly newsletter that collects articles written by community members using Wikimedia projects in education around the world, and it is published by the EWOC Newsletter team in collaboration with the Education team. These stories can bring you new ideas to try, valuable insights about the success and challenges of our community members in running education programs in their context. 

If your affiliate/language project is developing its own education initiatives, please remember to take advantage of this newsletter to publish your stories with the wider movement that shares your passion for education. You can submit newsletter articles in your own language or submit bilingual articles for the education newsletter. For the month of January the deadline to submit articles is on the 20th January. We look forward to reading your stories.

Older versions of this newsletter can be found in the [[outreach:Education/Newsletter/Archives|complete archive]].

More information about the newsletter can be found at [[m:Education/News/Publication Guidelines|Education/Newsletter/About]].

For more information, please contact spatnaik{{@}}wikimedia.org.
------
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[User:ZI Jony|&lt;span style=&quot;color:#8B0000&quot;&gt;'''ZI Jony'''&lt;/span&gt;]] [[User talk:ZI Jony|&lt;sup&gt;&lt;span style=&quot;color:Green&quot;&gt;&lt;i&gt;(Talk)&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;&lt;/sup&gt;]], {{&lt;includeonly&gt;subst:&lt;/includeonly&gt;#time:l G:i, d F Y|}} (UTC)&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:ZI Jony@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:ZI_Jony/MassMessage/Awareness_of_Education_Newsletter/List_of_Village_Pumps&amp;oldid=21244129 --&gt;

== Новости Стратегии движения и управления – Выпуск 5 ==
&lt;section begin=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Новости Стратегии движения и управления'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Выпуск 5 — Январь 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Прочитайте полный текст вестника''']]&lt;/span&gt;
----
Добро пожаловать в пятый выпуск Новостей о Стратегии движения и управления (ранее именуемый как Новости Универсального кодекса поведения)! Этот обновлённый бюллетень содержит актуальные новости и события, касающиеся Устава Движения, Универсального кодекса поведения, грантов на реализацию Стратегии движения, выборов в Совет попечителей и других соответствующих тем по Стратегии движения и управлению.

Этот информационный бюллетень будет выпускаться ежеквартально. Дополнительные новости будут рассылаться подписчикам еженедельно или раз в две недели.  Пожалуйста, не забудьте подписаться [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|здесь]], чтобы получать эти обновления.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;

*'''Приглашение к обратной связи по поводу выборов в Совет попечителей''' - Мы приглашаем вас поделиться своим мнением о предстоящих выборах в Совет попечителей Фонда Викимедиа. Приём ваших отзывов по поводу этих выборов был объявлен 10 января 2022 года и завершится 7 февраля 2022 года. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|продолжить чтение]])
*'''Ратификация Универсального кодекса поведения''' - В 2021 году Фонд Викимедиа обратился к сообществам с вопросом о том, как обеспечить соблюдение текста политики Универсального кодекса поведения. Пересмотренный проект руководства по обеспечению соблюдения будет готов для голосования сообществ в марте. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification|продолжить чтение]])
*'''Гранты на реализацию Стратегии движения''' - Продолжая рассматривать ряд интересных проектных предложений, мы поощряем и приветствуем новые предложения и идеи, направленные на конкретную инициативу из рекомендаций Стратегии движения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|продолжить чтение]])
*'''Преобразование информационного бюллетеня''' - В связи с преобразованием Информационного бюллетеня УКП в Информационный бюллетень Стратегии движения и управления, мы приглашаем вас присоединиться к команде фасилитаторов для разработки и определения новых направлений этого информационного бюллетеня. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|продолжить чтение]])
*'''Блог «Diff»''' - Ознакомьтесь с самыми последними публикациями по Стратегии движения и управлению Фонда на Викимедиа Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs|продолжить чтение]])&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;

[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 17:55, 23 ғинуар 2022 (UTC)

== Поговорите с Техническим Сообществом ==

[[File:Community Wishlist Survey Lamp.svg|150px|right]]
{{int:Hello}}

Как было [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|недавно объявлено]], мы, команда, работающая над [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Опросом о пожеланиях сообщества]], хотели бы пригласить вас на онлайн-встречу с нами. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220119T1800 '''{{#time:j xg|2022-01-19}} ({{#time:l|2022-01-19}}), {{#time:H:i e|18:00|en|1}}'''] on Zoom, and will last an hour. This external system is not subject to the [[foundation:Privacy_policy|WMF Privacy Policy]]. [https://wikimedia.zoom.us/j/85804347114 '''Нажмите, чтобы присоединиться'''].

'''Повестка'''

* Bring drafts of your proposals and talk to to a member of the Community Tech Team about your questions on how to improve the proposal

'''Формат'''

Встреча не будет записываться или транслироваться. Будет вестись краткий протокол без указания авторства реплик; он будет опубликован на Meta-Wiki.

Мы можем ответить на вопросы на английском, французском, польском, испанском, немецком и итальянском языках. Если вы хотите задать вопросы заранее, добавьте их [[m:Talk:Community Wishlist Survey|на странице обсуждения опроса о пожеланиях сообщества]] или отправьте на sgrabarczuk@wikimedia.org.

Эту встречу будет проводить [[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Наталья Родригес]] (менеджер [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Технического Сообщества]]).

'''Ссылка-приглашение'''

* [https://wikimedia.zoom.us/j/85804347114 Присоединяйтесь онлайн]
* ID встречи: &lt;span dir=ltr&gt;85804347114&lt;/span&gt;
* [https://wikimedia.zoom.us/u/keu6UeRT0T Наберите по своему местоположению]
Будем рады увидеться с вами! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 17:27, 18 ғинуар 2022 (UTC)
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&amp;oldid=20689486 --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Лидерлыҡты үҫтереү буйынса маҡсатлы төркөм: Фекерегеҙҙе яҙығыҙ!&lt;section end=&quot;annoncement-header&quot; /&gt; ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|Был хәбәрҙең Мета-викила башҡа телдәргә тәржемәһен таба алаһығыҙ.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Викимедиа фондының берләшмәләрҙе үҫтереү мәсьәләләре буйынса команда?ы берекмәләрҙең әүҙем ҡатнашлығында лидерлыҡты үҫтереү буйынса глобаль маҡсатлы төркөм төҙөүҙе хуплай.  Был төркөмдөң маҡсаты лидерлыҡты үҫтереүҙә кәңәштәр биреү.

Команда Һеҙҙән лидерлыҡты үҫтереү буйынса маҡсатлы төркөмдөң бурыстары буйынса үҙ фекерегеҙҙе белдереүҙе һорай. Был Мета-биттә Һеҙ [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force|лидерлыҡты үҫтереү буйынса маҡсатлы төркөм ойоштороу]] һәм  [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Participate|нисек ярҙам итә алыуығыҙ]] тураһында тәҡдим табырһығыҙ. Тәҡдимдәр йыйыу 2022 йылдың 7-25 февралендә уҙғарыла.&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
--[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 16:39, 8 февраль 2022 (UTC)

=== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Заявки на участие в Рабочей группе по развитию лидерства принимаются до 10 апреля 2022 года&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ===
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Команда по развитию сообщества принимает заявки от заинтересованных членов сообщества на участие в Рабочей группе по развитию лидерства. Цель рабочей группы — предоставление рекомендаций по развитию лидерства, обмен идеями и рекомендациями по инициативами развития лидерства в сообществах. Группа будет работать с сообществами над определением понятия лидерства и составлением плана развития лидерства, среди прочих. 

'''[https://meta.wikimedia.org/wiki/Leadership_Development_Working_Group/Participate/ru Приём заявок]''' открыт '''до 10 апреля 2022 года'''. Будет предоставлена языковая поддержка, поэтому знание английского языка не является обязательным условием. К сожалению, с марта 2022 года члены из русскоязычного сообщества и проектов не смогут получать компенсацию из-за действующих санкций SWIFT. Участники_цы сообщества находящиеся за пределами РФ могут получать финансовую компенсацию в размере $100 каждые два месяца, которые способствуют участию в волонтерской деятельности.  

Более подробную информацию о создаваемой группе можно прочитать [https://meta.wikimedia.org/wiki/Leadership_Development_Working_Group/Purpose_and_Structure/ru здесь]. Отчёт о результатах обратной связи доступен на Мета-вики. -[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 10:14, 4 апрель 2022 (UTC)

== Обновленная информация о Руководстве по обеспечению правоприменения Универсального кодекса поведения ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement/Short|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Привет всем,

'''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Руководство по обеспечению правоприменения Универсального кодекса поведения]]'''  (УКП) было опубликовано 24 января 2022 года в качестве предлагаемого способа применения [[m:Universal Code of Conduct|политики]] в масштабах движения. Комментарии к руководству можно оставить здесь или на [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|странице обсуждения]].

25 февраля 2022 года в 12:00 UTC, и 4 марта 2022 года в 15:00 UTC пройдет обсуждение вопросов о руководстве и процессе ратификации. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Conversations|Вы можете присоединиться, чтобы обсудить вопросы с членами Комитета по разработке Руководства и командой проекта УКП]].'''

Ознакомьтесь с [[m:Universal Code of Conduct/Project#Timeline|таймлайном на Мета-вики]]. Период голосования с 7 по 21 марта. '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Подробности на странице информации о голосовании]]'''.

Благодарим Вас за участие.

С уважением,

Команда по Стратегии движения и управлению Фонда Викимедиа

[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 18:48, 16 февраль 2022 (UTC) &lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

== Wiki Loves Folklore is extended till 15th March ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
Greetings from Wiki Loves Folklore International Team,

We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc.

We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language.

Best wishes,

'''International Team'''&lt;br /&gt;
'''Wiki Loves Folklore'''

[[Ҡатнашыусы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:MediaWiki message delivery|әңгәмә]]) 04:50, 22 февраль 2022 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:Rockpeterson@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=22754428 --&gt;

== Coming soon ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
=== Several improvements around templates ===
Hello, from March 9, several improvements around templates will become available on your wiki:
* Fundamental improvements of the [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]),
* Improvements to make it easier to put a template on a page ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (for the template dialogs in [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] and [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]),
* and improvements in the syntax highlighting extension [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (which is available on wikis with writing direction left-to-right).

All these changes are part of the “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” project by [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. We hope they will help you in your work, and we would love to hear your feedback on the talk pages of these projects. &lt;/div&gt; - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 12:38, 28 февраль 2022 (UTC)
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=22907463 --&gt;

== Началось голосование по тексту Руководства по применению УКП ==  
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

7 марта в 00:00 UTC началось голосование по [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/ru обновленному тексту Руководства по обеспечению применения] [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/ru Универсального кодекса поведения]! Голосование завершится в понедельник 21 марта 2022 года в 00:00 UTC. Ознакомьтесь с [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information/ru подробной информацией о голосовании и праве на участие в голосовании]. 

'''[https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting/ru Проголосуйте здесь]'''.  

Универсальный кодекс поведения (УКП) устанавливает базовый уровень приемлемого поведения для всего Движения. Обновленный текст Руководства по применению был опубликован 24 января 2022 года в качестве предлагаемого способа применения правил УКП в рамках всего Движения Викимедиа. Более подробная информация [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Project/ru о проекте УКП].

Отзывы и комментарии принимаются на странице обсуждения на Мета-вики на любом удобном для вас языке. По вопросам к команде по УКП пишите на: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org 

С уважением,

Команда по Стратегии и Управлению Движением Фонда Викимедиа   

--[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 13:13, 7 март 2022 (UTC)

=== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Голосование завершено. Спасибо всем за участие! &lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ===

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information/Announcement|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

21 марта 2022 года завершилось голосование по ратификации [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|обновлённого Руководства по обеспечению правоприменения]] [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Универсального кодекса поведения]] (УКП). В голосовании приняли участие более {{#expr:2300}} викимедийцев из разных регионов нашего Движения. Группа по проверке итогов голосования приступила к работе. Потребуется примерно две недели, чтобы они завершили подсчет голосов.

Окончательные итоги голосования будут объявлены [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|здесь]] вместе с соответствующей статистикой и резюме комментариев, как только они будут доступны. 

[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 18:07, 22 март 2022 (UTC)

=== Следующие шаги: Универсальный кодекс поведения (УКП) и Руководство по обеспечению правоприменения УКП ===
После изучения результатов голосования и комментариев, Комитет по делам сообщества принял решение о проведении нового раунда консультаций с сообществом. После этого доработанный текст Руководства будет вынесен на повторное голосование. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/April_2022_-_Board_of_Trustees_on_Next_steps:_Universal_Code_of_Conduct_(UCoC)_and_UCoC_Enforcement_Guidelines/ru Подробнее об этом здесь]. --[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 11:17, 23 апрель 2022 (UTC)

=== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Отчёт об отзывах участниц_ков голосования по Руководству по обеспечению правоприменения УКП&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt;===
----
Новость от команды по проекту УКП об отчёте по результатам комментариев сообщества. --[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 09:51, 26 май 2022 (UTC) 
----
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Доброго дня,

Команда проекта УКП завершила анализ отзывов, полученных в ходе голосования по Руководству по обеспечению правоприменения УКП. 

В 2022 году черновая версия Руководства по правоприменению УКП было вынесено на голосование в сообществе Викимедиа. В голосовании приняли участие представители 137 сообществ, из них топ-9 сообществ: Английская, Немецкая, Французская, Русскоязычная, Польская, Испанская, Китайская, Японская, Итальянская Википедии и Мета-вики. 

Проголосовавшие имели возможность представить комментарии по содержанию документа. Комментарии оставили 658 участниц_ков. 77% комментариев на английском языке. Комментарии были представлены на 24 языках, при этом наибольшее количество отзывов было написано на английском (508), немецком (34), японском (28), французском (25) и русском (12) языках. 

Отчёт будет направлен в Revision Drafting Committee для доработки Руководства по обеспечению правоприменения на основе отзывов. Версия отчёта для общественности и перевод [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|'''опубликованы на Мета-вики''']]. {{int:please-translate}} 

Мы ещё раз благодарим всех, кто принял участие в голосовании и обсуждениях. Приглашаем всех внести свой вклад в следующих обсуждениях сообщества. Более подробную информацию об Универсальном кодексе поведения и Руководстве по его применению можно найти [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|на Мета-вики]].

От лица команды проекта Универсального кодекса поведения&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

===Поправки к Руководству по обеспечению правоприменения Универсального кодекса поведения (УКП)===
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

----
Новость от команды по проекту УКП - [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal%20Code%20of%20Conduct/Drafting%20committee/ru Комитет по пересмотру] принимает ваши комментарии и предложения по улучшению текста Руководства по обеспечению правоприменения. --[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 16:44, 2 июнь 2022 (UTC)
----

Доброго дня, 

После проведённого голосования по Руководству, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Комитет Совета по делам сообщества (CAC)]] [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ предложил пересмотреть несколько разделов Руководства с целью внесения улучшений]. Проанализировав полученные комментарии, Комитет по делам сообщества принял решение начать ещё один раунд консультаций с сообществом. После этих обсуждений у сообщества будет возможность проголосовать по обновлённому тексту Руководства по обеспечению правоприменения УКП. Комитет также предложил пересмотреть спорное примечание в пункте 3.1 самого УКП.

Согласно анализу, в комментариях были выделены три основные группы вопросов:

1. О прохождении (обязательного) обучения по УКП и его применению;

2. О балансе защиты конфиденциальности и надлежащей процедуры;

3. О требовании, чтобы определенные группы пользователей подтвердили, что они признают и будут придерживаться Универсального кодекса поведения. 

Комитет по пересмотру просит Вас оставить комментарии и ответы на следующих страницах: [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Обсуждение пересмотра Руководства по применению]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Обсуждение пересмотра текста правил]]

От лица команды проекта Универсального кодекса поведения

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Приглашение на глобальное обсуждение по инициативе хабов 12 марта 2022 года в 13:00 UTC&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
:''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Hubs/Global Conversations March 12, 2022/Invitation}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
---- 
Всем доброго дня, ознакомьтесь с приглашением от моего коллеги о предстоящей глобальной беседе о хабах. [[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 18:22, 9 март 2022 (UTC)
----

Команда по Стратегии Движения и Управлению Фонда Викимедиа приглашает вас на мероприятие по теме &quot;Региональные и тематические хабы&quot;. Движение Викимедиа работает над определением того, какими должны быть региональные и тематические хабы. Воркшоп проведённый в ноябре 2021 года дал старт обсуждениям ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Documentation/27 November Workshop|прочитать отчёт]]), но это ещё не всё. 

За последние недели мы провели порядка 16 интервью с группами, работающими над созданием хабов в своих регионах ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Dialogue|прочитать Диалог по созданию хабов]]). Данные интервью легли в основу отчёта, который послужит фундаментом для обсуждения 12 марта. Отчёт будет доступен 9 марта.

Мероприятие состоится 12 марта с 13:00 до 16:00 UTC на платформе Zoom. Будет обеспечен устный перевод на французский, испанский, арабский, русский и португальский языки. Регистрация завершится 10 марта (поздняя регистрация возможна по эл. почте: strategy2030@wikimedia.org). К участию приглашаются все заинтересованные члены Движения. '''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022|Дополнительная информация о мероприятии на Мета-вики]]'''.

С уважением,

[[m:User:KVaidla (WMF)|Kaarel Vaidla]]&lt;br /&gt;Стратегия Движения

== Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow ==

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. 

([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram])

The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]]

A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on  [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]].

We look forward for your immense co-operation.

Thanks 
Wiki Loves Folklore international Team
[[Ҡатнашыусы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:MediaWiki message delivery|әңгәмә]]) 14:40, 14 март 2022 (UTC)
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:Rockpeterson@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=22754428 --&gt;

== Feminism and Folklore 2022 ends soon ==

[[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]]
[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on &lt;b&gt;31 March 2022 11:59 UTC&lt;/b&gt;. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as &lt;i&gt;folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more&lt;/i&gt;

Keep an eye on the project page for declaration of Winners. 

We look forward for your immense co-operation.

Thanks 
Wiki Loves Folklore international Team
[[Ҡатнашыусы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:MediaWiki message delivery|әңгәмә]]) 14:28, 26 март 2022 (UTC)
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:Rockpeterson@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&amp;oldid=23060054 --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Новости Стратегии Движения и Управления — Выпуск 6&lt;section end=&quot;announcement-header&quot;/&gt; == 

&lt;section begin=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Новости Стратегии Движения и Управления'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Выпуск 6, апрель 2022 года'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Читать полную версию информационного бюллетеня''']]&lt;/span&gt;
----

Добро пожаловать в шестой выпуск новостей Стратегии движения и управления! Обновлённый бюллетень содержит информацию, в частности, о новостях и событиях связанных с Уставом движения, Универсальным кодексом поведения, грантами на реализацию Стратегии движения, выборами в Совет попечителей.

Информационный бюллетень выходит ежеквартально, а обновления — еженедельно. Не забудьте [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|подписаться]], чтобы получать последующие выпуски.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;

*'''Развитие лидерства -''' формируется Рабочая группа! - Приём заявок на участие в Рабочей группе по развитию лидерства завершился 10 апреля 2022 года. Для участия в рабочей группе будут отобраны до 12 членов сообщества. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|продолжить чтение]])
*'''Голосование по ратификации Универсального кодекса поведения -''' С 7 по 21 марта было проведено глобальное голосование по Руководству по обеспечению правоприменения УКП через SecurePoll. Более 2300 пользователей с правом голоса, по меньшей мере из 128 домашних вики-проектов поделились мнениями и комментариями. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|продолжить чтение]]) 
*'''Дискуссии движения о хабах -''' 12 марта провели глобальное обсуждение по вопросам региональных и тематических хабов. В нём приняли участие 84 викимедийцев со всего движения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|продолжить чтение]]) 
*'''Гранты по Стратегии движения по-прежнему открыты! -''' С начала года было одобрено шесть проектных предложений общей суммой порядка 80 000 долларов США. У вас есть проектная идея по Стратегии движения? Свяжитесь с нами! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|продолжить чтение]]) 
*'''Комитет по разработке Устава движения приступил к работе! -''' Комитет из пятнадцати членов, избранный в октябре 2021 года, согласовал основные ценности, методы работы, а также приступил к составлению плана работы над проектом Устава движения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|продолжить чтение]])
*'''Еженедельные обновления по Стратегии движения -''' Участвуйте и подписывайтесь! - Команда по Стратегии движения и управлению запустила портал обновлений, где собраны все страницы Стратегии движения на Мета-вики. Подпишитесь и получайте последние новости о текущих проектах. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|продолжить чтение]]) 
*'''Блог «Diff» -''' Прочитайте последние публикации о Стратегии движения на Викимедиа Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|продолжить чтение]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt; 
--[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 11:19, 14 апрель 2022 (UTC)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Присоединяйтесь к обсуждению Годового плана Фонда Викимедиа с Марьяной Искандер&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|''Вы можете найти перевод этого сообщения на другие языки на Мета-вики''.]]
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Добрый день,

[[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Команды по Коммуникациям движения]] и по [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Стратегии движения и управлению]] приглашают вас обсудить  '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|Годовой план Фонда Викимедиа на 2022-23 годы]]'''.

Эти беседы являются продолжением [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour|тура прослушиваний исполнительного директора Фонда Викимедиа]] [[m:User:MIskander-WMF|Марьяны Искандер]]. 

Беседы посвящены следующим вопросам:
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|Стратегия движения Викимедиа до 2030 года]] определяет направление «знания как услуга» и «равенство знаний». Фонд Викимедиа стремиться планировать свою деятельность в соответствии с этими двумя целями. Как, по вашему мнению, Фонд Викимедиа должен применить эти цели в своей работе?
* Фонд Викимедиа продолжает искать пути улучшения работы на региональном уровне. Мы усилили региональный подход в таких направлениях, как гранты, новые функции и беседы с сообществом. Что работает успешно? Что может быть улучшено?
* Каждый может внести свой вклад в процесс разработки Стратегии движения. Расскажите о своей деятельности, идеях, пожеланиях и извлечённых уроках. Как Фонд Викимедиа может лучше поддерживать волонтёров и партнёрских организаций, работающих в рамках Стратегии движения?

Вы можете найти [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft/Your Input|'''график встреч на Мета-вики''']].

Информация доступна на нескольких языках. На встречах могут принять участие все желающие. Синхронный перевод на русский язык будет доступен во встрече, которая состоится 23 апреля в [https://zonestamp.toolforge.org/1650722420 14.00 UTC].

С уважением,&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;   
--[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 09:27, 15 апрель 2022 (UTC)

=== Обсуждение Годового плана Фонда состоится сегодня в 14.00 UTC === 
Напоминаем, что сегодня, 23 апреля, в 14.00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1650722420 проверьте ваше местное время]) состоится встреча с [https://meta.wikimedia.org/wiki/User:MIskander-WMF Марьяной Искандер], где вы можете обсудить [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2022-2023/draft/ru '''Годовой план Фонда Викимедиа на 2022-2023 годы''']. Будет обеспечен синхронный перевод на русский язык. Ссылка на Zoom встречу: https://wikimedia.zoom.us/j/5792045919 --[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 09:35, 23 апрель 2022 (UTC)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Объявление о выдвижении кандидатур в Совет попечителей Фонда Викимедиа 2022&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Совет попечителей объявляет поиск кандидатов на участие в выборах в Совет 2022 года. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Подробнее на Мета-вики''']].

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|Выборы в Совет попечителей 2022 года]] объявляются открытыми! Просим вас рассмотреть возможность выдвижения своей кандидатуры для службы в Совете попечителей.

Совет попечителей Фонда Викимедиа осуществляет контроль за деятельностью Фонда Викимедиа. В состав Совета входят попечители от сообществ и партнёрских организаций, а также назначенные попечители. Каждый попечитель служит три года. Сообщество Викимедиа имеет возможность голосовать за попечителей от сообществ и партнёрских организаций.

Участники_цы сообщества будут голосовать за два места в Совете попечителей в 2022 году. Это возможность улучшить представительство, разнообразие и компетентность Совета как команды.

Вы являетесь потенциальным кандидатом? Узнайте подробности на странице [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Подать заявку на выдвижение своей кандидатуры]].

Благодарим вас за поддержку,

Команда по Стратегии движения и управлению от лица Комитета по выборам и Совета попечителей&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;  
--[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 10:34, 25 апрель 2022 (UTC)

== New Wikipedia Library Collections Available Now - April 2022 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

Hello Wikimedians! 
[[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]]
[[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] has free access to new paywalled reliable sources. You can these and dozens more collections at https://wikipedialibrary.wmflabs.org/:
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/128/ Wiley]''' – journals, books, and research resources, covering life, health, social, and physical sciences
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/125/ OECD]''' – OECD iLibrary, Data, and Multimedia​​ published by the Organisation for Economic Cooperation and Development
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/129/ SPIE Digital Library]''' – journals and eBooks on optics and photonics applied research

Many other sources are freely available for experienced editors, including collections which recently became accessible to all eligible editors: Cambridge University Press, BMJ, AAAS, Érudit and more.

Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: log in today!
&lt;br&gt;--The Wikipedia Library Team 13:16, 26 апрель 2022 (UTC)

:&lt;small&gt;This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].&lt;/small&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:Samwalton9@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&amp;oldid=23036656 --&gt;

== Coming soon: Improvements for templates ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;!--T:11--&gt;
[[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]]
Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon:

The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': 
This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. 
* [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]]

In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. 
* [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]]

Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. 

We would love to hear your feedback on our talk pages!
&lt;/div&gt; -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 11:13, 29 апрель 2022 (UTC)
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=23222263 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Editing news 2022 #1&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;&lt;i&gt;[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2022/April|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]&lt;/i&gt;
[[File:Junior Contributor New Topic Tool Completion Rate.png|thumb|New editors were more successful with this new tool.]]

The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New discussion tool|New topic tool]] helps editors create new ==Sections== on discussion pages.  New editors are more successful with this new tool.  You can [[mw:Talk pages project/New topic#21 April 2022|read the report]].  Soon, the Editing team will offer this to all editors at the 20 Wikipedias that participated in the test.  You will be able to turn it off at [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].&lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] 18:54, 2 май 2022 (UTC)
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:Quiddity (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=22019984 --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Выборы в Совет попечителей Фонда Викимедиа 2022. Приглашаем волонтёров&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Команда по Стратегии движения и управлению приглашает членов сообщества принять участие в качестве волонтёров на предстоящих выборах в Совет попечителей.

Идея программы &quot;Волонтёры на выборах&quot; возникла во время выборов в Совет попечителей Викимедиа в 2021 году. Программа была успешной. Благодаря помощи волонтёров на выборах мы смогли увеличить охват сообществ и участие в выборах на 1 753 избирателя по сравнению с 2017 годом. Общая явка составила 10,13%, что на 1,1 процентных пункта больше. Были представлены 214 википроектов. 

Но 74 вики, не участвовавших в 2017 году, дали голоса на выборах 2021 года. Хотите помочь изменить ситуацию с участием?

Волонтёры на выборах будут помогать в следующем:
* Переводить короткие сообщения и анонсировать текущий избирательный процесс на каналах сообщества
* По желанию: Мониторить каналы сообщества на предмет комментариев и вопросов

Волонтёры должны:

* Соблюдать политику дружественного пространства во время бесед и мероприятий
* Представлять руководящие принципы и информацию о голосовании сообществу в нейтральном ключе

Вы хотите стать волонтёром на выборах и обеспечить представительство вашего сообщества в голосовании? Подпишитесь [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|здесь]], чтобы получать обновления. Вы можете использовать [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|страницу обсуждения]] для вопросов о переводе.&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;  --[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 11:30, 6 май 2022 (UTC)

==Протестируйте новый форум Стратегии движения== 

Добрый день.
Приглашаем вас протестировать и поделиться мнением о [https://forum.movement-strategy.org/ новом форуме Стратегии Движения]. Форум предлагает улучшенный способ обсуждения [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement%20Strategy/ru Стратегии Движения] в многоязычной и удобной для использования платформе. 

Пожалуйста, расскажите, что вы думаете об этом форуме, ответив на [https://forum.movement-strategy.org/t/movement-strategy-forum-community-review/46 вопросы для сообщества]. 

[https://forum.movement-strategy.org/t/say-hello/79/43 Здесь] вы можете поприветствовать сообщество на вашем языке! 

Функциональный форум доступен для тестирования до 24 июля. Вы можете перевести посты используя кнопку 🌐, также можете делиться комментариями на любом удобном вам языке. 

Если отзывы сообщества будут положительными, форум будет запущен в августе 2022 года перед Викиманией. Если нет, команда будет следовать полученным отзывам, менять предложение или закрывать форум. Подробнее на [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy/Forum/Proposal/ru Мета]. 

С уважением, --[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 09:23, 2 июнь 2022 (UTC)

==Глобальные обсуждения по региональным и тематическим хабам==
Добрый день! 

Приглашаем вас принять участие во встрече по обсуждению минимальных критериев для пилотных хабов с 24 по 26 июня 2022 года. 24 июня с 11:00 - 13:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1656068431 проверить ваше местное время])  будет обеспечен устный перевод на русский язык. Встреча будет проходить на платформе Zoom.  

Цель встречи - сбор отзывов и предложений по улучшению [https://forum.movement-strategy.org/t/draft-minimum-criteria-for-hub-pilots/487 минимальных критерий для пилотных хабов]. 

[https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfhTVdCVM2VTftvWf5YUSeF1Gj5-sJDWqF0DvbOdrturBKcoQ/viewform Регистрация] на мероприятие открыто до 23 июня. 

Все подробности на странице мероприятия на [https://meta.wikimedia.org/wiki/Hubs/Global_Conversations_June_24-26,_2022/ru Мета]. 

С уважением,— [[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 08:17, 17 июнь 2022 (UTC)

== Обновление улучшенного интерфейса настольной версии ==

[[File:Table of contents shown on English Wikipedia 02.webm|thumb]]
Привет. Я хотел поделиться с вами обновленной информацией о проекте [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|улучшенного интерфейса настольной версии]], над которым команда «Веб» Фонда Викимедиа работала последние несколько лет. Наша работа почти завершена! 🎉

Мы хотели бы, чтобы эти функции стали по умолчанию для читателей и редакторов во всех вики. &lt;span style=&quot;background-color:#fc3;&quot;&gt;В ближайшие недели мы начнем обсуждение для других вики, включая ваш. 🗓️&lt;/span&gt; Мы с удовольствием ознакомимся с вашими предложениями!

Цели проекта - сделать интерфейс более гостеприимным и удобным для читателей и полезным для опытных пользователей. Проект состоит из ряда улучшенных функций, которые облегчают чтение и изучение, навигацию по странице, поиск, переключение между языками, использование вкладок статей и пользовательского меню и многое другое. Эта функция уже доступно по умолчанию для читателей и редакторов в 30 разделах, включая [[:fr:|французскую]], [[:pt:|португальскую]] и [[:fa:|персидскую]] Википедию.

Эти изменения доступны только пользователям стиля [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=vector}} Vector]. Те, кто использует [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=monobook}} Monobook] или [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=timeless}} Timeless], не будут затронуты.

; Новейшие функции
* [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Table of contents|Содержание]] - наша версия удобна для того, чтобы найти, получить контекст страницы и перемещаться по странице без необходимости прокрутки. В настоящее время оно тестируется на наших пробных вики-сайтах.  Оно также доступно для редакторов, которые выбрали внешний вид для Вики «Вектор 2022».
* [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Page tools|Инструменты страницы]] - теперь на боковой панели есть два типа ссылок. Существуют действия и инструменты для отдельных страниц (например, [[Special:RecentChangesLinked|связанные правки]]) и ссылки обще-википедийного характера (например, [[Special:RecentChanges|свежие правки]]). Мы собираемся разделить их на два интуитивно понятных меню.
; Как включить улучшения
[[File:Desktop Improvements - how to enable globally.png|thumb|[[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|{{int:globalpreferences}}]]]]
* Можно включить самостоятельно [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|на вкладке Внешний вид в настройках]], выбрав &quot;{{int:skinname-vector-2022}}&quot;. Такую же опцию можно включить в [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|глобальных настройках]] для всех разделов.
* В тех разделах, где изменения включены по умолчанию, зарегистрированные пользователи могут переключится на Vector. Для этого есть легко доступная ссылка на боковой панели.

; Узнайте больше и присоединяйтесь к нам

Если вы хотите следить за прогрессом нашего проекта, вы можете подписаться на [[mw:Special:Newsletter/28/subscribe|нашу рассылку]]. Вы можете ознакомиться [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|страницей проекта]], проверить наше [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Frequently_asked_questions|ЧаВо]], написать [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop_Improvements|на странице обсуждения проекта]] и [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|присоединиться к онлайн-встрече с нами]].

Спасибо! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|обс.]]) 02:45, 21 июнь 2022 (UTC)
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&amp;oldid=20689486 --&gt;

== Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Hi, Greetings

The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced!

We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]'''

Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project.

We hope to have you contribute to the campaign next year.

'''Thank you,'''

'''Wiki Loves Folklore International Team'''

--[[Ҡатнашыусы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:MediaWiki message delivery|әңгәмә]]) 16:12, 4 июль 2022 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:Tiven2240@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=23454230 --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Выдвижение предложений для Компаса избирателя 2022 года &lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Всем привет,

Приглашаем членов сообщества принять участие в [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|выборах в Совет попечителей 2022 года]] и выдвинуть [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/ru свои предложения для Компаса избирателя].

Компас избирателя - это инструмент, помогающий голосующим выбрать тех кандидатов, которые в наибольшей степени соответствуют вашим убеждениям и взглядам. Члены сообщества предложат кандидатам свои предложения, на которые кандидаты ответят по шкале Ликерта (согласен/нейтрален/не согласен). Ответы кандидатов будут загружены в инструмент &quot;Компас избирателя&quot;. Голосующие смогут ввести свои ответы по предложениям (согласен/не согласен/нейтрален). В конце вы увидите тех кандидатов, которые в наибольшей степени соответствуют вашим убеждениям и взглядам.

Ниже приведена временная шкала по использованию Компаса избирателя:

* 8 - 20 июля: Члены сообщества выдвигают предложения для Компаса избирателя
* 
* 21 - 22 июля: Комитет по выборам рассматривает предложения на предмет ясности и удаляет предложения, не относящиеся к теме
* 
* 23 июля - 1 августа: Волонтеры голосуют по предложениям
* 
* 2 - 4 августа: Комитет по выборам отбирает 15 лучших предложений
* 
* 5 - 12 августа: кандидаты определяют свои позиции по предложениям
* 
* 15 августа: Компас избирателя открывается для голосующих, чтобы помочь им в принятии решения во время голосования.

Комитет по выборам отберет 15 лучших предложений в начале августа. Комитет по выборам будет наблюдать за процессом при поддержке команды по Стратегии движения и управлению. Команда по Стратегии движения и управлению проверит, чтобы вопросы были четкими, не было дубликатов, опечаток и так далее.

С уважением,

Команда по Стратегии движения и управлению

''Данное сообщение было отправлено от имени Целевой группы по отбору членов Совета и Комитета по выборам''.&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
--[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 11:36, 12 июль 2022 (UTC)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Объявление шести кандидатов на выборах в Совет попечителей 2022 года&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short| Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Всем привет,

По итогам голосования представителей партнёрских организаций были отобраны следующие кандидаты в Совет попечителей 2022 года:

* Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]])

Вы можете посмотреть дополнительную информацию о [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|результатах]] и [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|статистике]] этих выборов.

Партнёрские организации выбрали своих представителей для голосования. Представители партнёрских организаций задали кандидатам вопросы, на которые кандидаты ответили в середине июня. Ответы кандидатов и информация, предоставленная Комитетом по анализу, послужили основой для представителей при принятии решений.

Пожалуйста, найдите минутку, чтобы поблагодарить представителей партнёрских организаций и членов Комитета по анализу за участие в этом процессе и содействие в расширении разнообразия Совета попечителей. Эти часы добровольной работы объединяют нас в понимании и перспективе. Благодарим вас за участие.

Выражаем благодарность также членам сообщества, которые выдвинули свою кандидатуру в Совет попечителей. Рассмотрение вопроса о вступлении в Совет попечителей — нелегкое решение. Вклад в участие на выборах в Совет попечителей говорит об их преданности нашему движению. Поздравляем кандидатов, которые прошли на следующий этап. Благодарим за участие кандидатов, которые не прошли отбор. Пожалуйста, продолжайте делиться своим лидерским потенциалом с Викимедиа.

Что теперь?

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Ознакомьтесь с результатами процесса отбора представителями партнёрских организаций]].

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|Узнайте о следующих шагах]].

С уважением,

Команда по Стратегии движения и управлению

''Данное сообщение было отправлено от имени Целевой группы по отбору членов Совета и Комитета по выборам''.&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; --[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 06:58, 21 июль 2022 (UTC)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Новости Стратегии движения и управления – Выпуск 7&lt;section end=&quot;announcement-header&quot;/&gt; ==

&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Новости Стратегии движения и управления'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Выпуск 7 — Июль - сентябрь 2022 года'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Прочитайте полный текст''']]&lt;/span&gt; 
----
Информационный бюллетень знакомит с новостями и событиями о реализации [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|рекомендаций Стратегии движения]] Викимедиа. В бюллетене содержится информация об управлении Движением, а также о проектах и мероприятиях, поддерживаемых командой Фонда Викимедиа по Стратегии движения и управлению (MSG).  

Информационный бюллетень MSG выходит ежеквартально. Для желающих внимательнее следить за нашими процессами предлагается бюллетень «Еженедельные новости Стратегии движения»‎. Чтобы оставаться в курсе новостей, не забудьте подписаться на рассылку [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|здесь]].
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Устойчивость движения''': Опубликован ежегодный отчёт Фонда Викимедиа об устойчивом развитии. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|продолжить чтение]])
* '''Улучшение пользовательского опыта''': последние улучшения интерфейса настольной версии проектов Викимедиа. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|продолжить чтение]])
* '''Безопасность и инклюзивность''': последние новости о процессе пересмотра Руководства по обеспечению правоприменения Универсального кодекса поведения. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|продолжить чтение]])
* '''Обеспечение справедливости при принятии решений''': отчёты об обсуждениях по поводу пилотных хабов, последние достижения Комитета по разработке Устава движения и новое исследование по проектированию будущего участия в движении Викимедиа. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|продолжить чтение]])
* '''Координация между заинтересованными сторонами''': запуск службы поддержки для партнёрских организаций и волонтёрских сообществ, работающих над партнёрством в области контента. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|продолжить чтение]])
* '''Развитие лидерства''': обновления о проектах лидерства от организаторов движения Викимедиа в Бразилии и Кабо-Верде. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|продолжить чтение]])
* '''Управление внутренними знаниями''': запуск нового портала для технической документации и ресурсов сообщества. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|продолжить чтение]])
* '''Инновации в области свободных знаний''': высококачественные аудиовизуальные ресурсы для научных экспериментов и новый набор инструментов для транскрипции устных культур. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|продолжить чтение]])
* '''Оценка, итерация и адаптация''': результаты пилотного проекта Equity Landscape ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|продолжить чтение]])
* '''Другие новости и обновления''': новый форум для обсуждения реализации Стратегии движения, предстоящие выборы в Совет попечителей Фонда Викимедиа, новый подкаст для обсуждения Стратегии движения, а также кадровые изменения в команде Фонда по Стратегии движения и управлению. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|продолжить чтение]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt; --[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 07:46, 25 июль 2022 (UTC)

== Поговорим об улучшении настольной версии ==

[[File:Vector 2022 showing language menu with a blue menu trigger and blue menu items 01.jpg|thumb]]
Приглашаем на онлайн-встречу с командой, которая работает над [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements|улучшением настольной версии]]! Встреча состоится в '''26 июля 2022 at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220726T1200 12:00 UTC] and [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20220726T1900 19:00 UTC]''' по Zoom. '''[https://wikimedia.zoom.us/j/5304280674 Присоединиться к встрече]'''. ID встречи: 5304280674. [https://wikimedia.zoom.us/u/kc2hamfYz9 Соединиться по местному телефону].

[[mw:Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web/ru|Узнать подробности]]. Будем рады с вами встретиться! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 17:08, 25 июль 2022 (UTC)
&lt;!-- Сообщение отправил Участник:SGrabarczuk (WMF)@metawiki, используя список на странице https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Ru_fallback&amp;oldid=20689486 --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Проголосуйте за утверждения для Компаса избирателя&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Всем привет,

Приглашаем членов сообщества [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|проголосовать за утверждения для использования в Компасе избирателя]] на выборах в [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|Совет попечителей 2022 года.]] Вы можете проголосовать за те утверждения, которые вы хотите видеть в Компасе избирателя на Мета-вики.

Компас избирателя — это инструмент, который помогает голосующим выбрать кандидатов, которые в наибольшей степени соответствуют их убеждениям и взглядам. Члены сообщества предложат утверждения, в отношении которых кандидаты должны дать ответы, используя шкалу Лайкерта (соглашаюсь/нейтрально/не соглашаюсь). Ответы кандидатов будут добавлены в Компас избирателя. Затем участники голосования смогут пользоваться компасом, добавляя свои ответы относительно утверждений (соглашаюсь/нейтрально/не соглашаюсь). Как результат, компас покажет кандидатов, которые лучше всего отвечают убеждениям и взглядам участников голосования.

Ниже приведена временная шкала по использованию Компаса избирателя:

*&lt;s&gt;8 — 20 июля: Члены сообщества выдвигают утверждения для Компаса избирателя&lt;/s&gt;
*&lt;s&gt;21 — 22 июля: Комитет по выборам рассматривает утверждения на предмет ясности и удаляет те утверждения, которые не относятся к теме&lt;/s&gt;
*23 июля — 1 августа: Члены сообщества голосуют за утверждения
*2 — 4 августа: Комитет по выборам отбирает 15 лучших утверждений
*5 — 12 августа: Кандидаты позиционируют себя в отношении утверждений
*16 августа: Компас избирателя открывается для голосующих, чтобы помочь им в принятии решения во время голосования.

Комитет по выборам отберёт 15 лучших утверждений в начале августа.

С уважением, 

Команда по Стратегии движения и управлению.

''Данное сообщение было отправлено от имени Целевой группы по отбору членов Совета и Комитета по выборам''. &lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; --[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 11:15, 27 июль 2022 (UTC)

== Community delegate registration for Wikimedia CEE Meeting 2022 ==

[[:m:Wikimedia CEE Meeting 2022|''Wikimedia CEE Meeting 2022'']] will take place on October 14-16. It is determined that the ''Wikimedians of Bashkortostan User Group'' could be represented by 2 community delegates, who would have their expenses paid for participating in the events. The time for '''delegate registration''' is '''until August 15''' (2 weeks left).

P.S: Sorry for You, please, You translate to the local language.

[[Ҡатнашыусы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Dušan Kreheľ|әңгәмә]]) 17:01, 1 август 2022 (UTC)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Перенос сроков голосования на выборах в Совет попечителей Фонда Викимедиа в 2022 году&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Delay of Board of Trustees election| Вы можете найти перевод данного сообщения на другие языки на Мета-вики.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Delay of Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Delay of Board of Trustees election}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Всем привет,
 
Я пишу вам сегодня по поводу графика голосования на выборах в Совет попечителей. 
 
Как многие из вас уже знают, в этом году мы предлагаем [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|Компас избирателя]], чтобы помочь голосующим определить позиции кандидатов по некоторым ключевым вопросам. Несколько кандидатов попросили увеличить количество символов в их ответах, чтобы они могли дать более развернутые ответы. Избирательная комиссия считает, что их аргументация соответствует целям справедливого и равноправного избирательного процесса.  
 
Чтобы к началу голосования обеспечить перевод более длинных заявлений, Избирательная комиссия и Целевая группа по отбору членов Совета решили отложить начало голосования на одну неделю. Это самое оптимальное время, предложенное сотрудниками, работающими над проведением выборов. 
 
Несмотря на то, что не все захотят использовать Компас избирателя для принятия решения в голосовании, Избирательная комиссия посчитала более уместным предоставить перевод заявлений для членов сообщества на разных языках.
 
Голосование начнется 23 августа в 00:00 UTC и завершится 6 сентября в 23:59 UTC.

С уважением,

Матанья, от имени Избирательной комиссии
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
--[[Ҡатнашыусы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:AAkhmedova (WMF)|әңгәмә]]) 09:34, 17 август 2022 (UTC)</text>
      <sha1>l45m8cjowajjsn8b2pr8jmas4hrnhwo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ҡалып:Геокар</title>
    <ns>10</ns>
    <id>45940</id>
    <revision>
      <id>1149846</id>
      <parentid>1113422</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:22:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7057" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;&lt;tr style=&quot;display:none;&quot;&gt;&lt;td colspan=&quot;2&quot;&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;&lt;!-- 
--&gt;{{#switch: {{{1}}}
| Параметр                = {{Геокар/Строка|{{{4|}}}|{{{3|}}}||{{{2|}}}|{{{5|}}}|d={{{d|}}}}}
| Множественный           = {{Геокар/Строка|{{{5|}}}|{{{3|}}}|{{{4|}}}|{{{2|}}}|r={{#if:{{{Разделитель|}}}|{{{Разделитель}}}|,&amp;#32;}}|d={{{d|}}}}}
| Название                = &lt;tr&gt;&lt;th colspan=&quot;2&quot; scope=&quot;colgroup&quot; class=&quot;infobox-above t-geoinfobox-name&quot;&gt;{{карточка/название|{{{2|}}}}}{{#if:{{{2|}}}||&lt;sup&gt;{{comment|?|В статье не заполнен параметр «Название», пожалуйста, заполните его.}}&lt;/sup&gt;{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Категория:Карточка на Геокаре: заполнить: Название]]}}}}&lt;/th&gt;&lt;/tr&gt;{{#if:{{{3|}}}|&lt;tr&gt;&lt;td colspan=&quot;2&quot; class=&quot;t-geoinfobox-nickname&quot;&gt;{{#if:{{{3|}}}|{{#invoke:String/split|lang|{{{3|}}}}}}}&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;}}
| Расположение            = {{#if:{{{Небесное тело|}}}|
{{Геокар/Строка|{{{Небесное тело|}}}|Небесное тело||1|d=p376}}&lt;!-- 

--&gt;|{{#if:{{{Океан|}}}|
{{Геокар/Строка|{{{Океан|}}}|Океан|Океаны|1}}
{{Геокар/Строка|{{{Море|}}}|Море|Моря|1}}&lt;!-- 

--&gt;|{{#if:{{{Страна|}}}|{{Геокар/Строка|{{{Страна|}}}|{{#ifeq:{{#titleparts:{{{Страна|}}}|1|1}}|Антарктида|[[Континент]]|Страна}}|Страны|t=Флагификация|l=1}}
{{Геокар/Строка|{{{Регион|}}}|{{Геокар/Регион|{{{Страна|}}}||{{{Регион|}}}}}|{{Геокар/Регион||{{{Страна|}}}|{{{Регион|}}}}}|1|r=,&amp;#32;}}
{{Геокар/Строка|{{{Район|}}}|{{Геокар/Район|{{{Страна|}}}||{{{Район|}}}|{{{Регион|}}}}}|{{Геокар/Район||{{{Страна|}}}|{{{Район|}}}|{{{Регион|}}}}}|1|r=,&amp;#32;}}&lt;!-- 

--&gt;|{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Категория:Википедия:Географические статьи без указанной страны]]}}
}}
}}
}}
| Координаты              = {{#if:{{wikidata|{{#if:{{{d|}}}|{{{d|}}}|p625}}|{{{2|}}}|plain=true}}|&lt;tr&gt;&lt;td colspan=&quot;2&quot;&gt;{{wikidata-coords|coord|12345678|coord={{{2|}}}|type={{{type|landmark}}}|globe={{#if:{{wikidata|p376|{{{Небесное тело|}}}|plain=true}}|{{Геокар/Небесные тела|{{wikidata|p376|{{{Небесное тело|}}}|plain=true}}}}}}|region={{#if:{{{region|}}}|{{{region|}}}|{{ISO 3166|{{wikidata|p17|{{{Страна|}}}|plain=true}}}}}}|scale={{{CoordScale|}}}|display=inline{{#if:{{{display|}}}||,title}}}}&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;|{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Категория:{{{cat|Википедия:Географические статьи без указанных географических координат}}}]]}}}}
| Позиционная карта       = {{#switch:{{{2|}}}|0|-=|#default={{#ifexist:T:ПозКарта {{#if:{{{2|}}}|{{{2|}}}|AbCdE}}|&lt;tr&gt;&lt;td colspan=&quot;2&quot;&gt;{{wikidata-coords|Геокар/Позкарта|23456789|01={{{2|}}}|coord={{{3|}}}|Ук. карты={{{Ук. карты|}}}|Ук. арены={{{Ук. арены|}}}|Ук. метки={{{Ук. метки|m0}}}|Подпись метки={{{Подпись метки|}}}|Позиция подписи={{{Позиция подписи|}}}|Метки={{{Метки|}}}|Обрезать сверху={{{Обрезать сверху|}}}|Обрезать снизу={{{Обрезать снизу|}}}}}&lt;!--
--&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;}}}}
| Позиционные карты       = {{wikidata-coords|Геокар/Позиционные карты|coord|01={{wikidata|p17|{{{2|}}}|plain=true}}|02={{{3|}}}|coord={{{4|}}}|Метки={{{Метки|}}}|Позиционная карта={{{Позиционная карта|}}}||Позиционная карта 1={{{Позиционная карта 1|}}}|Ук. карты={{{Ук. карты|physical}}}|Ук. арены={{{Ук. арены|}}}|Ук. карты 1={{{Ук. карты 1|physical}}}|Ук. арены 1={{{Ук. арены 1|}}}|Ук. метки={{{Ук. метки|m0}}}|Подпись метки={{{Подпись метки|}}}|Позиция подписи={{{Позиция подписи|}}}|Обрезать сверху={{{Обрезать сверху|}}}|Обрезать снизу={{{Обрезать снизу|}}}|Позиция подписи 1={{{Позиция подписи 1|}}}|Обрезать сверху 1={{{Обрезать сверху 1|}}}|Обрезать снизу 1={{{Обрезать снизу 1|}}}}}
| Метка                   = {{ПозКарта~|{{{2|}}}|coord={{{3|}}}|mark={{Геокар/Стили|{{{Ук. метки|m0}}}}}|label={{{Подпись метки|}}}|position={{{Позиция подписи|}}}}}
| Страна | Страны         = {{#if:{{{2|}}}|{{Геокар/Строка|{{{2|}}}|{{#ifeq:{{#titleparts:{{{2|}}}|1|1}}|Антарктида|[[Континент]]|Страна}}|Страны|t=Флагификация|l=1}}|{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Категория:Википедия:Географические статьи без указанной страны]]}}}}
| Регион                  = {{Геокар/Строка|{{{2|}}}|{{Геокар/Регион|{{{3|}}}||{{{2|}}}}}|{{Геокар/Регион||{{{3|}}}|{{{2|}}}}}|1|r=,&amp;#32;}}
| Район                   = {{Геокар/Строка|{{{2|}}}|{{Геокар/Район|{{{4|}}}||{{{2|}}}|{{{3|}}}}}|{{Геокар/Район||{{{4|}}}|{{{2|}}}|{{{3|}}}}}|1|r=,&amp;#32;}}
| Плотность населения     = {{#if:{{{2|}}}|{{Геокар/Строка|{{#ifexpr:{{#expr:{{Formatnum:{{{2}}}|R}} div {{Formatnum:{{{3|}}}|R}} round 3}}&lt;0.001|&lt;0,001|{{#expr:{{Formatnum:{{{2|}}}|R}} div {{Formatnum:{{{3|}}}|R}} round 2}}}}|Плотность населения|||чел./км²}}}}
| Изображение             = {{#switch:{{{2|}}}|0|-=|#default={{#if:{{wikidata|{{#if:{{{d|}}}|{{{d|}}}|p18}}|{{{2|}}}|plain=true}}|&lt;tr&gt;&lt;td class=&quot;infobox-image&quot; colspan=&quot;2&quot;&gt;{{wikidata|{{#if:{{{d|}}}|{{{d|}}}|p18}}|{{{2|}}}|size=280x400px|caption={{{3|}}}}}&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;| {{#if:{{{d|}}}|| {{нет изображения|{{{2|}}}}} }}}}}}
| Категория на Викискладе = {{#if:{{wikidata|p373|{{{2|}}}|plain=true}}|&lt;tr&gt;&lt;td class=&quot;infobox-below&quot; colspan=&quot;2&quot;&gt;{{карточка/Викисклад|{{{2|}}}}}&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;}}
| Вставка                 = {{#if:{{{2|}}}|&lt;tr&gt;&lt;td colspan=&quot;2&quot;&gt;{{{2|}}}&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;}}
| Заголовок               = {{#if:{{{3|}}}|&lt;tr&gt;&lt;th scope=&quot;colgroup&quot; class=&quot;infobox-header&quot; colspan=&quot;2&quot;&gt;{{{2|}}}&lt;/th&gt;&lt;/tr&gt;}}
| Индексы                 = {{#invoke:GeoInfobox|renderId|{{карточка/название|{{{2|}}}}}}}
| &lt;tr&gt;&lt;td colspan=&quot;2&quot;&gt;Ошибка: блок «{{{1}}}» отсутствует в шаблоне [[Ҡалып:Геокар|Геокар]].&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
}}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;{{doc}}&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4g1fprvxop0g3gavkrkihn2ilr3v48v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Боден күле өҫтөндәге һәләкәт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>67383</id>
    <revision>
      <id>1149696</id>
      <parentid>1066308</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T12:21:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тикшереү */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50167" xml:space="preserve">
{{Авиакатастрофа
 |Название             = Боден күле өҫтөндәге һәләкәт 2002 йылдың 1 июле
 |Изображение          = Компьютерная реконструкция столкновения самолётов над Боденским озером.png
 |Название изображения = Бәрелештең компьютерҙа эшләнгән реконструкцияһы
 |Дата              = [[1 июль]] [[2002]] йыл
 |Ваҡыт             = 21:35 [[UTC]]
 |Тәбиғәт           = һауала бәрелеш
 |Сәбәп             = диспетчер хатаһы
 |Урын              = {{Германия флагы}} [[Германия]], Юберлинген
 |Координат         = {{coord|47|46|42|N|9|10|26|E|region:DE-BW_type:landmark|display=title,inline}}
 |Бөткән            = 71
 |Яралы             = 
 |Изображение воздушного судна         = BAL Tupolev Tu-154M Pichugin-2.jpg
 |Название изображения воздушного судна    = Ту-154М 
 |Модель1            = Ту-154М
 |Самолёт исеме     = 
 |Авиакомпания1      = {{Рәсәй флагы}} [[БАЛ Башҡортостан авиалиниялары]]
 |Осоу пункты1       = {{Рәсәй флагы}} [[Рәсәй]], [[Мәскәү]]&lt;ref&gt;{{cite web|author=Известия.Ру|title=Пилоты Ту-154 не успели отдохнуть перед рейсом|url=http://www.izvestia.ru/news/news19113|accessdate=2 июля 2010|lang=ru|deadlink=404|archiveurl=http://web.archive.org/web/20121216090934/http://www.izvestia.ru/news/news19113|archivedate=2012-12-16}}&lt;/ref&gt;
 |Килеү пункты1      = {{Испания флагы}} [[Испания]], Барселона
 |Рейс              = 2937
 |Борт һан          = RА-85816
 |Сығарылышы дата   = 
 |Юлсылар1          = 60
 |Экипаж1           = 9
 |Бөткән1           = 69
 |Яралы1            = 
 |Кисере1           = 
 |Модель2           = [[Boeing 757|Boeing 757-23APF]]
 |Изображение воздушного судна2          = G-BIKC DHL-1.JPG
 |Название изображения воздушного судна2    = Boeing 757-200 йөк самолеты
 |Самолёт исеме2    = 
 |Авиакомпания2     = {{Германия флагы}} [[Германия]], [[DHL]]
 |Осоу пункты2      = {{Бахрейн флагы}} [[Бахрейн]] 
 |Килеү пункты2     = {{Бельгия флагы}} [[Бельгия]]
 |Рейс2             = DHL611
 |Борт һан2         = A9C-DHL
 |Сығарылышы дата2  = 
 |Юлсылар2          = 0
 |Экипаж2           = 2
 |Бөткән2           = 2
 |nocat             = 
}}

'''Боден күле өҫтөндәге һәләкәт''' — 2002 йылдың 1 июленән 2 июленә ҡаршы төндә булған авиация һәләкәте. [[БАЛ Башҡортостан авиалиниялары|Башҡортостан авиалинияларынының]] 2937-се рейсындағы Ту-154М самолёты, DHL-дың 611-се рейсындағы Боинг 747 менән бәрелешә. Бәрелеш һауала  Юберлинген ҡалаһы янындағы Боден күле тапҡырында була. Бөтәһе 71 кеше — Боинг бортындағы 2 (ике пилот) һәм Ту самолетындағы 69 кеше һәләк була, шуларҙың 52-һе — балалар.

== Самолёттар тураһында белешмә ==

=== Ту-154 ===
[[Файл:Shaheen Air International Tupolev Tu-154M Hoppe.jpg|thumb|left|250px|Һәләкәткә осраған самолёт  1999 йылда (Shaheen Air International'да эшләгән сағында)]]
Ту-154М (теркәү номеры RA-85816, завод номеры 95А1006, серия номеры 1006)  Куйбышев авиация етештереү берекмәһе (КуАПО) тарафынан 8 августа 1995 йылдың 8 авгусында эшләп сығарыла. Шул уҡ көндө авиакомпании «[[БАЛ Башҡортостан авиалиниялары|Башҡортостан авиалиниялары (БАЛ)]]» авиакомпанияһына тапшырыла. [[:en:Transeuropean Airlines|Transeuropean Airlines]] (25.11.1998—6.09.1999) һәм Shaheen Air International (6.09.1999—15.01.2002) авиакомпанияларына лизингҡа бирелә.  Рыбинск моторҙар эшләү заводының  өс  ике контурлы Д-30КУ|Д-30КУ-154-II  турбореактив двигателе менән йыһазландырылған була. Һәләкәт көнөнә ҡарата 10 788 сәғәт осҡан&lt;ref&gt;[http://russianplanes.net/reginfo/3543 RA-85816 — russianplanes.net — Карточка борта]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.planelogger.com/Aircraft/Registration/RA-85816/802565 REGISTRATION DETAILS FOR RA-85816 (BASHKIRIAN AIRLINES) TU-154-M — PlaneLogger]&lt;/ref&gt;.

BTC 2937 рейсы экипажының составы түбәндәгесә була&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/main/2002/07/04/56603.html Список погибших пассажиров и экипажа рейса 2937 &quot;Ту-154&quot; авиакомпании &quot;Башкирские авиалинии&quot;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.utro.ru/news/2002/07/02/86916.shtml#list Авиакатастрофа в Германии. Подробности]&lt;/ref&gt;:
* Һауа судноһының командиры (русса Командир воздушного судна ҡыҫҡартмаһы — КВС)  — 52 йәшлек Александр Михайлович Гросс. 1-се класлы пилот, «Башҡортостан авиалиниялары» авиакомпанияһында 10 йыл да 8 ай (1991 йылдың 10 октябренән) эшләй. Ту-154 командиры вазифаһында — 2001 йылдың 25 майынан (шуға тиклем был суднола икенсе пилот була). 12 070 сәғәт осошта була, шуның 4918-е — Ту-154-тә (2050-һе — КВС сифатында).
* Икенсе пилот — 41 йәшлек Морат Әхәт улы Итҡолов. 1-се класлы пилот,  «Башҡортостан авиалиниялары» авиакомпанияһында 17 йыл да 8 ай (1984 йылдың 1 ноябренән) эшләй. Ту-154-тең икенсе пилоты вазифаһында  — 2001 йылдың 24 апреленән. 7884 сәғәт осошта була, шуның 4181-е — Ту-154-тә&lt;ref group=&quot;*&quot;&gt;Был рейста ул, пилоттар кабинаһында булһа ла, формаль рәүештә бер вазифа ла башҡармай&lt;/ref&gt;.
* Штурман — 51 йәшлек Сергей Геннадьевич Харлов. 1-се класлы штурман, «Башҡортостан авиалиниялары» авиакомпанияһында 27 йыл да 9 ай  (1974 йылдың 2 сентябренән) эшләй. Ту-154-тең штурманы вазифаһында — 1996 йылдың 12 авгусынан. 12 978 сәғәт осошта була, шуның 6421-е — Ту-154-тә.
* Бортинженер — 37 йәшлек Олег Ирек улы Вәлиев. 1-се класлы бортинженер, «Башҡортостан авиалиниялары» авиакомпанияһында 12 йыл да 6 ай (1990 йылдың 8 ғинуарынан) эшләй. Ту-154-тең бортинженеры вазифаһында — 1997 йылдың 25 апреленән. 4191 сәғәт осошта була, бөтәһе лә — Ту-154-тә.
* Тикшереүсе — 40 йәшлек Олег Павлович Григорьев. 1-се класлы пилот, «Башҡортостан авиалиниялары» авиакомпанияһында 16 йыл да  7 ай (1985 йылдың 21 ноябренән) эшләй. Ту-154-тең тикшереүсеһе вазифаһында — 2001 йылдың 8 июленән, Ту-154-тең командиры вазифаһында  — 2002 йылдың 11 мартынан. 8500 сәғәттән ашыу осошта була, 4317-е — Ту-154-тә (2025-е — КВС сифатында)&lt;ref group=&quot;*&quot;&gt;Ғәмәлдә нәҡ ул  BTC 2937 рейсының командиры була, икенсе пилот урынында ултыра һәм КВС Александр Гросстың эшен күҙәтә&lt;/ref&gt;.

Самолет салонында дүрт бортпроводник эшләй:
* Ольга Александровна Багина, 45 йәш — өлкән бортпроводник. «Башҡортостан авиалиниялары»нда — 1979 йылдың 10 ноябренән.  11 546 сәғәт осошта була.
* Гөлнара Альфред ҡыҙы Билалова, 35 йәш. «Башҡортостан авиалиниялары»нда — 1992 йылдың 21 ғинуарынан. 7467 сәғәт осошта була.
* Татьяна Николаевна Кулешова, 34 йәш. «Башҡортостан авиалиниялары»нда — 1991 йылдың 25 декабренән. 3787 сәғәт осошта була.
* Айсыуаҡ Йәркәй улы Яҡшыдәүләтов, 31 йәш. «Башҡортостан авиалиниялары»нда — 1994 йылдың 11 июленән. 3316 сәғәт осошта була.
{|class=&quot;sortable wikitable&quot;
!Гражданлыҡ||Пассажирҙар||Экипаж||Бөтәһе
|-
|{{флагификация|Рәсәй}}||56||9||65
|-
|{{флагификация|Белоруссия|1995}}||4||0||4
|-
|'''Бөтәһе'''||'''60'''||'''9'''||'''69'''
|}

Бортта пассажирҙар араһында «Башҡортостан авиалиниялары» авиакомпанияһының өс вәкиле була:
* 51 йәшлек Шамил Минвафа улы Рәхмәтуллин, авиакомпанияла 7 йыл да 9 ай эшләгән (1994 йылдың 21 сентябренән).
* 44 йәшлек Юрий Михайлович Пензин, авиатехник, авиакомпанияла  22 йыл да 7 ай эшләгән (1979 йылдың 10 ноябренән).
* Артём Гусев, авиакомпанияның рейсты оҙатып барған флайт-менеджеры.

Самолёт бортында бөтәһе 69 кеше була — 60 пассажир һәм 9 экипаж ағзаһы.

=== Boeing 757 ===
[[Файл:Boeing 757-23A(PF) Zambia Airways Cargo 9J-AFO, AMS Amsterdam (Schiphol), Netherlands PP1262022830.jpg|thumb|left|250px|1991 йылда һәләкәткә осраған самолёт ([[:en:Zambia Airways|Zambia Airways]]та эшләгән сағында)]]
Boeing 757-200PF (теркәү номеры A9C-DHL, завод номеры 24635, серия номеры 258) 1990 йылда эшләп сығарыла (беренсе осошон б/н N3502P һынау номеры аҫтында 12 ғинуарҙа яһай). Zambia Airways  (1990 йылдың 18 октябренән 1993 йылдың 30 декабренә тиклем, борт 9J-AFO) һәм Gulf Air (1993 йылдың 30 декабренән 1996 йылдың 1 апреленә тиклем, борт VH-AWE) авиакомпаниялары тарафынан файҙаланыла. 1996 йылдың 1 апрелендә  DHL авиакомпанияһы тарафынан һатып алына, унда өс тапҡыр борт номерын алмаштыра — VH-AWE, OO-DLK и A9C-DHL.   Ике контурлы  турбовентиляторлы ике Rolls-Royce plc|Rolls-Royce RB211-535E4-37 двигателе менән йыһазландырылған. Авиакомпанияның иң иҫке самолёттарының береһе. Һәләкәт көнөнә 39 022 сәғәт осошта була&lt;ref&gt;[https://www.planespotters.net/airframe/Boeing/757/24635/A9C-DHL-DHL-International A9C-DHL DHL International Boeing 757-200PF — cn 24635 / 258]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.airfleets.net/ficheapp/plane-b757-24635.htm DHL Airways A9C-DHL (Boeing 757 — MSN 24635) (Ex 9J-AFO OO-DLK VH-AWE)]&lt;/ref&gt;.

DHX 611 рейсының экипажы ике пилоттан тора:
* Һауа судноһының командиры  (КВС) — 47 йәшлек Пол Филлипс ({{lang-en|Paul Phillips}}), инглиз.  DHL авиакомпанияһында 13 йыл эшләй (1989 йылдан). [[Fairchild Swearingen Metroliner|SA-227]] һәм [[Boeing 767]] самолёттарына идара итә. Boeing 757 командиры вазифаһында —  1991 йылдың 11 октябренән. 11 942 сәғәт осошта була, 4145-е — Boeing 757-лә.
* Икенсе пилот — 34 йәшлек Брент Кампиони ({{lang-en|Brant Campioni}}), [[канада]]лы.  DHL авиакомпанияһында 3 йыл эшләй (1999 йылдан). Boeing 757-нең икенсе пилоты вазифаһында — 2002 йылдың 22 мартынан.  6604 сәғәт осошта була, 176-һы — Boeing 757-лә.

== Ваҡиғалар барышы ==

=== Элгәрге шарттар ===
RA-85816 борты булған Ту-154М BTC 2937 рейсы менән [[Мәскәү]]ҙән [[Барселона]]ға йүнәлә. Бортта 9 экипаж ағзаһы һәм 60 пассажир, улар иҫәбендә [[Испания]]ға ялға осҡан 52 бала була. Балаларҙың күпселеге өсөн был сәфәр республика бюджеты иҫәбенә [[ЮНЕСКО]] эштәре буйынса [[Башҡортостан]] комитеты тарафынан ЮНЕСКО махсуслаштырылған мәктәбенең иң яҡшы уҡыусылары, төрлө олимпиадалар еңеүселәре өсөн дәртләндереү сараһы булараҡ ойошторола&lt;ref&gt;[http://ria.ru/spravka/20120702/688111936.html РИА-Новости]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;NEWSru.com: [http://www.newsru.com/world/02jul2002/aviacrash.html#3 Поездка в Испанию стала детям наградой за успешную учёбу]&lt;/ref&gt;. Өлкән класс уҡыусыларының күбеһе дәүләт хеҙмәткәрҙәренең һәм эре уҡыу йорттарының, производстволарҙың етәкселәре балалары була. Һәләк булған Юлиә Суфиянованың атаһы (Суфиянов Рим Мөхәмәткәрим улы) ЮНЕСКО эштәре буйынса Башҡортостан комитетының башлығы була&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.newsru.com/world/02jul2002/aviacrash.html|title=Новости NEWSru.com :: В небе Германии столкнулись Ту-154 и Boeing 757: 71 человек погиб|accessdate=2013-01-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/6E2nbKdX7|archivedate=2013-01-30}}&lt;/ref&gt;.

Төркөм үҙенең рейсына һуңлай. «Башҡортостан авиалиниялары» авиакомпанияһы, сәфәр менән шөғөлләнгән туристик фирмаларҙың үтенесе буйынса, тиҙ арала өҫтәмә  рейс ойоштора&lt;ref&gt;[http://www.newsru.com/world/02jul2002/aviacrash.html#7 NEWSru.com]&lt;/ref&gt;. Һуңлаған башҡа пассажирҙарға ла шунда ултырырға тәҡдим ителә, рейсҡа бөтәһе 8 билет һатыла&lt;ref&gt;{{cite web|date=4 июля 2002|url=http://www.lenta.ru/russia/2002/07/04/brest/|title=Һәләкәткә тарыған Ту-154-тә Белоруссияның дүрт гражданы була|publisher=[[Lenta.ru]]|accessdate=2010-08-14|archiveurl=http://www.webcitation.org/65W9NIXkI|archivedate=2012-02-17}}&lt;/ref&gt;.

A9C-DHL борты булған Boeing 757-200PF [[Бахрейн]]дан, Бергамоға ([[Италия]]) һуғылып, [[Брюссель|Брюсселгә]] ([[Бельгия]]) DHX 611 йөклө рейсын башҡара.

BTC 2937 рейсы Мәскәүҙән 18:48 сәғәттә ҡуҙғала&lt;ref group=&quot;*&quot;&gt;Бында һәм артабан Бөтә донъя координацияланған ваҡыты — UTC ҡулланыла&lt;/ref&gt;.

DHX 611 рейсы Бергамонан 21:06 сәғәттә ҡуҙғала.

=== Бәрелешеү===
{{External media
|image1=[http://dic.academic.ru/pictures/wiki/files/85/Uberlingen_aircraft_accident_computer_reconstruction.jpg Бәрелештең һыҙмаһы (BFU)]
}}
&lt;div class=&quot;tright&quot; style=&quot;position:relative; width:270px;&quot;&gt;
[[Файл:Bodensee satellit.jpg|thumb|270px|BTC 2937 &lt;small&gt;(аҡ һыҙыҡ)&lt;/small&gt; һәм DHX 611 &lt;small&gt;(һары һыҙыҡ)&lt;/small&gt; рейстарының осоу һыҙмаһы]]
{{Выносная линия2|x1=0.33|y1=0.16|x2=1.00|y2=0.10|x3=0.50|scale=270|color=white|}}
{{Выносная линия2|x1=0.33|y1=0.16|x2=0.31|y2=0.65|x3=0.15|scale=270|color=yellow|}}
&lt;/div&gt;
Ике самолёт та  Германия территорияһы өҫтөндә булыуға ҡарамаҫтан, һауалағы  хәрәкәткә идара итеү был урында  [[Швейцария]]ның шәхси компанияһы «Skyguide» тарафынан башҡарыла. [[Цюрих]]та урынлашҡан диспетчер үҙәгендә төнгө сменала ике генә авиадиспетчер эшләй. Бәрелеш булырҙан саҡ ҡына элегерәк диспетчерҙарҙың береһе тәнәфескә сыға; дежурҙа, бер юлы ике терминалда эшләп, 34 йәшлек диспетчер Петер Нильсен ({{lang-de|Peter Nielsen}}) һәм ассистентка ҡала.

Диспетчер бүлмәһендәге ҡорамалдарҙың бер өлөшө һүнек була, һәм Нильсен бер үк FL360 (11 000 метр) эшелонындағы ике самолёттың бер-береһенә бик хәүефле яҡынлашҡанын һуң ғына күреп ҡала. Уларҙың курсы киҫешерҙән бер минуттан да әҙерәк ваҡыт ҡалғанда ул, хәлде төҙәтергә тырышып, 2937-се рейс экипажына түбәнәйергә команда бирә.

Ту-154 пилоттары был мәлгә әле һулдан яҡынлашҡан «Боинг»ты күрмәй, ләкин уның менән аймылышыу манёврын эшләүгә әҙер була.  Шунлыҡтан улар диспетчерҙың түбәнәйергә ҡушҡан командаһы әйтелеп бөтөр-бөтмәҫ уны үтәргә керешә. Әммә уның артынса уҡ кабинала һауала хәүефле яҡынлашыуҙарҙы автоматик иҫкәртеү системаһының (TCAS) үргә күтәрелеү кәрәклеге тураһындағы  командаһы яңғырай. Бер үк ваҡытта 611-се рейс пилоттары ошондай уҡ системанын түбәнәйергә ҡушҡан командаһын ала. 

2937-се рейс экипажы ағзаларының береһе  (икенсе пилот Итҡолов) башҡаларҙың иғтибарын TCAS командаһына йәлеп итә, уға  диспетчерҙың  түбәнәйергә команду биреүе тураһында әйтәләр. Ошо арҡала бер кем дә команданың алыныуын раҫламай (ә самолёт түбәнләүен дауам итә). Бер нисә секундтан Нильсен команданы ҡабатлай, был юлы команда алыныуы кисекмәҫтән раҫлана. Шуның менән бергә диспетчер икенсе самолёт тураһында хата белешмә бирә, ул самолёт Ту-154-тән уңда тип белдерә. Артабан борт үҙяҙғыстарын сисеү 2937-се рейс пилоттарының ҡайһы берәүҙәренең ошо мәғлүмәт арҡаһында яңылышҡанын дәлилләй, улар, моғайын, TCAS экранында күренмәгән тағы бер самолёт бар, тип уйлағандыр. Ту-154 TCAS иҫкәртеүенә түгел, диспетчер күрһәтмәһенә ярашлы түбәнәйеүен дауам итә. Пилоттарҙың береһе лә диспетчерға алынған командаларҙың ҡапма-ҡаршылыҡлы булыуы тураһында хәбәр итмәй.

Шул уҡ ваҡытта 611-се рейс TCAS инструкцияһын үтәп түбәнәйә. Мөмкинлек сығыу менән пилоттар был хаҡта Нильсенға хәбәр итә. Диспетчер был мәлдә икенсе йышлыҡтағы башҡа самолёт бәйләнешкә сыҡҡанлығы арҡаһында хәбәрҙе ишетмәй. 

Һуңғы секундтарҙа ике самолёттың да пилоттары бер-береһен күрә һәм штурвалдарҙы тулыһынса бороп, бәрелеште булдырмаҫҡа тырыша, ләкин был ярҙам итмәй. 21:35:32 сәғәттә BTC 2937 һәм DHX 611 рейстары  10634 метр бейеклектә (FL350 эшелоны) тура мөйөш яһап тиерлек бәрелешә. «Боинг»тың вертикаль ҡойроҡ тотороҡландырғысы Ту-154-тең фюзеляжына һуға һәм уны урталайға бүлә. Ҡолап төшөп барғанда Ту-154 һауала дүрт өлөшкә бүленә, был өлөштәр Юберлинген эргәһенә һибелеп төшә. Тотороҡландырғыстан яҙған «Боинг» идараны юғалта һәм, төшөп барғанда ике двигателенән дә яҙып, 21:37 сәғәттә Ту-154-тән 7 километрҙа ергә бәрелә һәм тулыһынса емерелә. Ике самолёттың да бортындағы кешеләр (Ту-154-тәге 69 кеше һәм «Боинг»тағы 2 кеше) һәләк була. Ике лайнерҙың да ярсыҡтары торлаҡ йорттарҙың ихаталарына ла төшһә лә, ерҙә зыян күреүселәр булмай.

=== Һөйләшеүҙәрҙең сиселмәһе ===
{| align=&quot;center&quot; style=&quot;border:none; font-size:95%;&quot; cellpadding=&quot;1&quot;
!style=&quot;width:6.0em;&quot;| !!style=&quot;width:7.0em;&quot;| !!style=&quot;width:37.0em;&quot;|
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:34:42 || TCAS || TRAFFIC, TRAFFIC.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:34:47 ||Диспетчер|| BTC 2937… снижайтесь, эшелон полёта… 350, ускорьте, у меня пересекающийся борт.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:34:52 || ВТС 2937 || Снижаемся.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:34:54 || DHX 611 (TCAS) || DESCEND, DESCEND.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:34:57 || BTC 2937 (TCAS) || CLIMB, CLIMB!
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:34:58 || ВТС 2937 || Клайм, говорит!
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:00 || BTC 2937 || Он снижает нас.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:02 ||Диспетчер|| BTC 2937, снижайтесь, эшелон полёта 350, ускорьте снижение.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:07 || BTC 2937 || Ускоряю снижение до эшелона 350, BTC 2937.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:12 ||Диспетчер|| Да, у нас борт, вам по два часа, сейчас на 360.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:13 || DHX 611 (TCAS) || DESCEND, DESCEND.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:19,3 || DHX 611 || 611, TCAS-descend.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:21 || BTC 2937 || ''(ругань)'', где он?
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:23,5 || BTC 2937 (TCAS) || INCREASE CLIMB, INCREASE CLIMB!
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:27,3 || BTС 2937 || Клайм, он говорит!
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:29,8 || DHX 611 || ''(ругань)''&lt;ref group=&quot;*&quot;&gt;Пилоты «Боинга» увидели Ту-154 и потянули штурвалы вниз&lt;/ref&gt;.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:31,8 || BTC 2937 || ''(ругань)''&lt;ref group=&quot;*&quot;&gt;Пилоты Ту-154 увидели «Боинг» и потянули штурвалы вверх&lt;/ref&gt;.
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|21:35:32 || || ''Звук удара''&lt;ref&gt;[http://www.airdisaster.ru/cvr.php?id=3 Катастрофа Ту-154М а/к 'БАЛ' над Боденским озером (борт RA-85816), 01 июля 2002 года. Расшифровка переговоров.]&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;*&quot;&gt;Согласно отчёту BFU, бортовые самописцы обоих самолётов работали до столкновения с землёй. Содержание записей бортовых самописцев обоих самолётов после столкновения не опубликовано&lt;/ref&gt;.
|}

== Тикшереү==
[[Файл:Gedenkstatte Flugzeugabsturz Uberlingen Opfer.jpg|thumb|right|250px|Һәләкәт ҡорбандарының исемдәре яҙылған иҫтәлекле таҡтаташ]]
[[Файл:Aero Lloyd Airbus A320 KvW.jpg|thumb|right|250px|Aero Lloyd авиакомпанияһының Airbus A320 борты, Петер Нильсендың иғтибары уға күскән була]]
Һәләкәт сәбәптәрен тикшереү менән  Авиация ваҡиғаларын тикшереү буйынса немец федераль бюроһы ойошторған комиссия (BFU) ({{lang-de|Bundesstelle Für Flugunfalluntersuchung}}) шөғөлләнә.

BFU-ның тикшереүҙе йомғаҡлау отчёты 2004 йылдың 1 майында баҫыла.

Отчётҡа ярашлы, бәрелешеүҙең туранан-тура сәбәптәре түбәндәгеләр була:

* Авиадиспетчер самолёттар араһында хәүефһеҙ эшелонлашыуҙы тәьмин итә алмаған,  Ту-154 самолеты экипажына түбәнәйергә ҡушҡан инструкция үтә һуң тапшырылған. 
* Ту-154 экипажы, һауа хәрәкәтенә идара итеү үҙәге күрһәтмәһенә ярашлы, түбәнәнәйә башлай һәм, TCAS-тың күтәрелергә тигән бойороғо алынһа ла, түбәнәйеүҙе дауам итә. Шулай итеп,  TCAS-RA талабына ҡапма-ҡаршы манёвр яһала.

Комиссия шуларҙы ла билдәләй:

* ACAS/TCAS-тың авиация мөхитенә интеграцияланыуы тулы булмаған һәм бөтә критерийҙар буйынса  етештереүсе ниәтенә тап килеп бөтмәгән. CAS/TCAS эшен көйләүсе ИКАО инструкциялары,  TCAS етештереүсеһенең эксплуатациялау буйынса инструкцияһы һәм дәүләттәрҙең авиаташыусылары ҡулланма итеп алған документтар  стандартлаштырылмаған, тулы түгел һәм өлөшләтә бер-береһенә ҡаршы килә.  
* Һауа хәрәкәтенә идара итеү хеҙмәте персоналдың етерлек һанда булыуын тәьмин итмәгән һәм төнгө сменала уның етешмәүе менән ризалашҡан. 
* Һауа хәрәкәтенә идара итеү хеҙмәте бер нисә йыл буйы төнгө сменала  хеҙмәттәше ял иткәндә һауа хәрәкәтенә  бер генә диспетчер идара итеүе менән килешкән һәм хәлде төҙәтеү буйынса сара күрмәгән. 

Бынан тыш, отчётта «Skyguide» етәкселегенең һәм Халыҡ-ара граждандар авиацияһы ойошмаһының (ИКАО) хаталары билдәләнә.

Бәрелеш төнөндә диспетчерға  самолёттарҙың яҡынлашыу хәүефен белдерә торған ҡорамал техник хеҙмәтләндереүгә һүндерелгән була.  Шулай уҡ телефон бәйләнеше лә һүндерелгән була, ә дублер телефон линияһы боҙоҡ булып сыға. Ошо арҡала Нильсен кәрәк ваҡытта  Фридрихсһафен аэропорты менән бәйләнешкә инеп, уларҙан Aero Lloyd авиакомпанияһының  тотҡарланған  Airbus A320 (AEF 1135-се рейс) самолёты менән эш итеүен һорай алмай һәм  икенсе терминал буйынса уны ла күҙәтеү мәшғүл була. Шулай уҡ телефон бәйләнешенең һүндерелгәнлеге  арҡаһында Карлсруэ һауа хәрәкәтенә идара итеү үҙәге диспетчеры, ике самолёттың хәүефле яҡынлашыуын күрһә лә һәм «Skyguide» үҙәге менән 11 тапҡыр бюәйләнешкә инергә тырышып ҡараһа ла, был хаҡта Нильсенға хәбәр итә алмай.

Ошо һәләкәткә тиклем, 2001 йылдың 31 ғинуарында,  Японияның  Суруга ҡултығы өҫтөндә  McDonnell Douglas DC-10 экипажы — TCAS бойороҡтарына ярашлы, ә Boeing 747 экипажы уларға ҡаршы манёврҙар яһауы арҡаһында оҡшаш инцидент була. Әммә тейешле аңлатмалар тик һәләкәттән һуң ғына баҫып сығарыла.

== Һләкәттең эҙемтәләре ==

=== Авиадиспетчерҙы үлтереү ===
[[Файл:Skyguide Memorial.jpg|thumb|right|200px|«Skyguide» офисында һәләкәт ҡорбандарына һәм диспетчер Петер Нильсенға мемориал]]
2004 йылдың 24 февралендә авиадиспетчер Петер Нильсен үҙ йортоноң тупһаһында үлтерелә. Үлтереүҙә шик аҫтына ҡуйылған 46 йәшлек Виталий Константинович Калоев ҡулға алына, ул һәләкәттә ҡатыны Светлана (44 йәш) менән ике балаһын — ҡыҙы Диананы (4 йәш) һәм улы Костяны (10 йәш) юғалтҡан була. Калоев белдереүенсә, ул Нильсенға балаларының фотоларын күрһәткән һәм  Нильсендың булған ҡаза өсөн ғәфү үтенеүен теләгән.   Нильсен Калоевтың ҡулына һуғып, фотоларҙы бәреп төшөргән.  Виталий Калоевтың һүҙҙәренә ҡарағанда, ул артабан нимә булғанын хәтерләмәй&lt;ref&gt;[http://lenta.ru/news/2005/10/26/kaloev/ Калоев просит прощения у детей убитого диспетчера Sky Guide]&lt;/ref&gt; — Калоев үлтереүҙә ғәйебен танымай (әммә инҡар ҙа итмәй)&lt;ref&gt;[http://pda.rg.ru/2005/10/26/kaloev-uliki-anons.html Виталий Калоев не признал своей вины, правда, заявил, что, судя по уликам, именно он убил авиадиспетчера Нильсена]&lt;/ref&gt;. Калоев немец телен белмәй&lt;ref&gt;[http://1001.ru/arc/popov/?page=4 Дневник Романа Попова]&lt;/ref&gt;. 2005 йылдың 26 октябрендә ул  үлтереүҙә ғәйепле тип табыла һәм  уны һигеҙ йылға иректән мәхрүм итеү тураһында хөкөм ҡарары сығарыла&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_4381000/4381084.stm Приговор Калоеву не устраивает многих]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

2006 йылдың 25 ноябрендә Швейцарияның апелляция суды Калоевтың эшен ҡайтанан ҡарау тураһында ҡарар ҡабул итә. Суд Рәсәй гражданына сығарылған хөкөм ҡарарын юҡҡа сығарыуҙан баш тарта, ләкин апелляция ялыуының 8 йылға иректән мәхрүм итеүҙең үтә ҙур мөҙҙәт булыуы тураһындағы пункты менән килешә. 2007 йылдың 3 июлендә  Цюрих кантонының юғары инстанция суды, Виталий Калоевтың авиаһәләкәттә ҡатыны менән ике балаһын юғалтыу сәбәпле иҫ-аҡыл теүәллеге сикле булыуын иҫәпкә алып, иректән мәхрүм булыу мөҙҙәтен 8 йыл урынына 5 йыл да 3 айға ҡалдыра&lt;ref name=&quot;rbc&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/society/03/07/2007/108208.shtml РосБизнесКонсалтинг] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150416170810/http://top.rbc.ru/society/03/07/2007/108208.shtml |date=2015-04-16 }}&lt;/ref&gt;. Был ҡарар Калоевҡа мөҙҙәтенән алда иреккә сығыу хоҡуғын бирә, ләкин был хоҡуҡ өҫтөнән прокурор Ульрих Ведер ялыу бирә.

2007 йылдың 12 ноябрендә,  прокурор протесы ҡаралғандан һуң, Виталий Калоев мөҙҙәтенән алда иреккә сығарыла һәм Рәсәйгә ҡайта. Осетияла уны яҡташтары дәррәү шатланып ҡаршы ала һәм  2008 йылдың ғинуарынан ул Төньяҡ Осетияның төҙөлөш һәм архитектура министры урынбаҫары итеп тәғәйенләнә&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_7091000/7091528.stm Калоев вышел из тюрьмы в Швейцарии]. BBC&lt;/ref&gt;.

=== Граждан  суд  процестары ===
2005 йылда «Башҡортостан авиалиниялары» авиакомпанияһы «Skyguide» диспетчер  компанияһын, бер йылдан, һауа хәрәкәте хәүефһеҙлеге нормаларының тейешенсә үтәлеүен тәьмин итмәүҙә ғәйепләп, [[Германия|Германия Федератив Республикаһы]]н да судҡа бирә. Емерелгән самолёт өсөн компенсация суммаһы 2,6 млн евро тәшкил итә.  2006 йылдың 27 июлендә  Конштанц район суды булған хәл өсөн Германия Федератив Республикаһы тулыһынса яуаплы тип таба, сөнки Германияның өҫтөндәге һауа хәрәкәтен контролләүҙе сит илдең ([[Швейцария]]) шәхси компанияһына тапшырып ҡуйыу законһыҙ булып тора, тимәк, «Skyguide» менән төҙөлгән договорҙар ҙа ғәмәлдә була алмай. Германияның төп законына ярашлы, дәүләттең һауа хәрәкәтенә контролде тәьмин итеү был дәүләттең власть органдарының айырып алғыһыҙ бурысы булып тора. Судҡа ярашлы, Германия «Башҡортостан авиалиниялары» авиакомпанияһына компенсация түләргә тейеш. Судтың был ҡарары өҫтөнән Германия хөкүмәте дәғүә бирә&lt;ref&gt;[http://www.morgenweb.de/nachrichten/welt-und-wissen/juristische-nachspiele-1.627466 Juristische Nachspiele]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.airliners.de/kollision-bei-ueberlingen-jaehrt-sich-zum-10-mal/27477 Kollision bei Überlingen jährt sich zum 10. Mal]&lt;/ref&gt;. 2013 йылда «Башҡортостан авиалиниялары» менән Германия араһындағы бәхәс судһыҙ ғына көйләнә, Карлсруэла юғары өлкә судында барған суд тикшереүе туҡтатыла. 

2004 йылға тиклем Швейцарияның  «Winterthur» страховкалау компанияһы «Skyguide» компанияһының страховка түләүҙәрен түләп бөтә. Страховка күләме тураһында мәғлүмәт таратыу тыйыла.  150 000 долларға тиклемге компенсация суммаһы BTC 2937 рейсының 41 ҡорбанының туғандарына таратыла, улар компания тәҡдименә (юридик яуаплылыҡты танымайынса матди ярҙам алыу) ризалаша. Ҡалған 30 ҡорбандың туғандары был тәҡдим менән ризалашмай һәм хоҡуҡтарын суд тәртибендә яҡларға ҡарар итә&lt;ref&gt;[http://www.aviaport.ru/digest/2006/12/19/113465.html Skyguide готова заплатить]&lt;/ref&gt;. 2009 йылдың 29 ғинуарында  Барселонаның ([[Испания]], килеү аэропорты булараҡ) апелляция суды «Башҡортостан авиалиниялары» һәләк булғандарҙың ғаиләләренә һәр ҡорбан иҫәбенә 20 400 АҠШ доллары күләмендә компенсация түләргә тейеш тип ҡарар сығара&lt;ref&gt;[http://www.nzz.ch/nachrichten/kultur/literatur_und_kunst/schadenersatz_fuer_hinterbliebene_des_ueberlingen-ungluecks_1.1827245.html NZZ Online: Schadensersatz für Hinterbliebene]&lt;/ref&gt;. 2011 йылдың майында Швейцарияның Федераль суды авиаһәләкәт ҡорбандарының туғандарына түләнгән компенсация күләмен арттырыу талабын ҡуйған апелляцияны кире ҡаға һәм компенсацияның максималь күләме бер ҡорбанға 33 000 швейцар франкы тәшкил итә тип ҡарар сығара&lt;ref&gt;[http://www.rg-rb.de/index.php?option=com_rg&amp;task=item&amp;id=7183 Через 10 лет после трагедии]&lt;/ref&gt;.

2005 йылда  «Winterthur» страховкалау компанияһы,  һәләкәт өсөн Рәсәй пилоттарының да өлөшләтә ғәйепле булыуына нигеҙләнеп, «Башҡортостан  авиалиниялары» авиакомпанияһынан DHX 611 рейсы экипажының туғандарына түләнгән страховка түләүҙәренең 60 процентын, йәғни 2,5 миллион евроны, ҡаплауҙы талап итеп, судҡа дәғүә бирә. 2008 йылдың 18 сентябрендә Конштанц ҡалаһының район суды был дәғүәне кире ҡаға&lt;ref&gt;[http://www.stuttgarter-nachrichten.de/stn/page/detail.php/1822618 ''Stuttgarter Nachrichten: Gericht weist Klage ab''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090802133706/http://www.stuttgarter-nachrichten.de/stn/page/detail.php/1822618 |date=2009-08-02 }}&lt;/ref&gt;.

=== «Skyguide» эше буйынса суд процестары ===
2006 йылдың майында «Skyguide» компанияһының һигеҙ хеҙмәткәрен ғәйепләгән суд процесы башлана&lt;ref&gt;{{cite web
 | last          = 
 | first         = 
 | authorlink    = http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/default.stm
 | coauthors     = 
 | datepublished = 2007/05/15 05:11:35 GMT
 | url           = http://news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_5363000/5363936.stm
 | title         = Начинается суд над сотрудниками Skyguide
 | format        = 
 | work          = 
 | publisher     = © BBC MMVII
 | accessdate    = [[24 мая]] [[2007 год|2007]]
 | lang          = ru
 | description   = 
 | archiveurl    = http://www.webcitation.org/65W9Oqbnb
 | archivedate   = 2012-02-17
}}&lt;/ref&gt;. Хәл иткес ҡарар 2007 йылдың сентябрендә сығарыла. «Skyguide»тың дүрт менеджеры һаҡһыҙлыҡ буйынса үлтереүҙә ғәйепле тип табыла. Уларҙың өсөһө шартлы рәүештә иректән мәхрүм ителә, береһенә штраф һалына. Ҡалған дүрт ғәйепләнеүсе аҡлана&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_6978000/6978324.stm Суд вынес приговор менеджерам Skyguide]&lt;/ref&gt;.

== Хәтер==
[[Файл:Gedenkstätte Flugzeugabsturz Überlingen Perlenkette.jpg|thumb|right|250px|«Өҙөлгән ынйы мәрйен» мемориалы]]
[[Файл:Мемориал погибшим в авиакатастрофе над Боденским озером.JPG|thumb|right|200px|Мемориал жертвам катастрофы на Южном кладбище Уфы]]
* Юберлинген эргәһендә авиаһәләкәт урынына «Өҙөлгән ынйы мәрйен» мемориалы ҡуйылған ({{lang-de|«Die zerrissene Perlenkette»}}). Уның нигеҙенә Диана Калоеваның фажиғә урынында табылған ынйы мәрйене ята. 
* Цюрихтың бәрелешкән самолёттарға идара итеү атҡарылған диспетчерлыҡ пунктында хәҙер һәр ваҡыт тере рауза сәскәһе тора.  
* 2937-се рейстың бөтә пассажирҙары ла тиерлек һәм экипаж ағзалары Өфөнөң Көньяҡ зыяратында йәнәш ҡәберҙәргә ерләнгән (ҡәберҙәр, һәләк булғандар самолётта нисек ултырһалар, шулай теҙелгән). Зыяратта улар иҫтәлегенә мемориал асылған.

== Мәҙәниәттә сағылышы ==
* Боден күле өҫтөндәге авиаһәләкәт «National Geographic Channel» телеканалының ''Авиаһәләкәттәрҙе тикшереү'' һәм ''Һәләкәткә тиклемге секундтар'' (икеһендә лә ''Һауалағы бәрелеш'' тип аталған серия) тигән ике документаль сериалында күрһәтелә.
* 2005 йылда документаль фильм сыға [http://russia.tv/video/show/brand_id/5122 «Боден  ҡапҡаны. Күл өҫтөндәге үлем»] («Единая Медиа Группа»  «Телеканал Россия» дәүләт телерадиокомпанияһы заказы буйынса төшөрә).
* 2012 йылда [[Башҡортостан юлдаш телевидениеһы]] каналында «Күл буйындағы йорт» тигән документаль фильм күрһәтелә (режиссёры Гөлназ Ғәлимуллина)&lt;ref&gt;[http://www.bashinform.ru/news/545811/ ИА Башинформ]&lt;/ref&gt;.
* Авиаһәләкәт ваҡиғаһы  «Төнгө осош — Юберлинген өҫтөндәге һәләкәт» немец-швейцар телефильмы ({{lang-de|Flug In Die Nacht — Das Unglück Von Überlingen}}) (2009)&lt;ref&gt;[http://www.imdb.com/title/tt1370431/ Flug in die Nacht — Das Unglück von Überlingen]&lt;/ref&gt;,  «[[:de:10 Sekunden|10 секунд]]» тигән немец фильмы ({{lang-de|10 Sekunden}}) (2008)һәм «Отрыв» (2007) тигән Рәсәй фильмы нигеҙенә һалынған.
* ТВ3 телеканалында «X-версиялар. Шау-шыулы эштәр» документаль сериалында «Тәғәйенләнеш пункты: Боден күле» серияһында һәләкәт күрһәтелә&lt;ref&gt;{{Youtube|QpwCmrd1blE|X-версии. Громкие дела — Пункт назначения: Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;.
* Һәләкәт тураһында И. А. Муромовтың «100 великих авиакатастроф» китабында ''Столкновение Ту-154М и «Боинга-757» над Германией'' тигән бүлектә телгә алына.
* 2017 йылдың 7 апрелендә АҠШ-та  «Последствия» тигән нәфис фильм сыға, ул Боден күле өҫтөндә булған һәләкәт һәм авиадиспетчерҙы үлтереү ваҡиғаларына нигеҙләнә. Виталий Калоев ролен (фильмда уға Роман Мельник тигән исем бирелгән)  [[Арнольд Шварценеггер]] башҡара.

== Иҫкәрмәләр ==

=== Комментарийҙар ===
{{примечания|group=&quot;*&quot;}}

=== Сығанаҡтар===
{{примечания|2}}

== Һылтанмалар==
* [https://aviation-safety.net/database/record.php?id=20020701-0 Описание катастрофы рейса BTC 2937 на Aviation Safety Network]
* [http://aviation-safety.net/database/record.php?id=20020701-1 Описание катастрофы рейса DHX 611 на Aviation Safety Network]
* [http://www.bfu-web.de/DE/Publikationen/Untersuchungsberichte/2002/Bericht_02_AX001-1-2.pdf?__blob=publicationFile Окончательный отчёт расследования BFU] {{ref-de}}
** [http://www.bfu-web.de/DE/Publikationen/Untersuchungsberichte/2002/Bericht_02_AX001-1-2_Anhang1u3.pdf?__blob=publicationFile Приложения 1 и 3 к отчёту] {{ref-de}}
** [http://www.bfu-web.de/DE/Publikationen/Untersuchungsberichte/2002/Bericht_02_AX001-1-2_Anhang2-10.pdf?__blob=publicationFile Приложения 2, 4 - 10 к отчёту] {{ref-de}}
* [http://www.bfu-web.de/EN/Publications/Investigation%20Report/2002/Report_02_AX001-1-2_Ueberlingen_Report.pdf?__blob=publicationFile Окончательный отчёт расследования BFU] {{ref-en}}
** [http://www.bfu-web.de/EN/Publications/Investigation%20Report/2002/Report_02_AX001-1-2_Ueberlingen_Appendix_1-3.pdf?__blob=publicationFile Приложения 1 и 3 к отчёту] {{ref-en}}
** [http://www.bfu-web.de/EN/Publications/Investigation%20Report/2002/Report_02_AX001-1-2_Ueberlingen_Appendix_2-10.pdf?__blob=publicationFile Приложения 2, 4 - 10 к отчёту] {{ref-en}}
* [http://www.eurocontrol.int/msa/gallery/content/public/documents/acas/ACAS_Bulletin_1.pdf ACAS II bulletin from Eurocontrol: Follow the RA!] {{ref-en}}
* [http://www.caa.co.uk/docs/33/CAP579.PDF ACAS guiding material: CAP 579] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060928012417/http://www.caa.co.uk/docs/33/CAP579.PDF |date=2006-09-28 }} {{ref-en}} {{ref-pdf}}
* [http://www.rosbalt.ru/main/2002/07/04/56603.html Список пассажиров и членов экипажа рейса 2937]

{{Авиационные происшествия 2002 года}}
{{Расследования авиакатастроф}}

{{DEFAULTSORT:Боденское 2002}}
[[Категория:Авиационные происшествия 2002 года]]
[[Категория:Июль 2002 года]]
[[Категория:События 1 июля]]
[[Категория:2002 год в России]]
[[Категория:Авиационные происшествия с Ту-154]]
[[Категория:Авиационные происшествия с Boeing 757]]
[[Категория:Авиационные происшествия Башкирских авиалиний]]
[[Категория:Авиационные происшествия DHL]]
[[Категория:Авиационные происшествия в Германии]]
[[Категория:2002 год в Германии]]
[[Категория:Столкновения в воздухе]]
[[Категория:Авиационные происшествия вследствие нарушений в управлении воздушным движением]]


[[Категория:Авиация]]</text>
      <sha1>d4i4j1bvb5om5rbp3cgpc1d1hke5w2v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>17 август</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71757</id>
    <revision>
      <id>1149747</id>
      <parentid>1149634</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:48:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19325" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''17 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 229-сы ([[кәбисә йыл]]ында 230-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 136 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Боливия}}: Флаг көнө.
* {{Флагификация|Габон}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Индонезия}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Самауыр]] көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Колумбия}}: Инженерҙар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм граждандар оборонаһы хеҙмәткәрҙәре көнө. 
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1771]]: [[Фотосинтез]] процесы асыла.
* [[1928]]: [[Мәскәү]]ҙә «Динамо» стадионы файҙаланыуға тапшырыла.
* [[1945]]: [[Өфө]]лә Республика онкология диспансеры эш башлай.
* [[1977]]: [[СССР]]-ҙың «Арктика» атом боҙватҡысы һыу өҫтө караптарынан беренсе булып [[Ер]]ҙең [[Төньяҡ полюс]]ына барып етә.
* [[1988]]: Бөтә Рәсәй инвалидтар ойошмаһы төҙөлә.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Павлов Фёдор Максимович]] (1905—12.03.1996), хужалыҡ һәм дәүләт эшмәкәре. 1939—1952 йылдарҙа Дәүләкән МТС‑ы директоры, артабан 1961 йылғаса [[Дәүләкән районы|Дәүләкән район]] Советы башҡарма комитеты рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның II—V саҡырылыш (1947—1963) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).
* [[Әсхәр Кәшфуллин]] (1930-2018), [[шиғриәт|шағир]], 2004 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. 
* [[Докучаев Евгений Сергеевич]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы. 1963—2012 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1986), профессор (1989). 
* [[Бәҙретдинов Рәғиб Мәрүәретдин улы]] (1945), хеҙмәт ветераны. 1967—1986 йылдарҙа [[Илеш районы]]ның «Октябрь» колхозы комбайнсыһы, 1993 йылдан иген ырҙыны машинисы; 1986 йылдан «Сөн» совхозының [[КПСС|партком]] секретары, 1990—1992 йылдарҙа директор урынбаҫары, артабан район элемтә бүлеге почтальоны. Башҡорт АССР-ының 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры. 
* [[Андреев Вадим Евгеньевич]] (1955), ғалим-тау инженеры, [[Нефть|нефтсе]]. 2002 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның Стратегик тикшеренеүҙәр институты Нефть һәм газ технологиялары һәм яңы материалдар үҙәге директоры. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2009), техник фәндәр докторы (1998), профессор (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Сәғәҙәтов Һиҙиәт Сәғәҙәт улы]] (1896—1968), [[уҡытыусы]], мәғариф эшмәкәре. 1918 йылдан хәҙерге [[Әбйәлил районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы, 1932 йылдан һәм 1946—1956 йылдарҙа район мәғариф бүлеге инспекторы, 1942—1946 йылдарҙа — мәғариф бүлеге мөдире. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1954), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1949), [[Ленин ордены]] кавалеры (1949). 
* [[Рехмуков Фарид Измайлович]] (1926—13.12.2005), [[Архитектура|архитектор]], йәмәғәтсе. 1954 йылдан СССР Архитекторҙар союзы ағзаһы. 1965—1985 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]]ның баш архитекторы. 1969—1977 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Архитекторҙар союзының идара рәйесе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған архитекторы (1974). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971). Сығышы менән [[Әстерхан]] ҡалаһынан.
* [[Зәҡәрин Фәхрәзи Шакир улы]] (1931—22.02.1983), хеҙмәт алдынғыһы, агроном. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1982). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1972) кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Ҡыҙылбай]] ауылынан.
* [[Улендеева Анна Дмитриевна]] (1941), [[фән]] ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Химик технология|химик-технолог]]. 1965—2006 йылдарҙа Органик химия институты ғилми хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1980 йылдан — өлкән, 2000 йылдан — әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәр. Химия фәндәре докторы (1998). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] Кривой Ключ ауылынан.
* [[Паксютов Иван Трофимович]] (1946), хеҙмәт ветераны, [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Химик технология|химик-технолог]]. 1964—2006 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1995 йылдан (өҙөклөк менән) Минераль ашламалар заводы директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2001) химигы. Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан.
* [[Рәйемғужина Зилиә Мөхәмәтйән ҡыҙы]] (1946), юғары мәктәп ветераны, ғалим-[[Тел белеме|тел белгесе]]. 2002 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]], 2013 йылдан хәҙерге [[Өфө дәүләт нефть техник университетының Иҡтисад һәм сервис институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Мөҡсин (Ҡырмыҫҡалы районы)|Мөҡсин]] ауылынан.
* [[Прочухан Юрий Анатольевич]] (1951—15.07.2019),ғалим-химик. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шуд иҫәптән 1980 йылдан өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1983 йылдан — лаборатория мөдире, 1999—2003 йылдарҙа юғары молекуляр берләшмәләр кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1993—2003 йылдарҙа химия факультеты деканы һәм 1994—1999 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] Химия бүлегенең академик секретары, 1995—2001 йылдарҙа [[Органик химия институты (Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге)|Органик химия институты]]ның лаборатория мөдире. Химия фәндәре докторы (1989), профессор (2006). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре, [[Д. И. Менделеев]] исемендәге премия лауреаты (1982). Сығышы менән хәҙерге [[Мәскәү өлкәһе]] [[Люберцы]] ҡалаһынан. 
* [[Кәримова Ләйсән Ғәбделбарый ҡыҙы]] (1971), [[театр]] артисы. 1993—2010 йылдарҙа [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]] актёры. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы]] (2008), ижади премиялар лауреаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Стәрлебаш районы]] [[Ҡабыҡҡыуыш]] ауылынан.
* [[Абдуллин Ленар Рәфил улы]] (1976), [[фән|ғалим]]-инженер. 2012 йылдан [[БАШНИПИНЕФТЬ]] институтының бүлек начальнигы урынбаҫары, 2015 йылдан — начальнигы. Техник фәндәр докторы (2008). Профессор [[Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы|Рәфил Абдуллин]]дың улы. Сығышы менән [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡалаһынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәлихов Сәфәрғәли Ноғоман улы]] (1927—2004), [[транспорт]]сы, [[Шиғриәт|шағир]], тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1942—1978 йылдарҙа (өҙөклөк менән) Баймаҡ коммуналь предприятиелары һәм төҙөкләндереү комбинаты хеҙмәткәре. [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1968). Сығышы менән [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.
* [[Шәрипов Әхсән Шәрифғәли улы]] (17.08.1927—14.03.2004), [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре, йәмәғәтсе. 1959—1989 йылдарҙа [[Ҡыйғы районы]]ның М. И. Калинин исемендәге колхоз рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе (1967—1971) һәм унынсы (1980—1985) саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1981).
* [[Ғәлиева Зинура Нурлығаян ҡыҙы]] (1932—4.07.2014), [[нефть|нефтсе]]. 1962—1993 йылдарҙа «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы операторы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе (1967), [[Рәсәй Федерацияһы]] Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының почётлы нефтсеһе (1994). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Туймазы районы]] [[Бәтке]] ауылынан.
* [[Гнетулло Владимир Иванович]] (1937), элемтәсе. 1973—2000 йылдарҙа [[Өфө]] ҡала-ара телефон станцияһы начальнигы. Рәсәй Федерацияһының (1997) һәм Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре.
* [[Нагорнова Людмила Михайловна]] (1947), [[Педагогика|педагог]]. 1966—2007 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡалаһы]] балалар баҡсалары тәрбиәсеһе, мөдире. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1999). Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан.  
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Булатова Фәниә Дәриғәт ҡыҙы]] (1928—19.06.1997), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-профпатологы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1984), профессор (1987). 
* [[Варламова Екатерина Николаевна]] (1928), бейеүсе, педагог. 1947—1951 йылдарҙа һәм 1955—70 йылдарҙа [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы, 1971— 1991 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның «Ирәндек» халыҡ бейеүҙәре ансамбленең художество етәксеһе, 1999—2008 йылдарҙа «Маска» балалар ижады театр үҙәге педагогы. [[РСФСР]]‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1979), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1963). Сығышы менән [[Ленинград]] ҡалаһынан.
* [[Хәбирова Ғәлимә Фәтҡулла ҡыҙы]] (1928), ғалим-травматолог-ортопед, медицина фәндәре докторы ([[1982]]. Татар АССР-ының атҡаҙанған табибы (1985), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1969) һәм СССР уйлап табыусыһы (1986).
* [[Пучков Виктор Николаевич]] (1928), ғалим-геолог, Рәсәй Фәндәр Академияһының мөхбир ағзаһы (2000), геология‑минералогия фәндәре докторы (1978), профессор (1993). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999). II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының миҙалы кавалеры. 
* [[Вәхитов Радик Шакир улы]] (1948), ғалим-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы, журналист, тарихсы. Техник фәндәр кандидаты (1975). [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты (2008). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Зәйнәшев Үзбәк Нәзих улы]] (1919—19.05.1986), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Илеш районы]]ның колхоз (1962 йылдан XXII партсъезд исемендәге) рәйесе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[СССР]]-ҙың VI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Ленин ордены|Ленин]] (1966), [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1979), 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1973), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1957) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡәҙер (Илеш районы)|Ҡәҙер]] ауылынан. 
* [[Сәғәҙиев Зөлфәт Таһир улы]] (1949), хужалыҡ эшмәкәре. 1980—2003 йылдарҙа сауҙа предприятиеһы етәксеһе, [[Кушнаренко районы]] ҡулланыусылар йәмғиәте (райпоһы) рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре.  
* [[Ишкинин Таһир Хабрахман улы]] (1964), [[Журналистика|журналист]]. [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты (2009).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:17 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1935]]: Олег Табаков, [[СССР]]-ҙың һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры, СССР-ҙың халыҡ артисы (1988).
* [[1960]]: Шон Пенн, [[АҠШ]] актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, «[[Оскар]]» һәм «[[Алтын глобус]]» премиялары лауреаты.
* [[1970]]: Джим Курье, АҠШ [[спорт]]сыһы, [[теннис]]сы, «Оло шлем» турнирҙарының дүрт тапҡыр еңеүсеһе, [[Ер|донъяның]] элекке беренсе «ракетка»һы.
* [[1980]]: Лене Марлин, [[Норвегия]] [[йыр]]сыһы.
* [[1990]]: Рейчел Херд-Вуд, [[Британия]] актрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:17 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З17]]
[[Категория:17 август]]</text>
      <sha1>bguq3acehssjvmozykk83dhsbfc94g8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149748</id>
      <parentid>1149747</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:52:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19386" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''17 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 229-сы ([[кәбисә йыл]]ында 230-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 136 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Боливия}}: Флаг көнө.
* {{Флагификация|Габон}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Индонезия}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Самауыр]] көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Колумбия}}: Инженерҙар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм граждандар оборонаһы хеҙмәткәрҙәре көнө. 
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1771]]: [[Фотосинтез]] процесы асыла.
* [[1928]]: [[Мәскәү]]ҙә «Динамо» стадионы файҙаланыуға тапшырыла.
* [[1945]]: [[Өфө]]лә Республика онкология диспансеры эш башлай.
* [[1977]]: [[СССР]]-ҙың «Арктика» атом боҙватҡысы һыу өҫтө караптарынан беренсе булып [[Ер]]ҙең [[Төньяҡ полюс]]ына барып етә.
* [[1988]]: Бөтә Рәсәй инвалидтар ойошмаһы төҙөлә.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Павлов Фёдор Максимович]] (1905—12.03.1996), хужалыҡ һәм дәүләт эшмәкәре. 1939—1952 йылдарҙа Дәүләкән МТС‑ы директоры, артабан 1961 йылғаса [[Дәүләкән районы|Дәүләкән район]] Советы башҡарма комитеты рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның II—V саҡырылыш (1947—1963) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).
* [[Әсхәр Кәшфуллин]] (1930-2018), [[шиғриәт|шағир]], 2004 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. 
* [[Докучаев Евгений Сергеевич]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы. 1963—2012 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1986), профессор (1989). 
* [[Бәҙретдинов Рәғиб Мәрүәретдин улы]] (1945), хеҙмәт ветераны. 1967—1986 йылдарҙа [[Илеш районы]]ның «Октябрь» колхозы комбайнсыһы, 1993 йылдан иген ырҙыны машинисы; 1986 йылдан «Сөн» совхозының [[КПСС|партком]] секретары, 1990—1992 йылдарҙа директор урынбаҫары, артабан район элемтә бүлеге почтальоны. Башҡорт АССР-ының 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры. 
* [[Андреев Вадим Евгеньевич]] (1955), ғалим-тау инженеры, [[Нефть|нефтсе]]. 2002 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның Стратегик тикшеренеүҙәр институты Нефть һәм газ технологиялары һәм яңы материалдар үҙәге директоры. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2009), техник фәндәр докторы (1998), профессор (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Сәғәҙәтов Һиҙиәт Сәғәҙәт улы]] (1896—1968), [[уҡытыусы]], мәғариф эшмәкәре. 1918 йылдан хәҙерге [[Әбйәлил районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы, 1932 йылдан һәм 1946—1956 йылдарҙа район мәғариф бүлеге инспекторы, 1942—1946 йылдарҙа — мәғариф бүлеге мөдире. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1954), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1949), [[Ленин ордены]] кавалеры (1949). 
* [[Рехмуков Фарид Измайлович]] (1926—13.12.2005), [[Архитектура|архитектор]], йәмәғәтсе. 1954 йылдан СССР Архитекторҙар союзы ағзаһы. 1965—1985 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]]ның баш архитекторы. 1969—1977 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Архитекторҙар союзының идара рәйесе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған архитекторы (1974). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971). Сығышы менән [[Әстерхан]] ҡалаһынан.
* [[Зәҡәрин Фәхрәзи Шакир улы]] (1931—22.02.1983), хеҙмәт алдынғыһы, агроном. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1982). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1972) кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Ҡыҙылбай]] ауылынан.
* [[Улендеева Анна Дмитриевна]] (1941), [[фән]] ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Химик технология|химик-технолог]]. 1965—2006 йылдарҙа Органик химия институты ғилми хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1980 йылдан — өлкән, 2000 йылдан — әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәр. Химия фәндәре докторы (1998). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] Кривой Ключ ауылынан.
* [[Паксютов Иван Трофимович]] (1946), хеҙмәт ветераны, [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Химик технология|химик-технолог]]. 1964—2006 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1995 йылдан (өҙөклөк менән) Минераль ашламалар заводы директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2001) химигы. Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан.
* [[Рәйемғужина Зилиә Мөхәмәтйән ҡыҙы]] (1946), юғары мәктәп ветераны, ғалим-[[Тел белеме|тел белгесе]]. 2002 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]], 2013 йылдан хәҙерге [[Өфө дәүләт нефть техник университетының Иҡтисад һәм сервис институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Мөҡсин (Ҡырмыҫҡалы районы)|Мөҡсин]] ауылынан.
* [[Прочухан Юрий Анатольевич]] (1951—15.07.2019),ғалим-химик. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шуд иҫәптән 1980 йылдан өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1983 йылдан — лаборатория мөдире, 1999—2003 йылдарҙа юғары молекуляр берләшмәләр кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1993—2003 йылдарҙа химия факультеты деканы һәм 1994—1999 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] Химия бүлегенең академик секретары, 1995—2001 йылдарҙа [[Органик химия институты (Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге)|Органик химия институты]]ның лаборатория мөдире. Химия фәндәре докторы (1989), профессор (2006). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре, [[Д. И. Менделеев]] исемендәге премия лауреаты (1982). Сығышы менән хәҙерге [[Мәскәү өлкәһе]] [[Люберцы]] ҡалаһынан. 
* [[Кәримова Ләйсән Ғәбделбарый ҡыҙы]] (1971), [[театр]] артисы. 1993—2010 йылдарҙа [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]] актёры. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы]] (2008), ижади премиялар лауреаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Стәрлебаш районы]] [[Ҡабыҡҡыуыш]] ауылынан.
* [[Абдуллин Ленар Рәфил улы]] (1976), [[фән|ғалим]]-инженер. 2012 йылдан [[БАШНИПИНЕФТЬ]] институтының бүлек начальнигы урынбаҫары, 2015 йылдан — начальнигы. Техник фәндәр докторы (2008). Профессор [[Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы|Рәфил Абдуллин]]дың улы. Сығышы менән [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡалаһынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәлихов Сәфәрғәли Ноғоман улы]] (1927—2004), [[транспорт]]сы, [[Шиғриәт|шағир]], тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1942—1978 йылдарҙа (өҙөклөк менән) Баймаҡ коммуналь предприятиелары һәм төҙөкләндереү комбинаты хеҙмәткәре. [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1968). Сығышы менән [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.
* [[Шәрипов Әхсән Шәрифғәли улы]] (17.08.1927—14.03.2004), [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре, йәмәғәтсе. 1959—1989 йылдарҙа [[Ҡыйғы районы]]ның М. И. Калинин исемендәге колхоз рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе (1967—1971) һәм унынсы (1980—1985) саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1981).
* [[Ғәлиева Зинура Нурлығаян ҡыҙы]] (1932—4.07.2014), [[нефть|нефтсе]]. 1962—1993 йылдарҙа «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы операторы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе (1967), [[Рәсәй Федерацияһы]] Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының почётлы нефтсеһе (1994). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Туймазы районы]] [[Бәтке]] ауылынан.
* [[Гнетулло Владимир Иванович]] (1937), элемтәсе. 1973—2000 йылдарҙа [[Өфө]] ҡала-ара телефон станцияһы начальнигы. Рәсәй Федерацияһының (1997) һәм Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры.
* [[Нагорнова Людмила Михайловна]] (1947), [[Педагогика|педагог]]. 1966—2007 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡалаһы]] балалар баҡсалары тәрбиәсеһе, мөдире. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1999). Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан.  
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Булатова Фәниә Дәриғәт ҡыҙы]] (1928—19.06.1997), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-профпатологы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1984), профессор (1987). 
* [[Варламова Екатерина Николаевна]] (1928), бейеүсе, педагог. 1947—1951 йылдарҙа һәм 1955—70 йылдарҙа [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы, 1971— 1991 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның «Ирәндек» халыҡ бейеүҙәре ансамбленең художество етәксеһе, 1999—2008 йылдарҙа «Маска» балалар ижады театр үҙәге педагогы. [[РСФСР]]‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1979), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1963). Сығышы менән [[Ленинград]] ҡалаһынан.
* [[Хәбирова Ғәлимә Фәтҡулла ҡыҙы]] (1928), ғалим-травматолог-ортопед, медицина фәндәре докторы ([[1982]]. Татар АССР-ының атҡаҙанған табибы (1985), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1969) һәм СССР уйлап табыусыһы (1986).
* [[Пучков Виктор Николаевич]] (1928), ғалим-геолог, Рәсәй Фәндәр Академияһының мөхбир ағзаһы (2000), геология‑минералогия фәндәре докторы (1978), профессор (1993). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999). II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының миҙалы кавалеры. 
* [[Вәхитов Радик Шакир улы]] (1948), ғалим-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы, журналист, тарихсы. Техник фәндәр кандидаты (1975). [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты (2008). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Зәйнәшев Үзбәк Нәзих улы]] (1919—19.05.1986), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Илеш районы]]ның колхоз (1962 йылдан XXII партсъезд исемендәге) рәйесе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[СССР]]-ҙың VI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Ленин ордены|Ленин]] (1966), [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1979), 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1973), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1957) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡәҙер (Илеш районы)|Ҡәҙер]] ауылынан. 
* [[Сәғәҙиев Зөлфәт Таһир улы]] (1949), хужалыҡ эшмәкәре. 1980—2003 йылдарҙа сауҙа предприятиеһы етәксеһе, [[Кушнаренко районы]] ҡулланыусылар йәмғиәте (райпоһы) рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре.  
* [[Ишкинин Таһир Хабрахман улы]] (1964), [[Журналистика|журналист]]. [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты (2009).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:17 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1935]]: Олег Табаков, [[СССР]]-ҙың һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры, СССР-ҙың халыҡ артисы (1988).
* [[1960]]: Шон Пенн, [[АҠШ]] актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, «[[Оскар]]» һәм «[[Алтын глобус]]» премиялары лауреаты.
* [[1970]]: Джим Курье, АҠШ [[спорт]]сыһы, [[теннис]]сы, «Оло шлем» турнирҙарының дүрт тапҡыр еңеүсеһе, [[Ер|донъяның]] элекке беренсе «ракетка»һы.
* [[1980]]: Лене Марлин, [[Норвегия]] [[йыр]]сыһы.
* [[1990]]: Рейчел Херд-Вуд, [[Британия]] актрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:17 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З17]]
[[Категория:17 август]]</text>
      <sha1>jrfh11lj4iiys3i4slg9z78kwk26zxx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149749</id>
      <parentid>1149748</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:57:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ ҡалып</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19746" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''17 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 229-сы ([[кәбисә йыл]]ында 230-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 136 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Боливия}}: Флаг көнө.
* {{Флагификация|Габон}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Индонезия}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Самауыр]] көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Колумбия}}: Инженерҙар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм граждандар оборонаһы хеҙмәткәрҙәре көнө. 
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1771]]: [[Фотосинтез]] процесы асыла.
* [[1928]]: [[Мәскәү]]ҙә «Динамо» стадионы файҙаланыуға тапшырыла.
* [[1945]]: [[Өфө]]лә Республика онкология диспансеры эш башлай.
* [[1977]]: [[СССР]]-ҙың «Арктика» атом боҙватҡысы һыу өҫтө караптарынан беренсе булып [[Ер]]ҙең [[Төньяҡ полюс]]ына барып етә.
* [[1988]]: Бөтә Рәсәй инвалидтар ойошмаһы төҙөлә.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Павлов Фёдор Максимович]] (1905—12.03.1996), хужалыҡ һәм дәүләт эшмәкәре. 1939—1952 йылдарҙа Дәүләкән МТС‑ы директоры, артабан 1961 йылғаса [[Дәүләкән районы|Дәүләкән район]] Советы башҡарма комитеты рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның II—V саҡырылыш (1947—1963) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).
* [[Әсхәр Кәшфуллин]] (1930-2018), [[шиғриәт|шағир]], 2004 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. 
* [[Докучаев Евгений Сергеевич]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы. 1963—2012 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1986), профессор (1989). 
* [[Бәҙретдинов Рәғиб Мәрүәретдин улы]] (1945), хеҙмәт ветераны. 1967—1986 йылдарҙа [[Илеш районы]]ның «Октябрь» колхозы комбайнсыһы, 1993 йылдан иген ырҙыны машинисы; 1986 йылдан «Сөн» совхозының [[КПСС|партком]] секретары, 1990—1992 йылдарҙа директор урынбаҫары, артабан район элемтә бүлеге почтальоны. Башҡорт АССР-ының 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры. 
* [[Андреев Вадим Евгеньевич]] (1955), ғалим-тау инженеры, [[Нефть|нефтсе]]. 2002 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның Стратегик тикшеренеүҙәр институты Нефть һәм газ технологиялары һәм яңы материалдар үҙәге директоры. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2009), техник фәндәр докторы (1998), профессор (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Сәғәҙәтов Һиҙиәт Сәғәҙәт улы]] (1896—1968), [[уҡытыусы]], мәғариф эшмәкәре. 1918 йылдан хәҙерге [[Әбйәлил районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы, 1932 йылдан һәм 1946—1956 йылдарҙа район мәғариф бүлеге инспекторы, 1942—1946 йылдарҙа — мәғариф бүлеге мөдире. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1954), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1949), [[Ленин ордены]] кавалеры (1949). 
* [[Рехмуков Фарид Измайлович]] (1926—13.12.2005), [[Архитектура|архитектор]], йәмәғәтсе. 1954 йылдан СССР Архитекторҙар союзы ағзаһы. 1965—1985 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]]ның баш архитекторы. 1969—1977 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Архитекторҙар союзының идара рәйесе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған архитекторы (1974). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971). Сығышы менән [[Әстерхан]] ҡалаһынан.
* [[Зәҡәрин Фәхрәзи Шакир улы]] (1931—22.02.1983), хеҙмәт алдынғыһы, агроном. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1982). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1972) кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Ҡыҙылбай]] ауылынан.
* [[Улендеева Анна Дмитриевна]] (1941), [[фән]] ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Химик технология|химик-технолог]]. 1965—2006 йылдарҙа Органик химия институты ғилми хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1980 йылдан — өлкән, 2000 йылдан — әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәр. Химия фәндәре докторы (1998). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] Кривой Ключ ауылынан.
* [[Паксютов Иван Трофимович]] (1946), хеҙмәт ветераны, [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Химик технология|химик-технолог]]. 1964—2006 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1995 йылдан (өҙөклөк менән) Минераль ашламалар заводы директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2001) химигы. Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан.
* [[Рәйемғужина Зилиә Мөхәмәтйән ҡыҙы]] (1946), юғары мәктәп ветераны, ғалим-[[Тел белеме|тел белгесе]]. 2002 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]], 2013 йылдан хәҙерге [[Өфө дәүләт нефть техник университетының Иҡтисад һәм сервис институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Мөҡсин (Ҡырмыҫҡалы районы)|Мөҡсин]] ауылынан.
* [[Прочухан Юрий Анатольевич]] (1951—15.07.2019),ғалим-химик. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шуд иҫәптән 1980 йылдан өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1983 йылдан — лаборатория мөдире, 1999—2003 йылдарҙа юғары молекуляр берләшмәләр кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1993—2003 йылдарҙа химия факультеты деканы һәм 1994—1999 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] Химия бүлегенең академик секретары, 1995—2001 йылдарҙа [[Органик химия институты (Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге)|Органик химия институты]]ның лаборатория мөдире. Химия фәндәре докторы (1989), профессор (2006). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре, [[Д. И. Менделеев]] исемендәге премия лауреаты (1982). Сығышы менән хәҙерге [[Мәскәү өлкәһе]] [[Люберцы]] ҡалаһынан. 
* [[Кәримова Ләйсән Ғәбделбарый ҡыҙы]] (1971), [[театр]] артисы. 1993—2010 йылдарҙа [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]] актёры. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы]] (2008), ижади премиялар лауреаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Стәрлебаш районы]] [[Ҡабыҡҡыуыш]] ауылынан.
* [[Абдуллин Ленар Рәфил улы]] (1976), [[фән|ғалим]]-инженер. 2012 йылдан [[БАШНИПИНЕФТЬ]] институтының бүлек начальнигы урынбаҫары, 2015 йылдан — начальнигы. Техник фәндәр докторы (2008). Профессор [[Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы|Рәфил Абдуллин]]дың улы. Сығышы менән [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡалаһынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәлихов Сәфәрғәли Ноғоман улы]] (1927—2004), [[транспорт]]сы, [[Шиғриәт|шағир]], тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1942—1978 йылдарҙа (өҙөклөк менән) Баймаҡ коммуналь предприятиелары һәм төҙөкләндереү комбинаты хеҙмәткәре. [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1968). Сығышы менән [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.
* [[Шәрипов Әхсән Шәрифғәли улы]] (17.08.1927—14.03.2004), [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре, йәмәғәтсе. 1959—1989 йылдарҙа [[Ҡыйғы районы]]ның М. И. Калинин исемендәге колхоз рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе (1967—1971) һәм унынсы (1980—1985) саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1981).
* [[Ғәлиева Зинура Нурлығаян ҡыҙы]] (1932—4.07.2014), [[нефть|нефтсе]]. 1962—1993 йылдарҙа «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы операторы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе (1967), [[Рәсәй Федерацияһы]] Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының почётлы нефтсеһе (1994). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Туймазы районы]] [[Бәтке]] ауылынан.
* [[Гнетулло Владимир Иванович]] (1937), элемтәсе. 1973—2000 йылдарҙа [[Өфө]] ҡала-ара телефон станцияһы начальнигы. Рәсәй Федерацияһының (1997) һәм Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры.
* [[Нагорнова Людмила Михайловна]] (1947), [[Педагогика|педагог]]. 1966—2007 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡалаһы]] балалар баҡсалары тәрбиәсеһе, мөдире. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1999). Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан.  
* Фенова Евгения Александровна (1947), ғалим-филолог. Башҡорт дәүләт университетының инглиз теле кафедраһы уҡытыусыһы. Филология фәндәре  кандидаты. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Булатова Фәниә Дәриғәт ҡыҙы]] (1928—19.06.1997), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-профпатологы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1984), профессор (1987). 
* [[Варламова Екатерина Николаевна]] (1928), бейеүсе, педагог. 1947—1951 йылдарҙа һәм 1955—70 йылдарҙа [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы, 1971— 1991 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның «Ирәндек» халыҡ бейеүҙәре ансамбленең художество етәксеһе, 1999—2008 йылдарҙа «Маска» балалар ижады театр үҙәге педагогы. [[РСФСР]]‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1979), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1963). Сығышы менән [[Ленинград]] ҡалаһынан.
* [[Хәбирова Ғәлимә Фәтҡулла ҡыҙы]] (1928), ғалим-травматолог-ортопед, медицина фәндәре докторы ([[1982]]. Татар АССР-ының атҡаҙанған табибы (1985), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1969) һәм СССР уйлап табыусыһы (1986).
* [[Пучков Виктор Николаевич]] (1928), ғалим-геолог, Рәсәй Фәндәр Академияһының мөхбир ағзаһы (2000), геология‑минералогия фәндәре докторы (1978), профессор (1993). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999). II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының миҙалы кавалеры. 
* [[Вәхитов Радик Шакир улы]] (1948), ғалим-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы, журналист, тарихсы. Техник фәндәр кандидаты (1975). [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты (2008). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Зәйнәшев Үзбәк Нәзих улы]] (1919—19.05.1986), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Илеш районы]]ның колхоз (1962 йылдан XXII партсъезд исемендәге) рәйесе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[СССР]]-ҙың VI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Ленин ордены|Ленин]] (1966), [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1979), 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1973), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1957) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡәҙер (Илеш районы)|Ҡәҙер]] ауылынан. 
* [[Сәғәҙиев Зөлфәт Таһир улы]] (1949), хужалыҡ эшмәкәре. 1980—2003 йылдарҙа сауҙа предприятиеһы етәксеһе, [[Кушнаренко районы]] ҡулланыусылар йәмғиәте (райпоһы) рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре.  
* [[Ишкинин Таһир Хабрахман улы]] (1964), [[Журналистика|журналист]]. [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты (2009).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:17 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1935]]: Олег Табаков, [[СССР]]-ҙың һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры, СССР-ҙың халыҡ артисы (1988).
* [[1960]]: Шон Пенн, [[АҠШ]] актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, «[[Оскар]]» һәм «[[Алтын глобус]]» премиялары лауреаты.
* [[1970]]: Джим Курье, АҠШ [[спорт]]сыһы, [[теннис]]сы, «Оло шлем» турнирҙарының дүрт тапҡыр еңеүсеһе, [[Ер|донъяның]] элекке беренсе «ракетка»һы.
* [[1980]]: Лене Марлин, [[Норвегия]] [[йыр]]сыһы.
* [[1990]]: Рейчел Херд-Вуд, [[Британия]] актрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:17 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З17]]
[[Категория:17 август]]</text>
      <sha1>6c80auzfwkq2podzcvije04324pepb0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149771</id>
      <parentid>1149749</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T18:30:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19791" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''17 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 229-сы ([[кәбисә йыл]]ында 230-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 136 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Боливия}}: Флаг көнө.
* {{Флагификация|Габон}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Индонезия}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Самауыр]] көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Колумбия}}: Инженерҙар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм граждандар оборонаһы хеҙмәткәрҙәре көнө. 
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1771]]: [[Фотосинтез]] процесы асыла.
* [[1928]]: [[Мәскәү]]ҙә «Динамо» стадионы файҙаланыуға тапшырыла.
* [[1945]]: [[Өфө]]лә Республика онкология диспансеры эш башлай.
* [[1977]]: [[СССР]]-ҙың «Арктика» атом боҙватҡысы һыу өҫтө караптарынан беренсе булып [[Ер]]ҙең [[Төньяҡ полюс]]ына барып етә.
* [[1988]]: Бөтә Рәсәй инвалидтар ойошмаһы төҙөлә.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Павлов Фёдор Максимович]] (1905—12.03.1996), хужалыҡ һәм дәүләт эшмәкәре. 1939—1952 йылдарҙа Дәүләкән МТС‑ы директоры, артабан 1961 йылғаса [[Дәүләкән районы|Дәүләкән район]] Советы башҡарма комитеты рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның II—V саҡырылыш (1947—1963) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).
* [[Әсхәр Кәшфуллин]] (1930-2018), [[шиғриәт|шағир]], 2004 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. 
* [[Докучаев Евгений Сергеевич]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы. 1963—2012 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1986), профессор (1989). 
* [[Бәҙретдинов Рәғиб Мәрүәретдин улы]] (1945), хеҙмәт ветераны. 1967—1986 йылдарҙа [[Илеш районы]]ның «Октябрь» колхозы комбайнсыһы, 1993 йылдан иген ырҙыны машинисы; 1986 йылдан «Сөн» совхозының [[КПСС|партком]] секретары, 1990—1992 йылдарҙа директор урынбаҫары, артабан район элемтә бүлеге почтальоны. Башҡорт АССР-ының 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры. 
* [[Андреев Вадим Евгеньевич]] (1955), ғалим-тау инженеры, [[Нефть|нефтсе]]. 2002 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның Стратегик тикшеренеүҙәр институты Нефть һәм газ технологиялары һәм яңы материалдар үҙәге директоры. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2009), техник фәндәр докторы (1998), профессор (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Сәғәҙәтов Һиҙиәт Сәғәҙәт улы]] (1896—1968), [[уҡытыусы]], мәғариф эшмәкәре. 1918 йылдан хәҙерге [[Әбйәлил районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы, 1932 йылдан һәм 1946—1956 йылдарҙа район мәғариф бүлеге инспекторы, 1942—1946 йылдарҙа — мәғариф бүлеге мөдире. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1954), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1949), [[Ленин ордены]] кавалеры (1949). 
* [[Рехмуков Фарид Измайлович]] (1926—13.12.2005), [[Архитектура|архитектор]], йәмәғәтсе. 1954 йылдан СССР Архитекторҙар союзы ағзаһы. 1965—1985 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]]ның баш архитекторы. 1969—1977 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Архитекторҙар союзының идара рәйесе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған архитекторы (1974). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971). Сығышы менән [[Әстерхан]] ҡалаһынан.
* [[Зәҡәрин Фәхрәзи Шакир улы]] (1931—22.02.1983), хеҙмәт алдынғыһы, агроном. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1982). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1972) кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Ҡыҙылбай]] ауылынан.
* [[Улендеева Анна Дмитриевна]] (1941), [[фән]] ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Химик технология|химик-технолог]]. 1965—2006 йылдарҙа Органик химия институты ғилми хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1980 йылдан — өлкән, 2000 йылдан — әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәр. Химия фәндәре докторы (1998). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] Кривой Ключ ауылынан.
* [[Паксютов Иван Трофимович]] (1946), хеҙмәт ветераны, [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Химик технология|химик-технолог]]. 1964—2006 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1995 йылдан (өҙөклөк менән) Минераль ашламалар заводы директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2001) химигы. Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан.
* [[Рәйемғужина Зилиә Мөхәмәтйән ҡыҙы]] (1946), юғары мәктәп ветераны, ғалим-[[Тел белеме|тел белгесе]]. 2002 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]], 2013 йылдан хәҙерге [[Өфө дәүләт нефть техник университетының Иҡтисад һәм сервис институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Мөҡсин (Ҡырмыҫҡалы районы)|Мөҡсин]] ауылынан.
* [[Прочухан Юрий Анатольевич]] (1951—15.07.2019),ғалим-химик. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шуд иҫәптән 1980 йылдан өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1983 йылдан — лаборатория мөдире, 1999—2003 йылдарҙа юғары молекуляр берләшмәләр кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1993—2003 йылдарҙа химия факультеты деканы һәм 1994—1999 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] Химия бүлегенең академик секретары, 1995—2001 йылдарҙа [[Органик химия институты (Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге)|Органик химия институты]]ның лаборатория мөдире. Химия фәндәре докторы (1989), профессор (2006). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре, [[Д. И. Менделеев]] исемендәге премия лауреаты (1982). Сығышы менән хәҙерге [[Мәскәү өлкәһе]] [[Люберцы]] ҡалаһынан. 
* [[Кәримова Ләйсән Ғәбделбарый ҡыҙы]] (1971), [[театр]] артисы. 1993—2010 йылдарҙа [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]] актёры. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы]] (2008), ижади премиялар лауреаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Стәрлебаш районы]] [[Ҡабыҡҡыуыш]] ауылынан.
* [[Абдуллин Ленар Рәфил улы]] (1976), [[фән|ғалим]]-инженер. 2012 йылдан [[БАШНИПИНЕФТЬ]] институтының бүлек начальнигы урынбаҫары, 2015 йылдан — начальнигы. Техник фәндәр докторы (2008). Профессор [[Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы|Рәфил Абдуллин]]дың улы. Сығышы менән [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡалаһынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәлихов Сәфәрғәли Ноғоман улы]] (1927—2004), [[транспорт]]сы, [[Шиғриәт|шағир]], тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1942—1978 йылдарҙа (өҙөклөк менән) Баймаҡ коммуналь предприятиелары һәм төҙөкләндереү комбинаты хеҙмәткәре. [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1968). Сығышы менән [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.
* [[Шәрипов Әхсән Шәрифғәли улы]] (17.08.1927—14.03.2004), [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре, йәмәғәтсе. 1959—1989 йылдарҙа [[Ҡыйғы районы]]ның М. И. Калинин исемендәге колхоз рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе (1967—1971) һәм унынсы (1980—1985) саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1981).
* [[Ғәлиева Зинура Нурлығаян ҡыҙы]] (1932—4.07.2014), [[нефть|нефтсе]]. 1962—1993 йылдарҙа «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы операторы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе (1967), [[Рәсәй Федерацияһы]] Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының почётлы нефтсеһе (1994). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Туймазы районы]] [[Бәтке]] ауылынан.
* [[Гнетулло Владимир Иванович]] (1937), элемтәсе. 1973—2000 йылдарҙа [[Өфө]] ҡала-ара телефон станцияһы начальнигы. Рәсәй Федерацияһының (1997) һәм Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры.
* [[Нагорнова Людмила Михайловна]] (1947), [[Педагогика|педагог]]. 1966—2007 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡалаһы]] балалар баҡсалары тәрбиәсеһе, мөдире. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1999). Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан.  
* [[Фенова Евгения Александровна]] (1947), [[фән|ғалим]]-[[Филология|филолог]]. [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның [[инглиз теле]] кафедраһы уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Булатова Фәниә Дәриғәт ҡыҙы]] (1928—19.06.1997), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-профпатологы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1984), профессор (1987). 
* [[Варламова Екатерина Николаевна]] (1928), бейеүсе, педагог. 1947—1951 йылдарҙа һәм 1955—70 йылдарҙа [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы, 1971— 1991 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның «Ирәндек» халыҡ бейеүҙәре ансамбленең художество етәксеһе, 1999—2008 йылдарҙа «Маска» балалар ижады театр үҙәге педагогы. [[РСФСР]]‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1979), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1963). Сығышы менән [[Ленинград]] ҡалаһынан.
* [[Хәбирова Ғәлимә Фәтҡулла ҡыҙы]] (1928), ғалим-травматолог-ортопед, медицина фәндәре докторы ([[1982]]. Татар АССР-ының атҡаҙанған табибы (1985), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1969) һәм СССР уйлап табыусыһы (1986).
* [[Пучков Виктор Николаевич]] (1928), ғалим-геолог, Рәсәй Фәндәр Академияһының мөхбир ағзаһы (2000), геология‑минералогия фәндәре докторы (1978), профессор (1993). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999). II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының миҙалы кавалеры. 
* [[Вәхитов Радик Шакир улы]] (1948), ғалим-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы, журналист, тарихсы. Техник фәндәр кандидаты (1975). [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты (2008). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Зәйнәшев Үзбәк Нәзих улы]] (1919—19.05.1986), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Илеш районы]]ның колхоз (1962 йылдан XXII партсъезд исемендәге) рәйесе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[СССР]]-ҙың VI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Ленин ордены|Ленин]] (1966), [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1979), 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1973), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1957) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡәҙер (Илеш районы)|Ҡәҙер]] ауылынан. 
* [[Сәғәҙиев Зөлфәт Таһир улы]] (1949), хужалыҡ эшмәкәре. 1980—2003 йылдарҙа сауҙа предприятиеһы етәксеһе, [[Кушнаренко районы]] ҡулланыусылар йәмғиәте (райпоһы) рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре.  
* [[Ишкинин Таһир Хабрахман улы]] (1964), [[Журналистика|журналист]]. [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты (2009).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:17 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1935]]: Олег Табаков, [[СССР]]-ҙың һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры, СССР-ҙың халыҡ артисы (1988).
* [[1960]]: Шон Пенн, [[АҠШ]] актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, «[[Оскар]]» һәм «[[Алтын глобус]]» премиялары лауреаты.
* [[1970]]: Джим Курье, АҠШ [[спорт]]сыһы, [[теннис]]сы, «Оло шлем» турнирҙарының дүрт тапҡыр еңеүсеһе, [[Ер|донъяның]] элекке беренсе «ракетка»һы.
* [[1980]]: Лене Марлин, [[Норвегия]] [[йыр]]сыһы.
* [[1990]]: Рейчел Херд-Вуд, [[Британия]] актрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:17 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З17]]
[[Категория:17 август]]</text>
      <sha1>59pbcw5hhq01m50zcz3tu8ryhd4z1x6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149772</id>
      <parentid>1149771</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T18:41:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19798" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''17 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 229-сы ([[кәбисә йыл]]ында 230-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 136 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Боливия}}: [[Флаг]] көнө.
* {{Флагификация|Габон}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Индонезия}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. 
* {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Самауыр]] көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Колумбия}}: Инженерҙар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Ғәҙәттән тыш хәлдәр һәм граждандар оборонаһы хеҙмәткәрҙәре көнө. 
** Тимер юлсылар көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1771]]: [[Фотосинтез]] процесы асыла.
* [[1928]]: [[Мәскәү]]ҙә «Динамо» стадионы файҙаланыуға тапшырыла.
* [[1945]]: [[Өфө]]лә Республика онкология диспансеры эш башлай.
* [[1977]]: [[СССР]]-ҙың «Арктика» атом боҙватҡысы һыу өҫтө караптарынан беренсе булып [[Ер]]ҙең [[Төньяҡ полюс]]ына барып етә.
* [[1988]]: Бөтә Рәсәй инвалидтар ойошмаһы төҙөлә.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Павлов Фёдор Максимович]] (1905—12.03.1996), хужалыҡ һәм дәүләт эшмәкәре. 1939—1952 йылдарҙа Дәүләкән МТС‑ы директоры, артабан 1961 йылғаса [[Дәүләкән районы|Дәүләкән район]] Советы башҡарма комитеты рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның II—V саҡырылыш (1947—1963) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1948).
* [[Әсхәр Кәшфуллин]] (1930-2018), [[шиғриәт|шағир]], 2004 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. 
* [[Докучаев Евгений Сергеевич]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы. 1963—2012 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1986), профессор (1989). 
* [[Бәҙретдинов Рәғиб Мәрүәретдин улы]] (1945), хеҙмәт ветераны. 1967—1986 йылдарҙа [[Илеш районы]]ның «Октябрь» колхозы комбайнсыһы, 1993 йылдан иген ырҙыны машинисы; 1986 йылдан «Сөн» совхозының [[КПСС|партком]] секретары, 1990—1992 йылдарҙа директор урынбаҫары, артабан район элемтә бүлеге почтальоны. Башҡорт АССР-ының 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры. 
* [[Андреев Вадим Евгеньевич]] (1955), ғалим-тау инженеры, [[Нефть|нефтсе]]. 2002 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның Стратегик тикшеренеүҙәр институты Нефть һәм газ технологиялары һәм яңы материалдар үҙәге директоры. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2009), техник фәндәр докторы (1998), профессор (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Сәғәҙәтов Һиҙиәт Сәғәҙәт улы]] (1896—1968), [[уҡытыусы]], мәғариф эшмәкәре. 1918 йылдан хәҙерге [[Әбйәлил районы]] мәктәптәре уҡытыусыһы, 1932 йылдан һәм 1946—1956 йылдарҙа район мәғариф бүлеге инспекторы, 1942—1946 йылдарҙа — мәғариф бүлеге мөдире. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1954), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1949), [[Ленин ордены]] кавалеры (1949). 
* [[Рехмуков Фарид Измайлович]] (1926—13.12.2005), [[Архитектура|архитектор]], йәмәғәтсе. 1954 йылдан СССР Архитекторҙар союзы ағзаһы. 1965—1985 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]]ның баш архитекторы. 1969—1977 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Архитекторҙар союзының идара рәйесе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған архитекторы (1974). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971). Сығышы менән [[Әстерхан]] ҡалаһынан.
* [[Зәҡәрин Фәхрәзи Шакир улы]] (1931—22.02.1983), хеҙмәт алдынғыһы, агроном. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1982). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1972) кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Ҡыҙылбай]] ауылынан.
* [[Улендеева Анна Дмитриевна]] (1941), [[фән]] ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Химик технология|химик-технолог]]. 1965—2006 йылдарҙа Органик химия институты ғилми хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1980 йылдан — өлкән, 2000 йылдан — әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәр. Химия фәндәре докторы (1998). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Кушнаренко районы]] Кривой Ключ ауылынан.
* [[Паксютов Иван Трофимович]] (1946), хеҙмәт ветераны, [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Химик технология|химик-технолог]]. 1964—2006 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1995 йылдан (өҙөклөк менән) Минераль ашламалар заводы директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2001) химигы. Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан.
* [[Рәйемғужина Зилиә Мөхәмәтйән ҡыҙы]] (1946), юғары мәктәп ветераны, ғалим-[[Тел белеме|тел белгесе]]. 2002 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]], 2013 йылдан хәҙерге [[Өфө дәүләт нефть техник университетының Иҡтисад һәм сервис институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Мөҡсин (Ҡырмыҫҡалы районы)|Мөҡсин]] ауылынан.
* [[Прочухан Юрий Анатольевич]] (1951—15.07.2019),ғалим-химик. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шуд иҫәптән 1980 йылдан өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1983 йылдан — лаборатория мөдире, 1999—2003 йылдарҙа юғары молекуляр берләшмәләр кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1993—2003 йылдарҙа химия факультеты деканы һәм 1994—1999 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] Химия бүлегенең академик секретары, 1995—2001 йылдарҙа [[Органик химия институты (Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге)|Органик химия институты]]ның лаборатория мөдире. Химия фәндәре докторы (1989), профессор (2006). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре, [[Д. И. Менделеев]] исемендәге премия лауреаты (1982). Сығышы менән хәҙерге [[Мәскәү өлкәһе]] [[Люберцы]] ҡалаһынан. 
* [[Кәримова Ләйсән Ғәбделбарый ҡыҙы]] (1971), [[театр]] артисы. 1993—2010 йылдарҙа [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]] актёры. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы]] (2008), ижади премиялар лауреаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Стәрлебаш районы]] [[Ҡабыҡҡыуыш]] ауылынан.
* [[Абдуллин Ленар Рәфил улы]] (1976), [[фән|ғалим]]-инженер. 2012 йылдан [[БАШНИПИНЕФТЬ]] институтының бүлек начальнигы урынбаҫары, 2015 йылдан — начальнигы. Техник фәндәр докторы (2008). Профессор [[Абдуллин Рәфил Сәйфулла улы|Рәфил Абдуллин]]дың улы. Сығышы менән [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡалаһынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәлихов Сәфәрғәли Ноғоман улы]] (1927—2004), [[транспорт]]сы, [[Шиғриәт|шағир]], тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1942—1978 йылдарҙа (өҙөклөк менән) Баймаҡ коммуналь предприятиелары һәм төҙөкләндереү комбинаты хеҙмәткәре. [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1968). Сығышы менән [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.
* [[Шәрипов Әхсән Шәрифғәли улы]] (17.08.1927—14.03.2004), [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре, йәмәғәтсе. 1959—1989 йылдарҙа [[Ҡыйғы районы]]ның М. И. Калинин исемендәге колхоз рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе (1967—1971) һәм унынсы (1980—1985) саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1981).
* [[Ғәлиева Зинура Нурлығаян ҡыҙы]] (1932—4.07.2014), [[нефть|нефтсе]]. 1962—1993 йылдарҙа «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы операторы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе (1967), [[Рәсәй Федерацияһы]] Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының почётлы нефтсеһе (1994). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Туймазы районы]] [[Бәтке]] ауылынан.
* [[Гнетулло Владимир Иванович]] (1937), элемтәсе. 1973—2000 йылдарҙа [[Өфө]] ҡала-ара телефон станцияһы начальнигы. Рәсәй Федерацияһының (1997) һәм Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры.
* [[Нагорнова Людмила Михайловна]] (1947), [[Педагогика|педагог]]. 1966—2007 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡалаһы]] балалар баҡсалары тәрбиәсеһе, мөдире. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1999). Сығышы менән [[Ишембай]] ҡалаһынан.  
* [[Фенова Евгения Александровна]] (1947), [[фән|ғалим]]-[[Филология|филолог]]. [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның [[инглиз теле]] кафедраһы уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Булатова Фәниә Дәриғәт ҡыҙы]] (1928—19.06.1997), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-профпатологы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1984), профессор (1987). 
* [[Варламова Екатерина Николаевна]] (1928), бейеүсе, педагог. 1947—1951 йылдарҙа һәм 1955—70 йылдарҙа [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы, 1971— 1991 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның «Ирәндек» халыҡ бейеүҙәре ансамбленең художество етәксеһе, 1999—2008 йылдарҙа «Маска» балалар ижады театр үҙәге педагогы. [[РСФСР]]‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1979), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1963). Сығышы менән [[Ленинград]] ҡалаһынан.
* [[Хәбирова Ғәлимә Фәтҡулла ҡыҙы]] (1928), ғалим-травматолог-ортопед, медицина фәндәре докторы ([[1982]]. Татар АССР-ының атҡаҙанған табибы (1985), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1969) һәм СССР уйлап табыусыһы (1986).
* [[Пучков Виктор Николаевич]] (1928), ғалим-геолог, Рәсәй Фәндәр Академияһының мөхбир ағзаһы (2000), геология‑минералогия фәндәре докторы (1978), профессор (1993). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999). II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының миҙалы кавалеры. 
* [[Вәхитов Радик Шакир улы]] (1948), ғалим-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы, журналист, тарихсы. Техник фәндәр кандидаты (1975). [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты (2008). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Зәйнәшев Үзбәк Нәзих улы]] (1919—19.05.1986), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Илеш районы]]ның колхоз (1962 йылдан XXII партсъезд исемендәге) рәйесе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[СССР]]-ҙың VI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Ленин ордены|Ленин]] (1966), [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1979), 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1973), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1957) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡәҙер (Илеш районы)|Ҡәҙер]] ауылынан. 
* [[Сәғәҙиев Зөлфәт Таһир улы]] (1949), хужалыҡ эшмәкәре. 1980—2003 йылдарҙа сауҙа предприятиеһы етәксеһе, [[Кушнаренко районы]] ҡулланыусылар йәмғиәте (райпоһы) рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре.  
* [[Ишкинин Таһир Хабрахман улы]] (1964), [[Журналистика|журналист]]. [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты (2009).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:17 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1935]]: Олег Табаков, [[СССР]]-ҙың һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры, СССР-ҙың халыҡ артисы (1988).
* [[1960]]: Шон Пенн, [[АҠШ]] актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, «[[Оскар]]» һәм «[[Алтын глобус]]» премиялары лауреаты.
* [[1970]]: Джим Курье, АҠШ [[спорт]]сыһы, [[теннис]]сы, «Оло шлем» турнирҙарының дүрт тапҡыр еңеүсеһе, [[Ер|донъяның]] элекке беренсе «ракетка»һы.
* [[1980]]: Лене Марлин, [[Норвегия]] [[йыр]]сыһы.
* [[1990]]: Рейчел Херд-Вуд, [[Британия]] актрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:17 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З17]]
[[Категория:17 август]]</text>
      <sha1>efp21j00z5jovfyb10rtdtr5sqwwb1w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>18 август</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71758</id>
    <revision>
      <id>1149774</id>
      <parentid>1062522</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T18:45:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18659" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.

}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* Богданов Нәби Хәлимула улы (1927—17.11.2015), энергетик. 1959—1982 йылдарҙа Салауат ТЭЦ-ы машинисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Дәүләкән районы Имай-Ҡарамалы ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] театр актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1989). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>2n1fnpmwu51suxbe81cbuj8jjmuiwla</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149775</id>
      <parentid>1149774</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T18:47:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18695" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.

}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>d9igrwyw9mr03ps1auw56eqf1mlkior</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149776</id>
      <parentid>1149775</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T18:48:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19430" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.

}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* Хафизов Назар Сабир улы (1942), инженер-технолог. 1966—2003 йылдарҙа Салауат нефть химияһы комбинаты һәм «Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһенең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — генераль директорҙың производство буйынса урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рационализаторы (1978), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Учалы районы Иманғол ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>of0f15u8b9xcs7kk0snarq5pr7jsfy1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149777</id>
      <parentid>1149776</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T18:50:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19552" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.

}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Хафизов Назар Сабир улы]] (1942), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1966—2003 йылдарҙа [[Салауат нефть химияһы комбинаты]] һәм [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — генераль директорҙың производство буйынса урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рационализаторы (1978), [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Иманғол (Учалы районы)|Иманғол]] ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>tpwokdwvvv9jsq952nsrcmlm2vvhqrk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149778</id>
      <parentid>1149777</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T18:51:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20007" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.

}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Хафизов Назар Сабир улы]] (1942), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1966—2003 йылдарҙа [[Салауат нефть химияһы комбинаты]] һәм [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — генераль директорҙың производство буйынса урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рационализаторы (1978), [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Иманғол (Учалы районы)|Иманғол]] ауылынан.
* Вәлиева Рәйсә Мулләхмәт ҡыҙы (1947), малсы. 1972—2002 йылдарҙа Хәйбулла районы «Яңы юл» колхозы һауынсыһы. Хеҙмәт Даны ордены кавалеры (1986), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1980). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Әлшәй районы Аксён ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>aapghnlhsq2ydp98cwn3fu3vjq69ihs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149779</id>
      <parentid>1149778</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T18:53:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20093" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.

}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Хафизов Назар Сабир улы]] (1942), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1966—2003 йылдарҙа [[Салауат нефть химияһы комбинаты]] һәм [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — генераль директорҙың производство буйынса урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рационализаторы (1978), [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Иманғол (Учалы районы)|Иманғол]] ауылынан.
* [[Вәлиева Рәйсә Мулләхмәт ҡыҙы]] (1947), [[Малсылыҡ|малсы]]. 1972—2002 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Яңы юл» колхозы һауынсыһы. [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1986), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1980). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Аксёнов (Әлшәй районы)|Аксёнов]] ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>bj3ote5zzdblbwlqhir4e6koo2zbgtu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149782</id>
      <parentid>1149779</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T18:58:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20452" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.

}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Хафизов Назар Сабир улы]] (1942), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1966—2003 йылдарҙа [[Салауат нефть химияһы комбинаты]] һәм [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — генераль директорҙың производство буйынса урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рационализаторы (1978), [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Иманғол (Учалы районы)|Иманғол]] ауылынан.
* [[Вәлиева Рәйсә Мулләхмәт ҡыҙы]] (1947), [[Малсылыҡ|малсы]]. 1972—2002 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Яңы юл» колхозы һауынсыһы. [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1986), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1980). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Аксёнов (Әлшәй районы)|Аксёнов]] ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1966 йылдан (өҙөклөк менән) хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). [[РСФСР|Бөтә Рәсәй]] драма спектаклдәре смотры дипломанты (Мәскәү, 1967). Шиғри әҫәрҙәр авторы.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>kjn07kxq0jfsqqzxixjuv1hbrhr5yma</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149783</id>
      <parentid>1149782</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T18:59:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20969" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.

}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Хафизов Назар Сабир улы]] (1942), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1966—2003 йылдарҙа [[Салауат нефть химияһы комбинаты]] һәм [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — генераль директорҙың производство буйынса урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рационализаторы (1978), [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Иманғол (Учалы районы)|Иманғол]] ауылынан.
* [[Вәлиева Рәйсә Мулләхмәт ҡыҙы]] (1947), [[Малсылыҡ|малсы]]. 1972—2002 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Яңы юл» колхозы һауынсыһы. [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1986), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1980). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Аксёнов (Әлшәй районы)|Аксёнов]] ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1966 йылдан (өҙөклөк менән) хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). [[РСФСР|Бөтә Рәсәй]] драма спектаклдәре смотры дипломанты (Мәскәү, 1967). Шиғри әҫәрҙәр авторы.
* Каменев Егор Данилович (1952), инженер-төҙөүсе, муниципаль хеҙмәткәр. «Газ-Сервис» йәмғиәтенең «Кумертаугаз» филиалы директоры, Көйөргәҙе районы хакимиәте башлығының элекке урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе, Рәсәй газ сәнәғәтенең почётлы хеҙмәткәре. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>rhqezys2tuhstjytxripzt878nogkv6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149784</id>
      <parentid>1149783</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:00:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21004" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.

}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Хафизов Назар Сабир улы]] (1942), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1966—2003 йылдарҙа [[Салауат нефть химияһы комбинаты]] һәм [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — генераль директорҙың производство буйынса урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рационализаторы (1978), [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Иманғол (Учалы районы)|Иманғол]] ауылынан.
* [[Вәлиева Рәйсә Мулләхмәт ҡыҙы]] (1947), [[Малсылыҡ|малсы]]. 1972—2002 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Яңы юл» колхозы һауынсыһы. [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1986), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1980). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Аксёнов (Әлшәй районы)|Аксёнов]] ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1966 йылдан (өҙөклөк менән) хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). [[РСФСР|Бөтә Рәсәй]] драма спектаклдәре смотры дипломанты (Мәскәү, 1967). Шиғри әҫәрҙәр авторы.
* [[Каменев Егор Данилович]] (1952), инженер-[[Төҙөлөш|төҙөүсе]], муниципаль хеҙмәткәр. «Газ-Сервис» йәмғиәтенең «Кумертаугаз» филиалы директоры, [[Көйөргәҙе районы]] хакимиәте башлығының элекке урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе, [[Рәсәй]] [[газ сәнәғәте]]нең почётлы хеҙмәткәре. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>6ptrb8ci01exp0csyxyanqdvia7zdcz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149786</id>
      <parentid>1149784</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:05:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21052" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Киргизия}}: Хәрби авиация көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Хафизов Назар Сабир улы]] (1942), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1966—2003 йылдарҙа [[Салауат нефть химияһы комбинаты]] һәм [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — генераль директорҙың производство буйынса урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рационализаторы (1978), [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Иманғол (Учалы районы)|Иманғол]] ауылынан.
* [[Вәлиева Рәйсә Мулләхмәт ҡыҙы]] (1947), [[Малсылыҡ|малсы]]. 1972—2002 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Яңы юл» колхозы һауынсыһы. [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1986), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1980). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Аксёнов (Әлшәй районы)|Аксёнов]] ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1966 йылдан (өҙөклөк менән) хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). [[РСФСР|Бөтә Рәсәй]] драма спектаклдәре смотры дипломанты (Мәскәү, 1967). Шиғри әҫәрҙәр авторы.
* [[Каменев Егор Данилович]] (1952), инженер-[[Төҙөлөш|төҙөүсе]], муниципаль хеҙмәткәр. «Газ-Сервис» йәмғиәтенең «Кумертаугаз» филиалы директоры, [[Көйөргәҙе районы]] хакимиәте башлығының элекке урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе, [[Рәсәй]] [[газ сәнәғәте]]нең почётлы хеҙмәткәре. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>604wftpd8i86ppoqx6d4q7dgrgn8e8h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149787</id>
      <parentid>1149786</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:11:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21425" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Киргизия}}: Хәрби авиация көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* Абдуллин Мөхәмәтғәли Усман улы  (1922—1987), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, гвардия кесе сержанты. Ҡыҙыл Йондоҙ һәм 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордендары кавалеры.
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Хафизов Назар Сабир улы]] (1942), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1966—2003 йылдарҙа [[Салауат нефть химияһы комбинаты]] һәм [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — генераль директорҙың производство буйынса урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рационализаторы (1978), [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Иманғол (Учалы районы)|Иманғол]] ауылынан.
* [[Вәлиева Рәйсә Мулләхмәт ҡыҙы]] (1947), [[Малсылыҡ|малсы]]. 1972—2002 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Яңы юл» колхозы һауынсыһы. [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1986), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1980). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Аксёнов (Әлшәй районы)|Аксёнов]] ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1966 йылдан (өҙөклөк менән) хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). [[РСФСР|Бөтә Рәсәй]] драма спектаклдәре смотры дипломанты (Мәскәү, 1967). Шиғри әҫәрҙәр авторы.
* [[Каменев Егор Данилович]] (1952), инженер-[[Төҙөлөш|төҙөүсе]], муниципаль хеҙмәткәр. «Газ-Сервис» йәмғиәтенең «Кумертаугаз» филиалы директоры, [[Көйөргәҙе районы]] хакимиәте башлығының элекке урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе, [[Рәсәй]] [[газ сәнәғәте]]нең почётлы хеҙмәткәре. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>iow0jrkyo0zjh3q3nqcmx0rd9r9obce</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149788</id>
      <parentid>1149787</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:13:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21514" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''18 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 230-сы ([[кәбисә йыл]]ында 231-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 135 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара 
* {{Ер}} [[Ер]]: Дөйөм тел көнө.
** Шарап көнө.
** Интуитив зирәклек көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Таиланд}}: Фән көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|Казахстан}}: Сик һаҡсылары көнө.
* {{Флагификация|Киргизия}}: Хәрби авиация көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Географтар көнө.
* {{Флагификация|Таджикистан}}: Медицина хеҙмәткәрҙәре көнө. 
* {{Флагификация|Азербайджан}}: Сик һаҡсылары көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1586]]: [[Өфө]] [[ҡала]] статусын ала. [[Тарихи Башҡортостан]] территорияһында [[Өфө өйәҙе (1586—1708)|Өфө өйәҙе]] ойошторола.
* [[1682]]: 10 йәшлек [[Пётр I]] Бөйөк Рәсәй Батшаһы итеп иғлан ителә.
* [[1782]]: [[Санкт-Петербург]]та [[Пётр I]]-гә {{comment|«Баҡыр һыбайлы»|«Медный всадник»}} һәйкәле асыла.
* [[1845]]: Рәсәй География йәмғиәте ойошторола.
* [[1900]]: [[Рәсәй империяһы]] инженеры Константин Перский дөйөм ҡулланылышҡа «телевидение» һүҙен тәҡдим итә.
* [[1955]]: Башҡортостан уҡытыусыларының I съезы эш башлай.
* [[1994]]: [[Башҡортостан]] һәм [[Абхазия]] араһында «Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеү»гә ҡул ҡуйыла.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Басманов Гавриил Иванович]] (1920—1.03.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан яугир, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 
* [[Рождественский Александр Петрович]] (1920—12.12.2007), [[фән|ғалим]]-[[Геология|геолог]], йәмәғәтсе. 1952 йылдан [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Геология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1954 йылдан сектор мөдире, 1968—2007 йылдарҙа лаборатория  мөдире, баш ғилми хеҙмәткәр; бер үк ваҡытта 1961—1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]], 1971—1973 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы. 1965—1992 йылдарҙа СССР География йәмғиәтенең Башҡортостан филиалы рәйесе. Геология минералогия фәндәре докторы (1967), профессор (1976). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). Рус география йәмғиәтенең почётлы ағзаһы (1980). Сығышы менән хәҙерге [[Һарытау өлкәһе]]нең Арҡаҙаҡ ҡалаһынан.
* [[Мушкина Светлана Леонидовна]] (1950), хеҙмәт ветераны, тележурналист. 1978 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]] лауреаты  (2003). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Шилов Сергей Леонидович]] (1955), ғалим-хирург. 1979 йылдан [[Златоуст]] ҡалаһының «Булат»  производство берекмәһенең медик-санитария бүлеге, 1997 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты клиникаһы табибы, бер үк ваҡытта 2000 йылдан БДМУ уҡытыусыһы, 2014 йылдан Өфөләге  43-сө поликлиника табибы. Медицина фәндәре докторы (2008). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Юлыев Батыргәрәй Ғабдулмөхәмәт улы]] (1861—1915), [[уҡытыусы]], этнограф, тыуған яҡты өйрәнеүсе. 1891 йылдан хәҙерге [[1-се Этҡол]] ауылы уҡытыусыһы, урындағы [[Урыҫ теле|урыҫ]]-[[Башҡорт теле|башҡорт]] мәктәбенә нигеҙ һалыусы. [[Башҡорттар]]ҙың фольклорын, этнографияһын тикшереүсе, [[легенда]], [[хикәйәт]] һәм [[риүәйәт]]тәр йыйыусы. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] [[Йәрмөхәмәт (Баймаҡ районы)|Йәрмөхәмәт]] ауылынан.
* [[Ғәйнетдинов Фазыл Минһаж улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-хирург. 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000 йылдан — колопроктология курсы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1997), профессор (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Ютазы районы]] [[Аҡбаш (Ютазы районы)|Аҡбаш]] ауылынан.
* [[Әмеров Фәнис Садиҡ улы]] (1946), дәүләт хеҙмәте һәм эске эштәр органдары ветераны. 1969—1997 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] һәм Башҡортостан Республикаһының Эске эштәр министрлығы хеҙмәткәре; 1997—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Закондар сығарыу Палатаһы депутаты, шул иҫәптән 1999 йылдан Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Рәйесе урынбаҫары — Закондар сығарыу Палатаһы Рәйесе; 2003—2004 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы тышҡы бәйләнештәр һәм сауҙа министры урынбаҫары; 2004—2008 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Үҙәк һайлау комиссияһының рәйес урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы. [[Стәрлетамаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2008). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Мораҙым (Ауырғазы районы)|Мораҙым]] ауылынан. 
* [[Суханов Владимир Евгеньевич]] (1956—16.06.2011), комсомол һәм таможня органдары ветераны. 1978 йылдан Өфөләге С. М. Киров исемендәге производство берекмәһе инженеры, 1983 йылдан — ВЛКСМ комитеты секретары; 1984 йылдан — ВЛКСМ-дың [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] комитетының беренсе секретары; 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостан таможня идаралығы хеҙмәткәре. Таможня хеҙмәтенең отставкалағы полковнигы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Раевка (Әлшәй районы)|Раевка]] ауылынан.
* [[Әхәтов Искәндәр Шәүкәт улы]] (1956), ғалим-физик-механик. 1982—2000 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1991 йылдан тотош мөхиттәр механикаһы кафедраһы мөдире, 2011 йылдан БДУ-ның Дисперслы системаларҙың микро һәм наномасштабтағы динамикаһы үҙәге етәксеһе; 2014 йылдан Сколково фән һәм технологиялар институтын Проектлау, производство технологиялары һәм материалдары үҙәге директоры.    [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2002). Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2001), Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1985).
* [[Алтынбаев Рәнис Рәйес улы]] (1976), [[дәүләт]], мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[фән|ғалим]], [[ҡурай]]сы-педагог, йырсы. 2011 йылдан Башҡортостан Республикаһының [[мәҙәниәт]] министры урынбаҫары.Филология фәндәре кандидаты (2013). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2019).
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}}  || 
* [[Абдуллин Мөхәмәтғәли Усман улы]] (1922—1987), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, гвардия кесе сержанты. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] ордендары кавалеры.
* [[Богданов Нәби Хәлимула улы]] (1927—17.11.2015), [[Энергетика|энергетик]]. 1959—1982 йылдарҙа [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ТЭЦ-ы машинисы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған энергетигы (1975). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дәүләкән районы]] [[Имай-Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Хафизов Назар Сабир улы]] (1942), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]]. 1966—2003 йылдарҙа [[Салауат нефть химияһы комбинаты]] һәм [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1996 йылдан — генераль директорҙың производство буйынса урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рационализаторы (1978), [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Иманғол (Учалы районы)|Иманғол]] ауылынан.
* [[Вәлиева Рәйсә Мулләхмәт ҡыҙы]] (1947), [[Малсылыҡ|малсы]]. 1972—2002 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Яңы юл» колхозы һауынсыһы. [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1986), коммунистик хеҙмәт ударнигы (1980). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әлшәй районы]] [[Аксёнов (Әлшәй районы)|Аксёнов]] ауылынан.
* [[Хисамова Рәмзиә Ислам ҡыҙы]] (1947), театр актёры. 1966 йылдан (өҙөклөк менән) хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры. 1969 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1989). [[РСФСР|Бөтә Рәсәй]] драма спектаклдәре смотры дипломанты (Мәскәү, 1967). Шиғри әҫәрҙәр авторы.
* [[Каменев Егор Данилович]] (1952), инженер-[[Төҙөлөш|төҙөүсе]], муниципаль хеҙмәткәр. «Газ-Сервис» йәмғиәтенең «Кумертаугаз» филиалы директоры, [[Көйөргәҙе районы]] хакимиәте башлығының элекке урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе, [[Рәсәй]] [[газ сәнәғәте]]нең почётлы хеҙмәткәре. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923), хеҙмәт ветераны, 1956—1974 йылдарҙа [[Өфө]]ләге «Мир» тегеү фабрикаһының (аҙаҡ фирмаһының) тегеүсе-моторисы, смена мастеры һәм өлкән мастеры. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Благовар районы]] [[Яңы Һынташ]] ауылынан. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Трахтенберг Орест Владимирович]] (1889—23.05.1959), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1939—1959 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Философия институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында [[Өфө]]лә эвакуацияла булғанда (1943—1945) [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1944 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (1939). РСФСР‑ҙың Педагогия фәндәре академияһы академигы (1947). Сталин премияһы лауреаты (1943). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Ҡолсонбаев Фәрит Кинйәбулат улы]] (1949—16.08.2021), [[ауыл хужалығы]] һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 1993—1999 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы, 2001—2003 йылдарҙа район хакимиәте башлығы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо райондың [[Михайловка (Хәйбулла районы)|Михайловка]] ауылынан.  
* [[Ҡәҙербаев Фуат Моталип улы]] (1949), ғалим-тау инженеры, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, педагог. 1985—2000 йылдарҙа [[Нефтекама]] быраулау идаралығы начальнигы, 2000—2019 йылдарҙа — Нефтекама нефть колледжы директоры. Техник фәндәр кандидаты (1993). Нефтекаманың ике саҡырылыш (1984—1992) ҡала Советы депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1997) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (2004) нефтсеһе, Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2004). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Билән]] ауылынан.
* [[Рөстәм Хәмитов]] (1954), Башҡортостан Республикаһының икенсе Президенты. 2015—2018 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы]].
* [[Хәлитов Динар Дидар улы]] (1959), архитектор, дәүләт эшмәкәре. 2017 йылдан Башҡортостан Республикаһының Төҙөлөш һәм архитектура буйынса дәүләт комитеты рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған архитекторы (2004). Рәсәйҙең почётлы архитекторы (2010). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1750]]: [[Антонио Сальери]], [[Австрия]] композиторы, дирижёр һәм [[Педагогика|педагог]].
* [[1810]]: Жюль-Жозеф Перро, [[Франция]] [[бейеү]]сеһе, [[балет]]мейстер.
* [[1815]]: Александр Миддендорф, [[Рәсәй империяһы]]ның [[Тәбиғи фәндәр|тәбиғәт фәндәре]] белгесе, [[сәйәхәтсе]], [[Петербург]] Фәндәр академияһы ағзаһы.
* [[1830]]: [[Франц Иосиф I]], [[дәүләт]] эшмәкәре, 1848—1916 йылдарҙа [[Австрия]] императоры һәм 1867—1916 йылдарҙа [[Венгрия]] короле, [[Беренсе донъя һуғышы]]н башлаусы.
* [[1890]]: Вальтер Функ, [[Германия]] [[Журналистика|журналисы]], [[иҡтисад]]сы.
* [[1925]]: Брайан Олдисс, [[Англия]]ның фантаст [[Әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1940]]: Дмитрий Китаенко, дирижёр һәм педагог, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
* [[1945]]: Винс Мелоуни, [[Австралия]] [[музыка]]нты, «Bee Gees» төркөмөнең элекке [[Гитара|гитарисы]].
* [[1945]]: Владимир Мигуля, СССР композиторы, [[йыр]]сы.
* [[1950]]: Деннис Эллиотт, [[Британия]] музыканты, [[Скульптура|скульптор]], «Foreigner» төркөмөнең элекке барабансыһы.
* [[1980]]: Эстебан Матиас Камбьяссо Дело, [[Аргентина]] [[футбол]]сыһы, милли йыйылма команданың ярым һаҡсыһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:18 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З18]]
[[Категория:18 август]]</text>
      <sha1>e4n2t5plisd40xmz1gswjdexvue00lp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>19 август</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71759</id>
    <revision>
      <id>1149797</id>
      <parentid>1096692</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:41:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16402" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара  
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
; Рәсми булмаған 
* {{Флагификация|Россия}}: Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012). 
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), тупраҡ белгесе, ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] биләмәһенә тура килгән бөткән [[Аҡҡын]] ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), журналист, сәйәсмән. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты (1995—1999), КПРФ фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның  Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың  Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]]  солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]</text>
      <sha1>0cdpa4h8whvz4t8l1koiz03626s2s4h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149798</id>
      <parentid>1149797</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:46:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16726" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара  
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
; Рәсми булмаған 
* {{Флагификация|Россия}}: Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012). 
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* Хәлитов Шамил Нурмый улы (1937—2013), артист. 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама дәүләт филармонияһы]]ның эстрада-оригиналь жанр артисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. 
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), тупраҡ белгесе, ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] биләмәһенә тура килгән бөткән [[Аҡҡын]] ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), журналист, сәйәсмән. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты (1995—1999), КПРФ фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның  Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың  Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]]  солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]</text>
      <sha1>3gn6qpg3wd9iz8kah7puc9mehbtiup3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149799</id>
      <parentid>1149798</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:49:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17214" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара  
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
; Рәсми булмаған 
* {{Флагификация|Россия}}: Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012). 
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* [[Хәлитов Шамил Нурмый улы]] (1937—2013), артист. 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама дәүләт филармонияһы]]ның эстрада-оригиналь жанр артисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. 
* Абдулғужин Рәүил Сәлим улы (1942), геолог. 1967 йылдан Бүребай, 1981 йылдан  «Башкиргеология» берекмәһенең Көньяҡ-көнсығыш геология-разведка экспедицияһы, 1986 йылдан  — Башҡортостан баҡыр-көкөрт комбинаты (Сибай ҡалаһы), 1988 йылдан —  Медногорск баҡыр-көкөрт комбинаты (Ырымбур өлкәһе), 1990 йылдан — Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты, 2000—2004 йылдарҙа Хәйбулла тау компанияһы геологы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған геологы (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ейәнсура районы Хоҙайбәндә ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), журналист, сәйәсмән. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты (1995—1999), КПРФ фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның  Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың  Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]]  солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]</text>
      <sha1>ccq0wsc0hvk5g7lacjy26p0m4z07q3w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149800</id>
      <parentid>1149799</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:51:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17269" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара  
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
; Рәсми булмаған 
* {{Флагификация|Россия}}: Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012). 
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* [[Хәлитов Шамил Нурмый улы]] (1937—2013), артист. 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама дәүләт филармонияһы]]ның эстрада-оригиналь жанр артисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. 
* [[Абдулғужин Рәүил Сәлим улы]] (1942), [[Геология|геолог]]. 1967 йылдан [[Бүребай]], 1981 йылдан «Башкиргеология» берекмәһенең Көньяҡ-көнсығыш геология-разведка экспедицияһы, 1986 йылдан — [[Башҡортостан баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Сибай]] ҡалаһы), 1988 йылдан —  [[Медногорск баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Ырымбур өлкәһе]]), 1990 йылдан — [[Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты]], 2000—2004 йылдарҙа Хәйбулла тау компанияһы геологы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған геологы (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ейәнсура районы]] [[Хоҙайбәндә]] ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), журналист, сәйәсмән. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты (1995—1999), КПРФ фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның  Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың  Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]]  солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]</text>
      <sha1>lagtapvdaoguhplb1oyawo4otyvuz3x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149801</id>
      <parentid>1149800</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:53:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17535" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара  
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
; Рәсми булмаған 
* {{Флагификация|Россия}}: Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012). 
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* [[Хәлитов Шамил Нурмый улы]] (1937—2013), артист. 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама дәүләт филармонияһы]]ның эстрада-оригиналь жанр артисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. 
* [[Абдулғужин Рәүил Сәлим улы]] (1942), [[Геология|геолог]]. 1967 йылдан [[Бүребай]], 1981 йылдан «Башкиргеология» берекмәһенең Көньяҡ-көнсығыш геология-разведка экспедицияһы, 1986 йылдан — [[Башҡортостан баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Сибай]] ҡалаһы), 1988 йылдан —  [[Медногорск баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Ырымбур өлкәһе]]), 1990 йылдан — [[Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты]], 2000—2004 йылдарҙа Хәйбулла тау компанияһы геологы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған геологы (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ейәнсура районы]] [[Хоҙайбәндә]] ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), журналист, сәйәсмән. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты (1995—1999), КПРФ фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
* Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы (1957), ғалим-зоотехник. 1998 йылдан Башҡорт дәүләт аграр университеты уҡытыусыһы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2006). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның  Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың  Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]]  солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]</text>
      <sha1>n4j3cpz0m9cjye3d5z75zcu3un6ehj2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149802</id>
      <parentid>1149801</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:55:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17543" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара  
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
; Рәсми булмаған 
* {{Флагификация|Россия}}: Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012). 
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* [[Хәлитов Шамил Нурмый улы]] (1937—2013), артист. 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама дәүләт филармонияһы]]ның эстрада-оригиналь жанр артисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. 
* [[Абдулғужин Рәүил Сәлим улы]] (1942), [[Геология|геолог]]. 1967 йылдан [[Бүребай]], 1981 йылдан «Башкиргеология» берекмәһенең Көньяҡ-көнсығыш геология-разведка экспедицияһы, 1986 йылдан — [[Башҡортостан баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Сибай]] ҡалаһы), 1988 йылдан —  [[Медногорск баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Ырымбур өлкәһе]]), 1990 йылдан — [[Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты]], 2000—2004 йылдарҙа Хәйбулла тау компанияһы геологы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған геологы (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ейәнсура районы]] [[Хоҙайбәндә]] ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), журналист, сәйәсмән. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты (1995—1999), КПРФ фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
* [[Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы]] (1957), ғалим-зоотехник. 1998 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2006). 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның  Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың  Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]]  солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]</text>
      <sha1>hds5hggigxiize30og4ms4wxmog8j3a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149803</id>
      <parentid>1149802</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:56:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17918" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара  
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
; Рәсми булмаған 
* {{Флагификация|Россия}}: Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012). 
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* [[Хәлитов Шамил Нурмый улы]] (1937—2013), артист. 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама дәүләт филармонияһы]]ның эстрада-оригиналь жанр артисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. 
* [[Абдулғужин Рәүил Сәлим улы]] (1942), [[Геология|геолог]]. 1967 йылдан [[Бүребай]], 1981 йылдан «Башкиргеология» берекмәһенең Көньяҡ-көнсығыш геология-разведка экспедицияһы, 1986 йылдан — [[Башҡортостан баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Сибай]] ҡалаһы), 1988 йылдан —  [[Медногорск баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Ырымбур өлкәһе]]), 1990 йылдан — [[Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты]], 2000—2004 йылдарҙа Хәйбулла тау компанияһы геологы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған геологы (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ейәнсура районы]] [[Хоҙайбәндә]] ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), журналист, сәйәсмән. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты (1995—1999), КПРФ фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
* [[Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы]] (1957), ғалим-зоотехник. 1998 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2006). 
* Пинашина Тамара Борисовна (1962), педагог. 1983 йылдан Хәйбулла районы Бүребай урта мәктәбе уҡытыусыһы. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2014). Сығышы менән хәҙерге Ҡаҙағстандың Аҡтүбә ҡалаһынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның  Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың  Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]]  солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]</text>
      <sha1>49i9llmabdmrto86gicsqomuhg0ef7a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149804</id>
      <parentid>1149803</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:59:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18030" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара  
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
; Рәсми булмаған 
* {{Флагификация|Россия}}: Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012). 
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* [[Хәлитов Шамил Нурмый улы]] (1937—2013), артист. 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама дәүләт филармонияһы]]ның эстрада-оригиналь жанр артисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. 
* [[Абдулғужин Рәүил Сәлим улы]] (1942), [[Геология|геолог]]. 1967 йылдан [[Бүребай]], 1981 йылдан «Башкиргеология» берекмәһенең Көньяҡ-көнсығыш геология-разведка экспедицияһы, 1986 йылдан — [[Башҡортостан баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Сибай]] ҡалаһы), 1988 йылдан —  [[Медногорск баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Ырымбур өлкәһе]]), 1990 йылдан — [[Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты]], 2000—2004 йылдарҙа Хәйбулла тау компанияһы геологы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған геологы (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ейәнсура районы]] [[Хоҙайбәндә]] ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), [[Журналистика|журналист]], ймәғәтсе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] депутаты (1995—1999), [[КПРФ]] фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
* [[Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы]] (1957), ғалим-зоотехник. 1998 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2006). 
* [[Пинашина Тамара Борисовна]] (1962), [[Педагогика|педагог]]. 1983 йылдан [[Хәйбулла районы]] Бүребай урта мәктәбе уҡытыусыһы. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2014). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡаҙағстан]]дың [[Аҡтүбә (Ҡаҙағстан)|Аҡтүбә]] ҡалаһынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның  Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың  Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]]  солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]</text>
      <sha1>hq31iz6ivc9fivm5u3p1lk76iuij76u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149805</id>
      <parentid>1149804</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T20:01:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18056" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || 
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == 
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара  
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли 
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри 
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
** Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
}}&lt;/onlyinclude&gt; 
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1927]]: [[Туймазы]] ауылында метеостанция эшләй башлай. 
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.

== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || 
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || 
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012). 
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || 
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* [[Хәлитов Шамил Нурмый улы]] (1937—2013), артист. 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама дәүләт филармонияһы]]ның эстрада-оригиналь жанр артисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. 
* [[Абдулғужин Рәүил Сәлим улы]] (1942), [[Геология|геолог]]. 1967 йылдан [[Бүребай]], 1981 йылдан «Башкиргеология» берекмәһенең Көньяҡ-көнсығыш геология-разведка экспедицияһы, 1986 йылдан — [[Башҡортостан баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Сибай]] ҡалаһы), 1988 йылдан —  [[Медногорск баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Ырымбур өлкәһе]]), 1990 йылдан — [[Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты]], 2000—2004 йылдарҙа Хәйбулла тау компанияһы геологы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған геологы (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ейәнсура районы]] [[Хоҙайбәндә]] ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), [[Журналистика|журналист]], ймәғәтсе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] депутаты (1995—1999), [[КПРФ]] фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
* [[Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы]] (1957), ғалим-зоотехник. 1998 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2006). 
* [[Пинашина Тамара Борисовна]] (1962), [[Педагогика|педагог]]. 1983 йылдан [[Хәйбулла районы]] Бүребай урта мәктәбе уҡытыусыһы. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2014). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡаҙағстан]]дың [[Аҡтүбә (Ҡаҙағстан)|Аҡтүбә]] ҡалаһынан.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || 
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның  Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}&lt;/onlyinclude&gt;

==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
&lt;onlyinclude&gt;{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || 
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың  Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]]  солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты. 
}}&lt;/onlyinclude&gt;

=== Дөйөм исемлек ===
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа тыуғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.

== {{Үлем}} == 
''&lt;categorytree depth=&quot;0&quot;&gt;Категория:19 августа вафат булғандар&lt;/categorytree&gt;''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.

== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}

[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]</text>
      <sha1>j8pqp6yvlsytzre2e7ehom7pxqei627</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сәғәҙәтов Һиҙиәт Сәғәҙәт улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82500</id>
    <revision>
      <id>1149742</id>
      <parentid>1062205</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:06:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8965" xml:space="preserve">{{Персона
 |имя                  =  Сәғәҙәтов Һиҙиәт
 |изображение          = 
 |ширина               = 200px
 |описание изображения = 
 |описание             = 
 |имя при рождении     = Сәғәҙәтов Һиҙиәт Сәғәҙәт улы
 |род деятельности     = Педагог
 |дата рождения        = 17.08.1896
 |место рождения       = [[Башҡортостан]] [[Әбйәлил районы]] Хәмит ауылы
 |гражданство          = {{Флагификация|Российская империя}} →&lt;br&gt; [[Файл:Флаг Башкурдистана.png|22px|border]] [[Бәләкәй Башҡортостан|Башҡортостан]] →&lt;br&gt;{{Флагификация|СССР}}

 |дата смерти          = 1968
 |место смерти         = 
 |отец                 = 
 |мать                 = 
 |супруг               = 
 |супруга              = 
 |дети                 = 
 |награды и премии     = 
}}

'''Сәғәҙәтов Һиҙиәт Сәғәҙәт улы''' ([[17 август]] [[1896 йыл]] — [[1968 йыл]]) — уҡытыусы. 1918 йылдан хәҙерге Әбйәлил районы мәктәптәре уҡытыусыһы, 1932 йылдан һәм 1946—1956 йылдарҙа район мәғариф бүлеге инспекторы, 1942—1946 йылдарҙа мәғариф бүлеге мөдире. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1954), [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1949), [[Ленин ордены]] кавалеры (1949).

== Биографияһы ==
Һиҙиәт Сәғәҙәт улы Сәғәҙәтов 1896 йылдың 17 авгусында хәҙерге [[Башҡортостан]]дың [[Әбйәлил районы]] [[Хәмит]] ауылында урта хәлле крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Атаһы уны үҙе бер аҙ уҡырға-яҙырға өйрәткәс, 1906 йылда [[Рыҫҡужа]] ауылы мәҙрәсәһенә, шунан 1911 йылда яҡын-тирәлә данлыҡлы [[Үтәк]] ауылы мәҙрәсәһенә бирә, бында ул 1915 йылға тиклем һабаҡ ала. Артабан армияла хеҙмәт итә. Уҡытыусы булыу сәбәпле, [[Беренсе донъя һуғышы]]на ебәрелмәй, тик ярҙамсы часта һалдат бурысын үтәй. Февраль һәм Октябрь революцияларында ҡатнаша.

1918 йылда Верхнеурал халыҡ мәғарифы идаралығы уны Хәмит ауылының беренсе баҫҡыс мәктәбенә уҡытыусы итеп ебәрә. Ул балаларға Советтар талап иткән яңыса белем һәм тәрбиә биреү эштәре менән шөғөлләнә. 1921 йот йылда, мөғәллим штаты ҡыҫҡартылыу сәбәпле, эштән бушатыла, үҙенең йорт-ҡураһында хужалыҡ менән була. 1923 йылда Һиҙиәт Хәмит башланғыс мәктәбендә йәнә дәртләнеп уҡыта башлай, ауыл тормошоноң халыҡты ағартыу, уға яңы властың маҡсат һәм бурыстарын аңлатыу, кешеләрҙе яңы тормош төҙөргә дәртләндереү кеүек яуаплы йәмәғәт эштәрендә әүҙемлек күрһәтә. Бына шул йылдарҙа уның педагогик хеҙмәте яҡшы һөҙөмтәләр бирә, мөғәллимдең даны киң тарала.

1931 йылда Темәс терәк мәктәбендә колхоз йәштәре мәктәбе уҡытыусылары әҙерләү буйынса ике айлыҡ курсты тамамлағас, Билал ете йыллыҡ мәктәбенә [[башҡорт теле]] һәм әҙәбиәте, тәбиғәт фәндәре уҡытыусыһы итеп ебәрелә. Унда балалар менән дә, ата-әсәләр менән дә күп төрлө эштәр башҡара, наҙанлыҡты бөтөрөү буйынса көрәштә алдынғылар сафында була. Билал мәктәбендә бер йылға яҡын уҡытҡас, 1932 йылда Әбйәлил районының мәғариф бүлегенә инспектор итеп алына.

Районда балалар уҡытыу һәм тәрбиәләүҙе яҡшыртыу, мәктәп етәкселәренә, уҡытыусыларға тейешле ярҙам күрһәтеү, кадрҙар әҙерләү кеүек бурыстарҙы үтәүҙә инспектор һиҙиәт Сәғәҙәтов һәр саҡ башлап йөрөүсе булараҡ сығыш яһай, мәғарифты күтәреүгә барлыҡ көсөн бирә, бөтә ваҡытын һәм дәртен халыҡ өсөн файҙалы эштәргә йүнәлтеүҙән йәлләмәй. Уны һәр ауылда, һәр мәктәптә власть кешеһе күреп, аҡыллы һәм ярҙамсыл мөғәллим иҫәпләп ҡаршылайҙар, ҙурлап оҙаталар.

Инспектор һиҙиәт Сәғәҙәт улы булып киткән мәктәптә, шулай уҡ ауылда ла көндәлек эш һәм тәртип яҡшыра. Ул ҡыҫҡа ғына арала уҡытыусылар һәм ауыл кешеләре йөрәгендә йәшәүгә, хеҙмәткә дәрт, әүҙемлек уятып өлгөрә, ялҡынлы һүҙҙәре менән тормошто матурлай. Быны мөғәллим үҙе лә аңлай, шуға күрә йыл эсендә мөмкин тиклем күберәк ауыл, мәктәптәрҙә булырға тырыша.

Мәктәп инспекторы булған 1932—1942 йылдарҙа Һ. Сәғәҙәтов алты бүлек мөдире менән бергә эшләй. Ауыр һуғыш йылдарында халыҡ мәғарифы бүлеге мөдире вазифаһын уның үҙенә йөкмәргә тура килә. Был ҡатмарлы һәм мәшәҡәтле эште ул 1942 йылдан 1946 йылға тиклем үтә ҙур яуаплылыҡ тойоп башҡара, район һәм республика етәкселәре алдында Әбйәлил районының мәғариф эшенә тел тейҙермәй, уны камиллаштырыуға үҙ өлөшөн индерә, ауыр шарттарҙа ла мәктәптәрҙә уҡытыу-тәрбиә эшенең сифатын төшөрмәй, уҡытыусыларға тейешле ярҙам күрһәтә.

Кадрҙар етешмәү сәбәпле, Һ.С.Сәғәҙәтов ҡайһы берҙә мәғариф бүлегенең әллә нисә хеҙмәткәре вазифаһын бер үҙе башҡара, район етәкселеге вәкиле сифатында төрлө ауылдарға сығып, яҙғы сәсеү, мал аҙығы әҙерләү, ураҡ, мал ҡышлатыу барышын тикшерә, шуға ла һәр ауыл кешеләрен, уларҙың баласағаларын яҡшы белә. Уның һәр көнө көсөргәнешле үтә.

Оҫта етәксе, мәғариф эштәрен әүҙем ойоштороусы, талантлы педагог һиҙиәт Сәғәҙәт улы Сәғәҙәтов 1946 йылдың авгусында бүлек мөдире вазифаһынан үҙе теләп китә, мәктәп инспекторы булып ҡала һәм был эште 1956 йылға тиклем, йәше буйынса хаҡлы ялға сыҡҡансы, башҡара. У Намыҫлы эше өсөн 1949 йылда [[Ленин ордены]] һәм төрлө йылдарҙа миҙалдар менән бүләкләнә. 1949 йылдың 1 майында уға «РСФСР халыҡ мәғарифы отличнигы», 1954 йылдың 4 мартында «Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы» тигән юғары исемдәр бирелә.

== Һылтанмалар ==
* К. Я. Яйыҡбаев. Мәғрифәтсе мөғәллимдар, күренекле уҡытыусылар һәм мәғариф эшмәкәрҙәре.

[[Категория:Башҡортостан шәхестәре]]
[[Категория:Уҡытыусылар]]</text>
      <sha1>snw2h9m41h5bulb7weu7wgy8w74woth</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гетманщина</title>
    <ns>0</ns>
    <id>104993</id>
    <revision>
      <id>1149806</id>
      <parentid>1069084</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T22:31:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2003:D2:5720:CED2:9CE4:7B00:ECB8:FEE8</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47512" xml:space="preserve">{{Историческое государство
| название                 = Гетманщина
| самоназвание             = Войско Запорожское
| статус =
|описание_герба           = Войско Запорожское гербы&lt;br&gt;{{s|из {{не переведено 3|Летопись Григория Грабянки|Григорий Грабянки йылъяҙмаһы буйынса|uk|Літопис Грабянки}}&lt;ref&gt;[http://www.haidamaka.org.ua/page_odnorogenko.html ''Однороженко О.'' Козацька геральдика // Історія українського козацтва: нариси у 2 т. — Київ.: Вид. дім «Києво-Могилянська академія», 2007. — Т. 2.]&lt;/ref&gt;}}
| карта = Location_Zaporizhian_Host.png
| описание = &lt;big&gt;Украинаның географик картаһында&lt;br&gt; Гетманщина  1649−1657 йылдарҙа (асыҡ йәшел төҫтә)&lt;br&gt;[[Файл:Ukraine-Little Rus 1654.png|270px]]&lt;br&gt;Гетманщина  1649−1657 йылдарҙа (һары)&lt;br&gt;2013 йылғы сәйәси картала&lt;br&gt;(аҡ төҫтә — 2013 йылда Украина территорияһы)
| p1 = Речь Посполитая
| flag_p1 = Flaga Rzeczpospolitej Obojga Narodow ogolna.svg
| p2 =
| flag_p2 =
| p3 =
| flag_p3 =  
| p4 =
| flag_p4 =
| образовано = &lt;br&gt;[[1649]]
| ликвидировано = [[1764]] ([[1782]]{{sfn|ДІУ|2002|loc=[http://history.franko.lviv.ua/Ig.htm Гетьманщина, (Гетьманська держава){{ref-uk}}]}})
| s1 = Российская империя
| flag_s1 = Flag of Russia.svg
| s2 = 
| flag_s2 = 
| s3 =
| flag_s3 =
| s4 =
| flag_s4 =
| девиз =
| столица = [[Чигирин (ҡала)|Чигирин]], [[Гадяч]], [[Батурин (ҡала)|Батурин]], [[Глухов]]
| города = [[Батурин]], [[Брацлав]], [[Глухов]], [[Киев]], [[Полтава]], [[Нежин]], [[Стародуб]], [[Чернигов]], [[Чигирин]]
| язык =
| валюта =
| дополнительный_параметр =
| содержимое_параметра =
| площадь = 200 мең км²&lt;br /&gt;([[XVII быуат]] уртаһы)
| население = 1,5 млн. кеше ([[XVII быуат]] аҙағы)
| форма_правления = [[милитократия]]
| династия =
| титул_правителей = гетман
| правитель1 =
| год_правителя1 =
| титул_правителей2 =
| правитель2 =
| год_правителя2 =
| титул_правителей3 =
| правитель3 =
| год_правителя3 =
| титул_правителей4 =
| правитель4 =
| год_правителя4 =
| титул_правителей5 =
| правитель5 =
| год_правителя5 =
| титул_правителей6 =
| правитель6 =
| год_правителя6 =
| религия = [[Православие]]
| дополнительный_параметр1 =
| содержимое_параметра1 =
| Этап1 =
| Дата1 =
| Год1 =
| Этап2 =
| Дата2 =
| Год2 =
| Этап3 =
| Дата3 =
| Год3 =
| Этап4 =
| Дата4 =
| Год4 =
| Этап5 =
| Дата5 =
| Год5 =
| Этап6 =
| Дата6 =
| Год6 =
| дополнительный_параметр2 =
| содержимое_параметра2 =
| до =
| д1 =
| д2 =
| д3 =
| д4 =
| д5 =
| д6 =
| д7 =
| после =
| п1 =
| п2 =
| п3 =
| п4 =
| п5 =
| п6 =
| п7 =
| прим =
}}
'''Гетманщина''' ({{lang-uk|Гетьма́нщина}}; рәсми документтарҙа — '''Войско Запорожское''', {{lang-uk|Військо Запорозьке}}) — хәҙерге Украина, Рәсәй (Стародубье), Белоруссия (Лоев) һәм Приднестровье территорияһындағы [[Казактар|казак ерҙәрҙене]]ң бер өлөшөнөң тарихи атамаһы. Уларҙа тарихтың төрлө ваҡыттарында Запорожье ғәскәрҙәре гетманының власы хакимлыҡ итә.

Гетманщина 1648 йылда&lt;ref name=&quot;Kohut&quot;&gt;[http://www.jstor.org/stable/41035968 ''Kohut Zenon E.'' «Review of The Cossack Administration of the Hetmanate. 2 vols. / Sources and Documents Series by George Gajecky — Mass: Harvard Ukrainian Research Institute, 1978.» — Mass: Harvard Ukrainian Studies — Vol. 6. — No. 1. — March 1982. — pp.105−107.]&lt;/ref&gt;{{sfn|История Украины|2008|с=225.}} тоҡанған Хмельницкий ихтилалынан башлана. Башта Украинаның һул һәм уң яҡ яры менән Приднестровьены, шулай уҡ Запорожьены&lt;ref&gt;{{книга|автор=Заруба В. М.|заглавие=Адміністративно-територіальний устрій та адміністрація Війська Запорозького у 1648−1782 рр|ссылка=|ответственный=|место=Дніпропетровськ|издательство=Ліра ЛТД|год=2007|страницы=15−21|страниц=380|isbn=978-966-383-095-7}}&lt;/ref&gt;{{sfn|''Грушевський М. С.''|loc=[http://litopys.org.ua/hrushrus/iur81410.htm Т. VIII., Розділ XIV.]}} ялмап ала. Барабаш һәм Пушкарь ихтилалынан һуң, Түбәнге Запорожье ғәскәрҙәренең атамандары араһында гетманға ышанмаусылыҡ нығына, һөҙөмтәлә Сечь бары тик гетманға формаль рәүештә генә буйһона башлай&lt;ref&gt;''Флоря Б. Н.'' Русское государство и его западные соседи (1655−1661). — М., 2010. — С. 293.&lt;/ref&gt;. 1686 йылда Рус батшаһы һәм Речь Посполитая араһында , Мәңгелек солох килешеүе төҙөлгәс, Днепрҙың уң ярында, Польшала ҡалған Гетманщина бөтөрөлә, һәм был атама, ҡағиҙә булараҡ, әлеге тарихи осороға ҡарата бары тик Һул ярға, [[Киев]]ҡа һәм уның тирә-яғына ҡарата ғына ҡулланыла{{sfn|Енциклопедія|2009|name=&quot;ЭИУ&quot;|loc=Т. 2: «Г−Д». — [http://www.histoy.org.ua/?termin=Getmanshchyna ''Гуржій О. І.'' Гетьманщина]}}. Шуға ҡарамаҫтан, 1760 йылдарға тиклем гетман власы институттары Едисан урҙаһы ерҙәрендә, йәғни Приднестровье һәм Брацлавщина , Петрик Иваненко тарафынан [[Ғосман империяһы]]нан алынған һәм [[Ҡырым ханлығы|ҡырым хандары&lt;ref&gt;''Чухліб Тарас''. [http://histans.com/LiberUA/978-966-355-041-1/23.pdf Козаки і Монархи] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140513235847/http://histans.com/LiberUA/978-966-355-041-1/23.pdf |date=2014-05-13 }}. — Київ: Видавництво імені Олени Теліги, 2009.&lt;/ref&gt; яҡлауы аҫтындағы территорияла булған.

1654 йылда Гетманщина урыҫ батшаһының протекторатын ала. 1663 йылдан Рус батшалығы составында сәйәси-административ йәһәттән айырым хоҡуҡтарға эйә булһа ла, Малороссия приказына{{sfn|Енциклопедія|2009|name=&quot;ЕИУМалПрик&quot;|loc=[http://histans.com/LiberUA/ehu/6.pdf Т. 6: «Ла-Мі». — С. 481.] — [http://www.history.org.ua/?termin=Malorosіysky_prikaz ''Горобець В. М.'' Малоросійський приказ]}} буйһона. Гетман Мазепаның [[Төньяҡ һуғыш|Төньяҡ һуғышында Карл XII]] ярҙам итеүе һөҙөмтәһендә гетманларҙың йоғонтоһо һиҙелерлек кәмей:

[[Пётр I|Бөйөк Петр]] батша указы буйынса 1709 йылда Скоропадск гетманына стольник Андрей Измайлов (бер йылдан һуң уны — Федор Протасьев&lt;ref&gt;[http://zaharov.csu.ru/bspisok.pl?action=people_id&amp;id=811 Боярские списки XVIII века]&lt;/ref&gt; алмаштыра) беркетелә, гетман резиденцияһы Глуховта раҫлана, ә ер эштәре идараһы, Скоропадск вафат булғандан һуң, 1722 йылдан 1727 йылға тиклем тулыһынса Малороссия коллегияһы{{sfn|Енциклопедія|2009|name=&quot;ЕИУМалКол&quot;|loc=[http://histans.com/LiberUA/ehu/6.pdf Т. 6: «Ла-Мі». — С. 480.] — [http://www.history.org.ua/?termin=Malorosіyska_kolegіya ''Шандра С. В.'' Малоросійська колегія]}} ведомствоһына күсә.

Малороссия коллегияһын етәкләгән Степан Вельяминов менән сеймда танылыу тапмаған наказлы гетман Павел Полуботко араһындағы бөтмәҫ талаш 1726 йылда Санкт-Петербургта коллегияны ябып, яңы гетман һайлап, Гетманщинаны тергеҙеү тураһында ҡарар ҡабул итеүгә килтерә. 1728 йылда был вазифаға Петр I батшалыҡ иткән осорҙа Василий Кочубейҙы яҡлаған Даниил Апостол һайлана.

Петр II һәм [[Анна Иоанновна]] хакимлығы осоронда гетман хоҡуҡтары киңәйтелә: «Хәл иткес пункттар» төҙөлә; Төркиәлә йәшәүсе запорожецтарға Рәсәйгә ҡайтырға рөхсәт ителә, был кошевой Иван Белецкийға Ҡырым ханлығы тыйыуға ҡарамаҫтан, Аҡ Сиркәүгә килеп, рус антын ҡабул итергә мөмкинлек бирә. Даниил Апостол гетманлығы осоронда запорожецтар слобода биләмәләрендә төйәкләнергә рөхсәт ала. Даниил Апостол 1734 йылда вафат булғандан һуң, Петербург яңы гетман һайларға ашыҡмай, әммә Апостол тере ваҡытта төҙөлгән «Хәл иткес пункттар»ҙы үтәй. Эрнст Бирон ваҡытында Малороссия идараһы тураһында указ раҫлана, ул гетман канцелярияһы функцияларын 16 йыл дауамында башҡара һәм ғәмәлдә икенсе Малороссия коллегияһы булып тора.

Гетманщина батшабикә Елизавета Петровна указына ярашлы тергеҙелеп, граф Кирилл Разумовскийға 1750 йылда ер һәм гетман титулын бирә, әммә 1764 йылдағы указы менән Запорожье ҙәскәре гетманы вазифаһы бөтөрөлә: һуңғы гетман Кирилл Разумовскийға генерал-фельдмаршал чины бирелә, ә Малороссия менән идара итеү граф Петр Румянцевҡа йөкмәтелә. Шуға ҡарамаҫтан, Рәсәйҙә Гетманщинаның административ-территориаль бүленеше 1782 йылға тиклем һаҡлана. Артабан административ реформа барышында 1781 йылғы [[Рәсәй империяһы|Рәсәй империяһы губерналары]] тураһында положение үҙ көсөнә инеп, йөҙ-полк административ ҡоролошо бөтөрөлә.

== Атамаһы ==
Хәҙерге ваҡытта Гетманщина атамаһы аҫтында 1649 — [[1764 йыл|1764]] йылдарҙа Запорожье ғәскәрҙәре гетманы власы аҫтында булған запорожье казактарының төрлө хәрби-сәйәси берләшмәләре күҙаллана. Ошо үткән тарихҡа бәйле, тарихи һәйкәлдәрҙә гетманға буйһонған казак ерҙәренә ҡағылышлы төрлө номенклатура тураһында иҫтәлектәр һаҡлана. Ҡағиҙә булараҡ, рәсми документтарҙа Гетманщина ''Запорожье'' һәм ''Малороссия ғәскәре'' булараҡ билдәле, әммә Хмельницкий осорондағы ҡайһы бер танытмаларҙа, атап әйткәндә, Ғосман империяһы менән дипломатик яҙмаларҙа һәм килешеүҙәрҙә, ''Рус Дәүләте''&lt;ref&gt;''Leo Okinshevych.''&lt;/ref&gt; телгә алына. Юрий Хмельницкий, Георгий Дука һәм Филипп Орликтың Запорожье ғәскәрҙәренең ирке, пакттары һәм конституцион хоҡуҡтарының 14-се статьяһында Гетманщина ''Украина тип атала''&lt;ref&gt;{{БСЭ3|Хмельницкий Юрий Богданович}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://litopys.org.ua/suspil/sus131.htm ''Хмельницький Ю.'' Універсал до Канева та канівських жителів, 23 серпня 1678 року {{Ref-uk}}(укр.)] // по {{Sfn0|Сайт «Ізборник»}} — перевод с русского списка по изданию : {{Sfn0|''Бантыш-Каменский Д. Н.''|1858|loc=Ч. І., С. 276−277.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://pidruchniki.ws/13331222/istoriya/anti_polske_povstannya_pravoberezhzhi_1702-1704_borotba_obyednannya_ukrayini Анти-польське повстання на Правобережжі 1702−1704 рр. Боротьба за об'єднання України] // [http://pidruchniki.com/1584072029976/istoriya/istoriya_ukrayini Історія України : Навч. посіб. / В. М. Литвин, В. М. Мордвінцев, А. Г. Слюсаренко — К.: «Знання-Прес», 2002. — 670 с.{{Ref-uk}}]&lt;/ref&gt;

== Тарих ==
[[Файл:Khmelnytskyi_Chernihiv.jpg|справа|мини|329x329пкс|Гетман Богдан Хмельницкий]]

=== Хмельницкийҙың идара итеүе ===

==== Иҫәптәге казактар болаһы, халыҡтың баш күтәреүе ====
1648 йылда иҫәптәге казактар полковнигы Богдан Хмельницкий, Запорожье түбәне казактарының һәм Запорожьела тороусы иҫәптәге казактар корпусы ярҙамында Речь Посполитаяла ихтилал күтәрә{{sfn|''Яковенко Н. Н.''|1997|с=207.{{ref-uk}}}}&lt;span class=&quot;mw-ref&quot; id=&quot;cite_ref-''.D0.AF.D0.BA.D0.BE.D0.B2.D0.B5.D0.BD.D0.BA.D0.BE_.D0.9D._.D0.9D.''.E2.80.941997.E2.80.94.E2.80.94207..26nbsp.3B.3Cspan_class.3D.22ref-info.22_title.3D.22.D0.BD.D0.B0_.D1.83.D0.BA.D1.80.D0.B0.D0.B8.D0.BD.D1.81.D0.BA.D0.BE.D0.BC_.D1.8F.D0.B7.D1.8B.D0.BA.D0.B5_.22_style.3D.22font-size.3A85.25.3B_cursor.3Ahelp.3B_color.3A.23888.3B.22.3E(.D1.83.D0.BA.D1.80.).3C.2Fspan.3E_17-0&quot; rel=&quot;dc:references&quot; contenteditable=&quot;false&quot;&gt;&lt;/span&gt;.
Ҡырым ханы Ислам III Гәрәйҙе Богдан үҙ яғына ауҙарыу өсөн Хмельницкий уға үҙенең илселәрен ебәрә. Улар ханға королдең запорожецтар менән Ҡырымға{{sfn|''Голобуцький В.''|1994|name=golXI|loc=[http://litopys.org.ua/holob/hol13.htm Розділ XI. Хмельниччина і запорозьке козацтво.]}}&lt;span class=&quot;mw-ref&quot; id=&quot;cite_ref-golXI_18-0&quot; rel=&quot;dc:references&quot; contenteditable=&quot;false&quot;&gt;&lt;/span&gt; һөжүм итеү тураһындағы пландарын еткерә.
Хан тура яуап бирмәй — Польшаға рәсми рәүештә һуғыш иғлан итмәйенсә, ул Перекоп мурзаһы Туғай-бейгә Хмельницкий менән сығыш яһарға ҡуша.

1648 йылдың 18 апрелендә ҡыҫҡа ғына ваҡыт эсендә Желтые Воды, Корсун, Пилявцы һәм Зборовоны еңеп, 1649 йылда баш күтәреүселәр, батша менән Ян-Казимир Зборовский менән килешеү төҙөй.

==== Зборовский килешеүе ====
Был килешеү статьяларына ярашлы: Киев, Чернигов, Брацлав воеводстволарында урядтарҙы православие шляхтаһы вәкилдәре биләргә тейеш була; иҫптәге казактар исемлеге 40 меңлек ғәскәргә етә, ул 16 хәрби-административ берәмектән — полктарҙан формалаша; польша ғәскәре һәм йәһүдтәр Киев, Чернигов һәм Брацлав воеводстволарында булмаҫҡа тейеш була.

Был воеводстволар крәҫтиәндәренең Збровский килешеүе һөҙөмтәләренән күңеле ҡайта. Килешеү буйынса улар шляхтаға (православие, католик) буйһонорға тейеш була. Шуға күрә 1651 йылда һуғыш дауам итә. Берестечка эргәһендәге алышта король Ян-Казимир гетман Богдан Хмельницкий ғәскәрен еңә. Шул уҡ йылда Запорожье һәм [[Речь Посполитая]]ның үҙәк власы араһында гетман власын Киев воеводствоһы менән сикләгән Белоцерковский солохо төҙөлә.
1652 йылда Хмельницкий реванш ала һәм поляк ғәскәрен Батог эргәһендә ҡыйрата. 1653 йылда король Ян-Казимир ғәскәре Жванец эргеһендә ҡамауға эләгә. Ҡырым ханлығы менән союздың ышанысһыҙ булыуы, Тимоша Хмельницкийҙың Сучава кампанияһының барып сыҡмауы Хмельницкийҙы Рус дәүләте менән союздашлыҡ тураһындағы һөйләшеүҙәрҙе активлаштырырға мәжбүр итә.

==== Яңы административ-территориаль ҡоролош формалашыуы ====
Киев, Чернигов, Брацлав воеводстволары ерҙәрендә Польша административ ҡоролошо бөтөрөлә. Воеводстволар, поветтар бөтөрөлөп, улар урынына үҙ территориаль бүленеше булған полктар ойошторола. 1649 йылда Гетманщинаның барлыҡ территорияһы 16 полкка (Уң яҡ ярҙа — 9, Һул яҡ ярҙа — 7) бүленә. Полк территорияһындағы иң ҙур ҡалаларҙың береһе полк ңҙәге була. Һәр полкты полк советында һайланған йәки гетман тарафынан тәғәйенләнгән полковник етәкләй. Ул үҙ ҡулы аҫтында хәрби, суд һәм административ власты туплай, йәғни хәрби етәксе генә булмай, ә барлыҡ халыҡ менән идара итә. Полк территорияһы 10 — 20 йәки унан да күберәк йөҙгә бүленә. Йөҙҙәр, полктар кеүек үк, майҙаны һәм халыҡ һаны буйынса айырыла. Мәҫәлән, составына бер-нисә мең казак ингән йөҙҙәр була&lt;ref&gt;[http://www.ebk.net.ua/Book/history/mitsyk_iu/ ''Мицик Ю. А., Бажан О. Г., Власов В. С.'' Історія України : Навч. посібник — К.: Видавничий дім «Києво-Могилянська академія», 2008. — 586 с. — ISBN 948-966-518-464-5.]&lt;/ref&gt;
Йөҙҙәрҙең административ үҙәге булып ҡалалар, ҡаласыҡтар һәм ҙур ауылдар тора. Йҡҙ территорияларындағы хәрби-административ власты йөҙ баштары башҡара. Йөҙ хәрби канцеляриялары, йөҙ судтары һ.б. була.

Шул ваҡыттан уҡ ҡайһы бер ҡалалар: ([[Киев]], [[Нежин]], [[Чернигов]], [[Переяслав]], [[Стародуб]], [[Глухов]], [[Полтава]], Батурин һ.б.) магдебург хоҡуғына эйә була. Улар менән баштарында войттар торған магистраттар идара итә. Башҡа ҡалаларҙа казак хакимиәте була. Ауылдарҙа крәҫтиәндәр эштәрен крәҫтиән йәмғиәте һайлаған старосталар, казактар эштәрен һайлап ҡуйылған атамандар алып бара.

Запорожье Сечы дәүләт эсендә айырым административ берәмек булып тора.

==== Переяслав Радаһы ====
{{main|Переяслав радаһы}}
1654 йылдың ғинуарында Переяславта Переяслав радаһы үтә,унда Гетманщинаның «рус правлавие батшаһының дәрәжәле ҡулы аҫтына» күсеүе тураһында ҡарар ҡабул ителә. Шул уҡ йылдың мартында күсеү шарттары, йәғни март статьялары шарттары буйынса килешеү төҙөлә.

===== Речь Посполитаяның Рус батшалығы менән граждандар һуғышы =====
{{Main|Рус-поляк һуғышы (1654—1667)}}
Запорожье ғәскәренең үтенесен ҡарап, Земство соборы һәм батша казактарҙың Польша тажына тоғролоғон боҙоуы шул ваҡыттағы халыҡ-ара ҡағиҙәләрҙе һәм ғөрөф-ғәҙәттәрен боҙоуы булып тороуын һәм, һис шикһеҙ, Речь Посполитая менән Рус батшалығы араһындағы һуғышҡа алып киләсәген яҡшы аңлай. Рус дипломатияһы был хәл-тороштан сығыу юлын таба. Аҡыллы чиновниктар фекеренсә, Польша короленең (Ян Казимир диндәрҙе тиң күреү тураһындағы антын боҙоуҙа ғәйепләнә) антын боҙоуына бәйле, православие динендәге казак халҡы королгә тоҡролоҡ антынан азат ителә, һөҙөмтәлә батша хөкүмәте баш күтәреүселәрҙе түгел, ә «ирекле кешеләрҙе» һыйындырып, үҙ яҡлауына ала&lt;ref name=&quot;Kozachenko&quot;&gt;''Козаченко А. И.'' Земский собор 1653 года // «Вопросы истории», 1957. — № 5. — С. 151−158.&lt;/ref&gt;.

1653 йылдың 2 ноябрендә үк [[Рус батшалығы]] Мәскәүҙә тантаналы рәүештә көнбайыш руссия ерҙәре, йәғни хәҙерге Украина, белоруссия, Польшаның көньяҡ-көнсығыш территорияһының бер өлөшө булған Пшемысль, Хелмды азат итеү өсөн Рус-поляк һуғышын иғлан итә&lt;ref&gt;''Греков И., Королюк В., Миллер И.'' Воссоединение Украины с Россией в 1654 — {{М}}: Госполитиздат, 1954. — [http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000085/st005.shtml Гл. IV. Воссоединение Украины с Россией.]&lt;/ref&gt;

1654 йылдың йәйендә Рус батшалығының Речь Посполитая менән һуғышы башлана. казак ғәскәрҙәре Гомель, Чичерск, Яңы Быхов, Рогачев һәм башҡа ҡалаларҙы, батша ғәскәрҙәре Смоленск һ.б. ҡалаларҙы ала.

1654 йылдың һуңында Речь Посполитая союздаштары һәм ҡырым ханлығы Гетманщинаға һөжүм итә, һөҙөмтәлә Подольела 200 меңдән ашыу кеше һәләк булы һәм ҡоллоҡҡа алып кителә. Хмельницкийҙың һәм Василий Борисович Шереметьевтың татарҙарға, полчктарға ҡаршы сыҡҡан ғәскәре 1655 йылдың ғинуарында Охматов эргәһендә ҡамауға алына.

1655 йылда батша һәм казак ғәскәрҙәренең һөдүм операциялары дауам итә. Гетман Хмельницкийҙың һәм Василий Васильевич Бутурлиндың ғәскәре 1655 йылдың октябрендә Львов ҡалаһын ҡамауға ала. Шулай уҡ 2655 йылғы кампанияла наказлы гетман Даниил Выговскийға Люблин, рава һ.б. ҡалларҙы алыу насип була.

===== 1656 йылда Речь Посполитая ерҙәре өсөн көрәштә Гетманщинаның Швеция менән альянсы =====

1656 йылдың октябрендә Швеция короллеге көсәйеүгә бәйле, Рус батшалығы Речь Посполитая менән Вилен килешеүе төҙөй. Гетман Хмельницкий, Польша менән солохҡа риза булмайынса, Польша тажына дәғүә иткән кенәз Георгий Ракоци һәм швед короле Карл X Густав менән хәрби союз төҙөй. Кенәз вөкилдәре менән һөйләшеүҙәрҙә Хмельницкий «Вислаға тиклем бөтөн Русь» талабын ҡуя. 1657 йылда семиград-казак союзы ғәскәрҙәре Речь Посполитаяға баҫып инеп, ланцут, Тарнобжег, Бохня, Краков ҡалаларын ала, ә король Карл Густавьың швед ғәскәрҙәре менән берләшкәс, [[Брест]], [[Варшава]] ҡалаларына эйә була. Әммә Данияның Швецияға ҡаршы һуғышҡа сығыуына бәйле, Карл Густав һөжүмде туҡтатып, Польшаны ҡалдырырға мәжбүр була. Кенәз Георгий Ракоци менән полковник Антон Жданович Речь Посполитаяла ҡала алмай. Был ваҡытта гетман Хмельницкий ҡаты сирләй, 1657 йылдың 5 авгусында ул вафат була.

=== Руина ===
{{main|Руина (Украина тарихы)}}
Богдан Хмельницкийҙың талабы буйынса, ул үҙе тере саҡта уҡ 1657 йылда гетман итеп уның 16 йәшлек улы - Юрий Хмельницкий һайлана. Әммә Богдан Хмельницкий вафат булғас, казак старшинаһы Юрий гетман вазифаһын башҡара алмай, тип иҫәпләй; Юрий гетманлыҡтан баш тарта. 1657 йылдың сентябрендә Чигиринда рада уҙа, унда старшина гетман булаваһын Иван Выговскийға тапшыра.

==== Гадяч договоры ====
{{main|Гадяч договоры}}
1658 йылда гетман Выговскийға ҡаршы иҫәптәге казактарҙың Полтава һәм Миргород полктары, улар менән бергә Запорожье Сечы баш күтәрә. Выговский, Ҡырым ханлығы менән союз төҙөп, татарҙар ярҙамында бунтты баҫтыра. 

Үҙенең власын нығытырға тырышып, 1658 йылдың сентябрендә Иван Выговский Речь Посполитая менән Гадяч договоры төҙөй, уға ярашлы Гетманщина &quot;Бөйөк Рус кенәзләге&quot; атамаһы аҫтында Речь Посполитая федерацияһының өсөнсө субъектына әүерелә. 

Гадяч договоры 1659 йылда Речь Посполитая сеймы тарафынан ратификациялана, әммә уның төп - сиркәү унияларын бөтөрөү, Рус кенәзлектәре воеводстволарында православие шляхтаһынынң айырым хоҡуғы һ.б. тураһындағы төп статьялары ратификация процесында уҡ юҡҡа сығарылып, Гетманщинала выговский идараһына киҫкен ҡәнәғәтһеҙлек тыуҙыра. 

Гетманщина ерҙәрен Речь Посполитая составына кире ҡайтарырға тырышыу казактарҙы яңы граждандар һуғышының яңы тулҡынына алып килә. Унда Запорожье казактары ғына түгел, батша армияһы ла, шулай уҡ Ҡырым татарҙары ла ҡатнаша. 

1659 йылд июнендә гетман Выговский Ҡырым ханы Мәхмәд IV Гәрәйҙең күп һанлы армияһы ярҙамында Конотоп эргәһендә батша ғәскәрҙәрен һәм Запорожье казактарын еңә. Әммә гетманға эске оппозицияны еңеү мөмкин булмай.  

Һөҙөмтәлә 1659 йылда Выговский казак клейнодтарын һала. Аҡ сиркәү эргәһендәге радала гетман итеп ҡабаттан Юрий Хмельницкий һайлана. Ул Гадяч договорын ғәмәлдән сығарып, Польша һәм Литва менән унияларҙы өҙөп, Рус батшалығы менән Переяслав договоры шарттарына кире ҡайта.

== Халыҡ-ара мөнәсәбәттәр ==

== Территорияһы ==
Гетманщина шартлы рәүештә Ямполь-Черновцы (хәҙерге ҡала тибындағы ҡасаба)-Мурафа (хәҙер Шаргородский районындағы ауыл)-Ҡыҙыл (хәҙер Жмеринск районындағы ауыл)-Винница — Пилявцы сиктәрендә була. 17-се быуат һуңында «гетманщина» термины Киев менән бергә Украинаның һул ярына ҡарата ҡулланыла&lt;ref name=&quot;ЭИУ&quot;/&gt;[[:ru:Гетманщина#CITEREF.D0.95.D0.BD.D1.86.D0.B8.D0.BA.D0.BB.D0.BE.D0.BF.D0.B5.D0.B4.D1.96.D1.8F2009|Енциклопедія, 2009]], Т. 2: «Г−Д».&lt;/ref&gt;. Гетманщина ерҙәре үҙ эсенә хәҙерге Украинаның Полтава, Чернигов, өлөшләтә Киев, Черкасск һәм Сумск өлкәләрен, шулай уҡ Рәсәй Федерацияһының Брянск өлкәһенең бер өлөшөн үҙ эсенә ала&lt;ref&gt;''Когут Зенон.''&lt;/ref&gt;
[[Файл:Getmanshchyna.jpg|мини|1764 йылда Гетманщина ерҙәре (Украинаның һул яры) ]]

== Гетмандар ==
{{Main|Запорожье ғәскәрҙәре гетмандары исемлеге}}
&lt;center&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; colspan=8 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Гетманщина гетмандары'''&lt;/span&gt;
|- align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#0075CF&quot;
| &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt;
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 1|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:BChmielnicki.jpg|60px]] || Богдан Хмельницкий|Хмельницкий &lt;br /&gt; Богдан || 1648—1657 ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 2|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Yurii Khmelnytsky.png|60px]] || Юрий Хмельницкий|Хмельницкий &lt;br /&gt; Юрий || 1657 ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 3|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Iwan Wyhowski.PNG|60px]] || Иван Выговский|Выговский &lt;br /&gt;

|| 1657—1659 ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 4|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Yurii Khmelnytsky.png|60px]] || Юрий Хмельницкий|Хмельницкий &lt;br /&gt; Юрий || 1659—1660 ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; colspan=5 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Уң яҡ яр Гетманщинаһы гетмандары'''
| align=&quot;center&quot; colspan=5 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Һул яҡ яр гетманщинаһы гетмандары'''&lt;/span&gt;
|- align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#0075CF&quot;
| &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt;
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 4|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Yurii Khmelnytsky.png|60px]] || Юрий Хмельницкий|Хмельницкий &lt;br /&gt; Юрий || 1660—1663|| || 4|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Yakym Samko.jpg|60px]] || Сомко, Яким Семёнович|Сомко &lt;br /&gt; Яким || 1660—1663 ||Наказлы гетман
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 5|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Pavlo Teterya.jpg|60px]] || Павел Тетеря|Тетеря &lt;br /&gt; Павел || 1663—1665 || || rowspan=&quot;3&quot;| 5||rowspan=&quot;3&quot;| &lt;center&gt;[[Файл:Ivan Briukhovetsky.png|60px]]&lt;/center&gt; ||rowspan=&quot;3&quot;| Брюховецкий, Иван Мартынович|Брюховецкий &lt;br /&gt; Иван ||rowspan=&quot;3&quot;| 1663—1668 ||rowspan=&quot;3&quot;| Тәүҙән үк Запорожье Сечында «кошевой гетман» булараҡ, һуңынан Һул яҡ яр гетманы итеп һайлана
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 6|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Buława Rydza-Śmigłego.JPG|60px]] || Опара, Степан|Опара &lt;br /&gt; Степан || 1665 ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 7|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Petro Doroshenko 19.jpg|60px]] || Пётр Дорошенко|Дорошенко &lt;br /&gt; Петр || 1665—1668 ||
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; colspan=8 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Гетманщина гетмандары'''&lt;/span&gt;
|- align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#0075CF&quot;
| &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гоетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt;
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 7|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Petro Doroshenko 19.jpg|60px]] || Пётр Дорошенко|Дорошенко &lt;br /&gt; Петр || 1668—1669 ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; colspan=5 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Уң яҡ яр Гетманщинаһы гетмандары&lt;br /&gt; Ғосман ҡулы аҫтында'''
| align=&quot;center&quot; colspan=5 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Уң яҡ яр Гетманщинаһы гетмандары&lt;br /&gt; Речь Посполитая ҡулы аҫтында'''
| align=&quot;center&quot; colspan=5 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Һул яҡ яр гетманщинаһы гетмандары'''&lt;/span&gt;
|- align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#0075CF&quot;
| &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt;|| &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt;
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 7|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Petro Doroshenko 19.jpg|60px]] || Пётр Дорошенко|Дорошенко &lt;br /&gt; Петр || 1669—1676 |||| 8|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Mykhailo Khanenko.jpg|60px]] || Ханенко, Михаил Степанович|Ханенко &lt;br /&gt; Михаил || 1669—1674 |||| 8|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Mnogogresny DI.jpg|60px]] || Демьян Многогрешный|Многогришный &lt;br /&gt; Демьян || 1669—1672||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 8|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Yurii Khmelnytsky.png|60px]] || Юрий Хмельницкий|Хмельницкий &lt;br /&gt; Юрий || 1677—1681|||| 9|| align=&quot;center&quot;|[[Файл:Гоголь Євген.jpg|60px]]|| Гоголь, Остап|Гоголь &lt;br /&gt; Остап || 1675—1679|| Наказлы гетман||rowspan=&quot;4&quot;| 9||rowspan=&quot;4&quot;| &lt;center&gt; [[Файл:Samoilovich IS.jpg|60px]]&lt;/center&gt; ||rowspan=&quot;4&quot;| Иван Самойлович|Самойлович &lt;br /&gt; Иван ||rowspan=&quot;4&quot;| 1672—1685 ||rowspan=&quot;4&quot;|
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 9||  align=&quot;center&quot; | [[Файл:121 - Gheorghe Duca.jpg|60px]] || Георгий Дука|Дука &lt;br /&gt; Георгий || 1681—1684||Шулай уҡ Молдава кенәзлеге гоподаре|| 10|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Hetman Stefan Kunicki 0001.jpg|60px]] || Куницкий, Степан|Куницкий &lt;br /&gt; Степан || 1683—1684||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 10|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Buława Rydza-Śmigłego.JPG|60px]] || Сулименко, Теодор|Сулименко &lt;br /&gt; Теодор || 1684—1685|| || rowspan=&quot;2&quot;| 11||rowspan=&quot;2&quot;| &lt;center&gt;[[Файл:Hetman Andrij Mohyla.jpg|60px]]&lt;/center&gt; ||rowspan=&quot;2&quot;| Могила, Андрей Андреевич|Могила &lt;br /&gt; Андрей||rowspan=&quot;2&quot;| 1684—1685||rowspan=&quot;2&quot;|
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 11|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Yurii Khmelnytsky.png|60px]] || Юрий Хмельницкий|Хмельницкий &lt;br /&gt; Юрий || 1685||
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; colspan=5 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Уң яҡ яр гетманщинаһы гетмандары'''
| align=&quot;center&quot; colspan=5 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Һул яҡ яр гетманщинаһы гетмандары'''&lt;/span&gt;
|- align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#0075CF&quot;
| &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt;
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 11|| align=&quot;center&quot; |[[Файл:Hetman Andrij Mohyla.jpg|60px]]|| Могила, Андрей Андреевич|Могила &lt;br /&gt; Андрей|| 1685—1689|||| 9|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Samoilovich IS.jpg|60px]] || Иван Самойлович|Самойлович &lt;br /&gt; Иван || 1685—1687||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 12|| align=&quot;center&quot; |[[Файл:Buława Rydza-Śmigłego.JPG|60px]]|| Драгинич, Григорий Иванович|Драгинич &lt;br /&gt; Григорий|| 1689—1692||Наказлы гетман||rowspan=&quot;2&quot; |10||rowspan=&quot;2&quot;| &lt;center&gt;[[Файл:Portret Mazepa.jpg|60px]]&lt;/center&gt; ||rowspan=&quot;2&quot;|| [Иван Мазепа|Мазепа &lt;br /&gt; Иван ||rowspan=&quot;2&quot;| 1687—1704 ||rowspan=&quot;2&quot;|
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 13|| align=&quot;center&quot; |[[Файл:Buława Rydza-Śmigłego.JPG|60px]]|| Самусь, Самойло Иванович|Самусь&lt;br /&gt; Самойло|| 1693—1704||Наказлы гетман
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; colspan=8 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Гетманщина гетмандары'''&lt;/span&gt;
|- align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#0075CF&quot;
| &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt;
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 10|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Portret Mazepa.jpg|60px]] || Иван Мазепа|Мазепа &lt;br /&gt; Иван || 1704—1708 ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; colspan=5 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Гетманщина гетмандары&lt;br /&gt; Рус дәүләте ҡулы аҫтында'''
| align=&quot;center&quot; colspan=5 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Гетманщина гетмандары&lt;br /&gt; Швеция ҡулы аҫтында'''&lt;/span&gt;
|- align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#0075CF&quot;
| &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt;
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
|rowspan=&quot;2&quot;| 11||rowspan=&quot;2&quot;| &lt;center&gt;[[Файл:I.Skoropadsky.jpg|60px]]&lt;/center&gt; ||rowspan=&quot;2&quot;| Иван Скоропадский|Скоропадский &lt;br /&gt; Иван ||rowspan=&quot;2&quot;| 1708—1718 ||rowspan=&quot;2&quot;| || 10|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Portret Mazepa.jpg|60px]] || Иван Мазепа|Мазепа &lt;br /&gt; Иван || 1708—1709 ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
|11|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Orlik FS.jpg|60px]] || Филипп Орлик|Орлик &lt;br /&gt; Филипп || 1710—1718 (1742) ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; colspan=8 style=&quot;background:#FFCC00&quot; | &lt;span style='color: #0075CF'&gt;'''Гетманщина гетмандары'''&lt;/span&gt;
|- align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#0075CF&quot;
| &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''№'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Һүрәте'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Исеме'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Гетманлыҡ йылдары'''&lt;/span&gt; || &lt;span style='color: #FFCC00'&gt;'''Комментарийҙар'''&lt;/span&gt;
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 11|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:I.Skoropadsky.jpg|60px]]&lt;/center&gt; || Иван Скоропадский|Скоропадский &lt;br /&gt; Иван || 1718—1722 ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 12|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Nikitin Getman.jpg|60px]] || Павел Полуботок|Полуботок &lt;br /&gt; Павел || 1722—1724 || Наказлы гетман
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 13|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Apostol Danylo 3.png|60px]] || Даниил Апостол|Апостол &lt;br /&gt; Даниил || 1727—1734 ||
|- style=&quot;background:#DCF1F5&quot;
| 14|| align=&quot;center&quot; | [[Файл:Kirill Razumovsky Tokke.jpg|60px]] || Кирилл Разумовский|Разумовский &lt;br /&gt; Кирилл || 1750—1764 ||
|-
|}
&lt;/center&gt;

== Карталар ==
[[Файл:Гетманщина18век.gif|800px|thumb|center|&lt;center&gt;Һул яҡ яр, [[XVIII]] быуат уртаһы, [[XIX быуат]] башы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}

[[Категория:Рәсәй тарихи өлкәләре]]
[[Категория:1649 йылда барлыҡҡа килгәндәр]]
[[Категория:Украина тарихи өлкәләре]]</text>
      <sha1>toiptkw1jmw9yk3s7yq791ma4l6pvnz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Басманов Гавриил Иванович</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119830</id>
    <revision>
      <id>1149789</id>
      <parentid>824249</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:14:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6179" xml:space="preserve">{{УК}}
'''Басманов Гавриил Иванович''' ([[18 август]] [[1920 йыл]] — [[1 март]] [[1945 йыл]]) —  [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, уҡсылар ротаһы элемтәсе-радисы, рядовой. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943). 

== Биографияһы ==
Гаврии́л Ива́нович Басма́нов [[1920 йыл]]дың 18 авгусында Өфө губернаһы Стәрлетамаҡ өйәҙе &lt;ref&gt;хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]]&lt;/ref&gt;[[Покровка (Наумовка ауыл советы, Стәрлетамаҡ районы)|Покровка ауылында]] тыуған. Милләте [[урыҫ]]. Тулы булмаған урта белемле. [[1945 йыл]]дан [[Советтар Союзы]] Коммунистар партияһы (ВКП(б)) ағзаһы. [[1935]]—[[1938]] йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы]]ң «Согласие» колхозында эшләй.

1938 йылда [[Стәрлетамаҡ районы]] хәрби комиссариаты тарафынан [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡырыла. Сик буйы ғәскәрҙәрендә хеҙмәт итә. [[1940]]—[[1942]] йылдарҙа Стәрлетамаҡ ҡалаһында суд эштәрен башҡарыусы булып эшләй. [[1942 йыл]]дың башында [[Стәрлетамаҡ районы]] хәрби комиссариаты тарафынан яңынан Ҡыҙыл армияға саҡырыла. [[1942 йыл]]дың мартынан алып [[Бөйөк Ватан һуғышы]] фронттарында ҡатнаша.

Ҡыҙылармеец Г. И. Басманов [[1943 йыл]]дың 23—25 сентябрендә [[Гомель өлкәһе]] Комарин ауылының төньяғында беренселәрҙән булып [[Днепр]] йылғаһының көнбайыш ярына сыға һәм командование менән бәйләнеш урынлаштыра. Һан яғынан артыҡ булған дошман менән ҡаты һуғыштарҙа Г. И. Басманов үҙен ҡыйыу һалдат итеп күрһәтә. Разведчиктарҙың ҙур булмаған төркөмө менән немецтарҙың тылына үтеп инеп Г. И. Басманов командованиеға дошман тураһында мөһим мәғлүмәттәр еткерә. Ҡайтып килешләй разведчиктар бер төркөм вермахт һалдаттарына тап була һәм улар менән алышҡа инә. Г. И. Басманов гранаталар менән 10 немецты юҡ итә, үҙебеҙҙең позицияға йырып сығыуға өлгәшә һәм яу ҡырынан яралы һалдатты алып сыға.

[[1943 йыл]]дың 16 октябрендә Гавриил Иванович Басмановҡа [[Советтар Союзы Геройы]] исеме бирелә һәм [[Ленин ордены]] менән «Алтын Йондоҙ» миҙалы (3927-се һанлы) тапшырыла.&lt;ref name=&quot;ГСС&quot;&gt;{{Подвиг Народа|12057062|title=Указ Президиума Верховного Совета СССР|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=682525|дело=48|лист=7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;нлГСС&quot;&gt;{{Подвиг Народа|150002482|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=793756|дело=4|лист=471, 472}}&lt;/ref&gt;.

[[1944 йыл]]да ауыр яраланғандан һуң Г. И. Басманов армиянан китергә мәжбүр була һәм тыуған яғына әйләнеп ҡайта. [[1945 йыл]]дың 1 мартында үлеп ҡала.

== Наградалары ==
* [[Советтар Союзы Геройы]]ның «Алтын Йондоҙ» миҙалы (№ 3927)&lt;ref name=&quot;ГСС&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;нлГСС&quot; /&gt;
* [[Ленин ордены]]
* [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] (17.08.1943)&lt;ref&gt;{{Подвиг Народа|19154673|title=Наградные документы|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=686044|дело=2180|лист=1, 9, 10}}&lt;/ref&gt;
* «Хәрби хеҙмәттәре өсөн» миҙалы (13.07.1943)&lt;ref&gt;{{Подвиг Народа|16952053|title=Приказ о награждении|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=682526|дело=1291|лист=3}}&lt;/ref&gt;

== Хәтер ==
* Тыуған яғында, [[Стәрлетамаҡ районы]] Наумовка ауыл советы Покровка ауылы, хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Стәрлетамаҡ районы]], ерләнгән.
* [[Стәрлетамаҡ районы]] Наумовка ауыл советы Покровка ауылында Басмановҡа бюст ҡуйылған.
* Покровка һәм Наумовка ауылы мәктәптәре биналарында мемориал таҡтаташтар ҡуйылған.
* Покровка ауылы урамдарының береһе Герой исемен йөрөтә.

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Герои Советского Союза|1}}

== Һылтанмалар ==
{{Warheroes|id=1101}} {{V|26|11|2011}}

[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Башҡортостан шәхестәре]]
[[Категория:Стәрлетамаҡ районында тыуғандар]]
[[Категория:Стәрлетамаҡ районы]]
[[Категория:Советтар Союзы Геройҙары]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы элемтәселәре]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Башҡортостанда ерләнгәндәр]]</text>
      <sha1>lhfoczyl6g136nc99jmkvvgmfq15wel</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>НефАЗ-5299</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133087</id>
    <revision>
      <id>1149847</id>
      <parentid>1062755</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:22:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>орфография</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31989" xml:space="preserve">{{Ук}}
[[Файл:NefAZ 5299-40-52 under number 161931 on 9 route in Moscow.jpg|thumb|280px|НефАЗ 5299-40-52]]
'''НефАЗ-5299''' — [[Нефтекама автозаводы|Нефтекама автомобиль заводы]] етештергән ҙур класлы Рәсәй автобусы. [[2000 йыл]]дан алып сығарыла. Хәҙерге Рәсәйҙә ҡала автобусының иң киң моделе булып тора. 15 йыл етештереү эсендә 10000 ашыу дана сығарыла&lt;ref name=&quot;вести камаза&quot;&gt;{{cite web|url=http://img-fotki.yandex.ru/get/9106/91065134.6/0_ef1ef_ab7f558a_orig|title=Для всех для нас — 10-ти тысячный НефАЗ|author=|date=2013-10-18|format=|work=|publisher=Вести КамАЗа|accessdate=2013-10-21|lang=|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;.

== Төҙөлөү тарихы ==
1990 йылдар башында Кама автомобиль заводы КамАЗ шассийына автобустар етештереү һәм һатыу идеяһы тәҡдим итә. [[1993 йыл]]да [[Яр Саллы]]ла КамАЗ автозаводы базаһында акционерҙар йәмғиәте «КамАЗавтобуспром» булдырыла&lt;ref name=&quot;kommersant.ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc/123901|title=Новый проект КамАЗа: Татария нашла деньги для производства автобусов|author=|date=1995-12-19|format=|work=|publisher=www.kommersant.ru|accessdate=2013-06-01|lang=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H466zbbQ|archivedate=2013-06-02}}&lt;/ref&gt;. Предприятиеның эш емеше булып өлгөлө ҡала автобусы КамАЗ-5262 була. Әммә был моделдәрҙе етештереү планы 1993 йылдың 14 апрелендәге КамАЗ двигателдәр заводындағы янғын арҡаһында юҡҡа сыға. Шулай ҙа КамАЗ үҙ шассийында автобустар етештереү буйынса эҙләнеүҙәрҙе туҡтатмай. [[1997 йыл]]дың май айында автозавод Словен фирмаһы Avtomontaza менән хеҙмәттәшлек тураһында килешеүгә ҡул ҡуя&lt;ref name=&quot;autoreview.ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.autoreview.ru/news/news058/page17.htm|title=Автобусы КамАЗ: сделано в Словении!|author=|date=1997|format=|work=|publisher=www.autoreview.ru|accessdate=2013-06-01|lang=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H46AQqG9|archivedate=2013-06-02}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071121060625/http://www.autoreview.ru/news/news058/page17.htm |date=2007-11-21 }}&lt;/ref&gt;. Килешеүгә ҡул ҡуйыу Яр Саллыла КамАЗ-5297 автобустарын сығарыу буйынса етештереү ҡеүәттәре ҡарала. КамАЗ шассийындағы тәүге 100 машина Словенияла эшләнә тип күҙаллана, ә киләсәктә кузовтарҙы КамАЗ үҙе эшләргә йыйына (Automontaza КамАЗ-ға тейешле ҡорамалдар, шул иҫәптән, буяу һыҙығы менән дә тәьмин итергә тейешле була) Был ваҡытта Татар республика фонды НИОКР, Ҡаҙан администрацияһы, Яр Саллының Татарстандың Дәүләт милеге комиссияһы менән берлектә ЗАО «Саллы автобус заводы» (ЧелАЗ) ойошторола. Яңы завод алты ишекле ЧелАЗ-5281 ҡала автобусын төҙөй, патентлай һәм сертификатлай. 1999 йылда ЧелАЗ 200 автобус йыйырға планлаштыра. Заводтың планлаштырған проект ҡеүәте йылына 2000 автобус тәшкил итә. Был етештереү күләменә ЧелАЗ 2000 йылда сығырға тейеш. Әммә 1998 йылдағы иҡтисади көрсөк был проекттарҙың тормошҡа ашырылыуына мөмкинлек бирмәй.

Шуға ҡарамаҫтан, бер нисә йыл үткәс, эшләнгән эш яңы проектты — КамАЗ предприятиеһы бүлендеге, [[Нефтекама автозаводы]]нда НефАЗ-5299 автобусын етештереү һәм һатыуҙы тормошҡа ашырыуға нигеҙ була. Завод етәкселеге тарафынан «КамАЗ шассийына пассажирҙар автобусын үҙләштереү прграммаһы» ҡабул ителгәс, ҙур класлы автобустар менән Башҡортостанда урынлашҡан Нефтекама автозаводы инженерҙары 2000 йылдың август айында шөғөлләнә башлай. 1977 йылдан алып самосвалдар етештергән предприятиеның был ваҡытҡа пассажирҙар өсөн автотранспорт сығарыу тәжрибәһе була. Ә 1990 йылдар аҙағында О325 сериялы төрөк автобусы «Мерседесты» йыйыу буйынса проект барлыҡҡа килә. Әммә шул ваҡытта уҡ үҙебеҙҙең ҡыйбат булмаған, ябай, ремонтҡа яраҡлы — үҙенсәлекле рәсәй шарттарында ҡулланыу өсөн юғары кимәлдә яраҡлаштырылған автобустарҙы булдырыу тураһында аңлау була. Улар өсөн база сифатында 1997 йылда КамАЗ-да эшләнгән махсус автобус шассийы һайлана («КамАЗ-5297»)&lt;ref name=&quot;trucklist.ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.trucklist.ru/media/print/3231/|title=В упряжке с мустангом: история автобусов НефАЗ|author=|date=|format=|work=|publisher=www.trucklist.ru|accessdate=2013-06-01|lang=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H46C8Yox|archivedate=2013-06-02}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130726234323/http://www.trucklist.ru/media/print/3231/ |date=2013-07-26 }}&lt;/ref&gt;. {{Внешнее изображение|width=300px|align=right|image1=[http://fotobus.msk.ru/photo/115076/ Автобус НефАЗ-5299  завод номеры 0000001 ] менән Яр Саллыла}}«НефАЗ-5299» автобусы өлгөһөн эшләүҙе 2000 йылдың 9 сентябрендә тотоналар&lt;ref name=&quot;bezformata.ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://neftekamsk.bezformata.ru/listnews/tisyachnij-passazhirskij-avtobus-nefaz/14424411/|title=Есть 10-тысячный пассажирский автобус НефАЗ-5299|author=|date=2013-10-18|format=|work=|publisher=neftekamsk.bezformata.ru|accessdate=2013-21-10|lang=|archiveurl=|archivedate=}}&lt;/ref&gt;. Тәүге автобус 0000001 завод номеры менән завод конвейерынан 2000 йылдың 6 декабрендә сыға һәм 2009 йылға тиклем «ПАК-Инвест» предприятиеһы эшләгән Яр Саллыға ебәрелә. [[2001 йыл]]да 115 автобус етештерелә, улар [[Өфө]], [[Ишембай]], [[Стәрлетамаҡ]], [[Сибай]], [[Нефтекама]], [[Күмертау]], [[Белорет]] һәм [[Октябрьский (ҡала, Башҡортостан)|Октябрьский]] ҡалаларына ебәрелә&lt;ref name=&quot;omnibus.ru&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.omnibus.ru/photos/nefaz/5299/|title=Городской НефАЗ-5299|author=|date=2001|format=|work=|publisher=www.omnibus.ru|accessdate=2013-06-01|lang=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H46D5jFQ|archivedate=2013-06-02}}&lt;/ref&gt;.

== Модификациялары ==
НефАЗ-5299 маркаһы аҫтында ҙур һыйҙырышлы автобустар Нефтекама автомобиль заводында етештерелә. Ҡала, ҡала янындағы һәм ҡала-ара булған салондары төрлө төҙөлөшлө, иҙәненең бейеклеге, двигателдәренең типтары, КПП һ. б. модификациялы автобустар бар.
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot;
! Модификация
! Билдәһе
! Тибы
! Деталдәре
! Двигателе
! Тапшырыусы ҡабы
|-
| НефАЗ-5299
| бейек иҙәнле
| КамАЗ-740.11-240
| КамАЗ-141
|-
| НефАЗ 5299
| 529900
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.11-240
| КамАЗ-141
|-
| НефАЗ-5299-10-01
| 5299A0
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.11-240
| КамАЗ-141
|-
| НефАЗ-5299-10-02
| 5299B0
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.30-260
| Praga 5P120&lt;br /&gt;
КамАЗ-142
|-
| НефАЗ-5299-10-04
| 5299K0
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| Caterpillar-3116
| ZF 6S-85
|-
| НефАЗ-5299-10-05
| 5299L0
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| Caterpillar-3116
| ZF 6S-85
|-
| НефАЗ-5299-10-06
| 5299M0
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| Caterpillar-3116
| ZF 6S-85
|-
| НефАЗ-5299-10-08
| 5299U0
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.11-240
| КамАЗ-142
|-
| НефАЗ-5299-10-12
| 5299R0
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| DAF РЕ 183C
| ZF 6S-85
|-
| НефАЗ-5299-10-13
| 5299LF
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| Caterpillar-3116
| Voith DIWA D 851.3E
|-
| НефАЗ-5299-10-15
| 5299BG
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.31-240
| КамАЗ-142
|-
| НефАЗ-5299-10-16
| 5299CP
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.31-240
| КамАЗ-141
|-
| НефАЗ-5299-10-17
| 5299FM
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.31-240
| КамАЗ-141
|-
| НефАЗ-5299-10-19
| 5299RS
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| DAF РЕ 183C
| ZF 6S-85
|-
| НефАЗ-5299-10-25
| 5299UK
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
|-
| НефАЗ-5299-10-32
| 5299CS
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| Cummins 6 ISВе 270 B
| ZF 6R 1200BO
|-
| НефАЗ-5299-10-33
| 5299KS
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.65-240
| ZF 6R 1200BO
|-
| НефАЗ-5299-11-21
| 5299GB
|ҡала- тирә&lt;br /&gt;
автобусы
| [[Файл:CNGlogo.svg|20x20пкс|Работает на газовом топливе]]
| КамАЗ-820.53-260
| КамАЗ-141
|-
| НефАЗ-5299-11-31
| 5299GS
|ҡала — тирә автобусы&lt;br /&gt;
| [[Файл:CNGlogo.svg|20x20пкс|Работает на газовом топливе]]
| КамАЗ-820.61-260
| ZF 6R 1200BO
|-
| НефАЗ-5299-11-32
| 5299CC
|ҡала-тирә автобусы&lt;br /&gt;
| Cummins 6 ISВе 270 B
| ZF 6R 1200BO
|-
| НефАЗ-5299-11-33
| 5299KC
|ҡала- тирә автобусы&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.62-280
| ZF 6R 1200BO
|-
| НефАЗ-5299-17-32
| 5299CM
| ҡала-ара автобус
| Cummins 6 ISВе 270 B
| ZF 6R 1200BO
|-
| НефАЗ-5299-17-33
| 5299KM
|ҡала-ара автобус&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.62-280
| ZF 6R 1200BO
|-
| НефАЗ-5299-17-42
| 5299ZM
|ҡала-ара автобус&lt;br /&gt;
|-
| НефАЗ-5299-20-04
| 5299MF
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| Caterpillar-3116
| Voith DIWA D 851.2
|-
| НефАЗ-5299-20-15
| 5299VF
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.31-240
| Voith DIWA D 851.3E
|-
| НефАЗ-5299-20-21
| 5299GF
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| [[Файл:CNGlogo.svg|20x20пкс|Работает на газовом топливе]]
| КамАЗ-820.53-260
| Voith DIWA D 854.3E
|-
| НефАЗ-5299-20-22
| 5299CA
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| Cummins ISBe 250.30
| Voith DIWA D 854.3E
|-
| НефАЗ-5299-20-23
| 5299NF
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.31-240
| Voith DIWA D 851.2
|-
| НефАЗ-5299-20-24
| 5299MZ
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
|-
| НефАЗ-5299-20-32
| 5299CS
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| Cummins 6 ISВе 270 B
| Voith DIWA D 854.3E
|-
| НефАЗ-5299-20-33
| 5299KS
|бейек иҙәнле&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.65-240
| Voith DIWA D 854.3E
|-
| НефАЗ-5299-21-06
| 5299MB
| ҡала-ара автобус
| Caterpillar-3116
| ZF
|-
| НефАЗ-5299-30-22
| 5299NC
|ярым тәпәш иҙәнле
|[[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]]
| Cummins ISBe 250.30
| Voith DIWA D 854.3E
|-
| НефАЗ-5299-30-31
| 5299GN
|ярым тәпәш иҙәнле&lt;br /&gt;
| [[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]] [[Файл:CNGlogo.svg|20x20пкс|Работает на газовом топливе]]
| КамАЗ-820.61-260
| Voith DIWA D 854.3E
|-	
| НефАЗ-5299-30-32
| 5299CN
|ярым тәпәш иҙәнле&lt;br /&gt;
| [[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]]
| Cummins 6 ISВе 270 B
| Voith DIWA D 854.3E
|-
| НефАЗ-5299-30-33
| 5299KN
|ярым тәпәш иҙәнле&lt;br /&gt;
| [[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]]
| КамАЗ-740.65-240
| Voith DIWA D 854.3E
|-
| НефАЗ-5299-30-42
| 5299ZN
|ярым тәпәш иҙәнле&lt;br /&gt;
| [[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]]
| CUMMINS 6ISBe4 270В
| ZF 6HP 504C&lt;br /&gt;
Voith D 854.3Е
|-
| НефАЗ-5299-30-51
| 5299JP
| тәпәш иҙәнле
| [[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]] [[Файл:CNGlogo.svg|20x20пкс|Работает на газовом топливе]]
|-
| НефАЗ-5299-37-32
| 5299CT
|ҡала-ара автобус&lt;br /&gt;
| Cummins 6 ISВе 270 B
| ZF 6R 1200BO
|-	
| НефАЗ-5299-37-33
| 5299KT
|ҡала-ара автобус&lt;br /&gt;
| КамАЗ-740.62-280
| ZF 6R 1200BO
|-
| НефАЗ-5299-40-51
| 5299UP
|тәпәш иҙәнле
| [[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]] [[Файл:CNGlogo.svg|20x20пкс|Работает на газовом топливе]]
| КамАЗ-740.62-280
| ZF 6R 1200BO
|-
| НефАЗ-5299-40-52
| 5299JP
| тәпәш иҙәнле
| [[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]]
|-
| НефАЗ-52994
| тәпәш иҙәнле
| [[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]]
| Cummins ISBe 250.30&lt;br /&gt;
Cummins 6 ISВе 270 B (245 B)
| ZF Ecomat 2 5 HP 502&lt;br /&gt;
ZF Ecomat 2 6 HP 504&amp;nbsp;°C&lt;br /&gt;
Voith DIWA D 854.3E
|-
| НефАЗ-52994-10
| 52994C
| тәпәш иҙәнле
| [[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]]
| КамАЗ-740.50-360
| ZF 6S 1600
|-
| НефАЗ-52994-40-42
| 52994P
| тәпәш иҙәнле
| [[Файл:Handicapped_Accessible_sign.svg|18x18пкс]]
| CUMMINS 6ISBe4 270В
| ZF 6HP 504C&lt;br /&gt;
Voith D 854.3Е
|}

=== 5299-10-хх (бейек иҙәнле автобус) ===
[[Файл:Nefaz-5299_Y814HE_20070731.JPG|слева|мини|200x200пкс|Ҡала автобусы НефАЗ-5299-10. [[Кемерово]] ]]
Тарихи яҡтан заводтың беренсе моделе, уларҙы сериялы етештереү [[2000 йыл]]да башлана. Классик артҡы моторлы, бейек иҙәнле, каркаслы кузов һәм өс ишекле ҡала буйлап йөрөүсе автобус. Завод конструкторҙары, ул ваҡытта өҫтөнлөк иткән артҡы ишекте тарыраҡ, йәки бөтөнләй ишекте бер ҡапҡаслы итеү кәрәк, тигән һымаҡ ябайлаштырыу тенденцияһына буйһонмайҙар — бөтә ишектәр ҙә бер үк 1200 мм киңлектә була. НефАЗ-5299 мотор бүлегендә КамАЗ тапшырыусы ҡабы менән КамАЗ дизель двигателе урынлаштырыла. Тәүге автобустарҙың тышҡы ҡиәфәте МАЗ-104 автобустарына оҡшаш. [[2004 йыл]]дан алып автобустар яңы дизайн менән сығарыла.

=== 5299-30-хх (ярым тәпәш иҙәнле автобус) ===
[[Файл:NefAZ-5299 in Omsk.jpg|мини|200x200пкс|НефАЗ-5299-30-32 . [[Омск]] ]]
[[Файл:Нефаз2850.jpg|мини|200x200пкс|НефАЗ-5299-30-32 2012 йылдағы варианты [[Ҡазан|Ҡаҙан]] ]]
[[Файл:Новыйнефаздляпитера.jpg|слева|мини|200x200пкс|НефАЗ-52994. Заводтан Яр Саллы аша Санкт-Петербургҡа транпортировкалау]]
[[Файл:Нефаз-52994_выставка.jpg|мини|300x300пкс|НефАЗ-52994 2014 йылғы өлгөһө, тәбиғи газ двигателе менән]]
Заводтың ҡала буйлап йөрөүсе ярым тәпәш иҙәнле төп автобус моделе 2007 йылдан алып сығарыла. Автобусҡа КамАЗ йәки Cummins двигателе урынлаштыра, ә [[2007 йыл]]дан алып метанда эшләгән автобустар сығарыла. АКПП Voith Diwa урынлаштырыла.

Автобустар һыйҙырышлы салондар, өс икешәр ҡапҡаслы ишектәр менән йыһазландырыла. Салон пассажирҙар өсөн 115 урынлы, шуларҙың 25 урыны ултырыу өсөн, инвалид коляскаһы урынлаштырырға мөмкин, ә урталағы ишек уйымы пандус (һөҙәк төшөү урыны) менән йыһазландырылған. Салон электр күсергесе ярҙамында өс түбә люгы һәм биш форточка менән елләтелә. Салон, артҡы һәм урталағы, ике тупланма майҙансыҡ менән йыһазландырылған. Водитель кабинаһы салондан форточкалы бүлкә менән айырылған. 2010 йылдан алып Яр Саллының «КОРА» фирмаһынан яңыртылған салонлы автобустар сығарыла, улар ЛиАЗ-5292 автобусына оҡшаш; алғы ишек тулыһынса салонға ҡарай борола. Ҡаҙан, Санкт-Петербург ҡалаларына ебәрелә.

=== 52994-хх (тәпәш иҙәнле автобус) ===
Тотошлайы менән тәпәш иҙәнле ҡала автобусы: өс ишектән дә инеү баҫҡысһыҙ. Уртансы ишек база моделе менән сағыштырғанда артҡа шыла. Тәүге тапҡыр автобус &quot;Комтранс-2011&quot;Мәскәү халыҡ-ара күргәҙмәһендә тәҡдим ителә&lt;ref name=&quot;avtotransport.org&quot;&gt;{{cite web|url=http://avtotransport.org/page170.html|title=НефАЗ-52994 – российский городской автобус нового поколения|author=|date=2011-09-11|format=|work=|publisher=www.avtotransport.org|accessdate=2013-06-02|lang=|archiveurl=|archivedate=}}{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;. Модификацияһы 96 кеше һыйҙырышлы һәм 24 ултырыу урыны менән йыһазландырылған. Моделдә урта ишек уйымында шыуҙырмалы аппарель (баҫҡыс рәүешендәге), терәк паннеллы(идара итеү аппараты) инвалид коляска өсөн майҙансыҡ һәм инвалидар өсөн 4 йомшаҡ ултырыу урыны бар. Автобус ECAS (электрон идара итеү), ГЛОНАСС навигация системаһы, шулай уҡ водителдең ял һәм хеҙмәт режимын контролдә тотоусы ҡоролма менән йыһазландырылған. Автобус салонында һәм водителдең кабинаһында кондиционерҙар урынлаштырылған. 2011 йылдан алып НефАЗ-52994 автобусы Санкт-Петербург ҡалаһына ебәрелә.

=== 5299-11-хх (ҡала-тирә автобусы) ===
[[Файл:НефазР885кс.jpg|мини|200x200пкс|Нефаз 5299-11 ҡала-тирә маршрут автобусы. [[Ҡазан]]-[[Йәшел Үҙән|Зеленодольск]] ]]
[[Файл:Нефаз-52994_салон.jpg|слева|мини|200x200пкс|Нефаз-5299 салоны]]
Ҡала яны маршруттары буйынса пассажирҙар ташыу өсөн тәғәйенләнгән. Ике ишеге бар. Туристик йомшаҡ ултырыу урындары менән комплектланған. 77 пассажирға тиклем һыйҙырышлы, 45 ултырыу урыны бар. Автобусҡа КамАЗ йәки Cummins двигателдәре ҡуйылған. Автобустың хәүефһеҙ хәрәкәтен АБС менән йыһазландырылған пневматик Wabco тормоз системаһы тәьмин итә. Алғы сулпы —ике пневмоэлементтағы телескопик ароматизаторлы кузов торошон бер көйләүселе пневматик, артҡы сулпы — дүрт пневмоэлементтағы кузовты ике көйләүсе менән йыһазландырыла.

=== 5299-17-5299-37 һәм хх-хх (ҡала -ара автобус) ===
[[Файл:Nefaz-5299_AK858_20071104.jpg|справа|мини|200x200пкс|Ҡала-ара НефАЗ-5299-17-32 автобусы]]
[[Файл:НефазнефазНефмг.jpg|слева|мини|200x200пкс|Ҡала-ара НефАЗ-5299-17-33 автобусы]]
Ҡала-ара модификациялылар автобустың алғы өлөшө дизайны менән айырыла. Ҡала-тирә автобусынан айырмалы рәүештә, ике ҡапҡасы ике яҡҡа асылған ишектәр һәм багаж өсөн бүлем менән йыһазландырыла, кондиционер булыуы мөмкин. Автобуста 59 урын ҡаралған: 43 урын пассажирҙарға ултырыу өсөн, һәм баҫып тороусылар өсөн үтеү урыны бар. Автобустар Cummins дизель двигателе һәм немец производствоһында эшләнгән механик тапшырыусы ҡабы ZF менән комплектлана.

=== Нефаз-52992 электробусы ===
[[2012 йыл]]да Нефаз-5299 электр автобусы тәҡдим ителә.
Автономлы электр йөрөшлөгө 200 километрҙан ашыуға иҫәпләнә. Ҡыйыҡта, салонда, һәм НЕФАЗ-52992 электробусының артҡы аҫ яғында 313,6 квт·с. ҡеүәтле литий-тимер-фосфатлы аккумулятор батареяһы урынлаштырылған&lt;ref&gt;[http://www.nefaz.ru/news_detail-208.html Электробус НЕФАЗ сертифицирован] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121016170717/http://www.nefaz.ru/news_detail-208.html |date=2012-10-16 }}&lt;/ref&gt;.

=== Троллейбус ===
[[Файл:НефАЗ-БТЗ-52765.jpeg|мини|200x200пкс|Нефаз-БТЗ-52765 тройллейбусы]]
[[2008 йыл]]да [[Башҡортостан троллейбус заводы]] менән берлектә Нефаз-5299-20 автобусы моделе базаһында эшләнгән троллейбус Нефаз-БТЗ-52765 тәҡдим ителә. Реостат-контактор идара идеү системаһына (РКСУ) ярашлы, шулай уҡ заманса тиристор- импульслы идара итеү системаһы модификациялары сығарыла; 52765А моделе алмаш токтың асинхрон электр двигателенең тарттырыу көсөнә (ТЭД) эйә була.

== Техник характеристикаһы ==
{| cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; class=&quot;standard&quot; style=&quot;margin-bottom: 58px;&quot;
| align=&quot;center&quot; colspan=&quot;2&quot; style=&quot;background:silver&quot; |Техник характеристикаһы
|-
| Тәгәрмәсле формула
| 4х2
|-
| Кузов
| Алып йөрөтөүсе, вагон төҙөлөшлө
|-
| Ишек һаны
| 3
|-
| Ишек киңлеге
| 1200
|-
| Кузов ресурстары, йыл
| 12
|-
| Урындарының дөйөм һаны (8 кеше/м²)
| 101
|-
|Ултырыу өсөн урындар һаны
| 25+1
|-
| Боролош радиусы, м
|-
| Максималь тиҙлеге, км/сәғ
| 70
|-
|Яғыулыҡ сығым контроле, л/100 км
|-
|Тормоз системаһы
| электродинамик һәм пневматик (реостатлы)
|-
| Оҙонлоғо, мм
|11 875
|-
| Киңлеге, мм
| 2500
|-
| Бейеклек, мм
| 3036
|-
| Базаһы, мм
| 5960
|-
| Тулы ауырлығы, кг
| 18 000
|-
| Салон түбәһе бейеклеге
| 2545
|-
|Елләтеү
|тәбиғи люк һәм форточка аша,
|-
| Йылытыу системаһы
| радиаторлы төрө
|-
| Күпер
| ZF йәки RABA
|-
| Двигателдәр менән комплектлана
| Cummins 6ISBe270B, КамАЗ-740.65-240, &lt;br /&gt;
КамАЗ −820.61-260
|}

== Файҙаланған ҡалалар ==
Төп файҙаланыусы ҡалалар: [[Башҡортостан]] һәм [[Татарстан Республикаһы|Татарстан]] ҡалалары, Кузбасс, шулай уҡ [[Санкт-Петербург]], Екатеринбург, [[Һамар]], [[Сыктывкар]] (40 машинаға заказ), [[Новосибирск]], [[Омск]], [[Силәбе]], Копейск ҡалалары һ.б. Ҡала-ара һәм ҡала янындағы автобустар төбәк трассаларҙа ҡулланыу өсөн, һәм шулай уҡ [[Магнитогорск]] ҡалаһы өсөн. Троллейбустар [[Өфө]], [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаларында файҙаланыла

== Наградалары һәм ҡаҙаныштары ==
* [[2001 йыл]] — ҡала тибындағы автобус НЕФАЗ-5299 «Башҡортостандың иң яҡшы тауары» республика конкурсы лауреаты һәм «Рәсәйҙең 100 иң яҡшы тауары» программа-конкурсының дипломанты&lt;ref name=&quot;награды&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.nefaz.ru/nefaz_dost.html|title=Автобусы НефАЗ: достижения и награды|author=|date=2013|format=|work=|publisher=www.nefaz.ru|accessdate=2013-06-01|lang=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H46EyMIa|archivedate=2013-06-02}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130509202954/http://www.nefaz.ru/nefaz_dost.html |date=2013-05-09 }}&lt;/ref&gt;.
* [[2002 йыл]] — ҡала-тирә НЕФАЗ-5299-01 автобусы «Башҡортостандың иң яҡшы тауарҙары» республика конкурсы лауреаты һәм «Рәсәйҙең 100 иң яҡшы тауары» конкурсы лауреаты.
* [[2003 йыл]] — ҡала-ара НЕФАЗ-5299-10 автобусы «Башҡортостандың иң яҡшы тауары» конкурс лауреаты дипломын ала һәм һәм «Рәсәйҙең 100 иң яҡшы тауары» конкурсы дипломанты була.
* [[2006 йыл]] — инвалидтар ташыу өсөн НЕФАЗ-5299-10-15 автобусы «Рәсәйҙең 100 иң яҡшы тауары» программаһы лауреаты.
* [[2011 йыл]] — газ двигателе менән НЕФАЗ-5299-30-31 автобусы «Рәсәйҙең иң яҡшы 100 тауары» бөтә рәсәй конкурсы лауреаты тип таныла
* [[2013 йыл]] — 10 мең автобус НЕФАЗ 5299 эшләп сығарыла, автобус [[Новосибирск]]иҙа эшләй.

== Компьютер уйындарында ==
Бирелгән автобустан инде компьютер уйындарының виртуаль ысынбарлығына эләгә һәм ҙур популярлыҡ менән файҙалана. Автобустарҙың модификацияһы һәм уйындарҙың исемлеге: Grand Theft Auto: San Andreas уйыны өсөн НефАЗ-5299 моделеның өс модификацияһы бар: НефАЗ-5299: 5299-10-32 (ҡала буйлап йөрөүсе бейек иҙәнле автобус), НефАЗ 5299-11-32 (Ҡала-тирә янында йөрөүсе автобус) һәм НефАЗ 5299-17-32 (ҡала-ара йөрөүсе автобус) Grand theft Аuto IV уйыны өсөн автобустың ике модификацияһы бирелә: НефАЗ 5299-10-15 (ҡала буйлап йөрөүсе бейек иҙәнле автобус) һәм НефАЗ 5299-11-32 (Ҡала-тирә автобусы).
 OMSI уйыны өсөн НефАЗ 5299 өс модификацияһы бар: ҡала буйлап йөрөүсе бейек иҙәнле Нефаз 5299-00, 5299-10-15, 5299-20-32 автобустары, ярым тәпәш иҙәнле НефАЗ 5299-30-32, 5299-30-31 һәм ҡала-тирә автобустары НефАЗ 5299-10-17, 5299-11-32, өҫтәүенә, был уйында, башҡа ике GTA, OMSI уйын серияларынан айырмалы рәүештә, тулыһынса бөтә приборҙар һәм механизмдар эшләй, был НефАЗ автобусының водителе итеп хис итергә мөмкинлек бирә.

== Фотогалерея ==
&lt;gallery&gt;
File:Nefaz-5299 AH196 20070731.JPG|Ҡала-тирә НефАЗ-5299-11 автобусы  Кемеровола
File:Nefaz-5299 M733XH 20070726.JPG|Ҡала-ара НефАЗ-5299-37 автобусы  Томскиҙа
File:Автобус НЕФАЗ маршрута №207А в Набережных Челнах.jpg|НефАЗ-5299-30-32 автобусы Яр-Саллыла
File:Nefaz (40 route) in Izhevsk.jpg|НефАЗ-5299 автобусы  Ижевскиҙа
File:НефазПнп.jpg|Нефаз-5299-30 автобусы  Ҡазанда
File:Автобус в Екатеринбурге.jpg|Нефаз-5299 автобусы Екатеринбургта
File:Nefaz 5299 in Yurga.JPG|Нефаз-5299 автобусы Юргала (Кемерово өлкәһе)
File:НефАЗ-5299 междугородний.jpg|НефАЗ-5299-10-06 автобусы Стрежевойҙа.
&lt;/gallery&gt;

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы|Нефтекамский автозавод]]
* [[Нефтекама автозаводы|Автобусы НефАЗ]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{Примечания}}

== Һылтанмалар ==
* Официальный сайт Нефтекамского автозавода Фотографии автобусов НефАЗ-5299 на сайте www.fotobus.ru
* Описание и технические подробности автобусов НефАЗ-5299</text>
      <sha1>kurowcqbulm3ezz86enbypwk4vmgqmj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арсеньева Наталья Алексеевна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133399</id>
    <revision>
      <id>1149705</id>
      <parentid>935947</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:17:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11212" xml:space="preserve">{{УК}}
{{фш|Арсеньева}}
'''Наталья Алексеевна Алексеева''' (кейәүгә сыҡҡас ''Кушель,'' {{lang-en|Кушаль}}; {{Lang-be|Наталля Арсеннева, Натальля Арсеньнева}}; [[20 сентябрь]] [[1903 йыл]] — [[25 июль]] [[1997 йыл]]) — [[Белорус теле|белорус]] шағиры.

== Биографияһы ==
1903 йылдың 20 сентябрендә [[Баҡы]]ла рус хеҙмәткәрҙәренең ғаиләһендә тыуған. [[Беренсе донъя һуғышы]] (1915) мәлендә Арсеньевтар ғаиләһе [[Ярославль|Ярославлдә]] эвакуацияла була, бында буласаҡ шағир үҙенең беренсе шиғырҙарын яҙа (рус телендә). 1920 йылда уларҙың ғаиләһе [[Вильнюс|Вильнаға]] йәшәргә ҡайта, унда Наталья Арсеньева Вилен белорус гимназияһына, университеттың гуманитар факультетына уҡырға инә. Уның шиғри һәләте М. Горецкийҙың иғтибарын йәлеп итә. 1922 йылда Наталья Арсеньева Франтишек Кушелға кейәүгә сыға, уны, Польша армияһы офицерын, Польшаның көнбайышына, Хелмно ҡалаһына хеҙмәт итергә ебәрәләр.

1939 йылдың сентябренән алып Наталья Арсеньева Вилейкала йәшәй, «Сялянская газета»{{Ref-be}} («Крәҫтиән гәзите») өлкә баҫмаһында эшләй. 1940 йылдың апрель айында, әсирҙәге поляк офицеры ҡатыны булараҡ, ике улы менән Ҡаҙағстанға ебәрелә, колхозда эшләй. 1941 йылдың майында һөргөндән БССР Яҙыусылар берләшмәһе юллауы буйынса [[Минск]]иға ҡайта, был эштә [[Янка Купала]] ҙур тырышлыҡ һала. Бында уны һуғышҡа эләгә. Оккупацияланған Минск ҡалаһында фашистар яҡлы эш алып барған «Минск гәзите» менән хеҙмәттәшлек итә. Бер нисә операға либретто яҙа, тәржемә менән шөғөлләнә. Уның улы Ярослав партизандар ойошторған шартлау ваҡытында кинотеатрҙа һәләк була. 1944 йылда ире, Белорусь крайы оборонаһы командиры менән [[Өсөнсө рейх|Германия]]ға эвакуациялана. «Илдәренән ирекһеҙләп килтерелгән кешеләр» лагерында мәҙәни-ағартыу эшмәкәрлегендә әүҙем ҡатнаша, Я. Купала исемендәге белорус гимназияһында уҡыта. Нацистар властары менән хеҙмәттәшлек итеүен артабан шулай аңлата: «Совет власынан михнәт кисергән кешеләр, ә ундайҙар әҙ түгел ине, немецтарға ҡотҡарыусы итеп ҡарап, уларҙы ҙур өмөт менән ҡаршыланылар. Бер кем дә немецтарҙы ундай ҡәбәхәт булырҙар тип уйламаны».

1949 йылдан алып АҠШ-та йәшәй. Эмигранттар ойошторған белорус гәзите &quot;Беларус&quot;та, [[Азатлыҡ радиоһы|«Азатлыҡ» радиоһында]], [[Нью-Йорк]]тағы Белорусь фән һәм сәнғәт институтында эшләй. 1970—1980 йылдарҙа белорус эмиграцияһының сәйәси тормошонда әүҙем ҡатнашыуҙан ситләшә. 1997 йылдың 25 июлендә [[Нью-Йорк (штат)|Нью-Йорк штатының]] Рочестерында вафат була, бында ул улы Владимирҙың ғаиләһе менән йәшәгән була; ошонда уҡ ерләнә.

== Ижады ==
Һуғышҡа тиклемге лирикаһы интим һәм пейзаж мотивтары, фәлсәфәүи уйланыуҙар сиктәренән үтә алмай, уның ижадын «таҙа һәм ысын матурлыҡты, тәбиғәт һәм мөхәббәт мөғжизәһен маҡтау» тип атайҙар.

Һуғыш ваҡыты һәм эмиграция осоро әҫәрҙәрендә патриотик мотивтар көслө була, хатта төп урынды биләй. Тәүәкәллеккә һәм ҡыйыулыҡҡа дан йырлай. Белорусь тарихына һәм мәҙәниәтенә баҫым яһаны.

== Хәтер ==

1980 йылдар уртаһында Наталья Арсеньеваның әҫәрҙәре билдәлелек яулай, һәм улар бик популяр булып китә, «Беларусь өсөн доға» шиғыры, Николай Ровенский көйөнә яҙылған һәм гимнға әйләнгән «Магутны Божа» («Ҡөҙрәтле Хоҙай») әҫәре, был әҫәр хөрмәтенә дини музыка фестивалдәре шулай атала; 1995 йылда был йырҙы хатта [[Беларусь Республикаһының милли гимны|дәүләт гимны]] итергә тигән тәҡдим менән сығалар.

2003 йылда Минск өлкәһенең Старые Дороги ҡалаһында урындағы музей-усадьбаһында уға һәйкәл ҡуйыла&lt;ref&gt;[http://afn.by/news/i/39309 В СТАРЫХ ДОРОГАХ УСТАНОВЛЕН ПАМЯТНИК НАТАЛЬЕ АРСЕНЬЕВОЙ]&lt;/ref&gt;.

== Әҫәрҙәре ==
''Шиғырҙары''
* Пад сінім небам: Вершы, 1921—1925. Вільня, 1927
* (Жёлтая осень) (не вышел из-за войны) Сягоньня: Вершы, 1941—1943. Мн., 1944. (Ныне)
* Між берагамі: Выбар паэзіі, 1920—1970. Нью-Ёрк, Таронта, 1979.
* Яшчэ адна вясна: Выбраныя вершы. Мн., 1996.
* Выбраныя творы. Мн., 2002.&lt;br /&gt;
''Пьесаһы''
* Сваты (1955)
''Либреттоһы''
* Щегловтың «Урман күле», «Тылсымсы Всеслав» һәм уның «Аңлатманан» опереттаһы
''Өсөн текст песни''
* «Магутный Божа» һ. б.
''Тәржемәләре''
* Г Гауптмандың &quot;Батҡан ҡыңғырау&quot;драмаһы (1948—1954, Минскиҙа 1943 йылда сәхнәгә ҡуйыла.)
* «Инжил христиан йыр китабы» (Минск, 1943)
* В. А. Моцарттың «Фигароны өйләндереү», «Тылсымлы флейта», К. М. Веберҙың «Ирекле атыусы», Ж. Бизеның «Кармен», И. Штраустың «Сиған бароны» операларына либреттолар
* П. Чайковскийҙың «Евгений Онегин» арияһына текст
* [[Уильям Шекспир|В.]] [[Уильям Шекспир|Шекспирҙың]] «Ромео һәм Джульетта»һына текст
* [[Адам Мицкевич|А.]] [[Адам Мицкевич|Мицкевитың]] «Олатайҙар», &quot;Пан Тадеуш&quot;ынан бүлектәр
* [[Йоһанн Вольфганг фон Гёте|И.]] [[Йоһанн Вольфганг фон Гёте|В. Гете]]&lt;nowiki/&gt;ның ҡайһы бер шиғырҙары

== Әҙәбиәт ==
* Байкоў М. Аб творчасці Наталлі Арсеньевай (белор.) // Полымя. 1927, № 8.&lt;br /&gt;
* Сачанка Б. Сняцца сны… (белор.) С. 43-48.
* Мішчанчук М. «Між берагамі» (белор.) // Культура беларускага замежжа. Кн. 1. Мн., 1993.
* Тарасюк Л. Праз акіян забыцця (белор.) // ЛіМ. 1993, 5 лют.
* Тарасюк Л. Пад небам паэзіі (белор.) // Полымя. 1995, № 6.
* Сямёнава А. Лёс — і над лёсам (белор.) // Голас Радзімы. 1993, 30 верас.
* Калеснік У. Наталля Арсеннева (белор.) // ЛіМ. 1994, 9 снеж.
* Савік Л. Жывём Айчынай мы… (белор.) // Пакліканыя. Літаратура Беларускага Замежжа. Мн., 2001.
* Vytautas Žeimantas. Natalija Arsenjeva — žurnalistė, poetė, tremtinė (лит.) // XXI amžius, 2010 bal. 14, 5-8 pusl.&lt;br /&gt;
* ''М. Бераснев'' [http://www.rh.by/by/73/250/1791/ Арсенневать Творчасць Наталлі — набытак Беларусі]{{Ref-be}}(белор.) // «Гәзите Рэгіянальная»

== Сығанаҡтар ==
* [http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-i?id=19230 Арсеннева (Кушаль) Наталля // Маракоў Л. У.] Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т.1. — Мн: 2003.таратары Рэпрэсаваный, навукоўцы, асвет работнікі, мәҙәни і дзеячы Беларусі грамадский, 1794—1991. Энца. даведнік. 10 1 т. т. У. — Мн: 2003. ISBN 985-6374-04-9
* [http://www.laidinen.ru/women.php?part=2726&amp;letter=%C0 Арсеньева Наталья (Наталля Арсеннева)] ''ҡатын-ҡыҙ шиғриәте сайтында''

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:XX быуат тәржемәселәре]]
[[Категория:Алфавит буйынса тәржемәселәр]]
[[Категория:Шәхестәр:Минск]]
[[Категория:Ярославль шәхестәре]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Алфавит буйынса яҙыусылар]]
[[Категория:Шағирәләр]]
[[Категория:Белоруссия шағирҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шағирҙар]]
[[Категория:СССР-ҙа репрессияланғандар]]
[[Категория:20 сентябрҙә тыуғандар]]
[[Категория:1903 йылда тыуғандар]]
[[Категория:25 июлдә вафат булғандар]]
[[Категория:1997 йылда вафат булғандар]]</text>
      <sha1>pbpzlgghbpn8zrv2gonihwbxbh73ov7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Булатова Фәниә Дәриғәт ҡыҙы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>135022</id>
    <revision>
      <id>1149736</id>
      <parentid>824160</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:01:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>орфография</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5581" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Булатова Фәниә Дәриғәт ҡыҙы''' ([[17 август]] [[1928 йыл]] — [[19 июнь]] [[1997 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] ғалим-профпатологы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1984), профессор (1987). 

== Биографияһы ==
Фәниә Дәриғәт ҡыҙы Булатова 1928 йылдың 17 авгусында Башҡорт АССР-ының Стәрлетамаҡ кантоны (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Ишембай районы]] [[Әрмет-Рәхим]] ауылында тыуған. 

1952 йылда Башҡорт дәүләт медицина университетын тамамлағандан һуң Ишембай ҡалаһында терапевт булып эшләй, 1963 йылдан Өфө Гигиена һәм һөнәри ауырыуҙары ғилми-тикшеренеү институты (хәҙер — РФ Һаулыҡ һаҡлау министрлығының Өфө Хеҙмәт һәм кеше экологияһы медицина ғилми-тикшеренеү институты) клиникаһының баш табибы. 

1966 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университеты уҡытыусыһы (1991—96 йылдарҙа токсикология, профпатология, хеҙмәт һәм тирә-йүндәге мөхит гигиенаһы кафедраһы мөдире). 1974 йылдың сентябрендә Өфө Гигиена һәм һөнәр ауырыуҙары ғилми-тикшеренеү институты базаһында хеҙмәт гигиенаһы һәм һөнәри ауырыуҙар кафедраһы ойошторола, кафедра мөдире вазифаһын башҡарыусы медицина фәндәре кандидаты Ф. Д. Булатова һәм ассистент А. Г. Заеров был учреждениеның тәүге уҡытыусылары була&lt;ref&gt;[http://www.bgmy.ru/448-istoriya-kafedry.html ИСТОРИЯ КАФЕДРЫ &quot; БГМУ — Информационный архив Башкирского Государственного Медицинского Университета]&lt;/ref&gt;.

Булатова госпиталь терапияһы кафедраһында көкөртлө нефть продукттарының нефть сығарыусылар һәми нефть эшкәртеүселәрҙең сәләмәтлегенә йоғонтоһон өйрәнеү буйынса ғилми йүнәлештә эшләүсе иң тәүге ғалим була&lt;ref&gt;[http://www.bgmy.ru/238-istoriya-kafedry-gospitalnoj-terapii.html ИСТОРИЯ КАФЕДРЫ ГОСПИТАЛЬНОЙ ТЕРАПИИ № 1 &quot; БГМУ — Информационный архив Башкирского Государственного Медицинского Университета]&lt;/ref&gt;.

Тиҙ ярҙам, һәләкәттәр медицинаһы Дипломдан һуң белем биреү институтының кафедраһында термик йәрәхәт һәм трансфузиология курстарын уҡыта
&lt;ref&gt;[http://www.bgmy.ru/468-kafedra-skoroj-pomoshhi-i-mediciny-katastrof-s.html КАФЕДРА СКОРОЙ ПОМОЩИ И МЕДИЦИНЫ КАТАСТРОФ С КУРСОМ ТЕРМИЧЕСКОЙ ТРАВМЫ ИПО &quot; БГМУ — Информационный архив Башкирского Государственного Медицинского Университета]&lt;/ref&gt;.

80-дән ашыу фәнни эш авторы.

Ғилми эшмәкәрлеге сәнәғәт токсиканттарының (ароматик углеводтарҙың) түбән концентрацияһының химия сәнәғәте һәм нефть-химияһы сәнәғәте хеҙмәткәрҙәренең бауыр һәм үт сығарыу юлдары функцияларына йоғонто яһауын өйрәнеүгә һәм һөҙөмтәле профилактикалау сараларын эшкәртеүгә арнала. 

Дивинилальфаметилстироль каучук производствоһы продукттарынан ағыуланыу (интоксикация) клиникаһы, диагноз ҡуйыу, дауалау һәм профилактикалау: Методик кәңәштәр / Уфим. НИИ гигиены и профзаболеваний; [Составители Л. А. Беломытцева, Ф. Д. Булатова, А. И. Грудцин. — Уфа : Б. и., 1980. — 20 с.; 20 см.

Булатова Ф. Д. Нефть-химия предприятиелары эшселәрендә үт юлдарының хроник ауырыуҙары: методик кәңәштәр. — Уфа, 1977. — 21 с.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Башҡорт дәүләт медицина университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Медицина фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт медицина университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]]</text>
      <sha1>0tlpj8df4lv3na9467k16ll6swwcvpn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мәмәтова Мәншүк Жиенғәли ҡыҙы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>135142</id>
    <revision>
      <id>1149862</id>
      <parentid>1055511</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T11:04:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryanag</username>
        <id>5488</id>
      </contributor>
      <comment>/* Хәтер */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10276" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Мәмәтова Мәншүк Жиенғәли ҡыҙы''' ({{lang-kk|Мәншүк Жиенғалиқызы Мәметова}}; [[23 октябрь]] [[1922 йыл]] — [[15 октябрь]] [[1943 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар бригадаһы пулемётсыһы, гвардия өлкән сержанты. «[[Советтар Союзы Геройы]]» (1944) исеменә лайыҡ булған тәүге ҡаҙаҡ ҡатын-ҡыҙы.

== Биографияһы ==
Мәншүк (Мәнсиә) Жиенғәли ҡыҙы Мәмәтова 1922 йылдың 23 октябрендә Ҡырғыҙ Автономиялы Социалистик Совет Республикаһының (1920—1925) (хәҙерге {{ТУ|Ҡаҙағстан}}дың Көнбайыш Ҡаҙағстан өлкәһе Бүкәйурҙа районы) Жиеккум ауылында тыуған&lt;ref name=&quot;warheroes&quot;&gt;http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=288&lt;/ref&gt;. Милләте [[Ҡаҙаҡтар|ҡаҙаҡ]]&lt;ref name=&quot;warheroes&quot; /&gt;.

Бик иртә етем ҡалғас, уны үҙенә ҡыҙ итеп инәһе Әминә Мәметова ала. Бала сағы [[Алматы]] ҡалаһында үтә. Ысын исеме Мәнсиә булған, бала сағында инәһе Әминә Мәмәтова уны иркәләтеп «Моншағым» тип йөрөткән, әммә Мәншүк бәләкәй булғас ул «Моншақ» һүҙен әйтә алмаған һәм уныҡы тик «Мәншүк» тип килеп сыҡҡан. Бынан бирле ул үҙенең хаттарында «Мәншүк» ({{lang-ru|Манчук}}) тип ҡул ҡуйған.

Бөйөк Ватан һуғышына ҡәҙәр эшселәр факультетын, медицина институтының ике курсын тамамлап өлгөрә. Ҡаҙаҡ ССР-ы Халыҡ комиссариаты советы аппаратында эшләй, Халыҡ комиссариаты советы рәйесенең сәркәтибе була.

1942 йылдың сентябренән Ҡыҙыл Армия составында, 100-сө Ҡаҙаҡ айырым уҡсылар бригадаһы штабының писаре, шәфҡәт туташы булып хеҙмәт итә. Фронтта пулемётсылар курсын тамамлай һәм пулемёт расчётының беренсе номеры итеп тәғәйенләнә.

1943 йылдың 15 октябрендә Невель ҡалаһын азат итеү өсөн ҡаты алыштар барышында, Мәншүк Мәметова пулемёт расчётында бер үҙе тороп ҡала һәм, башына ҡаты яра алыуға ҡарамаҫтан, дошмандың 70 һалдатын юҡ итә&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://e-history.kz/en/project/view/4?type=publications&amp;material_id=962|title=“Kazakhstan History” portal|publisher=e-history.kz|lang=en|accessdate=2018-01-24}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180125134412/http://e-history.kz/en/project/view/4?type=publications&amp;material_id=962 |date=2018-01-25 }}&lt;/ref&gt; һәм батырҙарса һуғышып һәләк була.

Невель ҡалаһында ерләнгән.
{{External media
|image1=[http://pomnite-nas.ru/img/60/201212082347300.RF_Nevel07.JPG Невельдә М. Мәмәтованың ҡәбере].
}}

СССР Юғары Советы Президиумының 1944 йылдың 1 мартындағы указына ярашлы Мәншүк Жиенғәли ҡыҙы Мәмәтоваға [[Советтар Союзы Геройы]] исеме бирелә&lt;ref name=&quot;нлГСС&quot;&gt;{{Подвиг Народа|28078964|title=Наградные документы|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=686043|дело=21|лист=1—11}}.&lt;/ref&gt;.

== Хәтер ==
* 1969 йылда [[Кончаловский Андрей Сергеевич|А. С. Кончаловский]] сценарийы буйынса режиссёр М. С. Бегалиндың «Песнь о Маншук» фильмы төшөрөлә. Мәншүк ролен Наталья Аринбасарова башҡара.
* Мәншүк Мәмәтова исемен [[Шымкент]] ҡалаһының 35-се мәктәбе, Тараз ҡалаһының 27-се мәктәбе, [[Алматы]] ҡалаһының 28-се техник лицейы йөрөтә.
* Алматыла Мәншүк Мәмәтова исеме менән үҙәк урамдарҙың береһе аталған, Үҙәк скверҙа ике ҡаҙаҡ ҡатыны — һуғыш ҡаһармандары Мәншүк Мәмәтова һәм [[Молдағулова Әлиә Нурмөхәмбәт ҡыҙы|Әлиә Мулдағоловаларға]] һәйкәл ҡуйылған.
* Кесе Алматы һыртының Алматы ҡалаһынан көньяҡҡа табан урынлашҡан түбәгә Мәншүк Мәмәтова исеме бирелгән.
* 1978 йылда Невелдә ([[Белоруссия]]) Мәншүк Мәмәтова һәйкәле ҡуйылған һәм уның исеме менән урам аталған. 2010 йылдың 1 майында һәйкәл яңыртыла&lt;ref&gt;[http://informpskov.ru/society/63537.html В Невеле открыли обновлённый памятник защитнице города Маншук Маметовой].&lt;/ref&gt; .
* 1988 йылда [[Уральск]]иҙа (Ҡаҙағстан) уның исемен менән аталған майҙанда Мәншүк Мәмәтова һәйкәле ҡуйылған. Был 5 метрлыҡ һәм 8 тонналыҡ һәйкәл 30 йылдан ашыу торған, 2017 йылда уны Бөйөк Ватан һуғышының өс ҡаһарманына (Мәншүк Мәмәтова, [[Молдағулова Әлиә Нурмөхәмбәт ҡыҙы|Әлиә Мулдағолова]], Хиуаз Доспанова) арналған «Ҡаҙаҡ халҡының данлыҡлы ҡыҙҙары» һәйкәле менән алыштырыла&lt;ref&gt;{{cite web| url = http://mgorod.kz/nitem/v-uralske-otkryli-pamyatnik-trem-geroyam-vov/ | title=В Уральске открыли памятник трем героям ВОВ| publisher = Мой город | date = 2017-06-26 | accessdate = 2017-07-26}}&lt;/ref&gt;.
* Уральскиҙа (Ҡаҙағстан) Мәншүк Мәмәтова исемендәге мемориаль музей ойошторолған&lt;ref&gt;''Кайнеденова А.'' [http://mgorod.kz/nitem/ukradennymi-iz-muzeya-eksponatami-manshuk-mametova-nikogda-ne-polzovalas/ Украденными из музея экспонатами Маншук Маметова никогда не пользовалась] // Мой Город, Май 22, 2014.&lt;/ref&gt;. Ошо музей нигеҙендә 2010 йылда [[Аҡтүбә]]лә Мәншүк музейы асыла&lt;ref&gt;''Сариева Б.'' [http://avestnik.kz/?p=2809 Музей Маншук] // Актюбинский вестник, 13 мая 2010.&lt;/ref&gt;.
* [[Астана]]ла берҙән-бер тегеү фабрикаһы Мәншүк Мәмәтова исемен йөрөтә.

&lt;gallery widths=&quot;200&quot; heights=&quot;200&quot;&gt;
Manshuk Uralsk.jpg|&lt;small&gt;[[Уральск]]иҙа ([[Ҡаҙағстан]]) Мәмәтова һәйкәле.&lt;/small&gt;
Manshuk Mametova stamp.jpg|&lt;small&gt;Ҡаҙағстан почта маркаһы.&lt;/small&gt;
&lt;/gallery&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор=| часть=Маметова Маншук Жиенгалиевна|заглавие=Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь |ответственный= Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов|ссылка= |место=М. |издательство=Воениздат|год=1988 |том=2 /Любов — Ящук/ |страниц=863 |страницы=31|isbn= 5-203-00536-2|тираж=100000|ref= }}
* ''Чечеткина О.'' [http://www.a-z.ru/women_cd2/12/10/i80_59.htm Батыр Маншук] // Героини. Вып. I. (Очерки о женщинах — Героях Советского Союза). — М.: Политиздат, 1969.
* ''Халимульдина А. И. (Прокопенко), Халимульдин А. К.'' Звездный час Маншук. Алма_Ата: Жалын, 1985. — 400 с.

== Һылтанмалар ==
* {{warheroes|id=288}}
* [http://www.western.kz/page.php?page_id=618&amp;lang=1  Дом-музей Героя Советского Союза Маншук Маметовой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071230101217/http://www.western.kz/page.php?page_id=618&amp;lang=1 |date=2007-12-30 }}. {{недоступная ссылка|число=25|месяц=05|год=2013|url=http://www.western.kz/page.php?page_id=618&amp;lang=1|id=20071218}} (г. [[Уральск]]).
* [http://www.condensat.kz/nadezhda/nomer/05.10.06/10.htm Разговор с Маншук].
* [http://www.school90-almaty.freenet.kz/KCManshuk.htm Классный час о Маншук Маметовой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080513094837/http://www.school90-almaty.freenet.kz/KCManshuk.htm |date=2008-05-13 }}.
* [http://www.emc.komi.com/03/12/017.htm  Маметова Маншук Жиенгалиевна]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. {{недоступная ссылка|число=25|месяц=05|год=2013}} // История отечества. Коми.
* [http://kalendar-shiraliv.narod.ru/OKTOBER/D23_10.htm Почтовая марка с изображением Маметовой Маншук].

[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында һәләк булғандар]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы ҡатын-ҡыҙҙар]]</text>
      <sha1>64cv0yqb8otzk0wzebeox6kvivy3knu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Маликов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>135633</id>
    <revision>
      <id>1149850</id>
      <parentid>877021</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T07:01:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1964" xml:space="preserve">'''Маликов''' — фамилия.

* [[Маликов Борис Зөфәр улы]] (1947 т.) — юрист. Юридик фәндәре докторы (2004), профессор (2006). 
* [[Маликов Марат Фәйзелҡадир улы]] (1937 т.) — хоҡуҡ белгесе. Юридик фәндәре докторы (1992), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1998).
* [[Маликов Рәйеф Сәлих улы]] (1952 т.) — хужалыҡ эшмәкәре. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (2003).
* [[Маликов Рәмил Фәрүҡ улы]] (1951 т.) — ғалим-физик. Физика‑математика фәндәре докторы (1998), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1998).
* [[Маликов Рөстәм Илкәм улы]] (1959 т.) — иҡтисадсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (2007), профессор (2008). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2013).
* [[Маликов Рәйеф Сәлих улы]] ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры.
----
* [[Маликова Гүзәл Хәсән ҡыҙы]] (1962 т.) — башҡорт театр актёры, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2009).
* [[Маликова Мәрйәм Ғүмәр ҡыҙы]] (1941 т.) — ауыл хужалығы фәндәре докторы, профессор.

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>8j4omxnc3avsc9zlw7rqpwx3yww28et</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149851</id>
      <parentid>1149850</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T07:02:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1702" xml:space="preserve">'''Маликов''' — фамилия.

* [[Маликов Борис Зөфәр улы]] (1947 т.) — юрист. Юридик фәндәре докторы (2004), профессор (2006). 
* [[Маликов Марат Фәйзелҡадир улы]] (1937 т.) — хоҡуҡ белгесе. Юридик фәндәре докторы (1992), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1998).
* [[Маликов Рәйеф Сәлих улы]] (1952 т.) — хужалыҡ эшмәкәре. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (2003).
* [[Маликов Рәмил Фәрүҡ улы]] (1951 т.) — ғалим-физик. Физика‑математика фәндәре докторы (1998), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1998).
* [[Маликов Рөстәм Илкәм улы]] (1959 т.) — иҡтисадсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (2007), профессор (2008). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2013).

----
* [[Маликова Гүзәл Хәсән ҡыҙы]] (1962 т.) — башҡорт театр актёры, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2009).
* [[Маликова Мәрйәм Ғүмәр ҡыҙы]] (1941 т.) — ауыл хужалығы фәндәре докторы, профессор.

{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>jxwbw8ouo0qec4dhy2e3fru80ts1dne</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кашапов Марс Фәрәх улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138426</id>
    <revision>
      <id>1149761</id>
      <parentid>1053967</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:25:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4234" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{фш|Кашапов}}
'''Кашапов Марс Фәрәх улы''' ([[28 ғинуар]] [[1966 йыл]]) — хужалыҡ һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 2012—2017 йылдарҙа [[Янғантау шифаханаһы|«Янғантау» шифаханаһы дәүләт унитар предприятиеһы]]ның директор урынбаҫары, 2017 йылдың мартынан [[Салауат районы]] хакимиәте башлығы. Өсөнсө (2012) һәм дүртенсе (2016) саҡырылыш район Советы депутаты.

== Биографияһы ==
Марс Фәрәх улы Кашапов 1966 йылдың 28 ғинуарында [[Башҡорт АССР-ы]]ның Салауат районы [[Мәсетле]] ауылында тыуған. 

Хеҙмәт юлын [[1983]]—[[1984]] йылдарҙа «Йүрүҙән» совхозында башлай. [[1984]]—[[1986]] йылдарҙа Совет Армияһы сафында хеҙмәт итеп ҡайтҡандан һуң, бер йыл [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]]нда электромонтер булып эшләй, һуңынан шунда уҡ уҡырға инә.
[[1992 йыл]]да Башҡортостан ауыл хужалығы институтын тамамлай, белеме буйынса — агроном. [[1992]]—[[1997]] йылдарҙа «Йүрүҙән» совхозында Мәсетле бүлексәһе управляющийы була, һуңынан өс йыл Салауат районы ауыл хужалығы идаралығының баш агрономы вазифаһында эшләй. [[2000]]—[[2003]] йылдарҙа — «Урал» СПК-һы рәйесе. Һуңынан бер йыл «Бөркөт» ял йорто директоры булып эшләгәс, [[2004]]—[[2006]] йылдарҙа Салауат районы хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары була. [[2006]]—[[2009]] йылдарҙа — Башҡортостан Республикаһы Ер ресурстары һәм ер ҡоролошо буйынса дәүләт комитетының Салауат районы буйынса рәйесе. Һуңынан [[2012]] йылға тиклем тоҡомсолоҡ буйынса «Башкирское» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең генераль директоры ярҙамсыһы — баш инженеры була. [[2012]]—[[2017]] йылдарҙа — [[Янғантау шифаханаһы|«Янғантау» шифаханаһы дәүләт унитар предприиятиеһы]] директорының хужалыҡ мәсьәләләре буйынса урынбаҫары. 

[[2017]] йылдың мартынан — контракт буйынса Салауат районы хакимиәте башлығы&lt;ref&gt;[http://bashgazet.ru/main/25532-mars-kashapova-yshanys-krtelde.html Марс Кашаповҡа ышаныс күрһәтелде. «Башҡортостан» гәзите, 2017, 7 март] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170401221718/http://bashgazet.ru/main/25532-mars-kashapova-yshanys-krtelde.html |date=2017-04-01 }}{{V|27|07|2018}}&lt;/ref&gt;.

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* [[2012]] һәм [[2016]] йылдарҙа өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш Салауат районы советы депутаты итеп һайлана&lt;ref&gt;[https://candidates.golosinfo.org/p/521242-kashapov-mars-farahovich Кашапов Марс Фарахович]&lt;/ref&gt;. 

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Сығанаҡтар ==
*[http://personarb.ru/index.php?categoryid=15&amp;nomer=958471 Кто есть кто в Республике Башкортостан]

[[Категория:Салауат районы]]
[[Категория:Салауат районында тыуғандар]]
[[Категория:Салауат районы етәкселәре]]
[[Категория:Шәхестәр:Салауат районы]]</text>
      <sha1>eyq52p74rltew41oysg6mi7kvk67ijn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кашапов Солтан Ғилметдин улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140257</id>
    <revision>
      <id>1149763</id>
      <parentid>1066728</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:26:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4358" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{фш|Кашапов}}
'''Кашапов Солтан Ғилметдин улы''' ([[12 июль]] [[1912 йыл]] — [[18 июль]] [[2001 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[СССР]]-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1952) һәм почётлы нефтсеһе (1972), [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы  гражданы (1967). Өс [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1948, 1952, 1959).

== Биографияһы ==
[[Рәсәй империяһы]], {{МР|Өфө губернаһы}} {{ТУ|Бәләбәй өйәҙе|Бәләбәй өйәҙендә}} (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бәләбәй районы]]) Балталы ауылында 1912 йылда тыуған. ВКБ(б) ағзаһы.

[[1932 йыл]]дан — хужалыҡ эштәрендә, бер үк ваҡытта йәмәғәт эшмәкәрлеге менән дә шөғөлләнә. Сәнәғәт академияһын тамамлаған ([[Баҡы]] ҡалаһы, 1941).

[[1932]]—[[1968]] йылдар —&quot;Ишембайнефть&quot; тресы иретеп йәбештереүсеһе, төҙөлөш-монтаж контораһы начальнигы, профсоюз комитеты рәйесе, цех начальнигы, коммуналь контора начальнигы, управляющий урынбаҫары, «Туймазынефть» тресы нефть промыслаһы директоры, «Ишембайнефть» тресы идаралығы начальнигы, «Аксаковнефть» НГДУ-һының нефть промыслаһы мөдире.

СССР-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы, СССР-ҙың почетлы нефтсеһе.

Нефть сәнәғәтендә оҙаҡ йылдар эшләгәне, Шкапов нефть ятҡылығын үҙләштерегә индергән тос өлөшө өсөн 1968 йылда «Бәләбәй ҡалаһының почётлы  гражданы» исеме бирелә&lt;ref&gt;Решение исполкома горсовета г. Белебея от 06.11.1968 г. о присвоении звания «Почётный гражданин» г. Белебея&lt;/ref&gt;

РСФСР-ҙың 1-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты итеп һайлана (1938).

Уның ҡатнашлығында яңы техника индереү, нефть сығарыу технологияһы камиллаштырыла, Башҡортостанда яңы ятҡылыҡтар үҙләштерелә. Нефть ятҡылыҡтарын үҙләштергәндә производство процестарын автоматлаштырыуҙа, диспетчерлаштырыуҙа әүҙем ҡатнаша&lt;ref&gt;Кашапов Султан Гильмутдинович[http://xn----8sbanercnjfnpns8bzb7hyb.xn--p1ai/index.php/%D0%9A%D0%B0%D1%88%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2_%D0%A1%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%93%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D1%83%D1%82%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87.]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

Бәләбәй районының [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] ҡасабаһында 2001 йылда вафат була.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://xn----8sbanercnjfnpns8bzb7hyb.xn--p1ai/index.php/%D0%9A%D0%B0%D1%88%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2_%D0%A1%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%93%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D1%83%D1%82%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 Кашапов]
* Почётные граждане города Белебей[https://belebey.bashkortostan.ru/about/honorary/326000/]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

[[Категория:РСФСР-ҙың 1-се саҡырылыш Юғары Советы депутаттары]]
[[Категория:СССР-ҙың почётлы нефтселәре]]
[[Категория:Рәсәйҙең нефть сәнәғәте]]
[[Категория:Бәләбәй районы]]</text>
      <sha1>16ygzycqbnv6up56jinqpb0843xwxnz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Калашников Юрий Васильевич (ғалим)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155025</id>
    <revision>
      <id>1149796</id>
      <parentid>949074</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:36:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5035" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Калашников Юрий Васильевич''' ([[19 август]] [[1939 йыл]] — [[16 октябрь]] [[2018 йыл]]) — ғалим-тарихсы, лектор, [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның тарих кафедраһы доценты.

== Биографияһы ==
Юрий Васильевич Калашников
 БАССР-ҙың [[Ҡыйғы районы]] [[Ләүйылға]] ауылында 1939 йылдың 19 авгусында тыуған.

[[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]], [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] Рәйесе ярҙамсыһы вазифаһын башҡара, уға тиклем ул 20 йыл лектор булып эшләй&lt;ref&gt;[http://bashkortostan.news-city.info/docs/sistemab/dok_kerqeo.htm Постановление Президиума Верховного Совета Республики Башкортостан от 20.01.1994 N 6-3/15 «О Калашникове Ю. В.»]&lt;/ref&gt;. Республиканың юғары закондар сығарыу органы Секретариатында 1993 йылдан алып 2002 йылға тиклем тырыш хеҙмәте өсөн уға [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ҙың Почет грамотаһы тапшырыла&lt;ref&gt;[https://agidel.ru/pdf/2009/7/RB-11-7-2.pdf Калашников Юрий Васильевич награжден Почетной грамотой Государственного Собрания — Курултая за значительный вклад в развитие законодательства Республики Башкортостан и активную общественно-политическую деятельность]&lt;/ref&gt;.

Башҡортостан Республикаһы буйынса Федераль яза башҡарыу хеҙмәте Баш идаралығы начальнигы ярҙамсыһы, шул уҡ Федераль яза башҡарыу хеҙмәтенең Баш идаралығы ойоштороу-аналитика идаралығының советнигы.

Халыҡ депутаттарының Өфө ҡала советы депутаты булып һайланған.

Ҡазан дәүләт универстетында кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлаған.

КПСС-тың Башҡортостан Өлкә Комитеты аппаратында лектор эше алып бара, лекторҙар төркөмө етәксеһе була. 1975 йылдың 25 мартынан алып Башҡортостан «Белем» йәмғиәтенең идара президиумы ағзаһы булып тора&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140223085414/http://znanierb.ru/o_nas/obshchestvo_znaniya_v_litsah/ Общество «Знание» в лицах]&lt;/ref&gt;.

2018 йылдың 16 октябрендә, 79 йәшендә, [[Өфө]] ҡалаһында вафат була.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
Ике «Почёт билдәһе» ордены, БАССР Юғары Советы Президиумының Почет грамотаһы, Башҡортостан Республикаһының Почет грамотаһы, Башҡортостан Дәүләт Йыйылышы Почет грамоталары, В. И. Лениндың 100 йыллығы айҡанлы маҡтаулы хеҙмәте өсөн&quot;,&quot;Хеҙмәт ветераны&quot; миҙалдары менән бүләкләнгән.

Республиканың иң яҡшы лекторы исеменә лайыҡ булған. Мәғрифәтлек өлкәһендәге ҙур хеҙмәттәре өсөн ул Бөтә Союз «Белем» йәмғиәтенең «Әүҙем эшмәкәрлек өсөн» күкрәк билдәһе, Рәсәй «Белем» йәмғиәтенең академик И. И. Артоболевский миҙалы менән бүләкләнгән&lt;ref&gt;[http://www.bashinform.ru/news/208665-yuriy-kalashnikov-udostoen-pochetnoy-gramoty-gossobraniya-rb/ Юрий Калашников удостоен Почётной Грамоты Госсобрания]&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

== Һылтанмалар ==
* [https://search.rsl.ru/ru/search#q=isbn9785295049361 Калашников Юрий Васильевич. Послания с фронта]

[[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Тарих фәндәре кандидаттары]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:«Хеҙмәт ветераны» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]</text>
      <sha1>m33x6f13b8a3et36zoco6bhr3rzjflc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Галигузов Иван Фёдорович</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155038</id>
    <revision>
      <id>1149791</id>
      <parentid>917597</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:19:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8612" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Галигузов Иван Федорович''' ([[19 август]] [[1934 йыл]] — [[2005 йыл]]) — ғалим-педагог, тыуған яҡты өйрәнеүсе, тарих фәндәре докторы ([[1985]]), профессор ([[1986]]).

Йөҙгә яҡын, шул иҫәптән дүрт монография, ғилми баҫмалар авторы

== Биография ==
[[1934 йыл]]дың 19 авгусында [[Курск өлкәһе]] Поныровский районының Верхнесмородино ауылында тыуған Верхнесмородино (башҡа мәғлүмәттәр буйынса Новоселки ауылында) тыуған.

[[Бөйөк Ватан һуғышы|Бөйөк ватан һуғышы]] ваҡытында ауыл фашистар тарафынан оккупацияланған була, Иван ун йәшендә генә мәктәпкә уҡырға бара. Мәктәпте тамамлағандан һуң 1954—1957 йылдарҙа Совет Армияһында хеҙмәт итә.

1962 йылда [[Мәскәү дәүләт университеты|Мәскәү дәүләт университетының]] (МДУ) тарих факультетын «тарих уҡытыусыһы» һөнәре буйынса тамамлай. [[Магнитогорск]] ҡалаһына эшкә йүнәлтелә, шундағы Магнитогорск дәүләт педагогия институтында (МГПИ, 1962—1963) уҡытыусы булып эшләй, [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|КПСС]] ҡала комитеты лекторы була (1963—1965), артабан Магнитогорск тау-металлургия институтының (МГМИ, 1965—1967) КПСС тарихы кафедраһының өлкән уҡытыусыһы була. 1967 йылда Галигузов [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның аспирантураһына уҡырға инә. 1969 йылда «Дүртенсе бишйыллыҡта (1946—1950 йылдарҙа) ҡара металлургия үҫеше менән партияның етәкселеге», ә 1985 йылда — «Һуғыштан һуңғы осорҙа (1946—1961 йылдарҙа) Урал сәнәғәте үҫеше менән партия етәкселеге» темаһына докторлыҡ диссертацияһын яҡлай. 1986 йылда уға профессор дәрәжәһе бирелә. И. Ф. Галигузовтың ғалим булыуында тарих фәндәре докторы, профессор В. М. Селунский һәм СССР Фәндәр академияһы академигы, профессор Ю. С. Кукушкинмөһим роль уйнай.

МГМИ-ҙа эшләү осоронда, 1972—1977 һәм 1983—1991 йылдарҙа КПСС тарихы кафедраһы мөдире вазифаһын биләй. 1979—1983 йылдарҙа Магнитогорск дәүләт педагогия институтының ректоры була. Иван Федорович Галигузов 1991 йылда Юғары музыка училищеһына (хәҙер — М. И. Глинка исемендәге Магнитогорск дәүләт консерваторияһы) философия, социаль-иҡтисади һәм гуманитар дисциплиналар кафедра мөдире вазифаһында эшләргә күсә һәм 2005 йылға тиклем мөдир булып эшләй.

Ғилми-уҡытыу эше менән бер рәттән, Иван Федорович йәмәғәт эшмәкәрлеге менән дә шөғөлләнә. 1998—2002 йылдарҙа Магнитогорск ҡалаһы энциклопедияһын төҙөүҙә ҡатнаша. Бөтә союз «Белем» йәмғиәте съезына делегат булып бара һәм Магнитогорск ҡала советының халыҡ депутаты итеп һайлана (1980—1984), һуңғы йылдарҙа Магнитогорск милли мәҙәниәт үҙәгендә ғилми-тикшеренеү эштәре менән етәкселек итә. Галигузов Магнитогросктың алдынғы әҙәбиәтсеһе-тыуған яҡты өйрәнеүсеһе булаү, уның ҡәләме аҫтынан сыҡҡан китаптар:

* 1978 йыл — «Флагман отечественной индустрии. История Магнитогорского металлургического комбината имени В. И. Ленина» (М. Чурилин менән авторҙашлыҡта). — Мәскәү, «Фекер».
* 1984 йыл— &quot;Партийное руководство развитием промышленности Урала (1946—1961 гг.) &quot;. — Һарытау, Һарытау университеты нәшриәте.
* 1994 йыл — «Станица Магнитная (от казачьей станицы до города металлургов)» (В. Баканов менән авторҙашлыҡта). — Магнитогорск, Магнитогорск полиграфпредприятиеһы.
* 2000 йыл — «Народы Южного Урала: история и культура». — Магнитогорск, Магнитогорск матбуғат йорто.

2005 йылдың 6 октябрендә Магнитогорск ҡалаһында вафат була. Ҡаланың Һул яҡ яр зыяратында ерләнгән.&lt;ref&gt;[http://skorbim.com/%D0%BC%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB/%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D1%83%D0%B7%D0%BE%D0%B2_%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87.html Галигузов Иван Федорович]&lt;/ref&gt;

Магнитогроск музыка мәҙәниәте музейында Иван Федорович Галигузовҡа арналған стендд урынлаштырылған. Ғалим йәшәгән йортта уға мемориаль таҡтаташ ҡуйылған&lt;ref&gt;[http://magmetall.ru/contribution/19520.htm Летописец Магнитки]&lt;/ref&gt;

== Ҡаҙаныштары ==
* И. Ф. Галигузов «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы менән бүләкләнгән (1976), шулай уҡ СССР һәм РСФСР-ҙың «Белем» йәәәәәмғиәте идараһының Почет Грамоталары һәм Силәбе өлкә халыҡ депутатары советының һәм Бөтә Союз «Белем» йәмғиәтенең «Әүҙем эшләгәне өсөн» Почет билдәһе менән бүләкләнгән.
* К. М. Нефедьев исемендәге әҙәби конкурста («Народы Южного Урала» китабы өсөн) III дипломант була һәм «Рәсәй Федерацияһы юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре» исеменә лайыҡ була (2004)&lt;ref name=&quot;magkmusic&quot;&gt;[http://www.magkmusic.com/kgd?id=202 Иван Федорович Галигузов]&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [https://www.magtu.ru/attachments/article/689/nauchnaya-elita.pdf НАУЧНАЯ ЭЛИТА Магнитогорского государственного технического университета имени Г. И. Носова]
[[Категория:Тарих фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Рәсәй Федерацияһы юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:«Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:2005 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:6 октябрҙә вафат булғандар]]
[[Категория:1934 йылда тыуғандар]]
[[Категория:19 августа тыуғандар]]</text>
      <sha1>co8fg77n0sajrnqrilb9n8rlwz3sf53</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149792</id>
      <parentid>1149791</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:20:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8633" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Галигузов Иван Федорович''' ([[19 август]] [[1934 йыл]] — [[6 октябрь]] [[2005 йыл]]) — ғалим-педагог, тыуған яҡты өйрәнеүсе, тарих фәндәре докторы ([[1985]]), профессор ([[1986]]).

Йөҙгә яҡын, шул иҫәптән дүрт монография, ғилми баҫмалар авторы

== Биография ==
[[1934 йыл]]дың 19 авгусында [[Курск өлкәһе]] Поныровский районының Верхнесмородино ауылында тыуған Верхнесмородино (башҡа мәғлүмәттәр буйынса Новоселки ауылында) тыуған.

[[Бөйөк Ватан һуғышы|Бөйөк ватан һуғышы]] ваҡытында ауыл фашистар тарафынан оккупацияланған була, Иван ун йәшендә генә мәктәпкә уҡырға бара. Мәктәпте тамамлағандан һуң 1954—1957 йылдарҙа Совет Армияһында хеҙмәт итә.

1962 йылда [[Мәскәү дәүләт университеты|Мәскәү дәүләт университетының]] (МДУ) тарих факультетын «тарих уҡытыусыһы» һөнәре буйынса тамамлай. [[Магнитогорск]] ҡалаһына эшкә йүнәлтелә, шундағы Магнитогорск дәүләт педагогия институтында (МГПИ, 1962—1963) уҡытыусы булып эшләй, [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|КПСС]] ҡала комитеты лекторы була (1963—1965), артабан Магнитогорск тау-металлургия институтының (МГМИ, 1965—1967) КПСС тарихы кафедраһының өлкән уҡытыусыһы була. 1967 йылда Галигузов [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның аспирантураһына уҡырға инә. 1969 йылда «Дүртенсе бишйыллыҡта (1946—1950 йылдарҙа) ҡара металлургия үҫеше менән партияның етәкселеге», ә 1985 йылда — «Һуғыштан һуңғы осорҙа (1946—1961 йылдарҙа) Урал сәнәғәте үҫеше менән партия етәкселеге» темаһына докторлыҡ диссертацияһын яҡлай. 1986 йылда уға профессор дәрәжәһе бирелә. И. Ф. Галигузовтың ғалим булыуында тарих фәндәре докторы, профессор В. М. Селунский һәм СССР Фәндәр академияһы академигы, профессор Ю. С. Кукушкинмөһим роль уйнай.

МГМИ-ҙа эшләү осоронда, 1972—1977 һәм 1983—1991 йылдарҙа КПСС тарихы кафедраһы мөдире вазифаһын биләй. 1979—1983 йылдарҙа Магнитогорск дәүләт педагогия институтының ректоры була. Иван Федорович Галигузов 1991 йылда Юғары музыка училищеһына (хәҙер — М. И. Глинка исемендәге Магнитогорск дәүләт консерваторияһы) философия, социаль-иҡтисади һәм гуманитар дисциплиналар кафедра мөдире вазифаһында эшләргә күсә һәм 2005 йылға тиклем мөдир булып эшләй.

Ғилми-уҡытыу эше менән бер рәттән, Иван Федорович йәмәғәт эшмәкәрлеге менән дә шөғөлләнә. 1998—2002 йылдарҙа Магнитогорск ҡалаһы энциклопедияһын төҙөүҙә ҡатнаша. Бөтә союз «Белем» йәмғиәте съезына делегат булып бара һәм Магнитогорск ҡала советының халыҡ депутаты итеп һайлана (1980—1984), һуңғы йылдарҙа Магнитогорск милли мәҙәниәт үҙәгендә ғилми-тикшеренеү эштәре менән етәкселек итә. Галигузов Магнитогросктың алдынғы әҙәбиәтсеһе-тыуған яҡты өйрәнеүсеһе булаү, уның ҡәләме аҫтынан сыҡҡан китаптар:

* 1978 йыл — «Флагман отечественной индустрии. История Магнитогорского металлургического комбината имени В. И. Ленина» (М. Чурилин менән авторҙашлыҡта). — Мәскәү, «Фекер».
* 1984 йыл— &quot;Партийное руководство развитием промышленности Урала (1946—1961 гг.) &quot;. — Һарытау, Һарытау университеты нәшриәте.
* 1994 йыл — «Станица Магнитная (от казачьей станицы до города металлургов)» (В. Баканов менән авторҙашлыҡта). — Магнитогорск, Магнитогорск полиграфпредприятиеһы.
* 2000 йыл — «Народы Южного Урала: история и культура». — Магнитогорск, Магнитогорск матбуғат йорто.

2005 йылдың 6 октябрендә Магнитогорск ҡалаһында вафат була. Ҡаланың Һул яҡ яр зыяратында ерләнгән.&lt;ref&gt;[http://skorbim.com/%D0%BC%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB/%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D1%83%D0%B7%D0%BE%D0%B2_%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87.html Галигузов Иван Федорович]&lt;/ref&gt;

Магнитогроск музыка мәҙәниәте музейында Иван Федорович Галигузовҡа арналған стендд урынлаштырылған. Ғалим йәшәгән йортта уға мемориаль таҡтаташ ҡуйылған&lt;ref&gt;[http://magmetall.ru/contribution/19520.htm Летописец Магнитки]&lt;/ref&gt;

== Ҡаҙаныштары ==
* И. Ф. Галигузов «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы менән бүләкләнгән (1976), шулай уҡ СССР һәм РСФСР-ҙың «Белем» йәәәәәмғиәте идараһының Почет Грамоталары һәм Силәбе өлкә халыҡ депутатары советының һәм Бөтә Союз «Белем» йәмғиәтенең «Әүҙем эшләгәне өсөн» Почет билдәһе менән бүләкләнгән.
* К. М. Нефедьев исемендәге әҙәби конкурста («Народы Южного Урала» китабы өсөн) III дипломант була һәм «Рәсәй Федерацияһы юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре» исеменә лайыҡ була (2004)&lt;ref name=&quot;magkmusic&quot;&gt;[http://www.magkmusic.com/kgd?id=202 Иван Федорович Галигузов]&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [https://www.magtu.ru/attachments/article/689/nauchnaya-elita.pdf НАУЧНАЯ ЭЛИТА Магнитогорского государственного технического университета имени Г. И. Носова]
[[Категория:Тарих фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Рәсәй Федерацияһы юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:«Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:2005 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:6 октябрҙә вафат булғандар]]
[[Категория:1934 йылда тыуғандар]]
[[Категория:19 августа тыуғандар]]</text>
      <sha1>ihq92kq8cthh52jayh7e6ykhc7maa5z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кошелев Владимир Николаевич (хирург)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155780</id>
    <revision>
      <id>1149739</id>
      <parentid>920370</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:04:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29156" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Кошелев Владимир Николаевич''' ([[17 август]] [[1926 йыл]] — [[1999 йыл]]) — ғалим-хирург, профессор (1968), медицина фәндәре докторы;    Рәсәй Федерацияһының  атҡаҙанған фән эшмәкәре. 

== Биографияһы ==
Владимир Николаевич Кошелев [[Бөйөк Ватан һуғышы]]  ваҡытында 1941 йылдан 1945 йылға тиклем Һарытау авиация техникумында  уҡый.  [[1951 йыл|1951 йылда]] Һарытау медицина институтын  тамамлай.

1951—1970  йылдарҙа шул уҡ институттың С.Р. Миротворцев исемендәге факультет хирургияһы кафедраһында уҡыта{{Sfn|Кафедра госпитальной хирургии педиатрического факультета}}. 1970 йылдан педиатрия факультетының госпиталь хирургияһы кафедраһы, шулай уҡ Һарытауҙа тәүге күкрәк хирургияһы бүлеге  мөдире.

20 йылдан ашыу С.И. Спасокукоцкий исемендәге өлкә хирургтар йәмғиәтен һәм Һарытау медицина-техника йәмғиәтен етәкләй. Лазер фәндәренең Рәсәй академияһы, тәбиғәтте өйрәнеү Рәсәй академияһы, Мәғлүмәтләштереүҙең халыҡ-ара академияһы  академигы.

1999 йылда Һарытауҙа вафат була. Ҡаланың Старообрядческий  (Кулугур) зыяратында ерләнә.

== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Тикшеренеүенең төп  йүнәлештәре:

* клиник хирургияһы мәсьәләләре;
* медицинала лазерҙы  ҡулланыу.

1960 йылда яҡланған кандидатлыҡ («Вопросы клиники, морфологии и хирургического лечения полипов желудка»), 1968 — докторлыҡ диссертацияһын («Нарушение внешнего дыхания при внутригрудных операциях и пути их компенсации») яҡлай; 1968 йылдан — профессор.

В.Н. Кошелев етәкселегендә кафедра хеҙмәткәрҙәре лазер нурланышының туҡымаларҙы тергеҙеүгә тәьҫирен (оҙаҡ уңалмаған трофик сей яраның уңалыуы, һынған һөйәктең яй тоташыуы); шештәрҙең, гемангиомаларҙың, тиренең яман шешенең  лазер деструкция  мөмкинлектәрен;  «лазер скальпель» өҫтөнлөктәре һәм мөмкинлектәрен өйрәнә.  1976 йылда клиника базаһында  лазерҙарҙы медицинала ҡулланыу өсөн [[лаборатория]] ойошторола, 1978 йылда уңалмай торған яра һәм сей яраларҙың лазер терапияһы өсөн  «Клиника» аппараты төҙөлә

Һарытауҙа «Методы и средства квантовой электроники в медицине»  темаһы буйынса 1-се Бөтә Союз конференцияһын үткәреүҙә ойоштороусыларҙың  береһе була. «Лазер в лечении ран» (1980), «Лазеротерапия хронического тонзиллита» (1982) һәм  «Лазеркоагуляция опухолей кожи» монографиялары  СССР  ФА  почет грамоталары  (1985) РСФСР Һаулыҡ һаҡлау министрлығының дипломдары менән билдәләнә (1986){{Sfn|А. Козлов|2007}}.   СССР Һаулыҡ һаҡлау министрлығының 1987 йылдың   8  июлендәге  № 1166   бойороғона ярашлы клиника базаһында 26 хеҙмәткәрҙәр штаты менән өлкә лазер үҙәге  ойошторола{{Sfn|А. Козлов|2007}}.

270-тән ашыу ғилми хеҙмәт авторы (57-һе  үҙәк журналдарҙа баҫылған), шул иҫәптән 16 монография, 15 уҡытыу-методик әсбаптар,  8 уйлап табыу (СССР)  бар; хеҙмәттәренең бер  өлөшө сит ил фәнни сайттарҙа урынлаштырылған{{Sfn|А. Козлов|2007}}&lt;ref&gt;''Киричук В. Ф.'' Предисловие // ''Кошелев В. Н.'' Путь в науку. — Саратов. Изд-во СМУ, 1994. — 80 с. — ISBN 5-7213-0019-1&lt;/ref&gt;. 19 фән докторы һәм кандидаты әҙерләгән.

{{начало скрытого блока|Заголовок=В. Н. Кошелевтың төп ғилми хеҙмәттәре}}
&lt;small&gt;Источники — [http://kgmu.kcn.ru:8888/cgi-bin/irbis64r_12/cgiirbis_64.exe?LNG=&amp;Z21ID=&amp;I21DBN=JOURNAL&amp;P21DBN=JOURNAL&amp;S21STN=1&amp;S21REF=3&amp;S21FMT=fullwebr&amp;C21COM=S&amp;S21CNR=20&amp;S21P01=0&amp;S21P02=1&amp;S21P03=A=&amp;S21STR=%D0%9A%D0%BE%D1%88%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2%20%D0%92.%20%D0%9D Научная библиотека Казанского медицинского университета]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}, [http://old.rsl.ru/table.jsp?f=1016&amp;t=3&amp;v0=%D0%9A%D0%BE%D1%88%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2+%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80+%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%A1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2&amp;x=22&amp;y=0&amp;f=1003&amp;t=1&amp;v1=&amp;f=4&amp;t=2&amp;v2=&amp;f=21&amp;t=3&amp;v3=&amp;f=1016&amp;t=3&amp;v4=&amp;f=1016&amp;t=3&amp;v5=&amp;useExternal=true&amp;bf=4&amp;b=&amp;d=0&amp;ys=&amp;ye=&amp;lng=&amp;ft=&amp;mt=&amp;dt=&amp;vol=&amp;pt=&amp;iss=&amp;ps=&amp;pe=&amp;tr=&amp;tro=&amp;cc=a1&amp;i=1&amp;v=tagged&amp;s=0&amp;ss=0&amp;st=0&amp;i18n=ru&amp;rlf=&amp;psz=20&amp;bs=20&amp;ce=4&amp;debug=false Электронный каталог РГБ], [http://www.nlr.ru/poisk/ Электронные каталоги РНБ]&lt;/small&gt;
# ''Поповьян И. М., Кошелев В. Н.'' К вопросу диагностики и хирургического лечения хондром (гамартом) легкого // Клиническая медицина. — 1959. — № 11.
# ''Кошелев В. Н.'' Вопросы клиники, морфологии и хирургического лечения полипов желудка: Дис. … канд. мед. наук. — Саратов, 1960. — 270 с.
# ''Поповьян И. М., Кошелев В. Н.'' Целометрические кисты перикарда // Грудная хирургия. — 1964. — № 4.
# ''Поповьян И. М., Кошелев В. Н.'' Полипы желудка. — Саратов: Изд-во СГУ, 1965. — 117 с.
# ''Поповьян И. М., Кошелев В. Н.'' О целометрических кистах перикарда // Казанский мед. журнал. — 1965. — № 6.
# ''Кошелев В. Н.'' Троекратное выведение из терминального состояния при диплококковом полисерозите // Клиническая медицина. — 1965. — № 10.
# ''Кошелев В. Н., Фортушнова Н. Д.'' Периодические кровотечения при прорывах аневризмы аорты в легкие и пищевод // Советская медицина. — 1966. — № 6.
# ''Кошелев В. Н., Фортушнова Н. Д.'' Об осложнениях лимфогрануломатоза тонкого кишечника // Советская медицина. — 1966. — № 4.
# ''Кошелев В. Н., Аверьянов Ю. П.'' Влияние обезболивания и операционной травмы на активность псевдохолиноэстеразы крови у больных нагноительными процессами в легких, раком желудка и пищевода //Вестник хирургии. — 1967. — № 12.
# ''Кошелев В. Н.'' Добавочная поджелудочная железа в стенке желудка // Вопросы онкологии. — 1966. — № 2.
# ''Кошелев В. Н.'' Доброкачественные опухоли 12-перстной кишки // Вопросы онкологии. — 1966. — № 3.
# ''Кошелев В. Н., Герасимов Н. В.'' Последовательная перфорация двух сифилитических язв желудка // Казанский мед. журнал. — 1967. — № 3.
# ''Кошелев В. Н.'' Тяжелая аллергическая реакция на венозную трансфузию полиглюкина // Казанский мед. журнал. — 1967. — № 1.
# ''Кошелев В. Н., Аверьянов Ю. П.'' Роль холинэстеразы крови в происхождении продлённого апноэ в наркозе // Хирургия. — 1968. — № 4.
# ''Кошелев В. Н.'' Нарушение внешнего дыхания при внутригрудных операциях и пути их компенсации: Дис. … д-ра мед. наук. — Саратов, 1968. — 762 с.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Принципы предоперационной терапии при тяжелом тиреотоксикозе // Хирургия. — 1971.- № 11.
# ''Кошелев В. Н.'' Показания к продолженному выведению из наркоза после операций на легких и средостении // Хирургия.- 1972. — № 3.
# ''Кошелев В. Н.'' Роль холинэстеразы крови в нарушениях легочной вентиляции после резекции легких // Экспериментальная хирургия и анестезиология. — 1973. — № 3.
# ''Кошелев В. Н., Серебрянник М. Н.'' Разрушение метастазов меланомы лазером // Вопросы онкологии. — 1975. — № 9.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Уровень р0&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; в тканях как критерий эффективности лазерной терапии трофических язв // Электронная промышленность. — 1976. — № 4.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Гигиенические аспекты влияния средств наглядности на работоспособность студентов медицинского института // Гигиена и санитария. — 1978. — № 12.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Лечение трофических язв и длительно не заживающих ран низкоинтенсивным лазерным излучением: Учеб.-метод. реком. для студентов, ординаторов и врачей факультета усовершенствования. — Саратов, 1981. — 13 с.
# ''Кошелев В. Н.'' Лазертерапия хронического тонзиллита: Учеб.-метод. реком. для студентов, ординаторов и врачей факультета усовершенствования. — Саратов, 1981. — 18 с.
# ''Кошелев В. Н.'' Лазертерапия хронического тонзиллита. — Саратов: Изд-во СГУ, 1982. — 115 с.
# ''Кошелев В. Н.'' Механизмы воздействия низкоинтенсивного лазерного излучения на процессы репаративной регенерации: Учеб.-метод. реком. — 1982. — 31 с.
# ''Кошелев В. Н., Белоусов А. Д.'' Ультразвуковой инструмент для нейрохирургических и ортопедотравматологических операций: Учеб.-метод. реком. — Саратов, 1982. — 13 с.
# ''Кошелев В. Н.'' Высоко- и низкоинтенсивные СО&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-лазеры в лечении больных с трофическими язвами и длительно не заживающими ранами: Учеб.-метод. реком. — Саратов, 1983. — 19 с.
# ''Кошелев В. Н., Климашевич В. Ю.'' Дренирование грудного лимфатического протока в лечении тяжелых интоксикаций: Учеб.-метод. реком. — Саратов, 1983. — 11 с.
# ''Кошелев В. Н.'' Метаболические эффекты ИК-излучения в зоне постравматической регенерации // Бюл. эксперим. биологии и медицины. — 1983. — № 9.
# ''Кошелев В. Н., Серебрянник М. Н.'' Лазерокоагуляция опухолей кожи. — Саратов: Изд-во СГУ, 1983. — 100 с.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Влияние инфракрасного излучения на содержание катехоламинов в тканях в динамике раневого процесса // Вопросы медицинской химии. — 1984. — № 2.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Лечение СО&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-лазером трофических язв и длительно не заживающих ран //Вестник хирургии. — 1985. — № 2.
# ''Кошелев В. Н., Чалык Ю. В.'' Применение лазерного скальпеля при операциях на паренхиматозных органах //Вестник хирургии.- 1985. — № 3.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Влияние низкоинтенсивного СO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-лазера на процессы репаративной регенерации экспериментальных ран // Бюл. эксперим. биологии и медицины. — 1985. — № 3.
# ''Кошелев В. Н., Глухов Е. И.'' СО&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-лазер в лечении трофических язв и длительно не заживающих ран // Хирургия. — 1985. — № 9.
# ''Кошелев В. Н., Чалык Ю. В.'' Лазер в брюшной хирургии. — Саратов: Изд-во СГУ, 1985. — 160 с.
# ''Кошелев В. Н.'' Лазертерапия гастродуоденальных язв. — Саратов: Изд-во СГУ, 1986. — 74 с.
# ''Кошелев В. Н., Чалык Ю. В.'' Осложнения после операций на желудке, выполненных общехирургическим методом и с помощью лазерного скальпеля // Хирургия. — 1985. — № 9.
# ''Кошелев В. Н., Шапкин Ю. Г.'' Гипербарическая оксигенация в комплексном хирургическом лечении язвенных гастродуоденальных кровотечений: Учеб.-метод. реком. — Саратов, 1986. — 23 с.
# ''Кошелев В. Н., Серебрянник М. Н.'' Коагуляция доброкачественных опухолей кожи с помощью лазера // Вопросы онкологии. — 1986. — № 11.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Эндоскопическое лечение язв желудка и двенадцатиперстной кишки низкоинтенсивным лазером // Хирургия. — 1988. — № 12.
# ''Кошелев В. Н., Чалык Ю. В.'' Моторно-эвакуаторная функция желудка после резекции его лозерным скальпелем и обычным методом // Вестник хирургии. — 1989. — № 1.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Применение лазерного скальпеля в хирургии паренхиматозных органов живота : Учеб.-метод реком. — Саратов, 1989. — 17 с.
# ''Кошелев В. Н., Чалык Ю. В.'' Применение лазерного скальпеля в хирургии желудка и кишечника: Учеб.-метод. реком. — Саратов, 1989. — 32 с.
# ''Кошелев В. Н., Чалык Ю. В.'' Применение лазерного скальпеля в хирургии селезёнки // Хирургия. — 1990. — № 7.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Гипербарическая оксигенация в лечении последствий черепно-мозговой травмы: Метод. реком. — Саратов, 1990. — 12 с.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Применение лазерного скальпеля в хирургическом лечении холецистита // Клиническая хирургия. — 1990. — № 9.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Экспериментально-клиническое обоснование параметров кислотного лазера при операциях на печени и селезёнке // Вестник хирургии. — 1990. — № 8.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Использование лазера для профилактики для профилактики и лечения гнойно-септических осложнений в абдоминальной хирургии // Клиническая хирургия. — 1990. — № 11.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Гипербарическая оксигенация в лечении кровоточащих язв желудка и двенадцатиперстной кишки // Хирургия. — 1991. — № 3.
# ''Кошелев В. Н., Чалык Ю. В.'' Осложнения и летальность при травме селезёнки // Клиническая хирургия. — 1991. — № 9.
# ''Кошелев В. Н., Шапкин Ю. Г.'' Учебно-методические рекомендации для написания истории болезни по курсу военно-полевой хирургии. — Саратов, 1991. — 9 с.
# ''Кошелев В. Н.'' Лазер в лечении перитонита. — Саратов: Изд-во СГУ, 1992. — 107 с.
# ''Кошелев В. Н., Чалык Ю. В.'' Хирургическая тактика при повреждениях селезёнки // Вестник хирургии. — 1992. — № 3.
# ''Кошелев В. Н. и соавт.'' Перечень обязательных лекарственных средств для студентов 5 и 6 курсов: Метод. реком. — Саратов, 1992. — 6 с.
# ''Кошелев В. Н., Чалык Ю. В.'' СО&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; и АИГ-лазеры в хирургии травматических повреждений печени, селезёнки и почки // Вестник хирургии. — 1992. — № 7-8.
# ''Кошелев В. Н.'' Путь в науку. — Саратов. Изд-во СМУ, 1994. — 80 с. — ISBN 5-7213-0019-1
# ''Кошелев В. Н.'' Лазертерапия диабетических ангиопатий. — Саратов: Изд-во СМУ, 1996.
{{конец скрытого блока}}

{{начало скрытого блока|Заголовок=В. Н. Кошелевтың уйлап табыуҙары}}
# Лазерная терапевтическая установка. АС № 1139447, 1984&lt;ref&gt;[http://patentdb.su/2-1139447-lazernaya-terapevticheskaya-ustanovka.html База патентов СССР. Лазерная терапевтическая установка]&lt;/ref&gt;.
# Способ лечения несложненных язв желудка. АС № 1143429, 1984.
# Зажим для гемипилорэктомии. АС № 1424814, 1988.
# Устройство для лазерного рассечения тканей. АС № 1498474, 1989.
# Зонд для облучения лазером замкнутых полостей. АС № 1727798, 1991.
# Гепатоклемм. АС № 50009104, 1991.
# Устройство для проведения лигатуры. АС № 1771704, 1992&lt;ref&gt;[http://patentdb.su/3-1771704-ustrojjstvo-dlya-provedeniya-ligatury.html База патентов СССР. Устройство для проведения лигатуры]&lt;/ref&gt;.
{{конец скрытого блока}}

{{начало скрытого блока|Заголовок=В.Н. Кошелев етәкселегендә яҡланған диссертациялар}}
# ''Чувилкин А. В.'' Лечение трофических язв и длительно не заживающих ран низкоинтенсивным гелий-неоновым лазерным излучением: Канд. дисс. — 1982.
# ''Пронченкова Г. Ф.'' Механизмы воздействия низкоинтенсивного инфракрасного лазерного излучения на развитие экспериментального раневого процесса: Канд. дисс. — 1983.
# ''Жукова С. Н.'' Лазертерапия больных декомпенсированной формой хронического тонзиллита: Канд. дисс. — 1984.
# ''Глухов Е. И.'' CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-лазеры в лечении больных с трофическими язвами и длительно не заживающими ранами: Канд. дисс. — 1985.
# ''Серебряник М. Н.'' CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-лазер в лечении больных доброкачественными опухолями кожи: Канд. дисс. — 1985.
# ''Чалык Ю. В.'' CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-лазер в хирургии желудка: Канд. дисс. — 1985.
# ''В. Ю.'' Дренирование грудного лимфатического протока в хирургии механической желтухи и панкреонекроза: Канд. дисс. — 1985.
# ''Комаров А. Н.'' Эндоскопическое лечение гастродуоденальных язв лазером: Канд. дисс. — 1987.
# ''Шапкин Ю. Г.'' Гипербарическая оксигенация в комплексном лечении язвенных гастродуоденальных кровотечений: Канд. дисс. — 1987.
# ''Давыдов Н. Я.'' Применение СО&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-лазера при травмах печени и селезёнки: Канд. дисс. — 1989.
# ''Белоусов А. Д.'' Гипербарическая оксигенация в реабилитации больных с последствиями черепно-мозговой травмы: Канд. дисс. — 1990.
# ''Лоцманов Ф. З.'' Гелий-неоновый лазер в профилактике и лечении гнойно-септических осложнений в абдоминальной хирургии: Канд. дисс. — 1991.
# ''Гольдштейн Д. В.'' Применение CO&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;-лазеров в хирургическом лечении холецистита: Канд. дисс. — 1992.
# ''Седелкова Е. Е.'' Лечение неосложнённых гастродуоденальных язв методом гипербарической оксигенации: Канд. дисс. — 1993.
# ''Чалык Ю. В.'' Высоко- и низкоинтенсивные лазеры в хирургии травматических повреждений паренхиматозных органов живота: Докт. дисс. — 1993.
# ''Семина Е. А.'' Лазеры в комплексном хирургическом лечении диабетических ангиопатий: Канд. дисс. — 1995.
# ''Плохов В. Н.'' Гелий-неоновый лазер в хирургическом лечении рака желудка: Канд. дисс. — 1996.
# ''Шапкин Ю. Г.'' Специализированная помощь больным с гастродуоденальными кровотечениями в Саратовском областном центре: Докт. дисс. — 1996.
# ''Жукова Н. И.'' Лазеротерапия в комплексном лечении гнойно-септических заболеваний у детей: Канд. дисс. — 1997.
{{конец скрытого блока}}

== Бүләктәре һәм танылыуҙары ==
[[Файл:Вывеска на входе в больницу имени В.Н.Кошелева.JPG|thumb|Вывеска на входе в больницу имени В. Н. Кошелева]]
* «1941—1945 йй. Бөйөк Ватан һуғышындағы фиҙәҡәр хеҙмәте өсөн» миҙалы 
* [[«Почёт Билдәһе» ордены]]
* «Һаулыҡ һаҡлау отличнигы» күкрәк билдәһе
* «СССР-ҙың уйлап табыусыһы» күкрәк билдәһе (1988)
* Рәсәй  Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1991)
* Һарытауҙың  почётлы гражданы (1995).

== Хәтер ==
Н. В. Кошелев  исеме менән 6-сы  Һарытау  ҡала клиник дауаханаһы аталған

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==

* Кафедра госпитальной хирургии педиатрического факультета (неопр.).  Саратовский государственный медицинский университет. Дата обращения 7 февраля 2016.
* {{Мәҡәлә|автор=Козлов А.|заглавие=Профессор В. Н. Кошелев — основоположник развития лазерной хирургии в Саратове|ссылка=http://medconfer.com/node/2007|издание=74-я студенческая межрегиональная научно-практическая конференция «Молодые учёные — здравоохранению»|год=2007|ref=А. Козлов}}
[[Категория:Рәсәй хирургтары]]
[[Категория:СССР хирургтары]]
[[Категория:XX быуат медиктары]]
[[Категория:Алфавит буйынса медиктар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Һаулыҡ һаҡлау отличниктары (СССР)]]
[[Категория:«СССР-ҙың уйлап табыусыһы» билдәһе менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:«1941–1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышындағы фиҙакәр хеҙмәте өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Медицина фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Һарытауҙа вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:1999 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:Һарытауҙа тыуғандар]]
[[Категория:1926 йылда тыуғандар]]
[[Категория:17 августа тыуғандар]]
[[Категория:Һарытау медицина университетын тамамлаусылар]]</text>
      <sha1>p9evwtd7eapbrqmsgvven4te531inay</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ғәйнетдинов Олег Инсаф улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>156118</id>
    <revision>
      <id>1149793</id>
      <parentid>922042</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:30:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>стилде төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5212" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Ғәйнетдинов Олег Исхаҡ улы'''  ([[19 август]] [[1949  йыл]]) — ғалим-инженер, уйлап табыусы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы.

== Биографияһы ==
Ғәйнетдинов Олег Инсаф улы 1949 йылдың 19 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]] [[Ишембай]] ҡалаһында тыуған.

[[Ишембай ҡалаһының 1-се гимназияһы|1-се ҡала мәктәбен]] тамамлағас, Силәбе политехник институтына уҡырға инә, уны 1972 йылда тамамлай. 1980 йылда кандидатлыҡ диссертацияһын, 1992 йылда Н. Е. Жуковский исемендәге Хәрби-һауа инженерлыҡ академияһында докторлыҡ (1992) дисертацияһын яҡлай.

Уҡыу процесын камиллаштырыу йүнәлешендә, шулай уҡ тәжрибә-конструкторлыҡ бюроһы (ОКБ) Ғилми-тикшеренеү институты (НИИ) мәнфәғәттәрендә башҡарылған эштәр һәм авиация сәнәғәте предприятиеларының ғилми-тикшеренеү эштәре етәксеһе. [[Фән докторы|Техник фәндәр докторы]] (1993), профессор (1993), РФ юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2007). 1997 йылдан 2009 йылға тиклем — Тамбов Юғары хәрби авиация инженерлыҡ училищеһының (ВВАИУРЭ — ВИ) физика кафедраһы начальнигы.

== Ғилми тикшеренеүҙәр йүнәлеше ==
педагогикала —  хәрби уҡыу йорттарында белем биреү проблемалары һәм физика уҡытыуҙа инновацион технологияларҙы ҡулланыу.  

техникала — анализ методологияһы һәм самолеттарҙың эксплуатациялау характеристикаларын яҡшыртыу маҡсатында аэротығыҙ сайҡалыу системаһында гироскопик үҙ-ара бәйләнеште булдырыу.

== Библиография ==
150-нән ашыу ғилми баҫма, шул иҫәптән бер монография һәм 12  уйлап  табыуҙың авторы. 

== Педагогик эшмәкәрлеге ==
Һигеҙ техник фәндәр кандидаты  һәм докторы әҙерләгән.

РФ Оборона министрлығының хәрби белем биреү идаралығы ҡарамағында физика буйынса методик совет ағзаһы; училищеның диссертация һәм ғилми-техник советы ағзаһы; фән һәм техниканың физика проблемалары буйынса семинар етәксеһе

== Наградалары ==
«СССР-ҙың уйлап табыусыһы», «РФ юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре» күкрәк билдәләре «Оборона министрлығына 200 йыл», «Хеҙмәт батырлығы өсөн»  миҙалдары менән бүләкләнгән.

== Һылтанмалар ==
http://army-news.ru/2010/05/gajnutdinov-oleg-insafovich
&lt;br /&gt;

== Әҙәбиәт ==
Тамбовская энциклопедия : ТЭ / [авт. ст. Абрамов А. М. и др.]; гл. ред. Л. Г. Протасов. — Тамбов : Изд-во Юлис, 2004 (Тип. ООО фирма Юлис). — 708 с. : ил., карт., портр., цв. ил., карт., портр.; 27 см; ISBN 5-98407-003-0 (в пер.) Стр. 122.
[[Категория:Рәсәйҙең уйлап табыусылары]]
[[Категория:СССР-ҙың уйлап табыусылары]]
[[Категория:Техник фәндәр докторҙары]]
[[Категория:Көньяҡ Урал дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:«СССР-ҙың уйлап табыусыһы» билдәһе менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:Ишембайҙа тыуғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]]
[[Категория:1949 йылда тыуғандар]]
[[Категория:19 августа тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостанда тыуғандар]]
[[Категория:Рәсәй юғары уҡыу йорттарын тамамлаусылар]]
[[Категория:Рәсәй юғары уҡыу йорттары уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>h97unbrszc2f8vxpo7ryqdscz9im91p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149794</id>
      <parentid>1149793</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:30:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5132" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Ғәйнетдинов Олег Исхаҡ улы''' ([[19 август]] [[1949  йыл]]) — ғалим-инженер, уйлап табыусы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы.

== Биографияһы ==
Ғәйнетдинов Олег Инсаф улы 1949 йылдың 19 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]] [[Ишембай]] ҡалаһында тыуған.

1-се ҡала мәктәбен тамамлағас, Силәбе политехник институтына уҡырға инә, уны 1972 йылда тамамлай. 1980 йылда кандидатлыҡ диссертацияһын, 1992 йылда Н. Е. Жуковский исемендәге Хәрби-һауа инженерлыҡ академияһында докторлыҡ (1992) дисертацияһын яҡлай.

Уҡыу процесын камиллаштырыу йүнәлешендә, шулай уҡ тәжрибә-конструкторлыҡ бюроһы (ОКБ) Ғилми-тикшеренеү институты (НИИ) мәнфәғәттәрендә башҡарылған эштәр һәм авиация сәнәғәте предприятиеларының ғилми-тикшеренеү эштәре етәксеһе. [[Фән докторы|Техник фәндәр докторы]] (1993), профессор (1993), РФ юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2007). 1997 йылдан 2009 йылға тиклем — Тамбов Юғары хәрби авиация инженерлыҡ училищеһының (ВВАИУРЭ — ВИ) физика кафедраһы начальнигы.

== Ғилми тикшеренеүҙәр йүнәлеше ==
педагогикала — хәрби уҡыу йорттарында белем биреү проблемалары һәм физика уҡытыуҙа инновацион технологияларҙы ҡулланыу.

техникала — анализ методологияһы һәм самолеттарҙың эксплуатациялау характеристикаларын яҡшыртыу маҡсатында аэротығыҙ сайҡалыу системаһында гироскопик үҙ-ара бәйләнеште булдырыу.

== Библиография ==
150-нән ашыу ғилми баҫма, шул иҫәптән бер монография һәм 12 уйлап табыу авторы.

== Педагогик эшмәкәрлеге ==
Һигеҙ техник фәндәр кандидаты һәм докторы әҙерләгән.

РФ Оборона министрлығының хәрби белем биреү идаралығы ҡарамағында физика буйынса методик совет ағзаһы; училищеның диссертация һәм ғилми-техник советы ағзаһы; фән һәм техниканың физика проблемалары буйынса семинар етәксеһе

== Наградалары ==
«СССР-ҙың уйлап табыусыһы», «РФ юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре» күкрәк билдәләре «Оборона министрлығына 200 йыл», «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалдары менән бүләкләнгән.

== Һылтанмалар ==
http://army-news.ru/2010/05/gajnutdinov-oleg-insafovich
&lt;br&gt;

== Әҙәбиәт ==
Тамбовская энциклопедия : ТЭ / [авт. ст. Абрамов А. М. и др.]; гл. ред. Л. Г. Протасов. — Тамбов : Изд-во Юлис, 2004 (Тип. ООО фирма Юлис). — 708 с. : ил., карт., портр., цв. ил., карт., портр.; 27 см; ISBN 5-98407-003-0 (в пер.) Стр. 122.
[[Категория:Рәсәйҙең уйлап табыусылары]]
[[Категория:СССР-ҙың уйлап табыусылары]]
[[Категория:Техник фәндәр докторҙары]]
[[Категория:Көньяҡ Урал дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:«СССР-ҙың уйлап табыусыһы» билдәһе менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:Ишембайҙа тыуғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]]
[[Категория:1949 йылда тыуғандар]]
[[Категория:19 августа тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостанда тыуғандар]]
[[Категория:Рәсәй юғары уҡыу йорттарын тамамлаусылар]]
[[Категория:Рәсәй юғары уҡыу йорттары уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>c1jmywoxni73gxsqs24mvp0hdzvpb3r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кашапова Клара Наил ҡыҙы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>158134</id>
    <revision>
      <id>1149765</id>
      <parentid>1003862</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:28:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6586" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{фш|Кашапова}}
'''Кашапова Клара Наил ҡыҙы''' ([[29 ғинуар]] [[1970 йыл]]) — [[Рәсәй]] [[Еңел атлетика|еңел атлеты]], оҙон дистанцияға йүгереү буйынса белгес. [[1990 йыл]]дарҙа еңел атлетика буйынса Рәсәй йыйылма командаһы өсөн сығыш яһай, күп тапҡырҙар ил чемпионаттары призеры һәм еңеүсеһе, [[Санкт-Петербург]]та үткән Ихтыяр уйындарының көмөш миҙал эйәһе, [[Атланта]]лағы [[Йәйге Олимпия уйындары]] ҡатнашыусыһы. Санкт-Петербург исеменән сығыш яһай. Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры.

== Биографияһы ==
Клара Наил ҡыҙы Кашапова 1970 йылдың 29 ғинуарында [[Ленинград]]та тыуа.

Еңел атлетика менән Колпинола «Ижорец» спорт комплексында тренерҙар Т. Я. Кондрашов һәм В. И. Морозов етәкселегендә шөғөлләнә башлай. РСФСР-ҙың һәм Ленинградтың йыйылма командалары, «Хеҙмәт резервтары» ирекле спорт йәмғиәте исеменән сығыш яһай. Һуңғараҡ «Рәсәй йәшлеге» спорт клубында әҙерлек үтә. А. И. Герцен исемендәге Рәсәй дәүләт педагогия университетын тамамлай, унда физик культура факультетында уҡый.

[[1993 йыл]]да Мәскәүҙә ярыммарафон буйынса асыҡ Рәсәй чемпионатында еңеүсе була. Рәсәй милли йыйылма командаһы составына эләгеп, [[Брюссель|Брюсселдә]] ярыммарафон буйынса донъя чемпионатында сығыш яһай, унда шәхси зачетта — 24-се, зачетында алтынсы урын ала.

[[1994 йыл]]да [[Санкт-Петербург]]та үткән Рәсәй чемпионатында 5000 метрға йүгереүҙә еңеүсе була. Санкт-Петербургта Изге ихтыяр уйындарында 10 000 метрға йүгереүҙә көмөш миҙал яулай, финишта [[Кения]]ның билдәле спортсыһы Тегла Лорупанан ҡалыша. Ә [[Хельсинки]]ҙағы Европа чемпионатында шул уҡ дисциплинала һигеҙенсе була. [[Осло]]лағы ярыммарафон буйынса донъя чемпионатында шәхси беренселектә — 16-сы, команда беренселегендә бишенсе һөҙөмтә көрһәтә. Шулай уҡ ошо [[Адлер]]ҙа шоссенан 5 саҡырымға йүгереү буйынса миҙгелдә йүгереү буйынса Рәсәй чемпионатының көмөш призеры була.

[[1995 йыл]]да «Изге ихтыяр осрашыуы» халыҡ-ара ярыштары сиктәрендә Мәскәүҙә 10 000 метрға йүгереүҙә Рәсәй чемпионы исемен яулай. Гетеборгтағы донъя чемпионатында квалификация йүгереүендә дистанциянан сыға һәм финалға үтмәй.

Бер үк ваҡытта 10 000 метрға йүгереү буйынса Рәсәйҙең асыҡ чемпионаты үткәрелгән Владимир Куц мемориалында Людмила Петрованан ҡалышып, көмөш призер була. Уңышлы сығыштары менән Атлантала Йәйге Олимпия уйындарында ҡатнашыу хоҡуғын ала, әммә 33:28,34 һөҙөмтәһе менән квалификация үтә алмай&lt;ref&gt;[https://www.olympic.org/klara-kashapova Клара Кашапова]{{ref-en}} — страница на сайте [[Международный олимпийский комитет|Международного олимпийского комитета]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{SportsReference|ka/klara-kashapova-1}}&lt;/ref&gt;.

[[1999 йыл]]да [[Тула]]лағы Рәсәй чемпионатында 5000 метрға йүгереүҙә Ольга Егорова менән Мария Пантюхованан ғына ҡалышып, бронза призер була. Шул уҡ дисциплинала Селтвьелағы донъя чемпионатында ҡатнаша, Белфастағы донъя чемпионатындағы сығышы менән айырылып тора.

[[2001 йыл]]да үҙен марафон дистанцияһында һынап ҡарай — 2:35:49 һөҙөмтәһе менән Лион марафонында икенсе була.

[[2003]] һәм [[2004 йыл]]дарҙа «Аҡ төндәр» марафоны сиктәрендә ике тапҡыр 10 километрға йүгерә, икенсе һәм алтынсы була&lt;ref&gt;[https://more.arrs.run/runner/1412 Клара Кашапова]. ARRS&lt;/ref&gt;.

Артабан Колпиноның 258-се дөйөм белем биреү мәктәбендә физкультура уҡытыусыһы булып эшләй&lt;ref&gt;[http://sc461.kolp.gov.spb.ru/official/heroes-Kolpino.pdf Герои спорта Колпинского района]. Государственное бюджетное общеобразовательное учреждение средняя общеобразовательная школа № 461&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Рәсәй дәүләт педагогия университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Санкт-Петербургта тыуғандар]]
[[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]]
[[Категория:1970 йылда тыуғандар]]
[[Категория:29 ғинуарҙа тыуғандар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]</text>
      <sha1>lpjuyceqtjjr39aevf494uwgn1ibdbi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бобылёва Евдокия Фёдоровна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>159038</id>
    <revision>
      <id>1149790</id>
      <parentid>1051346</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:15:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8130" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Бобылёва Евдокия Фёдоровна'''  ([[18 август]] [[1919 йыл]] — [[29 август]] [[2017 йыл]]) — [[педагогика|педагог]], СССР-ҙың халыҡ уҡытыусыһы (1990)&lt;ref&gt;[http://lawru.info/dok/1990/05/10/n1178053.htm Правовая Россия. Указ Президента СССР от 10.05.1990 N 139] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180921230401/http://lawru.info/dok/1990/05/10/n1178053.htm |date=2018-09-21 }}&lt;/ref&gt;, РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы, СССР-ҙың халыҡ депутаты, [[СССР Юғары Советы]]ның халыҡ мәғарифы буйынса комитеты ағзаһы. Одоев районының һәм [[Тула өлкәһе]]нең почётлы гражданы&lt;ref name=&quot;Портал правительства Тульской области. Бобылёва Евдокия Фёдоровна&quot;&gt;[https://tularegion.ru/tula/pgr/Bobyleva/ Портал правительства Тульской области. Бобылёва Евдокия Фёдоровна]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Евдокия Фёдоровна Бобылёва Тула өлкәһенең Одоев районы Анастасово ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Одоев урта  мәктәбен  тамамлағандан һуң ете йыллыҡ һәм урта мәктәптәрҙә уҡыта. Тула педагогия институтын тамамлай. Одоев урта мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусмыһы булып эшләй. Иван Александрович Бобылёвҡа кейәүгә сыға. Евдокия Фёдоровна   [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ҡатнашыусыһы,  зенит батареяһында һуғыша, II  [[Ватан һуғышы ордены|дәрәжә Ватан һуғышы ордены менән бүләкләнә]]&lt;ref name=&quot;Портал правительства Тульской области. Бобылёва Евдокия Фёдоровна&quot;&gt;[https://tularegion.ru/tula/pgr/Bobyleva/ Портал правительства Тульской области. Бобылёва Евдокия Фёдоровна]&lt;/ref&gt;. Евдокия Фёдоровнаның  тәүге ире, Иван Александрович  Мәскәү янында һуғыша, Еңеүгә  ике аҙна ҡалғас,  һәләк була. Евдокия Фёдоровнаның икенсе ире йәшлек дуҫы  - Гавриил Андреевич Серёгин, район мәғарифы мөдире була

1966 йылдан Советтар Союзы Геройы А.д. Виноградов исемен йөрөткән   «Одоев урта дөйөм белем биреү мәктәбенең»директоры булып эшләй&lt;ref name=&quot;Портал правительства Тульской области. Бобылёва Евдокия Фёдоровна&quot;&gt;[https://tularegion.ru/tula/pgr/Bobyleva/ Портал правительства Тульской области. Бобылёва Евдокия Фёдоровна]&lt;/ref&gt;. Уның мәктәбендә уҡыусылар өлгөргәнлек аттестаты менән бергә тракторсы йәки шофёр, механик һәм машина менән һауыу оҫтаһы   танытмаһы ала. 

Евдокия Фёдоровна мәғариф   профсоюзы өлкә комитеты ағзаһы була, тыныслыҡ һәм ҡоралһыҙланыу өсөн   Бөтә Донъя конгресында ҡатнаша (1962), СССР  профсоюздарының  XIV съезына делегат итеп һайлана (1968)&lt;ref name=&quot;Портал правительства Тульской области. Бобылёва Евдокия Фёдоровна&quot;&gt;[https://tularegion.ru/tula/pgr/Bobyleva/ Портал правительства Тульской области. Бобылёва Евдокия Фёдоровна]&lt;/ref&gt;. 1989—1991 йылдарҙа — СССР  Халыҡ депутаты, 1991 йылдан — халыҡ мәғариф буйынса  СССР-ҙың Юғары Советы комитеты ағзаһы&lt;ref&gt;[https://gufo.me/dict/biography_encyclopedia/Бобылева,_Евдокия_Федоровна Бобылёва, Евдокия Фёдоровна. ББЭ]&lt;/ref&gt;.

Бобылева Евдокия Федоровна  Н. И. Рыжков, В.И. Матвиенко, Е. М. Примаков, В А. Стародубцев, Тула өлкәһе губернаторы һәм башҡа бик күп күренекле кешеләр  менән таныш була&lt;ref&gt;[http://mk.tula.ru/news/n/75856/ Сегодня ушла из жизни Евдокия Фёдоровна Бобылёва] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200406094320/https://mk.tula.ru/news/n/75856/ |date=2020-04-06 }}&lt;/ref&gt;.

Одоев мәктәбендә эшләгән уҡытыусылар, райондың күп кенә  кешеләре  — Евдокия Федоровнаның уҡыусылары тәрбиәлә. Яҙыусы Владимир Успенский,  Бобылеваның уҡыусыһы,   уның тураһында «Евдокия свет Фёдоровна» китабын яҙа &lt;ref&gt;[https://search.rsl.ru/ru/record/01007668084 Успенский, Владимир Дмитриевич — Евдокия свет Федоровна. РГБ]&lt;/ref&gt;.

Бобылева Федоровна Евдокия 2017 йылдың 29 авгусында вафат була.

== Ҡаҙаныштары ==

* [[Ленин ордены]],

* [[«Почёт Билдәһе» ордены]],

* II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]],

* Н.К. Крупская миҙалы

* СССР-ҙың халыҡ уҡытыусыһы,

* [[РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы]],

* РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы алдынғыһы,

* «Тула өлкәһе үҫешенә айырым өлөш индергәне өсөн» миҙалы

* Изгелек ордены,

* «Рәсәй профсоюздарына 100 йыл» иҫтәлекле миҙалы,

* Одоев һәм [[Тула өлкәһе]]нең почетлы гражданы

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==

* [http://рустрана.рф/28404/Legenda-tulskoy-pedagogiki-Moya-zhizn---eto-moya-shkola Рустрана. Моя жизнь — это моя школа]
* [http://www.n71.ru/news/section55/show111818/ Центр 71. В Туле на 99-ом году жизни скончалась Заслуженный учитель РФ Евдокия Бобылёва]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы ҡатын-ҡыҙҙар]]
[[Категория:Тулала вафат булғандар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:РСФСР халыҡ мәғарифы отличниктары]]
[[Категория:РСФСР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусылары]]
[[Категория:СССР-ҙың халыҡ уҡытыусылары]]
[[Категория:2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]]
[[Категория:2017 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:29 августа вафат булғандар]]
[[Категория:1919 йылда тыуғандар]]
[[Категория:18 августа тыуғандар]]</text>
      <sha1>ja4x3ki56i3km2abhvd7jopj1yolhs4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Варламова Екатерина Николевна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>159197</id>
    <revision>
      <id>1149737</id>
      <parentid>1066367</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:02:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16666" xml:space="preserve">{{Тәржемә кәрәк}}
{{Ук}}
'''Варламова Екатерина Николаевна''' ([[17 август]]  [[1928]] йыл)- бейеүсе, хореограф. Солистка [[Ансамбль народного танца имени Файзи Гаскарова | Башкирского государственного ансамбля народного танца]] (1947—1951, 1955—1970), Художественный руководитель ансамбля народного танца «Ирендек» [[Башкирский государственный университет| Башкирского государственного университета]] (1971—1991). Заслуженный работник культуры РСФСР (1979), заслуженная артистка Башкирская АССР Башкирской АССР (1963)&lt;ref name=&quot;БЭ Варламова Екатерина Николаевна&quot;&gt;[http://rus.bashenc.ru/index.php/component/content/article/2-statya/11622-varlamova-ekaterina-nikolaevna  БЭ Варламова Екатерина Николаевна] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200411071654/http://rus.bashenc.ru/index.php/component/content/article/2-statya/11622-varlamova-ekaterina-nikolaevna |date=2020-04-11 }}&lt;/ref&gt;. 

== Биографияһы ==

Екатерина Николаевна Варламова родилась [[17 августа]] [[1928]] года в [[Санкт-Петербург| Ленинграде]]. Её отец Николай Варламов был проектировщиком на одном из предприятий Ленинграда. В середине 1930-х годов он был направлен на работу вместе с другими инженерами в [[Казахстан]], на медеплавильный комбинат. Однажды почти все инженерно- технические работники комбината были арестованы и расстреляны &lt;ref name=&quot; Искра из созвездия Гаскарова&quot;&gt; [https://resbash.ru/articles/veteran/iskra_iz_sozvezdiya_fayzi_gaskarova-5139/ Искра из созведия Гаскарова ]&lt;/ref&gt;.


В марте [[1938]] года Екатерина Варламова с сестрой остались и без мамы — её выслали сначала на север, а когда началась война — в [[Казахстан]]. Мать Е. Н. Варламовой провела в лагерях почти десять лет, а девочка воспитывалась в семье родной сестры своей мамы. Одна из сестер Екатерины Николаевны умерла во время [[Блокада Ленинграда |блокады Ленинграда]] от голода.

Во время [[Великая Отечественная война| Великой Отечественной войны]] Катя оказалась в эвакуации в [[ Нижний Тагил|Нижнем Тагиле]], где её определили в   [[Ремесленное училище (СССР) |ремесленное училище]]. Танцевальный кружок в ремесленном училище вела бывшая балерина [[Мариинский театр|Мариинского театра]], гречанка, которая дала азы [[балет]]ного искусства Екатерине Варламовой.

После войны вернулась мама, сестра устроилась на флот, а Катя, вернувшаяся из эвакуации, поступила в Гидрометеорологический институт секретарем-машинисткой, хотя совсем не умела печатать на машинке.

Жилья не было, и Варламовы решились на переезд в Башкирию, город [[Бирск]], но к этому времени их родственники из Бирска вернулись в Ленинград. Нужно было зарабатывать на жизнь: плохо видевшая мать шила на заказ, а Екатерина работала в РОНО. Екатерина и в Бирске продолжала танцевать и, конечно, мечтала о большой сцене. После одного из концертов в Уфе, Екатерину Варламову стали приглашать в [[Башкирская государственная филармония|филармонию]], в артистические бригады. Но баянист [[Каримов, Тагирьян Шакирович|Тагир Каримов]] (будущий композитор) посоветовал пойти в [[Ансамбль народного танца имени Файзи Гаскарова |Башкирский государственный ансамбль народного танца]].

Екатерина Николаевна всегда относилась с руководителю ансамбля [[Гаскаров, Файзи Адгамович |Файзи Адгамовичу Гаскарову]] с большим уважением &lt;ref name=&quot;Звезда из созвездия Файзи Гаскарова&quot;&gt;[https://resbash.ru/articles/veteran/iskra_iz_sozvezdiya_fayzi_gaskarova-5139/ Звезда из созвездия Файзи Гаскарова ]&lt;/ref&gt;:

&lt;blockquote&gt;Он был очень сложным человеком, его трудно поставить в какие-то рамки, как, впрочем, и любого гениального человека. Неоспоримо одно: это был не просто талант — талантище…&lt;/blockquote&gt;.

Ф.А.Гаскаров умел находить  индивидуальное в каждом танцоре и, как Екатерина Николаевна говорит, «вытягивать эту индивидуальность наружу».  Гаскаров ценил в Варламовой эту индивидуальность,  ценил её за большой талант и трудолюбие,  относился к ней с уважением.

«Умение сочетать подлинность народного темперамента с профессиональной техникой и мастерством — это большое искусство», — сказал однажды о Гаскарове Игорь Моисеев.

В ансамбле Файзи Гаскарова Екатерина Варламова познакомилась со своим будущим мужем— баянистом Владимиром Дмитриевичем Масленниковым, с которым прожила в счастливом браке 52 года.

Екатерина Варламова была солисткой [[Ансамбль народного танца имени Файзи Гаскарова | Башкирского государственного академическом ансамбля народного танца]] в 1947—1951 и 1955—1970 годах, в период наивысшего расцвета таланта [[Гаскаров, Файзи Адгамович|Файзи Гаскарова]] как балетмейстера и хореографа. Перерыв в работе был связан только с призывом мужа в армию, Екатерина отправилась вместе с ним танцевать в армейском танцевальном коллективе.

Башкирский государственный ансамбль народного танца получал приглашения из разных стран. Екатерина Варламова привозила из каждой поездки за границу новые танцы. Своими впечатлениями от этих поездок она делилась с читателями газет и журналов. Почти под каждой статьёй о зарубежных гастролях Башкирского ансамбля в 1950—1960-е годы можно было увидеть имя Екатерины Варламовой.

Но танцоры рано уходят на заслуженный отдых. Из [[ Ансамбль народного танца имени Файзи Гаскарова |Башкирского академического государственного ансамбля народного танца]] Екатерина Варламова ушла в один день с Файзи Гаскаровым.

Екатерину Николаевну пригласили в [[Башкирский государственный университет]] (был тогда во всех вузах факультет общественных профессий- ФОП) художественным руководителем ансамбля народного танца. Она основала ансамбль «Ирендек» (Ирендык- название одной из самых высоких гор в Башкортостане). В ансамбле занимались будущие преподаватели, учёные, инженеры с разных факультетов вуза, некоторые из них стали профессиональными танцорами, танцевали в различных танцевальных коллективах республики, стали руководителями танцевальных коллективов (например, Заслуженный артист РБ,народный артист РБ [[Габитов, Риф Фатихович|Риф Габитов]], Заслуженный артист РБ Урал Муртазин&lt;ref name=&quot;Урал Муртазин&quot;&gt;[http://gaskarov-ensemble.ru/ensemble/veterans/498-murtazin-ural-khajrullovich Урал Муртазин ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200411071650/http://gaskarov-ensemble.ru/ensemble/veterans/498-murtazin-ural-khajrullovich |date=2020-04-11 }}&lt;/ref&gt; и др.)&lt;ref name=&quot;Риф Габитов&quot;&gt;[https://kulturarb.ru/ru/persony/gabitov-rif Риф Габитов ]&lt;/ref&gt;.

С [[1971]] по [[1991]] год Екатерина Варламова проработала художественным руководителем ансамбля народного танца «Ирендек» [[Башкирский государственный университет |Башкирского государственного университета]].

В 1999—2008 годах, несмотря на преклонный возраст, продолжала работать педагогом театрального центра детского творчества «Маска».

Большой вклад Екатерины Николаевны Варламовой в развитие культуры Республики Башкортостан  был по достоинству оценен.

В [[1963]] году Екатерина Варламова стала заслуженной артисткой [[Башкирская АССР|Башкирской АССР]], в [[1979]] году — была удостоена звания «[[Заслуженный работник культуры РСФСР]]».

Екатерину Николаевну помнят и ценят  в обоих коллективах – [[Ансамбль народного танца имени Файзи Гаскарова |Башкирском государственном ансамбле народного танца]] и [[Башкирский государственный университет|Башкирском государственном университете]], в  ансамбле  народного танца  «Ирендык» &lt;ref name=&quot;Екатерина Варламова Танцы&quot;&gt;[ https://vk.com/varlamova_tancy  Екатерина Варламова Танцы]&lt;/ref&gt; .   

==Ижады ==
Специалисты отмечают, что исполнительское искусство Екатерины Варламовой отличалось особой грациозностью, выразительностью мимики и жеста, отточенностью движений. Героини Варламовой в укранском танце «[[Гопак]]», русском — «Обновочка», башкирском — «Һыбайлы ҡыҙ» («Наездница»), хореографической миниатюре «Танец румынских цыган» полны жизнерадостности, неукротимой энергии. Мастерское исполнение Варламовой танцев народов Востока (вьетнамского, индийского, корейского, пакистанского и др) вызывало восторг публики. Экзотический в 1950-1960-е годы индийский танец «Павлин» в исполнении Екатерины Варламовой с настоящим павлиньим хвостом вызывал везде бурю аплодисментов (был поставлен индийским танцовщиком Чандром Кантом).

Танцевальному искусству Екатерина Николаевна Варламова посвятила 40 лет своей жизни.

Танцевальный коллектив «Ирендык» Башкирский государственный университет Башкирского государственного университета, которым она руководила в течение двадцати лет, добился высоких результатов — неоднократно становился лауреатом республиканских фестивалей «Студенческая весна» и конкурсов танцевальных коллективов, лауреатом Всесоюзных фестивалей самодеятельного творчества. Воспитанник Екатерины Варламовой [[Габитов, Риф Фатихович|Риф Габитов]] поставил для родного коллектива танец «Байтал юрга», которому рукоплескали на фольклорных фестивалях в [[Италия|Италии]], [[Болгария|Болгарии]], [[Чехия|Чехии]], [[Франция|Франции]], [[Испания|Испании]], [[Узбекистан|Узбекистане]]  &lt;ref name=&quot;Ансамбль танца Ирендек&quot;&gt;[https://bashedu.ru/ru/kollektivy/zasluzhennyi-kollektiv-narodnogo-tvorchestva-rb-narodnyi-ansambl-tantsa-irandek  Ансамбль танца Ирандек ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200411071652/https://bashedu.ru/ru/kollektivy/zasluzhennyi-kollektiv-narodnogo-tvorchestva-rb-narodnyi-ansambl-tantsa-irandek |date=2020-04-11 }}&lt;/ref&gt;.
  
== Әҙәбиәт ==
* Докучаева А. А. Созвездие талантов. Уфа, 2009.

== Һылтанмалар ==
* [http://rus.bashenc.ru/index.php/component/content/article/2-statya/11622-varlamova-ekaterina-nikolaevna БЭ Варламова Екатерина Николевна ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200411071654/http://rus.bashenc.ru/index.php/component/content/article/2-statya/11622-varlamova-ekaterina-nikolaevna |date=2020-04-11 }}
* [ https://resbash.ru/articles/veteran/iskra_iz_sozvezdiya_fayzi_gaskarova-5139/ Искра из созвездия Гаскарова]

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

[[Категория: РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория: Башҡортостандың атҡаҙанған артистары]]</text>
      <sha1>q3h54h5oh83mhs5jiwuvvd8h7dxtvh8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алисов Пётр Федосеевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>162498</id>
    <revision>
      <id>1149733</id>
      <parentid>1149247</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:00:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19981" xml:space="preserve">{{ФШ|Алисов}}
{{Ук}}
'''Алисов Пётр Федосеевич''' ([[17 август]] [[1846 йыл]] — [[1928 йыл]]) — публицист, шағир.

== Биографияһы ==
Алисов Петр Федосеевич [[1846 йыл]]дың 5 (17) авгусында Курск губернаһы (хәҙер [[Белгород өлкәһе|Белгород өлкәһе)]] Старооскольский өйәҙенең Петровское ауылында тыуған. Башҡа мәғлүмәт буйынса, уның тыуған урыны — шул уҡ губернаның Цыгановка ауылы&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Мәҡәлә|автор=Дунаева Е. Н.|заглавие=Рудин и Базаров в оценке критики 70-х годов|ссылка=http://www.old.imli.ru/litnasledstvo/Tom%2076/%D0%A2%D0%BE%D0%BC%2076-27_%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0.pdf|издание=Том 76 : И. С. Тургенев : Новые материалы и исследования|тип=сборник|место=М.|издательство=Наука|год=1967|страницы=571—578|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160814083521/http://www.old.imli.ru/litnasledstvo/Tom%2076/%D0%A2%D0%BE%D0%BC%2076-27_%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0.pdf|archivedate=2016-08-14}}&lt;/ref&gt;. Уның ғаиләһе боронғо дворян Алисов ырыуына ҡарай, һәм ул декабрист Владимир Раевскийҙың яҡын ғына туғаны&lt;ref name=&quot;slovar&quot;&gt;{{Мәҡәлә|заглавие=Алисов, Пётр Федосеевич|ссылка=http://az.lib.ru/a/alisow_p_f/text_1989_bio.shtml|издание=Русские писатели. 1800—1917|тип=Биографический словарь|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1989|том=1}}&lt;/ref&gt;. Воронеж кадет корпусына тәрбиәләнә, ләкин уны тамамлай алмай. «1800-1917 йылдарҙағы рус яҙыусыһы» биографик һүҙлек мәғлүмәттәре буйынса ул кадет корпусына [[1857 йыл]]да уҡырға инә һәм 1862 йылға тиклем уҡый, әммә Алисов үҙ әҫәрҙәренең береһендә уҡырға инеү датаһы тип [[1859 йыл]]ды күрһәтә&lt;ref name=&quot;idillia&quot;&gt;{{Мәҡәлә|автор=Алисов П. Ф.|заглавие=Идиллия моей юности|ссылка=https://drive.google.com/file/d/0BzWmqRXJgUb3T05ZUTZWa0FvNTA/|издание=Сборник литературных и политических статей|место=Genève; Balle; Lyon|издательство=H. Georg, Libraire-Editeur|год=1877|страницы=309—316}}&lt;/ref&gt;. Кадет корпусында Алисов тәүге тапҡыр [[Спиноза Бенедикт|Спиноза]], [[Иммануил Кант|Кант]], Шлегель, Шеллинг, [[Георг Вильгельм Фридрих Гегель|Гегель]] эштәре менән таныша, тик уларҙа «бер һүҙҙе лә аңлай алмай». Алисов кадеттарға Харьковтан студенттар ебәргән китаптар тип Бюхнерҙың «Сила и Материя», Фейербахтың «Сущность христианства», Ренандың «Жизнь Иисуса» текстарын һанай. Ғөмүмән, кадет корпусы тураһында Алисов иң йәмһеҙ хәтирәләр ҡалдыра. Уның һүҙҙәре буйынса, уның бер ағаһы аҙ ғына ғәйебе өсөн карцерға ябыла һәм унда ҡыҙылсанан үлә. Бынан тыш, корпуста кадеттарҙы ҡаты язалау практикаһы, шул иҫәптән, туҡмау ҡулланыла.

1862 йылдан алып 1865 йыл бөткәнсе Алисов үҙ имениеһында, ә һуңынан бер нисә йыл Рәсәйҙең көньяғында — [[Ҡырым]]да һәм [[Одесса]]ла йәшәй. 1870 йылда (башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1871) ҡатыны менән бергә [[Франция]]ла йәшәй башлай, унда хөкүмәткә ҡаршы брошюралар ижад итә&lt;ref name=&quot;slovar&quot;&gt;{{Мәҡәлә|заглавие=Алисов, Пётр Федосеевич|ссылка=http://az.lib.ru/a/alisow_p_f/text_1989_bio.shtml|издание=Русские писатели. 1800—1917|тип=Биографический словарь|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1989|том=1}}&lt;/ref&gt;. Мысырҙа һәм Италияла була&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Мәҡәлә|автор=Дунаева Е. Н.|заглавие=Рудин и Базаров в оценке критики 70-х годов|ссылка=http://www.old.imli.ru/litnasledstvo/Tom%2076/%D0%A2%D0%BE%D0%BC%2076-27_%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0.pdf|издание=Том 76 : И. С. Тургенев : Новые материалы и исследования|тип=сборник|место=М.|издательство=Наука|год=1967|страницы=571—578|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160814083521/http://www.old.imli.ru/litnasledstvo/Tom%2076/%D0%A2%D0%BE%D0%BC%2076-27_%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0.pdf|archivedate=2016-08-14}}&lt;/ref&gt;. [[1877 йыл]]да «Общее дело» гәзитенең даими хеҙмәткәренә әүерелә, бынан тыш, Петр Ткачевтың «Набат» журналына һирәкләп яҙа. Шул уҡ йылда «Сборник литературных и политических статей» китабын сығара, унда донъялағы һуңғы ваҡиғалар тураһында яҙа: Нечаева эше йәки Павленков процесы тураһында яҙа, шулай уҡ Жорж Санд, Шекспир һәм рус яҙыусылары әҫәрҙәре, мәҫәлән, [[Тургенев Иван Сергеевич|Иван Тургенев]] «Довольно» повесы тураһында яҙа. М. Ю. Лермонтовтың «И скучно и грустно» шиғыры тураһында Алисов «был әҫәрҙең беренсе һәм һуңғы юлдарына тиклем мәйет еҫе сыға; ул сереү менән һуғарылған» тип яҙа&lt;ref&gt;{{Китап|автор=Тургенев И. С.|ссылка часть=http://rvb.ru/turgenev/02comm/0189.htm|заглавие=Полное собрание сочинений|издание=2-е изд|место=М.|издательство=Наука|год=1981|том=7|страницы=494|страниц=560}}&lt;/ref&gt;. [[1880 йыл]]дың [[27 ғинуар]]ында [[Ницца]] ҡалаһының префекты тырышлығы менән Алисов Франциянан сығарыла. {{Тәржемәһеҙ 3|La Lanterne||fr|La Lanterne}} хәбәрсеһенең әйтеүе буйынса, Рәсәй императрицаһы Мария Александровнаның Канны ҡалаһына килеү уңайынан префект Алисовтан китап кәштәләренән барлыҡ китаптарын алып ҡуйыуҙы талап итә ({{Lang-fr|il exige que ses brochures disparaissent momentanément de toutes les vitrines où elles sont en vente}}), ә ҡасан Алисов буйһонмағас, префект уға Яранцияға инеүҙе тыя префект&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Un Préfet plus Russe que le Czar|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k7500026v|work=La Lanterne|date=1880-01-27|accessdate=2016-06-13|language=fr}}&lt;/ref&gt;. Эш ҙур билдәлелек ала: хатта [[Карл Маркс|Карл Маркстың]] китапханаһында Алисовтың [[Франция]]нан ҡыуылыуының төп сәбәпсеһе булған «Набат» тарафынан сығарылған «Александр II Освободитель» брошюраһы була.{{Цитата башы}}Жил он себе в прекрасной вилле на берегу Средиземного моря, ни одного революционера, кажется никогда в глаза не видел, но имел одну манию — писать брошюры. Сотни он их написал за восьмидесятые годы. В литературную критику редко пускался, больше писал о министрах, а самой любимой его темой был один физический недостаток Победоносцева. Человек он, должно быть, добрый, и наши голодные наборщики радовались его заказам, так как платил он хорошо, но распространять его произведения и они не решались. Никто их не продавал, не читал, и не было, мне кажется, ни одного эмигранта, который не обиделся бы, если бы его сравнить с Алисовым, как писателем.{{Цитата аҙағы}}
&lt;blockquote class=&quot;ts-Начало_цитаты-quote&quot;&gt;&lt;templatestyles src=&quot;Шаблон:Конец цитаты/styles.css&quot; /&gt;&lt;div class=&quot;ts-Конец_цитаты-source&quot;&gt;— &lt;cite&gt;Вера Засулич. &lt;/cite&gt;&lt;cite&gt;Воспоминания&lt;/cite&gt;&lt;/div&gt;&lt;/blockquote&gt;Алисов Франциянан ҡасып [[Италия]]ға китә, бында уға ҡарата яңы суд процесы башлана: {{Тәржемәһеҙ 3|La Justice||fr|La Justice}} гәзите , Алисовты Сан-Ремола «Александр II Освободитель» памфлетын баҫтырған өсөн өс айға төрмәгәябалар һәм 500 франк штраф сәпәйҙәр, тип яҙа&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Politique étrangère. Italie|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k7693280/f2.item|work=La Justice|date=1880-04-07|accessdate=2016-06-13|language=fr}}&lt;/ref&gt;. Шул уҡ йылда Алисов «Ф. М. Достоевский. (Примечания к овациям)» тәнҡит мәҡәләһен яҙа&lt;ref name=&quot;slovar&quot;&gt;{{Мәҡәлә|заглавие=Алисов, Пётр Федосеевич|ссылка=http://az.lib.ru/a/alisow_p_f/text_1989_bio.shtml|издание=Русские писатели. 1800—1917|тип=Биографический словарь|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1989|том=1}}&lt;/ref&gt;, ә киләһе йылда Ниццаға кире ҡайта һәм Франция территорияһында 1883 йылда яңынан ҡыуылғанса тиклем була&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Une Expulsion|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k472518z/f2.item|work=Le Petit Parisien|date=1883-06-18|accessdate=2016-06-13|language=fr}}&lt;/ref&gt;. 1894 йылдың ноябрендә француз гәзиттәре &quot;Билдәле нигилист кенәз Алисов&quot;тың ({{Lang-fr|une lettre du célèbre nihiliste prince Alissoff}}) [[Александр III]] революционерҙар тарафынан бәләкәй дозалы фосфор менән ағыулауҙары тураһындағы хатын ({{Lang-fr|par une série de légères doses de phosphore}}) баҫтыралар&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Bruits d'empoisonnement|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k7611305j/f2|work=Le Radical|date=1894-11-07|accessdate=2016-06-13|language=fr}}&lt;/ref&gt;. 1898 йылдың майында Алисов «социалистик идеяларҙы ихлас таратыусы» сифатында [[Флоренция]]ла ҡулға алына. Француз теленән тәржемә иткәндә, уны 1904 йылда уның француз теленә тәржемә ителгән «Христианство перед судом социализма» китабы сыға. [[1917 йыл]]да Алисов [[Рәсәй]]гә ҡайта һәм уның эҙе юғала. Моғайын, ул 1928 йылдан һуң [[Ленинград]]та вафат була.
[[Файл:Attentat_auf_Zar_Alexander_II_1881_19Jh.jpg|мини|{{OldStyleDate3|01.03.1881}} йылдың II Александр үлтерелә. Билдәһеҙ рәссам.]]

== Сәйәси ҡараштары һәм ижады ==
Петр Алисов шиғырҙары буйынса дөйөм фекер итеп уларҙың юғары кимәлдә булмауы һәм шунлыҡтан художестволы ҡиммәттәре юҡлығы билдәләнә&lt;ref name=&quot;slovar&quot;&gt;{{Мәҡәлә|заглавие=Алисов, Пётр Федосеевич|ссылка=http://az.lib.ru/a/alisow_p_f/text_1989_bio.shtml|издание=Русские писатели. 1800—1917|тип=Биографический словарь|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1989|том=1}}&lt;/ref&gt;. Шуға ҡарамаҫтан, шиғырҙары замандаштарының иғтибарын йәлеп итә, мәҫәлән, «Сатана» тигән атеистик поэмаһы&quot;. Мәҡәләләренә килгәндә, уларҙың «Народная воля» партияһы рухында яҙылуы билдәле һәм ике өлөшкә тарҡала. 1878 йылда ул сәйәси көрәшһеҙ генә тыныс юл менән һәм аҡрынлап социалистик идеяларҙы пропагандалау яҡлы була&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Мәҡәлә|автор=Дунаева Е. Н.|заглавие=Рудин и Базаров в оценке критики 70-х годов|ссылка=http://www.old.imli.ru/litnasledstvo/Tom%2076/%D0%A2%D0%BE%D0%BC%2076-27_%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0.pdf|издание=Том 76 : И. С. Тургенев : Новые материалы и исследования|тип=сборник|место=М.|издательство=Наука|год=1967|страницы=571—578|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160814083521/http://www.old.imli.ru/litnasledstvo/Tom%2076/%D0%A2%D0%BE%D0%BC%2076-27_%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0.pdf|archivedate=2016-08-14}}&lt;/ref&gt;. Әммә Вера Засуличтың батшаға һөжүменән һуң унда радикаль ҡараштар барлыҡҡа килә, был турала уның 1893 йылда сыҡҡан «Террор» брошюраһы һөйләй&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Китап|автор=Будницкий О. В.|заглавие=Терроризм в российском освободительном движении: идеология, этика, психология (вторая половина XIX — начало XX веков)|ссылка=http://www.vixri.com/d/Budnickij%20O.A%20_Terrorizm%20v%20rossijskom%20osvoboditelnom%20dvizhenii,%202000,%20201s.pdf|место=М.|издательство=РОССПЭН|год=2000|страницы=92—93|страниц=399|isbn=5-8243-0118-2}}&lt;/ref&gt;. Плеханов, уның брошюраларын тиҙҙән хатта ханымдар ҙа уҡымаясаҡ, тип көлә. Публицистика алисов йоғонто яһаған йоғонтоһо Варфоломей Зайцев, уның менән приятельствовать. Дөйөм алғанда, эмиграциялағы иң радикаль идеологтарҙың береһе булған Алисов тажлы шәхестәрҙе физик юҡ итергә кәрәклеге тураһында әйткән.&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|автор=Сердюк Е. А.|заглавие=Российский революционный терроризм: культурные, символические и идеологические ориентиры|ссылка=http://e-notabene.ru/fr/article_12754.html|издание=NB: Философские исследования|год=2014|номер=7|страницы=126—145|doi=10.7256/2306-0174.2014.7.12754}}&lt;/ref&gt;.

== Китаптары ==
* {{Китап|заглавие=Сборник литературных и политических статей|место=Genève — Balle — Lyon|издательство=H. Georg, Libraire-Editeur|год=1877|страниц=316}}
* {{Китап|заглавие=Александр II Освободитель|место=Genève|ссылка=http://dlib.rsl.ru/viewer/01003546221|издательство=Imprimerie russe|год=1879|страниц=24}}
* {{Китап|заглавие=Александр III Реформатор : картина 1-2|место=Genève|ссылка=http://dlib.rsl.ru/viewer/01003512284|издательство=Типография А. Трусова|год=1881|страниц=32}}
* {{Китап|заглавие=Витова пляска|место=Genève|издательство=Типография А. Трусова|год=1881|страниц=16}}
* {{Китап|заглавие=Апогей и перигей; Теплое слово о предательстве|место=Genève|издательство=Imprimerie russe|год=1889|страниц=16}}
* {{Китап|заглавие=Будда [и другие стихотворения]|место=Женева|издательство=Вольная русская типография|год=1892|страниц=16}}
* {{Китап|заглавие=Ящик Пандоры или Прелести самодержавия|место=Genève|год=1896|страниц=48}}
* {{Китап|заглавие=Le christianisme jugé par le socialisme|место=Nice|ссылка=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5543381q|издательство=Imprimerie Honoré Robaudi|год=1904|страниц=184}}

== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{Cite web|url=http://a-pesni.org/starrev/umgercena.htm|title=У могилы Герцена|author=Алисов П.Ф.|accessdate=2016-06-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150318232904/http://a-pesni.org/starrev/umgercena.htm|archivedate=2015-03-18}}
* {{Cite web|url=https://drive.google.com/file/d/0BzWmqRXJgUb3LVRHYi1zR05FOHM/view?usp=sharing|title=Отрывок из моих неизданных путешествий|author=Алисов П.Ф.|accessdate=2016-06-13}}
{{Сифатлы мәҡәлә|Писатели}}
[[Категория:Рәсәй социалистары]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:XIX быуат шағирҙары]]
[[Категория:Рәсәй империяһы шағирҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шағирҙар]]
[[Категория:Алфавит буйынса публицистар]]
[[Категория:Санкт-Петербургта вафат булғандар]]
[[Категория:Вафат булыу датаһы асыҡланмаған шәхестәр]]
[[Категория:1846 йылда тыуғандар]]
[[Категория:17 августа тыуғандар]]</text>
      <sha1>qv98hpmkyj8ze1perrpjrmz452mvykz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ярцов Аникита Сергеевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>162897</id>
    <revision>
      <id>1149746</id>
      <parentid>1062210</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:31:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20893" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Никита Сергеевич Ярцов (Ярцев)''' ({{OldStyleDate2|17|август|1736|}}&lt;ref&gt;Ярцов А. С. Российская горная история. Уральская часть : книга первая. Екатеринбург, 2018. С. 13.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;«Копии со сказок о офицерских, солдатских и мастерских и прочих служилых людей детям, кои в подушный оклад не положены и в цехи не записаны. 1737 году августа 18 дня в Томском горном начальстве казначей Сергей Ярцов сказал: имеется у него сын Никита одного году. К подлинной сказке казначей Сергей Ярцов руку приложил».&lt;/ref&gt; — {{OldStyleDate2|14|август|1819|2}}) — тау сәнәғәте эшмәкәре, Петербург тау училищеһы директоры, 1797-1802 йылдарҙа идараның баш заводтары канцелярияһы башлығы, тулы хоҡуҡлы дәүләт кәңәшсеһе&lt;ref&gt;[http://www.gov.karelia.ru/gov/Different/Dates/index.html?letter=%DF Карелия официальная. Памятные даты]&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Никита Ярцов  [[Урал тауҙары|Урал]] заводтары канцелярияһы рәйесе Ярцев Сергей Феоктистовичтың дворян ғаиләһендә тыуған&lt;ref&gt;Елькин М. Ю. Уральские Ярцовы – представители разных сословий // Корнева Оксана : историк-генеалог : сайт. URL: http://www.okorneva.ru/stati-v-sbornike-uralskiy-rodoved-vyipusk-5/mihail-yurevich-elkin-uralskie-yartsovyi--predstaviteli-raznyih-sosloviy/.&lt;/ref&gt;. 

Екатеринбург тау мәктәбен тамамлағандан һуң, екатеринбургтарҙан беренсе булып [[Мәскәү университеты]]на уҡырға инә (1762 йылда тамамлай). Университетҡа уҡырға инеү өсөн үҙенең йәшен йылға бер кәметә, сөнки Указ буйынса уҡырға инеү өсөн йәш сиге 20 йәш була, ә Ярцовка инде 21 йәш була. Шулай итеп, 1737 йыл А.С.Ярцовтың барлыҡ шәхси документтарҙа, һуңынан А. С. Ярцовка арналған бөтә мәҡәләләрҙә ҙә ҡала.

1762-1764 йылдарҙа [[Вятка губернаһы]]нда Сенат генерал-прокуроры А.И. Глебовтың завод хужалығын етәкләй. Климковский һәм Холунецкий заводтарын төҙөү менән командалыҡ итә, Ҡарахолун заводын төҙөү урынын һайлай&lt;ref&gt;Ярцов А. С. Российская горная история. Уральская часть. Книга третья. Екатеринбург: Издательский дом Баско, 2020. С. 131.&lt;/ref&gt;

1771 йылда, бегмейстер дәрәжәһе алыу менән, Олонецк тау заводына ебәрелә. 1772 йылдан 1782 йылға тиклем Александров пушка заводын етәкләй. А. С. Ярцов Неглинка һәм Лососина йылғалары буйында урынлашҡан, Олонец губернаһының буласаҡ баш ҡалаһы булған Петрозаводск биҫтәһе үҙәге төҙөлөшөн шәхсән үҙе планлаштыра һәм башлай. Никита Ярцов ҡала үҙәге — Түңәрәк (Циркуль) майҙанды һәм төп урамдарҙы планлаштыра һәм ойоштора&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gov.karelia.ru/gov/Different/Dates/2012/yartsov.html|title=Карелия официальная. Ярцов А. С.|accessdate=2013-01-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130201193532/http://gov.karelia.ru/gov/Different/Dates/2012/yartsov.html|archivedate=2013-02-01}}&lt;/ref&gt;.

1782 йылда [[Санкт-Петербург]] ҡаҙна палатаһының тау кәңәшсеһе итеп билдәләнә. 1783—1784 йылдарҙа-юғары  Петербург тау училищеһы директоры.

1785 йылда Владимир губернаһының вице-губернаторы итеп билдәләнә

Екатеринбурглыларҙан  беренсе булып Никита Ярцов генерал дәрәжәһенә (граждандар табеле буйынса) өлгәшә.

1797 йылдың апрелендә Никита Сергеевич Ярцов Пермгә килә, унда Урал заводтары менән етәкселек итә, император Павел I тарафынан өр-яңынан тергеҙелгән заводтарының Баш канцелярияһы башлығы вазифаһын башҡара. Май айында Никита Сергеевич Екатеринбургка килә, унан 1802 йылдың мартына тиклем Тергеҙелгән ойошма эшмәкәрлеге  менән етәкселек итә. 1799 йылдан Урал заводтарының Тау советын (1799—1802) етәкләй. Урал осоронда Екатеринбург янында Түбән Исет заводын төҙөүҙе ойоштора һәм алтын сығарыу тармағын үҙгәртеп ҡора, алтын сығарыуҙы күп тапҡырҙар арттыра.

Урал тарихсыһы Н. С. Корепанов А. С. Ярцовты «Вильгельм де Геннин һәм Василий Татищев традицияларын һаҡлаған һуңғы тау  командиры» тип атай һәм уның үҙ эшмәкәрлегендә этаплап эшләгән бик системалы кеше булыуын билдәләп үтә

Тау положениеһы проектын әҙерләү буйынса махсус комитет ағзаһы (1804-1806).

1807—1819 йылдарҙа А.С. Ярцов тарафынан 8 томлыҡ «Россия тау тарихы» (ҡулъяҙмаларҙа һаҡланған) яҙыла. Уны яҙыу өсөн материалдарҙы Ярцов 1797 йылда Берг-коллегияһы Президенты М.Ф. Соймонов тәҡдиме буйынса маҡсатлы йыя башлай.


А.С. Ярцов  исеме менән металлургия производствоһында бер нисә яңылыҡ — вагранка, поршень һауа мейестәре, суйындың ныҡлығын үлсәү приборҙары индереү бәйле.

== Бүләктәре ==
Үҙ ҡаҙаныштары өсөн бер нисә тапҡыр бүләкләнә&lt;ref&gt;Аникита Сергеевич Ярцов//Забытые имена Пермской губернии, 25.06.2017&lt;/ref&gt;:

* 1784 — 4 дәрәжә Изге Владимир ордены;;
* 1794 — 3 дәрәжә Изге Владимир ордены;
* 1798 -2 дәрәжә Изге Анна ордены.

== Ярцовтарҙың тау династияһы ==
А. С. Ярцовтың туғандары:

Николай Сергеевич Ярцов (1745—1756 йылдан башлап Екатеринбург лабораторияһында проба уҡыусыһы булып хеҙмәт итә, 1758 йылдан — Мәскәү тау контораһында, унтер-шихмейстер (1760), 1773 йылдан — Берг-гешворен, 1775 йылдан — гиттенфервалтер, 1776 йылдан 1781 йылға тиклем — Олонец заводтары канцелярияһында маркшейдер, 1782 йылдан — Липецк завод контораһында маркшейдер, унан һуң иҫәп-хисап экспедицияһында хеҙмәт итә. (1797-1781), отставкалағы обер-бергмейстер (1801

* Семен Сергеевич Ярцов (1744 —  20.04.1760 йылдан-Берг — коллегияла проба уҡыусыһы, 1773 йылдан-Олонец тау заводтарының Александровка һәм Петрозавод контораларында, 13.04.1798-03.07.1801 йылдарҙа Уралдағы Камен заводы идарасыһы булып хеҙмәт итә&lt;ref&gt;Семён Сергеевич Ярцов//Забытые имена Пермской губернии, 25.06.2017&lt;/ref&gt;
* Петр Сергеевич Ярцов — Петрозаводск завод контораһының унтер-шихмейстеры (1778), шихмейстер (1780)

А. С. Ярцовтың улы:

* Николай Никитович Ярцов (1790—?), Тау һәм тоҙ эштәре департаментында хеҙмәт итә.

С. С. Ярцовтың улы:

Сергей Семенович Ярцов (1785 —1802 йылдан бирле Уралдағы Камен заводында, 1812 йылдан Березовка заводында разведчик булып хеҙмәт итә, 1835—1838 йылдарҙа 9 класслы маркшейдер дәрәжәһендә  Златоуст заводтары округында алтын ҡом сығарыу һәм йыуҙырыу буйынса өлкән ҡараусы булып хеҙмәт итә.

Никита Ярцовтың ҡыҙы-Любовь Никитина Ярцова (1794—1876) — урыҫ яҙыусыһы һәм тәржемәсе, Демидов премияһы лауреаты.

== А. С. Ярцов хеҙмәттәре ==

* Начертание горных уральских заводов (1802)
* Опытное рассуждение о вредных и полезных расположения горнозаводский в Урале (1804)
* «Российская горная история» в 8 томах (1819)
* Записка о землетрясения на Среднем в Урале XVIII в.

== Баҫтырылған хеҙмәттәре ==

* [https://story_mountain.tilda.ws/#rec93529866 Российская горная история. Уральская часть : первая книга / А. С. Рцов ; С.-Петерб. горн. ун-т, Гос. арх. Свердл. обл., Музей истории Екатеринбурга ; [гл. ред. А. Казакова ; рук. проекта И. Короткова ; сост.: А. Казакова, Н. Корепанов ; науч. ред., авт. ист. и археог. предисл., ист. коммент. Н. Корепанов&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt;. – Екатеринбург : [[]Издательский дом Баско], 2018. – 378 с., [25&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt; л. цв. ил., портр.]
* [https://story_mountain.tilda.ws/#rec93529866 Российская горная история. Уральская часть : вторая книга / А. С. Рцов ; С.-Петерб. горн. ун-т, Гос. арх. Свердл. обл., Музей истории Екатеринбурга ; [науч. ред. Н. Корепанов&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt; - Екатеринбург : [[]Издательский дом Баско], 2019. – 295, [6&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt; с., [25&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt; л. цв. ил.]
* [https://story_mountain.tilda.ws/ Российская горная история. Уральская часть : книга третья [рукопись 1812-1813 гг.&lt;nowiki&gt;] &lt;/nowiki&gt; / А. С. Рцов ; Санкт-Петербургский горный университет, Государственный архив Свердловской области, Музей истории Екатеринбурга ; [научный редактор Н. Корепанов&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt;. – Екатеринбург : [[]Издательский дом Баско], 2020. – 424 с.  : ил.]

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Олонецкий горный округ}}

* Григорьев С. В. Биографическом словарь. Естествознание техника и в Карелия / С. В. Григорьев ; Гос. публи. б-ҡа АССР ; Карел. фил. Акад. наук СССР. — Петрозаводск : Карелия, 1973. — 290 с.  : ил., портр. — Из содерж.: Рцов Никита (Никита) Сергеевич. — С. 251.
* Петрозаводск: 300 лет истории : док. и материалы. В 3 кн. Кт. 1. 1703-1802 / Нац. арх. Респ. Карелия. — Петрозаводск: Карелия, 2001. — 416 б.  : ил. — ISBN 5-7545-0811-5. — Из содерж.: Именной указатель (Рцов А. С.). — С. 415.
* ''Смирнов В. И''. Два века Нежилого завода : 1774-1974 / В. И. Смирнов. — Петрозаводск : Карелия, 1974. — 311 с.  : 48 с. ил. — Из содерж.: [Обь А. С. Яровое]. — С. 20-37.
* &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mw0A&quot;&gt;Балагурова Я. А&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt;. Олонецкий горные в заводы дореформенный период / Я. А. Балагурова. — Петрозаводск : Госиздат КАССИР, 1958. — 211 с.: ил. — Из содерж.: Именной указатель (Рцов А. С.). — С. 208.
* ''Пашков А. М''. Горнозаводской краеведение Карелия конца XVIII — начала XX века / А. М. Пашков. — Петрозаводск : Изд-во ГПУ, 2007. — 302, [1] с. — ISBN 978-5-98774-060-6. — Из содерж.: Гл. 3. А. С. Рцов и Т. И. Арсеньев: полемика вокруг «английски художников». — С. 51-68.
* ''Васильевская О. В''. Частная металлургия Карелия в середине XVIII века (1730-1770 гг.) / О. И. Васильевская. — Петрозаводск : Госиздат Карело-Фин. ССР, 1954. — 100 с. — Из содерж.: [Обь А. С. Яровое]. — С. 6, 8, 18.
* &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mw2w&quot;&gt;Пименов В. В&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt;. Карелия глазами путешественников и исследователей XVIII и XIX веков / В. В. Пименов, Е. М. Эпштейн. — Петрозаводск : Карелия, 1969. — 263 с. — Библиогр.: с. 258-260. — Из содерж.: [Обь А. С. Яровое]. — С. 74-75.
* ''Пашков А. М''. Петрозаводск / А. М. Пашков, С. Н. Филимончик. — СПб.  : Звезда Петербурга, 2001. — 125, [2] c. — (Города Петра Великого). — ISBN 5-900804-08-9. — Из содерж.: [А. С. Рцов]. — С. 18-19.
* &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mw5A&quot;&gt;Мулло И. М&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt;. Петрозаводск : спутник туриста / И. М. Мулло, Е. Д. Рыбак. — Петрозаводск : Карелия, 1979. — 179, [3] c. — Из содерж.: [А. С. Рцов]. — С. 17-19.
* ''Мулло И. М''. Петровская слобода / И. М. Мулло. — Петрозаводск : Карелия, 1981. — 78 с.  : ил. — Из содерж.: [Обь А. С. Яровое]. — С. 42, 45-47.
* ''Митрофанов А. М''. Записки старого петрозаводскийҙа / А. М. Митрофанов ; [лит. запись В. П. Линьков ; ред. А. А. Тихонова]. — Петрозаводск : Карелия, 1987. — 100, [2] с. — Из содерж.: [А. С. Рцов]. С. 27-29.
* История Петрозаводска: власть и горожане / [А. И. Бутил и др.  ; науч. ред.: А. Ю. Жуков, А. И. Бутил] ; Карел. науч. центр Рос. акад. наук, Ин-т яз., лит. и истории. — Петрозаводск : Карел. науч. центр РАН, 2008. — 373, [1] с.  : ил. — ISBN 978-5-9274-0328-8. — Из содерж.: [А. С. Рцов]. — С. 49.
* ''Циклон Е''. По плану Ярова: архитектура Петрозаводска / Елена Циклон // Лицей. — 2003. — Нояб. (№ 11). — С. 14.
* Капуста Л. И. Из истории топонимики Петровской слободы / Л. И. Капуста // Родные сердцу имена : (ономастика Карелия). — Петрозаводск, 1993. — С. 89-92.
* ''Котков Н''. Уральский петрозаводска / Николай Котков // ТУР-Панорама. — 2005. — 13 апр. (№ 15). — С. 7.
* ''Никон О''. Потомками творится имя Петрово / О. Никон // Север. — 2003. — № 5/6. — С. 41-57. — Из содерж.: [А. С. Рцов]. — С. 45-46.
* ''Вдовец Е''. У-У-У истоков / Е. Вдовец // Сев. курьер. — 1998. — 27 июня.
* ''Белов В. Д. '' Исторический очерк Уральских горных заводов. — СПб., 1896.
* ''Козлов А. Г''. Никита Яров // Календарь-справочник Свердловской области. — Свердловск, 1968.
* ''Козлов А. Г''. Творцы науки и техники на Урале, XVII — начало XX века: Библиографический справочник. — Свердловск, 1981.
* Козлов А. Г. Выдающийся горный деятель и металлург А. С. Яров // Металлург. — 1963. — № 2.
* Корепанов Н. С. Первый век Екатеринбурга. — Екатеринбург: Банк культурной информации, 2005. — С. 162-173. — 274 с. — 1000 экз. — &lt;nowiki&gt;ISBN 5-7851-0578-0&lt;/nowiki&gt;.
* Дулесов Е. С. История управления горнозаводской промышленностью Урала на рубеже XVIII—XIX веков. — Екатеринбург: Полиграфист, 1999. — 368 с. — &lt;nowiki&gt;ISBN 5-88425-057-6&lt;/nowiki&gt;.
* ''Дулесов Е. С''. А. С. Рцов — Главный начальник директор и Канцелярии главного заводов правления и монетах дел (1797-1802) // Второе Татищевский чтения. — Екатеринбург, 1999.
* ''Елькин М. Ю''. Уральские Ярова — представители разных сословий. Родословная роспись Яровых. — Уральский родов. — Екатеринбург, 2001. — Вып. 5.
{{Тышҡы һылтанмалар}}
[[Категория:Инженерҙар]]
[[Категория:17 августа тыуғандар]]
[[Категория:1736 йылда тыуғандар]]
[[Категория:Екатеринбургта тыуғандар]]
[[Категория:14 августа вафат булғандар]]
[[Категория:1819 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:III дәрәжә Изге Владимир ордены кавалерҙары]]
[[Категория:II дәрәжә Изге Анна ордены кавалерҙары]]
[[Категория:IV дәрәжә Изге Владимир ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Шәхестәр:Екатеринбург]]
[[Категория:Рәсәй империяһында вафат булғандар]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]
[[Категория:1737 йылда тыуғандар]]
[[Категория:Страницы с непроверенными переводами]]</text>
      <sha1>6higu5lhu2akzf7t0meguhifbnvbssh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кашапов Иван Ибраһим улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164879</id>
    <revision>
      <id>1149762</id>
      <parentid>1072233</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:26:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6137" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{фш|Кашапов}}
'''Кашапов Иван Ибраһим улы''' ([[2 сентябрь]] [[1915 йыл]] — [[12 март]] [[2005 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, миномет взводы командиры, гвардия өлкән лейтенанты. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры.

== Биографияһы ==
Иван Ибраһим улы (Уршат Кашафетдин улы) Кашапов 1915 йылдың 2 сентябрендә [[Өфө губернаһы]] [[Бөрө өйәҙе]] [[Ҡолай]] (элекке атамаһы Ҡолай-Алтынбай) ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуа. Колхозда эшләй.

1939 йылда Үзбәк ССР-ының Ташкент ҡала хәрби комиссариаты тарафынан [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл армия]] сафтарына саҡырыла. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] башында 39-сы айырым танк бригадаһында танк механик-водителе булып хеҙмәт итә. 1942 йылдың июленән 1943 йылдың апреленә тиклем Урта Азия хәрби округының Ашхабад хәрби пехота училищеһында уҡый, уны тамамлағас, хәрәкәт итеүсе армияға ебәрелә.

1943 йылдың апреленән алып 193-сө тау-уҡсылар полкында миномет взводы командиры вазифаһында һуғыша. 1944 йылдың октябренән 1945 йылдың майына тиклем — 103-сө уҡсылар полкының миномет ротаһы командиры. Кавказды обороналау яуында Уршат Кашапов ҡаты яралана һәм госпиталгә ингәндә уның ҡыҙылармеец кенәгәһендә исеме ҡан менән ҡаплаған була. Шуға ла уны Иван тип теркәйҙәр. Аҙаҡ ул ғүмере буйы ошо урыҫ исемен йөрөтөргө ҡарар итә.

Госпиталдән һуң Иван Кашапов Украина фронтында минометсылар взводы командиры була, ә [[Германия]]ны [[Еңеү көнө]]н 1-се Балтиҡ буйы фронтында ҡаршылай. Һуғыштан һуң минометсы демобилизациялана. Үзбәкстанға китә һәм ҡырҡ йылдан ашыу шунда йәшәй һәм эшләй. Хаҡлы ялға сыҡҡас, ветеран тыуған төбәгенә ҡайта.

[[Башҡортостан]]дың баш ҡалаһы Өфөлә йәшәй, 2005 йылдың 12 мартында 90-сы йәшендә вафат була. Тыуған яғында — Борай районының Ҡолай ауылы зыяратына ерләнә.

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында күрһәткән батырлығы һәм ҡаһарманлыҡғы өсөн Кашапов Иван Ибраһим улы 1-се&lt;ref&gt;{{Подвиг Народа|1522236545}}&lt;/ref&gt; һәм 2-се&lt;ref&gt;{{Подвиг Народа|24509073}}&lt;/ref&gt; дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]], [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]], 1-се, 2-се һәм 3-сө дәрәжә Дан ордендары, «Батырлыҡ өсөн», «[[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы|1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн]]&lt;nowiki/&gt;» һәм башҡа миҙалдар менән бүләнләнә. 2005 йылдың 22 февралдә, Ватанды һаҡлаусылар көнө байрамы алдынан, Республика Йортонда [[Башҡортостан Республикаһы Башлығы|Башҡортостан Республикаһы Президенты]] һуғыш ҡаһарманына «1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 60 йыл» юбилей миҙалын тапшыра.

2005 йылдың 25 ноябрендә Өфө ҡалаһында Шота Руставели урамындағы И. И. Кашапов йәшәгән 26-сы йорт фасадына мемориаль таҡтаташ ҡуйыла.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|85031/}}{{V|15|09|2021}}  

[[Категория:Дан орденының тулы кавалерҙары]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы артиллеристары]]
[[Категория:Борай районында тыуғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:«Батырлыҡ өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]]
[[Категория:2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Өфөлә вафат булғандар]]
[[Категория:2005 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:12 мартта вафат булғандар]]
[[Категория:1915 йылда тыуғандар]]
[[Категория:2 сентябрҙә тыуғандар]]</text>
      <sha1>glcqar45a8pgo2uvak2ie0vzb7ksdi0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Перельман Григорий Яковлевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>173028</id>
    <revision>
      <id>1149807</id>
      <parentid>1064618</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T02:05:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Proeksad</username>
        <id>32390</id>
      </contributor>
      <comment>уточнение</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41062" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Перельман Григорий Яковлевич''' ([[13 июнь]] [[1966 йыл]], [[Ленинград]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] [[Математик|математигы]], [[:ru:Гипотеза Пуанкаре|Пуанкаре]] гипотезаһын иҫбатлаусы&lt;ref&gt;[http://www.claymath.org/millennium/Poincare_Conjecture Гипотеза Пуанкаре] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131018192659/http://www.claymath.org/millennium/Poincare_Conjecture |date=2013-10-18 }}, Clay Mathematics Institute{{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.gazeta.ru/science/2006/08/17_a_738296.shtml Найти Перельмана] // Gazeta.Ru, 17 августа 2006&lt;/ref&gt;.

== Биографияһы ==
Григорий Яковлевич Перельман [[1966 йыл]]дың [[13 июнь|13 июнендә]] Ленинград ҡалаһында [[Йәһүдтәр|йәһүд]] ғаиләһендә тыуған. Уның атаһы Яков Наумович инженер-электрик була (киң таралған хата фекергә ҡарамаҫтан, танылған физик, математик һәм астрономияны популярлаштырыусы Перельман Яков Исидорович Григорий Перельман Яковлевичтың атаһы түгел). Ул 1993 йылда [[Израиль дәүләте|Израилгә]] эмиграцияға китә. Әсәһе, Любовь Лейбовна Штейнгольц, [[Санкт-Петербург]]та ҡала, ПТУ-ла математика уҡытыусыһы булып эшләй. Григорий Перельмандың һеңлеһе Елена шулай уҡ математик, [[Санкт-Петербург дәүләт университеты|Санкт-Петербург университетын]] тамамлай (1998). 2003 йылда Реховотта Вейцман Институтында диссертация яҡлай (PhD)&lt;ref&gt;[https://www.genealogy.math.ndsu.nodak.edu/id.php?id=178320 Mathematics Genealogy Project: Elena Perelman]: Тема диссертации — «Quantization of hypersurface orbital varieties in simple Lie algebras of classical types»&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://maths.york.ac.uk/www/node/7920 Elena Perelman: Weizmann Institute of Science]&lt;/ref&gt;; 2007 йылдан [[Стокгольм]]да программист булып эшләй&lt;ref&gt;[https://www.linkedin.com/in/elena-perelman-aa862614 Elena Perelman на Linkedin]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1797811/ Detecting differential expression in microarray data: comparison of optimal procedures]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=zYLNrKA6UzYC&amp;pg=PA206&amp;lpg=PA206&amp;dq= George G. Szpiro «Poincare’s Prize: The Hundred-Year Quest to Solve One of Math’s Greatest Puzzles»]&lt;/ref&gt;.

Гриша 6 йәшендә беренсе класҡа уҡырға бара. 8-се класты бөткәнсе [[Санкт-Петербург|Ленинград]] ситендәге ҡәҙимге урта мәктәптә уҡый. Ата-әсәһе математикаға ҡыҙыҡһыныу уята, әсәһе [[Классик музыка|классик музыкаға]] ылыҡтыра (Григорий, әсәһе кеүек, скрипкала уйнай). Шулай уҡ ул [[шахмат]] һәм [[өҫтәл теннисы]] менән мауыға. 8-се кластан һуң 239-сы физика-математика мәктәбенә күсә, унда талап ябай мәктәптәрҙәгегә ҡарағанда бик юғары булыуға ҡарамаҫтан, өлгөлө уҡыусы була. Тик физкультура арҡаһында ғына, ГТО нормаһын тапшыра алмағанлыҡтан, алтын миҙал ала алмай.

Перельман 5-се кластан алып Пионерҙар һарайы янындағы математик үҙәктә, Сергей Рукшин етәкселеге аҫтында (хәҙер [[А. И. Герцен исемендәге Рәсәй дәүләт педагогия университеты|РДПУ]] профессоры, Рәсәйҙең халыҡ уҡытыусыһы&lt;ref&gt;Дистанцироваться от дистанта: интервью // Санкт-Петербургские ведомости. — 2020. — 15 июня.&lt;/ref&gt;) дәрестән тыш ваҡытта математика менән шөғөлләнә. Сергей Рукшиндың уҡыусылары математика олимпиадаларында бик күп бүләктәргә лайыҡ булалар. Григорий Перельман 1982 йылда, совет уҡыусылары командаһы составында, [[Будапешт]]а Халыҡ-ара математика олимпиадаһында барлыҡ мәсьәләләрҙе яҡшы эшләп, мөмкин булған максималь балл суммаһын йыя һәм алтын миҙалға лайыҡ була&lt;ref&gt;[http://www.imo-official.org/participant_r.aspx?id=10481 Grigorij Perelman]{{ref-en}} на сайте [[Международная математическая олимпиада|IMO]]&lt;/ref&gt;.

Шул уҡ [[1982 йыл]]да [[Ленинград дәүләт университеты]]ның математика-механика факультетына ҡабул ителә (ЛДУ). [[Венгрия]]лағы еңеүе менән бәйле, уны имтиханһыҙ ҡабул итәләр, был уны шул ваҡыттағы мөмкин булған милли билдәләре буйынса дискриминациянан ҡотҡара&lt;ref name=&quot;Astrol&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;WR&quot;&gt;{{cite web |url= http://www.dradio.de/dlf/sendungen/wib/779407/ |title= Der weiße Rabe |author= J. Lublinski |publisher= [[Deutschlandfunk]] |date= 2008-05-11 |accessdate= 2020-12-19 |quote= Es war am Ende der Breshnew und Andropov-Ära, es gab damals viel Diskriminierung [der Juden]. Aber die Gewinner der Olympiaden durften ohne Prüfung an die Universität |language=de}}&lt;/ref&gt;. Шул уҡ ваҡытта юғары уҡыу йортона стандарт 17 йәш урынына 16 йәштә уҡырға инеүе, Григорийға 1980-се йылдар уртаһы-аҙағында студенттарҙы күпләп армияға саҡырыуға эләкмәҫкә ярҙам итә, сөнки ЛДУ-ла «бронь» ваҡыты уҙыуға ул инде юғары курс студенты була, ә армияға ғәҙәттә 1-2 курстан алалар. Перельман университетта бөтә уҡыу йылдарында тик «бик яҡшы» билдәләренә генә уҡый, факультет, ҡала һәм Бөтә Союз студенттар математик олимпиадаларында еңеп сыға. Уңыштары өсөн Ленин стипендияһы ала.

[[1987 йыл]]да [[Ленинград дәүләт университеты]]н бик яҡшы билдәләренә тамамлай&lt;ref name=&quot;Astrol&quot;&gt;{{cite web |url= http://www.astrokras.narod.ru/pub/perelman-1.htm |title= Феномен Григория Перельмана в свете астрологии. Часть 1. Григорий Перельман в Советском Союзе (1966–1990 гг.). |author= А. А. Буралков |publisher= «Астрология», № 3 (2012) |date=  |accessdate= 2020-12-19 |quote=}}&lt;/ref&gt;, СССР Фәндәр академияһының [[В. А. Стеклов]] исемендәге Математика институтының [[Санкт-Петербург]] бүлеге янындағы аспирантураға уҡырға инә (ғилми етәксеһе — В. А. Александров). (1992 йылға тиклем — ЛОМИ; артабан — ПОМИ). 1990 йылдан һуң «Седловые поверхности в евклидовых пространствах» темаһына кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлай&lt;ref&gt;Перельман Г. Я. [http://search.rsl.ru/ru/record/01000113617 Седловые поверхности в евклидовых пространствах.] Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата физико-математических наук: 01.01.04. ЛГУ. — Л., 1990. — 8 с.&lt;/ref&gt;, институтта өлкән ғилми хеҙмәткәр булып эшләй башлай.

1990-сы йылдар башында [[АҠШ]]-ҡа килә, унда төрлө университеттарҙа ғилми хеҙмәткәр булып эшләй&lt;ref&gt;Григорий Перельман в 1990-х годах работал в [[Курантовский институт математических наук|Курантовском институте математических наук]], Университете штата Нью Йорк (SUNY), [[Университет штата Нью-Йорк в Стоуни-Брук|Университете штата Нью-Йорк в Стоуни-Брук]] и [[Калифорнийский университет в Беркли|Калифорнийском университете в Беркли]].&lt;/ref&gt;. Хеҙмәттәштәрен көнкүрешенең тәҡеүәлеге менән ғәжәпләндерә, яратҡан ризыҡтары һөт, сыр һәм икмәк була. 1995-1996 йылдарҙа Санкт-Петербургҡа ҡайта&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://tass.ru/encyclopedia/person/perelman-grigoriy-yakovlevich|title=Перельман, Григорий Яковлевич  |publisher= [[ТАСС]]|archive-date=2022-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124160129/https://tass.ru/encyclopedia/person/perelman-grigoriy-yakovlevich |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_5273000/5273680.stm|title=Россиянин отказался от &quot;математического Нобеля&quot;  |publisher= bbcrussian.com |date=2006-08-22|archive-date=2010-03-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100331032428/http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_5273000/5273680.stm |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, Математика институтының Санкт-Петербург бүлегендә эшләүен дауам итә, унда яңғыҙ Пуанкаре гипотезанһын иҫбатлау өҫтөндә эшләй.

2002—2003 йылдарҙа Интернетта үҙенең киң билдәлелек алған өс мәҡәләһен баҫтыра, унда Пуанкаре гипотезаһын иҫбатлауҙың үҙенсәлекле ысулын ҡыҫҡаса бәйән итә:
* Формула энтропии для потока Риччи и её геометрические приложения. ({{lang-en|The entropy formula for the Ricci flow and its geometric applications}})
* Поток Риччи с хирургией на трёхмерных многообразиях. ({{lang-en|Ricci flow with surgery on three-manifolds}})
* Конечное время затухания для решений потока Риччи на некоторых трёхмерных многообразиях. ({{lang-en|Finite extinction time for the solutions to the Ricci flow on certain three-manifolds}})

Интернетта Перельмандың [[:ru:Поток Риччи|Риччи]] ағымы өсөн энтропия формулаһы тураһында тәүге мәҡәләһенең күренеүе ғилми даирәләрҙә халыҡ-ара сенсация тыуҙыра. [[2003 йыл]]да Григорий Перельман бер нисә америка университетына саҡырыуҙы ҡабул итә, унда ул үҙенең Пуанкаре гипотезаһын иҫбат итеү буйынса эше тураһында докладтар серияһы яһай&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.newyorker.com/magazine/2006/08/28/manifold-destiny|title=Manifold Destiny|lang=en|date=2006-08-26|author=Sylvia Nasar, David Gruber|accessdate=2020-02-16}}&lt;/ref&gt;. Америкала Перельман, уның өсөн ойошторолған асыҡ лекцияларҙа, шулай уҡ бер нисә математик менән шәхси осрашыу ваҡытында үҙенең идеяларын һәм алымдарын аңлатып, күп ваҡыт сарыф итә. [[Рәсәй]]гә әйләнеп ҡайтҡандан һуң, күп һанлы сит ил коллегаларының һорауҙарына электрон почта аша яуап бирә&lt;ref&gt;См. John Morgan, Gang Tian. Ricci Flow and the Poincare Conjecture. American Mathematical Society. Clay Mathematical Institute. Clay Mathematics Monographs. Vol. 3, 2007. Introduction, p.XL.&lt;/ref&gt;.

2004—2006 йылдарҙа Перельмандың һөҙөмтәләрен тикшереү менән математиктарҙың өс бойондороҡһоҙ төркөмө шөғөлләнә:

# {{Тәржемәһеҙ 5|Кляйнер, Брюс|Брюс Кляйнер||Bruce Kleiner}}, {{Тәржемәһеҙ 5|Лотт, Джон|Джон Лотт||John Lott (mathematician)}}, [[Мичиган университеты]];
# {{Тәржемәһеҙ 5|Чжу Сипин|||Zhu Xiping}}, [[Сунь Ятсен]] университеты, {{Тәржемәһеҙ 5|Цао Хуайдун|||Huai-Dong Cao}}, [[Лихайский университеты|Лихай университеты]];
# {{Тәржемәһеҙ 5|Морган, Джон (математик)|Джон Морган||John Morgan (mathematician)}}, [[Колумбия университеты]], [[Тянь Ган]], [[Массачусетс технология институты]].

Бөтә өс төркөм дә Пуанкаре гипотезаһы тулыһынса иҫбатланған тигән һығымтаға килә, әммә [[Ҡытай]] математиктары Чжу Сипин һәм Цао Хуайдун уҡытыусылары Яу Шинтун менән бергә, «тулы иҫбатлауҙы» таптыҡ тип белдереп, плагиатлыҡ маташыуы яһайҙар&lt;ref&gt;См. обсуждение в Математическом Форуме [http://mathforum.org/kb/message.jspa?messageID=4975694 Topic: Fields awardee Shing-Tung Yau lied in Chinese media about Poincare conjecture proof’s attribution]&lt;/ref&gt;. Артабан улар был белдереүҙәренән баш тарталар&lt;ref&gt;В ревизии своей предыдущей статьи в Asian Journal of Mathematics, Цао Хуайдун и Чжу Сипин в названии статьи убрали слова «полное доказательство», а также указали в аннотации, что их работа является самостоятельной и подробной экспозицией ([[Английский язык|англ.]] &lt;span style=&quot;font-style:italic;&quot; lang=&quot;en&quot;&gt;self-contained and detailed account&lt;/span&gt;) результатов Гамильтона-Перельмана. См. [http://arxiv.org/abs/math.DG/0612069 Huai-Dong Cao, Xi-Ping Zhu. Hamilton-Perelman’s Proof of the Poincaré Conjecture and the Geometrization Conjecture].&lt;/ref&gt;.

2005 йылдың декабрендә Перельман математик физика лабораторияһының төп ғилми хеҙмәткәре вазифаһын китә, Математика институтының Санкт-Петербург бүлегендәге эшенән сыға&lt;ref&gt;[http://trv-science.ru/2010/03/30/o-prichinax-uxoda-g-perelmana-iz-pomi/ О причинах ухода Г. Перельмана из ПОМИ]. Интервью с директором [[ПОМИ]] [[Кисляков, Сергей Витальевич|С. В. Кисляковым]].&lt;/ref&gt; һәм хеҙмәттәштәре менән бәйләнеште тулыһынса тиерлек өҙә&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Nasar|first=Sylvia|coauthors=Gruber, David|title=Manifold Destiny: A legendary problem and the battle over who solved it.|work=[[The New Yorker]]|date=2006-08-21|url=http://www.newyorker.com/archive/2006/08/28/060828fa_fact2|accessdate=2006-08-24}}&lt;/ref&gt;. Үҙенең позицияһын ул ойошторолған математик берләшмә менән килешмәүе, улар ҡабул иткән ҡарарҙарҙың ғәҙел булмауы менән аңлата.

2006 йылда «The New Yorker» америка журналында журналистар Сильвия Назар һәм Дэвид Груберҙың «Многообразная судьба» исемле ҙур мәҡәләһе баҫыла. Улар Санкт-Петербургҡа килеп Григорий Перельман менән шәхсиәт осрашалар. Интервьюла Перельман математик йәмғиәттән китеүенең сәбәбен аңлата:
{{Цитата башы}}Фәндә этик стандарттарҙы боҙоусылар сит кеше тип иҫәпләнмәй… Минең кеүек кешеләр — бына кемдәр изоляцияла ҡала… Әлбиттә, бик күп әҙме-күпме намыҫлы математиктар бар. Ләкин улар бөтәһе лә — конформистар. Улар үҙҙәре намыҫлы, тик намыҫлы булмағандарға түҙәләр… Мин билдәле булмағанда, минең һайлау мөмкинлеге бар ине… Йә бөтәһенең дә ныҡ итеп йәненә тейергә &lt;small&gt;(NY — поднять шумиху по поводу нечистоплотных методов в науке)&lt;/small&gt;, йәки өндәшмәҫкә һәм үҙеңә эткә булған кеүек мөнәсәбәткә түҙергә. Хәҙер, бик билдәле шәхескә әйләнгәс, мин артабан да өндәшмәй ҡала алмайым. Бына ни өсөн мин китергә мәжбүр булдым&lt;ref&gt;{{cite web
 |url         = https://polit.ru/article/2010/03/31/perelman/
 |title       = Григорий Перельман: холодные горные вершины математики и математические призы
 |website     = «ПОЛИТ.РУ»
 |date        = 2010-03-31
 |accessdate  = 2020-02-16
}}&lt;/ref&gt;.
{{Oq|en|It is not people who break ethical standards who are regarded as aliens. &lt;..&gt; It is people like me who are isolated. &lt;..&gt; Of course, there are many mathematicians who are more or less honest. But almost all of them are conformists. They are more or less honest, but they tolerate those who are not honest. &lt;..&gt; As long as I was not conspicuous, I had a choice. &lt;..&gt; Either to make some ugly thing &lt;..&gt; or, if I didn’t do this kind of thing, to be treated as a pet. Now, when I become a very conspicuous person, I cannot stay a pet and say nothing. That is why I had to quit&lt;ref name=ReferenceA /&gt;.}}
{{Цитата аҙағы}}

2011 йылдың сентябрендә Перельмандың Рәсәй фәндәр академияһы ағзаһы булыу тәҡдименән баш тартыуы билдәле була&lt;ref name=&quot;РБК&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/spb_sz/24/07/2014/938741.shtml СМИ: Знаменитый математик Г. Перельман уезжает из России] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150423002107/http://top.rbc.ru/spb_sz/24/07/2014/938741.shtml |date=2015-04-23 }} // РБК&lt;/ref&gt;.

[[Санкт-Петербург]] ҡалаһында Купчино районында әсәһе менән бергә йәшәй&lt;ref name=&quot;Lifenews&quot;&gt;[http://lifenews.ru/news/18018 Перельман: Насчет $ 1 млн я ещё не решил!]. LifeNews.Ru&lt;/ref&gt;. Матбуғатта [[2014 йыл]]дан алып Григорий [[Швеция]]ла йәшәй тигән хәбәрҙәр күренә&lt;ref name=&quot;РБК&quot;&gt;[http://top.rbc.ru/spb_sz/24/07/2014/938741.shtml СМИ: Знаменитый математик Г. Перельман уезжает из России] {{Wayback|url=http://top.rbc.ru/spb_sz/24/07/2014/938741.shtml|date=20150423002107}} // РБК&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.kp.ru/daily/26260.3/3138310/ «Комсомолка» узнала, куда исчезает Перельман]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.aif.ru/dontknows/actual/1312240 Почему Григорий Перельман уехал из России?]&lt;/ref&gt;, әммә һуңыраҡ уның [[Швеция]]ла әллә ниҙә бер булыуы билдәле була&lt;ref&gt;[http://www.rosbalt.ru/piter/2015/07/10/1417676.html Математика Григория Перельмана, уехавшего в Швецию, видели в купчинском супермаркете]&lt;/ref&gt;.

== Фәнни өлөшө ==
— Юрий Дмитриевич Бураго һәм Михаил Леонидович Громов менән аҫтан кәкрелек менән сикләнгән А. Д. Александров арауыҡтары буйынса хеҙмәттең авторҙашы&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|автор=Ю. Д. Бураго, М. Л. Громов, Г. Я. Перельман|заглавие=Пространства А. Д. Александрова с ограниченными снизу кривизнами|ссылка=http://mi.mathnet.ru/umn4489|язык=ru|издание=УМН|год=1992|том=47|номер=2(284)|страницы=3—51|doi=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

— 1994 йылда дифференциаль геометрияла душа тураһында гипотезаны иҫбат итә.

— 2002—2003 йылдарҙа [[:ru:Гипотеза Пуанкаре|Пуанкаре гипотезаһын]] һәм геометриялаштырыу гипотезаһын иҫбат итә.

== Танылыуы ==
— [[1991 йыл]]да Санкт-Петербург математиктар йәмғиәтенең «Пространства Александрова с ограниченной снизу кривизной» эше өсөн «Йәш математикка» премияһына лайыҡ була.

— [[1996 йыл]]да йәш математиктар өсөн [[Европа]] математика йәмғиәтенең Премияһын бирергә ҡарар ителә, әммә ул премияны алыуҙан баш тарта&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|ссылка=http://trv-science.ru/2010/04/27/perelman-eto-zamknutaya-sfera-my-ne-mozhem-v-nego-zaglyanut/|автор=О. Орлова|заглавие=Перельман — это замкнутая сфера. Мы не можем в него заглянуть…|год=2010|издание=[[Троицкий Вариант]]|номер=52|страницы=5}}&lt;/ref&gt;.

— [[2006 йыл]]да Григорий Перельманға [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%B7%D0%B0_%D0%9F%D1%83%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B5] Пуанкаре гипотезаһын хәл иткәне өсөн «[[:ru:Медаль Филдса|Филдс миҙалы]]» халыҡ- ара премияһы бирелә (бүләкләгәндә рәсми формулировкаһы: «геометрияға индергән өлөшө һәм уның [[:ru:Поток Риччи|Риччи]] ағымының геометрик һәм аналитик структураһын өйрәнеүҙә революцион идеялары өсөн»), әммә ул был премиянан да баш тарта&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=45OirYxdArE Григорий Перельман отказался принять Медаль Филдса, церемония награждения (видео)]&lt;/ref&gt;.
* 2010 йылдың мартында Клей Математика институты Григорий Перельманға Пуанкаре гипотезаһын иҫбат иткән өсөн бер миллион АҠШ доллары күләмендә премия бирергә ҡарар итә&lt;ref&gt;[http://www.claymath.org/poincare/index.html Prize for Resolution of the Poincaré Conjecture Awarded to Dr. Grigoriy Perelman] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130428112451/http://www.claymath.org/poincare/index.html |date=2013-04-28 }}{{ref-en}}. Пресс-релиз математического института Клэя. 18.03.2010&lt;/ref&gt;. Был «мең йыллыҡ проблемалар»ҙың береһен хәл иткән өсөн тарихта беренсе премия биреү була. [[2010 йыл]]дың июнендә Перельман [[Париж]]да математиктар конференцияһын иғтибарһыҙ ҡалдыра, конференцияла Пуанкаре гипотезаһын иҫбат иткән өсөн «Мең йыллыҡ премияһын» тапшырыу планлаштырылған була. 2010 йылдың 1 июлендә Перельман премиянан баш тартыуы тураһында асыҡ белдерә, быны түбәндәгесә аңлатла:
{{цитата|Мин баш тартам. Белеүегеҙсә, минең был яҡҡа ла, икенсе яҡҡа ла сәбәптәрем бик күп. Шуға ла мин оҙаҡ хәл иттем. Ҡыҫҡа ғына итеп әйткәндә, төп сәбәп — ойошторолған математик берләшмә менән килешмәү. Миңә уларҙың ҡабул иткән ҡарарҙары оҡшамай, мин уларҙы ғәҙел түгел тип иҫәпләйем. Америка математигы Ричард Гамильтондың был мәсьәләне хәл итеүгә индергән өлөшө минекенән һис кәм түгел тип иҫәпләйем&lt;ref&gt;[http://www.interfax.ru/society/txt.asp?id=143603 Последнее «нет» доктора Перельмана].&lt;/ref&gt;.}}
: Әйтергә кәрәк, Пуанкаре гипотезаһын иҫбатлаған математик яғынан Ричард Гамильтондың ҡаҙаныштарын асыҡ баһалау фәндә юғары выжданлылыҡ миҫалы булып тора ала, сөнки, Перельмандың үҙенең баһалауы буйынса, Яу Шинтун менән хеҙмәттәшлек иткән Гамильтон, еңеп сыҡҡыһыҙ техник ауырлыҡтарға осрап, үҙенең тикшеренеүҙәрендә һиҙелерлек әкренәйә&lt;ref&gt;По мнению Перельмана Ричард Гамильтон не имел существенно новых идей для преодоления [[Математическая сингулярность|сингулярностей]] в [[Поток Риччи|Потоках Риччи]] начиная уже с 1992 года, а может быть и ранее. См. Manifold Destiny&lt;/ref&gt;.

— [[2011 йыл]]дың сентябрендә Клэй институты Анри Пуанкаре институты (Париж) менән берлектә йәш математиктар өсөн вазифа булдыра, уларға түләү өсөн аҡса Григорий Перельманға бирелгән, ләкин ҡабул ителмәгән &quot;Мең йыллыҡ премия&quot;нан китә&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://interfax.ru/print.asp?sec=1448&amp;id=209028|title=Миллион долларов Перельмана отдадут на поддержку молодых математиков|date=2011-09-22|publisher=Интерфакс|accessdate=2011-09-22}}&lt;/ref&gt;.

— [[2011 йыл]]да Ричард Гамильтонға һәм Деметриос Кристодулға математика буйынса $1 000 000 күләмендә [[:ru:Премия Шао|Премия Шао]] бирелә, уны ҡайһы берҙә «Көнсығыш Нобель премияһы» тип атайҙар. Ричард Гамильтон был премияға математик теория төҙөгән өсөн лайыҡ була, уны Григорий Перельман үҙенең [[:ru:Гипотеза Пуанкаре|Пуанкаре]] гипотезаһын иҫбатлау буйынса хеҙмәттәрендә артабан үҫтерә. Билдәле булыуынса, Гамильтон премияны ҡабул итә&lt;ref&gt;[http://www.shawprize.org/en/shaw.php?tmp=3&amp;twoid=90&amp;threeid=181&amp;fourid=301] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6Dsj0uwAE?url=http://www.shawprize.org/en/shaw.php?tmp=3 |date=2013-01-23 }}&lt;/ref&gt;.

== Киң мәғлүмәт сараларында һәм мәҙәниәттә ==
Йыш ҡына Григорий Перельман һәм билдәле композитор, уның тиңдәше араһында параллель үткәрәләр. Ул тиҫтә ярым йыл элек, Европа премияһын алғас, шулай уҡ профессиональ мөхитте ташлап сығып китә, күренмәй йәшәй, инде утыҙ йыл «перельманса йәшәү рәүеше» алып бара&lt;ref&gt;''[[Быков, Дмитрий Львович|Дмитрий Быков]]'', программа «Один» на «Эхе Москвы» [https://echo.msk.ru/programs/odin/2191124-echo/ (от 27 апреля 2018 года)]&lt;/ref&gt;. Тағы ла бер Петербург кешеһе, Юрий Ханон, шул уҡ сәбәптәр буйынса карьеранан баш тарта һәм 1993 йылда герметик йәшәү рәүешенә күсә&lt;ref&gt;''[[Кохрихт, Феликс Давидович|Феликс Кохрихт]]''. «Отшельники: Творить в одиночестве». — Одесса. Вести. 8 апреля 2019 г.&lt;/ref&gt; Оҡшашлыҡтар шул яҡтан да була, Григорий Перельман да бала саҡта [[скрипка]]ла уйнарға өйрәнә, әммә ҙур уңыштарға ирешә алмай, шулай ҙа ғүмере буйына классик музыка менән ҡыҙыҡһыныуын һаҡлай.

[[2006 йыл]]да Science журналы [[:ru:Гипотеза Пуанкаре|Пуанкаре]] гипотезаһын иҫбатлауҙы фәнни «Прорыв года» тип атай&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|заглавие=BREAKTHROUGH OF THE YEAR: The Poincaré Conjecture—Proved|издание=Science|том=314|номер=5807|страницы=1848—1849|doi=10.1126/science.314.5807.1848|ссылка=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/314/5807/1848|язык=en|тип=journal|автор=Dana Mackenzie|год=2006}}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;. Был математика буйынса бындай исемгә лайыҡ булған беренсе хеҙмәт.

2006 йылда Сильвия Назар һәм Дэвид Грубер «Manifold Destiny» мәҡәләһен баҫтыралар. Унда Григорий Перельман, уның Пуанкаре гипотезаһын иҫбатлау буйынса хеҙмәте, фәндә һәм математик йәмғиәттә этик принциптар тураһында һөйләнелә, шулай уҡ уның үҙе менән интервью индерелә. Мәҡәләлә үҙенең уҡыусылары менән бергә Григорий Перельман тәҡдим иткән Пуанкаре гипотезаһын иҫбатлауҙың тулылығын инҡар итергә маташҡан Ҡытай математигы [[Яу Шинтан]]ды тәнҡитләүгә күп урын бүленә&lt;ref&gt;Сильвия Насар, Дэвид Грубер «[http://vadda.livejournal.com/42798.html Многообразная судьба: Легендарная задача и битва за приоритет]». Перевод статьи «[[Manifold Destiny]]».&lt;/ref&gt;.

[[2006 йыл]]да The New York Times гәзите Денис Овербайҙың (Overbye Dennis) «Scientist at Work: Shing-Tung Yau. The Emperor of Math» исемле мәҡәләһен баҫтыра. Мәҡәлә профессор [[:ru:Яу Шинтан|Яу Шинтандың]] биографияһына, һәм уның адресына Пуанкаре гипотезаһын иҫбатлау буйынса Перельмандың индергән өлөшөн кәметеп күрһәтергә тырышыуҙа ғәйепләүҙәр менән бәйле ғауғаға арнала. Мәҡәләлә математика фәнендә бығаса булмаған факт килтерелә — Яу Шинтан үҙенең хаҡлығын яҡлау өсөн адвокат фирмаһын яллаған һәм үҙен тәнҡитләүселәргә суд эҙәрлекләүе менән янаған&lt;ref&gt;[https://www.nytimes.com/2006/10/17/science/17yau.html?pagewanted=all&amp;_r=0 The Emperor of Math]&lt;/ref&gt;.

[[2007 йыл]]да Британия гәзите The Daily Telegraph «Әле йәшәүсе йөҙ гений» исемлеген баҫтыра, унда Григорий Перельман 9-сы урынды биләй. Перельмандан тыш, был исемлеккә ни бары 2 [[Рәсәй]] кешеһе эләгә — [[Каспаров Гарри Кимович|Гарри Каспаров]] (25-се урын) һәм [[Калашников Михаил Тимофеевич|Михаил Калашников]] (83-сө урын)&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Top 100 living geniuses|url=http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2007/10/28/geniustable128.xml|date=2007-01-31|accessdate=2019-05-27}} {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/65UDMaQKw?url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1567544/Top-100-living-geniuses.html |date=2012-02-16 }}{{ref-en}}&lt;/ref&gt;.

[[2011 йыл]]да Маша Гессендың Перельмандың яҙмышы тураһында, уның уҡытыусылары, синыфташтары, хеҙмәттәштәре һәм коллегалары менән ойошторолған күп һанлы интервьюларға нигеҙләнгән, «Совершенная строгость. Григорий Перельман: гений и задача тысячелетия» исемле китабы сыға&lt;ref name=&quot;Gessen2009&quot;&gt;{{Китап|автор=[[Гессен, Мария Александровна|Маша Гессен]]|заглавие=Совершенная строгость. Григорий Перельман: гений и задача тысячелетия|издательство=АСТ, Corpus|год=2011|isbn=978-5-271-33232-6|страниц=272}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|автор=С. Немалевич|заглавие=Теорема о Перельмане: интервью с Машей Гессен о книге про великого олимпиадника|издание=Theory &amp; Practice|год=12 апреля 2011|ссылка=http://theoryandpractice.ru/posts/1792-teorema-o-perelmane-intervyu-s-mashey-gessen-o-knige-pro-velikogo-olimpiadnika}}&lt;/ref&gt;. Перельмандың уҡытыусыһы Сергей Рукшин китап тураһында тәнҡитле фекер әйтә&lt;ref&gt;[http://www.polit.ru/article/2012/12/18/rukshin2/ Интервью Сергея Рукшина и комментарий Маши Гессен.]&lt;/ref&gt;.

[[2014 йыл]]да [[Санкт-Петербург]]та [[:ru:Новая сцена Александринского театра|Александра театрының]] Яңы сәхнәһендә, «Вспулчесны» Вроцлав театры режиссеры Вера Попованың, поляк драматургы Михаил Пабиандың Григорий Перельман тарихы мотивтары буйынса яҙылған «Затворник» пьесаһы буйынса спектакле алдан күрһәтелә.

[[2015 йыл]]да Константин Кузнецовтың Григорий Перельман тарихы мотивтары буйынса яҙған «Сингулярность от Артемия» пьесаһы, урыҫ телле драматургияның Халыҡ-ара конкурсы лонг-листы —&quot;Действующие лица 2015&quot;кә инә.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* (50033) Перельман

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|3}}

== Әҙәбиәт ==
* Гессен Мария Александровна. Совершенная строгость. Григорий Перельман. Гений и задача тысячелетия = A Genius and The Mathematical Breakthrough of the Century. / Пер. И. Кригер. — М.: Corpus, Астрель, 2011. — 272 с. — 4000 экз. — ISBN 978-5-271-33232-6.
* Арсенов Олег Орестович. Григорий Перельман и гипотеза Пуанкаре. — М.: Эксмо, 2010. — (Люди науки). — 256 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-699-44145-7.
* George G. Szpiro, Poincare’s Prize: The Hundred-Year Quest to Solve One of Math’s Greatest Puzzles. Dutton Adult [https://web.archive.org/web/20121013071139/http://www.us.penguingroup.com/static/pages/publishers/adult/dutton.html]; 1st edition (June 21, 2007)

== Һылтанмалар ==
* {{ВТ-ЛП|Перельман, Григорий}}
* [https://web.archive.org/web/20100325065208/http://www.newstube.ru/theme/grigorij-perel'man Видеопортрет Григория Перельмана на сайте www.newstube.ru]
* [http://www.polit.ru/science/2006/10/16/kongress_print.html Перельман: два месяца спустя]. Интервью с Людвигом Фаддеевым.
* ''А.&amp;amp;nbsp;М.&amp;amp;nbsp;Вершик''. [http://www.mathsoc.spb.ru/forum/chto_nu.html «Что полезно математике? Размышления о премиях Clay Millenium»]
* ''С. Кутателадзе''. [http://www.math.nsc.ru/LBRT/g2/english/ssk/presse.html#perelman Справка о публикациях Гриши Перельмана]
* {{Cite web|url=http://www.aif.ru/society/article/33851|title=Григорий Перельман: «У меня есть всё». На мир он смотрит со своей высоты|author=Елена Данилевич|date=2010-04-07|publisher=[[Аргументы и Факты|АиФ]]|accessdate=2010-04-25}}
* [http://lenta.ru/articles/2010/03/19/perelman/ Доказательство длиною в век]
* [https://web.archive.org/web/20160625000803/https://russia.tv/video/show/brand_id/9188/episode_id/94693/video_id/94693/ «Иноходец. Урок Перельмана». Документальный фильм]. 2011 г.
* [http://fshow.info/fc/out.php?152 Биографический радиоспектакль о Перельмане]

[[Категория:XXI быуат математиктары]]
[[Категория:XX быуат математиктары]]
[[Категория:Рәсәй математиктары]]
[[Категория:Алфавит буйынса математиктар]]
[[Категория:Физика-математика фәндәре кандидаттары]]
[[Категория:Санкт-Петербург дәүләт университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Санкт-Петербургта тыуғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]
[[Категория:1966 йылда тыуғандар]]
[[Категория:13 июндә тыуғандар]]</text>
      <sha1>tvybs6d9bn14ib47h61wluxwi8m47s9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>179375</id>
    <revision>
      <id>1149795</id>
      <parentid>1087747</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T19:32:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6746" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы''' ([[19 август]] [[1957 йыл]]) — зоотехник. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты, [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]]ның малдарҙы туҡландырыу һәм физиология кафедраһы профессоры.

== Биографияһы ==
Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы 1957 йылдың 19 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] Бүреҡаҙған ауылында тыуған&lt;ref name=&quot;Башкирская энциклопедия&quot;&gt;{{БЭ2013|90766|Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы}}&lt;/ref&gt;. Ауылда урта мәктәпте тамамлағандан һуң Совет Армияһы сафында хеҙмәт итә. 1978 йылдан зооинженерлыҡ факультетының әҙерлек бүлеге тыңлаусыһы, ә 1979 йылдан 1984 йылға тиклем — Башҡорт ауыл хужалығы институты студенты&lt;ref name=&quot;БЕСПЛАТНАЯ ЭЛЕКТРОННАЯ БИБЛИОТЕКА - Научные публикации&quot; /&gt;. 1984 йылда институтты тамамлағандан һуң Ауырғазы районының Салауат исемендәге колхозында баш зоотехник булып эшләй башлай. 1987 йылдан алып бригадир, 1988 йылдан — баш зоотехник, 1996 йылдан — В. Р. Вильямс исемендәге Бөтә Рәсәй мал аҙығы Ғилми-тикшеренеү институты филиалы Киров болон‑һаҙ тәжрибә станцияһында (Лобня ҡалаһы) өлкән ғилми хеҙмәткәр була. 1994-99 йылдарҙа шулай уҡ үҙәк аналитик лаборатория, һөт малсылығы лабораторияһы мөдире. Умартасылыҡ һәм апитерапия буйынса Башҡортостан фәнни-тикшеренеү үҙәгенең фәнни эш буйынса директор урынбаҫары вазифаһында эшләй&lt;ref name=&quot;БЕСПЛАТНАЯ ЭЛЕКТРОННАЯ БИБЛИОТЕКА - Научные публикации&quot; /&gt;. 1997—98 йылдарҙа «Башкирэнерго» ААЙ‑ның «Мир» агрохужалығында (Благовещен районы) директор урынбаҫары, 1998 йылдың июненән БНИИСХ‑ла өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1998 йылдың октябренән алып [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]]нда уҡыта&lt;ref name=&quot;Башкирская энциклопедия&quot; /&gt;. Башта өлкән уҡытыусы, һуңынан ауыл хужалығы малдарын туҡландырыу кафедраһы доценты. 2003—2006 йылдарҙа мал аҙығын етештереү технологияһы һәм ашатыу кафедраһы янында көндөҙгө уҡыу докторы, ә 2006 йылдың сентябренән- ауыл хужалығы малдарын ашатыу кафедраһы доценты, профессор була&lt;ref name=&quot;БЕСПЛАТНАЯ ЭЛЕКТРОННАЯ БИБЛИОТЕКА - Научные публикации&quot;&gt;[http://os.x-pdf.ru/20istoriya/775315-2-biologo-tehnologicheskomu-fakultetu-bgau-let-ufa-2010-udk-bbk.php &quot;Биолого-технологическому факультету БГАУ — 80 лет Уфа — 2010 УДК 37 ББК 74 Б 63 Авторский коллектив]&lt;/ref&gt;.

Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улының фәнни тикшеренеүҙәре ауыл хужалығы малдарының продуктлылығын күтәреү өсөн юғары протеинлы мал аҙыҡтарын һәм балансланған биологик актив матдәләрҙе әҙерләүҙең энергия һаҡлаусы технологияларын эшләүгә арналған. 110-дан артыҡ фәнни һәм уҡытыу-методик эш баҫтырып сығарҙы, өс фәнни-практик рекомендация эшләне. Фәнни эшенең йүнәлеше — Башҡортостан Республикаһының Ауыл хужалығы зоналары бйынса һыйырҙарҙың минераль туҡланыуын камиллаштырыу.

== Хеҙмәттәре ==
* Смешанные и одновидовые посевы кормовых культур в решении проблемы белка на этапах биогеоценоза: корм—животное—продукция. Уфа, 2006 (авторҙ.);
* Наука и технологии силосования с внесением жидких биохимконсервантов. Эффективность использования полученных кормов в рационах жвачных животных. Уфа, 2007 (авторҙашта).&lt;ref name=&quot;Башкирская энциклопедия&quot;/&gt;.

== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* «Агрокомплекс-2008» халыҡ-ара махсуслаштырылған күргәҙмәнең алтын миҙалы&lt;ref name=&quot;БЕСПЛАТНАЯ ЭЛЕКТРОННАЯ БИБЛИОТЕКА - Научные публикации&quot; /&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|90766}}
* [http://os.x-pdf.ru/20istoriya/775315-2-biologo-tehnologicheskomu-fakultetu-bgau-let-ufa-2010-udk-bbk.php &quot;Биолого-технологическому факультету БГАУ — 80 лет Уфа — 2010 УДК 37 ББК 74 Б 63 Авторский коллектив]
{{Портал|Шәхестәр}}
{{Башҡорттар}}
[[Категория:Башҡорттар]]
[[Категория:19 августа тыуғандар]]
[[Категория:1957 йылда тыуғандар]]
[[Категория:Стәрлетамаҡ районында тыуғандар]]
[[Категория:Ауыл хужалығы фәндәре кандидаттары]]
[[Категория:Профессорҙар]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт аграр университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт аграр университеты уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>4dbtoj8wwbucblbxf11xzgo2m8z5jjf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арсеньев Александр Михайлович</title>
    <ns>0</ns>
    <id>179785</id>
    <revision>
      <id>1149703</id>
      <parentid>1088133</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:15:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3866" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{фш|Арсеньев}}
'''Арсеньев Александр Михайлович''' (4 сентябрь [[1906 йыл]] — [[19 сентябрь]] [[1988 йыл]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] Педагогия фәндәре академияһы академигы&lt;ref&gt;http://pednecropol.ru/arsenev-aleksandr-mixajlovich/&lt;/ref&gt;. [[РСФСР]]-ҙың Педагогия фәндәре академияһының мөхбир ағзаһы (1957). [[РСФСР]]-ҙың Педагогия фәндәре академияһының тулы хоҡуҡлы ағзаһы (1959). [[СССР]] Педагогия фәндәре академияһының тулы хоҡуҡлы ағзаһы (1968). Педагогия фәндәр докторы (1974), профессор (1975).

== Биографияһы ==
Александр Михайлович Арсеньев [[1906 йыл]]дың 4 сентябрендә (иҫке стиль буйынса [[22 август]]) [[Мәскәү]] губернаһы Слуговищево [[ауыл]]ында тыуа.

== Эшмәкәрлеге ==
[[1923 йыл]]да [[Мәскәү]] эргәһендәге ауыл мәктәптәренең береһендә педагогик эшмәкәрлеген башлай.

[[1930 йыл]]да Н. К. Крупская исемендәге Коммунистик тәрбиә академияһының педагогия факультетын тамамлай. [[1931 йыл]]дан алып коммунистик тәрбиә академияһында, Себер халыҡтары институтында ғилми-педагогик эш алып бара.
  
[[1949 йыл]]да [[РСФСР]] [[мәғариф]] министры урынбаҫары итеп тәғәйенләнә, уның вазифаһында [[1958 йыл]]ға тиклем эшләй. Педагогик кадрҙар әҙерләү, педагогия уҡыу йорттары селтәрен үҫтереү мәсьәләләре, йәштәргә һөнәр һайлау мәсьәләләре менән шөғөлләнә.

1958—1960 йылдарҙа СССР Педагогия фәндәре институтының [[педагогика]] теорияһы һәм тарихы ғилми тикшеренеү институтының директоры була, 1960—1969 йылдарҙа дөйөм һәм политехник белем, ә 1970—1974 йылдарҙа дөйөм [[педагогика]] ғилми тикшеренеү институтына етәкселек итә. 1979 йылдан алып уҡытыу-уҡытыу һәм өйрәтеү ғилми тикшеренеү институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре, консультанты була.

А. М. Арсеньев яңы уҡыу программаларын әҙерләүҙә һәм белем кимәлен камиллаштырыуға әүҙем ҡатнашты. Ул педагогиканың теоретик проблемалары буйынса дөйөмләштереүсе эштәр авторы. Уның мөхәррирлегендә [[Крупская Надежда Константиновна|Н. К. Крупская]], Н. А. Добролюбов, А. В. Луначарскийҙың педагогик хеҙмәттәре нәшер ителә.

[[1988 йыл]]дың [[19 сентябрь|19]] сентябрендә вафат була. Ул [[Мәскәү]]ҙең Кунцево зыяратында ерләнә.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

[[Категория:Академиктар]]
[[Категория:Профессорҙар]]
[[Категория:Педагогия фәндәре докторҙары]]</text>
      <sha1>oetuvfu0kmacrmyacscveummwadhaj6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Молодцов Игорь Николаевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183656</id>
    <revision>
      <id>1149741</id>
      <parentid>1139596</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:05:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6531" xml:space="preserve">{{Ук}}
'''Игорь Николаевич Молодцов''' ({{ВД-Преамбула}}) — ғалим-механик, физика-математика фәндәре докторы, [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның механика-математика факультетының һығылмалылыҡ теорияһы кафедраһы профессоры.

== Биографияһы ==
Игорь Николаевич Молодцов 1954 йылдың 17 авгусында [[Приморье крайы]]ның [[Владивосток]] ҡалаһында хәрби хеҙмәткәр ғаиләһендә тыуған. 1962 йылда ғаилә [[Ҡырым]]ға күсеп килә ([[Симферополь]] ҡалаһы), унда ул 1971 йылда 40-сы мәктәптең математика класын алтын миҙал менән тамамлай. Уның математикаға һәм башҡа теүәл фәндәргә ҡыҙыҡһыныуы арҙаҡлы совет математигы [[Колмогоров Андрей Николаевич|А. Н. Колмогоровтың]] дуҫы һәм курсташы — математика уҡытыусыһы А. П. Тиняков ҡатнашлығында формалаша. А. Н. Колмогоров үҙе лә 40-сы мәктәпкә бер нисә тапҡыр бара, унда уҡыусылар алдында лекциялар менән сығыш яһай. 1971 йылда [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның механика-математика факультетына уҡырға инә, факультетты тамамлағандан һуң, 1976 йылда, аспирантурала уҡыуын дауам итә. 1979 йылдан 1998 йылға тиклем ғәмәли математика кафедраһында, һуңынан Мәскәү иҡтисад һәм сервис институтының математик модель әҙерләү кафедраһында эшләй.

1998 йылдан алып [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның механика-математика факультетында эшләй. Фән кандидаты (1982)&lt;ref&gt;[http://www.nlr.ru/e-case3/sc2.php/web_gak/lc/61675/32#pict Каталог РНБ]&lt;/ref&gt;, фән докторы (2003), һығылмалылыҡ теорияһы кафедраһы профессоры (2007){{Sfn|Мехмат МГУ 80|2013|с=185}}.

== Фәнни һәм методик эшмәкәрлеге ==
Төп фәнни һөҙөмтәләре һығылмалылыҡ һәм йәбешкәклектең динамик теорияһы һәм һығылмалылыҡ процестары теорияһы өлкәләрендә алына. Ул 40-тан ашыу ғилми хеҙмәт, 4 уҡыу әсбабы, 3 ғилми баҫма авторы. Ул математика һәм механика буйынса әҙерлек алып барыусы Рәсәйҙең классик университеттары системаһы өсөн 3-сө быуын яңы белем биреү стандарттарын әүҙем әҙерләүселәрҙең береһе була. Уның ҡатнашлығында юғары профессиональ белем биреүҙең «Математика», «Математика һәм компьютер фәндәре», «Механика һәм математик модель әҙерләү», «Фундаменталь математика һәм механика» әҙерлек йүнәлештәре буйынса дәүләт стандарттары әҙерләнә.

== Библиография ==
* {{Мәҡәлә|автор=Молодцов И. Н. &amp;nbsp;|заглавие=Об исследовании динамики многослойного неоднородного полого шара|издание=Вестник МГУ. Математика и механика|год=1981|номер=1}}
* {{Мәҡәлә|автор=Молодцов И. Н. &amp;nbsp;|заглавие=К динамике многослойного полого шара|издание=МКМ|год=1984|номер=6}}
* {{Мәҡәлә|автор=Молодцов И. Н. &amp;nbsp;|заглавие=Нелокальная теория структурированных композитных материалов|издание=МКМ|год=1984|номер=3}}
* {{Мәҡәлә|автор=Молодцов И. Н. &amp;nbsp;|заглавие=Динамическая калибровка диссипации в композитных нелокальных средах|издание=МКМ|год=1985|номер=2}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.mathnet.ru/rus/person144301 Список научных трудов] на Math-Net.Ru.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Китап||автор=|заглавие=Мехмат МГУ 80. Математика и механика в Московском университете|ответственный=Гл. ред. [[Фоменко, Анатолий Тимофеевич|А.&amp;nbsp;Т.&amp;nbsp;Фоменко]]|место=М.|издательство=Изд-во Моск. ун-та|год=2013|страниц=372|isbn=978-5-19-010857-6|ref=Мехмат МГУ 80}}
* {{Китап|заглавие=Механика в Московском университете / Под ред. [[Тюлина, Ирина Александровна|И. А. Тюлиной]], Н. Н. Смирнова|место=М.|издательство=Айрис-пресс|год=2005|страниц=352|isbn=5-8112-1474-X|ref=Механика в Московском университете}}
[[Категория:Физика-математика фәндәре докторҙары]]
[[Категория:СССР педагогтары]]
[[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]]
[[Категория:1954 йылда тыуғандар]]
[[Категория:17 августа тыуғандар]]
[[Категория:«Мәскәүҙең 850 йыллығы иҫтәлегенә» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:Мәскәү дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Мәскәү дәүләт университеты уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>30fbwypyeup6uwzaxkre77a1n9jzk4y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әминев Юлай Ғәзиз улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184654</id>
    <revision>
      <id>1149697</id>
      <parentid>1149672</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T12:42:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4957" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{фш|Әминев}}
'''Әминев Юлай Ғәзиз улы''' ([[15 август]] [[1937 йыл]] —[[2012 йыл]]) — яҙыусы, тәржемәсе, 1990 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы, [[Зәйнәб Биишева исемендәге премия]] лауреаты (2012).

== Биографияһы ==
Юлай Ғәзиз улы Әминев 1937 йылдың 15 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Салауат районы]]ны Иҫке Ҡаратаулы&lt;ref&gt;хәҙер [[Малаяҙ]] ауылы составында&lt;/ref&gt; ауылында тыуған. Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы [[Зәйнәб Биишева]]ның улы.

1953 йылда Өфөлә урта мәктәпте, һуңынан [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның механика-математика факультетын тамамлай. Мәскәү дәүләт университетының Механика институтында өлкән ғилми хеҙмәткәр булып эшләй, артабан башҡа ғилми-тикшеренеү институттарында эшләй, ғилми тикшеренеүҙәр менән шөғөлләнә, үҙен һәләтле ғалим итеп күрһәтә. Техника өлкәһендә асыштар өсөн ундан ашыу авторлыҡ танытмаһына эйә була. Уның ғилми асыштарының күбеһе производствоға индерелә.

Бынан тыш башҡорт яҙыусыларының әҫәрҙәрен рус теленә тәржемә итеү менән шөғөлләнә. Башҡорт телен, башҡорт халҡының тормошон, көнкүрешен, фольклорын яҡшы белә. Зәйнәб Биишеваның халыҡ яратҡан романдарын юғары профессиональ кимәлдә урыҫ теленә тәржемәләй, уларҙы Союз уҡыусыһына еткерә. Зәйнәб Абдулла ҡыҙының әҫәрҙәренән тыш, Булат Рафиҡов, Роберт Байымов, Шакир Янбаев һәм Мәрйәм Бураҡаеваның әҫәрҙәрен урыҫ теленә тәржемә итә&lt;ref&gt;[https://vk.com/wall-66773949_1000 Национальный литературный музей РБ / Әминев Юлай Ғәзиз улына — 80 йәш ]&lt;/ref&gt;.

== Тәржемәләре ==
* Зәйнәб Биишева «Яҡтыға» трилогияһы  («К свету») 
* [[Булат Рафиҡов]] «Ҡараһаҡал» романы («Карасакал»);
* [[Роберт Байымов]] «Сыбар шоңҡар» романы («Кречет мятежный»);
* [[Мәрйәм Бураҡаева]] «Шишмә» повесы («Родник»);
* [[Ҡәҙим Аралбаев]] «Тау эйәһе: замана әкиәте» («Хозяин горы»).
* [[Шакир Янбаев]] «Хикәйәләр» («Рассказы»)

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Зәйнәб Биишева исемендәге премия лауреаты.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Әминев Тельман Ғәзиз улы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Сығанаҡтар ==
* Писатели земли башкирской. Справочник / (сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина). Переработанное и дополненное второе издание. — Уфа: Китап, 2015. — 672 с. ISBN 978-5-295-06338-1{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}
* Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с.{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}

== Һылтанмалар ==
* [https://vk.com/wall-66773949_1000 Национальный литературный музей РБ / Әминев Юлай Ғәзиз улына — 80 йәш ]

[[Категория:15 августа тыуғандар]]
[[Категория:1937 йылда тыуғандар]]
[[Категория:Салауат районында тыуғандар]]
[[Категория:2012 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Мәскәү дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:тәржемәселәр]]
[[Категория:Зәйнәб Биишева исемендәге премия лауреаттары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]</text>
      <sha1>rsc4blnc739ydozpgg0azk0um6u1s4q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Исламда уң һәм һул яҡ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184662</id>
    <revision>
      <id>1149716</id>
      <parentid>1149680</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T14:09:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Guram52</username>
        <id>5505</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6579" xml:space="preserve">{{Ук}}{{Ислам}}[[Ислам]]да кеше тәне '''яғына''' айырыуса иғтибар бирелә. «Таҙа» әйберҙәр эшләгәндә (ашау, эсеү, кейенеү) өҫтөнлөк уң яғына бирелә, һәм «бысраҡ» эштәрҙе эшләгәндә (истинжә, танау һемгереү, кейенеү) — һул яҡҡа.

== Уң яҡ ==
[[Файл:Eating_uzbek_'Parmuda'_samsah_01.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Eating_uzbek_%27Parmuda%27_samsah_01.jpg/230px-Eating_uzbek_%27Parmuda%27_samsah_01.jpg|мини|307x307пкс| Уң ҡул менән ризыҡ ашарға кәрәк.]]
Ғәрәп һүҙе йә''мин'' тура мәғәнәлә «уң ҡул» тигәнде аңлата, ләкин йыш ҡына образлы рәүештә «ант», «вәғәҙә» һәм «килешеүҙәр» мәғәнәһендә ҡулланыла. Йәмин һүҙе ғәрәп йәмғиәтендә контракт төҙөгәндә уң ҡулды ҡыҫыу ғәҙәте булған өсөн ''антҡа'' ҡарата ҡулланыла{{Sfn|Encyclopaedia of Islam|2002|p=280}} .

Кеше тормошонда уң яҡ йыш ҡына көстө һәм эш башлау һәләтен символлаштыра. ''Йәмин'' һүҙе «далан» һәм «бәрәкәт» тигәнде аңлата ала. Йәм''ин'' термины ҡулғаҡарата («уң ҡул») киң семантик диапазонды үҙ эсенә ала: көс, ярҙам, ҡеүәт, етешлек, эш итеү һәләте һ.б. Уң яҡ культ мәғәнәһенә лә эйә булырға мөмкин {{Sfn|Encyclopaedia of Islam|2002|p=280}} .

== Сөннәт ғәмәлдәр ==
Риүәйәттәр буйынса, [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт]] пәйғәмбәр уң кулын ашау, эсеү, тәһәрәт алыу алыу, кейенеү һ.б., һул ҡулын истинжә һәм башҡа «йәпһеҙ эштәр» өсөн ҡулланған. Мосолмандарға кейенеү, [[Мәсет|мәсеткә]] инеү, тырнаҡ һәм мыйыҡ ҡырҡыу, сәсте тарау, ҡултыҡ аҫтын ҡырыу, [[Намаҙ|доғанан]] һуң, сәләмләү, бәҙрәфтән сығыу, ҡул ҡыҫыу, [[Ҡара таш|Ҡара ташҡа]] ҡағылыу һәм башҡаларҙы уң ҡул менән башларға кәңәш ителә . Туалетҡа инеү, мәсеттән сығыу, танау һемгереү, истинжә, өҫ һәм аяҡ кейемен сисеү кеүек ғәмәлдәрҙе һул ҡул менән йәки һул аяҡтан башҡарырға кәңәш ителә {{Sfn|Ислам Сегодня, 2014}} .

Мосолмандар шулай уҡ әйберҙәрҙе уң ҡулы менән бирергә, алырға һәм уң яғына ятып йоҡларға кәңәш ителә. Туалетта, ванна бүлмәһендә, рибалы килешеүҙәр төҙөлгән урындарҙа, спиртлы эсемлектәр, музыка тауыштары булғанда, һул аяҡ менән кереп, уң менән сығыу кәңәш ителә. {{Sfn|Annisa Today, 2014}} .

[[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт]] пәйғәмбәрҙең иң яҡын [[Сәхәбәләр|сәхәбәләренән]] [[Ғүмәр ибн әл-Хәттаб|Ғөмәр ибн әл-Хаттаб]] һүҙҙәре буйынса, &quot; Шайтан һул ҡулы менән ашай һәм уның менән эсә.&quot;Ислам уң ҡулда кәртәләр булһа (мәҫәлән, ауырыу йә йәрәхәттәр) һул ҡулды ҡулланырға рөхсәт итә . Яҙғанда һул ҡулды ҡулланырға рөхсәт ителә {{Sfn|Ислам Сегодня, 2014}} .

== Ғәмәл дәфтәре ==
Ислам эсхатологияһы буйынса, барлыҡ кешеләргә [[Яуап көнө|Ҡиәмәт көнөндә]] Ғәмәл дәфтәре биреләсәк. [[Аллаһ|Аллаһҡа]] ышанған, уға хеҙмәт иткән һәм яҡшы ғәмәлдәр ҡылған дин тотҡан кешеләр Дәфтәрҙе уң яҡтан алырҙар . Был кешеләр ''әсхәб әл-йәмин'' икенсе төрлө әйткәндә ''әсхәб әл-мәймүнә'' тип атала&lt;ref&gt;{{ИЭС2007|Асхаб аль-Йамин|95}}&lt;/ref&gt; .

Ҡиәмәт көнөндә гөнаһлыларға һәм иманһыҙҙарға Ғәмәл китабы һул яҡтан биреләсәк . Был кешеләр ''әсхәб аш-шимәл'' икенсе төрлө әйткәндә ''әсхәб әл-мәшәмә'' тип атала&lt;ref&gt;{{ИЭС2007|Асхаб аш-Шимал|106}}&lt;/ref&gt; .

Риүәйәттәр буйынса, һәр кешене ике фәрештә оҙатып йөрөй, уларҙың береһе кешенең уң яғында (Рәҡиб), икенсеһе (Атид) урынлаша. Уң яҡтағы фәрештә кешенең яҡшы эштәрен яҙа, һул яҡтағыһы гөнаһтарҙы теркәй {{Sfn|Annisa Today, 2014}} .

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ИЭС2007|всё}}
* Yamīn // Encyclopaedia of Islam. 2 ed : [англ.] : in 12 vol. / edited by P. Bearman; Th. Bianquis; C. E. Bosworth; E. van Donzel &amp; W.P. Heinrichs. — Leiden : E.J. Brill, 2002. — Vol. 11. — P. 280. (платн.)
* Isaac Hasson. Left Hand and Right Hand // Encyclopaedia of the Qurʾān / General Editor: Jane Dammen McAuliffe. — Georgetown University, Washington DC. Brill Online.

== Һылтанмалар ==
* Следуем Сунне: начинайте все дела с правой стороны (неопр.). Ислам Сегодня (14 ноября 2014). Дата обращения: 1 июня 2015. Архивировано 14 мая 2015 года.
* Важность применения правой руки в повседневной жизни (неопр.) (недоступная ссылка). annisa-today.ru (23 декабря 2014). Дата обращения: 1 июня 2015. Архивировано 14 июня 2015 года.
{{Ислам эсхатологияһы}}

[[Категория:Ислам]]</text>
      <sha1>stfocmv3inugp4mzr6jto3kh7p9why0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149717</id>
      <parentid>1149716</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T14:10:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Guram52</username>
        <id>5505</id>
      </contributor>
      <comment>/* Әҙәбиәт */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6579" xml:space="preserve">{{Ук}}{{Ислам}}[[Ислам]]да кеше тәне '''яғына''' айырыуса иғтибар бирелә. «Таҙа» әйберҙәр эшләгәндә (ашау, эсеү, кейенеү) өҫтөнлөк уң яғына бирелә, һәм «бысраҡ» эштәрҙе эшләгәндә (истинжә, танау һемгереү, кейенеү) — һул яҡҡа.

== Уң яҡ ==
[[Файл:Eating_uzbek_'Parmuda'_samsah_01.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Eating_uzbek_%27Parmuda%27_samsah_01.jpg/230px-Eating_uzbek_%27Parmuda%27_samsah_01.jpg|мини|307x307пкс| Уң ҡул менән ризыҡ ашарға кәрәк.]]
Ғәрәп һүҙе йә''мин'' тура мәғәнәлә «уң ҡул» тигәнде аңлата, ләкин йыш ҡына образлы рәүештә «ант», «вәғәҙә» һәм «килешеүҙәр» мәғәнәһендә ҡулланыла. Йәмин һүҙе ғәрәп йәмғиәтендә контракт төҙөгәндә уң ҡулды ҡыҫыу ғәҙәте булған өсөн ''антҡа'' ҡарата ҡулланыла{{Sfn|Encyclopaedia of Islam|2002|p=280}} .

Кеше тормошонда уң яҡ йыш ҡына көстө һәм эш башлау һәләтен символлаштыра. ''Йәмин'' һүҙе «далан» һәм «бәрәкәт» тигәнде аңлата ала. Йәм''ин'' термины ҡулғаҡарата («уң ҡул») киң семантик диапазонды үҙ эсенә ала: көс, ярҙам, ҡеүәт, етешлек, эш итеү һәләте һ.б. Уң яҡ культ мәғәнәһенә лә эйә булырға мөмкин {{Sfn|Encyclopaedia of Islam|2002|p=280}} .

== Сөннәт ғәмәлдәр ==
Риүәйәттәр буйынса, [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт]] пәйғәмбәр уң кулын ашау, эсеү, тәһәрәт алыу алыу, кейенеү һ.б., һул ҡулын истинжә һәм башҡа «йәпһеҙ эштәр» өсөн ҡулланған. Мосолмандарға кейенеү, [[Мәсет|мәсеткә]] инеү, тырнаҡ һәм мыйыҡ ҡырҡыу, сәсте тарау, ҡултыҡ аҫтын ҡырыу, [[Намаҙ|доғанан]] һуң, сәләмләү, бәҙрәфтән сығыу, ҡул ҡыҫыу, [[Ҡара таш|Ҡара ташҡа]] ҡағылыу һәм башҡаларҙы уң ҡул менән башларға кәңәш ителә . Туалетҡа инеү, мәсеттән сығыу, танау һемгереү, истинжә, өҫ һәм аяҡ кейемен сисеү кеүек ғәмәлдәрҙе һул ҡул менән йәки һул аяҡтан башҡарырға кәңәш ителә {{Sfn|Ислам Сегодня, 2014}} .

Мосолмандар шулай уҡ әйберҙәрҙе уң ҡулы менән бирергә, алырға һәм уң яғына ятып йоҡларға кәңәш ителә. Туалетта, ванна бүлмәһендә, рибалы килешеүҙәр төҙөлгән урындарҙа, спиртлы эсемлектәр, музыка тауыштары булғанда, һул аяҡ менән кереп, уң менән сығыу кәңәш ителә. {{Sfn|Annisa Today, 2014}} .

[[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт]] пәйғәмбәрҙең иң яҡын [[Сәхәбәләр|сәхәбәләренән]] [[Ғүмәр ибн әл-Хәттаб|Ғөмәр ибн әл-Хаттаб]] һүҙҙәре буйынса, &quot; Шайтан һул ҡулы менән ашай һәм уның менән эсә.&quot;Ислам уң ҡулда кәртәләр булһа (мәҫәлән, ауырыу йә йәрәхәттәр) һул ҡулды ҡулланырға рөхсәт итә . Яҙғанда һул ҡулды ҡулланырға рөхсәт ителә {{Sfn|Ислам Сегодня, 2014}} .

== Ғәмәл дәфтәре ==
Ислам эсхатологияһы буйынса, барлыҡ кешеләргә [[Яуап көнө|Ҡиәмәт көнөндә]] Ғәмәл дәфтәре биреләсәк. [[Аллаһ|Аллаһҡа]] ышанған, уға хеҙмәт иткән һәм яҡшы ғәмәлдәр ҡылған дин тотҡан кешеләр Дәфтәрҙе уң яҡтан алырҙар . Был кешеләр ''әсхәб әл-йәмин'' икенсе төрлө әйткәндә ''әсхәб әл-мәймүнә'' тип атала&lt;ref&gt;{{ИЭС2007|Асхаб аль-Йамин|95}}&lt;/ref&gt; .

Ҡиәмәт көнөндә гөнаһлыларға һәм иманһыҙҙарға Ғәмәл китабы һул яҡтан биреләсәк . Был кешеләр ''әсхәб аш-шимәл'' икенсе төрлө әйткәндә ''әсхәб әл-мәшәмә'' тип атала&lt;ref&gt;{{ИЭС2007|Асхаб аш-Шимал|106}}&lt;/ref&gt; .

Риүәйәттәр буйынса, һәр кешене ике фәрештә оҙатып йөрөй, уларҙың береһе кешенең уң яғында (Рәҡиб), икенсеһе (Атид) урынлаша. Уң яҡтағы фәрештә кешенең яҡшы эштәрен яҙа, һул яҡтағыһы гөнаһтарҙы теркәй {{Sfn|Annisa Today, 2014}} .

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ИЭС2007|всё}}
* {{книга|автор=Isaac Hasson|часть=Left Hand and Right Hand|заглавие=Encyclopaedia of the Qurʾān|ссылка часть=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-the-quran/left-hand-and-right-hand-EQSIM_00258|ответственный=General Editor: Jane Dammen McAuliffe|издательство=Georgetown University, Washington DC. Brill Online}}

== Һылтанмалар ==
* Следуем Сунне: начинайте все дела с правой стороны (неопр.). Ислам Сегодня (14 ноября 2014). Дата обращения: 1 июня 2015. Архивировано 14 мая 2015 года.
* Важность применения правой руки в повседневной жизни (неопр.) (недоступная ссылка). annisa-today.ru (23 декабря 2014). Дата обращения: 1 июня 2015. Архивировано 14 июня 2015 года.
{{Ислам эсхатологияһы}}

[[Категория:Ислам]]</text>
      <sha1>ep5h85rrrm0n9o24h4ru80xvlsf1tp6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арсеньев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184667</id>
    <revision>
      <id>1149698</id>
      <timestamp>2022-08-16T12:58:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;Арсе́ньев — урыҫ ир-ат фамилияһы. Арсений исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.   Арсе́ньева — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.  == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Арсеньев Александр Михайлович]] --------------- * [[Арсеньева Наталья Алексеевна]]  == Топо...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="527" xml:space="preserve">Арсе́ньев — урыҫ ир-ат фамилияһы. Арсений исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.


Арсе́ньева — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Арсеньев Александр Михайлович]]
---------------
* [[Арсеньева Наталья Алексеевна]]

== Топоним ==
* Арсеньев ҡала
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>3fmk7184gda2x58fvs42i9tfz1l9dyx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149699</id>
      <parentid>1149698</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T12:59:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="539" xml:space="preserve">'''Арсе́ньев''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Арсений исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.


'''Арсе́ньева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Арсеньев Александр Михайлович]]
---------------
* [[Арсеньева Наталья Алексеевна]]

== Топоним ==
* Арсеньев ҡала
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>ra8gr1lq5vee0gnvibsplntjelnv0jn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149700</id>
      <parentid>1149699</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:06:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Топоним */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="806" xml:space="preserve">'''Арсе́ньев''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Арсений исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.


'''Арсе́ньева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Арсеньев Александр Михайлович]]
---------------
* [[Арсеньева Наталья Алексеевна]]

== Топоним ==
* [[Арсеньев (ҡала)]] —  Рәсәйҙең [[Приморье крайы]]ндағы ҡала, Сәйәхәтсе һәм яҙыусы, [[Уссурийск]] крайын тикшереүсе Владимир Клавдьевич Арсеньев хөрмәтенә аталған.
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>ixu6dbr6xl8hazeyypy5t2qg3gr56kn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149701</id>
      <parentid>1149700</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:12:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1049" xml:space="preserve">'''Арсе́ньев''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Арсений исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.


'''Арсе́ньева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Арсеньев Александр Михайлович]] — (4 сентябрь 1906 йыл — 19 сентябрь 1988 йыл) — педагогия фәндәр докторы, профессор .
* [[Арсеньев Владимир Клавдьевич]] — сәйәхәтсе һәм яҙыусы.
---------------
* [[Арсеньева Наталья Алексеевна]]

== Топоним ==
* [[Арсеньев (ҡала)]] —  Рәсәйҙең [[Приморье крайы]]ндағы ҡала, Сәйәхәтсе һәм яҙыусы, Уссурий крайын тикшереүсе Владимир Клавдьевич Арсеньев хөрмәтенә аталған.
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>5qjupphjp0nh9georzqrpmlqa9pqwbp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149702</id>
      <parentid>1149701</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:13:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1164" xml:space="preserve">'''Арсе́ньев''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Арсений исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.


'''Арсе́ньева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Арсеньев Александр Михайлович]] — (4 сентябрь 1906 йыл — 19 сентябрь 1988 йыл) — педагогия фәндәр докторы, профессор .
* [[Арсеньев Владимир Клавдьевич]] — сәйәхәтсе һәм яҙыусы.
---------------
* [[Арсеньева Наталья Алексеевна]] — ([[20 сентябрь]] [[1903 йыл]] — [[25 июль]] [[1997 йыл]]) — белорус шағиры.

== Топоним ==
* [[Арсеньев (ҡала)]] —  Рәсәйҙең [[Приморье крайы]]ндағы ҡала, Сәйәхәтсе һәм яҙыусы, Уссурий крайын тикшереүсе Владимир Клавдьевич Арсеньев хөрмәтенә аталған.
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>7rt4r1rurk8re1xi7gfa1ts1knlfzum</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арсеньева</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184668</id>
    <redirect title="Арсеньев" />
    <revision>
      <id>1149704</id>
      <timestamp>2022-08-16T13:16:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>[[Арсеньев]] битенә йүнәлтелгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Арсеньев]]</text>
      <sha1>4ut2hp740uy8ek4rczwwxc1l6x4375b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гәрәев Вячеслав Юрьевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184669</id>
    <revision>
      <id>1149706</id>
      <timestamp>2022-08-16T13:22:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>яңы мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1855" xml:space="preserve">'''Гәрәев Вячеслав Юрьевич''' (10 август 1957 йыл) — педагог, йәмәғәтсе. 1991 йылдан [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2008—2013) [[Дәүләт Йыйылышы—Ҡоролтай]], Нефтекаманың бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (1994), Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018). 

== Биографияһы ==
Вячеслав Юрьевич Гәрәев 1957 йылдың 10 авгусында Башҡорт АССРының  [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында тыуған.
1978 йылда Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институтының филология факультетын «урта мәктәптең рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы» һөнәре буйынса тамамлай.  
Үҙ аллы хеҙмәт эшмәкәрлеген йүнәлтмә буйынса шул уҡ йылда Краснокама районы Түбәнге Татья һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башлай. 

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==</text>
      <sha1>tugjqx5heb64c1bt0kbtbv062hyuy89</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149707</id>
      <parentid>1149706</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:26:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>күренеште төҙәтеү</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1945" xml:space="preserve">'''Гәрәев Вячеслав Юрьевич''' ([[10 август]] [[1957 йыл]]) — [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1991 йылдан [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2008—2013) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]], Нефтекаманың бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (1994), Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018). 

== Биографияһы ==
Вячеслав Юрьевич Гәрәев 1957 йылдың 10 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның  [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында тыуған.

1978 йылда [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]]ның [[филология]] факультетын «урта мәктәптең [[рус теле]] һәм [[рус әҙәбиәте|әҙәбиәте]] [[уҡытыусы]]һы» һөнәре буйынса тамамлай.  

Үҙ аллы хеҙмәт эшмәкәрлеген йүнәлтмә буйынса шул уҡ йылда [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башлай. 

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==</text>
      <sha1>sp37mzj3xbbnjj00lcao66bt418jlix</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149708</id>
      <parentid>1149707</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:29:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3228" xml:space="preserve">'''Гәрәев Вячеслав Юрьевич''' ([[10 август]] [[1957 йыл]]) — [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1991 йылдан [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2008—2013) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]], Нефтекаманың бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (1994), Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018). 

== Биографияһы ==
Вячеслав Юрьевич Гәрәев 1957 йылдың 10 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның  [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында тыуған.

1978 йылда [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]]ның [[филология]] факультетын «урта мәктәптең [[рус теле]] һәм [[рус әҙәбиәте|әҙәбиәте]] [[уҡытыусы]]һы» һөнәре буйынса тамамлай.  

Үҙ аллы хеҙмәт эшмәкәрлеген йүнәлтмә буйынса шул уҡ йылда [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башлай. 

1979 йылдың авгусында ошо уҡ райондың [[Мүзәк]] урта мәктәбенең мәктәптән һәм кластан тыш эштәрҙе ойоштороусыһы итеп тәғәйенләнә. 

1980 йылдың октябренән Краснокама район мәғариф бүлегенең хеҙмәткә өйрәтеү буйынса инспекторы.

1981 йылдың авгусынан [[Арлан (Краснокама районы)|Арлан]], 1982 йылдың авгусынан — Краснокама районы үҙәге [[Николо-Берёзовка]] урта мәктәбе директоры. 1989—1990 йылдарҙа ошо мәктәптең [[тарих]] уҡытыусыһы. 

1990 йылдың 26 ноябренән 1991 йылдың 10 июненәсә [[Нефтекама автозаводы|Нефтекама үҙбушатҡыстар заводы]]ның 2-се категориялы [[Инженерлыҡ эше|инженеры]].
 
1991 йылдың 11 июнендә Нефтекама ҡалаһында яңы асылған 1-се лицейға директор итеп тәғәйенләнә һәм бөгөнгө көнгәсә шул вазифала эшләй. 


== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==</text>
      <sha1>dhutmdow8dum2sqhcni6l6cc4l4g79x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149710</id>
      <parentid>1149708</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:34:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4733" xml:space="preserve">'''Гәрәев Вячеслав Юрьевич''' ([[10 август]] [[1957 йыл]]) — [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1991 йылдан [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2008—2013) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]], Нефтекаманың бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (1994), Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018). 

== Биографияһы ==
Вячеслав Юрьевич Гәрәев 1957 йылдың 10 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның  [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында тыуған.

1978 йылда [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]]ның [[филология]] факультетын «урта мәктәптең [[рус теле]] һәм [[рус әҙәбиәте|әҙәбиәте]] [[уҡытыусы]]һы» һөнәре буйынса тамамлай.  

Үҙ аллы хеҙмәт эшмәкәрлеген йүнәлтмә буйынса шул уҡ йылда [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башлай. 

1979 йылдың авгусында ошо уҡ райондың [[Мүзәк]] урта мәктәбенең мәктәптән һәм кластан тыш эштәрҙе ойоштороусыһы итеп тәғәйенләнә. 

1980 йылдың октябренән Краснокама район мәғариф бүлегенең хеҙмәткә өйрәтеү буйынса инспекторы.

1981 йылдың авгусынан [[Арлан (Краснокама районы)|Арлан]], 1982 йылдың авгусынан — Краснокама районы үҙәге [[Николо-Берёзовка]] урта мәктәбе директоры. 1989—1990 йылдарҙа ошо мәктәптең [[тарих]] уҡытыусыһы. 

1990 йылдың 26 ноябренән 1991 йылдың 10 июненәсә [[Нефтекама автозаводы|Нефтекама үҙбушатҡыстар заводы]]ның 2-се категориялы [[Инженерлыҡ эше|инженеры]].
 
1991 йылдың 11 июнендә Нефтекама ҡалаһында яңы асылған 1-се лицейға директор итеп тәғәйенләнә һәм бөгөнгө көнгәсә шул вазифала эшләй. 

Педагогик хеҙмәттәге юғары күрһәткестәре өсөн 1994 йылда «Башҡортостандың мәғариф отличнигы» билдәһенә, 2001 йылда «Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре»,  2016 йылда «Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы» тигән маҡтаулы исемдәргә лайыҡ була. 2018 йылдан Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы. 

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* 2008—2013 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының дүртенсе саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы —Ҡоролтай депутаты.
* Нефтекама ҡалаһының бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016)
* Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001)
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1994)
* Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018)
* «Хеҙмәт ветераны» миҙалы.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==

[[Категория:Уҡытыусылар]]
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>0ug3oe1w1bavp03rrwpxwymeb79yvub</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149711</id>
      <parentid>1149710</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:38:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5038" xml:space="preserve">'''Гәрәев Вячеслав Юрьевич''' ([[10 август]] [[1957 йыл]]) — [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1991 йылдан [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2008—2013) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]], Нефтекаманың бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (1994), Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018). 

== Биографияһы ==
Вячеслав Юрьевич Гәрәев 1957 йылдың 10 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның  [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында тыуған.

1978 йылда [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]]ның [[филология]] факультетын «урта мәктәптең [[рус теле]] һәм [[рус әҙәбиәте|әҙәбиәте]] [[уҡытыусы]]һы» һөнәре буйынса тамамлай.  

Үҙ аллы хеҙмәт эшмәкәрлеген йүнәлтмә буйынса шул уҡ йылда [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башлай. 

1979 йылдың авгусында ошо уҡ райондың [[Мүзәк]] урта мәктәбенең мәктәптән һәм кластан тыш эштәрҙе ойоштороусыһы итеп тәғәйенләнә. 

1980 йылдың октябренән Краснокама район мәғариф бүлегенең хеҙмәткә өйрәтеү буйынса инспекторы.

1981 йылдың авгусынан [[Арлан (Краснокама районы)|Арлан]], 1982 йылдың авгусынан — Краснокама районы үҙәге [[Николо-Берёзовка]] урта мәктәбе директоры. 1989—1990 йылдарҙа ошо мәктәптең [[тарих]] уҡытыусыһы. 

1990 йылдың 26 ноябренән 1991 йылдың 10 июненәсә [[Нефтекама автозаводы|Нефтекама үҙбушатҡыстар заводы]]ның 2-се категориялы [[Инженерлыҡ эше|инженеры]].
 
1991 йылдың 11 июнендә Нефтекама ҡалаһында яңы асылған 1-се лицейға директор итеп тәғәйенләнә һәм бөгөнгө көнгәсә шул вазифала эшләй. 

Педагогик хеҙмәттәге юғары күрһәткестәре өсөн 1994 йылда «Башҡортостандың мәғариф отличнигы» билдәһенә, 2001 йылда «Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре»,  2016 йылда «Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы» тигән маҡтаулы исемдәргә лайыҡ була. 2018 йылдан Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы. 

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* 2008—2013 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының дүртенсе саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы —Ҡоролтай депутаты.
* Нефтекама ҡалаһының бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016)
* Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001)
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1994)
* Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018)
* «Хеҙмәт ветераны» миҙалы.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  

[[Категория:Уҡытыусылар]]
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>fidrhk23cwtxl5uozf3ntgsdswqmips</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149712</id>
      <parentid>1149711</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:41:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5396" xml:space="preserve">'''Гәрәев Вячеслав Юрьевич''' ([[10 август]] [[1957 йыл]]) — [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1991 йылдан [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2008—2013) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]], Нефтекаманың бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (1994), Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018). 

== Биографияһы ==
Вячеслав Юрьевич Гәрәев 1957 йылдың 10 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның  [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында тыуған.

1978 йылда [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]]ның [[филология]] факультетын «урта мәктәптең [[рус теле]] һәм [[рус әҙәбиәте|әҙәбиәте]] [[уҡытыусы]]һы» һөнәре буйынса тамамлай.  

Үҙ аллы хеҙмәт эшмәкәрлеген йүнәлтмә буйынса шул уҡ йылда [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башлай. 

1979 йылдың авгусында ошо уҡ райондың [[Мүзәк]] урта мәктәбенең мәктәптән һәм кластан тыш эштәрҙе ойоштороусыһы итеп тәғәйенләнә. 

1980 йылдың октябренән Краснокама район мәғариф бүлегенең хеҙмәткә өйрәтеү буйынса инспекторы.

1981 йылдың авгусынан [[Арлан (Краснокама районы)|Арлан]], 1982 йылдың авгусынан — Краснокама районы үҙәге [[Николо-Берёзовка]] урта мәктәбе директоры. 1989—1990 йылдарҙа ошо мәктәптең [[тарих]] уҡытыусыһы. 

1990 йылдың 26 ноябренән 1991 йылдың 10 июненәсә [[Нефтекама автозаводы|Нефтекама үҙбушатҡыстар заводы]]ның 2-се категориялы [[Инженерлыҡ эше|инженеры]].
 
1991 йылдың 11 июнендә Нефтекама ҡалаһында яңы асылған 1-се лицейға директор итеп тәғәйенләнә һәм бөгөнгө көнгәсә шул вазифала эшләй. 

Педагогик хеҙмәттәге юғары күрһәткестәре өсөн 1994 йылда «Башҡортостандың мәғариф отличнигы» билдәһенә, 2001 йылда «Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре»,  2016 йылда «Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы» тигән маҡтаулы исемдәргә лайыҡ була. 2018 йылдан Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы&lt;ref&gt;[http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Гареев Вячеслав Юрьевич. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  &lt;/ref&gt;.

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* 2008—2013 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының дүртенсе саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы —Ҡоролтай депутаты.
* Нефтекама ҡалаһының бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016)
* Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001)
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1994)
* Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018)
* «Хеҙмәт ветераны» миҙалы.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  

[[Категория:Уҡытыусылар]]
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>1a496sbyba4arg6fmjkr4j9t2aha7yg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149713</id>
      <parentid>1149712</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:41:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5442" xml:space="preserve">'''Гәрәев Вячеслав Юрьевич''' ([[10 август]] [[1957 йыл]]) — [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1991 йылдан [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2008—2013) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]], Нефтекаманың бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (1994), Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018). 

== Биографияһы ==
Вячеслав Юрьевич Гәрәев 1957 йылдың 10 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның  [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында тыуған.

1978 йылда [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]]ның [[филология]] факультетын «урта мәктәптең [[рус теле]] һәм [[рус әҙәбиәте|әҙәбиәте]] [[уҡытыусы]]һы» һөнәре буйынса тамамлай.  

Үҙ аллы хеҙмәт эшмәкәрлеген йүнәлтмә буйынса шул уҡ йылда [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башлай. 

1979 йылдың авгусында ошо уҡ райондың [[Мүзәк]] урта мәктәбенең мәктәптән һәм кластан тыш эштәрҙе ойоштороусыһы итеп тәғәйенләнә. 

1980 йылдың октябренән Краснокама район мәғариф бүлегенең хеҙмәткә өйрәтеү буйынса инспекторы.

1981 йылдың авгусынан [[Арлан (Краснокама районы)|Арлан]], 1982 йылдың авгусынан — Краснокама районы үҙәге [[Николо-Берёзовка]] урта мәктәбе директоры. 1989—1990 йылдарҙа ошо мәктәптең [[тарих]] уҡытыусыһы. 

1990 йылдың 26 ноябренән 1991 йылдың 10 июненәсә [[Нефтекама автозаводы|Нефтекама үҙбушатҡыстар заводы]]ның 2-се категориялы [[Инженерлыҡ эше|инженеры]].
 
1991 йылдың 11 июнендә Нефтекама ҡалаһында яңы асылған 1-се лицейға директор итеп тәғәйенләнә һәм бөгөнгө көнгәсә шул вазифала эшләй. 

Педагогик хеҙмәттәге юғары күрһәткестәре өсөн 1994 йылда «Башҡортостандың мәғариф отличнигы» билдәһенә, 2001 йылда «Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре»,  2016 йылда «Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы» тигән маҡтаулы исемдәргә лайыҡ була. 2018 йылдан Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы&lt;ref&gt;[http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Гареев Вячеслав Юрьевич. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  &lt;/ref&gt;.

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* 2008—2013 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының дүртенсе саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы —Ҡоролтай депутаты.
* Нефтекама ҡалаһының бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016)
* Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001)
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1994)
* Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018)
* «Хеҙмәт ветераны» миҙалы.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Гареев Вячеслав Юрьевич. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  

[[Категория:Уҡытыусылар]]
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>4vzqjbkqni783rmqwopxk0qzxdm5t9d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149714</id>
      <parentid>1149713</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:47:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* Йәмәғәт эшмәкәрлеге */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5917" xml:space="preserve">'''Гәрәев Вячеслав Юрьевич''' ([[10 август]] [[1957 йыл]]) — [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1991 йылдан [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2008—2013) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]], Нефтекаманың бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (1994), Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018). 

== Биографияһы ==
Вячеслав Юрьевич Гәрәев 1957 йылдың 10 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның  [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында тыуған.

1978 йылда [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]]ның [[филология]] факультетын «урта мәктәптең [[рус теле]] һәм [[рус әҙәбиәте|әҙәбиәте]] [[уҡытыусы]]һы» һөнәре буйынса тамамлай.  

Үҙ аллы хеҙмәт эшмәкәрлеген йүнәлтмә буйынса шул уҡ йылда [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башлай. 

1979 йылдың авгусында ошо уҡ райондың [[Мүзәк]] урта мәктәбенең мәктәптән һәм кластан тыш эштәрҙе ойоштороусыһы итеп тәғәйенләнә. 

1980 йылдың октябренән Краснокама район мәғариф бүлегенең хеҙмәткә өйрәтеү буйынса инспекторы.

1981 йылдың авгусынан [[Арлан (Краснокама районы)|Арлан]], 1982 йылдың авгусынан — Краснокама районы үҙәге [[Николо-Берёзовка]] урта мәктәбе директоры. 1989—1990 йылдарҙа ошо мәктәптең [[тарих]] уҡытыусыһы. 

1990 йылдың 26 ноябренән 1991 йылдың 10 июненәсә [[Нефтекама автозаводы|Нефтекама үҙбушатҡыстар заводы]]ның 2-се категориялы [[Инженерлыҡ эше|инженеры]].
 
1991 йылдың 11 июнендә Нефтекама ҡалаһында яңы асылған 1-се лицейға директор итеп тәғәйенләнә һәм бөгөнгө көнгәсә шул вазифала эшләй. 

Педагогик хеҙмәттәге юғары күрһәткестәре өсөн 1994 йылда «Башҡортостандың мәғариф отличнигы» билдәһенә, 2001 йылда «Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре»,  2016 йылда «Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы» тигән маҡтаулы исемдәргә лайыҡ була. 2018 йылдан Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы&lt;ref&gt;[http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Гареев Вячеслав Юрьевич. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  &lt;/ref&gt;.

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* 2008—2013 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының дүртенсе саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты&lt;ref&gt;https://gsrb.ru/ru/about/deputaty-proshlykh-sozyvov/51238/ Депутаты Государственного Собрания - Курултая - Республики Башкортостан 4 созыва: Гараев Вячеслав Юрьевич.	Государственное Собрание — Курултай Республики Башкортостан (Официальный информационный портал)&lt;/ref&gt;{{ref-ru}} {{V|16|08|2022}}.
* Нефтекама ҡалаһының бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016)
* Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001)
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1994)
* Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018)
* «Хеҙмәт ветераны» миҙалы.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Гареев Вячеслав Юрьевич. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  

[[Категория:Уҡытыусылар]]
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>9du6nzp7s9hly3zt3axxeymg7xyledp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149715</id>
      <parentid>1149714</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T13:48:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Йәмәғәт эшмәкәрлеге */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5919" xml:space="preserve">'''Гәрәев Вячеслав Юрьевич''' ([[10 август]] [[1957 йыл]]) — [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1991 йылдан [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2008—2013) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]], Нефтекаманың бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (1994), Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018). 

== Биографияһы ==
Вячеслав Юрьевич Гәрәев 1957 йылдың 10 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның  [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында тыуған.

1978 йылда [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]]ның [[филология]] факультетын «урта мәктәптең [[рус теле]] һәм [[рус әҙәбиәте|әҙәбиәте]] [[уҡытыусы]]һы» һөнәре буйынса тамамлай.  

Үҙ аллы хеҙмәт эшмәкәрлеген йүнәлтмә буйынса шул уҡ йылда [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башлай. 

1979 йылдың авгусында ошо уҡ райондың [[Мүзәк]] урта мәктәбенең мәктәптән һәм кластан тыш эштәрҙе ойоштороусыһы итеп тәғәйенләнә. 

1980 йылдың октябренән Краснокама район мәғариф бүлегенең хеҙмәткә өйрәтеү буйынса инспекторы.

1981 йылдың авгусынан [[Арлан (Краснокама районы)|Арлан]], 1982 йылдың авгусынан — Краснокама районы үҙәге [[Николо-Берёзовка]] урта мәктәбе директоры. 1989—1990 йылдарҙа ошо мәктәптең [[тарих]] уҡытыусыһы. 

1990 йылдың 26 ноябренән 1991 йылдың 10 июненәсә [[Нефтекама автозаводы|Нефтекама үҙбушатҡыстар заводы]]ның 2-се категориялы [[Инженерлыҡ эше|инженеры]].
 
1991 йылдың 11 июнендә Нефтекама ҡалаһында яңы асылған 1-се лицейға директор итеп тәғәйенләнә һәм бөгөнгө көнгәсә шул вазифала эшләй. 

Педагогик хеҙмәттәге юғары күрһәткестәре өсөн 1994 йылда «Башҡортостандың мәғариф отличнигы» билдәһенә, 2001 йылда «Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре»,  2016 йылда «Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы» тигән маҡтаулы исемдәргә лайыҡ була. 2018 йылдан Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы&lt;ref&gt;[http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Гареев Вячеслав Юрьевич. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  &lt;/ref&gt;.

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* 2008—2013 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының дүртенсе саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты&lt;ref&gt;[https://gsrb.ru/ru/about/deputaty-proshlykh-sozyvov/51238/ Депутаты Государственного Собрания - Курултая - Республики Башкортостан 4 созыва: Гараев Вячеслав Юрьевич.	Государственное Собрание — Курултай Республики Башкортостан (Официальный информационный портал)]&lt;/ref&gt;{{ref-ru}} {{V|16|08|2022}}.
* Нефтекама ҡалаһының бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016)
* Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001)
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1994)
* Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018)
* «Хеҙмәт ветераны» миҙалы.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Гареев Вячеслав Юрьевич. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  

[[Категория:Уҡытыусылар]]
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>etkcc8czm8nyr3j60ulvzxhzrcnkybw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149721</id>
      <parentid>1149715</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:11:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6110" xml:space="preserve">'''Гәрәев Вячеслав Юрьевич''' ([[10 август]] [[1957 йыл]]) — [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1991 йылдан [[Нефтекама]] ҡалаһының 1-се лицейы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2008—2013) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]], Нефтекаманың бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (1994), Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018). 

== Биографияһы ==
Вячеслав Юрьевич Гәрәев 1957 йылдың 10 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның  [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында тыуған.

1978 йылда [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]]ның [[филология]] факультетын «урта мәктәптең [[рус теле]] һәм [[рус әҙәбиәте|әҙәбиәте]] [[уҡытыусы]]һы» һөнәре буйынса тамамлай.  

Үҙ аллы хеҙмәт эшмәкәрлеген йүнәлтмә буйынса шул уҡ йылда [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башлай. 

1979 йылдың авгусында ошо уҡ райондың [[Мүзәк]] урта мәктәбенең мәктәптән һәм кластан тыш эштәрҙе ойоштороусыһы итеп тәғәйенләнә. 

1980 йылдың октябренән Краснокама район мәғариф бүлегенең хеҙмәткә өйрәтеү буйынса инспекторы.

1981 йылдың авгусынан [[Арлан (Краснокама районы)|Арлан]], 1982 йылдың авгусынан — Краснокама районы үҙәге [[Николо-Берёзовка]] урта мәктәбе директоры. 1989—1990 йылдарҙа ошо мәктәптең [[тарих]] уҡытыусыһы. 

1990 йылдың 26 ноябренән 1991 йылдың 10 июненәсә [[Нефтекама автозаводы|Нефтекама үҙбушатҡыстар заводы]]ның 2-се категориялы [[Инженерлыҡ эше|инженеры]].
 
1991 йылдың 11 июнендә Нефтекама ҡалаһында яңы асылған 1-се лицейға директор итеп тәғәйенләнә һәм бөгөнгө көнгәсә шул вазифала эшләй&lt;ref&gt;[http://lyceum.neftekamsk.ru/istoriya_litseya.html Муниципальное общеобразовательное учреждение Лицей № 1]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  &lt;/ref&gt;.

Педагогик хеҙмәттәге юғары күрһәткестәре өсөн 1994 йылда «Башҡортостандың мәғариф отличнигы» билдәһенә, 2001 йылда «Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре»,  2016 йылда «Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы» тигән маҡтаулы исемдәргә лайыҡ була. 2018 йылдан Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы&lt;ref&gt;[http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Гареев Вячеслав Юрьевич. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}&lt;/ref&gt;.

== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* 2008—2013 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының дүртенсе саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты&lt;ref&gt;[https://gsrb.ru/ru/about/deputaty-proshlykh-sozyvov/51238/ Депутаты Государственного Собрания - Курултая - Республики Башкортостан 4 созыва: Гараев Вячеслав Юрьевич.	Государственное Собрание — Курултай Республики Башкортостан (Официальный информационный портал)]&lt;/ref&gt;{{ref-ru}} {{V|16|08|2022}}.
* Нефтекама ҡалаһының бишенсе саҡырылыш ҡала Советы  депутаты.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2016)
* Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2001)
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1994)
* Нефтекама ҡалаһының почётлы гражданы (2018)
* «Хеҙмәт ветераны» миҙалы.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://sovetneftekamsk.ru/article/a-795.html Почетные граждане города Нефтекамска. Гареев Вячеслав Юрьевич. Официальный сайт Совета городского округа город Нефтекамск Республики Башкортостан]{{ref-ru}}{{V|16|08|2022}}  

[[Категория:Уҡытыусылар]]
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусылары]]</text>
      <sha1>nftkw7tu2gmhdx2cpgtsdt14112i7zy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фекерләшеү:Гәрәев Вячеслав Юрьевич</title>
    <ns>1</ns>
    <id>184670</id>
    <revision>
      <id>1149709</id>
      <timestamp>2022-08-16T13:30:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>ҡалып</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" xml:space="preserve">{{Юбилярға Википедия бүләге|Айсар}}</text>
      <sha1>gndbnriffuvznrip8827of7855hwh49</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184671</id>
    <revision>
      <id>1149718</id>
      <timestamp>2022-08-16T15:00:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995)...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3039" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе, 1978—1989 Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан  мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы.
Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған. 180-дән ашыу фәнни һәм уҡытыу-методик хеҙмәт авторы.

== Методик хеҙмәттәре ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}</text>
      <sha1>7h6qez73eqyhw9xe9co62c88ceuslkm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149719</id>
      <parentid>1149718</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:02:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3056" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан  мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы.
Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған. 180-дән ашыу фәнни һәм уҡытыу-методик хеҙмәт авторы.

== Методик хеҙмәттәре ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}</text>
      <sha1>2c4n9dp32omiv5q9g7lxp59skx9fj5q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149722</id>
      <parentid>1149719</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:12:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3157" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан  мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының &lt;ref&gt;хәҙер Башҡортостан мәғарифын үҫтереү институты&lt;/ref&gt;  методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы.
Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған. 180-дән ашыу фәнни һәм уҡытыу-методик хеҙмәт авторы.

== Методик хеҙмәттәре ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}</text>
      <sha1>7aj8dkf1b8dwy3p9k3jwzxvdqi4e5ie</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149723</id>
      <parentid>1149722</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:14:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3133" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан  мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының &lt;ref&gt;хәҙер  Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt;  методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы.
Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған. 180-дән ашыу фәнни һәм уҡытыу-методик хеҙмәт авторы.

== Методик хеҙмәттәре ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}</text>
      <sha1>tw5kr9rc6v78e265k6c4jlcrqxhmgop</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149724</id>
      <parentid>1149723</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:24:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3558" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан  мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының &lt;ref&gt;хәҙер  Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt;  методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы.
Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған. 
Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; педагогия фәндәре кандидаттары (5); ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу.
== Ғилми баҫмалары ==

== Методик хеҙмәттәре ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}</text>
      <sha1>0j4xg9qexqqo3mveon322ppihoskajn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149725</id>
      <parentid>1149724</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:26:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3534" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан  мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының &lt;ref&gt;хәҙер  Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt;  методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған. 

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаттары әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу.
== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}</text>
      <sha1>p025z5dyiu00udvxzkkj1b2dohba0bl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149726</id>
      <parentid>1149725</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:27:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3529" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан  мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының &lt;ref&gt;хәҙер  Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt;  методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған. 

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}</text>
      <sha1>kdqp9094k51c9p7apcy4akk3f3gb6bv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149727</id>
      <parentid>1149726</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:30:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3681" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}</text>
      <sha1>s56vfcapk6knb8witvzn5ny5t62xjeh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149728</id>
      <parentid>1149727</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:30:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Иҫкәрмәләр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3683" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}</text>
      <sha1>qlvs9thljnkibgs7emvdjv2i27aewiu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149729</id>
      <parentid>1149728</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:45:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3947" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004).

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>a3he7l1ypfdbpmo5hsimjefhcw3obnz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149730</id>
      <parentid>1149729</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:51:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4296" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);
* РАЭ-ның атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>mdl5b6bebpwimkievdp4dd5ebzo3sa3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149731</id>
      <parentid>1149730</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:55:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4346" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>haytk20cpf34jbxloxm6y99zjtac14z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149732</id>
      <parentid>1149731</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T15:59:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4441" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);
=== Рәсәй Тәбиғи фәндәр Академияһының наградалары ===
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>27ct85abwx8lsmofy3vqeaxtk58rn0e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149734</id>
      <parentid>1149732</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Рәсәй Тәбиғи фәндәр Академияһының наградалары */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4579" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);
=== Рәсәй Тәбиғи фәндәр Академияһының наградалары ===
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал&lt;ref&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]
&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>qqvwwzue55odiijpt4jxnmuqi93tkji</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149735</id>
      <parentid>1149734</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:01:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Рәсәй Тәбиғи фәндәр Академияһының наградалары */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4579" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);
=== Рәсәй Тәбиғи фәндәр Академияһының наградалары ===
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр Академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал&lt;ref&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]
&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>1ksp1efqg7b25a4ofgovh3r4axq7e0v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149738</id>
      <parentid>1149735</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:04:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4525" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref name=&quot;Изветные учёные&quot;&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);

=== Рәсәй Тәбиғи фәндәр Академияһының наградалары ===
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр Академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot; /&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>sic2rlqukak14pm66vv8xu8aas3m0oh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149740</id>
      <parentid>1149738</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:05:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4527" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot;&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);

=== Рәсәй Тәбиғи фәндәр Академияһының наградалары ===
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр Академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot; /&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>8rtdfcuheauftverwj0dve5bej3ucj6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149743</id>
      <parentid>1149740</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:07:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4527" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбе уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt; методика кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot;&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);

=== Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының наградалары ===
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot; /&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>b8g69ns1yemp8mkkcsdctm1iyrqbhsr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149744</id>
      <parentid>1149743</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:29:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */ өҫтәмә мәғлүмәт</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4647" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбендә музыка һәм донъя художество мәҙәниәте уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt;музыкаль һәм эстетик белем биреү кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot;&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);

=== Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының наградалары ===
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot; /&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>syie596bwjc4nxgc2i280esno2kr37i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149745</id>
      <parentid>1149744</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T16:31:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4653" xml:space="preserve">'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбендә музыка һәм донъя художество мәҙәниәте уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәткәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt;музыкаль һәм эстетик белем биреү кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot;&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);

=== Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының наградалары ===
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot; /&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>c4h5opnspxvez9fo43rlebqv5f1w6dw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149750</id>
      <parentid>1149745</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:01:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>уҡ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4688" xml:space="preserve">{{фш|Кашапова}}
{{Ук}}
'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбендә музыка һәм донъя художество мәҙәниәте уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәткәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt;музыкаль һәм эстетик белем биреү кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot;&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);

=== Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының наградалары ===
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot; /&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</text>
      <sha1>8f7n9ihceycrgg1arc8p14k7176p213</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149751</id>
      <parentid>1149750</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:05:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4840" xml:space="preserve">{{фш|Кашапова}}
{{Ук}}
'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан&lt;ref&gt;хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.&lt;/ref&gt;
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын&lt;ref&gt;хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]&lt;/ref&gt; тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбендә музыка һәм донъя художество мәҙәниәте уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәткәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының&lt;ref&gt;хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты&lt;/ref&gt;музыкаль һәм эстетик белем биреү кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы&lt;ref&gt;[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]&lt;/ref&gt;.

Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot;&gt;[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]&lt;/ref&gt;.

== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);

=== Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының наградалары ===
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал&lt;ref name=&quot;Известные учёные&quot; /&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]
[[Категория:педагогия фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]]</text>
      <sha1>qlijfsos6dl1e03n8jqpnlqr4zj6b0j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фекерләшеү:Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы</title>
    <ns>1</ns>
    <id>184672</id>
    <revision>
      <id>1149720</id>
      <timestamp>2022-08-16T15:04:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Айсар</username>
        <id>10823</id>
      </contributor>
      <comment>ҡалып</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" xml:space="preserve">{{Юбилярға Википедия бүләге|Баныу}}</text>
      <sha1>4odxwhyvxmj3h23i4r6eddno41yhmq3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Исрафил</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184673</id>
    <revision>
      <id>1149752</id>
      <timestamp>2022-08-16T17:06:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Guram52</username>
        <id>5505</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:ru:Special:Redirect/revision/117431919|Исрафил]]&quot; битен тәржемә итеп төҙөлгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3070" xml:space="preserve">=== Исрафи́л (ғәрәп. إسرافيل — исра́фи́ль) — Ислам эсхатологияһында ҡиәмәт хөкөмө хәбәрсеһе. Дүрт фәрештәнең береһе ([[Ябраил]], [[Микаил]] һәм [[Ғазраил]] менән бер рәттән) - мөҡәррәбүн фәрештәләрҙең береһе. [[Иерусалим]] тауында тороп, Исрафил борғо ҡысҡыртып,  үлгәндәрҙең  ҡиәмәт хөкөмө өсөн терелеүе тураһында хәбәр итер. Торбаһын ҡысҡыртыу арҡаһында Исрафилды ҡайһы берҙә «музыка фәрештәһе»&lt;ref&gt;{{Публикация|книга}}&lt;/ref&gt; тип тә атайҙар. Исрафил ҙур кәүҙәле, дүрт ҡанаты бар, кәүҙәһе йөн, ауыҙҙар, тештәр менән ҡапланған. Исрафил [[Аллаһ]] бойороғон башҡа фәрештәләргә тапшыра. Исрафил көн дә өс тапҡыр, төнөн бер тапыр тамуҡта гонаһлыларҙың ғазаптарын күреп, илай&lt;ref&gt;{{Китап|автор=Гладкий  В. Д.|часть=Исрафил|заглавие=Древний мир. Энциклопедический словарь в 2-х томах|место=М.|издательство=Центрполиграф|год=1998}}&lt;/ref&gt;. ===


== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==

* Аваддон

== Әҙәбиәт ==

* 
* {{книга|автор=Гладкий  В. Д.|часть=Исрафил|заглавие=Древний мир. Энциклопедический словарь в 2-х томах|место=М.|издательство=Центрполиграф|год=1998}}
* {{книга|автор=[[Гогиберидзе, Георгий Меджидович|Гогиберидзе Г. М.]]|заглавие=Исламский толковый словарь|оригинал=|ссылка=|викитека=|ответственный=|издание=|место=Ростов н/Д|издательство=Феникс|год=2009|страниц=266|серия=Словари|isbn=978-5-222-15934-7|тираж=3000|ref=Гогиберидзе}}
* {{книга|автор=[[Ньюби, Гордон|Ньюби Г.]]|заглавие=Краткая энциклопедия ислама|оригинал=A Concise Encyclopedia of Islam|ссылка=|ответственный=Пер. с англ.|издание=|место=М.|издательство=Фаир-пресс|год=2007|страниц=384|isbn=978-5-8183-1080-0|тираж=3000|ref=Ньюби}}
* {{Книга:Мифы народов мира. Энциклопедия|статья=Исрафил|ссылка=http://www.mifinarodov.com/i/israfil.html|автор=Пиотровский, М. Б.|том=1|страницы=|ref=}}
* {{ВТ-ЭСБЕ+|Исрафил}}
[[Категория:Ислам]]</text>
      <sha1>eo0nac45i14uxikhnpkuxzns7v4x6st</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149753</id>
      <parentid>1149752</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:11:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Guram52</username>
        <id>5505</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3245" xml:space="preserve">{{Ук}}'''Исрафи́л''' (ғәрәп. إسرافيل — исра́фи́л) — Ислам эсхатологияһында ҡиәмәт хөкөмө хәбәрсеһе. Дүрт фәрештәнең береһе ([[Ябраил]], [[Микаил]] һәм [[Ғазраил]] менән бер рәттән) — мөҡәррәбүн фәрештәләрҙең береһе. [[Иерусалим]] тауында тороп, Исрафил борғо ҡысҡыртып, үлгәндәрҙең ҡиәмәт хөкөмө өсөн терелеүе тураһында хәбәр итер. Торбаһын ҡысҡыртыу арҡаһында Исрафилды ҡайһы берҙә «музыка фәрештәһе» тип тә атайҙар. Исрафил ҙур кәүҙәле, дүрт ҡанаты бар, кәүҙәһе йөн, ауыҙҙар, тештәр менән ҡапланған. Исрафил [[Аллаһ]] бойороғон башҡа фәрештәләргә тапшыра. Исрафил көн дә өс тапҡыр, төнөн бер тапыр тамуҡта гонаһлыларҙың ғазаптарын күреп, илай&lt;ref&gt;{{Китап|автор=Гладкий  В. Д.|часть=Исрафил|заглавие=Древний мир. Энциклопедический словарь в 2-х томах|место=М.|издательство=Центрполиграф|год=1998}}&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Аваддон

== Әҙәбиәт ==
* Али-заде А. А. Исрафил // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8.
* {{книга|автор=Гладкий  В. Д.|часть=Исрафил|заглавие=Древний мир. Энциклопедический словарь в 2-х томах|место=М.|издательство=Центрполиграф|год=1998}}
* {{книга|автор=[[Гогиберидзе, Георгий Меджидович|Гогиберидзе Г. М.]]|заглавие=Исламский толковый словарь|оригинал=|ссылка=|викитека=|ответственный=|издание=|место=Ростов н/Д|издательство=Феникс|год=2009|страниц=266|серия=Словари|isbn=978-5-222-15934-7|тираж=3000|ref=Гогиберидзе}}
* {{книга|автор=[[Ньюби, Гордон|Ньюби Г.]]|заглавие=Краткая энциклопедия ислама|оригинал=A Concise Encyclopedia of Islam|ссылка=|ответственный=Пер. с англ.|издание=|место=М.|издательство=Фаир-пресс|год=2007|страниц=384|isbn=978-5-8183-1080-0|тираж=3000|ref=Ньюби}}
* {{Книга:Мифы народов мира. Энциклопедия|статья=Исрафил|ссылка=http://www.mifinarodov.com/i/israfil.html|автор=Пиотровский, М. Б.|том=1|страницы=|ref=}}
* {{ВТ-ЭСБЕ+|Исрафил}}
{{Ислам эсхатологияһы}}
[[Категория:Ислам]]</text>
      <sha1>55uiosts47huqwfr0ojyitq9k95uetl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кашапов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184674</id>
    <revision>
      <id>1149754</id>
      <timestamp>2022-08-16T17:18:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Кашапов'''  — башҡорт ир-ат фамилияһы. Башҡа төрки телле халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Кашап исеменән барлыҡҡа килгән.  '''Кашапова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.  == Билдәле йөрөтөүселәр ==  * [[Кашапов Марс Фәрәх улы]] * [[Кашапов Иван Ибраһим улы]] * Кашапов...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="715" xml:space="preserve">'''Кашапов'''  — башҡорт ир-ат фамилияһы. Башҡа төрки телле халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Кашап исеменән барлыҡҡа килгән.

'''Кашапова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр == 
* [[Кашапов Марс Фәрәх улы]]
* [[Кашапов Иван Ибраһим улы]]
* [[Кашапов Солтан Ғилметдин улы]] —
---------
* [[Кашапова Клара Наил ҡыҙы]]
* [[Кашапова Зиниә Әнүәр ҡыҙы]]
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Кашап (исем)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>r7fsrrxkma46g0cwn7dd6pgmmhq3yr5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149755</id>
      <parentid>1149754</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:20:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1259" xml:space="preserve">'''Кашапов'''  — башҡорт ир-ат фамилияһы. Башҡа төрки телле халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Кашап исеменән барлыҡҡа килгән.

'''Кашапова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр == 
* [[Кашапов Марс Фәрәх улы]] ([[28 ғинуар]] [[1966 йыл]]) — хужалыҡ һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 2012—2017 йылдарҙа [[Янғантау шифаханаһы|«Янғантау» шифаханаһы дәүләт унитар предприятиеһы]]ның директор урынбаҫары, 2017 йылдың мартынан [[Салауат районы]] хакимиәте башлығы. Өсөнсө (2012) һәм дүртенсе (2016) саҡырылыш район Советы депутаты.
* [[Кашапов Иван Ибраһим улы]]
* [[Кашапов Солтан Ғилметдин улы]] —
---------
* [[Кашапова Клара Наил ҡыҙы]]
* [[Кашапова Зиниә Әнүәр ҡыҙы]]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Кашап (исем)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>aewh0rw09k175fy175znkxeuh1gwnso</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149756</id>
      <parentid>1149755</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:20:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1549" xml:space="preserve">'''Кашапов'''  — башҡорт ир-ат фамилияһы. Башҡа төрки телле халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Кашап исеменән барлыҡҡа килгән.

'''Кашапова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр == 
* [[Кашапов Марс Фәрәх улы]] ([[28 ғинуар]] [[1966 йыл]]) — хужалыҡ һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 2012—2017 йылдарҙа [[Янғантау шифаханаһы|«Янғантау» шифаханаһы дәүләт унитар предприятиеһы]]ның директор урынбаҫары, 2017 йылдың мартынан [[Салауат районы]] хакимиәте башлығы. Өсөнсө (2012) һәм дүртенсе (2016) саҡырылыш район Советы депутаты.
* [[Кашапов Иван Ибраһим улы]] ([[2 сентябрь]] [[1915 йыл]] — [[12 март]] [[2005 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, миномет взводы командиры, гвардия өлкән лейтенанты. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры.

* [[Кашапов Солтан Ғилметдин улы]] —
---------
* [[Кашапова Клара Наил ҡыҙы]]
* [[Кашапова Зиниә Әнүәр ҡыҙы]]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Кашап (исем)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>tqeiuqrz7ruqjen3q86yeoof09cnbox</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149757</id>
      <parentid>1149756</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:21:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1995" xml:space="preserve">'''Кашапов'''  — башҡорт ир-ат фамилияһы. Башҡа төрки телле халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Кашап исеменән барлыҡҡа килгән.

'''Кашапова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр == 
* [[Кашапов Марс Фәрәх улы]] ([[28 ғинуар]] [[1966 йыл]]) — хужалыҡ һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 2012—2017 йылдарҙа [[Янғантау шифаханаһы|«Янғантау» шифаханаһы дәүләт унитар предприятиеһы]]ның директор урынбаҫары, 2017 йылдың мартынан [[Салауат районы]] хакимиәте башлығы. Өсөнсө (2012) һәм дүртенсе (2016) саҡырылыш район Советы депутаты.
* [[Кашапов Иван Ибраһим улы]] ([[2 сентябрь]] [[1915 йыл]] — [[12 март]] [[2005 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, миномет взводы командиры, гвардия өлкән лейтенанты. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры.

* [[Кашапов Солтан Ғилметдин улы]] — ([[12 июль]] [[1912 йыл]] — [[18 июль]] [[2001 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[СССР]]-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1952) һәм почётлы нефтсеһе (1972), [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы  гражданы (1967). Өс [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1948, 1952, 1959).
---------
* [[Кашапова Клара Наил ҡыҙы]]
* [[Кашапова Зиниә Әнүәр ҡыҙы]]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Кашап (исем)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>cwpyf4h0mkuh3w1chdw7pkcwhe2osya</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149758</id>
      <parentid>1149757</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:22:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2182" xml:space="preserve">'''Кашапов'''  — башҡорт ир-ат фамилияһы. Башҡа төрки телле халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Кашап исеменән барлыҡҡа килгән.

'''Кашапова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр == 
* [[Кашапов Марс Фәрәх улы]] ([[28 ғинуар]] [[1966 йыл]]) — хужалыҡ һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 2012—2017 йылдарҙа [[Янғантау шифаханаһы|«Янғантау» шифаханаһы дәүләт унитар предприятиеһы]]ның директор урынбаҫары, 2017 йылдың мартынан [[Салауат районы]] хакимиәте башлығы. Өсөнсө (2012) һәм дүртенсе (2016) саҡырылыш район Советы депутаты.
* [[Кашапов Иван Ибраһим улы]] ([[2 сентябрь]] [[1915 йыл]] — [[12 март]] [[2005 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, миномет взводы командиры, гвардия өлкән лейтенанты. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры.

* [[Кашапов Солтан Ғилметдин улы]] — ([[12 июль]] [[1912 йыл]] — [[18 июль]] [[2001 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[СССР]]-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1952) һәм почётлы нефтсеһе (1972), [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы  гражданы (1967). Өс [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1948, 1952, 1959).
---------
* [[Кашапова Клара Наил ҡыҙы]] ([[29 ғинуар]] [[1970 йыл]]) — [[Рәсәй]] [[Еңел атлетика|еңел атлеты]], оҙон дистанцияға йүгереү буйынса белгес.
* [[Кашапова Зиниә Әнүәр ҡыҙы]]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Кашап (исем)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>0rcb97eqngoihzeataacxzma5hascmf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149759</id>
      <parentid>1149758</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:23:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2413" xml:space="preserve">'''Кашапов'''  — башҡорт ир-ат фамилияһы. Башҡа төрки телле халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Кашап исеменән барлыҡҡа килгән.

'''Кашапова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр == 
* [[Кашапов Марс Фәрәх улы]] ([[28 ғинуар]] [[1966 йыл]]) — хужалыҡ һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 2012—2017 йылдарҙа [[Янғантау шифаханаһы|«Янғантау» шифаханаһы дәүләт унитар предприятиеһы]]ның директор урынбаҫары, 2017 йылдың мартынан [[Салауат районы]] хакимиәте башлығы. Өсөнсө (2012) һәм дүртенсе (2016) саҡырылыш район Советы депутаты.
* [[Кашапов Иван Ибраһим улы]] ([[2 сентябрь]] [[1915 йыл]] — [[12 март]] [[2005 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, миномет взводы командиры, гвардия өлкән лейтенанты. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры.

* [[Кашапов Солтан Ғилметдин улы]] — ([[12 июль]] [[1912 йыл]] — [[18 июль]] [[2001 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[СССР]]-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1952) һәм почётлы нефтсеһе (1972), [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы  гражданы (1967). Өс [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1948, 1952, 1959).
---------
* [[Кашапова Клара Наил ҡыҙы]] ([[29 ғинуар]] [[1970 йыл]]) — [[Рәсәй]] [[Еңел атлетика|еңел атлеты]], оҙон дистанцияға йүгереү буйынса белгес.
* [[Кашапова Зиниә Әнүәр ҡыҙы]] ([[5 ғинуар]] [[1959 йыл]]) — педагог, йәмәғәтсе. [[Шаран районы]] [[Шаран]] ауылы 2-се мәктәбенең башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы
*

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Кашап (исем)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>kh258pxrdlue51nv63tmfy5zqz7tx5c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149760</id>
      <parentid>1149759</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:24:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2963" xml:space="preserve">'''Кашапов'''  — башҡорт ир-ат фамилияһы. Башҡа төрки телле халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Кашап исеменән барлыҡҡа килгән.

'''Кашапова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр == 
* [[Кашапов Марс Фәрәх улы]] ([[28 ғинуар]] [[1966 йыл]]) — хужалыҡ һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 2012—2017 йылдарҙа [[Янғантау шифаханаһы|«Янғантау» шифаханаһы дәүләт унитар предприятиеһы]]ның директор урынбаҫары, 2017 йылдың мартынан [[Салауат районы]] хакимиәте башлығы. Өсөнсө (2012) һәм дүртенсе (2016) саҡырылыш район Советы депутаты.
* [[Кашапов Иван Ибраһим улы]] ([[2 сентябрь]] [[1915 йыл]] — [[12 март]] [[2005 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, миномет взводы командиры, гвардия өлкән лейтенанты. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры.

* [[Кашапов Солтан Ғилметдин улы]] — ([[12 июль]] [[1912 йыл]] — [[18 июль]] [[2001 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[СССР]]-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1952) һәм почётлы нефтсеһе (1972), [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы  гражданы (1967). Өс [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1948, 1952, 1959).
---------
* [[Кашапова Клара Наил ҡыҙы]] ([[29 ғинуар]] [[1970 йыл]]) — [[Рәсәй]] [[Еңел атлетика|еңел атлеты]], оҙон дистанцияға йүгереү буйынса белгес.
* [[Кашапова Зиниә Әнүәр ҡыҙы]] ([[5 ғинуар]] [[1959 йыл]]) — педагог, йәмәғәтсе. [[Шаран районы]] [[Шаран]] ауылы 2-се мәктәбенең башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы
* [[Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]] ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Кашап (исем)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>lb82gd9b5l10jvy5p5vreel4f6ub7qz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149766</id>
      <parentid>1149760</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:29:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Билдәле йөрөтөүселәр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2680" xml:space="preserve">'''Кашапов'''  — башҡорт ир-ат фамилияһы. Башҡа төрки телле халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Кашап исеменән барлыҡҡа килгән.

'''Кашапова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.

== Билдәле йөрөтөүселәр == 
* [[Кашапов Марс Фәрәх улы]] ([[28 ғинуар]] [[1966 йыл]]) — хужалыҡ һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 2012—2017 йылдарҙа [[Янғантау шифаханаһы|«Янғантау» шифаханаһы дәүләт унитар предприятиеһы]]ның директор урынбаҫары, 2017 йылдың мартынан [[Салауат районы]] хакимиәте башлығы. Өсөнсө (2012) һәм дүртенсе (2016) саҡырылыш район Советы депутаты.
* [[Кашапов Иван Ибраһим улы]] ([[2 сентябрь]] [[1915 йыл]] — [[12 март]] [[2005 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, миномет взводы командиры, гвардия өлкән лейтенанты. [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры.

* [[Кашапов Солтан Ғилметдин улы]] — ([[12 июль]] [[1912 йыл]] — [[18 июль]] [[2001 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[СССР]]-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1952) һәм почётлы нефтсеһе (1972), [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы  гражданы (1967). Өс [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1948, 1952, 1959).
---------
* [[Кашапова Клара Наил ҡыҙы]] ([[29 ғинуар]] [[1970 йыл]]) — [[Рәсәй]] [[Еңел атлетика|еңел атлеты]], оҙон дистанцияға йүгереү буйынса белгес.
* [[Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]] ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Кашап (исем)]]
{{фамилиялаштар исемлеге}}</text>
      <sha1>nl3dzrq34k11zbvzjuvuwpt86ytvr4z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кашапова</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184675</id>
    <redirect title="Кашапов" />
    <revision>
      <id>1149764</id>
      <timestamp>2022-08-16T17:27:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>[[Кашапов]] битенә йүнәлтелгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Кашапов]]</text>
      <sha1>ki1fn8rmmw6s4oad38fabuytyxtidxw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әл-Әғраф</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184676</id>
    <revision>
      <id>1149767</id>
      <timestamp>2022-08-16T17:43:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Guram52</username>
        <id>5505</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:ru:Special:Redirect/revision/119093572|Араф]]&quot; битен тәржемә итеп төҙөлгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2684" xml:space="preserve">'''[[Әл-Әғраф]]''' ({{Lang-ar|الأعراف}} {{Ipa|/ʔal.ʔaʕ.ˈraːf/}} «''кәртәләр''») —  ислам эсхатологияһында  [[тамуҡ]] ([[йәһәннәм]]) һәм [[ожмах]] ([[йәннәт)]] араһындағы арауыҡ, ундағыларҙың яҙмышы яҡшы яҡҡа ла,  насар яҡҡа ла үҙгәреүе мөмкин.  [[Ҡөрьән|Ҡөрьәндең]]  [[Әл-Әғрәф сүрәһе|етенсе]] сүрәһендә телгә алына {{Sfn|Али-заде|2007}}.

== Ҡөрьәндә ==
Ағрәфтәге халыҡтың изге эштәре менән гонаһтары тиң булып сыға, шуға күрә улар унда Аллаһтың мәрхәмәтен көтөп ҡаласаҡ. Улар, ожмахта йәшәүселәрҙе, шундай яҙмыштарҙы уртаҡлашырға хыялланып, сәләмләр һәм, тамуҡ ғазаптарының ҡурҡыныстарын күреп, [[Аллаһ]]&lt;nowiki/&gt;тан мәрхәмәт һорар. Ахыр сиктә, Аллаһы Тәғәлә уларҙы аяп, ожмахҡа индерер{{Sfn|Али-заде|2007}}


Об этом говорится в коранических аятах:
{{Ҡөрьән/Цитата|Между ними будет изгородь, а на оградах (аль-араф) будут люди, которые распознают каждого из них по их признакам. Они воззовут к обитателям Рая: «Мир вам!» Они пока не войдут в Рай, хотя будут желать этого. {{аят}} Когда же их взоры обратятся к обитателям Огня, они скажут: «Господь наш! Не помещай нас с людьми несправедливыми!»|7|46|47|перевод=Кулиев}}

6. Һәм Беҙ рәсүл ебәрелгән халыҡтарҙан һорарбыҙ, һәм рәсүлдәрҙән дә һорарбыҙ.

7. Беҙ уларға белем менән һөйләрбеҙ, Беҙ бит ғәйеп булыусыларҙан түгел!&lt;blockquote class=&quot;ts-Начало_цитаты-quote&quot;&gt;

&lt;templatestyles src=&quot;Шаблон:Конец цитаты/styles.css&quot; /&gt;&lt;div class=&quot;ts-Конец_цитаты-source&quot;&gt;— &lt;cite&gt;&amp;nbsp;[https://ru.quranacademy.org/quran/7:46-47/kuliev 7:46,&amp;nbsp;47]&amp;nbsp;&lt;sup&gt;(Кулиев)&lt;/sup&gt;&lt;/cite&gt;&lt;/div&gt;&lt;/blockquote&gt;

== Иҫкәрмәләр ==

== Һылтанмалар ==
{{ВТ-ЭСБЕ|Араф}}{{ИЭС2007|Араф|81}}
[[Категория:Ислам терминдары]]</text>
      <sha1>s0f9oxk3jhkxf9p28n5nsh00z489x35</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149768</id>
      <parentid>1149767</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:48:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Guram52</username>
        <id>5505</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2382" xml:space="preserve">'''[[Әл-Әғраф]]''' ({{Lang-ar|الأعراف}} {{Ipa|/ʔal.ʔaʕ.ˈraːf/}} «''кәртәләр''») —  ислам эсхатологияһында  [[тамуҡ]] ([[йәһәннәм]]) һәм [[ожмах]] ([[йәннәт)]] араһындағы арауыҡ, ундағыларҙың яҙмышы яҡшы яҡҡа ла,  насар яҡҡа ла үҙгәреүе мөмкин.  [[Ҡөрьән|Ҡөрьәндең]]  [[Әл-Әғрәф сүрәһе|етенсе]] сүрәһендә телгә алына {{Sfn|Али-заде|2007}}.

== Ҡөрьәндә ==
Ағрәфтәге халыҡтың изге эштәре менән гонаһтары тиң булып сыға, шуға күрә улар унда Аллаһтың мәрхәмәтен көтөп ҡаласаҡ. Улар, ожмахта йәшәүселәрҙе, шундай яҙмыштарҙы уртаҡлашырға хыялланып, сәләмләр һәм, тамуҡ ғазаптарының ҡурҡыныстарын күреп, [[Аллаһ]]&lt;nowiki/&gt;тан мәрхәмәт һорар. Ахыр сиктә, Аллаһы Тәғәлә уларҙы аяп, ожмахҡа индерер{{Sfn|Али-заде|2007}}

Был хаҡта Ҡөрьән сүрәһендәге аяттар ошолай бәйән итә:
{{Ҡөрьән/Цитата|Улар араһында — ҡорма, ә кәртәлә — кешеләр, улар бөтә кешене лә [ожмах һәм тамуҡ әһелдәрен] билдәләргә ҡарап беләләр. Һәм ожмахҡа инергә теләгән, әммә инмәгән кешеләр ожмах әһелдәренә: «Сәләмун ғәләйкүм!» — тип сәләм бирерҙәр. {{аят}} Уларҙың күҙ ҡараштары тамуҡ әһелдәренә төшһә, улар: «Раббыбыҙ! Беҙҙе залимдар менән урынлаштырма!» — тип әйтерҙәр.|7|46|47|перевод=Кулиев}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
*Али-заде А. А. Исрафил // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8.
*{{ВТ-ЭСБЕ|Араф}}
{{Ислам эсхатологияһы}}
[[Категория:Ислам терминдары]]</text>
      <sha1>rhzgtfskb2njs05e8598lg7l27yryur</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149769</id>
      <parentid>1149768</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:49:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Guram52</username>
        <id>5505</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ҡөрьәндә */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2382" xml:space="preserve">'''[[Әл-Әғраф]]''' ({{Lang-ar|الأعراف}} {{Ipa|/ʔal.ʔaʕ.ˈraːf/}} «''кәртәләр''») —  ислам эсхатологияһында  [[тамуҡ]] ([[йәһәннәм]]) һәм [[ожмах]] ([[йәннәт)]] араһындағы арауыҡ, ундағыларҙың яҙмышы яҡшы яҡҡа ла,  насар яҡҡа ла үҙгәреүе мөмкин.  [[Ҡөрьән|Ҡөрьәндең]]  [[Әл-Әғрәф сүрәһе|етенсе]] сүрәһендә телгә алына {{Sfn|Али-заде|2007}}.

== Ҡөрьәндә ==
Әғрафтәге халыҡтың изге эштәре менән гонаһтары тиң булып сыға, шуға күрә улар унда Аллаһтың мәрхәмәтен көтөп ҡаласаҡ. Улар, ожмахта йәшәүселәрҙе, шундай яҙмыштарҙы уртаҡлашырға хыялланып, сәләмләр һәм, тамуҡ ғазаптарының ҡурҡыныстарын күреп, [[Аллаһ]]&lt;nowiki/&gt;тан мәрхәмәт һорар. Ахыр сиктә, Аллаһы Тәғәлә уларҙы аяп, ожмахҡа индерер{{Sfn|Али-заде|2007}}

Был хаҡта Ҡөрьән сүрәһендәге аяттар ошолай бәйән итә:
{{Ҡөрьән/Цитата|Улар араһында — ҡорма, ә кәртәлә — кешеләр, улар бөтә кешене лә [ожмах һәм тамуҡ әһелдәрен] билдәләргә ҡарап беләләр. Һәм ожмахҡа инергә теләгән, әммә инмәгән кешеләр ожмах әһелдәренә: «Сәләмун ғәләйкүм!» — тип сәләм бирерҙәр. {{аят}} Уларҙың күҙ ҡараштары тамуҡ әһелдәренә төшһә, улар: «Раббыбыҙ! Беҙҙе залимдар менән урынлаштырма!» — тип әйтерҙәр.|7|46|47|перевод=Кулиев}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
*Али-заде А. А. Исрафил // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8.
*{{ВТ-ЭСБЕ|Араф}}
{{Ислам эсхатологияһы}}
[[Категория:Ислам терминдары]]</text>
      <sha1>7unp8s1bwnjhxupcs9vajlpuha8eg4o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149770</id>
      <parentid>1149769</parentid>
      <timestamp>2022-08-16T17:50:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Guram52</username>
        <id>5505</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2390" xml:space="preserve">{{Ук}}'''[[Әл-Әғраф]]''' ({{Lang-ar|الأعراف}} {{Ipa|/ʔal.ʔaʕ.ˈraːf/}} «''кәртәләр''») —  ислам эсхатологияһында  [[тамуҡ]] ([[йәһәннәм]]) һәм [[ожмах]] ([[йәннәт)]] араһындағы арауыҡ, ундағыларҙың яҙмышы яҡшы яҡҡа ла,  насар яҡҡа ла үҙгәреүе мөмкин.  [[Ҡөрьән|Ҡөрьәндең]]  [[Әл-Әғрәф сүрәһе|етенсе]] сүрәһендә телгә алына {{Sfn|Али-заде|2007}}.

== Ҡөрьәндә ==
Әғрафтәге халыҡтың изге эштәре менән гонаһтары тиң булып сыға, шуға күрә улар унда Аллаһтың мәрхәмәтен көтөп ҡаласаҡ. Улар, ожмахта йәшәүселәрҙе, шундай яҙмыштарҙы уртаҡлашырға хыялланып, сәләмләр һәм, тамуҡ ғазаптарының ҡурҡыныстарын күреп, [[Аллаһ]]&lt;nowiki/&gt;тан мәрхәмәт һорар. Ахыр сиктә, Аллаһы Тәғәлә уларҙы аяп, ожмахҡа индерер{{Sfn|Али-заде|2007}}

Был хаҡта Ҡөрьән сүрәһендәге аяттар ошолай бәйән итә:
{{Ҡөрьән/Цитата|Улар араһында — ҡорма, ә кәртәлә — кешеләр, улар бөтә кешене лә [ожмах һәм тамуҡ әһелдәрен] билдәләргә ҡарап беләләр. Һәм ожмахҡа инергә теләгән, әммә инмәгән кешеләр ожмах әһелдәренә: «Сәләмун ғәләйкүм!» — тип сәләм бирерҙәр. {{аят}} Уларҙың күҙ ҡараштары тамуҡ әһелдәренә төшһә, улар: «Раббыбыҙ! Беҙҙе залимдар менән урынлаштырма!» — тип әйтерҙәр.|7|46|47|перевод=Кулиев}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
*Али-заде А. А. Исрафил // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8.
*{{ВТ-ЭСБЕ|Араф}}
{{Ислам эсхатологияһы}}
[[Категория:Ислам терминдары]]</text>
      <sha1>1nd4jba7go3cj1zysce20fd0u3v2xpx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пиротехника</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184677</id>
    <revision>
      <id>1149773</id>
      <timestamp>2022-08-16T18:44:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuzgaul</username>
        <id>34242</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:ru:Special:Redirect/revision/121471155|Пиротехника]]&quot; битен тәржемә итеп төҙөлгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9627" xml:space="preserve">[[Файл:200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_(267).jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg/200px-200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg|мини|200x200пкс|Фейерверк]]
'''Пиротехника''', иҫкесә '''пиротехния''' (һ. б.{{Lang-grc|πῦρ}}. Сигнал биреү йәки визуаль эффект булдырыу өсөн янар составтар әҙерләү һәм уларҙы яндырыу технологиялары менән бәйле [[техника]] тармағы.

'''Пиротехник изделие''' - талап ителгән яныу (шартлау) эффектын булдырыу өсөн   тәғәйенләнгән пиротехник составлы изделие.

Пиротехник состав - тирә-яҡ мөхит ҡатнашлығында йәки үҙ аллы яныуға һәләтле компоненттар ҡатнашмаһы, яныу процесында газ һәм конденсациаланған продукттар, йылылыҡ, яҡтылыҡ һәм механик энергия тыуҙырыусы һәм төрлө оптик, электр, бари һәм башҡа махсус эффекттар барлыҡҡа килә.&lt;ref name=&quot;tr&quot;&gt;ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий&lt;/ref&gt;

== Классификация ==
Пиротехника хәрби (сигнал ракетницалары, яҡтылыҡ тауышы махсус саралары, төтөн шашкалары), махсуслаштырылған (кино төшөрөү махсус эффекттары, граждандар сигналдары, пироболаттар, тимер юл петардалары) һәм күңел асыу (башлыса петардалар фейерверолияһы, бенгаль шәмдәләре, хлопушкалар, ракеталар, фон, салюттар) һәм күңел аса торған техникаларға бүленә. Пиротехникаға шулай уҡ шырпылар һәм хәүефһеҙлек мендәрҙәре өсөн махсус пиропатрондар инә.

=== Көнкүрештә тәғәйенләнеше ===
Файҙаланыуы ҡулланыу инструкцияһына  ярашлы кешеләрҙең һәм тирә-яҡ мөхиттең хәүефһеҙлеген тәьмин иткән пиротехник изделиелар көнкүрештә ҡулланыла. Көнкүреш өсөн тәғәйенләнгән пиротехника изделиеларының хәүеф класы III класстан юғарыраҡ булырға тейеш түгел&lt;ref name=&quot;tr&quot;&gt;ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tr&quot; /&gt;

=== Техник тәғәйенләнеше ===
Махсус белем һәм ҡулайламалар (ҡоролмалар) талап ителгән пиротехник изделиелар ғына техник тәғәйенләнештә ҡулланыла&lt;ref name=&quot;tr&quot;&gt;ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий&lt;/ref&gt;

== Етештереү ==
Сығанаҡ компоненттар: окислитель, яныусан  матдәләр, цементаторҙар һәм флегматизаторҙар.

Окислителдәр— юғары температурала кислород бүлеп сығара алған матдәләр: хлорат, перхлорат, селитра, сульфаттар, перманганаттар, хроматтар, пероксидтар һәм металл оксидтары.

Яныусы матдәләр — билдәле бер шарттарҙа һауа кислородынан, йәки окисланыусы агент биргән кислородтан окисланырға һәләтле матдәләр. Органик булмаған — металл чиптары (Al, Mg, Zr, Si, Fe, Sb, Zn, һәм Al-Mg, Al-Si һ. б.), [[көкөрт]], күмер, [[фосфор]], көкөрт фосфоры, сульфидтар. Органик — ағас сыралары, ыҫмалалар (идитол, бакелит, шеллак, [[:ru:Канифоль|канифоль]], [[:ru:Гуммиарабик|гуммиарабик]],, росин тоҙҙары), майҙар (йомшаҡ май, кастор майы), углеводородтар (нафталин, антрацен, нефть, парафин, тау балауыҙы йәки озокерит, май, кәрәсин), [[углеводтар]] ([[виноград]], ҡамыш шәкәре, [[крахмал]], декстрин, целлюлоза))&lt;ref&gt;Быстров В. Пиротехнические составы в военном деле.1939&lt;/ref&gt;.

Төрлө төҫтәр өсөн төрлө металдар [[тоҙҙар]]&lt;nowiki/&gt;ы ҡулланыла ([[барий]] — йәшел, [[стронций]] — ҡыҙыл, натрий — һары, [[баҡыр]] — зәңгәр, кальций — ҡыҙғылт һары). Төп композицияһы — [[дары]]. Продукция корпусы хәүефле фрагменттар бирмәгән еңел материалдарҙан — картондан, пластиктан эшләнә.

== Пиротехник әйберҙәр ==
[[Файл:Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg/200px-Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|справа|мини|200x200пкс|«Rodéo Giant Auto» пиротехник күргәҙмәһе,   [[Бельгия]].]]
'''Фейерверк изделиеларынан:'''

* осҡон бағанаһын фонтан, ҡайһы берҙә өҫтәмә эффекттар;
* Күсәр тирәләй осҡондар таратып әйленеүсе Ҡытай тәгәрмәсе (саксон ҡояшы);
* ваҡыты-ваҡыты менән төҫлө ут шарҙарын ташлаусы Помпфейер йәки рим шәмдәре ;
* төҫлө ялҡын менән янып тороусы фигуралы шәм;
* шарҙар ырығытыусы, төҫлҫ шлейф ҡалдырыусы ракеталар;
* салют батареялары бер корпуста ете йөҙҙән алып алты йөҙгә тиклем зарядты берләшә, улар сиратлап атыла, күктә салют менән шартлай; махсус торбанан  (минометтарға) фестиваль шарҙары йәки минометтар ебәрелә, улар күктә салют менән шартлатыла;  билдәле бейеклектәге шлагтар шартлай ;

'''Махсуслаштырылған/хәрбиҙәрҙән:'''

* Ракета (сигнал пистолеты) сигналдар биреү өсөн;
* фальшфейер урындарҙы һәм айырым предметтарҙы яҡтыртыу йәки сигналдар биреү өсөн ҡулланыла;
* шартлау пакеты миналар, артиллерия снарядтары, гранаталарҙың шартлауын имитациялай, армияла тактик дәрестәрҙә һәм күнекмәләрҙә, шулай уҡ кино төшөрөүҙә ҡулланыла;
* төтөн шашкаһы сигналдар биреү, ултыртыу урынын күрһәтеү, маневрҙар үтәгәндә объекттарҙы йәшереү, ауыл хужалығы ҡоротҡостарын юҡ итеү, ҡырауҙарға ҡаршы көрәш өсөн төтөн ҡулланыла;
* Тимер юл петардаһы локомотив машинисына тауыш сигналын биреү өсөн яңғырауыҡлы шартлау, тимер юл транспортында ҡулланыла;
* пироболт туранан-тура кеше-башҡарыусы ҡатнашлығынан тыш ниндәй ҙә булһа механизм деталдәрен таратыу өсөн;
* Авария һәм бер тапҡыр ҡулланыла торған ҡоролмаларҙы (мәҫәлән, автомобилдең хәүефһеҙлек мендәрҙәре, самолетта автоматик янғын һүндереү системаһы баллондары крандары һ.б.), хәрби эштә (төрлө зарядтар, мәҫәлән, ГШяд-23 пушкаһын ҡабаттан зарядлау өсөн;
*

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==

* Салют
* Фейерверк
* Яныу
* Шартлау
* [[Химия]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==

* {{ВТ-ЭСБЕ|Пиротехния}}

== Һылтанмалар ==

** [http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf Таможня союзының техник регламентына «хәүефһеҙлек пиротехник әйберҙәр тураһында»] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6IugQHyJe?url=http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf|date=2013-08-16}} &quot;006/2011 ТР ТС&quot; йыл 16 август 2011 № 770</text>
      <sha1>4cdi9l1pcgl2sr29e14dtz26iyfhgnb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149813</id>
      <parentid>1149773</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:15:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9785" xml:space="preserve">[[Файл:200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_(267).jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg/200px-200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg|мини|200x200пкс|Фейерверк]]
'''Пиротехника''', иҫкесә '''пиротехния''' (һ. б.{{Lang-grc|πῦρ}}. Сигнал биреү йәки визуаль эффект булдырыу өсөн янар составтар әҙерләү һәм уларҙы яндырыу технологиялары менән бәйле [[техника]] тармағы.

'''Пиротехник изделие''' - талап ителгән яныу (шартлау) эффектын булдырыу өсөн   тәғәйенләнгән пиротехник составлы изделие.

Пиротехник состав - тирә-яҡ мөхит ҡатнашлығында йәки үҙ аллы яныуға һәләтле компоненттар ҡатнашмаһы, яныу процесында газ һәм конденсациаланған продукттар, йылылыҡ, яҡтылыҡ һәм механик энергия тыуҙырыусы һәм төрлө оптик, электр, бари һәм башҡа махсус эффекттар барлыҡҡа килә.&lt;ref name=&quot;tr&quot;&gt;ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий&lt;/ref&gt;

== Классификация ==
Пиротехника хәрби (сигнал ракетницалары, яҡтылыҡ тауышы махсус саралары, төтөн шашкалары), махсуслаштырылған (кино төшөрөү махсус эффекттары, граждандар сигналдары, пироболаттар, тимер юл петардалары) һәм күңел асыу (башлыса петардалар фейерверолияһы, бенгаль шәмдәләре, хлопушкалар, ракеталар, фон, салюттар) һәм күңел аса торған техникаларға бүленә. Пиротехникаға шулай уҡ шырпылар һәм хәүефһеҙлек мендәрҙәре өсөн махсус пиропатрондар инә.

=== Көнкүрештә тәғәйенләнеше ===
Файҙаланыуы ҡулланыу инструкцияһына  ярашлы кешеләрҙең һәм тирә-яҡ мөхиттең хәүефһеҙлеген тәьмин иткән пиротехник изделиелар көнкүрештә ҡулланыла. Көнкүреш өсөн тәғәйенләнгән пиротехника изделиеларының хәүеф класы III класстан юғарыраҡ булырға тейеш түгел&lt;ref name=&quot;tr&quot;&gt;ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tr&quot; /&gt;

=== Техник тәғәйенләнеше ===
Махсус белем һәм ҡулайламалар (ҡоролмалар) талап ителгән пиротехник изделиелар ғына техник тәғәйенләнештә ҡулланыла&lt;ref name=&quot;tr&quot;&gt;ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий&lt;/ref&gt;

== Етештереү ==
Сығанаҡ компоненттар: окислитель, яныусан  матдәләр, цементаторҙар һәм флегматизаторҙар.

Окислителдәр— юғары температурала кислород бүлеп сығара алған матдәләр: хлорат, перхлорат, селитра, сульфаттар, перманганаттар, хроматтар, пероксидтар һәм металл оксидтары.

Яныусы матдәләр — билдәле бер шарттарҙа һауа кислородынан, йәки окисланыусы агент биргән кислородтан окисланырға һәләтле матдәләр. Органик булмаған — металл чиптары (Al, Mg, Zr, Si, Fe, Sb, Zn, һәм Al-Mg, Al-Si һ. б.), [[көкөрт]], күмер, [[фосфор]], көкөрт фосфоры, сульфидтар. Органик — ағас сыралары, ыҫмалалар (идитол, бакелит, шеллак, [[:ru:Канифоль|канифоль]], [[:ru:Гуммиарабик|гуммиарабик]],, росин тоҙҙары), майҙар (йомшаҡ май, кастор майы), углеводородтар (нафталин, антрацен, нефть, парафин, тау балауыҙы йәки озокерит, май, кәрәсин), [[углеводтар]] ([[виноград]], ҡамыш шәкәре, [[крахмал]], декстрин, целлюлоза))&lt;ref&gt;Быстров В. Пиротехнические составы в военном деле.1939&lt;/ref&gt;.

Төрлө төҫтәр өсөн төрлө металдар [[тоҙҙар]]&lt;nowiki/&gt;ы ҡулланыла ([[барий]] — йәшел, [[стронций]] — ҡыҙыл, натрий — һары, [[баҡыр]] — зәңгәр, кальций — ҡыҙғылт һары). Төп композицияһы — [[дары]]. Продукция корпусы хәүефле фрагменттар бирмәгән еңел материалдарҙан — картондан, пластиктан эшләнә.

== Пиротехник әйберҙәр ==
[[Файл:Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg/200px-Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|справа|мини|200x200пкс|«Rodéo Giant Auto» пиротехник күргәҙмәһе,   [[Бельгия]].]]
'''Фейерверк изделиеларынан:'''

* осҡон бағанаһын фонтан, ҡайһы берҙә өҫтәмә эффекттар;
* Күсәр тирәләй осҡондар таратып әйленеүсе Ҡытай тәгәрмәсе (саксон ҡояшы);
* ваҡыты-ваҡыты менән төҫлө ут шарҙарын ташлаусы Помпфейер йәки рим шәмдәре ;
* төҫлө ялҡын менән янып тороусы фигуралы шәм;
* шарҙар ырығытыусы, төҫлҫ шлейф ҡалдырыусы ракеталар;
* салют батареялары бер корпуста ете йөҙҙән алып алты йөҙгә тиклем зарядты берләшә, улар сиратлап атыла, күктә салют менән шартлай; махсус торбанан  (минометтарға) фестиваль шарҙары йәки минометтар ебәрелә, улар күктә салют менән шартлатыла;  билдәле бейеклектәге шлагтар шартлай ;

'''Махсуслаштырылған/хәрбиҙәрҙән:'''

* Ракета (сигнал пистолеты) сигналдар биреү өсөн;
* фальшфейер урындарҙы һәм айырым предметтарҙы яҡтыртыу йәки сигналдар биреү өсөн ҡулланыла;
* шартлау пакеты миналар, артиллерия снарядтары, гранаталарҙың шартлауын имитациялай, армияла тактик дәрестәрҙә һәм күнекмәләрҙә, шулай уҡ кино төшөрөүҙә ҡулланыла;
* төтөн шашкаһы сигналдар биреү, ултыртыу урынын күрһәтеү, маневрҙар үтәгәндә объекттарҙы йәшереү, ауыл хужалығы ҡоротҡостарын юҡ итеү, ҡырауҙарға ҡаршы көрәш өсөн төтөн ҡулланыла;
* Тимер юл петардаһы локомотив машинисына тауыш сигналын биреү өсөн яңғырауыҡлы шартлау, тимер юл транспортында ҡулланыла;
* пироболт туранан-тура кеше-башҡарыусы ҡатнашлығынан тыш ниндәй ҙә булһа механизм деталдәрен таратыу өсөн;
* Авария һәм бер тапҡыр ҡулланыла торған ҡоролмаларҙы (мәҫәлән, автомобилдең хәүефһеҙлек мендәрҙәре, самолетта автоматик янғын һүндереү системаһы баллондары крандары һ.б.), хәрби эштә (төрлө зарядтар, мәҫәлән, ГШяд-23 пушкаһын ҡабаттан зарядлау өсөн;
*

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==

* Салют
* Фейерверк
* Яныу
* Шартлау
* [[Химия]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==

* {{ВТ-ЭСБЕ|Пиротехния}}

== Һылтанмалар ==

** [http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf Таможня союзының техник регламентына «хәүефһеҙлек пиротехник әйберҙәр тураһында»] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6IugQHyJe?url=http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf|date=2013-08-16}} &quot;006/2011 ТР ТС&quot; йыл 16 август 2011 № 770
[[Категория:Шартлаусы матдёлёр]][[Категория:Пиротехника]][[Категория:Махсус эффекттар]]</text>
      <sha1>o6q8k5m8khu58ym3xib56w6l59w6qwe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149814</id>
      <parentid>1149813</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:16:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>removed [[Category:Шартлаусы матдёлёр]]; added [[Category:Шартлаусы матдәләр]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9787" xml:space="preserve">[[Файл:200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_(267).jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg/200px-200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg|мини|200x200пкс|Фейерверк]]
'''Пиротехника''', иҫкесә '''пиротехния''' (һ. б.{{Lang-grc|πῦρ}}. Сигнал биреү йәки визуаль эффект булдырыу өсөн янар составтар әҙерләү һәм уларҙы яндырыу технологиялары менән бәйле [[техника]] тармағы.

'''Пиротехник изделие''' - талап ителгән яныу (шартлау) эффектын булдырыу өсөн   тәғәйенләнгән пиротехник составлы изделие.

Пиротехник состав - тирә-яҡ мөхит ҡатнашлығында йәки үҙ аллы яныуға һәләтле компоненттар ҡатнашмаһы, яныу процесында газ һәм конденсациаланған продукттар, йылылыҡ, яҡтылыҡ һәм механик энергия тыуҙырыусы һәм төрлө оптик, электр, бари һәм башҡа махсус эффекттар барлыҡҡа килә.&lt;ref name=&quot;tr&quot;&gt;ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий&lt;/ref&gt;

== Классификация ==
Пиротехника хәрби (сигнал ракетницалары, яҡтылыҡ тауышы махсус саралары, төтөн шашкалары), махсуслаштырылған (кино төшөрөү махсус эффекттары, граждандар сигналдары, пироболаттар, тимер юл петардалары) һәм күңел асыу (башлыса петардалар фейерверолияһы, бенгаль шәмдәләре, хлопушкалар, ракеталар, фон, салюттар) һәм күңел аса торған техникаларға бүленә. Пиротехникаға шулай уҡ шырпылар һәм хәүефһеҙлек мендәрҙәре өсөн махсус пиропатрондар инә.

=== Көнкүрештә тәғәйенләнеше ===
Файҙаланыуы ҡулланыу инструкцияһына  ярашлы кешеләрҙең һәм тирә-яҡ мөхиттең хәүефһеҙлеген тәьмин иткән пиротехник изделиелар көнкүрештә ҡулланыла. Көнкүреш өсөн тәғәйенләнгән пиротехника изделиеларының хәүеф класы III класстан юғарыраҡ булырға тейеш түгел&lt;ref name=&quot;tr&quot;&gt;ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tr&quot; /&gt;

=== Техник тәғәйенләнеше ===
Махсус белем һәм ҡулайламалар (ҡоролмалар) талап ителгән пиротехник изделиелар ғына техник тәғәйенләнештә ҡулланыла&lt;ref name=&quot;tr&quot;&gt;ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий&lt;/ref&gt;

== Етештереү ==
Сығанаҡ компоненттар: окислитель, яныусан  матдәләр, цементаторҙар һәм флегматизаторҙар.

Окислителдәр— юғары температурала кислород бүлеп сығара алған матдәләр: хлорат, перхлорат, селитра, сульфаттар, перманганаттар, хроматтар, пероксидтар һәм металл оксидтары.

Яныусы матдәләр — билдәле бер шарттарҙа һауа кислородынан, йәки окисланыусы агент биргән кислородтан окисланырға һәләтле матдәләр. Органик булмаған — металл чиптары (Al, Mg, Zr, Si, Fe, Sb, Zn, һәм Al-Mg, Al-Si һ. б.), [[көкөрт]], күмер, [[фосфор]], көкөрт фосфоры, сульфидтар. Органик — ағас сыралары, ыҫмалалар (идитол, бакелит, шеллак, [[:ru:Канифоль|канифоль]], [[:ru:Гуммиарабик|гуммиарабик]],, росин тоҙҙары), майҙар (йомшаҡ май, кастор майы), углеводородтар (нафталин, антрацен, нефть, парафин, тау балауыҙы йәки озокерит, май, кәрәсин), [[углеводтар]] ([[виноград]], ҡамыш шәкәре, [[крахмал]], декстрин, целлюлоза))&lt;ref&gt;Быстров В. Пиротехнические составы в военном деле.1939&lt;/ref&gt;.

Төрлө төҫтәр өсөн төрлө металдар [[тоҙҙар]]&lt;nowiki/&gt;ы ҡулланыла ([[барий]] — йәшел, [[стронций]] — ҡыҙыл, натрий — һары, [[баҡыр]] — зәңгәр, кальций — ҡыҙғылт һары). Төп композицияһы — [[дары]]. Продукция корпусы хәүефле фрагменттар бирмәгән еңел материалдарҙан — картондан, пластиктан эшләнә.

== Пиротехник әйберҙәр ==
[[Файл:Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg/200px-Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|справа|мини|200x200пкс|«Rodéo Giant Auto» пиротехник күргәҙмәһе,   [[Бельгия]].]]
'''Фейерверк изделиеларынан:'''

* осҡон бағанаһын фонтан, ҡайһы берҙә өҫтәмә эффекттар;
* Күсәр тирәләй осҡондар таратып әйленеүсе Ҡытай тәгәрмәсе (саксон ҡояшы);
* ваҡыты-ваҡыты менән төҫлө ут шарҙарын ташлаусы Помпфейер йәки рим шәмдәре ;
* төҫлө ялҡын менән янып тороусы фигуралы шәм;
* шарҙар ырығытыусы, төҫлҫ шлейф ҡалдырыусы ракеталар;
* салют батареялары бер корпуста ете йөҙҙән алып алты йөҙгә тиклем зарядты берләшә, улар сиратлап атыла, күктә салют менән шартлай; махсус торбанан  (минометтарға) фестиваль шарҙары йәки минометтар ебәрелә, улар күктә салют менән шартлатыла;  билдәле бейеклектәге шлагтар шартлай ;

'''Махсуслаштырылған/хәрбиҙәрҙән:'''

* Ракета (сигнал пистолеты) сигналдар биреү өсөн;
* фальшфейер урындарҙы һәм айырым предметтарҙы яҡтыртыу йәки сигналдар биреү өсөн ҡулланыла;
* шартлау пакеты миналар, артиллерия снарядтары, гранаталарҙың шартлауын имитациялай, армияла тактик дәрестәрҙә һәм күнекмәләрҙә, шулай уҡ кино төшөрөүҙә ҡулланыла;
* төтөн шашкаһы сигналдар биреү, ултыртыу урынын күрһәтеү, маневрҙар үтәгәндә объекттарҙы йәшереү, ауыл хужалығы ҡоротҡостарын юҡ итеү, ҡырауҙарға ҡаршы көрәш өсөн төтөн ҡулланыла;
* Тимер юл петардаһы локомотив машинисына тауыш сигналын биреү өсөн яңғырауыҡлы шартлау, тимер юл транспортында ҡулланыла;
* пироболт туранан-тура кеше-башҡарыусы ҡатнашлығынан тыш ниндәй ҙә булһа механизм деталдәрен таратыу өсөн;
* Авария һәм бер тапҡыр ҡулланыла торған ҡоролмаларҙы (мәҫәлән, автомобилдең хәүефһеҙлек мендәрҙәре, самолетта автоматик янғын һүндереү системаһы баллондары крандары һ.б.), хәрби эштә (төрлө зарядтар, мәҫәлән, ГШяд-23 пушкаһын ҡабаттан зарядлау өсөн;
*

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==

* Салют
* Фейерверк
* Яныу
* Шартлау
* [[Химия]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==

* {{ВТ-ЭСБЕ|Пиротехния}}

== Һылтанмалар ==

** [http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf Таможня союзының техник регламентына «хәүефһеҙлек пиротехник әйберҙәр тураһында»] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6IugQHyJe?url=http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf|date=2013-08-16}} &quot;006/2011 ТР ТС&quot; йыл 16 август 2011 № 770

[[Категория:Шартлаусы матдәләр]]
[[Категория:Пиротехника]][[Категория:Махсус эффекттар]]</text>
      <sha1>dnp20hycmhixgozalcqwjzhsmofiulf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аҙыҡ-түлек инженерияһы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184678</id>
    <revision>
      <id>1149780</id>
      <timestamp>2022-08-16T18:54:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MR973</username>
        <id>26610</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:ru:Special:Redirect/revision/121115966|Пищевая инженерия]]&quot; битен тәржемә итеп төҙөлгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2679" xml:space="preserve">[[Файл:Factory_Automation_Robotics_Palettizing_Bread.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Factory_Automation_Robotics_Palettizing_Bread.jpg/250px-Factory_Automation_Robotics_Palettizing_Bread.jpg|справа|мини|250x250пкс|[[Германия|Германияла]] икмәк заводы]]
'''Аҙыҡ-түлек инженерияһы''' ({{Lang-en|Food engineering}}) — ғәмәли физик фәндәрҙең дисциплина-ара өлкәһе, ул ферменттарҙы, вирустарҙы, микроорганизмдарҙы, хайуандарҙың һәм үҫемлектәрҙең күҙәнәк мәҙәниәттәрен, шулай уҡ аҙыҡ сәнәғәтендә биосинтез һәм биотрансформация&lt;ref name=&quot;moeobrazovanie&quot;&gt;{{Cite web|access-date=2015-03-16|accessdate=2015-04-02|archiveurl=no}}&lt;/ref&gt; продукттарын өйрәнеүҙе, етештереүҙе һәм ҡулланыуҙы үҙ эсенә ала. Дөйөм алғанда, ''аҙыҡ-түлек инженерияһы'' концепцияһы киң эшмәкәрлек өлкәһен үҙ эсенә ала: аҙыҡ-түлек сәнәғәте, приборҙар эшләү, аҙыҡ-түлек ҡорамалдарын ремонтлау һәм файҙаланыу, үҙенсәлекле төргәк, шулай уҡ производство контроле. Аҙыҡ-түлек инженерлығы өлкәһендә аттестация үткән белгестәргә (5 йыл тулы белемле уҡыу программаларын үҙләштереү өсөн стандарт сроклы инженер квалификацияһын алған сығарылыш уҡыусылары) рөхсәт ителә&lt;ref name=&quot;eduscan&quot;&gt;{{Cite web|access-date=2015-03-16|accessdate=2015-03-17|archiveurl=no}}&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==

* {{Китап|автор=Валентас Кеннет Дж., Ротштейн Энрик, Сингх Р. Пол.|заглавие=Пищевая инженерия. Справочник с примерами расчетов. Справочник|ответственный=Пер. с англ. под общ. науч. ред. А. Л. Ишевского|год=2004|место=СПб.|издательство=Профессия|страниц=848|isbn=5-93913-045-3}}

== Һылтанмалар ==

[[Категория:Техник фәндәр]]
[[Категория:Аҙыҡ-түлек сәнәғәте]]
[[Категория:Аҙыҡ-түлек технологиялары]]</text>
      <sha1>glt5onwrw2ikeskgbzeotkafvidbz3g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149810</id>
      <parentid>1149780</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:11:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3165" xml:space="preserve">[[Файл:Factory_Automation_Robotics_Palettizing_Bread.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Factory_Automation_Robotics_Palettizing_Bread.jpg/250px-Factory_Automation_Robotics_Palettizing_Bread.jpg|справа|мини|250x250пкс|[[Германия|Германияла]] икмәк заводы]]
'''Аҙыҡ-түлек инженерияһы''' ({{Lang-en|Food engineering}}) — ғәмәли физик фәндәрҙең дисциплина-ара өлкәһе, ул ферменттарҙы, вирустарҙы, микроорганизмдарҙы, хайуандарҙың һәм үҫемлектәрҙең күҙәнәк мәҙәниәттәрен, шулай уҡ аҙыҡ сәнәғәтендә биосинтез һәм биотрансформация&lt;ref name=&quot;moeobrazovanie&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.moeobrazovanie.ru/spec260600.html |title=Специальность: пищевая инженерия |access-date=2015-03-16 |archive-date=2015-04-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402190131/http://www.moeobrazovanie.ru/spec260600.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;продукттарын өйрәнеүҙе, етештереүҙе һәм ҡулланыуҙы үҙ эсенә ала. Дөйөм алғанда, ''аҙыҡ-түлек инженерияһы'' концепцияһы киң эшмәкәрлек өлкәһен үҙ эсенә ала: аҙыҡ-түлек сәнәғәте, приборҙар эшләү, аҙыҡ-түлек ҡорамалдарын ремонтлау һәм файҙаланыу, үҙенсәлекле төргәк, шулай уҡ производство контроле. Аҙыҡ-түлек инженерлығы өлкәһендә аттестация үткән белгестәргә (5 йыл тулы белемле уҡыу программаларын үҙләштереү өсөн стандарт сроклы инженер квалификацияһын алған сығарылыш уҡыусылары) рөхсәт ителә&lt;ref name=&quot;eduscan&quot;&gt;{{Cite web |url=http://eduscan.net/standart/260600 |title=260600 Пищевая инженерия. Государственный образовательный стандарт |access-date=2015-03-16 |archive-date=2015-03-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150317095439/http://eduscan.net/standart/260600 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==

* {{Китап|автор=Валентас Кеннет Дж., Ротштейн Энрик, Сингх Р. Пол.|заглавие=Пищевая инженерия. Справочник с примерами расчетов. Справочник|ответственный=Пер. с англ. под общ. науч. ред. А. Л. Ишевского|год=2004|место=СПб.|издательство=Профессия|страниц=848|isbn=5-93913-045-3}}

== Һылтанмалар ==

[[Категория:Техник фәндәр]]
[[Категория:Аҙыҡ-түлек сәнәғәте]]
[[Категория:Аҙыҡ-түлек технологиялары]]</text>
      <sha1>ae7px4smbchz377h7l1hlw8zwead481</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149811</id>
      <parentid>1149810</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:12:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3173" xml:space="preserve">[[Файл:Factory_Automation_Robotics_Palettizing_Bread.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Factory_Automation_Robotics_Palettizing_Bread.jpg/250px-Factory_Automation_Robotics_Palettizing_Bread.jpg|справа|мини|250x250пкс|[[Германия|Германияла]] икмәк заводы]]
'''Аҙыҡ-түлек инженерияһы''' ({{Lang-en|Food engineering}}) — ғәмәли физик фәндәрҙең дисциплина-ара өлкәһе, ул ферменттарҙы, вирустарҙы, микроорганизмдарҙы, хайуандарҙың һәм үҫемлектәрҙең күҙәнәк мәҙәниәттәрен, шулай уҡ аҙыҡ сәнәғәтендә биосинтез һәм биотрансформация&lt;ref name=&quot;moeobrazovanie&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.moeobrazovanie.ru/spec260600.html |title=Специальность: пищевая инженерия |access-date=2015-03-16 |archive-date=2015-04-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402190131/http://www.moeobrazovanie.ru/spec260600.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;продукттарын өйрәнеүҙе, етештереүҙе һәм ҡулланыуҙы үҙ эсенә ала. Дөйөм алғанда, ''аҙыҡ-түлек инженерияһы'' концепцияһы киң эшмәкәрлек өлкәһен үҙ эсенә ала: аҙыҡ-түлек сәнәғәте, приборҙар эшләү, аҙыҡ-түлек ҡорамалдарын ремонтлау һәм файҙаланыу, үҙенсәлекле төргәк, шулай уҡ производство контроле. Аҙыҡ-түлек инженерлығы өлкәһендә аттестация үткән белгестәргә (5 йыл тулы белемле уҡыу программаларын үҙләштереү өсөн стандарт сроклы инженер квалификацияһын алған сығарылыш уҡыусылары) рөхсәт ителә&lt;ref name=&quot;eduscan&quot;&gt;{{Cite web |url=http://eduscan.net/standart/260600 |title=260600 Пищевая инженерия. Государственный образовательный стандарт |access-date=2015-03-16 |archive-date=2015-03-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150317095439/http://eduscan.net/standart/260600 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==

* {{Китап|автор=Валентас Кеннет Дж., Ротштейн Энрик, Сингх Р. Пол.|заглавие=Пищевая инженерия. Справочник с примерами расчетов. Справочник|ответственный=Пер. с англ. под общ. науч. ред. А. Л. Ишевского|год=2004|место=СПб.|издательство=Профессия|страниц=848|isbn=5-93913-045-3}}

== Һылтанмалар ==
{{вс}}
[[Категория:Техник фәндәр]]
[[Категория:Аҙыҡ-түлек сәнәғәте]]
[[Категория:Аҙыҡ-түлек технологиялары]]</text>
      <sha1>2om80ifck4h16zp9d1m78osbi4k3p78</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фекерләшеү:Аҙыҡ-түлек инженерияһы</title>
    <ns>1</ns>
    <id>184679</id>
    <revision>
      <id>1149781</id>
      <timestamp>2022-08-16T18:54:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MR973</username>
        <id>26610</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{10000}}&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9" xml:space="preserve">{{10000}}</text>
      <sha1>ekrgr2aykxzqyh9t59l8msolgx00cpf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Агротехника</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184680</id>
    <revision>
      <id>1149785</id>
      <timestamp>2022-08-16T19:01:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MR973</username>
        <id>26610</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:ru:Special:Redirect/revision/89546661|Агротехника]]&quot; битен тәржемә итеп төҙөлгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2032" xml:space="preserve">'''Агротехника''' (синоним: үҫемлекселек технологияһы) - культуралы '''үҫемлектәрҙе''' үҫтереү алымдары [[Система|системаһы]]. Агротехниканың бурысы - сифатлы продукция берәмегенә минималь хеҙмәт һәм матди-финанс аҡса сығымдары менән үҫтерелгән үҫемлектәрҙең юғары уңдырышлылығын тәьмин итеү. Хәҙерге агротехника шулай уҡ тупраҡтың уңдырышлылығын һаҡлауға, тупраҡты эрозиянан һаҡлауға йүнәлтелгән. Һәр ауыл хужалығы техникаһы һәм баҫыуҙың йәки культураның ауыл хужалығы техникаһының бөтә системаһы тупраҡ һаҡлаусы, дымлы һәм серетмә һаҡлаусы булырға тейеш. Был айырыуса хәҙерге хужалыҡтарҙа әүҙем индерелгән ауыл хужалығы үҫемлектәрен үҫтереүҙең интенсив технологияларына ҡағыла.

Агротехника [[Тупраҡ|тупраҡты]] эшкәртеүҙе, [[Ашлама|ашламалар]] индереүҙе, орлоҡ һәм ултыртыу материалдарын әҙерләүҙе, сәсеүҙе һәм ултыртыуҙы, сәсеүлектәрҙе һәм плантацияларҙы тәрбиәләүҙе, уңыш йыйыуҙы үҙ эсенә ала. Культуралы үҫемлектәр үҫтереүҙә ҡулланылған агротехника алымдары, бер яҡтан, уларҙың биологик үҙенсәлектәре, ә икенсе яҡтан, эшкәртеү районының тупраҡ-климат шарттары менән бәйле.
[[Категория:Агротехника]]</text>
      <sha1>9fjqf7s3hdwb0dvv4wdfsjdq8fbecib</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149812</id>
      <parentid>1149785</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:13:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2071" xml:space="preserve">'''Агротехника''' (синоним: үҫемлекселек технологияһы) - культуралы '''үҫемлектәрҙе''' үҫтереү алымдары [[Система|системаһы]]. Агротехниканың бурысы - сифатлы продукция берәмегенә минималь хеҙмәт һәм матди-финанс аҡса сығымдары менән үҫтерелгән үҫемлектәрҙең юғары уңдырышлылығын тәьмин итеү. Хәҙерге агротехника шулай уҡ тупраҡтың уңдырышлылығын һаҡлауға, тупраҡты эрозиянан һаҡлауға йүнәлтелгән. Һәр ауыл хужалығы техникаһы һәм баҫыуҙың йәки культураның ауыл хужалығы техникаһының бөтә системаһы тупраҡ һаҡлаусы, дымлы һәм серетмә һаҡлаусы булырға тейеш. Был айырыуса хәҙерге хужалыҡтарҙа әүҙем индерелгән ауыл хужалығы үҫемлектәрен үҫтереүҙең интенсив технологияларына ҡағыла.

Агротехника [[Тупраҡ|тупраҡты]] эшкәртеүҙе, [[Ашлама|ашламалар]] индереүҙе, орлоҡ һәм ултыртыу материалдарын әҙерләүҙе, сәсеүҙе һәм ултыртыуҙы, сәсеүлектәрҙе һәм плантацияларҙы тәрбиәләүҙе, уңыш йыйыуҙы үҙ эсенә ала. Культуралы үҫемлектәр үҫтереүҙә ҡулланылған агротехника алымдары, бер яҡтан, уларҙың биологик үҙенсәлектәре, ә икенсе яҡтан, эшкәртеү районының тупраҡ-климат шарттары менән бәйле.

== Һылтанмалар ==
{{вс}}
[[Категория:Агротехника]]</text>
      <sha1>5w3k5kz9wgsg0v0xgfu48cvqvz2oeyv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Боден күле</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184681</id>
    <revision>
      <id>1149808</id>
      <timestamp>2022-08-17T04:25:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:ru:Special:Redirect/revision/124017249|Боденское озеро]]&quot; битен тәржемә итеп төҙөлгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7780" xml:space="preserve">'''Боден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web|access-date=2017-06-06|accessdate=2017-06-04|archiveurl=no}}&lt;/ref&gt;.

Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла,  28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла.   Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная_Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473  км² тәшкил итә. Улар  һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн  араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье  араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle» түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург  араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').
[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>7z7ltahykbk4hciq3g1z9a19utag7xx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149809</id>
      <parentid>1149808</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T04:31:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7782" xml:space="preserve">'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web|access-date=2017-06-06|accessdate=2017-06-04|archiveurl=no}}&lt;/ref&gt;.

Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла,  28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла.   Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная_Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473  км² тәшкил итә. Улар  һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн  араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье  араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle» түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург  араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').
[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>jdrroi3a3o7stxb6968gycg6i9jdq5u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149821</id>
      <parentid>1149809</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:32:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9408" xml:space="preserve">{{Озеро
 |Название                = Боден күле
  |Национальное название  = de/Bodensee/fr/Lac de Constance
 |Изображение             = Bodensee radolfzell segelboot.JPG 
 |Координаты              = 47.6333/9.3667
  |CoordScale             = 500000
 |Страна                  = Швейцария/Германия/Австрия
  |Регион                 = Санкт-Галлен (кантон)/Тургау/Баден-Вюртемберг/Форарльберг
 |Высота над уровнем моря = 395&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина                   = 63&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Ширина                  = до 14&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Площадь                 = 536&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Объём                   = 48&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина береговой линии   = 273&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Наибольшая глубина      = 251&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Средняя глубина        = 90&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
 |Прозрачность            = 8,6&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Площадь водосбора       = 11500&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Впадающие реки         = Рейн
  |Вытекающие реки        = Рейн
 |Позиционная карта       = Европа
 |Позиционная карта 1     = Альпы
 |Вставка                 = {{+ИПК|Выделение=да|Метка=да|Увеличение=8|Высота=|Оформление=гидро}}
}}
'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web|access-date=2017-06-06|accessdate=2017-06-04|archiveurl=no}}&lt;/ref&gt;.

Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла,  28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла.   Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная_Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473  км² тәшкил итә. Улар  һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн  араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье  араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle» түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург  араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').
[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>8bkgl257nlr47ujjclwcax69bf10lkm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149822</id>
      <parentid>1149821</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:32:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9687" xml:space="preserve">{{Озеро
 |Название                = Боден күле
  |Национальное название  = de/Bodensee/fr/Lac de Constance
 |Изображение             = Bodensee radolfzell segelboot.JPG 
 |Координаты              = 47.6333/9.3667
  |CoordScale             = 500000
 |Страна                  = Швейцария/Германия/Австрия
  |Регион                 = Санкт-Галлен (кантон)/Тургау/Баден-Вюртемберг/Форарльберг
 |Высота над уровнем моря = 395&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина                   = 63&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Ширина                  = до 14&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Площадь                 = 536&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Объём                   = 48&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина береговой линии   = 273&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Наибольшая глубина      = 251&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Средняя глубина        = 90&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
 |Прозрачность            = 8,6&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Площадь водосбора       = 11500&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Впадающие реки         = Рейн
  |Вытекающие реки        = Рейн
 |Позиционная карта       = Европа
 |Позиционная карта 1     = Альпы
 |Вставка                 = {{+ИПК|Выделение=да|Метка=да|Увеличение=8|Высота=|Оформление=гидро}}
}}
'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |title=Seedaten — IGKB — Internationale Gewässerschutzkommission&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |access-date=2017-06-06 |archive-date=2017-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170604060831/http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.


Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла,  28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла.   Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная_Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473  км² тәшкил итә. Улар  һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн  араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье  араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle» түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург  араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').
[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>d0exmi54bnd6728owfr2owk42r5h8ui</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149824</id>
      <parentid>1149822</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:34:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10011" xml:space="preserve">{{Озеро
 |Название                = Боден күле
  |Национальное название  = de/Bodensee/fr/Lac de Constance
 |Изображение             = Bodensee radolfzell segelboot.JPG 
 |Координаты              = 47.6333/9.3667
  |CoordScale             = 500000
 |Страна                  = Швейцария/Германия/Австрия
  |Регион                 = Санкт-Галлен (кантон)/Тургау/Баден-Вюртемберг/Форарльберг
 |Высота над уровнем моря = 395&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина                   = 63&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Ширина                  = до 14&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Площадь                 = 536&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Объём                   = 48&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина береговой линии   = 273&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Наибольшая глубина      = 251&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Средняя глубина        = 90&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
 |Прозрачность            = 8,6&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Площадь водосбора       = 11500&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Впадающие реки         = Рейн
  |Вытекающие реки        = Рейн
 |Позиционная карта       = Европа
 |Позиционная карта 1     = Альпы
 |Вставка                 = {{+ИПК|Выделение=да|Метка=да|Увеличение=8|Высота=|Оформление=гидро}}
}}
'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |title=Seedaten — IGKB — Internationale Gewässerschutzkommission&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |access-date=2017-06-06 |archive-date=2017-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170604060831/http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.


Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла,  28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла.   Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная_Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473  км² тәшкил итә. Улар  һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн  араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье  араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle» түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург  араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|refs=
&lt;ref name=&quot;wldb&quot;&gt;{{wldb.ilec.or.jp|EUR-33|Lake Constance}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;БРЭ&quot;&gt;{{БРЭ |статья=Бо́денское о́зеро |ссылка= |id= 1869211|автор=И. С. Зайцева|том= 3|страницы= 667|год= 2005 |ref= }}&lt;/ref&gt;
}}

[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>1aapaf83nfsrgtaf0quoobucc1lix76</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149825</id>
      <parentid>1149824</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:35:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <comment>/* Иҫкәрмәләр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9813" xml:space="preserve">{{Озеро
 |Название                = Боден күле
  |Национальное название  = de/Bodensee/fr/Lac de Constance
 |Изображение             = Bodensee radolfzell segelboot.JPG 
 |Координаты              = 47.6333/9.3667
  |CoordScale             = 500000
 |Страна                  = Швейцария/Германия/Австрия
  |Регион                 = Санкт-Галлен (кантон)/Тургау/Баден-Вюртемберг/Форарльберг
 |Высота над уровнем моря = 395&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина                   = 63&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Ширина                  = до 14&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Площадь                 = 536&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Объём                   = 48&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина береговой линии   = 273&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Наибольшая глубина      = 251&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Средняя глубина        = 90&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
 |Прозрачность            = 8,6&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Площадь водосбора       = 11500&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Впадающие реки         = Рейн
  |Вытекающие реки        = Рейн
 |Позиционная карта       = Европа
 |Позиционная карта 1     = Альпы
 |Вставка                 = {{+ИПК|Выделение=да|Метка=да|Увеличение=8|Высота=|Оформление=гидро}}
}}
'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |title=Seedaten — IGKB — Internationale Gewässerschutzkommission&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |access-date=2017-06-06 |archive-date=2017-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170604060831/http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.


Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла,  28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла.   Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная_Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473  км² тәшкил итә. Улар  һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн  араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье  араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle» түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург  араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|refs=
&lt;ref name=&quot;wldb&quot;&gt;{{wldb.ilec.or.jp|EUR-33|Lake Constance}}&lt;/ref&gt;
}}

[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>sjpl9cnkcd4pskoe8md19zuyldzxf29</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149830</id>
      <parentid>1149825</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:43:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15997" xml:space="preserve">{{Озеро
 |Название                = Боден күле
  |Национальное название  = de/Bodensee/fr/Lac de Constance
 |Изображение             = Bodensee radolfzell segelboot.JPG 
 |Координаты              = 47.6333/9.3667
  |CoordScale             = 500000
 |Страна                  = Швейцария/Германия/Австрия
  |Регион                 = Санкт-Галлен (кантон)/Тургау/Баден-Вюртемберг/Форарльберг
 |Высота над уровнем моря = 395&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина                   = 63&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Ширина                  = до 14&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Площадь                 = 536&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Объём                   = 48&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина береговой линии   = 273&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Наибольшая глубина      = 251&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Средняя глубина        = 90&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
 |Прозрачность            = 8,6&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Площадь водосбора       = 11500&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Впадающие реки         = Рейн
  |Вытекающие реки        = Рейн
 |Позиционная карта       = Европа
 |Позиционная карта 1     = Альпы
 |Вставка                 = {{+ИПК|Выделение=да|Метка=да|Увеличение=8|Высота=|Оформление=гидро}}
}}
'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |title=Seedaten — IGKB — Internationale Gewässerschutzkommission&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |access-date=2017-06-06 |archive-date=2017-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170604060831/http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.


Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла,  28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла.   Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная_Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473  км² тәшкил итә. Улар  һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн  араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье  араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle» түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург  араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').

Нижнее озеро, [[Унтерзе]], которое отделено от Верхнего озера или от северо-западного рукава озера Уберлинген большим полуостровом Бодарюк, занимает площадь в 63 км². Оно образовано и сильно разделено конечными моренами различных цунгов и средними моренами. У этих частей озера есть собственные имена. К северу от острова Райхенау находится озеро Гнаден (нем. ''Gnadensee''). К западу от острова Райхенау, между полуостровом Хёри (нем. ''Höri'') и полуостровом Меттнау (нем. ''Mettnau''), находится озеро Целлер (нем. ''Zellersee''). [[Друмлин]]ы южной части полуострова Бодарюк продолжаются на этих северных частях озера. Южнее Райхенау, от [[Готтлибен]]а до [[Эшенц]]а, простирается Рейн с его отчасти выраженным течением. На большинстве картах имя Рейн (нем. ''Rheinsee'') не представлено.

=== Происхождение ===
Бассейн Боденского озера сформировался в течение последнего ледникового периода благодаря рейнскому леднику, выступающему из альпийской долины. Его можно охарактеризовать как озеро, образованное тающим ледником.

=== Притоки и истоки ===
{{В планах|дата=2012-02-16}}

== Спор о принадлежности озера ==
Боденское озеро — единственная область в Европе, где нет никаких формальных границ, так как нет никакого юридически обязывающего соглашения, определяющего границы между Германией, Австрией и Швейцарией. Поэтому озеро нужно рассмотреть не как общую зону, но как область, которая не принадлежит никакой стране. Эта область не включает берег и 25-метровую прибрежную зону.

Швейцария придерживается позиции, что граница проходит по середине озера, Австрия считает, что ситуация на озере управляется международным правом, а на берегах — национальным законодательством, позиция Германии неоднозначна. Юридические вопросы, имеющие отношение к транспортировке судна и рыбалке, отрегулированы в отдельных соглашениях&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |title=Спорные территории на портале «Геополитика» |access-date=2014-02-24 |archive-date=2014-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141217170005/http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Судоходство ==
Пассажирские перевозки по Боденскому озеру осуществляются несколькими пароходствами (немецкими, австрийскими и швейцарскими). Все вместе они известны как «Белый флот Боденского озера» ({{lang-de|Weiße Flotte des Bodensees}}). Самое старое пассажирское судно Боденского озера — колёсный пароход «[[SD Hohentwiel]]» 1913 года постройки.

== Фотогалерея ==
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Bodensee radolfzell segelboot.JPG
Radolfzell Uferpromenade4.JPG
Radolfzell Uferpromenade 3.JPG
Pfänder22.jpg
Radolfszell uferpromenade.JPG
Bodensee sonnenuntergang.JPG
Sonnenuntergang-Bodensee.jpg
&lt;/gallery&gt;

== См. также ==
* [[Столкновение над Боденским озером 1 июля 2002 года]]
* [[Озёра Швейцарии]]
* [[Майнау]] — «Цветочный остров» на озере
* [[Клиника Фридрихсхафен]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|refs=
&lt;ref name=&quot;wldb&quot;&gt;{{wldb.ilec.or.jp|EUR-33|Lake Constance}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;БРЭ&quot;&gt;{{БРЭ |статья=Бо́денское о́зеро |ссылка= |id= 1869211|автор=И. С. Зайцева|том= 3|страницы= 667|год= 2005 |ref= }}&lt;/ref&gt;
}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Культура Германии: лингвострановедческий словарь|BODENSEE БОДЕНСКОЕ ОЗЕРО|117}}

== Һылтанмалар ==
* {{БРЭ|Боденское озеро|id=1869211|3|667|автор=И. С. Зайцева}}
* [http://www.tvway.ru/index.php?file=10823 Веб-камера, транслирующая в режиме реального времени вид на Боденское озеро и расположенный на его берегу город Линдау]
* [http://www.bodensee-tourismus.com Туристическая организация Боденского озера]{{ref-de}}
* [http://www.maranat.de/agr_03_de_04.html Путеводитель по Боденскому озеру]
{{Внешние ссылки}}


{{Озёра Швейцарии}}

[[Категория:Бассейн Рейна]]
[[Категория:Озёра Форарльберга]]
[[Категория:Озёра Баден-Вюртемберга]]
[[Категория:Озёра Швейцарии]]
[[Категория:Озёра кантона Санкт-Галлен]]
[[Категория:Тургау]]
[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>7fr89p6c25ls607mb9t1mn0khjylncf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149831</id>
      <parentid>1149830</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:46:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15924" xml:space="preserve">{{Озеро
 |Название                = Боден күле
  |Национальное название  = de/Bodensee/fr/Lac de Constance
 |Изображение             = Bodensee radolfzell segelboot.JPG 
 |Координаты              = 47.6333/9.3667
  |CoordScale             = 500000
 |Страна                  = Швейцария/Германия/Австрия
  |Регион                 = Санкт-Галлен (кантон)/Тургау/Баден-Вюртемберг/Форарльберг
 |Высота над уровнем моря = 395&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина                   = 63&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Ширина                  = до 14&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Площадь                 = 536&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Объём                   = 48&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина береговой линии   = 273&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Наибольшая глубина      = 251&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Средняя глубина        = 90&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
 |Прозрачность            = 8,6&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Площадь водосбора       = 11500&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Впадающие реки         = Рейн
  |Вытекающие реки        = Рейн
 |Позиционная карта       = Европа
 |Позиционная карта 1     = Альпы
 |Вставка                 = {{+ИПК|Выделение=да|Метка=да|Увеличение=8|Высота=|Оформление=гидро}}
}}
'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |title=Seedaten — IGKB — Internationale Gewässerschutzkommission&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |access-date=2017-06-06 |archive-date=2017-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170604060831/http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.


Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла,  28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла.   Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная_Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473  км² тәшкил итә. Улар  һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн  араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье  араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle» түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург  араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').

Нижнее озеро, [[Унтерзе]], которое отделено от Верхнего озера или от северо-западного рукава озера Уберлинген большим полуостровом Бодарюк, занимает площадь в 63 км². Оно образовано и сильно разделено конечными моренами различных цунгов и средними моренами. У этих частей озера есть собственные имена. К северу от острова Райхенау находится озеро Гнаден (нем. ''Gnadensee''). К западу от острова Райхенау, между полуостровом Хёри (нем. ''Höri'') и полуостровом Меттнау (нем. ''Mettnau''), находится озеро Целлер (нем. ''Zellersee''). [[Друмлин]]ы южной части полуострова Бодарюк продолжаются на этих северных частях озера. Южнее Райхенау, от [[Готтлибен]]а до [[Эшенц]]а, простирается Рейн с его отчасти выраженным течением. На большинстве картах имя Рейн (нем. ''Rheinsee'') не представлено.

=== Происхождение ===
Бассейн Боденского озера сформировался в течение последнего ледникового периода благодаря рейнскому леднику, выступающему из альпийской долины. Его можно охарактеризовать как озеро, образованное тающим ледником.

=== Притоки и истоки ===

== Спор о принадлежности озера ==
Боденское озеро — единственная область в Европе, где нет никаких формальных границ, так как нет никакого юридически обязывающего соглашения, определяющего границы между Германией, Австрией и Швейцарией. Поэтому озеро нужно рассмотреть не как общую зону, но как область, которая не принадлежит никакой стране. Эта область не включает берег и 25-метровую прибрежную зону.

Швейцария придерживается позиции, что граница проходит по середине озера, Австрия считает, что ситуация на озере управляется международным правом, а на берегах — национальным законодательством, позиция Германии неоднозначна. Юридические вопросы, имеющие отношение к транспортировке судна и рыбалке, отрегулированы в отдельных соглашениях&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |title=Спорные территории на портале «Геополитика» |access-date=2014-02-24 |archive-date=2014-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141217170005/http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Һыу транспорты ==
Боден күле буйлап пассажирҙар ташыу бер нисә (немец, австрия һәм швейцар) пароходсылыҡ тарафынан тормошҡа ашырыла. Улар бөтәһе лә «Боден күленең аҡ флоты» ({{lang-de|Weiße Flotte des Bodensees}}) булараҡ билдәле. Боден күленең иң боронғо пассажирҙар судноһы - 1913 йылда төҙөлгән «SD Hohentwiel» тәгәрмәсле пароходы.

== Фотогалерея ==
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Bodensee radolfzell segelboot.JPG
Radolfzell Uferpromenade4.JPG
Radolfzell Uferpromenade 3.JPG
Pfänder22.jpg
Radolfszell uferpromenade.JPG
Bodensee sonnenuntergang.JPG
Sonnenuntergang-Bodensee.jpg
&lt;/gallery&gt;

== См. также ==
* [[Столкновение над Боденским озером 1 июля 2002 года]]
* [[Озёра Швейцарии]]
* [[Майнау]] — «Цветочный остров» на озере
* [[Клиника Фридрихсхафен]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|refs=
&lt;ref name=&quot;wldb&quot;&gt;{{wldb.ilec.or.jp|EUR-33|Lake Constance}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;БРЭ&quot;&gt;{{БРЭ |статья=Бо́денское о́зеро |ссылка= |id= 1869211|автор=И. С. Зайцева|том= 3|страницы= 667|год= 2005 |ref= }}&lt;/ref&gt;
}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Культура Германии: лингвострановедческий словарь|BODENSEE БОДЕНСКОЕ ОЗЕРО|117}}

== Һылтанмалар ==
* {{БРЭ|Боденское озеро|id=1869211|3|667|автор=И. С. Зайцева}}
* [http://www.tvway.ru/index.php?file=10823 Веб-камера, транслирующая в режиме реального времени вид на Боденское озеро и расположенный на его берегу город Линдау]
* [http://www.bodensee-tourismus.com Туристическая организация Боденского озера]{{ref-de}}
* [http://www.maranat.de/agr_03_de_04.html Путеводитель по Боденскому озеру]
{{Внешние ссылки}}


{{Озёра Швейцарии}}

[[Категория:Бассейн Рейна]]
[[Категория:Озёра Форарльберга]]
[[Категория:Озёра Баден-Вюртемберга]]
[[Категория:Озёра Швейцарии]]
[[Категория:Озёра кантона Санкт-Галлен]]
[[Категория:Тургау]]
[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>6u943re9s1ng90h7q8epq2vkuzja5ge</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149832</id>
      <parentid>1149831</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:47:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* См. также */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15920" xml:space="preserve">{{Озеро
 |Название                = Боден күле
  |Национальное название  = de/Bodensee/fr/Lac de Constance
 |Изображение             = Bodensee radolfzell segelboot.JPG 
 |Координаты              = 47.6333/9.3667
  |CoordScale             = 500000
 |Страна                  = Швейцария/Германия/Австрия
  |Регион                 = Санкт-Галлен (кантон)/Тургау/Баден-Вюртемберг/Форарльберг
 |Высота над уровнем моря = 395&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина                   = 63&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Ширина                  = до 14&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Площадь                 = 536&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Объём                   = 48&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина береговой линии   = 273&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Наибольшая глубина      = 251&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Средняя глубина        = 90&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
 |Прозрачность            = 8,6&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Площадь водосбора       = 11500&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Впадающие реки         = Рейн
  |Вытекающие реки        = Рейн
 |Позиционная карта       = Европа
 |Позиционная карта 1     = Альпы
 |Вставка                 = {{+ИПК|Выделение=да|Метка=да|Увеличение=8|Высота=|Оформление=гидро}}
}}
'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |title=Seedaten — IGKB — Internationale Gewässerschutzkommission&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |access-date=2017-06-06 |archive-date=2017-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170604060831/http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.


Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла,  28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла.   Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная_Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473  км² тәшкил итә. Улар  һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн  араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье  араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle» түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург  араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').

Нижнее озеро, [[Унтерзе]], которое отделено от Верхнего озера или от северо-западного рукава озера Уберлинген большим полуостровом Бодарюк, занимает площадь в 63 км². Оно образовано и сильно разделено конечными моренами различных цунгов и средними моренами. У этих частей озера есть собственные имена. К северу от острова Райхенау находится озеро Гнаден (нем. ''Gnadensee''). К западу от острова Райхенау, между полуостровом Хёри (нем. ''Höri'') и полуостровом Меттнау (нем. ''Mettnau''), находится озеро Целлер (нем. ''Zellersee''). [[Друмлин]]ы южной части полуострова Бодарюк продолжаются на этих северных частях озера. Южнее Райхенау, от [[Готтлибен]]а до [[Эшенц]]а, простирается Рейн с его отчасти выраженным течением. На большинстве картах имя Рейн (нем. ''Rheinsee'') не представлено.

=== Происхождение ===
Бассейн Боденского озера сформировался в течение последнего ледникового периода благодаря рейнскому леднику, выступающему из альпийской долины. Его можно охарактеризовать как озеро, образованное тающим ледником.

=== Притоки и истоки ===

== Спор о принадлежности озера ==
Боденское озеро — единственная область в Европе, где нет никаких формальных границ, так как нет никакого юридически обязывающего соглашения, определяющего границы между Германией, Австрией и Швейцарией. Поэтому озеро нужно рассмотреть не как общую зону, но как область, которая не принадлежит никакой стране. Эта область не включает берег и 25-метровую прибрежную зону.

Швейцария придерживается позиции, что граница проходит по середине озера, Австрия считает, что ситуация на озере управляется международным правом, а на берегах — национальным законодательством, позиция Германии неоднозначна. Юридические вопросы, имеющие отношение к транспортировке судна и рыбалке, отрегулированы в отдельных соглашениях&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |title=Спорные территории на портале «Геополитика» |access-date=2014-02-24 |archive-date=2014-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141217170005/http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Һыу транспорты ==
Боден күле буйлап пассажирҙар ташыу бер нисә (немец, австрия һәм швейцар) пароходсылыҡ тарафынан тормошҡа ашырыла. Улар бөтәһе лә «Боден күленең аҡ флоты» ({{lang-de|Weiße Flotte des Bodensees}}) булараҡ билдәле. Боден күленең иң боронғо пассажирҙар судноһы - 1913 йылда төҙөлгән «SD Hohentwiel» тәгәрмәсле пароходы.

== Фотогалерея ==
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Bodensee radolfzell segelboot.JPG
Radolfzell Uferpromenade4.JPG
Radolfzell Uferpromenade 3.JPG
Pfänder22.jpg
Radolfszell uferpromenade.JPG
Bodensee sonnenuntergang.JPG
Sonnenuntergang-Bodensee.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Боден күле өҫтөндәге һәләкәт]]
* [[Швейцария күлдәре]]
* [[Майнау]] — Боден күлендәге «Сәскәле утрау» 
* [[Фридрихсхафен клиникаһы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|refs=
&lt;ref name=&quot;wldb&quot;&gt;{{wldb.ilec.or.jp|EUR-33|Lake Constance}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;БРЭ&quot;&gt;{{БРЭ |статья=Бо́денское о́зеро |ссылка= |id= 1869211|автор=И. С. Зайцева|том= 3|страницы= 667|год= 2005 |ref= }}&lt;/ref&gt;
}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Культура Германии: лингвострановедческий словарь|BODENSEE БОДЕНСКОЕ ОЗЕРО|117}}

== Һылтанмалар ==
* {{БРЭ|Боденское озеро|id=1869211|3|667|автор=И. С. Зайцева}}
* [http://www.tvway.ru/index.php?file=10823 Веб-камера, транслирующая в режиме реального времени вид на Боденское озеро и расположенный на его берегу город Линдау]
* [http://www.bodensee-tourismus.com Туристическая организация Боденского озера]{{ref-de}}
* [http://www.maranat.de/agr_03_de_04.html Путеводитель по Боденскому озеру]
{{Внешние ссылки}}


{{Озёра Швейцарии}}

[[Категория:Бассейн Рейна]]
[[Категория:Озёра Форарльберга]]
[[Категория:Озёра Баден-Вюртемберга]]
[[Категория:Озёра Швейцарии]]
[[Категория:Озёра кантона Санкт-Галлен]]
[[Категория:Тургау]]
[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>84b89i4rqgsu0cdhe0zn3xrj62gv0qp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149833</id>
      <parentid>1149832</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:56:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Районлашыуы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15847" xml:space="preserve">{{Озеро
 |Название                = Боден күле
  |Национальное название  = de/Bodensee/fr/Lac de Constance
 |Изображение             = Bodensee radolfzell segelboot.JPG 
 |Координаты              = 47.6333/9.3667
  |CoordScale             = 500000
 |Страна                  = Швейцария/Германия/Австрия
  |Регион                 = Санкт-Галлен (кантон)/Тургау/Баден-Вюртемберг/Форарльберг
 |Высота над уровнем моря = 395&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина                   = 63&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Ширина                  = до 14&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Площадь                 = 536&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Объём                   = 48&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина береговой линии   = 273&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Наибольшая глубина      = 251&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Средняя глубина        = 90&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
 |Прозрачность            = 8,6&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Площадь водосбора       = 11500&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Впадающие реки         = Рейн
  |Вытекающие реки        = Рейн
 |Позиционная карта       = Европа
 |Позиционная карта 1     = Альпы
 |Вставка                 = {{+ИПК|Выделение=да|Метка=да|Увеличение=8|Высота=|Оформление=гидро}}
}}
'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |title=Seedaten — IGKB — Internationale Gewässerschutzkommission&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |access-date=2017-06-06 |archive-date=2017-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170604060831/http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.


Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла, 28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла. Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473 км² тәшкил итә. Улар һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle&quot; түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').

Үрге күлдән йәки Уберлинген күленең төньяҡ-көнбайыш тармағынан ҙур Бодарюк ярымутрауы менән айырылған Түбәнге күл, Унтерзеее, 63 км² майҙанды биләй. Ул төрлө цунгтарҙың остағы мореналары һәм урта мореналарынан төҙөлгән һәм ныҡ бүленгән. Күлдең был өлөштәренең үҙ исемдәре бар. Райхенау утрауынан төньяҡҡа табан Гнаден күле (нем. ''Gnadensee'') бар. Райхенау утрауынан көнбайышҡа табан, Хёри ярымутрауы (нем. ''Höri'') һәм Меттнау (нем. ''Mettnau'') ярымутрауы араһында Целлер (нем. ''Zellersee'') күле бар. Бодарюк ярымутрауының көньяҡ өлөшөндәге друмлиндар күлдең төньяҡ өлөшөндә дауам итә. Готтлибендан алып Эшенцҡа тиклем Райхенауҙың көньяғында Рейн күле йәйелеп ята. Карталарҙың күпселегендә Рейн (нем. ''Rheinsee'') атамаһы күрһәтелмәгән.

=== Происхождение ===
Бассейн Боденского озера сформировался в течение последнего ледникового периода благодаря рейнскому леднику, выступающему из альпийской долины. Его можно охарактеризовать как озеро, образованное тающим ледником.

=== Притоки и истоки ===

== Спор о принадлежности озера ==
Боденское озеро — единственная область в Европе, где нет никаких формальных границ, так как нет никакого юридически обязывающего соглашения, определяющего границы между Германией, Австрией и Швейцарией. Поэтому озеро нужно рассмотреть не как общую зону, но как область, которая не принадлежит никакой стране. Эта область не включает берег и 25-метровую прибрежную зону.

Швейцария придерживается позиции, что граница проходит по середине озера, Австрия считает, что ситуация на озере управляется международным правом, а на берегах — национальным законодательством, позиция Германии неоднозначна. Юридические вопросы, имеющие отношение к транспортировке судна и рыбалке, отрегулированы в отдельных соглашениях&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |title=Спорные территории на портале «Геополитика» |access-date=2014-02-24 |archive-date=2014-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141217170005/http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Һыу транспорты ==
Боден күле буйлап пассажирҙар ташыу бер нисә (немец, австрия һәм швейцар) пароходсылыҡ тарафынан тормошҡа ашырыла. Улар бөтәһе лә «Боден күленең аҡ флоты» ({{lang-de|Weiße Flotte des Bodensees}}) булараҡ билдәле. Боден күленең иң боронғо пассажирҙар судноһы - 1913 йылда төҙөлгән «SD Hohentwiel» тәгәрмәсле пароходы.

== Фотогалерея ==
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Bodensee radolfzell segelboot.JPG
Radolfzell Uferpromenade4.JPG
Radolfzell Uferpromenade 3.JPG
Pfänder22.jpg
Radolfszell uferpromenade.JPG
Bodensee sonnenuntergang.JPG
Sonnenuntergang-Bodensee.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Боден күле өҫтөндәге һәләкәт]]
* [[Швейцария күлдәре]]
* [[Майнау]] — Боден күлендәге «Сәскәле утрау» 
* [[Фридрихсхафен клиникаһы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|refs=
&lt;ref name=&quot;wldb&quot;&gt;{{wldb.ilec.or.jp|EUR-33|Lake Constance}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;БРЭ&quot;&gt;{{БРЭ |статья=Бо́денское о́зеро |ссылка= |id= 1869211|автор=И. С. Зайцева|том= 3|страницы= 667|год= 2005 |ref= }}&lt;/ref&gt;
}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Культура Германии: лингвострановедческий словарь|BODENSEE БОДЕНСКОЕ ОЗЕРО|117}}

== Һылтанмалар ==
* {{БРЭ|Боденское озеро|id=1869211|3|667|автор=И. С. Зайцева}}
* [http://www.tvway.ru/index.php?file=10823 Веб-камера, транслирующая в режиме реального времени вид на Боденское озеро и расположенный на его берегу город Линдау]
* [http://www.bodensee-tourismus.com Туристическая организация Боденского озера]{{ref-de}}
* [http://www.maranat.de/agr_03_de_04.html Путеводитель по Боденскому озеру]
{{Внешние ссылки}}


{{Озёра Швейцарии}}

[[Категория:Бассейн Рейна]]
[[Категория:Озёра Форарльберга]]
[[Категория:Озёра Баден-Вюртемберга]]
[[Категория:Озёра Швейцарии]]
[[Категория:Озёра кантона Санкт-Галлен]]
[[Категория:Тургау]]
[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>bczp80ff1fsr7h2m1sswybmbds0tow2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149834</id>
      <parentid>1149833</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:57:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Происхождение */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15751" xml:space="preserve">{{Озеро
 |Название                = Боден күле
  |Национальное название  = de/Bodensee/fr/Lac de Constance
 |Изображение             = Bodensee radolfzell segelboot.JPG 
 |Координаты              = 47.6333/9.3667
  |CoordScale             = 500000
 |Страна                  = Швейцария/Германия/Австрия
  |Регион                 = Санкт-Галлен (кантон)/Тургау/Баден-Вюртемберг/Форарльберг
 |Высота над уровнем моря = 395&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина                   = 63&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Ширина                  = до 14&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Площадь                 = 536&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Объём                   = 48&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина береговой линии   = 273&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Наибольшая глубина      = 251&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Средняя глубина        = 90&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
 |Прозрачность            = 8,6&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Площадь водосбора       = 11500&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Впадающие реки         = Рейн
  |Вытекающие реки        = Рейн
 |Позиционная карта       = Европа
 |Позиционная карта 1     = Альпы
 |Вставка                 = {{+ИПК|Выделение=да|Метка=да|Увеличение=8|Высота=|Оформление=гидро}}
}}
'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |title=Seedaten — IGKB — Internationale Gewässerschutzkommission&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |access-date=2017-06-06 |archive-date=2017-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170604060831/http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.


Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла, 28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла. Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473 км² тәшкил итә. Улар һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle&quot; түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').

Үрге күлдән йәки Уберлинген күленең төньяҡ-көнбайыш тармағынан ҙур Бодарюк ярымутрауы менән айырылған Түбәнге күл, Унтерзеее, 63 км² майҙанды биләй. Ул төрлө цунгтарҙың остағы мореналары һәм урта мореналарынан төҙөлгән һәм ныҡ бүленгән. Күлдең был өлөштәренең үҙ исемдәре бар. Райхенау утрауынан төньяҡҡа табан Гнаден күле (нем. ''Gnadensee'') бар. Райхенау утрауынан көнбайышҡа табан, Хёри ярымутрауы (нем. ''Höri'') һәм Меттнау (нем. ''Mettnau'') ярымутрауы араһында Целлер (нем. ''Zellersee'') күле бар. Бодарюк ярымутрауының көньяҡ өлөшөндәге друмлиндар күлдең төньяҡ өлөшөндә дауам итә. Готтлибендан алып Эшенцҡа тиклем Райхенауҙың көньяғында Рейн күле йәйелеп ята. Карталарҙың күпселегендә Рейн (нем. ''Rheinsee'') атамаһы күрһәтелмәгән.

=== Происхождение ===
Боден күле бассейны һуңғы боҙлоҡ осоро дауамында Альп үҙәненән сыҡҡан Рейн боҙлоғонан формалашҡан. Уны ирегән боҙлоҡтан барлыҡҡа килгән күл тип баһаларға мөмкин.

=== Притоки и истоки ===

== Спор о принадлежности озера ==
Боденское озеро — единственная область в Европе, где нет никаких формальных границ, так как нет никакого юридически обязывающего соглашения, определяющего границы между Германией, Австрией и Швейцарией. Поэтому озеро нужно рассмотреть не как общую зону, но как область, которая не принадлежит никакой стране. Эта область не включает берег и 25-метровую прибрежную зону.

Швейцария придерживается позиции, что граница проходит по середине озера, Австрия считает, что ситуация на озере управляется международным правом, а на берегах — национальным законодательством, позиция Германии неоднозначна. Юридические вопросы, имеющие отношение к транспортировке судна и рыбалке, отрегулированы в отдельных соглашениях&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |title=Спорные территории на портале «Геополитика» |access-date=2014-02-24 |archive-date=2014-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141217170005/http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Һыу транспорты ==
Боден күле буйлап пассажирҙар ташыу бер нисә (немец, австрия һәм швейцар) пароходсылыҡ тарафынан тормошҡа ашырыла. Улар бөтәһе лә «Боден күленең аҡ флоты» ({{lang-de|Weiße Flotte des Bodensees}}) булараҡ билдәле. Боден күленең иң боронғо пассажирҙар судноһы - 1913 йылда төҙөлгән «SD Hohentwiel» тәгәрмәсле пароходы.

== Фотогалерея ==
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Bodensee radolfzell segelboot.JPG
Radolfzell Uferpromenade4.JPG
Radolfzell Uferpromenade 3.JPG
Pfänder22.jpg
Radolfszell uferpromenade.JPG
Bodensee sonnenuntergang.JPG
Sonnenuntergang-Bodensee.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Боден күле өҫтөндәге һәләкәт]]
* [[Швейцария күлдәре]]
* [[Майнау]] — Боден күлендәге «Сәскәле утрау» 
* [[Фридрихсхафен клиникаһы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|refs=
&lt;ref name=&quot;wldb&quot;&gt;{{wldb.ilec.or.jp|EUR-33|Lake Constance}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;БРЭ&quot;&gt;{{БРЭ |статья=Бо́денское о́зеро |ссылка= |id= 1869211|автор=И. С. Зайцева|том= 3|страницы= 667|год= 2005 |ref= }}&lt;/ref&gt;
}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Культура Германии: лингвострановедческий словарь|BODENSEE БОДЕНСКОЕ ОЗЕРО|117}}

== Һылтанмалар ==
* {{БРЭ|Боденское озеро|id=1869211|3|667|автор=И. С. Зайцева}}
* [http://www.tvway.ru/index.php?file=10823 Веб-камера, транслирующая в режиме реального времени вид на Боденское озеро и расположенный на его берегу город Линдау]
* [http://www.bodensee-tourismus.com Туристическая организация Боденского озера]{{ref-de}}
* [http://www.maranat.de/agr_03_de_04.html Путеводитель по Боденскому озеру]
{{Внешние ссылки}}


{{Озёра Швейцарии}}

[[Категория:Бассейн Рейна]]
[[Категория:Озёра Форарльберга]]
[[Категория:Озёра Баден-Вюртемберга]]
[[Категория:Озёра Швейцарии]]
[[Категория:Озёра кантона Санкт-Галлен]]
[[Категория:Тургау]]
[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>g7bb49d60r8ulsk3s83p2san3nqu4qg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149837</id>
      <parentid>1149834</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:02:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>/* Спор о принадлежности озера */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15564" xml:space="preserve">{{Озеро
 |Название                = Боден күле
  |Национальное название  = de/Bodensee/fr/Lac de Constance
 |Изображение             = Bodensee radolfzell segelboot.JPG 
 |Координаты              = 47.6333/9.3667
  |CoordScale             = 500000
 |Страна                  = Швейцария/Германия/Австрия
  |Регион                 = Санкт-Галлен (кантон)/Тургау/Баден-Вюртемберг/Форарльберг
 |Высота над уровнем моря = 395&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина                   = 63&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Ширина                  = до 14&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Площадь                 = 536&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Объём                   = 48&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Длина береговой линии   = 273&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
 |Наибольшая глубина      = 251&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Средняя глубина        = 90&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
 |Прозрачность            = 8,6&lt;ref name=&quot;wldb&quot; /&gt;
 |Площадь водосбора       = 11500&lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt;
  |Впадающие реки         = Рейн
  |Вытекающие реки        = Рейн
 |Позиционная карта       = Европа
 |Позиционная карта 1     = Альпы
 |Вставка                 = {{+ИПК|Выделение=да|Метка=да|Увеличение=8|Высота=|Оформление=гидро}}
}}
'''Бо́ден күле''' ({{Lang-de|Bodensee}}; иҫкесә. ''Констанцское озеро күл констанца''&lt;ref&gt;{{ВТ-ЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;, '''Шваб диңгеҙе'''&lt;ref&gt;{{ВТ-МЭСБЕ|Боденское озеро}}&lt;/ref&gt;) — [[Күл|Альп алдындағы күл]], [[Германия]], [[Швейцария]] һәм [[Австрия]] сигендә урынлашҡан.

Боден күле тураһында һөйләгәндә, өс һыу ятҡылығы күҙ уңында тотола: Үрге күл ({{Lang-de|Obersee}}), Түбәнге күл ({{Lang-de2|Untersee}}) һәм [[Рейн]] ({{Lang-de2|Seerhein}}), Рейн был ике һыу ятҡылығын тоташтыра. Күлдең оҙонлоғо  63 километр, тәрәнлеге 251 метр, 395 метр бейеклектә һәм 536  км² майҙанға эйә боронғо боҙлоҡ үҙәнендә &lt;ref name=&quot;IGKB&quot; /&gt; урынлашҡан. Үҙенең төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә  айырымланған өс  тармаҡҡа бүленә. Күл ярҙары убалы һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә генә ҡаялы. Күл янында бер нисә [[ҡурсаулыҡ]] урынлашҡан. Һыу күләме — 48 км³&lt;ref name=&quot;IGKB&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |title=Seedaten — IGKB — Internationale Gewässerschutzkommission&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt; |access-date=2017-06-06 |archive-date=2017-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170604060831/http://www.igkb.org/der-bodensee/seedaten/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.


Боден күле аша Рейн йылғаһы аға, күл иң ҡаты ҡыш көндәрендә генә туңа. Күлдә суднолар йөрөй, эшләй паромлы кисеү эшләй. Күл буйында немец ҡалалары  Констанц, Фридрихсхафен, Линдау һәм австрия ҡалаһы Брегенц урынлашҡан, ә Райхенау утрауы [[Бөтә донъя мираҫы]] тип иғлан ителгән.

== Исеменең тарихы ==
Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙең исеме [[Рим империяһы]]. осоронда уҡ  бирелгән. Түбәнге күлде антик авторҙар ''Lacus Acronius'' тип йөрөткән, ә Үрге күлгә римлеләр тәүҙә ''Lacus Brigantinus'' атамаһын, һуңынан ''Lacus Venetus'' һәм ниһәйәт ''Lacus Constantinus'' исемен биргән.

Урта быуаттарҙа ''Lacus Bodamicus''.атамаһы барлыҡҡа килә. Әммә европа телдәренең күпселеге ''Lacus Constantinus'' ({{Lang-fr|Lac de Constance}}, {{Lang-en|Lake Constance}}, {{Lang-it|Lago di Costanza}}, {{Lang-es|Lago de Constanza}}, {{Lang-pt|Lago de Constança}}) исемен һаҡлай. Немец телендә һөйләшкән илдәрҙә ''Lacus Bodamicus'' (''Bodensee'') нығынып китә һәм унан һуңыраҡ  түбәнге немец теленән айырылған  һәм үҙаллы тел булып киткән [[Нидерланд теле|нидерланд теленә]] (''Bodenmeer'') күсә. «Bodensee» атамаһы ҡасан һәм ни сәбәптән шулай уҡ Түбәнге күл һәм  Рейнға таралған — билдәһеҙ.

«Bodensee» атамаһы Бодман (''Bodman'') тораҡ пунктынан килеп сыҡҡан тип фаразларға мөмкин. Был күлдең уберлинген тармағында урынлашҡан урында, күлдең көнбайыш ярында урынлашҡан тармағы  (''Überlinger See''), урта быуат осоронда франк һарайы, герцогтың алеманн урыны, төбәк әһәмиәтендәге аҡса һуғыу йорто булған, күл атамаһы шунан («Бодманда ятҡан күл» = Bodman-See) булыуы мөмкин. Шулай уҡ Боданрюк ярымутрауы (''Bodanrück''), Уберлинген һәм Түбәнге күл араһындағы тауҙар сылбырының исемен, Бодман ғаиләһе  тарихын сағыштырырға мөмкин.

== Географияһы ==

=== Районлашыуы ===
[[Файл:Bodensee_vom_Pfänder_(Aurtia).JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG/200px-Bodensee_vom_Pf%C3%A4nder_%28Aurtia%29.JPG|мини|200x200пкс|Боден күле]]
Боден күле Альп алдында урынлашҡан. Ике күлдең яр һыҙығы оҙонлоғо 273 км тәшкил итә, шуларҙың 173 км Германияла, 28 км Австрияла һәм 72 км Швейцарияла. Боден күле майҙаны 535 км² тәшкил итә. Әгәр ҡушыусы Үрге һәм Түбәнге күлдәрҙе ҡушһаҡ, күл [[:ru:Центральная Европа|Үҙәк Европала]]&lt;nowiki/&gt;ҙурлығы буйынса [[Балатон]] (594 км²) һәм [[Женева күле|Женева күлдәренән]] (582 км²) ҡала өсөнсө күл һәм һыу күләме буйынса (48 км³) Женева күленән (89 км³) ҡала икенсе күл була. Һыу йыйыу майҙаны 11 500 км² тәшкил итә.

Үрге күл биләмәһе 473 км² тәшкил итә. Улар һәм Брегенц менән Бодман-Людвигсхафен араһында 63,3 км-ға йәйелгән, (Фридрихсхафен һәм Романсхорн араһында) максималь киңлеге 14 км тәшкил итә, һәм Фишбах (Фридрихсхафен ҡалаһы районы) һәм Утвилье араһында иң тәрән урын 254 м. Үрге күлдең төньяҡ-көнбайыштағы бармаҡҡа оҡшаған тармағы Уберлинген (''Überlinger See'') тип атала. Дөйөм алғанда Уберлинген күлдең үҙ аллы өлөшө тип ҡарала, күл буйлап уҙҙым һәм Үрге күл һәм Уберлинген Бодарюк ярымутрауының (''Bodanrück'') Hörnle&quot; түбәһе һыҙығы һәм Меерсбург араһындағы сик һыҙығы тип ҡарала. Форарльберг яр буйындағы өс ҙур булмаған ҡултыҡтың үҙ исемдәре бар: Брегенц алдынан Бренгенц ҡултығы (нем. ''die Bregenzer Bucht''), Хард һәм Фуссах алдынан— Фуссах ҡултығы (нем. ''die Fußacher Bucht'') һәм уның көнбайышында дауыл ҡайҙан килгәнен белеп торған күҙ (нем. ''Wetterwinkel''). Унан көнбайышҡа табан, Швейцарияла, ҡултығы ҡушыла Роршах (нем. ''die Rorschacher Bucht)'' ҡултығы. Төньяҡтараҡ, бавария яҡтан, Ройтина ҡултығы урынлашҡан (нем. ''die Bucht Reutiner''). Тимер утрауын ҡоро ер менән өйөмдө һыу Линдау (нем. ''Lindau'') боден күл күл тип атала айырып торор өсөн һәм автомобиль күпере аша хәбәрҙәре «бәләкәй күл», аеш районы һәм утрауҙары араһында урынлашҡан. Констанцер Трихтер Констанца көнсығышҡа табан ҡултығы урынлашҡан (нем. ''Trichter Konstanzer der'').

Үрге күлдән йәки Уберлинген күленең төньяҡ-көнбайыш тармағынан ҙур Бодарюк ярымутрауы менән айырылған Түбәнге күл, Унтерзеее, 63 км² майҙанды биләй. Ул төрлө цунгтарҙың остағы мореналары һәм урта мореналарынан төҙөлгән һәм ныҡ бүленгән. Күлдең был өлөштәренең үҙ исемдәре бар. Райхенау утрауынан төньяҡҡа табан Гнаден күле (нем. ''Gnadensee'') бар. Райхенау утрауынан көнбайышҡа табан, Хёри ярымутрауы (нем. ''Höri'') һәм Меттнау (нем. ''Mettnau'') ярымутрауы араһында Целлер (нем. ''Zellersee'') күле бар. Бодарюк ярымутрауының көньяҡ өлөшөндәге друмлиндар күлдең төньяҡ өлөшөндә дауам итә. Готтлибендан алып Эшенцҡа тиклем Райхенауҙың көньяғында Рейн күле йәйелеп ята. Карталарҙың күпселегендә Рейн (нем. ''Rheinsee'') атамаһы күрһәтелмәгән.

=== Происхождение ===
Боден күле бассейны һуңғы боҙлоҡ осоро дауамында Альп үҙәненән сыҡҡан Рейн боҙлоғонан формалашҡан. Уны ирегән боҙлоҡтан барлыҡҡа килгән күл тип баһаларға мөмкин.

=== Притоки и истоки ===

== Боден күле буйынса бәхәс ==
Боден күле — Европала бер ниндәй формаль сиктәр булмаған берҙән-бер өлкә, сөнки Германия, Австрия һәм Швейцария араһында сиктәрҙе билдәләүсе бер ниндәй юридик мәжбүр итерлек килешеү юҡ. Шуға күрә күлде дөйөм зона итеп түгел, ә бер ниндәй илгә ҡарамаған өлкә булараҡ ҡарарға кәрәк. Был өлкәгә яр һәм 25 метрлыҡ яр буйы зонаһы инмәй.

Швейцария сик күл уртаһынан үтә тип рәҫлай, Австрия, күлдәге хәл халыҡ-ара хоҡуҡ менән, ә яр буйҙарында - милли ҡануниәт менән идара ителә, тип иҫәпләй, Германияның позицияһы икеле. Судноларҙың йөрөшөнә һәм балыҡ тотоуға ҡағылышлы юридик мәсьәләләр айырым килешеүҙәр ярҙамында көйләнә&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |title=Спорные территории на портале «Геополитика» |access-date=2014-02-24 |archive-date=2014-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141217170005/http://www.geopolitics.ru/2014/02/spornye-territorii-bodenskoe-ozero/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

== Һыу транспорты ==
Боден күле буйлап пассажирҙар ташыу бер нисә (немец, австрия һәм швейцар) пароходсылыҡ тарафынан тормошҡа ашырыла. Улар бөтәһе лә «Боден күленең аҡ флоты» ({{lang-de|Weiße Flotte des Bodensees}}) булараҡ билдәле. Боден күленең иң боронғо пассажирҙар судноһы - 1913 йылда төҙөлгән «SD Hohentwiel» тәгәрмәсле пароходы.

== Фотогалерея ==
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Bodensee radolfzell segelboot.JPG
Radolfzell Uferpromenade4.JPG
Radolfzell Uferpromenade 3.JPG
Pfänder22.jpg
Radolfszell uferpromenade.JPG
Bodensee sonnenuntergang.JPG
Sonnenuntergang-Bodensee.jpg
&lt;/gallery&gt;

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Боден күле өҫтөндәге һәләкәт]]
* [[Швейцария күлдәре]]
* [[Майнау]] — Боден күлендәге «Сәскәле утрау» 
* [[Фридрихсхафен клиникаһы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|refs=
&lt;ref name=&quot;wldb&quot;&gt;{{wldb.ilec.or.jp|EUR-33|Lake Constance}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;БРЭ&quot;&gt;{{БРЭ |статья=Бо́денское о́зеро |ссылка= |id= 1869211|автор=И. С. Зайцева|том= 3|страницы= 667|год= 2005 |ref= }}&lt;/ref&gt;
}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Культура Германии: лингвострановедческий словарь|BODENSEE БОДЕНСКОЕ ОЗЕРО|117}}

== Һылтанмалар ==
* {{БРЭ|Боденское озеро|id=1869211|3|667|автор=И. С. Зайцева}}
* [http://www.tvway.ru/index.php?file=10823 Веб-камера, транслирующая в режиме реального времени вид на Боденское озеро и расположенный на его берегу город Линдау]
* [http://www.bodensee-tourismus.com Туристическая организация Боденского озера]{{ref-de}}
* [http://www.maranat.de/agr_03_de_04.html Путеводитель по Боденскому озеру]
{{Внешние ссылки}}


{{Озёра Швейцарии}}

[[Категория:Бассейн Рейна]]
[[Категория:Озёра Форарльберга]]
[[Категория:Озёра Баден-Вюртемберга]]
[[Категория:Озёра Швейцарии]]
[[Категория:Озёра кантона Санкт-Галлен]]
[[Категория:Тургау]]
[[Категория:Сик буйы күлдәре]]</text>
      <sha1>e2kviwegxdtjltdeg5i7fssfwrpsx3t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Категория:Пиротехника</title>
    <ns>14</ns>
    <id>184682</id>
    <revision>
      <id>1149815</id>
      <timestamp>2022-08-17T05:23:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{Навигация}} {{Основная статья по теме категории}}  [[Категория:Химия бүлектәре]] [[Категория:Ут]]&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="171" xml:space="preserve">{{Навигация}}
{{Основная статья по теме категории}}

[[Категория:Химия бүлектәре]]
[[Категория:Ут]]</text>
      <sha1>mzxca5pwqwo0su7pa7sxjwvbt5waz8u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Категория:Махсус эффекттар</title>
    <ns>14</ns>
    <id>184683</id>
    <revision>
      <id>1149816</id>
      <timestamp>2022-08-17T05:25:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{Основная статья}}  [[Категория:Кино һәм видео технологиялары]] [[Категория:Художестволы алымдар]]&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="176" xml:space="preserve">{{Основная статья}}

[[Категория:Кино һәм видео технологиялары]]
[[Категория:Художестволы алымдар]]</text>
      <sha1>5ey4u9p1z6hl4pi77r6c1x3kzb9vj3q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Категория:Кино һәм видео технологиялары</title>
    <ns>14</ns>
    <id>184684</id>
    <revision>
      <id>1149817</id>
      <timestamp>2022-08-17T05:27:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{Навигация}}  [[Категория:Ккино һәм видео индустрияһы]] [[Категория:Төр буйынса технологиялар]]&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="170" xml:space="preserve">{{Навигация}}

[[Категория:Ккино һәм видео индустрияһы]]
[[Категория:Төр буйынса технологиялар]]</text>
      <sha1>slliaf0baq7r6yoogo0a2fgdg3m42d5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149818</id>
      <parentid>1149817</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:28:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>removed [[Category:Ккино һәм видео индустрияһы]]; added [[Category:Кино һәм видео индустрияһы]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="168" xml:space="preserve">{{Навигация}}

[[Категория:Кино һәм видео индустрияһы]]
[[Категория:Төр буйынса технологиялар]]</text>
      <sha1>q698299r2vx36o1nhg6urh6qrtpx7up</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фекерләшеү:Боден күле</title>
    <ns>1</ns>
    <id>184685</id>
    <revision>
      <id>1149819</id>
      <timestamp>2022-08-17T05:29:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{ТИМ|ru|Боденское озеро|17 август 2022 йыл}} ~~~~&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="225" xml:space="preserve">{{ТИМ|ru|Боденское озеро|17 август 2022 йыл}} [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 05:29, 17 август 2022 (UTC)</text>
      <sha1>pnh8jcg57ri6uywgq8g61jzyct279d7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149823</id>
      <parentid>1149819</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:33:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="774" xml:space="preserve">{{ТИМ|ru|Боденское озеро|17 август 2022 йыл}} [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 05:29, 17 август 2022 (UTC)
* {{U|Баныу}}, тотош тәржемәләп бөтөп, яҙҙырам тигәйнем, «Мөхәррирләү конфликты» сыҡты. Һуңғараҡ ҡарарға тип һөйләшәйек. Бынан алдараҡ та шундай хәл булғайны. Географияһынан башлап яңынан тәржемәләргә тура килә хәҙер  [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 05:33, 17 август 2022 (UTC)</text>
      <sha1>37ak4o2v4w1229ndqsoasnza92cjavv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149827</id>
      <parentid>1149823</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T05:37:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1154" xml:space="preserve">{{ТИМ|ru|Боденское озеро|17 август 2022 йыл}} [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 05:29, 17 август 2022 (UTC)
* {{U|Баныу}}, тотош тәржемәләп бөтөп, яҙҙырам тигәйнем, «Мөхәррирләү конфликты» сыҡты. Һуңғараҡ ҡарарға тип һөйләшәйек. Бынан алдараҡ та шундай хәл булғайны. Географияһынан башлап яңынан тәржемәләргә тура килә хәҙер  [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 05:33, 17 август 2022 (UTC)
* Яңынан күсереп алдым да русса өлөшөн, яҙҙырып ҡарайым, юҡ тағы конфликт сыға. Ярар әтеү, бәлки, үҙең генә яҙҙырып ҡуйырһың.  [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 05:37, 17 август 2022 (UTC)</text>
      <sha1>sj4lcui2bhbz5zwrfh89d027uurn7zc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Категория:Кино һәм видео индустрияһы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>184686</id>
    <revision>
      <id>1149820</id>
      <timestamp>2022-08-17T05:29:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{maincat|Киноиндустрия}} {{Commonscat|Industries}}  [[Категория:Кинематограф]] [[Категория:Шоу-бизнес]]&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="156" xml:space="preserve">{{maincat|Киноиндустрия}}
{{Commonscat|Industries}}

[[Категория:Кинематограф]]
[[Категория:Шоу-бизнес]]</text>
      <sha1>objw14ka2es9v6kvgrcwkz6gdgth40n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ҡалып:+ИПК/Выделение</title>
    <ns>10</ns>
    <id>184687</id>
    <revision>
      <id>1149826</id>
      <timestamp>2022-08-17T05:36:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;&lt;includeonly&gt;{{#ifeq:{{str left|{{+ИПК/|{{{2|}}}}}|1}}|{|{{+ИПК/|{{{2|}}}}}| {    &quot;type&quot;: &quot;{{#if:{{+ИПК/}}|FeatureCollection|ExternalData}}&quot;, {{#if:{{+ИПК/}}||    &quot;service&quot;: &quot;{{#switch:{{{2|}}} |#default=geoshape |улица|линия|гидролиния|водоток|река=geoline |тень=geomask}}&quot;,    &quot;ids&quot;: &quot;{{#ifeq:{{trunc|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|1}}|1}}|Q|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|1}}|{{#invoke:wikibase|id}}}}&quot;, }...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6489" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;{{#ifeq:{{str left|{{+ИПК/|{{{2|}}}}}|1}}|{|{{+ИПК/|{{{2|}}}}}|
{
   &quot;type&quot;: &quot;{{#if:{{+ИПК/}}|FeatureCollection|ExternalData}}&quot;,
{{#if:{{+ИПК/}}||
   &quot;service&quot;: &quot;{{#switch:{{{2|}}}
|#default=geoshape
|улица|линия|гидролиния|водоток|река=geoline
|тень=geomask}}&quot;,
   &quot;ids&quot;: &quot;{{#ifeq:{{trunc|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|1}}|1}}|Q|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|1}}|{{#invoke:wikibase|id}}}}&quot;,
}}
{{#if:{{+ИПК/}}|
   &quot;features&quot;: [
    {
      &quot;type&quot;: &quot;Feature&quot;,
}}
   &quot;properties&quot;: {
     {{#switch:{{{2|}}}
|#default=&quot;fill&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|2}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|2}}|F07568}}&quot;, &quot;fill-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|0.3}}, &quot;stroke&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|E0584E}}&quot;, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|1}}, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|1}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
|0=&quot;fill&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|2}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|2}}|F07568}}&quot;, &quot;fill-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|0}}, &quot;stroke&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|E0584E}}&quot;, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|0}}, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|1}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
|гидро|море|озеро|ледниковое озеро|кратерное озеро|водохранилище|пруд|минеральное озеро|бессточный водоём|искусственный водоём|водоём=&quot;fill&quot;: &quot;#C6ECFF&quot;, &quot;fill-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|0.5}}, &quot;stroke&quot;: &quot;#0978AB&quot;, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|1}}, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|1}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
|оопт|парк|городской парк|природоохранная зона|заповедник|заказник|национальный парк|памятник природы|лес=&quot;fill&quot;: &quot;#A0F090&quot;, &quot;fill-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|0.1}}, &quot;stroke&quot;: &quot;#4daf4a&quot;, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|1}}, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|1}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
|гидролиния|водоток|река=&quot;stroke&quot;: &quot;#0978AB&quot;, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|0.8}}, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|2}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
|линия|улица=&quot;stroke&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|DD3333}}&quot;, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|0.3}}, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|7}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
|тень=&quot;fill-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|0.3}}, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|1}}, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|1}}
|красный|кр=&quot;fill&quot;: &quot;#d33&quot;, &quot;fill-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|0.3}}, &quot;stroke&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|b32424}}&quot;, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|1}}, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|1}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
|синий|сн=&quot;fill&quot;: &quot;#36c&quot;, &quot;fill-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|0.3}}, &quot;stroke&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|b32424}}&quot;, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|1}}, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|1}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
|зелёный|зеленый|зл=&quot;fill&quot;: &quot;#00af89&quot;, &quot;fill-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|0.3}}, &quot;stroke&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|b32424}}&quot;, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|1}}, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|1}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
|серый|ср=&quot;fill&quot;: &quot;#a2a9b1&quot;, &quot;fill-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|0.3}}, &quot;stroke&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|b32424}}&quot;, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|1}}, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|1}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
|жёлтый|желтый|жл=&quot;fill&quot;: &quot;#fc3&quot;, &quot;fill-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|0.3}}, &quot;stroke&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|b32424}}&quot;, &quot;stroke-opacity&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|1}}, &quot;stroke-width&quot;: {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|1}}, &quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;
}}
  },
{{#if:{{+ИПК/}}|
      &quot;geometry&quot;: {
        &quot;type&quot;: &quot;{{#if:{{+ИПК/|1}}|{{+ИПК/|1}}|Polygon}}&quot;,
        &quot;coordinates&quot;: [
          [
{{+ИПК/}}
          ]
        ]
      }
    }
  ]
}}
 },
}}&lt;/includeonly&gt;

&lt;noinclude&gt;[[категория:Ҡалыптар:Ҡалыптарҙың ярҙамсы биттәре]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>n2am3og24wcvsn3zj7s3qpvtda1ey9k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ҡалып:+ИПК/Метка</title>
    <ns>10</ns>
    <id>184688</id>
    <revision>
      <id>1149828</id>
      <timestamp>2022-08-17T05:38:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <comment>күсерелгән ru  Шаблон:+ИПК/Метка</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4382" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;{
    &quot;type&quot;: &quot;Feature&quot;,
    &quot;geometry&quot;: { &quot;type&quot;: &quot;Point&quot;, &quot;coordinates&quot;: [ {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|2}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|2}}|{{Геокар-Координаты/Обрезать форматирование|{{#invoke:wikidata|formatStatements|from={{#ifeq:{{trunc|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|1}}|1}}|Q|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|1}}}}|property=p625|subvalue=longitude}}}}}}, {{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|2}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|1}}|{{Геокар-Координаты/Обрезать форматирование|{{#invoke:wikidata|formatStatements|from={{#ifeq:{{trunc|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|1}}|1}}|Q|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|1}}}}|property=p625|subvalue=latitude}}}}}}] },
    &quot;properties&quot;: {
      {{#switch:{{{2|}}}
|#default=&quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{#ifeq:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|да|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}|{{ifempty|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}}}}}&quot;, &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;, &quot;marker-color&quot;: &quot;#{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|4}}|646464}}&quot;, &quot;marker-size&quot;: &quot;{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|5}}|small}}&quot;, &quot;marker-symbol&quot;: &quot;{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|circle}}&quot;
|гидро|море|озеро|кратерное озеро|ледниковое озеро|водохранилище|пруд|минеральное озеро|бессточный водоём|искусственный водоём|водоём=&quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{#ifeq:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|да|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}|{{ifempty|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}}}}}&quot;,
      &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;,
      &quot;marker-color&quot;: &quot;#0050d0&quot;,
      &quot;marker-size&quot;: &quot;small&quot;,
      &quot;marker-symbol&quot;: &quot;water&quot;,
|оопт|парк|городской парк|природоохранная зона|заповедник|заказник|национальный парк|памятник природы|лес=&quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{#ifeq:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|да|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}|{{ifempty|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}}}}}&quot;,
      &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;,
      &quot;marker-color&quot;: &quot;#4daf4a&quot;,
      &quot;marker-size&quot;: &quot;small&quot;,
      &quot;marker-symbol&quot;: &quot;park&quot;,
|красный|кр=&quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{#ifeq:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|да|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}|{{ifempty|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}}}}}&quot;,
      &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;,
      &quot;marker-color&quot;: &quot;#d33&quot;,
      &quot;marker-size&quot;: &quot;small&quot;,
      &quot;marker-symbol&quot;: &quot;{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|circle}}&quot;,
|синий|сн=&quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{#ifeq:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|да|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}|{{ifempty|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}}}}}&quot;,
      &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;,
      &quot;marker-color&quot;: &quot;#36c&quot;,
      &quot;marker-size&quot;: &quot;small&quot;,
      &quot;marker-symbol&quot;: &quot;{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|circle}}&quot;,
|зелёный|зеленый|зл=&quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{#ifeq:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|да|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}|{{ifempty|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}}}}}&quot;,
      &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;,
      &quot;marker-color&quot;: &quot;#00af89&quot;,
      &quot;marker-size&quot;: &quot;small&quot;,
      &quot;marker-symbol&quot;: &quot;{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|circle}}&quot;,
|серый|ср=&quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{#ifeq:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|да|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}|{{ifempty|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}}}}}&quot;,
      &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;,
      &quot;marker-color&quot;: &quot;#a2a9b1&quot;,
      &quot;marker-size&quot;: &quot;small&quot;,
      &quot;marker-symbol&quot;: &quot;{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|circle}}&quot;,
|жёлтый|желтый|жл=&quot;title&quot;: &quot;{{{3|{{#ifeq:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|да|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}|{{ifempty|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|3}}|{{До символа|{{PAGENAME}}|(}}}}}}}}}&quot;,
      &quot;description&quot;: &quot;{{{4|}}}&quot;,
      &quot;marker-color&quot;: &quot;#fc3&quot;,
      &quot;marker-size&quot;: &quot;small&quot;,
      &quot;marker-symbol&quot;: &quot;{{#if:{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|{{#titleparts:{{{1|}}}|1|6}}|circle}}&quot;,}}
    }
  },&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;
{{doc}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8rikk5yrbbq8ep12qw4zuzvt277zwba</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ҡалып:+ИПК/</title>
    <ns>10</ns>
    <id>184689</id>
    <revision>
      <id>1149829</id>
      <timestamp>2022-08-17T05:40:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ZUFAr</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <comment>күсерелгән ru  Шаблон:+ИПК/</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8378" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;{{#switch:{{PAGEID}}
|1350234={{#if:{{{1|}}}|LineString|
            139.7462385892868,
            35.99263872412734
          ],
          [
            139.7471398115158,
            35.99297292732201
          ],
          [
            139.74892616271973,
            35.991254152951065
          ],
          [
            139.76063668727875,
            35.9934720593269
          ],
          [
            139.77609157562256,
            35.991965973142825
          ],
          [
            139.78654146194458,
            35.990420794321
          ],
          [
            139.79012489318848,
            35.99016036794371
          ],
          [
            139.7970986366272,
            35.99032096431132
          ],
          [
            139.8029351234436,
            35.99031662387326
          ],
          [
            139.80993032455444,
            35.995455535297346
          ],
          [
            139.81194734573364,
            35.99771238383192
          ],
          [
            139.81355667114258,
            35.99783390461304
}}
|10606={{#if:{{{1|}}}|LineString|
            30.336009263992306,
            59.93130179195271
          ],
          [
            30.3350168466568,
            59.9291837557825
}}
|6992052={{#if:{{{1|}}}||
            [
              37.57392883300781,
              55.90241620542054
            ],
            [
              37.57345676422119,
              55.902542512428234
            ],
            [
              37.57251262664795,
              55.90245830780213
            ],
            [
              37.57139682769775,
              55.90198314970033
            ],
            [
              37.570881843566895,
              55.901580162951134
            ],
            [
              37.567877769470215,
              55.901580162951134
            ],
            [
              37.56783485412598,
              55.89883132076707
            ],
            [
              37.57367134094238,
              55.89875312328233
            ],
            [
              37.57375717163086,
              55.898789214448726
            ],
            [
              37.57392883300781,
              55.90241620542054
            ]
}}
|341670={{#if:{{{1|}}}||
            [
              180.08789062499997,
              -15.718238544734854
            ],
            [
              178.4619140625,
              -16.573022719182777
            ],
            [
              178.63769531249997,
              -16.951724234434423
            ],
            [
              178.1982421875,
              -17.329664329425047
            ],
            [
              177.4951171875,
              -17.518344187852207
            ],
            [
              169.43115234375,
              -19.62189218031936
            ],
            [
              168.046875,
              -21.555284406923178
            ],
            [
              167.45361328125,
              -22.593726063929296
            ],
            [
              158.97216796875,
              -30.48655084258847
            ],
            [
              159.027099609375,
              -32.00807595929104
            ],
            [
              172.59521484375,
              -34.45221847282653
            ],
            [
              181.571044921875,
              -30.25432233644343
            ],
            [
              182.11624145507812,
              -29.27681632836857
            ],
            [
              185.086669921875,
              -21.44795595975583
            ],
            [
              185.745849609375,
              -19.75119431894085
            ],
            [
              186.15234374999997,
              -18.70869162255995
            ],
            [
              186.15234374999997,
              -18.271086109608863
            ],
            [
              185.88867187499997,
              -17.560246503294888
            ],
            [
              185.18554687499997,
              -16.63619187839765
            ],
            [
              184.37255859375,
              -16.04581345375217
            ],
            [
              183.58154296875,
              -15.707662769583505
            ],
            [
              182.39501953124997,
              -15.580710739162123
            ],
            [
              181.34033203125,
              -15.64419660086606
            ],
            [
              180.08789062499997,
              -15.718238544734854
            ]
}}
|7103071={{#if:{{{1|}}}||
            [
              28.834176063537598,
              47.0277437590605
            ],
            [
              28.831053972244263,
              47.02561556138827
            ],
            [
              28.83383274078369,
              47.02372863475773
            ],
            [
              28.836933374404907,
              47.025922729178326
            ],
            [
              28.834176063537598,
              47.0277437590605
            ]
}}
|5689546={{#if:{{{1|}}}||
            [
              37.66391158103943,
              55.798678808909614
            ],
            [
              37.663777470588684,
              55.79863357859562
            ],
            [
              37.663750648498535,
              55.79855517926026
            ],
            [
              37.663729190826416,
              55.79845868755389
            ],
            [
              37.66379356384277,
              55.79811191851053
            ],
            [
              37.66393303871155,
              55.79806668753809
            ],
            [
              37.66438364982605,
              55.79805462593657
            ],
            [
              37.664743065834045,
              55.79783751647026
            ],
            [
              37.66493618488312,
              55.797801331441526
            ],
            [
              37.66508102416992,
              55.797813393121515
            ],
            [
              37.665488719940186,
              55.79800637949309
            ],
            [
              37.665477991104126,
              55.79815714943045
            ],
            [
              37.66532778739929,
              55.79825967265442
            ],
            [
              37.66464114189148,
              55.798395364741666
            ],
            [
              37.66442120075226,
              55.798537087083545
            ],
            [
              37.66417980194092,
              55.79863357859562
            ],
            [
              37.66391158103943,
              55.798678808909614
            ]
}}
|1121193={{#if:{{{1|}}}||
            [
              103.95795822143555,
              13.348034185824387
            ],
            [
              103.99083137512207,
              13.348034185824387
            ],
            [
              103.99083137512207,
              13.354548036270247
            ],
            [
              103.95795822143555,
              13.354548036270247
            ],
            [
              103.95795822143555,
              13.348034185824387
            ]
}}
|168485=
 {{#switch:{{{1|}}}
 |границы={
  &quot;type&quot;: &quot;FeatureCollection&quot;,
  &quot;features&quot;: [
    {
      &quot;type&quot;: &quot;Feature&quot;,
      &quot;properties&quot;: { &quot;stroke&quot;: &quot;#0978AB&quot;, &quot;stroke-width&quot;: 2 },
      &quot;geometry&quot;: {
        &quot;type&quot;: &quot;LineString&quot;,
        &quot;coordinates&quot;: [
          [
            49.24758911132812,
            -11.952005876967075
          ],
          [
            40.52478790283203,
            -10.482748034376769
          ]
        ]
      }
    },
    {
      &quot;type&quot;: &quot;Feature&quot;,
      &quot;properties&quot;: { &quot;stroke&quot;: &quot;#0978AB&quot;, &quot;stroke-width&quot;: 2 },
      &quot;geometry&quot;: {
        &quot;type&quot;: &quot;LineString&quot;,
        &quot;coordinates&quot;: [
          [
            45.13964653015137,
            -25.59679350942232
          ],
          [
            32.89684295654297,
            -26.846089699974492
          ]
        ]
      }
    }
  ]
}
 }}
|7070635=
 {{#switch:{{{1|}}}
 |карта глубин={{+ИПК/7070635}}
 }}
|886049=
 {{#switch:{{{1|}}}
 |границы поселения={{+ИПК/886049}}
 }}
|310822=
 {{#switch:{{{1|}}}
 |границы={{+ИПК/310822}}
 }}
}}&lt;/includeonly&gt;

&lt;noinclude&gt;[[Категория:Ҡалыптар:Ярҙамсы ҡалыптар]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rco1wpi744zat98p0w6t5e0y1zd7gxl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Маликов Рәйеф Сәлих улы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184690</id>
    <revision>
      <id>1149835</id>
      <timestamp>2022-08-17T06:01:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' (24 август 1952) йыл) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡорол...&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3093" xml:space="preserve">'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' (24 август 1952) йыл) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында Башҡорт АССР-ының Илеш районы Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Башҡортостан Республикаһы [[Дөмәй]] ауылында ауылы&lt;/ref&gt; тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt; эшләй. Тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала. «НефА-5299» пассажир автобусы етештерелә.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|1708|2022|}}</text>
      <sha1>1ftayozaotkvvbv5urokcan0qg4crfi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149836</id>
      <parentid>1149835</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:01:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3100" xml:space="preserve">'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында Башҡорт АССР-ының Илеш районы Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Башҡортостан Республикаһы [[Дөмәй]] ауылында ауылы&lt;/ref&gt; тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt; эшләй. Тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала. «НефА-5299» пассажир автобусы етештерелә.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|1708|2022|}}</text>
      <sha1>dwfsp9fiaa8gzafdbvahzgox8zsncyb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149838</id>
      <parentid>1149836</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:02:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Һылтанмалар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3101" xml:space="preserve">'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында Башҡорт АССР-ының Илеш районы Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Башҡортостан Республикаһы [[Дөмәй]] ауылында ауылы&lt;/ref&gt; тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt; эшләй. Тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала. «НефА-5299» пассажир автобусы етештерелә.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|17|08|2022|}}</text>
      <sha1>mdwdwil9j3slrwlfbj7c59mj89mhfof</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149839</id>
      <parentid>1149838</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:05:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3080" xml:space="preserve">'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында Башҡорт АССР-ының Илеш районы Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Башҡортостан Республикаһы [[Дөмәй]] ауылында ауылы&lt;/ref&gt; тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt; эшләй. Тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод «НефА-5299» пассажир автобусы, төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|17|08|2022|}}</text>
      <sha1>srgahj6klnatkxdlyxbghkfmczguy9p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149840</id>
      <parentid>1149839</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:08:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3082" xml:space="preserve">'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында Башҡорт АССР-ының Илеш районы Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Башҡортостан Республикаһы [[Дөмәй]] ауылында ауылы&lt;/ref&gt; тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt; эшләй. Тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод «НефАЗ-5299» пассажир автобусы, төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|17|08|2022|}}</text>
      <sha1>kb861qat6v0k7x5settv4wp9dd6s7rk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149841</id>
      <parentid>1149840</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:11:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3046" xml:space="preserve">'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Илеш районы]] Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Илеш районы [[Дөмәй]]  ауылы&lt;/ref&gt; тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt; эшләй. Тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод «НефАЗ-5299» пассажир автобусы, төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|17|08|2022|}}</text>
      <sha1>aub0viro4om84ygnoz3lqsb9s2jetha</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149842</id>
      <parentid>1149841</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:11:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3062" xml:space="preserve">'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Илеш районы]] Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Илеш районы [[Дөмәй]] ауылы&lt;/ref&gt; ауылында тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt; эшләй. Тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод «НефАЗ-5299» пассажир автобусы, төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|17|08|2022|}}</text>
      <sha1>4c5py5w6sh3hvwcu2a9e541nom13dia</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149843</id>
      <parentid>1149842</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:13:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3052" xml:space="preserve">'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Илеш районы]] Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Илеш районы [[Дөмәй]] ауылы&lt;/ref&gt; ауылында тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда:&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt;  тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод «НефАЗ-5299» пассажир автобусы, төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|17|08|2022|}}</text>
      <sha1>i8bap8dyt6tfkb2m1ccg2a6l1b8fnq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149845</id>
      <parentid>1149843</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:21:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Биографияһы */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3056" xml:space="preserve">'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Илеш районы]] Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Илеш районы [[Дөмәй]] ауылы&lt;/ref&gt; ауылында тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда:&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt;  тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод «[[НефАЗ-5299]]» пассажир автобусы, төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|17|08|2022|}}</text>
      <sha1>85iefe3c3vkagshhs6ornxjvjc62dts</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149848</id>
      <parentid>1149845</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:50:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3089" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{фш|Маликов}}
'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Илеш районы]] Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Илеш районы [[Дөмәй]] ауылы&lt;/ref&gt; ауылында тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда:&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt;  тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод «[[НефАЗ-5299]]» пассажир автобусы, төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|17|08|2022|}}</text>
      <sha1>7a16ijafo256thnwt30ohfdwsi018vb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149849</id>
      <parentid>1149848</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T06:53:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Баныу</username>
        <id>28584</id>
      </contributor>
      <comment>/* Шулай уҡ ҡарағыҙ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3112" xml:space="preserve">{{Ук}}
{{фш|Маликов}}
'''Маликов Рәйеф Сәлих улы''' ([[24 август]] [[1952 йыл]]) — хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).

== Биографияһы ==
Рәйеф Сәлих улы Маликов 1952 йылдың 24 авгусында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Илеш районы]] Иҫке Дөмәй&lt;ref&gt;хәҙер Илеш районы [[Дөмәй]] ауылы&lt;/ref&gt; ауылында тыуған.
1974 йылда хәҙерге [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]н тамамлай. 1974—1977 йылдарҙа [[Төмән]] моторҙар эшләү заводында эшләй.
1977—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]нда:&lt;ref&gt;хәҙер «[[Нефтекама автозаводы]]» ААЙ&lt;/ref&gt;  тәүҙә цех начальнигы урынбаҫары, 1982—1985 йылдарҙа —цех начальнигы, 1985 йылдан — партия комитеты секретары, 1990 йылдан — етештереү буйынса директор, 1998 йылдан — генераль директор вазифаларын биләй. Рәйеф Сәлих улы етәкселегендә завод «[[НефАЗ-5299]]» пассажир автобусы, төрлө тәғәйенләнештәге тағылмалар һәм ярым тағылмалар эшләп сығара, Рәсәйҙә был техниканың төп етештереүсеһе булып һанала.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001);
* Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003);
* Дуҫлыҡ ордены (2008);
* Салауат Юлаев ордены (2007).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нефтекама автозаводы]];
* [[НефАЗ-5299]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86576}}{{V|17|08|2022|}}</text>
      <sha1>r3y7xay0xbvkok031hlsgitxwueowgq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тоник</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184691</id>
    <revision>
      <id>1149852</id>
      <timestamp>2022-08-17T08:17:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MR973</username>
        <id>26610</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:ru:Special:Redirect/revision/124835166|Тоник]]&quot; битен тәржемә итеп төҙөлгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6192" xml:space="preserve">[[Файл:Tonic water uv.jpg|мини|Тоник]]
{{Напиток|год=1858|происхождение={{флагификация|Британская Индия}}}}'''Тоник''' (от {{Lang-en|tonic water}} — тонусты күтәреүсе, көс биреүсе һыу) — составында хинин булған әсе алкоголһеҙ газлы эсемлек. Йыш ҡына алкоголле эсемлектәрҙе шыйығайтыу, бигерәк тә джинды, коктейль эшләү өсөн ҡулланалар.

Беренсе коммерция тонигы 1858 йылда, Pitt &amp; Co компанияһы хужаһы Эразм Бонд тарафынан патентлана.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|title=The Imperial Cocktail|first=Kal|last=Raustiala|work=[[Slate (magazine)|Slate]]|date=28 August 2013|publisher=[[The Slate Group]]|access-date=30 August 2013|archive-date=2013-08-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20130828120157/http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

== Тәғәйенләнеше ==
Эсемлек [[Һиндостан|Һиндостанда]] һәм [[Африка|Африкала]] тапма (малярия) менән көрәшеү өсөн уйлап сығарылған. Бер ваҡыт Британияның Ост-Һинд компанияһы һалдаттары хининдың киҫкен тәмен алыу өсөн тоникты джин менән бутайҙар, шулай итеп әле лә популяр джин-тоник коктейле барлыҡҡа килә. Хинин арҡаһында тоник көслө айнытыу һәм эскелек зәленә (баш төҙәтеү) ҡаршы үҙенсәлектәргә эйә.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Raustiala|first=Kal|title=The Imperial Cocktail|url=http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|work=[[Slate (magazine)|Slate]]|publisher=[[The Slate Group]]|accessdate=2013-08-30|archive-date=2013-08-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20130828120157/http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

Медицина маҡсатында ҡулланылған тоник газлы һыуҙан һәм күп һанлы хининдан ғына тора. Эсемлек сифатында ҡулланыу өсөн тәғәйенләнгән тоникта кукуруз сиробы, [[шәкәр]] йәки яһалма тәмләткестәр булыуы мөмкин. Вьетнамда эсеү тониктары наркоманиянан сығыу симптомдарын еңеләйтеү өсөн тәғәйенләнгән дарыу булараҡ ҡулланыла.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Building a Better G&amp;T|work=WSJ Online|date=2012-08-15|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424053111904007304576498850877686860|access-date=2018-05-29|archive-date=2015-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20150112145506/https://www.wsj.com/articles/SB10001424053111904007304576498850877686860|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

== Составы ==
Тәүҙә тоник составында газлы һыу һәм хинин ғына була, әммә ваҡыт үтеү менән күпселек компаниялар хининды аҙыраҡ өҫтәй башлай. Һөҙөмтәлә ул әҙ генә әсерәк һәм татлыраҡ була бара, йыш ҡына фруктоза, кукуруз сиробы йәки юғары шәкәрле була. Ҡайһы бер етештереүселәр диетик (компакт) тоник сығара, унда аспартам кеүек яһалма тәмләткестәр була ала.

АҠШ-та тониктың хинин миҡдары (литрына 83 мг) менән сикләнгән. 1 йәшкә тиклемге балалар өсөн терапевтик доза 100 мг тәшкил итә.&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|издание={{Нп3|Malaria Journal}}|том=10|страницы=1—12|номер=144|заглавие=Quinine, an old anti-malarial drug in a modern world: role in the treatment of malaria|doi=10.1186/1475-2875-10-144|pmid=21609473|язык=en|тип=journal|автор=Achan, J.|год=2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://edocket.access.gpo.gov/cfr_2008/aprqtr/pdf/21cfr172.575.pdf|title=21 CFR §172.575 Quinine.|accessdate=2008-12-15|archive-date=2009-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20090419060805/http://edocket.access.gpo.gov/cfr_2008/aprqtr/pdf/21cfr172.575.pdf|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; Күп кенә табиптар уны аяҡ тартыуҙан дарыу булараҡ кәңәш итә, шул уҡ ваҡытта үҙеңә зыян килтермәҫ өсөн дөрөҫ доза биреү мөһим.&lt;ref&gt;{{Cite web|author=United States Food and Drug Administration|subtitle=2006-12-11|title=FDA Orders Unapproved Quinine Drugs from the Market and Cautions Consumers About Off-Label Quinine to Treat Leg Cramps|url=http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/2006/ucm108799.htm|accessdate=2017-04-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20170113075838/http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/2006/ucm108799.htm|archive-date=2017-01-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|pmid=10335049|doi=10.2466/pr0.1999.84.2.355|том=84|заглавие=Should people with nocturnal leg cramps drink tonic water and bitter lemon?|издание=[[Psychological Reports|Psychol Rep]]|страницы=355—367|язык=en|тип=journal|автор=Brasić, J. R.}}&lt;/ref&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Алкоголһеҙ газлы эсемлектәр]]</text>
      <sha1>s4d4induc38fusan04rja0ix9lfnfzj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149853</id>
      <parentid>1149852</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T08:17:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MR973</username>
        <id>26610</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6074" xml:space="preserve">[[Файл:Tonic water uv.jpg|мини|Тоник]]
'''Тоник''' (от {{Lang-en|tonic water}} — тонусты күтәреүсе, көс биреүсе һыу) — составында хинин булған әсе алкоголһеҙ газлы эсемлек. Йыш ҡына алкоголле эсемлектәрҙе шыйығайтыу, бигерәк тә джинды, коктейль эшләү өсөн ҡулланалар.

Беренсе коммерция тонигы 1858 йылда, Pitt &amp; Co компанияһы хужаһы Эразм Бонд тарафынан патентлана.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|title=The Imperial Cocktail|first=Kal|last=Raustiala|work=[[Slate (magazine)|Slate]]|date=28 August 2013|publisher=[[The Slate Group]]|access-date=30 August 2013|archive-date=2013-08-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20130828120157/http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

== Тәғәйенләнеше ==
Эсемлек [[Һиндостан|Һиндостанда]] һәм [[Африка|Африкала]] тапма (малярия) менән көрәшеү өсөн уйлап сығарылған. Бер ваҡыт Британияның Ост-Һинд компанияһы һалдаттары хининдың киҫкен тәмен алыу өсөн тоникты джин менән бутайҙар, шулай итеп әле лә популяр джин-тоник коктейле барлыҡҡа килә. Хинин арҡаһында тоник көслө айнытыу һәм эскелек зәленә (баш төҙәтеү) ҡаршы үҙенсәлектәргә эйә.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Raustiala|first=Kal|title=The Imperial Cocktail|url=http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|work=[[Slate (magazine)|Slate]]|publisher=[[The Slate Group]]|accessdate=2013-08-30|archive-date=2013-08-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20130828120157/http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

Медицина маҡсатында ҡулланылған тоник газлы һыуҙан һәм күп һанлы хининдан ғына тора. Эсемлек сифатында ҡулланыу өсөн тәғәйенләнгән тоникта кукуруз сиробы, [[шәкәр]] йәки яһалма тәмләткестәр булыуы мөмкин. Вьетнамда эсеү тониктары наркоманиянан сығыу симптомдарын еңеләйтеү өсөн тәғәйенләнгән дарыу булараҡ ҡулланыла.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Building a Better G&amp;T|work=WSJ Online|date=2012-08-15|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424053111904007304576498850877686860|access-date=2018-05-29|archive-date=2015-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20150112145506/https://www.wsj.com/articles/SB10001424053111904007304576498850877686860|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

== Составы ==
Тәүҙә тоник составында газлы һыу һәм хинин ғына була, әммә ваҡыт үтеү менән күпселек компаниялар хининды аҙыраҡ өҫтәй башлай. Һөҙөмтәлә ул әҙ генә әсерәк һәм татлыраҡ була бара, йыш ҡына фруктоза, кукуруз сиробы йәки юғары шәкәрле була. Ҡайһы бер етештереүселәр диетик (компакт) тоник сығара, унда аспартам кеүек яһалма тәмләткестәр була ала.

АҠШ-та тониктың хинин миҡдары (литрына 83 мг) менән сикләнгән. 1 йәшкә тиклемге балалар өсөн терапевтик доза 100 мг тәшкил итә.&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|издание={{Нп3|Malaria Journal}}|том=10|страницы=1—12|номер=144|заглавие=Quinine, an old anti-malarial drug in a modern world: role in the treatment of malaria|doi=10.1186/1475-2875-10-144|pmid=21609473|язык=en|тип=journal|автор=Achan, J.|год=2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://edocket.access.gpo.gov/cfr_2008/aprqtr/pdf/21cfr172.575.pdf|title=21 CFR §172.575 Quinine.|accessdate=2008-12-15|archive-date=2009-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20090419060805/http://edocket.access.gpo.gov/cfr_2008/aprqtr/pdf/21cfr172.575.pdf|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; Күп кенә табиптар уны аяҡ тартыуҙан дарыу булараҡ кәңәш итә, шул уҡ ваҡытта үҙеңә зыян килтермәҫ өсөн дөрөҫ доза биреү мөһим.&lt;ref&gt;{{Cite web|author=United States Food and Drug Administration|subtitle=2006-12-11|title=FDA Orders Unapproved Quinine Drugs from the Market and Cautions Consumers About Off-Label Quinine to Treat Leg Cramps|url=http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/2006/ucm108799.htm|accessdate=2017-04-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20170113075838/http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/2006/ucm108799.htm|archive-date=2017-01-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|pmid=10335049|doi=10.2466/pr0.1999.84.2.355|том=84|заглавие=Should people with nocturnal leg cramps drink tonic water and bitter lemon?|издание=[[Psychological Reports|Psychol Rep]]|страницы=355—367|язык=en|тип=journal|автор=Brasić, J. R.}}&lt;/ref&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Алкоголһеҙ газлы эсемлектәр]]</text>
      <sha1>jswrnzoa4ojm43ub3blt508smqxa41t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149854</id>
      <parentid>1149853</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T08:18:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MR973</username>
        <id>26610</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6069" xml:space="preserve">[[Файл:Tonic water uv.jpg|мини|Тоник]]
'''Тоник''' ({{Lang-en|tonic water}} — тонусты күтәреүсе, көс биреүсе һыу) — составында хинин булған әсе алкоголһеҙ газлы эсемлек. Йыш ҡына алкоголле эсемлектәрҙе шыйығайтыу, бигерәк тә джинды, коктейль эшләү өсөн ҡулланалар.

Беренсе коммерция тонигы 1858 йылда, Pitt &amp; Co компанияһы хужаһы Эразм Бонд тарафынан патентлана.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|title=The Imperial Cocktail|first=Kal|last=Raustiala|work=[[Slate (magazine)|Slate]]|date=28 August 2013|publisher=[[The Slate Group]]|access-date=30 August 2013|archive-date=2013-08-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20130828120157/http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

== Тәғәйенләнеше ==
Эсемлек [[Һиндостан|Һиндостанда]] һәм [[Африка|Африкала]] тапма (малярия) менән көрәшеү өсөн уйлап сығарылған. Бер ваҡыт Британияның Ост-Һинд компанияһы һалдаттары хининдың киҫкен тәмен алыу өсөн тоникты джин менән бутайҙар, шулай итеп әле лә популяр джин-тоник коктейле барлыҡҡа килә. Хинин арҡаһында тоник көслө айнытыу һәм эскелек зәленә (баш төҙәтеү) ҡаршы үҙенсәлектәргә эйә.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Raustiala|first=Kal|title=The Imperial Cocktail|url=http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|work=[[Slate (magazine)|Slate]]|publisher=[[The Slate Group]]|accessdate=2013-08-30|archive-date=2013-08-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20130828120157/http://www.slate.com/articles/health_and_science/foreigners/2013/08/gin_and_tonic_kept_the_british_empire_healthy_the_drink_s_quinine_powder.single.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

Медицина маҡсатында ҡулланылған тоник газлы һыуҙан һәм күп һанлы хининдан ғына тора. Эсемлек сифатында ҡулланыу өсөн тәғәйенләнгән тоникта кукуруз сиробы, [[шәкәр]] йәки яһалма тәмләткестәр булыуы мөмкин. Вьетнамда эсеү тониктары наркоманиянан сығыу симптомдарын еңеләйтеү өсөн тәғәйенләнгән дарыу булараҡ ҡулланыла.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Building a Better G&amp;T|work=WSJ Online|date=2012-08-15|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424053111904007304576498850877686860|access-date=2018-05-29|archive-date=2015-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20150112145506/https://www.wsj.com/articles/SB10001424053111904007304576498850877686860|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

== Составы ==
Тәүҙә тоник составында газлы һыу һәм хинин ғына була, әммә ваҡыт үтеү менән күпселек компаниялар хининды аҙыраҡ өҫтәй башлай. Һөҙөмтәлә ул әҙ генә әсерәк һәм татлыраҡ була бара, йыш ҡына фруктоза, кукуруз сиробы йәки юғары шәкәрле була. Ҡайһы бер етештереүселәр диетик (компакт) тоник сығара, унда аспартам кеүек яһалма тәмләткестәр була ала.

АҠШ-та тониктың хинин миҡдары (литрына 83 мг) менән сикләнгән. 1 йәшкә тиклемге балалар өсөн терапевтик доза 100 мг тәшкил итә.&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|издание={{Нп3|Malaria Journal}}|том=10|страницы=1—12|номер=144|заглавие=Quinine, an old anti-malarial drug in a modern world: role in the treatment of malaria|doi=10.1186/1475-2875-10-144|pmid=21609473|язык=en|тип=journal|автор=Achan, J.|год=2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://edocket.access.gpo.gov/cfr_2008/aprqtr/pdf/21cfr172.575.pdf|title=21 CFR §172.575 Quinine.|accessdate=2008-12-15|archive-date=2009-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20090419060805/http://edocket.access.gpo.gov/cfr_2008/aprqtr/pdf/21cfr172.575.pdf|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; Күп кенә табиптар уны аяҡ тартыуҙан дарыу булараҡ кәңәш итә, шул уҡ ваҡытта үҙеңә зыян килтермәҫ өсөн дөрөҫ доза биреү мөһим.&lt;ref&gt;{{Cite web|author=United States Food and Drug Administration|subtitle=2006-12-11|title=FDA Orders Unapproved Quinine Drugs from the Market and Cautions Consumers About Off-Label Quinine to Treat Leg Cramps|url=http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/2006/ucm108799.htm|accessdate=2017-04-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20170113075838/http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/2006/ucm108799.htm|archive-date=2017-01-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Мәҡәлә|pmid=10335049|doi=10.2466/pr0.1999.84.2.355|том=84|заглавие=Should people with nocturnal leg cramps drink tonic water and bitter lemon?|издание=[[Psychological Reports|Psychol Rep]]|страницы=355—367|язык=en|тип=journal|автор=Brasić, J. R.}}&lt;/ref&gt;

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Алкоголһеҙ газлы эсемлектәр]]</text>
      <sha1>4th3tda1y4r6agrzyen629hcqkqtsl3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фекерләшеү:Тоник</title>
    <ns>1</ns>
    <id>184692</id>
    <revision>
      <id>1149855</id>
      <timestamp>2022-08-17T08:18:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MR973</username>
        <id>26610</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{10000}}&quot; исемле яңы бит булдырылған</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9" xml:space="preserve">{{10000}}</text>
      <sha1>ekrgr2aykxzqyh9t59l8msolgx00cpf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Украина буйынса Женева белдереүе</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184693</id>
    <revision>
      <id>1149856</id>
      <timestamp>2022-08-17T08:48:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:ru:Special:Redirect/revision/123612668|Женевское заявление по Украине]]&quot; битен тәржемә итеп төҙөлгән</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="988" xml:space="preserve">
'''Женева белдереүе''' —[[2014 йыл|2014 йылдың]] [[17 апрель|17 апрелендә]] ЖЖеневала Америка Ҡушма Штаттары, Рәсәй, Европа союзы һәм Украина вәкилдәре тарафынан ете сәғәтлек һөйләшеүҙәрҙән һуң ҡул ҡуйылған Украиналағы хәлде көйләүгә йүнәлтелгән («деэскалация») сараларға&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|title=Женевское заявление от 17 апреля 2014 года|access-date=2014-04-22|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006083531/http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; ҡул ҡуйҙы. Ғариза түбәндәгеләрҙе күҙ уңында тотто:</text>
      <sha1>o8xr3mpdg4pur9vtmx0ca315puxed33</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149857</id>
      <parentid>1149856</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T09:02:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20278" xml:space="preserve">{{Конфликт на востоке Украины}}
'''Женева белдереүе''' —[[2014 йыл|2014 йылдың]] [[17 апрель|17 апрелендә]] ЖЖеневала Америка Ҡушма Штаттары, Рәсәй, Европа союзы һәм Украина вәкилдәре тарафынан ете сәғәтлек һөйләшеүҙәрҙән һуң ҡул ҡуйылған Украиналағы хәлде көйләүгә йүнәлтелгән («деэскалация») сараларға&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|title=Женевское заявление от 17 апреля 2014 года|access-date=2014-04-22|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006083531/http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; ҡул ҡуйҙы. Ғариза түбәндәгеләрҙе күҙ уңында тотто:
* законһыҙ ҡораллы формированиеларҙы ҡоралһыҙландырыу, баҫып алынған административ биналарҙы, урамдарҙы, майҙандарҙы һәм башҡа йәмәғәт урындарын азат итеү;
* ауыр енәйәт ҡылыуҙа ғәйепле тип танылғандарҙан тыш, протестта ҡатнашыусыларға һәм биналар, башҡа йәмәғәт урындары бушатҡан һәм үҙ теләге менән ҡорал һалған кешеләргә амнистия;
* Америка Ҡушма Штаттарынан, Европа Союзынан һәм Рәсәйҙән күҙәтеүселәр ҡатнашлығында хәлде деэскалациялауға йүнәлтелгән сараларҙы тиҙ арала бойомға ашырыуға булышлыҡ итеү өсөн Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошманың (ОБСЕ) махсус мониторинг миссияһы эшмәкәрлеге;
* Украинаның бөтә төбәктәре һәм сәйәси көстәре мәнфәғәттәрен иҫәпкә аласаҡ киң милли диалогтың тотҡарһыҙлыҡ башланыуы менән бөтә уртаҡ, асыҡ һәм яуаплы конституцион процесты тормошҡа ашырыу.

Белдереүҙә билдәләнеүенсә, «бөтә яҡтар ҙа көс ҡулланыуҙан, ҡурҡытыуҙан һәм провокацияларҙан тыйылырға тейеш. Осрашыуҙа ҡатнашыусылар экстремизм, расизм һәм дини дошманлыҡ күренештәрен, шул иҫәптән антисемитизмды ҡаты ғәйепләне һәм кире ҡаҡты».

Һөйләшеүҙәрҙә ҡатнашыусылар: 
* {{Флаг России}} Рәсәй сит ил эштәре башлығы [[Сергей Лавров]],
* {{Флаг США}} АҠШ-тың дәүләт секретары [[Джон Керри]],
* {{Флаг ЕС}} европа дипломатияһы башлығы [[Кэтрин Эштон]],
* {{Флаг Украины}} Украина сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы [[Андрей Дещица]].

Заявление, однако, получило диаметрально противоположные толкования на Украине и в России. Так, и. о. главы МИД Украины Андрей Дещица заявил, что этот документ не относится к активистам Евромайдана («''Если вы внимательно почитаете эти договорённости, то речь идет об освобождении улиц, дорог и площадей, которые нелегально заняты протестующими. Насколько мне известно, активисты на Майдане находятся легально''»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti-ukr.com/kiev/48258-zhenevskaja-dogovorennost-po-ochistke-adminzdanij-ne-kosnetsja-majdana |title=Женевская договоренность по очистке админзданий не коснется Майдана. Андрей Дещица заявил, что люди в центре Киева находится легально {{!}} Киев {{!}} Вести |access-date=2015-12-19 |archive-date=2015-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151224075045/http://vesti-ukr.com/kiev/48258-zhenevskaja-dogovorennost-po-ochistke-adminzdanij-ne-kosnetsja-majdana |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://timer.od.ua/news/vlasti_jenevskie_dogovorennosti_evromaydana_ne_kasayutsya_633.html |title=Власти: женевские договорённости Евромайдана не касаются |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419100522/http://timer.od.ua/news/vlasti_jenevskie_dogovorennosti_evromaydana_ne_kasayutsya_633.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;, тогда как в МИДе России отметили, что требование разоружения касается прежде всего бойцов «[[Правый сектор|Правого сектора]]» и других группировок, принимавших участие в «''февральском перевороте''» в столице Украины&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://www.vz.ru/politics/2014/4/18/682913.html |title=Конфликт интерпретаций // Взгляд, 18.04.2014 |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419110546/http://vz.ru/politics/2014/4/18/682913.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

На мятежном Донбассе представители [[Донецкая Народная Республика|Донецкой Народной Республики]] увидели в заявлении сигнал Киеву, чтобы тот прекратил антитеррористическую операцию и освободил арестованных активистов&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.dni.ru/polit/2014/4/18/269128.html |title=Киев нарушает женевские соглашения |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419213458/http://www.dni.ru/polit/2014/4/18/269128.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Западные лидеры, однако, дали понять, что выполнять договорённости должна лишь российская сторона, поскольку, по их мнению, именно «рука Москвы» руководит волнениями на Востоке Украины. И в Лондоне, и в Вашингтоне дали понять, что пункт о разоружении незаконных формирований и освобождении административных зданий относится только к пророссийским активистам на Востоке. Президент США Барак Обама заявил по поводу женевских соглашений, что если США и их европейские союзники не увидят «улучшения фактической ситуации на местах», против России будут введены дополнительные санкции&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;.

Некоторые эксперты полагали, что женевские договорённости позволяют Москве выиграть время&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://expert.ru/2014/04/17/zheneva/ |title=Выиграть время |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419224305/http://expert.ru/2014/04/17/zheneva/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Оппозиционный российский политик [[Андрей Илларионов]] пришёл к выводу, что эти договорённости соответствуют планам президента Путина по «''захвату Украины''», о которых ему якобы известно&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti.ua/mir/48303-jekspert-rasskazal-o-putinskom-plane-pod-nazvaniem-mehanicheskij-apelsin |title=Илларионов рассказал о путинском плане под названием «Механический апельсин» |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419232821/http://vesti.ua/mir/48303-jekspert-rasskazal-o-putinskom-plane-pod-nazvaniem-mehanicheskij-apelsin |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Также эксперты обратили внимание, что тема Крыма и его присоединения к России не поднималась, и говорили о женевских соглашениях как дипломатической победе России&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://dokwar.ru/publ/novosti_i_sobytija/geopolitika/zapadnye_ehksperty_rossija_pobedila_v_zheneve_krym_priznan_poterjannym_dlja_ukrainy/8-1-0-1311 |title=Западные эксперты: Россия победила в Женеве, Крым признан потерянным для Украины |accessdate=2014-04-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140419234803/http://dokwar.ru/publ/novosti_i_sobytija/geopolitika/zapadnye_ehksperty_rossija_pobedila_v_zheneve_krym_priznan_poterjannym_dlja_ukrainy/8-1-0-1311 |archivedate=2014-04-19 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;.

18 апреля и. о. президента Александр Турчинов и руководитель правительства Арсений Яценюк, исходя из женевского заявления, опубликовали на сайте Верховной рады совместное заявление об урегулировании ситуации в восточных регионах: «Руководство государства при поддержке большинства в Верховной раде Украины приложит все усилия к безотлагательному рассмотрению соответствующих изменений в Конституции Украины и проведению на Украине реформы местного самоуправления и организации власти в регионах». Эта реформа будет предусматривать право местных властей на придание русскому и другим языкам статуса официальных наравне с украинским, замену областных и районных государственных администраций избираемыми на прямых выборах советами и исполнительными комитетами&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/turchinov-i-yatsenyuk-garantirovali-rasshirenie-polnomochiy-regionov-1087167.xhtml Турчинов и Яценюк гарантировали расширение полномочий регионов] {{Wayback|url=http://slon.ru/fast/world/turchinov-i-yatsenyuk-garantirovali-rasshirenie-polnomochiy-regionov-1087167.xhtml |date=20160305045050 }} // [[Slon.ru]], 18.04.2014&lt;/ref&gt;.

В то же время и. о. министра иностранных дел Украины Андрей Дещица заявлял, что «операция на Востоке страны будет продолжаться до полного разоружения митингующих и освобождения ими административных зданий». Дещица подчеркнул, что украинские власти готовы провести амнистию, но только после полного разоружения участников акций: «''Сначала освобождение зданий, сдача оружия, потом амнистия. В такой последовательности''»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;.

Мир в Донбассе, однако, так и не наступил. 22 апреля на сайте Верховной рады было опубликовано заявление и. о. президента Украины Александра Турчинова с требованием к силовым структурам возобновить проведение «результативных антитеррористических мероприятий для защиты от террористов украинских граждан, проживающих на востоке Украины». Поводом для возобновления АТО послужили жестокие убийства депутата Горловского горсовета от партии «Батькивщина» [[Рыбак, Владимир Иванович|В. Рыбака]] и студента — активиста Евромайдана, в совершении которых СБУ обвинила повстанцев. Турчинов назвал произошедшее «''демонстративным надругательством над Женевскими соглашениями''» — преступлениями, которые «''совершаются при полной поддержке и попустительстве Российской Федерации''»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html |title=Официальный портал Верховной Рады Украины |access-date=2018-04-14 |archive-date=2019-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503195615/https://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Турч22&quot;&gt;[http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml Турчинов потребовал от силовиков возобновить «антитеррористическую операцию»] {{Wayback|url=http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml |date=20160304223545 }} // [[Slon.ru]], 22.04.2014&lt;/ref&gt;.

23 апреля «[[Правый сектор]]» уведомил [[ОБСЕ]], что, в связи с преобразованием в политическую партию, он не может считаться субъектом Женевских соглашений. На встрече мониторинговой миссии ОБСЕ во [[Львов]]е с городским координатором «Правого сектора» тот заявил, что вся деятельность «Правого сектора» направлена на поддержание усилий по укреплению обороноспособности страны (включая регистрацию добровольцев и их общефизическую подготовку без оружия) и что «Правый сектор» координирует свои действия с [[СНБО Украины]] и её вооружёнными силами. Руководство львовского «Правого сектора» также заверило представителей ОБСЕ, что боевое крыло организации уже не существует, а сама она преобразовалась в [[Правый сектор (партия)|политическую партию]], а поэтому не считает себя одним из «вооружённых формирований», о которых идёт речь в Женевских соглашениях&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod |title=«Правый сектор» напомнил, что уже не является «вооруженным формированием» и субъектом Женевских соглашений. УНН, 23.04.2014 |access-date=2018-04-14 |archive-date=2018-04-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180414234604/http://www.unn.com.ua/ru/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

2 мая 2014 года [[пресс-секретарь]] президента России [[Песков, Дмитрий Сергеевич|Дмитрий Песков]] заявил о срыве Киевом женевских соглашений в связи с началом военной операции в [[Славянск]]е&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej |title=Кремль рассмотрел в АТО отказ Киева от женевских договоренностей |access-date=2014-05-02 |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716004906/http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Позднее министр иностранных дел Германии Франк-Вальтер Штайнмайер призвал возобновить прямые переговоры между Россией и Украиной для урегулирования конфликта, признав необходимость проведения второго раунда Женевских переговоров после того, как первый раунд не принес позитивных результатов&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.unian.net/politics/915231-bloomberg-massovyie-besporyadki-v-ukraine-usilivayutsya-iz-za-prodoljeniya-nastupatelnoy-operatsii.html |title=Bloomberg: Массовые беспорядки в Украине усиливаются из-за продолжения наступательной операции : Новости УНИАН |access-date=2014-05-06 |archive-date=2014-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140506181900/http://www.unian.net/politics/915231-bloomberg-massovyie-besporyadki-v-ukraine-usilivayutsya-iz-za-prodoljeniya-nastupatelnoy-operatsii.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

В дальнейшем поиск решения конфликта дипломатическими методами продолжился в формате [[Нормандская четвёрка|нормандской четвёрки]] высокопоставленных представителей Германии, Франции, Украины и России, а также [[Трёхсторонняя контактная группа по Украине|Трёхсторонней контактной группы по Украине]], результатом которых, в частности, стало [[Минский протокол|Минское соглашение]] от 5 сентября 2014 года и недолгое относительное перемирие.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{-}}

[[Категория:Вооружённый конфликт на востоке Украины]]
[[Категория:Соглашения по урегулированию украинского кризиса]]</text>
      <sha1>3152o78w4syofmcff8f8xi9eati7829</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149858</id>
      <parentid>1149857</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T09:21:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20394" xml:space="preserve">{{Конфликт на востоке Украины}}

'''Женева белдереүе''' —[[2014 йыл|2014 йылдың]] [[17 апрель|17 апрелендә]] ЖЖеневала Америка Ҡушма Штаттары, Рәсәй, Европа союзы һәм Украина вәкилдәре тарафынан ете сәғәтлек һөйләшеүҙәрҙән һуң ҡул ҡуйылған Украиналағы хәлде көйләүгә йүнәлтелгән («деэскалация») сараларға&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|title=Женевское заявление от 17 апреля 2014 года|access-date=2014-04-22|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006083531/http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; ҡул ҡуйҙы. Ғариза түбәндәгеләрҙе күҙ уңында тотто:
* законһыҙ ҡораллы формированиеларҙы ҡоралһыҙландырыу, баҫып алынған административ биналарҙы, урамдарҙы, майҙандарҙы һәм башҡа йәмәғәт урындарын азат итеү;
* ауыр енәйәт ҡылыуҙа ғәйепле тип танылғандарҙан тыш, протестта ҡатнашыусыларға һәм биналар, башҡа йәмәғәт урындары бушатҡан һәм үҙ теләге менән ҡорал һалған кешеләргә амнистия;
* Америка Ҡушма Штаттарынан, Европа Союзынан һәм Рәсәйҙән күҙәтеүселәр ҡатнашлығында хәлде деэскалациялауға йүнәлтелгән сараларҙы тиҙ арала бойомға ашырыуға булышлыҡ итеү өсөн Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошманың (ОБСЕ) махсус мониторинг миссияһы эшмәкәрлеге;
* Украинаның бөтә төбәктәре һәм сәйәси көстәре мәнфәғәттәрен иҫәпкә аласаҡ киң милли диалогтың тотҡарһыҙлыҡ башланыуы менән бөтә уртаҡ, асыҡ һәм яуаплы конституцион процесты тормошҡа ашырыу.

Белдереүҙә билдәләнеүенсә, «бөтә яҡтар ҙа көс ҡулланыуҙан, ҡурҡытыуҙан һәм провокацияларҙан тыйылырға тейеш. Осрашыуҙа ҡатнашыусылар экстремизм, расизм һәм дини дошманлыҡ күренештәрен, шул иҫәптән антисемитизмды ҡаты ғәйепләне һәм кире ҡаҡты».

Һөйләшеүҙәрҙә ҡатнашыусылар: 
* {{Флаг России}} Рәсәй сит ил эштәре башлығы [[Сергей Лавров]],
* {{Флаг США}} АҠШ-тың дәүләт секретары [[Джон Керри]],
* {{Флаг ЕС}} европа дипломатияһы башлығы [[Кэтрин Эштон]],
* {{Флаг Украины}} Украина сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы [[Андрей Дещица]].

Әммә белдереү Украинала һәм Рәсәйҙә диаметраль ҡапма-ҡаршы аңлатмалар алды. Әйтәйек, Украинаның сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын башҡарыусы Андрей Дещица был документтың Евромайдан активистарына ҡарамауын белдерҙе («''Әгәр һеҙ был килешеүҙәрҙе иғтибар менән уҡыйһығыҙ икән, һүҙ рөхсәтһеҙ рәүештә ҡаршылыҡ күрһәткән урамдарҙы, юлдарҙы һәм майҙандарҙы азат итеү тураһында бара. Миңә мәғлүм булыуынса, Майҙандағы вәкилдәр законлы рәүештә тора''»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti-ukr.com/kiev/48258-zhenevskaja-dogovorennost-po-ochistke-adminzdanij-ne-kosnetsja-majdana |title=Женевская договоренность по очистке админзданий не коснется Майдана. Андрей Дещица заявил, что люди в центре Киева находится легально {{!}} Киев {{!}} Вести |access-date=2015-12-19 |archive-date=2015-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151224075045/http://vesti-ukr.com/kiev/48258-zhenevskaja-dogovorennost-po-ochistke-adminzdanij-ne-kosnetsja-majdana |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://timer.od.ua/news/vlasti_jenevskie_dogovorennosti_evromaydana_ne_kasayutsya_633.html |title=Власти: женевские договорённости Евромайдана не касаются |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419100522/http://timer.od.ua/news/vlasti_jenevskie_dogovorennosti_evromaydana_ne_kasayutsya_633.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;,  шул уҡ ваҡытта Рәсәй сит ил эштәре министрлығында, ҡоралһыҙландырыу талабы тәү сиратта «Уң сектор» һуғышмандарына һәм Украинаның баш ҡалаһында «февраль түңкәрелеше»ндә ҡатнашҡан башҡа төркөмдәргә ҡағыла, тип билдәләнеләр&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://www.vz.ru/politics/2014/4/18/682913.html |title=Конфликт интерпретаций // Взгляд, 18.04.2014 |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419110546/http://vz.ru/politics/2014/4/18/682913.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

Донецк Халыҡ Республикаһы вәкилдәре фетнәсе Донбаста Киевҡа террорға ҡаршы операцияны туҡтатһын һәм ҡулға алынған активистарҙы азат итһен өсөн сигнал күреп ҡала&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.dni.ru/polit/2014/4/18/269128.html |title=Киев нарушает женевские соглашения |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419213458/http://www.dni.ru/polit/2014/4/18/269128.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Көнбайыш лидерҙары, ләкин килешеүҙәрҙе Рәсәй яғы ғына үтәргә тейешлеген аңлатырға тотондолар, сөнки, уларҙың фекеренсә, тап «Мәскәү ҡулы» Украинаның Көнсығыштағы сыуалыштар менән етәкселек итә. Лондонда ла, Вашингтонда ла законһыҙ формированиеларҙы ҡоралланһыҙландырыу һәм административ биналарҙы азат итеү тураһындағы пункты Рәсәйҙең Көнсығыштағы әүҙем ағзаларына ғына ҡағылыуын аңлаттылар. Америка Ҡушма Штаттары президенты Барак Обама Женева килешеүҙәренә килгәндә, әгәр Америка Ҡушма Штаттары һәм уларҙың Европа союздаштары «урындарҙағы фактик хәлдең яҡшырыуын» күрмәһә, Рәсәйгә ҡаршы өҫтәмә санкциялар индереләсәк, тип белдерҙе&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;.

Некоторые эксперты полагали, что женевские договорённости позволяют Москве выиграть время&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://expert.ru/2014/04/17/zheneva/ |title=Выиграть время |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419224305/http://expert.ru/2014/04/17/zheneva/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Оппозиционный российский политик [[Андрей Илларионов]] пришёл к выводу, что эти договорённости соответствуют планам президента Путина по «''захвату Украины''», о которых ему якобы известно&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti.ua/mir/48303-jekspert-rasskazal-o-putinskom-plane-pod-nazvaniem-mehanicheskij-apelsin |title=Илларионов рассказал о путинском плане под названием «Механический апельсин» |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419232821/http://vesti.ua/mir/48303-jekspert-rasskazal-o-putinskom-plane-pod-nazvaniem-mehanicheskij-apelsin |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Также эксперты обратили внимание, что тема Крыма и его присоединения к России не поднималась, и говорили о женевских соглашениях как дипломатической победе России&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://dokwar.ru/publ/novosti_i_sobytija/geopolitika/zapadnye_ehksperty_rossija_pobedila_v_zheneve_krym_priznan_poterjannym_dlja_ukrainy/8-1-0-1311 |title=Западные эксперты: Россия победила в Женеве, Крым признан потерянным для Украины |accessdate=2014-04-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140419234803/http://dokwar.ru/publ/novosti_i_sobytija/geopolitika/zapadnye_ehksperty_rossija_pobedila_v_zheneve_krym_priznan_poterjannym_dlja_ukrainy/8-1-0-1311 |archivedate=2014-04-19 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;.

18 апреля и. о. президента Александр Турчинов и руководитель правительства Арсений Яценюк, исходя из женевского заявления, опубликовали на сайте Верховной рады совместное заявление об урегулировании ситуации в восточных регионах: «Руководство государства при поддержке большинства в Верховной раде Украины приложит все усилия к безотлагательному рассмотрению соответствующих изменений в Конституции Украины и проведению на Украине реформы местного самоуправления и организации власти в регионах». Эта реформа будет предусматривать право местных властей на придание русскому и другим языкам статуса официальных наравне с украинским, замену областных и районных государственных администраций избираемыми на прямых выборах советами и исполнительными комитетами&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/turchinov-i-yatsenyuk-garantirovali-rasshirenie-polnomochiy-regionov-1087167.xhtml Турчинов и Яценюк гарантировали расширение полномочий регионов] {{Wayback|url=http://slon.ru/fast/world/turchinov-i-yatsenyuk-garantirovali-rasshirenie-polnomochiy-regionov-1087167.xhtml |date=20160305045050 }} // [[Slon.ru]], 18.04.2014&lt;/ref&gt;.

В то же время и. о. министра иностранных дел Украины Андрей Дещица заявлял, что «операция на Востоке страны будет продолжаться до полного разоружения митингующих и освобождения ими административных зданий». Дещица подчеркнул, что украинские власти готовы провести амнистию, но только после полного разоружения участников акций: «''Сначала освобождение зданий, сдача оружия, потом амнистия. В такой последовательности''»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;.

Мир в Донбассе, однако, так и не наступил. 22 апреля на сайте Верховной рады было опубликовано заявление и. о. президента Украины Александра Турчинова с требованием к силовым структурам возобновить проведение «результативных антитеррористических мероприятий для защиты от террористов украинских граждан, проживающих на востоке Украины». Поводом для возобновления АТО послужили жестокие убийства депутата Горловского горсовета от партии «Батькивщина» [[Рыбак, Владимир Иванович|В. Рыбака]] и студента — активиста Евромайдана, в совершении которых СБУ обвинила повстанцев. Турчинов назвал произошедшее «''демонстративным надругательством над Женевскими соглашениями''» — преступлениями, которые «''совершаются при полной поддержке и попустительстве Российской Федерации''»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html |title=Официальный портал Верховной Рады Украины |access-date=2018-04-14 |archive-date=2019-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503195615/https://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Турч22&quot;&gt;[http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml Турчинов потребовал от силовиков возобновить «антитеррористическую операцию»] {{Wayback|url=http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml |date=20160304223545 }} // [[Slon.ru]], 22.04.2014&lt;/ref&gt;.

23 апреля «[[Правый сектор]]» уведомил [[ОБСЕ]], что, в связи с преобразованием в политическую партию, он не может считаться субъектом Женевских соглашений. На встрече мониторинговой миссии ОБСЕ во [[Львов]]е с городским координатором «Правого сектора» тот заявил, что вся деятельность «Правого сектора» направлена на поддержание усилий по укреплению обороноспособности страны (включая регистрацию добровольцев и их общефизическую подготовку без оружия) и что «Правый сектор» координирует свои действия с [[СНБО Украины]] и её вооружёнными силами. Руководство львовского «Правого сектора» также заверило представителей ОБСЕ, что боевое крыло организации уже не существует, а сама она преобразовалась в [[Правый сектор (партия)|политическую партию]], а поэтому не считает себя одним из «вооружённых формирований», о которых идёт речь в Женевских соглашениях&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod |title=«Правый сектор» напомнил, что уже не является «вооруженным формированием» и субъектом Женевских соглашений. УНН, 23.04.2014 |access-date=2018-04-14 |archive-date=2018-04-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180414234604/http://www.unn.com.ua/ru/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

2 мая 2014 года [[пресс-секретарь]] президента России [[Песков, Дмитрий Сергеевич|Дмитрий Песков]] заявил о срыве Киевом женевских соглашений в связи с началом военной операции в [[Славянск]]е&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej |title=Кремль рассмотрел в АТО отказ Киева от женевских договоренностей |access-date=2014-05-02 |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716004906/http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Позднее министр иностранных дел Германии Франк-Вальтер Штайнмайер призвал возобновить прямые переговоры между Россией и Украиной для урегулирования конфликта, признав необходимость проведения второго раунда Женевских переговоров после того, как первый раунд не принес позитивных результатов&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.unian.net/politics/915231-bloomberg-massovyie-besporyadki-v-ukraine-usilivayutsya-iz-za-prodoljeniya-nastupatelnoy-operatsii.html |title=Bloomberg: Массовые беспорядки в Украине усиливаются из-за продолжения наступательной операции : Новости УНИАН |access-date=2014-05-06 |archive-date=2014-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140506181900/http://www.unian.net/politics/915231-bloomberg-massovyie-besporyadki-v-ukraine-usilivayutsya-iz-za-prodoljeniya-nastupatelnoy-operatsii.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

В дальнейшем поиск решения конфликта дипломатическими методами продолжился в формате [[Нормандская четвёрка|нормандской четвёрки]] высокопоставленных представителей Германии, Франции, Украины и России, а также [[Трёхсторонняя контактная группа по Украине|Трёхсторонней контактной группы по Украине]], результатом которых, в частности, стало [[Минский протокол|Минское соглашение]] от 5 сентября 2014 года и недолгое относительное перемирие.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{-}}

[[Категория:Вооружённый конфликт на востоке Украины]]
[[Категория:Соглашения по урегулированию украинского кризиса]]</text>
      <sha1>dwm99x7z8ikzh3kefi16uzsqqbjtuef</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149859</id>
      <parentid>1149858</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T09:28:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20350" xml:space="preserve">{{Конфликт на востоке Украины}}

'''Женева белдереүе''' —[[2014 йыл|2014 йылдың]] [[17 апрель|17 апрелендә]] ЖЖеневала Америка Ҡушма Штаттары, Рәсәй, Европа союзы һәм Украина вәкилдәре тарафынан ете сәғәтлек һөйләшеүҙәрҙән һуң ҡул ҡуйылған Украиналағы хәлде көйләүгә йүнәлтелгән («деэскалация») сараларға&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|title=Женевское заявление от 17 апреля 2014 года|access-date=2014-04-22|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006083531/http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; ҡул ҡуйҙы. Ғариза түбәндәгеләрҙе күҙ уңында тотто:
* законһыҙ ҡораллы формированиеларҙы ҡоралһыҙландырыу, баҫып алынған административ биналарҙы, урамдарҙы, майҙандарҙы һәм башҡа йәмәғәт урындарын азат итеү;
* ауыр енәйәт ҡылыуҙа ғәйепле тип танылғандарҙан тыш, протестта ҡатнашыусыларға һәм биналар, башҡа йәмәғәт урындары бушатҡан һәм үҙ теләге менән ҡорал һалған кешеләргә амнистия;
* Америка Ҡушма Штаттарынан, Европа Союзынан һәм Рәсәйҙән күҙәтеүселәр ҡатнашлығында хәлде деэскалациялауға йүнәлтелгән сараларҙы тиҙ арала бойомға ашырыуға булышлыҡ итеү өсөн Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошманың (ОБСЕ) махсус мониторинг миссияһы эшмәкәрлеге;
* Украинаның бөтә төбәктәре һәм сәйәси көстәре мәнфәғәттәрен иҫәпкә аласаҡ киң милли диалогтың тотҡарһыҙлыҡ башланыуы менән бөтә уртаҡ, асыҡ һәм яуаплы конституцион процесты тормошҡа ашырыу.

Белдереүҙә билдәләнеүенсә, «бөтә яҡтар ҙа көс ҡулланыуҙан, ҡурҡытыуҙан һәм провокацияларҙан тыйылырға тейеш. Осрашыуҙа ҡатнашыусылар экстремизм, расизм һәм дини дошманлыҡ күренештәрен, шул иҫәптән антисемитизмды ҡаты ғәйепләне һәм кире ҡаҡты».

Һөйләшеүҙәрҙә ҡатнашыусылар: 
* {{Флаг России}} Рәсәй сит ил эштәре башлығы [[Сергей Лавров]],
* {{Флаг США}} АҠШ-тың дәүләт секретары [[Джон Керри]],
* {{Флаг ЕС}} европа дипломатияһы башлығы [[Кэтрин Эштон]],
* {{Флаг Украины}} Украина сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы [[Андрей Дещица]].

Әммә белдереү Украинала һәм Рәсәйҙә диаметраль ҡапма-ҡаршы аңлатмалар алды. Әйтәйек, Украинаның сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын башҡарыусы Андрей Дещица был документтың Евромайдан активистарына ҡарамауын белдерҙе («''Әгәр һеҙ был килешеүҙәрҙе иғтибар менән уҡыйһығыҙ икән, һүҙ рөхсәтһеҙ рәүештә ҡаршылыҡ күрһәткән урамдарҙы, юлдарҙы һәм майҙандарҙы азат итеү тураһында бара. Миңә мәғлүм булыуынса, Майҙандағы вәкилдәр законлы рәүештә тора''»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti-ukr.com/kiev/48258-zhenevskaja-dogovorennost-po-ochistke-adminzdanij-ne-kosnetsja-majdana |title=Женевская договоренность по очистке админзданий не коснется Майдана. Андрей Дещица заявил, что люди в центре Киева находится легально {{!}} Киев {{!}} Вести |access-date=2015-12-19 |archive-date=2015-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151224075045/http://vesti-ukr.com/kiev/48258-zhenevskaja-dogovorennost-po-ochistke-adminzdanij-ne-kosnetsja-majdana |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://timer.od.ua/news/vlasti_jenevskie_dogovorennosti_evromaydana_ne_kasayutsya_633.html |title=Власти: женевские договорённости Евромайдана не касаются |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419100522/http://timer.od.ua/news/vlasti_jenevskie_dogovorennosti_evromaydana_ne_kasayutsya_633.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;,  шул уҡ ваҡытта Рәсәй сит ил эштәре министрлығында, ҡоралһыҙландырыу талабы тәү сиратта «Уң сектор» һуғышмандарына һәм Украинаның баш ҡалаһында «февраль түңкәрелеше»ндә ҡатнашҡан башҡа төркөмдәргә ҡағыла, тип билдәләнеләр&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://www.vz.ru/politics/2014/4/18/682913.html |title=Конфликт интерпретаций // Взгляд, 18.04.2014 |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419110546/http://vz.ru/politics/2014/4/18/682913.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

Донецк Халыҡ Республикаһы вәкилдәре фетнәсе Донбаста Киевҡа террорға ҡаршы операцияны туҡтатһын һәм ҡулға алынған активистарҙы азат итһен өсөн сигнал күреп ҡала&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.dni.ru/polit/2014/4/18/269128.html |title=Киев нарушает женевские соглашения |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419213458/http://www.dni.ru/polit/2014/4/18/269128.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Көнбайыш лидерҙары, ләкин килешеүҙәрҙе Рәсәй яғы ғына үтәргә тейешлеген аңлатырға тотондолар, сөнки, уларҙың фекеренсә, тап «Мәскәү ҡулы» Украинаның Көнсығыштағы сыуалыштар менән етәкселек итә. Лондонда ла, Вашингтонда ла законһыҙ формированиеларҙы ҡоралланһыҙландырыу һәм административ биналарҙы азат итеү тураһындағы пункты Рәсәйҙең Көнсығыштағы әүҙем ағзаларына ғына ҡағылыуын аңлаттылар. Америка Ҡушма Штаттары президенты Барак Обама Женева килешеүҙәренә килгәндә, әгәр Америка Ҡушма Штаттары һәм уларҙың Европа союздаштары «урындарҙағы фактик хәлдең яҡшырыуын» күрмәһә, Рәсәйгә ҡаршы өҫтәмә санкциялар индереләсәк, тип белдерҙе&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;.

Күп эксперттар уйлауынса, Женевалағы килешеүҙәр Мәскәүгә ваҡыт оторға мөмкинлек бирә&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://expert.ru/2014/04/17/zheneva/ |title=Выиграть время |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419224305/http://expert.ru/2014/04/17/zheneva/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Рәсәй оппозиция сәйәсмәне Андрей Илларионов, был килешеүҙәр президент Путиндың «''Украинаны баҫып алыу''» буйынса пландарына тап килә, тигән һығымтаға килде&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti.ua/mir/48303-jekspert-rasskazal-o-putinskom-plane-pod-nazvaniem-mehanicheskij-apelsin |title=Илларионов рассказал о путинском плане под названием «Механический апельсин» |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419232821/http://vesti.ua/mir/48303-jekspert-rasskazal-o-putinskom-plane-pod-nazvaniem-mehanicheskij-apelsin |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Шулай уҡ эскперттар Ҡырым темаһының һәм уның Рәсәйгә ҡушылыу мәсьәләһе күтәрелмәүенә иғтибар йүнәлтте һәм Женева килешеүҙәре —Рәсәйҙең дипломатик еңеүе тигән һығымта яһаны&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://dokwar.ru/publ/novosti_i_sobytija/geopolitika/zapadnye_ehksperty_rossija_pobedila_v_zheneve_krym_priznan_poterjannym_dlja_ukrainy/8-1-0-1311 |title=Западные эксперты: Россия победила в Женеве, Крым признан потерянным для Украины |accessdate=2014-04-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140419234803/http://dokwar.ru/publ/novosti_i_sobytija/geopolitika/zapadnye_ehksperty_rossija_pobedila_v_zheneve_krym_priznan_poterjannym_dlja_ukrainy/8-1-0-1311 |archivedate=2014-04-19 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;.

18 апреля и. о. президента Александр Турчинов и руководитель правительства Арсений Яценюк, исходя из женевского заявления, опубликовали на сайте Верховной рады совместное заявление об урегулировании ситуации в восточных регионах: «Руководство государства при поддержке большинства в Верховной раде Украины приложит все усилия к безотлагательному рассмотрению соответствующих изменений в Конституции Украины и проведению на Украине реформы местного самоуправления и организации власти в регионах». Эта реформа будет предусматривать право местных властей на придание русскому и другим языкам статуса официальных наравне с украинским, замену областных и районных государственных администраций избираемыми на прямых выборах советами и исполнительными комитетами&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/turchinov-i-yatsenyuk-garantirovali-rasshirenie-polnomochiy-regionov-1087167.xhtml Турчинов и Яценюк гарантировали расширение полномочий регионов] {{Wayback|url=http://slon.ru/fast/world/turchinov-i-yatsenyuk-garantirovali-rasshirenie-polnomochiy-regionov-1087167.xhtml |date=20160305045050 }} // [[Slon.ru]], 18.04.2014&lt;/ref&gt;.

В то же время и. о. министра иностранных дел Украины Андрей Дещица заявлял, что «операция на Востоке страны будет продолжаться до полного разоружения митингующих и освобождения ими административных зданий». Дещица подчеркнул, что украинские власти готовы провести амнистию, но только после полного разоружения участников акций: «''Сначала освобождение зданий, сдача оружия, потом амнистия. В такой последовательности''»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;.

Мир в Донбассе, однако, так и не наступил. 22 апреля на сайте Верховной рады было опубликовано заявление и. о. президента Украины Александра Турчинова с требованием к силовым структурам возобновить проведение «результативных антитеррористических мероприятий для защиты от террористов украинских граждан, проживающих на востоке Украины». Поводом для возобновления АТО послужили жестокие убийства депутата Горловского горсовета от партии «Батькивщина» [[Рыбак, Владимир Иванович|В. Рыбака]] и студента — активиста Евромайдана, в совершении которых СБУ обвинила повстанцев. Турчинов назвал произошедшее «''демонстративным надругательством над Женевскими соглашениями''» — преступлениями, которые «''совершаются при полной поддержке и попустительстве Российской Федерации''»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html |title=Официальный портал Верховной Рады Украины |access-date=2018-04-14 |archive-date=2019-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503195615/https://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Турч22&quot;&gt;[http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml Турчинов потребовал от силовиков возобновить «антитеррористическую операцию»] {{Wayback|url=http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml |date=20160304223545 }} // [[Slon.ru]], 22.04.2014&lt;/ref&gt;.

23 апреля «[[Правый сектор]]» уведомил [[ОБСЕ]], что, в связи с преобразованием в политическую партию, он не может считаться субъектом Женевских соглашений. На встрече мониторинговой миссии ОБСЕ во [[Львов]]е с городским координатором «Правого сектора» тот заявил, что вся деятельность «Правого сектора» направлена на поддержание усилий по укреплению обороноспособности страны (включая регистрацию добровольцев и их общефизическую подготовку без оружия) и что «Правый сектор» координирует свои действия с [[СНБО Украины]] и её вооружёнными силами. Руководство львовского «Правого сектора» также заверило представителей ОБСЕ, что боевое крыло организации уже не существует, а сама она преобразовалась в [[Правый сектор (партия)|политическую партию]], а поэтому не считает себя одним из «вооружённых формирований», о которых идёт речь в Женевских соглашениях&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod |title=«Правый сектор» напомнил, что уже не является «вооруженным формированием» и субъектом Женевских соглашений. УНН, 23.04.2014 |access-date=2018-04-14 |archive-date=2018-04-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180414234604/http://www.unn.com.ua/ru/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

2 мая 2014 года [[пресс-секретарь]] президента России [[Песков, Дмитрий Сергеевич|Дмитрий Песков]] заявил о срыве Киевом женевских соглашений в связи с началом военной операции в [[Славянск]]е&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej |title=Кремль рассмотрел в АТО отказ Киева от женевских договоренностей |access-date=2014-05-02 |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716004906/http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Позднее министр иностранных дел Германии Франк-Вальтер Штайнмайер призвал возобновить прямые переговоры между Россией и Украиной для урегулирования конфликта, признав необходимость проведения второго раунда Женевских переговоров после того, как первый раунд не принес позитивных результатов&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.unian.net/politics/915231-bloomberg-massovyie-besporyadki-v-ukraine-usilivayutsya-iz-za-prodoljeniya-nastupatelnoy-operatsii.html |title=Bloomberg: Массовые беспорядки в Украине усиливаются из-за продолжения наступательной операции : Новости УНИАН |access-date=2014-05-06 |archive-date=2014-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140506181900/http://www.unian.net/politics/915231-bloomberg-massovyie-besporyadki-v-ukraine-usilivayutsya-iz-za-prodoljeniya-nastupatelnoy-operatsii.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

В дальнейшем поиск решения конфликта дипломатическими методами продолжился в формате [[Нормандская четвёрка|нормандской четвёрки]] высокопоставленных представителей Германии, Франции, Украины и России, а также [[Трёхсторонняя контактная группа по Украине|Трёхсторонней контактной группы по Украине]], результатом которых, в частности, стало [[Минский протокол|Минское соглашение]] от 5 сентября 2014 года и недолгое относительное перемирие.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{-}}

[[Категория:Вооружённый конфликт на востоке Украины]]
[[Категория:Соглашения по урегулированию украинского кризиса]]</text>
      <sha1>spdms1ep1hcjom0o54cp0wyphe9vovn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149861</id>
      <parentid>1149859</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T09:40:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akkashka</username>
        <id>14326</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21073" xml:space="preserve">{{Конфликт на востоке Украины}}

'''Женева белдереүе''' —[[2014 йыл|2014 йылдың]] [[17 апрель|17 апрелендә]] ЖЖеневала Америка Ҡушма Штаттары, Рәсәй, Европа союзы һәм Украина вәкилдәре тарафынан ете сәғәтлек һөйләшеүҙәрҙән һуң ҡул ҡуйылған Украиналағы хәлде көйләүгә йүнәлтелгән («деэскалация») сараларға&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|title=Женевское заявление от 17 апреля 2014 года|access-date=2014-04-22|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006083531/http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; ҡул ҡуйҙы. Ғариза түбәндәгеләрҙе күҙ уңында тотто:
* законһыҙ ҡораллы формированиеларҙы ҡоралһыҙландырыу, баҫып алынған административ биналарҙы, урамдарҙы, майҙандарҙы һәм башҡа йәмәғәт урындарын азат итеү;
* ауыр енәйәт ҡылыуҙа ғәйепле тип танылғандарҙан тыш, протестта ҡатнашыусыларға һәм биналар, башҡа йәмәғәт урындары бушатҡан һәм үҙ теләге менән ҡорал һалған кешеләргә амнистия;
* Америка Ҡушма Штаттарынан, Европа Союзынан һәм Рәсәйҙән күҙәтеүселәр ҡатнашлығында хәлде деэскалациялауға йүнәлтелгән сараларҙы тиҙ арала бойомға ашырыуға булышлыҡ итеү өсөн Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошманың (ОБСЕ) махсус мониторинг миссияһы эшмәкәрлеге;
* Украинаның бөтә төбәктәре һәм сәйәси көстәре мәнфәғәттәрен иҫәпкә аласаҡ киң милли диалогтың тотҡарһыҙлыҡ башланыуы менән бөтә уртаҡ, асыҡ һәм яуаплы конституцион процесты тормошҡа ашырыу.

Белдереүҙә билдәләнеүенсә, «бөтә яҡтар ҙа көс ҡулланыуҙан, ҡурҡытыуҙан һәм провокацияларҙан тыйылырға тейеш. Осрашыуҙа ҡатнашыусылар экстремизм, расизм һәм дини дошманлыҡ күренештәрен, шул иҫәптән антисемитизмды ҡаты ғәйепләне һәм кире ҡаҡты».

Һөйләшеүҙәрҙә ҡатнашыусылар: 
* {{Флаг России}} Рәсәй сит ил эштәре башлығы [[Сергей Лавров]],
* {{Флаг США}} АҠШ-тың дәүләт секретары [[Джон Керри]],
* {{Флаг ЕС}} европа дипломатияһы башлығы [[Кэтрин Эштон]],
* {{Флаг Украины}} Украина сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы [[Андрей Дещица]].

Әммә белдереү Украинала һәм Рәсәйҙә диаметраль ҡапма-ҡаршы аңлатмалар алды. Әйтәйек, Украинаның сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын башҡарыусы Андрей Дещица был документтың Евромайдан активистарына ҡарамауын белдерҙе («''Әгәр һеҙ был килешеүҙәрҙе иғтибар менән уҡыйһығыҙ икән, һүҙ рөхсәтһеҙ рәүештә ҡаршылыҡ күрһәткән урамдарҙы, юлдарҙы һәм майҙандарҙы азат итеү тураһында бара. Миңә мәғлүм булыуынса, Майҙандағы вәкилдәр законлы рәүештә тора''»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti-ukr.com/kiev/48258-zhenevskaja-dogovorennost-po-ochistke-adminzdanij-ne-kosnetsja-majdana |title=Женевская договоренность по очистке админзданий не коснется Майдана. Андрей Дещица заявил, что люди в центре Киева находится легально {{!}} Киев {{!}} Вести |access-date=2015-12-19 |archive-date=2015-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151224075045/http://vesti-ukr.com/kiev/48258-zhenevskaja-dogovorennost-po-ochistke-adminzdanij-ne-kosnetsja-majdana |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://timer.od.ua/news/vlasti_jenevskie_dogovorennosti_evromaydana_ne_kasayutsya_633.html |title=Власти: женевские договорённости Евромайдана не касаются |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419100522/http://timer.od.ua/news/vlasti_jenevskie_dogovorennosti_evromaydana_ne_kasayutsya_633.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;,  шул уҡ ваҡытта Рәсәй сит ил эштәре министрлығында, ҡоралһыҙландырыу талабы тәү сиратта «Уң сектор» һуғышмандарына һәм Украинаның баш ҡалаһында «февраль түңкәрелеше»ндә ҡатнашҡан башҡа төркөмдәргә ҡағыла, тип билдәләнеләр&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://www.vz.ru/politics/2014/4/18/682913.html |title=Конфликт интерпретаций // Взгляд, 18.04.2014 |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419110546/http://vz.ru/politics/2014/4/18/682913.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

Донецк Халыҡ Республикаһы вәкилдәре фетнәсе Донбаста Киевҡа террорға ҡаршы операцияны туҡтатһын һәм ҡулға алынған активистарҙы азат итһен өсөн сигнал күреп ҡала&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.dni.ru/polit/2014/4/18/269128.html |title=Киев нарушает женевские соглашения |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419213458/http://www.dni.ru/polit/2014/4/18/269128.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Көнбайыш лидерҙары, ләкин килешеүҙәрҙе Рәсәй яғы ғына үтәргә тейешлеген аңлатырға тотондолар, сөнки, уларҙың фекеренсә, тап «Мәскәү ҡулы» Украинаның Көнсығыштағы сыуалыштар менән етәкселек итә. Лондонда ла, Вашингтонда ла законһыҙ формированиеларҙы ҡоралланһыҙландырыу һәм административ биналарҙы азат итеү тураһындағы пункты Рәсәйҙең Көнсығыштағы әүҙем ағзаларына ғына ҡағылыуын аңлаттылар. Америка Ҡушма Штаттары президенты Барак Обама Женева килешеүҙәренә килгәндә, әгәр Америка Ҡушма Штаттары һәм уларҙың Европа союздаштары «урындарҙағы фактик хәлдең яҡшырыуын» күрмәһә, Рәсәйгә ҡаршы өҫтәмә санкциялар индереләсәк, тип белдерҙе&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;.

Күп эксперттар уйлауынса, Женевалағы килешеүҙәр Мәскәүгә ваҡыт оторға мөмкинлек бирә&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://expert.ru/2014/04/17/zheneva/ |title=Выиграть время |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419224305/http://expert.ru/2014/04/17/zheneva/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Рәсәй оппозиция сәйәсмәне Андрей Илларионов, был килешеүҙәр президент Путиндың «''Украинаны баҫып алыу''» буйынса пландарына тап килә, тигән һығымтаға килде&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti.ua/mir/48303-jekspert-rasskazal-o-putinskom-plane-pod-nazvaniem-mehanicheskij-apelsin |title=Илларионов рассказал о путинском плане под названием «Механический апельсин» |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419232821/http://vesti.ua/mir/48303-jekspert-rasskazal-o-putinskom-plane-pod-nazvaniem-mehanicheskij-apelsin |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Шулай уҡ эскперттар Ҡырым темаһының һәм уның Рәсәйгә ҡушылыу мәсьәләһе күтәрелмәүенә иғтибар йүнәлтте һәм Женева килешеүҙәре —Рәсәйҙең дипломатик еңеүе тигән һығымта яһаны&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://dokwar.ru/publ/novosti_i_sobytija/geopolitika/zapadnye_ehksperty_rossija_pobedila_v_zheneve_krym_priznan_poterjannym_dlja_ukrainy/8-1-0-1311 |title=Западные эксперты: Россия победила в Женеве, Крым признан потерянным для Украины |accessdate=2014-04-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140419234803/http://dokwar.ru/publ/novosti_i_sobytija/geopolitika/zapadnye_ehksperty_rossija_pobedila_v_zheneve_krym_priznan_poterjannym_dlja_ukrainy/8-1-0-1311 |archivedate=2014-04-19 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;.

18 апрелдә президент вазифаһын башҡарыусы Александр Турчинов һәм хөкүмәт етәксеһе Арсений Яценюк, Женева ғаризаһынан сығып, Юғары Рада сайтында көнсығыш төбәктәрҙәге хәлде көйләү тураһында берлектәге белдереүҙе баҫты: «Украина Юғары радаһында күпселектең хуплауы аша дәүләт етәкселеге Украина Конституцияһында тейешле үҙгәрештәрҙе кисектергеһеҙ ҡарауға һәм Украинала урындағы үҙидара реформаһын һәм төбәктәрҙә власть ойоштороуға бөтә көсөн һаласаҡ». Был реформа урындағы властарҙың урыҫ һәм башҡа телдәргә украин теле менән бер рәттән рәсми статус биреү, туранан-тура һайлауҙарҙа советтар һәм башҡарма комитеттар тарафынан һайлаған өлкә һәм район дәүләт хакимиәттәрен алмаштырыу хоҡуғын күҙ уңында тота&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/turchinov-i-yatsenyuk-garantirovali-rasshirenie-polnomochiy-regionov-1087167.xhtml Турчинов и Яценюк гарантировали расширение полномочий регионов] {{Wayback|url=http://slon.ru/fast/world/turchinov-i-yatsenyuk-garantirovali-rasshirenie-polnomochiy-regionov-1087167.xhtml |date=20160305045050 }} // [[Slon.ru]], 18.04.2014&lt;/ref&gt;.
&lt;!-- 
Шул уҡ ваҡытта Украинаның сит ил эштәре министры вазифаһын башҡарыусы Андрей Дещица «илдең Көнсығышындағы операция митингыға сығыусыларҙы тулыһынса ҡоралландырыуға һәм административ биналарҙы азат итеүгә тиклем дауам итәсәк», тип белдерҙе. Уның әйтеүенсә, украин властары амнистия үткәрергә әҙер, әммә акцияла ҡатнашыусылар тулыһынса бөлгөнлөккә төшкәндән һуң ғына: «Тәүҙә биналарҙы азат итеү, ҡорал тапшырыу, һуңынан амнистия. Бындай тәртиптә»

В то же время и. о. министра иностранных дел Украины Андрей Дещица заявлял, что «операция на Востоке страны будет продолжаться до полного разоружения митингующих и освобождения ими административных зданий». Дещица подчеркнул, что украинские власти готовы провести амнистию, но только после полного разоружения участников акций: «''Сначала освобождение зданий, сдача оружия, потом амнистия. В такой последовательности''»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;.

Мир в Донбассе, однако, так и не наступил. 22 апреля на сайте Верховной рады было опубликовано заявление и. о. президента Украины Александра Турчинова с требованием к силовым структурам возобновить проведение «результативных антитеррористических мероприятий для защиты от террористов украинских граждан, проживающих на востоке Украины». Поводом для возобновления АТО послужили жестокие убийства депутата Горловского горсовета от партии «Батькивщина» [[Рыбак, Владимир Иванович|В. Рыбака]] и студента — активиста Евромайдана, в совершении которых СБУ обвинила повстанцев. Турчинов назвал произошедшее «''демонстративным надругательством над Женевскими соглашениями''» — преступлениями, которые «''совершаются при полной поддержке и попустительстве Российской Федерации''»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html |title=Официальный портал Верховной Рады Украины |access-date=2018-04-14 |archive-date=2019-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503195615/https://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Турч22&quot;&gt;[http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml Турчинов потребовал от силовиков возобновить «антитеррористическую операцию»] {{Wayback|url=http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml |date=20160304223545 }} // [[Slon.ru]], 22.04.2014&lt;/ref&gt;.

23 апреля «[[Правый сектор]]» уведомил [[ОБСЕ]], что, в связи с преобразованием в политическую партию, он не может считаться субъектом Женевских соглашений. На встрече мониторинговой миссии ОБСЕ во [[Львов]]е с городским координатором «Правого сектора» тот заявил, что вся деятельность «Правого сектора» направлена на поддержание усилий по укреплению обороноспособности страны (включая регистрацию добровольцев и их общефизическую подготовку без оружия) и что «Правый сектор» координирует свои действия с [[СНБО Украины]] и её вооружёнными силами. Руководство львовского «Правого сектора» также заверило представителей ОБСЕ, что боевое крыло организации уже не существует, а сама она преобразовалась в [[Правый сектор (партия)|политическую партию]], а поэтому не считает себя одним из «вооружённых формирований», о которых идёт речь в Женевских соглашениях&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod |title=«Правый сектор» напомнил, что уже не является «вооруженным формированием» и субъектом Женевских соглашений. УНН, 23.04.2014 |access-date=2018-04-14 |archive-date=2018-04-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180414234604/http://www.unn.com.ua/ru/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

2 мая 2014 года [[пресс-секретарь]] президента России [[Песков, Дмитрий Сергеевич|Дмитрий Песков]] заявил о срыве Киевом женевских соглашений в связи с началом военной операции в [[Славянск]]е&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej |title=Кремль рассмотрел в АТО отказ Киева от женевских договоренностей |access-date=2014-05-02 |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716004906/http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Позднее министр иностранных дел Германии Франк-Вальтер Штайнмайер призвал возобновить прямые переговоры между Россией и Украиной для урегулирования конфликта, признав необходимость проведения второго раунда Женевских переговоров после того, как первый раунд не принес позитивных результатов&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.unian.net/politics/915231-bloomberg-massovyie-besporyadki-v-ukraine-usilivayutsya-iz-za-prodoljeniya-nastupatelnoy-operatsii.html |title=Bloomberg: Массовые беспорядки в Украине усиливаются из-за продолжения наступательной операции : Новости УНИАН |access-date=2014-05-06 |archive-date=2014-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140506181900/http://www.unian.net/politics/915231-bloomberg-massovyie-besporyadki-v-ukraine-usilivayutsya-iz-za-prodoljeniya-nastupatelnoy-operatsii.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

В дальнейшем поиск решения конфликта дипломатическими методами продолжился в формате [[Нормандская четвёрка|нормандской четвёрки]] высокопоставленных представителей Германии, Франции, Украины и России, а также [[Трёхсторонняя контактная группа по Украине|Трёхсторонней контактной группы по Украине]], результатом которых, в частности, стало [[Минский протокол|Минское соглашение]] от 5 сентября 2014 года и недолгое относительное перемирие.
--&gt;
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{-}}

[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Украин кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]</text>
      <sha1>1a4de1xq0vflfv5ng8amtcpbxg8gupa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1149863</id>
      <parentid>1149861</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T11:49:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MR973</username>
        <id>26610</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21071" xml:space="preserve">{{Конфликт на востоке Украины}}

'''Женева белдереүе''' —[[2014 йыл|2014 йылдың]] [[17 апрель|17 апрелендә]] Женевала Америка Ҡушма Штаттары, Рәсәй, Европа союзы һәм Украина вәкилдәре тарафынан ете сәғәтлек һөйләшеүҙәрҙән һуң ҡул ҡуйылған Украиналағы хәлде көйләүгә йүнәлтелгән («деэскалация») сараларға&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|title=Женевское заявление от 17 апреля 2014 года|access-date=2014-04-22|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006083531/http://korrespondent.net/ukraine/politics/3351183-zhenevskoe-zaiavlenye-ot-17-aprelia-2014-hoda|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; ҡул ҡуйҙы. Ғариза түбәндәгеләрҙе күҙ уңында тотто:
* законһыҙ ҡораллы формированиеларҙы ҡоралһыҙландырыу, баҫып алынған административ биналарҙы, урамдарҙы, майҙандарҙы һәм башҡа йәмәғәт урындарын азат итеү;
* ауыр енәйәт ҡылыуҙа ғәйепле тип танылғандарҙан тыш, протестта ҡатнашыусыларға һәм биналар, башҡа йәмәғәт урындары бушатҡан һәм үҙ теләге менән ҡорал һалған кешеләргә амнистия;
* Америка Ҡушма Штаттарынан, Европа Союзынан һәм Рәсәйҙән күҙәтеүселәр ҡатнашлығында хәлде деэскалациялауға йүнәлтелгән сараларҙы тиҙ арала бойомға ашырыуға булышлыҡ итеү өсөн Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошманың (ОБСЕ) махсус мониторинг миссияһы эшмәкәрлеге;
* Украинаның бөтә төбәктәре һәм сәйәси көстәре мәнфәғәттәрен иҫәпкә аласаҡ киң милли диалогтың тотҡарһыҙлыҡ башланыуы менән бөтә уртаҡ, асыҡ һәм яуаплы конституцион процесты тормошҡа ашырыу.

Белдереүҙә билдәләнеүенсә, «бөтә яҡтар ҙа көс ҡулланыуҙан, ҡурҡытыуҙан һәм провокацияларҙан тыйылырға тейеш. Осрашыуҙа ҡатнашыусылар экстремизм, расизм һәм дини дошманлыҡ күренештәрен, шул иҫәптән антисемитизмды ҡаты ғәйепләне һәм кире ҡаҡты».

Һөйләшеүҙәрҙә ҡатнашыусылар: 
* {{Флаг России}} Рәсәй сит ил эштәре башлығы [[Сергей Лавров]],
* {{Флаг США}} АҠШ-тың дәүләт секретары [[Джон Керри]],
* {{Флаг ЕС}} европа дипломатияһы башлығы [[Кэтрин Эштон]],
* {{Флаг Украины}} Украина сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы [[Андрей Дещица]].

Әммә белдереү Украинала һәм Рәсәйҙә диаметраль ҡапма-ҡаршы аңлатмалар алды. Әйтәйек, Украинаның сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын башҡарыусы Андрей Дещица был документтың Евромайдан активистарына ҡарамауын белдерҙе («''Әгәр һеҙ был килешеүҙәрҙе иғтибар менән уҡыйһығыҙ икән, һүҙ рөхсәтһеҙ рәүештә ҡаршылыҡ күрһәткән урамдарҙы, юлдарҙы һәм майҙандарҙы азат итеү тураһында бара. Миңә мәғлүм булыуынса, Майҙандағы вәкилдәр законлы рәүештә тора''»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti-ukr.com/kiev/48258-zhenevskaja-dogovorennost-po-ochistke-adminzdanij-ne-kosnetsja-majdana |title=Женевская договоренность по очистке админзданий не коснется Майдана. Андрей Дещица заявил, что люди в центре Киева находится легально {{!}} Киев {{!}} Вести |access-date=2015-12-19 |archive-date=2015-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151224075045/http://vesti-ukr.com/kiev/48258-zhenevskaja-dogovorennost-po-ochistke-adminzdanij-ne-kosnetsja-majdana |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://timer.od.ua/news/vlasti_jenevskie_dogovorennosti_evromaydana_ne_kasayutsya_633.html |title=Власти: женевские договорённости Евромайдана не касаются |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419100522/http://timer.od.ua/news/vlasti_jenevskie_dogovorennosti_evromaydana_ne_kasayutsya_633.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;,  шул уҡ ваҡытта Рәсәй сит ил эштәре министрлығында, ҡоралһыҙландырыу талабы тәү сиратта «Уң сектор» һуғышмандарына һәм Украинаның баш ҡалаһында «февраль түңкәрелеше»ндә ҡатнашҡан башҡа төркөмдәргә ҡағыла, тип билдәләнеләр&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |url=http://www.vz.ru/politics/2014/4/18/682913.html |title=Конфликт интерпретаций // Взгляд, 18.04.2014 |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419110546/http://vz.ru/politics/2014/4/18/682913.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

Донецк Халыҡ Республикаһы вәкилдәре фетнәсе Донбаста Киевҡа террорға ҡаршы операцияны туҡтатһын һәм ҡулға алынған активистарҙы азат итһен өсөн сигнал күреп ҡала&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.dni.ru/polit/2014/4/18/269128.html |title=Киев нарушает женевские соглашения |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419213458/http://www.dni.ru/polit/2014/4/18/269128.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Көнбайыш лидерҙары, ләкин килешеүҙәрҙе Рәсәй яғы ғына үтәргә тейешлеген аңлатырға тотондолар, сөнки, уларҙың фекеренсә, тап «Мәскәү ҡулы» Украинаның Көнсығыштағы сыуалыштар менән етәкселек итә. Лондонда ла, Вашингтонда ла законһыҙ формированиеларҙы ҡоралланһыҙландырыу һәм административ биналарҙы азат итеү тураһындағы пункты Рәсәйҙең Көнсығыштағы әүҙем ағзаларына ғына ҡағылыуын аңлаттылар. Америка Ҡушма Штаттары президенты Барак Обама Женева килешеүҙәренә килгәндә, әгәр Америка Ҡушма Штаттары һәм уларҙың Европа союздаштары «урындарҙағы фактик хәлдең яҡшырыуын» күрмәһә, Рәсәйгә ҡаршы өҫтәмә санкциялар индереләсәк, тип белдерҙе&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;.

Күп эксперттар уйлауынса, Женевалағы килешеүҙәр Мәскәүгә ваҡыт оторға мөмкинлек бирә&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://expert.ru/2014/04/17/zheneva/ |title=Выиграть время |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419224305/http://expert.ru/2014/04/17/zheneva/ |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Рәсәй оппозиция сәйәсмәне Андрей Илларионов, был килешеүҙәр президент Путиндың «''Украинаны баҫып алыу''» буйынса пландарына тап килә, тигән һығымтаға килде&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti.ua/mir/48303-jekspert-rasskazal-o-putinskom-plane-pod-nazvaniem-mehanicheskij-apelsin |title=Илларионов рассказал о путинском плане под названием «Механический апельсин» |access-date=2014-04-19 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419232821/http://vesti.ua/mir/48303-jekspert-rasskazal-o-putinskom-plane-pod-nazvaniem-mehanicheskij-apelsin |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Шулай уҡ эскперттар Ҡырым темаһының һәм уның Рәсәйгә ҡушылыу мәсьәләһе күтәрелмәүенә иғтибар йүнәлтте һәм Женева килешеүҙәре —Рәсәйҙең дипломатик еңеүе тигән һығымта яһаны&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://dokwar.ru/publ/novosti_i_sobytija/geopolitika/zapadnye_ehksperty_rossija_pobedila_v_zheneve_krym_priznan_poterjannym_dlja_ukrainy/8-1-0-1311 |title=Западные эксперты: Россия победила в Женеве, Крым признан потерянным для Украины |accessdate=2014-04-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140419234803/http://dokwar.ru/publ/novosti_i_sobytija/geopolitika/zapadnye_ehksperty_rossija_pobedila_v_zheneve_krym_priznan_poterjannym_dlja_ukrainy/8-1-0-1311 |archivedate=2014-04-19 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;.

18 апрелдә президент вазифаһын башҡарыусы Александр Турчинов һәм хөкүмәт етәксеһе Арсений Яценюк, Женева ғаризаһынан сығып, Юғары Рада сайтында көнсығыш төбәктәрҙәге хәлде көйләү тураһында берлектәге белдереүҙе баҫты: «Украина Юғары радаһында күпселектең хуплауы аша дәүләт етәкселеге Украина Конституцияһында тейешле үҙгәрештәрҙе кисектергеһеҙ ҡарауға һәм Украинала урындағы үҙидара реформаһын һәм төбәктәрҙә власть ойоштороуға бөтә көсөн һаласаҡ». Был реформа урындағы властарҙың урыҫ һәм башҡа телдәргә украин теле менән бер рәттән рәсми статус биреү, туранан-тура һайлауҙарҙа советтар һәм башҡарма комитеттар тарафынан һайлаған өлкә һәм район дәүләт хакимиәттәрен алмаштырыу хоҡуғын күҙ уңында тота&lt;ref&gt;[http://slon.ru/fast/world/turchinov-i-yatsenyuk-garantirovali-rasshirenie-polnomochiy-regionov-1087167.xhtml Турчинов и Яценюк гарантировали расширение полномочий регионов] {{Wayback|url=http://slon.ru/fast/world/turchinov-i-yatsenyuk-garantirovali-rasshirenie-polnomochiy-regionov-1087167.xhtml |date=20160305045050 }} // [[Slon.ru]], 18.04.2014&lt;/ref&gt;.
&lt;!-- 
Шул уҡ ваҡытта Украинаның сит ил эштәре министры вазифаһын башҡарыусы Андрей Дещица «илдең Көнсығышындағы операция митингыға сығыусыларҙы тулыһынса ҡоралландырыуға һәм административ биналарҙы азат итеүгә тиклем дауам итәсәк», тип белдерҙе. Уның әйтеүенсә, украин властары амнистия үткәрергә әҙер, әммә акцияла ҡатнашыусылар тулыһынса бөлгөнлөккә төшкәндән һуң ғына: «Тәүҙә биналарҙы азат итеү, ҡорал тапшырыу, һуңынан амнистия. Бындай тәртиптә»

В то же время и. о. министра иностранных дел Украины Андрей Дещица заявлял, что «операция на Востоке страны будет продолжаться до полного разоружения митингующих и освобождения ими административных зданий». Дещица подчеркнул, что украинские власти готовы провести амнистию, но только после полного разоружения участников акций: «''Сначала освобождение зданий, сдача оружия, потом амнистия. В такой последовательности''»&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;.

Мир в Донбассе, однако, так и не наступил. 22 апреля на сайте Верховной рады было опубликовано заявление и. о. президента Украины Александра Турчинова с требованием к силовым структурам возобновить проведение «результативных антитеррористических мероприятий для защиты от террористов украинских граждан, проживающих на востоке Украины». Поводом для возобновления АТО послужили жестокие убийства депутата Горловского горсовета от партии «Батькивщина» [[Рыбак, Владимир Иванович|В. Рыбака]] и студента — активиста Евромайдана, в совершении которых СБУ обвинила повстанцев. Турчинов назвал произошедшее «''демонстративным надругательством над Женевскими соглашениями''» — преступлениями, которые «''совершаются при полной поддержке и попустительстве Российской Федерации''»&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html |title=Официальный портал Верховной Рады Украины |access-date=2018-04-14 |archive-date=2019-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503195615/https://iportal.rada.gov.ua/ru/news/Novosty/top_news/91950.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Турч22&quot;&gt;[http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml Турчинов потребовал от силовиков возобновить «антитеррористическую операцию»] {{Wayback|url=http://slon.ru/fast/russia/turchinov-potreboval-ot-silovikov-vozobnovit-antiterroristicheskuyu-operatsiyu-1088921.xhtml |date=20160304223545 }} // [[Slon.ru]], 22.04.2014&lt;/ref&gt;.

23 апреля «[[Правый сектор]]» уведомил [[ОБСЕ]], что, в связи с преобразованием в политическую партию, он не может считаться субъектом Женевских соглашений. На встрече мониторинговой миссии ОБСЕ во [[Львов]]е с городским координатором «Правого сектора» тот заявил, что вся деятельность «Правого сектора» направлена на поддержание усилий по укреплению обороноспособности страны (включая регистрацию добровольцев и их общефизическую подготовку без оружия) и что «Правый сектор» координирует свои действия с [[СНБО Украины]] и её вооружёнными силами. Руководство львовского «Правого сектора» также заверило представителей ОБСЕ, что боевое крыло организации уже не существует, а сама она преобразовалась в [[Правый сектор (партия)|политическую партию]], а поэтому не считает себя одним из «вооружённых формирований», о которых идёт речь в Женевских соглашениях&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.unn.com.ua/ru/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod |title=«Правый сектор» напомнил, что уже не является «вооруженным формированием» и субъектом Женевских соглашений. УНН, 23.04.2014 |access-date=2018-04-14 |archive-date=2018-04-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180414234604/http://www.unn.com.ua/ru/news/1334408-praviy-sektor-nagadav-scho-vzhe-ne-zbroyne-formuvannya-i-ne-ye-subyektom-zhenevskikh-ugod |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

2 мая 2014 года [[пресс-секретарь]] президента России [[Песков, Дмитрий Сергеевич|Дмитрий Песков]] заявил о срыве Киевом женевских соглашений в связи с началом военной операции в [[Славянск]]е&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej |title=Кремль рассмотрел в АТО отказ Киева от женевских договоренностей |access-date=2014-05-02 |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716004906/http://vesti.ua/donbass/50149-kreml-rassmotrel-v-ato-otkaz-kieva-ot-zhenevskih-dogovorennostej |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;. Позднее министр иностранных дел Германии Франк-Вальтер Штайнмайер призвал возобновить прямые переговоры между Россией и Украиной для урегулирования конфликта, признав необходимость проведения второго раунда Женевских переговоров после того, как первый раунд не принес позитивных результатов&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.unian.net/politics/915231-bloomberg-massovyie-besporyadki-v-ukraine-usilivayutsya-iz-za-prodoljeniya-nastupatelnoy-operatsii.html |title=Bloomberg: Массовые беспорядки в Украине усиливаются из-за продолжения наступательной операции : Новости УНИАН |access-date=2014-05-06 |archive-date=2014-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140506181900/http://www.unian.net/politics/915231-bloomberg-massovyie-besporyadki-v-ukraine-usilivayutsya-iz-za-prodoljeniya-nastupatelnoy-operatsii.html |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;.

В дальнейшем поиск решения конфликта дипломатическими методами продолжился в формате [[Нормандская четвёрка|нормандской четвёрки]] высокопоставленных представителей Германии, Франции, Украины и России, а также [[Трёхсторонняя контактная группа по Украине|Трёхсторонней контактной группы по Украине]], результатом которых, в частности, стало [[Минский протокол|Минское соглашение]] от 5 сентября 2014 года и недолгое относительное перемирие.
--&gt;
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{-}}

[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Украин кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]</text>
      <sha1>apk9bs096ayxsz8l08jxdxtjunem3pf</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>