Википедия
bawiki
https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82
MediaWiki 1.39.0-wmf.25
first-letter
Медиа
Махсус
Фекерләшеү
Ҡатнашыусы
Ҡатнашыусы менән һөйләшеү
Википедия
Википедия буйынса фекерләшеү
Файл
Файл буйынса фекерләшеү
MediaWiki
MediaWiki буйынса фекерләшеү
Ҡалып
Ҡалып буйынса фекерләшеү
Белешмә
Белешмә буйынса фекерләшеү
Категория
Категория буйынса фекерләшеү
Портал
Портал буйынса фекерләшеү
Проект
Проект буйынса фекерләшеү
TimedText
TimedText talk
Модуль
Модуль буйынса фекерләшеү
Гаджет
Гаджет буйынса фекерләшеү
Гаджет билдәһе
Гаджет билдәһе буйынса фекерләшеү
20 август
0
7696
1150061
1149910
2022-08-18T17:54:17Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''20 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 232-се ([[кәбисә йыл]]ында 233-сө) көнө. Йыл аҙағына тиклем 133 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Медицина транспорты көнө.
** Музыкаль шкатулкалар көнө.
** Ялҡаулыҡ көнө.
** Серәкәй көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|США}}: Радио көнө.
* {{Флагификация|Венгрия}}: дәүләткә нигеҙ һалыусы Изге Иштван көнө.
* {{Флагификация|Марокко}}: Революция көнө.
* {{Флагификация|Сенегал}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Эстония}}: Бойондороҡһоҙлоҡто кире ҡайтарыу көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
[[Файл:Flag of Bashkortostan (1918).svg|150px|thumb|[[Башҡортостан мөхтәриәте]]нең флагы]]
* [[1598]]: Ирмән йылғаһы буйында рус ғәскәрҙәре тарафынан [[Себер ханлығы|Себер ханы]] Күсемдең отрядтары тар-мар ителә.
* [[1634]]: [[Мәскәү]]ҙә тәүге [[әлифба]] баҫылып сыға.
* [[1855]]: Александр Герцен мөхәррирләгән «Полярная звезда» [[журнал]]ының беренсе һаны донъя күрә.
* [[1896]]: Номер йыйғыс дискалы [[телефон]]ға патент алына.
* [[1918]]: [[Башҡорт мәркәз шураһы]]ның 4547-се фарманы менән [[Башҡортостан мөхтәриәте]]нең флагы раҫлана.
* [[1930]]: [[Башҡортостан АССР-ы]]нда кантон-волость административ бүленеше урынына [[Башҡортостандың административ-территориаль бүленеше тарихы|район административ-территориаль бүленеше]] индерелә. 8 кантон урынына 48 район ойошторола.
* [[1930]]: Мәскәү Юғары техник училищеһының аэромеханика факультеты базаһында ойошторолған Юғары аэромеханика училищеһы Мәскәү авиация институты итеп үҙгәртелә.
* [[1951]]: [[СССР]]-ҙа ДОСААФ ойошмаһы ({{lang-ru|Добровольное общество содействия армии, авиации и флоту}}) төҙөлә.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Светлана Ғәфүрова]] (1955), [[Журналистика|журналист]], [[Шиғриәт|шағир]] һәм [[Әҙәбиәт|яҙыусы]]. «Народная газета Башкортостана» баҫмаһын ойоштороусы һәм уның мөхәррире. Журналистар һәм Яҙыусылар союздары ағзаһы. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Ильясов Вәкил Искәндәр улы]] (1960), [[спорт]]сы. 2008 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы]]ның көрәш буйынса йыйылма командаһының баш тренеры, бер үк ваҡытта 2011 йылдан Башҡортостандың Милли көрәш һәм билбау көрәше федерацияһы рәйесе. [[РСФСР]]-ҙың спорт мастеры (1985). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (2009). РСФСР чемпионы (1987—1988), [[СССР|бөтә Союз]] турнирҙары еңеүсеһе (1987—1988, 1992), Башҡортостандың күп тапҡыр абсолют чемпионы (1980—2007). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Төрөмбәт]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Ҡоломбәтов Вәлиулла Фәйзулла улы]] (1881—1964), мәғрифәтсе, [[уҡытыусы]], [[мәғариф]] эшмәкәре, [[Шиғриәт|шағир]]-импровизатор. 1920-се йылдарҙа [[Табын кантоны]]ның халыҡ мәғарифы бүлеге етәксеһе.
* [[Заһитов Ғазый Ҡазыхан улы]] (1921—23.08.1953), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, артиллерист, разведчик, [[өлкән сержант]]. 1945 йылдың 30 апрелендә [[Берлин]]дағы рейхстаг бинаһы өҫтөнә [[Еңеү Байрағы]]н тәүге ҡаҙаусыларҙың береһе. [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] (1945), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945), 2-се (1945) һәм 3-сө (1944) дәрәжә [[Дан ордены|Дан]] ордендары кавалеры.
* [[Казаков Николай Васильевич]] (1941), хеҙмәт ветераны. 1971—2001 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең баш инженер урынбаҫары. [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы һәм почётлы нефтехимигы.
* [[Кәлимуллин Вәғиз Хәлим улы]] (1946), хеҙмәт ветераны, 1992 йылдан [[Миәкә районы]]ның хәҙерге торлаҡ-коммуналь хужалығы муниципаль предприятиеһы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]] хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2003).
* [[Мәсәғүтов Рим Хәким улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-тау инженеры-[[Геология|геолог]]. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2012), геология-минералогия фәндәре докторы (2006), профессор (2008). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2017) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2000) атҡаҙанған геологы, [[Рәсәй]]ҙең почётлы таусыһы (2011), ятҡылыҡты беренсе асыусы (2013). Урал тау премияһы (1997) һәм Г. В. Вахрушев исемендәге премия (2001) лауреаты.
* [[Зөһрә Ҡотлогилдина]] (1951), [[Журналистика|журналист]], шағир, [[йыр]] текстары авторы. 1989—2015 йылдарҙа [[Башҡортостан пионеры (гәзит)|«Башҡортостан пионеры»]] һәм хәҙерге [[Йәншишмә (гәзит)|«Йәншишмә»]] гәзите хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978—1987 йылдарҙа һәм 1989 йылда — бүлек мөдире, 1987—1989 йылдарҙа баш мөхәррир урынбаҫары. 1979 йылдан [[СССР]] Журналистар союзы, 1989 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1995) һәм [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге]] премияһы (2020), [[Баязит Бикбай]] (2011), [[Рәми Ғарипов исемендәге премия|Рәми Ғарипов]] (2012) исемендәге әҙәби премиялар лауреаты.
* [[Садиҡов Рәүеф Ғайса улы]] (1951), ғалим-[[Философия|философ]]. 2001 йылдан — Мәскәү технологиялар һәм идара итеү университетының [[Мәләүез]] ҡалаһындағы филиалы уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2003—2006 йылдарҙа гуманитар һәм социаль иҡтисади дисциплиналар кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (2008). Сығышы менән [[Прокопьевск]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* Заблуда Григорий Васильевич (1902—23.01.1994), [[фән|ғалим]]-ботаник, үҫемлектәр физиологы. 1958 йылдан Башҡорт дәүләт университетының фәнни эштәр буйынса проректоры, бер үк ваҡытта үҫемлектәр физиологияһы кафедраһы мөдире, 1973—1978 йылдарҙа Башҡортостан ауыл хужалығы институты уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы Биология институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. Биология фәндәре докторы (1943), профессор (1944). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1972). Почёт Билдәһе ордены кавалеры (1945).
* [[Ишмөхәмәтов Рауил Әхмәтгәрәй улы]] (1912—15.05.1979), дәүләт хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1954—1963 йылдарҙа хеҙмәтсәндәр депутаттарының [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала Советы башҡарма комитеты рәйесе. Башҡорт АССР-ының дүртенсе—алтынсы саҡырылыш (1955—1967) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1944) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945) ордендары кавалеры. БАССР Юғары Советы Президиумының ике Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (икеһе лә —1962).
* [[Ишемғолов Сиражетдин Нуретдин улы]] (1917—20.11.2004), [[Педагогика|педагог]]. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1936—1937 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] [[Оло Әбеш|Әбеш]] мәктәбе уҡытыусыһы, 1945—1953 һәм 1958—1977 йылдарҙа – директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1965). Райондың почётлы гражданы (1990).
* [[Варламов Пётр Яковлевич]] (1922—?), механизатор. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1948—1976 йылдарҙа [[Благовар районы]] «Рәсәй» колхозы тракторсыһы. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм 3-сө дәрәжә [[Дан ордены]] кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Каменка ауылынан.
* [[Камалетдинов Венер Хәйернас улы]] (1947), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]], [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, [[ауыл хужалығы]], [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1971 йылдан Благовар районы «Рәсәй» колхозының баш инженеры, 1975 йылдан БашЦИК исемендәге совхоз директоры, 1987 йылдан район агросәнәғәт берекмәһе рәйесе; 1988—1991 йылдарҙа КПСС район комитетының беренсе секретары, бер үк ваҡытта 1990 йылдың мартынан район Советы рәйесе; 1992 йылдан район хакимиәте башлығы. 2003 йылдан [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2003—2007) [[Дәүләт думаһы]] депутаты. Башҡорт АССР-ының ун икенсе саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Иҡтисад фәндәре кандидаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры.
* [[Фазлетдинов Радмир Зиф улы]] (1962), ғалим-табип. 2002 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре кандидаты (2002), доцент (2002). Сығышы менән [[Дүртөйлө]] ҡалаһынан.
* [[Есин Антон Николаевич]] (1982), [[спорт]]сы. Кикбоксинг буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2004). [[Ер|Донъя]] (2004), [[Европа]] (2003) һәм Рәсәй (2003—2006) чемпионы. Сығышы менән Салауат ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Дәүләтов Әхмәт Сәғәҙәтгәрәй улы]] (1898—8.08.1974), [[фән|ғалим]]-хирург, юғары мәктәп уҡытыусыһы, 1952—1970 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]ның дөйөм хирургия кафедраһы мөдире. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, 1942 йылдан 16‑сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһының медик-санитария эскадронының хирургия взводы командиры. Медицина фәндәре докторы (1965), профессор (1965). [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1967), [[РСФСР]]‑ҙың (1958) һәм БАССР‑ҙың (1943) атҡаҙанған табибы. 1‑се (1945) һәм 2‑се (1944) дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]], [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1970), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Шишмә районы]]ның [[Яңауыл (Шишмә районы)|Яңауыл]] ауылынан.
* [[Мәжитов Нияз Абдулхаҡ улы]] (1933—11.10.2015), [[тарих]]сы-ғалим, археолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитетының беренсе рәйесе (1995—2002), Башҡортостан халыҡтары ассамблеяһы советы рәйесе (2000—2009). [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] академигы (2006) һәм 2006—2012 йылдарҙа уның вице-президенты. Тарих фәндәре докторы (1989), профессор (1990). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1993). [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2013).
* [[Хафизова Ситдиха Ғәзиз ҡыҙы]] (1933), уҡытыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы (1979), СССР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1977). Башҡорт АССР-ы уҡытыусыларының 8-се съезы (1978), Бөтә Рәсәй уҡытыусыларының 3-сө съезы (1978) делегаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Теләш (Мәсетле районы)|Теләш]] ауылынан.
* [[Божеховский Пётр Максимович]] (1938), хеҙмәт ветераны, элекке партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1986). [[Баймаҡ]] ҡалаһы һәм [[Баймаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2011).
* [[Иштуғанов Рәйес Мөғин улы]] (1952), хеҙмәт алдынғыһы, механизатор. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] биләмәһенә тура килгән бөткән [[Аҡҡын]] ауылынан.
* [[Нафиҡова Фәриҙә Низам ҡыҙы]] (1958), хеҙмәт ветераны, 1976—2015 йылдарҙа [[Балаҡатай районы]] Калинин исемендәге колхоздың машина менән һыйыр һауыу операторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2001). Сығышы менән ошо уҡ райондың [[Әбсәләм (Балаҡатай районы)|Әбсәләм]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Писарев Алексей Афанасьевич]] (1909—19.09.1960), [[балет]] артисы, педагог-методист. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1947). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан
* [[Йәһүҙин Ҡәйүм Халиҡ улы]] (1914—1999), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны, журналист, йәмәғәтсе. [[Күгәрсен районы]] тарих-тыуған яҡты өйрәнеү музейын ойоштороусы һәм 1978-1999 йылдарҙа уның директоры. Совет-фин һәм [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1988). [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944), I һәм II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]] [[Һарыҡташ районы]]ның Яңы Черкассы ауылынан.
* [[Нәзиров Абрик Әхмәт улы]] (1939—2001), [[урман]]сы, 1966–1999 йылдарҙа Баймаҡ урман хужалығының урман культуралары инженеры. Башҡортостандың атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Рахманҡолов Дилүс Лотфулла улы]] (1939—9.08.2008), ғалим-химик, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] академигы (1991), химия фәндәре докторы (1975), профессор (1976). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1981).
* [[Скобелкин Валерий Михайлович]] (1969), композитор, педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 2000 йылдан Рәсәй Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2016). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Абушахманов Айрат Әхтәм улы]] (1974), театр актёры, режиссёр, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 2006 йылдан Рәсәй Театр эшмәкәрҙәре союзы, 2010 йылдан — Рәсәйҙең Театр режиссёрҙары гильдияһы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2012). Төрки телле театрҙарҙың «[[Туғанлыҡ]]» халыҡ-ара фестивале лауреаты (Өфө, 2006, 2012); Төрки халыҡтарҙың «Науруз» халыҡ-ара театр фестивале дипломанты (Ҡазан, 2005). Д. Сиразиев исемендәге театр премияһы лауреаты (2009). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:20 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1710]]: Томас Симпсон, [[Англия]] [[Математик|математигы]].
* [[1860]]: Раймон Пуанкаре, [[дәүләт]] эшмәкәре, 1913—1920 йылдарҙа [[Франция]] президенты.
* [[1890]]: Говард Филлипс Лавкрафт, [[АҠШ]]-тың фантаст [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1895]]: Михаил Зюк, [[СССР]]-ҙың хәрби эшмәкәре, революционер, комбриг, сәйәси золом ҡорбаны.
* [[1905]]: Микио Нарусэ, [[Япония]] кинорежиссёры, сценарист һәм продюсер.
* [[1954]]: [[Нуруллин Ринат Ғәли улы]], [[Татарстан]]дың балалар шағиры, уйлап табыусы, ғалим, техник фәндәр кандидаты.
* [[1970]]: Фред Дёрст, [[АҠШ]]-тың «Limp Bizkit» төркөмө лидеры һәм вокалсыһы.
* [[1992]]: [[Деми Ловато]], АҠШ актёры, [[йыр]]сы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:20 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1998]]: [[Шакиров Үлмәҫ Шакир улы]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[Советтар Союзы Геройы]] (1944).
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З20]]
[[Категория:20 август]]
pk588u6rt3xc978xr8q2hvdttz3zssj
1150062
1150061
2022-08-18T17:59:18Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''20 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 232-се ([[кәбисә йыл]]ында 233-сө) көнө. Йыл аҙағына тиклем 133 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Медицина транспорты көнө.
** Музыкаль шкатулкалар көнө.
** Ялҡаулыҡ көнө.
** Серәкәй көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|США}}: Радио көнө.
* {{Флагификация|Венгрия}}: дәүләткә нигеҙ һалыусы Изге Иштван көнө.
* {{Флагификация|Марокко}}: Революция көнө.
* {{Флагификация|Сенегал}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Эстония}}: Бойондороҡһоҙлоҡто кире ҡайтарыу көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
[[Файл:Flag of Bashkortostan (1918).svg|150px|thumb|[[Башҡортостан мөхтәриәте]]нең флагы]]
* [[1598]]: Ирмән йылғаһы буйында рус ғәскәрҙәре тарафынан [[Себер ханлығы|Себер ханы]] Күсемдең отрядтары тар-мар ителә.
* [[1634]]: [[Мәскәү]]ҙә тәүге [[әлифба]] баҫылып сыға.
* [[1855]]: Александр Герцен мөхәррирләгән «Полярная звезда» [[журнал]]ының беренсе һаны донъя күрә.
* [[1896]]: Номер йыйғыс дискалы [[телефон]]ға патент алына.
* [[1918]]: [[Башҡорт мәркәз шураһы]]ның 4547-се фарманы менән [[Башҡортостан мөхтәриәте]]нең флагы раҫлана.
* [[1930]]: [[Башҡортостан АССР-ы]]нда кантон-волость административ бүленеше урынына [[Башҡортостандың административ-территориаль бүленеше тарихы|район административ-территориаль бүленеше]] индерелә. 8 кантон урынына 48 район ойошторола.
* [[1930]]: Мәскәү Юғары техник училищеһының аэромеханика факультеты базаһында ойошторолған Юғары аэромеханика училищеһы Мәскәү авиация институты итеп үҙгәртелә.
* [[1951]]: [[СССР]]-ҙа ДОСААФ ойошмаһы ({{lang-ru|Добровольное общество содействия армии, авиации и флоту}}) төҙөлә.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Светлана Ғәфүрова]] (1955), [[Журналистика|журналист]], [[Шиғриәт|шағир]] һәм [[Әҙәбиәт|яҙыусы]]. «Народная газета Башкортостана» баҫмаһын ойоштороусы һәм уның мөхәррире. Журналистар һәм Яҙыусылар союздары ағзаһы. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Ильясов Вәкил Искәндәр улы]] (1960), [[спорт]]сы. 2008 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы]]ның көрәш буйынса йыйылма командаһының баш тренеры, бер үк ваҡытта 2011 йылдан Башҡортостандың Милли көрәш һәм билбау көрәше федерацияһы рәйесе. [[РСФСР]]-ҙың спорт мастеры (1985). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (2009). РСФСР чемпионы (1987—1988), [[СССР|бөтә Союз]] турнирҙары еңеүсеһе (1987—1988, 1992), Башҡортостандың күп тапҡыр абсолют чемпионы (1980—2007). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Төрөмбәт]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Ҡоломбәтов Вәлиулла Фәйзулла улы]] (1881—1964), мәғрифәтсе, [[уҡытыусы]], [[мәғариф]] эшмәкәре, [[Шиғриәт|шағир]]-импровизатор. 1920-се йылдарҙа [[Табын кантоны]]ның халыҡ мәғарифы бүлеге етәксеһе.
* [[Заһитов Ғазый Ҡазыхан улы]] (1921—23.08.1953), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, артиллерист, разведчик, [[өлкән сержант]]. 1945 йылдың 30 апрелендә [[Берлин]]дағы рейхстаг бинаһы өҫтөнә [[Еңеү Байрағы]]н тәүге ҡаҙаусыларҙың береһе. [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] (1945), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945), 2-се (1945) һәм 3-сө (1944) дәрәжә [[Дан ордены|Дан]] ордендары кавалеры.
* [[Казаков Николай Васильевич]] (1941), хеҙмәт ветераны. 1971—2001 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең баш инженер урынбаҫары. [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы һәм почётлы нефтехимигы.
* [[Кәлимуллин Вәғиз Хәлим улы]] (1946), хеҙмәт ветераны, 1992 йылдан [[Миәкә районы]]ның хәҙерге торлаҡ-коммуналь хужалығы муниципаль предприятиеһы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]] хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2003).
* [[Мәсәғүтов Рим Хәким улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-тау инженеры-[[Геология|геолог]]. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2012), геология-минералогия фәндәре докторы (2006), профессор (2008). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2017) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2000) атҡаҙанған геологы, [[Рәсәй]]ҙең почётлы таусыһы (2011), ятҡылыҡты беренсе асыусы (2013). Урал тау премияһы (1997) һәм Г. В. Вахрушев исемендәге премия (2001) лауреаты.
* [[Зөһрә Ҡотлогилдина]] (1951), [[Журналистика|журналист]], шағир, [[йыр]] текстары авторы. 1989—2015 йылдарҙа [[Башҡортостан пионеры (гәзит)|«Башҡортостан пионеры»]] һәм хәҙерге [[Йәншишмә (гәзит)|«Йәншишмә»]] гәзите хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978—1987 йылдарҙа һәм 1989 йылда — бүлек мөдире, 1987—1989 йылдарҙа баш мөхәррир урынбаҫары. 1979 йылдан [[СССР]] Журналистар союзы, 1989 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1995) һәм [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге]] премияһы (2020), [[Баязит Бикбай]] (2011), [[Рәми Ғарипов исемендәге премия|Рәми Ғарипов]] (2012) исемендәге әҙәби премиялар лауреаты.
* [[Садиҡов Рәүеф Ғайса улы]] (1951), ғалим-[[Философия|философ]]. 2001 йылдан — Мәскәү технологиялар һәм идара итеү университетының [[Мәләүез]] ҡалаһындағы филиалы уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2003—2006 йылдарҙа гуманитар һәм социаль иҡтисади дисциплиналар кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (2008). Сығышы менән [[Прокопьевск]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Заблуда Григорий Васильевич]] (1902—23.01.1994), [[фән|ғалим]]-[[Ботаника|ботаник]], [[Үҫемлектәр физиологияһы|үҫемлектәр физиологы]]. 1958 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фәнни эштәр буйынса проректоры, бер үк ваҡытта үҫемлектәр физиологияһы кафедраһы мөдире, 1973—1978 йылдарҙа [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Биология институты (Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге)|Биология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Биология]] фәндәре докторы (1943), профессор (1944). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1972). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1945).
* [[Ишмөхәмәтов Рауил Әхмәтгәрәй улы]] (1912—15.05.1979), дәүләт хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1954—1963 йылдарҙа хеҙмәтсәндәр депутаттарының [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала Советы башҡарма комитеты рәйесе. Башҡорт АССР-ының дүртенсе—алтынсы саҡырылыш (1955—1967) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1944) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945) ордендары кавалеры. БАССР Юғары Советы Президиумының ике Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (икеһе лә —1962).
* [[Ишемғолов Сиражетдин Нуретдин улы]] (1917—20.11.2004), [[Педагогика|педагог]]. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1936—1937 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] [[Оло Әбеш|Әбеш]] мәктәбе уҡытыусыһы, 1945—1953 һәм 1958—1977 йылдарҙа – директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1965). Райондың почётлы гражданы (1990).
* [[Варламов Пётр Яковлевич]] (1922—?), механизатор. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1948—1976 йылдарҙа [[Благовар районы]] «Рәсәй» колхозы тракторсыһы. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм 3-сө дәрәжә [[Дан ордены]] кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Каменка ауылынан.
* [[Камалетдинов Венер Хәйернас улы]] (1947), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]], ғалим-[[иҡтисад]]сы, [[ауыл хужалығы]], [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1971 йылдан Благовар районы «Рәсәй» колхозының баш инженеры, 1975 йылдан БашЦИК исемендәге совхоз директоры, 1987 йылдан район агросәнәғәт берекмәһе рәйесе; 1988—1991 йылдарҙа КПСС район комитетының беренсе секретары, бер үк ваҡытта 1990 йылдың мартынан район Советы рәйесе; 1992 йылдан район хакимиәте башлығы. 2003 йылдан [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2003—2007) [[Дәүләт думаһы]] депутаты. Башҡорт АССР-ының ун икенсе саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Иҡтисад фәндәре кандидаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры.
* [[Фазлетдинов Радмир Зиф улы]] (1962), ғалим-табип. 2002 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре кандидаты (2002), доцент (2002). Сығышы менән [[Дүртөйлө]] ҡалаһынан.
* [[Есин Антон Николаевич]] (1982), [[спорт]]сы. Кикбоксинг буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2004). [[Ер|Донъя]] (2004), [[Европа]] (2003) һәм Рәсәй (2003—2006) чемпионы. Сығышы менән Салауат ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Дәүләтов Әхмәт Сәғәҙәтгәрәй улы]] (1898—8.08.1974), [[фән|ғалим]]-хирург, юғары мәктәп уҡытыусыһы, 1952—1970 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]ның дөйөм хирургия кафедраһы мөдире. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, 1942 йылдан 16‑сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһының медик-санитария эскадронының хирургия взводы командиры. Медицина фәндәре докторы (1965), профессор (1965). [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1967), [[РСФСР]]‑ҙың (1958) һәм БАССР‑ҙың (1943) атҡаҙанған табибы. 1‑се (1945) һәм 2‑се (1944) дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]], [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1970), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Шишмә районы]]ның [[Яңауыл (Шишмә районы)|Яңауыл]] ауылынан.
* [[Мәжитов Нияз Абдулхаҡ улы]] (1933—11.10.2015), [[тарих]]сы-ғалим, археолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитетының беренсе рәйесе (1995—2002), Башҡортостан халыҡтары ассамблеяһы советы рәйесе (2000—2009). [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] академигы (2006) һәм 2006—2012 йылдарҙа уның вице-президенты. Тарих фәндәре докторы (1989), профессор (1990). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1993). [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2013).
* [[Хафизова Ситдиха Ғәзиз ҡыҙы]] (1933), уҡытыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы (1979), СССР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1977). Башҡорт АССР-ы уҡытыусыларының 8-се съезы (1978), Бөтә Рәсәй уҡытыусыларының 3-сө съезы (1978) делегаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Теләш (Мәсетле районы)|Теләш]] ауылынан.
* [[Божеховский Пётр Максимович]] (1938), хеҙмәт ветераны, элекке партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1986). [[Баймаҡ]] ҡалаһы һәм [[Баймаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2011).
* [[Иштуғанов Рәйес Мөғин улы]] (1952), хеҙмәт алдынғыһы, механизатор. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] биләмәһенә тура килгән бөткән [[Аҡҡын]] ауылынан.
* [[Нафиҡова Фәриҙә Низам ҡыҙы]] (1958), хеҙмәт ветераны, 1976—2015 йылдарҙа [[Балаҡатай районы]] Калинин исемендәге колхоздың машина менән һыйыр һауыу операторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2001). Сығышы менән ошо уҡ райондың [[Әбсәләм (Балаҡатай районы)|Әбсәләм]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Писарев Алексей Афанасьевич]] (1909—19.09.1960), [[балет]] артисы, педагог-методист. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1947). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан
* [[Йәһүҙин Ҡәйүм Халиҡ улы]] (1914—1999), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны, журналист, йәмәғәтсе. [[Күгәрсен районы]] тарих-тыуған яҡты өйрәнеү музейын ойоштороусы һәм 1978-1999 йылдарҙа уның директоры. Совет-фин һәм [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1988). [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944), I һәм II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]] [[Һарыҡташ районы]]ның Яңы Черкассы ауылынан.
* [[Нәзиров Абрик Әхмәт улы]] (1939—2001), [[урман]]сы, 1966–1999 йылдарҙа Баймаҡ урман хужалығының урман культуралары инженеры. Башҡортостандың атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Рахманҡолов Дилүс Лотфулла улы]] (1939—9.08.2008), ғалим-химик, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] академигы (1991), химия фәндәре докторы (1975), профессор (1976). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1981).
* [[Скобелкин Валерий Михайлович]] (1969), композитор, педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 2000 йылдан Рәсәй Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2016). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Абушахманов Айрат Әхтәм улы]] (1974), театр актёры, режиссёр, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 2006 йылдан Рәсәй Театр эшмәкәрҙәре союзы, 2010 йылдан — Рәсәйҙең Театр режиссёрҙары гильдияһы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2012). Төрки телле театрҙарҙың «[[Туғанлыҡ]]» халыҡ-ара фестивале лауреаты (Өфө, 2006, 2012); Төрки халыҡтарҙың «Науруз» халыҡ-ара театр фестивале дипломанты (Ҡазан, 2005). Д. Сиразиев исемендәге театр премияһы лауреаты (2009). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:20 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1710]]: Томас Симпсон, [[Англия]] [[Математик|математигы]].
* [[1860]]: Раймон Пуанкаре, [[дәүләт]] эшмәкәре, 1913—1920 йылдарҙа [[Франция]] президенты.
* [[1890]]: Говард Филлипс Лавкрафт, [[АҠШ]]-тың фантаст [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1895]]: Михаил Зюк, [[СССР]]-ҙың хәрби эшмәкәре, революционер, комбриг, сәйәси золом ҡорбаны.
* [[1905]]: Микио Нарусэ, [[Япония]] кинорежиссёры, сценарист һәм продюсер.
* [[1954]]: [[Нуруллин Ринат Ғәли улы]], [[Татарстан]]дың балалар шағиры, уйлап табыусы, ғалим, техник фәндәр кандидаты.
* [[1970]]: Фред Дёрст, [[АҠШ]]-тың «Limp Bizkit» төркөмө лидеры һәм вокалсыһы.
* [[1992]]: [[Деми Ловато]], АҠШ актёры, [[йыр]]сы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:20 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1998]]: [[Шакиров Үлмәҫ Шакир улы]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[Советтар Союзы Геройы]] (1944).
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З20]]
[[Категория:20 август]]
5ge81l4uq0nr60cbx40uevt121mkraz
1150063
1150062
2022-08-18T18:03:40Z
Айсар
10823
өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''20 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 232-се ([[кәбисә йыл]]ында 233-сө) көнө. Йыл аҙағына тиклем 133 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Медицина транспорты көнө.
** [[Бал ҡорттары|Бал ҡорто]] көнө.
** Музыкаль шкатулкалар көнө.
** Ялҡаулыҡ көнө.
** Серәкәй көнө.
** Берәҙәк хайуандар көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|США}}: Радио көнө.
* {{Флагификация|Венгрия}}: дәүләткә нигеҙ һалыусы Изге Иштван көнө.
* {{Флагификация|Марокко}}: Революция көнө.
* {{Флагификация|Сенегал}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Эстония}}: Бойондороҡһоҙлоҡто кире ҡайтарыу көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
[[Файл:Flag of Bashkortostan (1918).svg|150px|thumb|[[Башҡортостан мөхтәриәте]]нең флагы]]
* [[1598]]: Ирмән йылғаһы буйында рус ғәскәрҙәре тарафынан [[Себер ханлығы|Себер ханы]] Күсемдең отрядтары тар-мар ителә.
* [[1634]]: [[Мәскәү]]ҙә тәүге [[әлифба]] баҫылып сыға.
* [[1855]]: Александр Герцен мөхәррирләгән «Полярная звезда» [[журнал]]ының беренсе һаны донъя күрә.
* [[1896]]: Номер йыйғыс дискалы [[телефон]]ға патент алына.
* [[1918]]: [[Башҡорт мәркәз шураһы]]ның 4547-се фарманы менән [[Башҡортостан мөхтәриәте]]нең флагы раҫлана.
* [[1930]]: [[Башҡортостан АССР-ы]]нда кантон-волость административ бүленеше урынына [[Башҡортостандың административ-территориаль бүленеше тарихы|район административ-территориаль бүленеше]] индерелә. 8 кантон урынына 48 район ойошторола.
* [[1930]]: Мәскәү Юғары техник училищеһының аэромеханика факультеты базаһында ойошторолған Юғары аэромеханика училищеһы Мәскәү авиация институты итеп үҙгәртелә.
* [[1951]]: [[СССР]]-ҙа ДОСААФ ойошмаһы ({{lang-ru|Добровольное общество содействия армии, авиации и флоту}}) төҙөлә.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Светлана Ғәфүрова]] (1955), [[Журналистика|журналист]], [[Шиғриәт|шағир]] һәм [[Әҙәбиәт|яҙыусы]]. «Народная газета Башкортостана» баҫмаһын ойоштороусы һәм уның мөхәррире. Журналистар һәм Яҙыусылар союздары ағзаһы. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Ильясов Вәкил Искәндәр улы]] (1960), [[спорт]]сы. 2008 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы]]ның көрәш буйынса йыйылма командаһының баш тренеры, бер үк ваҡытта 2011 йылдан Башҡортостандың Милли көрәш һәм билбау көрәше федерацияһы рәйесе. [[РСФСР]]-ҙың спорт мастеры (1985). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (2009). РСФСР чемпионы (1987—1988), [[СССР|бөтә Союз]] турнирҙары еңеүсеһе (1987—1988, 1992), Башҡортостандың күп тапҡыр абсолют чемпионы (1980—2007). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Төрөмбәт]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Ҡоломбәтов Вәлиулла Фәйзулла улы]] (1881—1964), мәғрифәтсе, [[уҡытыусы]], [[мәғариф]] эшмәкәре, [[Шиғриәт|шағир]]-импровизатор. 1920-се йылдарҙа [[Табын кантоны]]ның халыҡ мәғарифы бүлеге етәксеһе.
* [[Заһитов Ғазый Ҡазыхан улы]] (1921—23.08.1953), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, артиллерист, разведчик, [[өлкән сержант]]. 1945 йылдың 30 апрелендә [[Берлин]]дағы рейхстаг бинаһы өҫтөнә [[Еңеү Байрағы]]н тәүге ҡаҙаусыларҙың береһе. [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] (1945), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945), 2-се (1945) һәм 3-сө (1944) дәрәжә [[Дан ордены|Дан]] ордендары кавалеры.
* [[Казаков Николай Васильевич]] (1941), хеҙмәт ветераны. 1971—2001 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең баш инженер урынбаҫары. [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы һәм почётлы нефтехимигы.
* [[Кәлимуллин Вәғиз Хәлим улы]] (1946), хеҙмәт ветераны, 1992 йылдан [[Миәкә районы]]ның хәҙерге торлаҡ-коммуналь хужалығы муниципаль предприятиеһы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]] хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2003).
* [[Мәсәғүтов Рим Хәким улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-тау инженеры-[[Геология|геолог]]. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2012), геология-минералогия фәндәре докторы (2006), профессор (2008). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2017) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2000) атҡаҙанған геологы, [[Рәсәй]]ҙең почётлы таусыһы (2011), ятҡылыҡты беренсе асыусы (2013). Урал тау премияһы (1997) һәм Г. В. Вахрушев исемендәге премия (2001) лауреаты.
* [[Зөһрә Ҡотлогилдина]] (1951), [[Журналистика|журналист]], шағир, [[йыр]] текстары авторы. 1989—2015 йылдарҙа [[Башҡортостан пионеры (гәзит)|«Башҡортостан пионеры»]] һәм хәҙерге [[Йәншишмә (гәзит)|«Йәншишмә»]] гәзите хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978—1987 йылдарҙа һәм 1989 йылда — бүлек мөдире, 1987—1989 йылдарҙа баш мөхәррир урынбаҫары. 1979 йылдан [[СССР]] Журналистар союзы, 1989 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1995) һәм [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге]] премияһы (2020), [[Баязит Бикбай]] (2011), [[Рәми Ғарипов исемендәге премия|Рәми Ғарипов]] (2012) исемендәге әҙәби премиялар лауреаты.
* [[Садиҡов Рәүеф Ғайса улы]] (1951), ғалим-[[Философия|философ]]. 2001 йылдан — Мәскәү технологиялар һәм идара итеү университетының [[Мәләүез]] ҡалаһындағы филиалы уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2003—2006 йылдарҙа гуманитар һәм социаль иҡтисади дисциплиналар кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (2008). Сығышы менән [[Прокопьевск]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Заблуда Григорий Васильевич]] (1902—23.01.1994), [[фән|ғалим]]-[[Ботаника|ботаник]], [[Үҫемлектәр физиологияһы|үҫемлектәр физиологы]]. 1958 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фәнни эштәр буйынса проректоры, бер үк ваҡытта үҫемлектәр физиологияһы кафедраһы мөдире, 1973—1978 йылдарҙа [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Биология институты (Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге)|Биология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Биология]] фәндәре докторы (1943), профессор (1944). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1972). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1945).
* [[Ишмөхәмәтов Рауил Әхмәтгәрәй улы]] (1912—15.05.1979), дәүләт хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1954—1963 йылдарҙа хеҙмәтсәндәр депутаттарының [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала Советы башҡарма комитеты рәйесе. Башҡорт АССР-ының дүртенсе—алтынсы саҡырылыш (1955—1967) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1944) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945) ордендары кавалеры. БАССР Юғары Советы Президиумының ике Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (икеһе лә —1962).
* [[Ишемғолов Сиражетдин Нуретдин улы]] (1917—20.11.2004), [[Педагогика|педагог]]. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1936—1937 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] [[Оло Әбеш|Әбеш]] мәктәбе уҡытыусыһы, 1945—1953 һәм 1958—1977 йылдарҙа – директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1965). Райондың почётлы гражданы (1990).
* [[Варламов Пётр Яковлевич]] (1922—?), механизатор. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1948—1976 йылдарҙа [[Благовар районы]] «Рәсәй» колхозы тракторсыһы. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм 3-сө дәрәжә [[Дан ордены]] кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Каменка ауылынан.
* [[Камалетдинов Венер Хәйернас улы]] (1947), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]], ғалим-[[иҡтисад]]сы, [[ауыл хужалығы]], [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1971 йылдан Благовар районы «Рәсәй» колхозының баш инженеры, 1975 йылдан БашЦИК исемендәге совхоз директоры, 1987 йылдан район агросәнәғәт берекмәһе рәйесе; 1988—1991 йылдарҙа КПСС район комитетының беренсе секретары, бер үк ваҡытта 1990 йылдың мартынан район Советы рәйесе; 1992 йылдан район хакимиәте башлығы. 2003 йылдан [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2003—2007) [[Дәүләт думаһы]] депутаты. Башҡорт АССР-ының ун икенсе саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Иҡтисад фәндәре кандидаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры.
* [[Фазлетдинов Радмир Зиф улы]] (1962), ғалим-табип. 2002 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре кандидаты (2002), доцент (2002). Сығышы менән [[Дүртөйлө]] ҡалаһынан.
* [[Есин Антон Николаевич]] (1982), [[спорт]]сы. Кикбоксинг буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2004). [[Ер|Донъя]] (2004), [[Европа]] (2003) һәм Рәсәй (2003—2006) чемпионы. Сығышы менән Салауат ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Дәүләтов Әхмәт Сәғәҙәтгәрәй улы]] (1898—8.08.1974), [[фән|ғалим]]-хирург, юғары мәктәп уҡытыусыһы, 1952—1970 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]ның дөйөм хирургия кафедраһы мөдире. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, 1942 йылдан 16‑сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһының медик-санитария эскадронының хирургия взводы командиры. Медицина фәндәре докторы (1965), профессор (1965). [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1967), [[РСФСР]]‑ҙың (1958) һәм БАССР‑ҙың (1943) атҡаҙанған табибы. 1‑се (1945) һәм 2‑се (1944) дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]], [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1970), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Шишмә районы]]ның [[Яңауыл (Шишмә районы)|Яңауыл]] ауылынан.
* [[Мәжитов Нияз Абдулхаҡ улы]] (1933—11.10.2015), [[тарих]]сы-ғалим, археолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитетының беренсе рәйесе (1995—2002), Башҡортостан халыҡтары ассамблеяһы советы рәйесе (2000—2009). [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] академигы (2006) һәм 2006—2012 йылдарҙа уның вице-президенты. Тарих фәндәре докторы (1989), профессор (1990). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1993). [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2013).
* [[Хафизова Ситдиха Ғәзиз ҡыҙы]] (1933), уҡытыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы (1979), СССР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1977). Башҡорт АССР-ы уҡытыусыларының 8-се съезы (1978), Бөтә Рәсәй уҡытыусыларының 3-сө съезы (1978) делегаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Теләш (Мәсетле районы)|Теләш]] ауылынан.
* [[Божеховский Пётр Максимович]] (1938), хеҙмәт ветераны, элекке партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1986). [[Баймаҡ]] ҡалаһы һәм [[Баймаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2011).
* [[Иштуғанов Рәйес Мөғин улы]] (1952), хеҙмәт алдынғыһы, механизатор. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] биләмәһенә тура килгән бөткән [[Аҡҡын]] ауылынан.
* [[Нафиҡова Фәриҙә Низам ҡыҙы]] (1958), хеҙмәт ветераны, 1976—2015 йылдарҙа [[Балаҡатай районы]] Калинин исемендәге колхоздың машина менән һыйыр һауыу операторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2001). Сығышы менән ошо уҡ райондың [[Әбсәләм (Балаҡатай районы)|Әбсәләм]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Писарев Алексей Афанасьевич]] (1909—19.09.1960), [[балет]] артисы, педагог-методист. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1947). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан
* [[Йәһүҙин Ҡәйүм Халиҡ улы]] (1914—1999), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны, журналист, йәмәғәтсе. [[Күгәрсен районы]] тарих-тыуған яҡты өйрәнеү музейын ойоштороусы һәм 1978-1999 йылдарҙа уның директоры. Совет-фин һәм [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1988). [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944), I һәм II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]] [[Һарыҡташ районы]]ның Яңы Черкассы ауылынан.
* [[Нәзиров Абрик Әхмәт улы]] (1939—2001), [[урман]]сы, 1966–1999 йылдарҙа Баймаҡ урман хужалығының урман культуралары инженеры. Башҡортостандың атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Рахманҡолов Дилүс Лотфулла улы]] (1939—9.08.2008), ғалим-химик, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] академигы (1991), химия фәндәре докторы (1975), профессор (1976). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1981).
* [[Скобелкин Валерий Михайлович]] (1969), композитор, педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 2000 йылдан Рәсәй Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2016). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Абушахманов Айрат Әхтәм улы]] (1974), театр актёры, режиссёр, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 2006 йылдан Рәсәй Театр эшмәкәрҙәре союзы, 2010 йылдан — Рәсәйҙең Театр режиссёрҙары гильдияһы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2012). Төрки телле театрҙарҙың «[[Туғанлыҡ]]» халыҡ-ара фестивале лауреаты (Өфө, 2006, 2012); Төрки халыҡтарҙың «Науруз» халыҡ-ара театр фестивале дипломанты (Ҡазан, 2005). Д. Сиразиев исемендәге театр премияһы лауреаты (2009). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:20 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1710]]: Томас Симпсон, [[Англия]] [[Математик|математигы]].
* [[1860]]: Раймон Пуанкаре, [[дәүләт]] эшмәкәре, 1913—1920 йылдарҙа [[Франция]] президенты.
* [[1890]]: Говард Филлипс Лавкрафт, [[АҠШ]]-тың фантаст [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1895]]: Михаил Зюк, [[СССР]]-ҙың хәрби эшмәкәре, революционер, комбриг, сәйәси золом ҡорбаны.
* [[1905]]: Микио Нарусэ, [[Япония]] кинорежиссёры, сценарист һәм продюсер.
* [[1954]]: [[Нуруллин Ринат Ғәли улы]], [[Татарстан]]дың балалар шағиры, уйлап табыусы, ғалим, техник фәндәр кандидаты.
* [[1970]]: Фред Дёрст, [[АҠШ]]-тың «Limp Bizkit» төркөмө лидеры һәм вокалсыһы.
* [[1992]]: [[Деми Ловато]], АҠШ актёры, [[йыр]]сы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:20 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1998]]: [[Шакиров Үлмәҫ Шакир улы]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[Советтар Союзы Геройы]] (1944).
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З20]]
[[Категория:20 август]]
sd5zyashsuo0zwx7owv6xh93ln3z0cl
1150064
1150063
2022-08-18T18:05:27Z
Айсар
10823
/* {{Ваҡиғалар}} */ өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''20 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 232-се ([[кәбисә йыл]]ында 233-сө) көнө. Йыл аҙағына тиклем 133 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Медицина транспорты көнө.
** [[Бал ҡорттары|Бал ҡорто]] көнө.
** Музыкаль шкатулкалар көнө.
** Ялҡаулыҡ көнө.
** Серәкәй көнө.
** Берәҙәк хайуандар көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|США}}: Радио көнө.
* {{Флагификация|Венгрия}}: дәүләткә нигеҙ һалыусы Изге Иштван көнө.
* {{Флагификация|Марокко}}: Революция көнө.
* {{Флагификация|Сенегал}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Эстония}}: Бойондороҡһоҙлоҡто кире ҡайтарыу көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
[[Файл:Flag of Bashkortostan (1918).svg|150px|thumb|[[Башҡортостан мөхтәриәте]]нең флагы]]
* [[1598]]: Ирмән йылғаһы буйында рус ғәскәрҙәре тарафынан [[Себер ханлығы|Себер ханы]] Күсемдең отрядтары тар-мар ителә.
* [[1634]]: [[Мәскәү]]ҙә тәүге [[әлифба]] баҫылып сыға.
* [[1855]]: Александр Герцен мөхәррирләгән «Полярная звезда» [[журнал]]ының беренсе һаны донъя күрә.
* [[1896]]: Номер йыйғыс дискалы [[телефон]]ға патент алына.
* [[1918]]: [[Башҡорт мәркәз шураһы]]ның 4547-се фарманы менән [[Башҡортостан мөхтәриәте]]нең флагы раҫлана.
* [[1930]]: [[Башҡортостан АССР-ы]]нда кантон-волость административ бүленеше урынына [[Башҡортостандың административ-территориаль бүленеше тарихы|район административ-территориаль бүленеше]] индерелә. 8 кантон урынына 48 район ойошторола.
* [[1930]]: Мәскәү Юғары техник училищеһының аэромеханика факультеты базаһында ойошторолған Юғары аэромеханика училищеһы Мәскәү авиация институты итеп үҙгәртелә.
* [[1951]]: [[СССР]]-ҙа ДОСААФ ойошмаһы ({{lang-ru|Добровольное общество содействия армии, авиации и флоту}}) төҙөлә.
* [[1957]]: [[Өфө ҡалаһы]]нда «Башсантехмонтаж» тресы ойошторола.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Светлана Ғәфүрова]] (1955), [[Журналистика|журналист]], [[Шиғриәт|шағир]] һәм [[Әҙәбиәт|яҙыусы]]. «Народная газета Башкортостана» баҫмаһын ойоштороусы һәм уның мөхәррире. Журналистар һәм Яҙыусылар союздары ағзаһы. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Ильясов Вәкил Искәндәр улы]] (1960), [[спорт]]сы. 2008 йылдан [[Башҡортостан Республикаһы]]ның көрәш буйынса йыйылма командаһының баш тренеры, бер үк ваҡытта 2011 йылдан Башҡортостандың Милли көрәш һәм билбау көрәше федерацияһы рәйесе. [[РСФСР]]-ҙың спорт мастеры (1985). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (2009). РСФСР чемпионы (1987—1988), [[СССР|бөтә Союз]] турнирҙары еңеүсеһе (1987—1988, 1992), Башҡортостандың күп тапҡыр абсолют чемпионы (1980—2007). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Төрөмбәт]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Ҡоломбәтов Вәлиулла Фәйзулла улы]] (1881—1964), мәғрифәтсе, [[уҡытыусы]], [[мәғариф]] эшмәкәре, [[Шиғриәт|шағир]]-импровизатор. 1920-се йылдарҙа [[Табын кантоны]]ның халыҡ мәғарифы бүлеге етәксеһе.
* [[Заһитов Ғазый Ҡазыхан улы]] (1921—23.08.1953), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, артиллерист, разведчик, [[өлкән сержант]]. 1945 йылдың 30 апрелендә [[Берлин]]дағы рейхстаг бинаһы өҫтөнә [[Еңеү Байрағы]]н тәүге ҡаҙаусыларҙың береһе. [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] (1945), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945), 2-се (1945) һәм 3-сө (1944) дәрәжә [[Дан ордены|Дан]] ордендары кавалеры.
* [[Казаков Николай Васильевич]] (1941), хеҙмәт ветераны. 1971—2001 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]]нең баш инженер урынбаҫары. [[СССР]]-ҙың уйлап табыусыһы һәм почётлы нефтехимигы.
* [[Кәлимуллин Вәғиз Хәлим улы]] (1946), хеҙмәт ветераны, 1992 йылдан [[Миәкә районы]]ның хәҙерге торлаҡ-коммуналь хужалығы муниципаль предприятиеһы директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]] хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2003).
* [[Мәсәғүтов Рим Хәким улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-тау инженеры-[[Геология|геолог]]. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның мөхбир ағзаһы (2012), геология-минералогия фәндәре докторы (2006), профессор (2008). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2017) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2000) атҡаҙанған геологы, [[Рәсәй]]ҙең почётлы таусыһы (2011), ятҡылыҡты беренсе асыусы (2013). Урал тау премияһы (1997) һәм Г. В. Вахрушев исемендәге премия (2001) лауреаты.
* [[Зөһрә Ҡотлогилдина]] (1951), [[Журналистика|журналист]], шағир, [[йыр]] текстары авторы. 1989—2015 йылдарҙа [[Башҡортостан пионеры (гәзит)|«Башҡортостан пионеры»]] һәм хәҙерге [[Йәншишмә (гәзит)|«Йәншишмә»]] гәзите хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978—1987 йылдарҙа һәм 1989 йылда — бүлек мөдире, 1987—1989 йылдарҙа баш мөхәррир урынбаҫары. 1979 йылдан [[СССР]] Журналистар союзы, 1989 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1995) һәм [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге]] премияһы (2020), [[Баязит Бикбай]] (2011), [[Рәми Ғарипов исемендәге премия|Рәми Ғарипов]] (2012) исемендәге әҙәби премиялар лауреаты.
* [[Садиҡов Рәүеф Ғайса улы]] (1951), ғалим-[[Философия|философ]]. 2001 йылдан — Мәскәү технологиялар һәм идара итеү университетының [[Мәләүез]] ҡалаһындағы филиалы уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2003—2006 йылдарҙа гуманитар һәм социаль иҡтисади дисциплиналар кафедраһы мөдире. Философия фәндәре докторы (2008). Сығышы менән [[Прокопьевск]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Заблуда Григорий Васильевич]] (1902—23.01.1994), [[фән|ғалим]]-[[Ботаника|ботаник]], [[Үҫемлектәр физиологияһы|үҫемлектәр физиологы]]. 1958 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фәнни эштәр буйынса проректоры, бер үк ваҡытта үҫемлектәр физиологияһы кафедраһы мөдире, 1973—1978 йылдарҙа [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта [[СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы]] [[Биология институты (Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге)|Биология институты]]ның өлкән ғилми хеҙмәткәре. [[Биология]] фәндәре докторы (1943), профессор (1944). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1972). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1945).
* [[Ишмөхәмәтов Рауил Әхмәтгәрәй улы]] (1912—15.05.1979), дәүләт хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1954—1963 йылдарҙа хеҙмәтсәндәр депутаттарының [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала Советы башҡарма комитеты рәйесе. Башҡорт АССР-ының дүртенсе—алтынсы саҡырылыш (1955—1967) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1944) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945) ордендары кавалеры. БАССР Юғары Советы Президиумының ике Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (икеһе лә —1962).
* [[Ишемғолов Сиражетдин Нуретдин улы]] (1917—20.11.2004), [[Педагогика|педагог]]. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1936—1937 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] [[Оло Әбеш|Әбеш]] мәктәбе уҡытыусыһы, 1945—1953 һәм 1958—1977 йылдарҙа – директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1965). Райондың почётлы гражданы (1990).
* [[Варламов Пётр Яковлевич]] (1922—?), механизатор. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1948—1976 йылдарҙа [[Благовар районы]] «Рәсәй» колхозы тракторсыһы. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм 3-сө дәрәжә [[Дан ордены]] кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Каменка ауылынан.
* [[Камалетдинов Венер Хәйернас улы]] (1947), [[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]], ғалим-[[иҡтисад]]сы, [[ауыл хужалығы]], [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1971 йылдан Благовар районы «Рәсәй» колхозының баш инженеры, 1975 йылдан БашЦИК исемендәге совхоз директоры, 1987 йылдан район агросәнәғәт берекмәһе рәйесе; 1988—1991 йылдарҙа КПСС район комитетының беренсе секретары, бер үк ваҡытта 1990 йылдың мартынан район Советы рәйесе; 1992 йылдан район хакимиәте башлығы. 2003 йылдан [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дүртенсе саҡырылыш (2003—2007) [[Дәүләт думаһы]] депутаты. Башҡорт АССР-ының ун икенсе саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Иҡтисад фәндәре кандидаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры.
* [[Фазлетдинов Радмир Зиф улы]] (1962), ғалим-табип. 2002 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре кандидаты (2002), доцент (2002). Сығышы менән [[Дүртөйлө]] ҡалаһынан.
* [[Есин Антон Николаевич]] (1982), [[спорт]]сы. Кикбоксинг буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2004). [[Ер|Донъя]] (2004), [[Европа]] (2003) һәм Рәсәй (2003—2006) чемпионы. Сығышы менән Салауат ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Дәүләтов Әхмәт Сәғәҙәтгәрәй улы]] (1898—8.08.1974), [[фән|ғалим]]-хирург, юғары мәктәп уҡытыусыһы, 1952—1970 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]ның дөйөм хирургия кафедраһы мөдире. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, 1942 йылдан 16‑сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһының медик-санитария эскадронының хирургия взводы командиры. Медицина фәндәре докторы (1965), профессор (1965). [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1967), [[РСФСР]]‑ҙың (1958) һәм БАССР‑ҙың (1943) атҡаҙанған табибы. 1‑се (1945) һәм 2‑се (1944) дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]], [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1970), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Шишмә районы]]ның [[Яңауыл (Шишмә районы)|Яңауыл]] ауылынан.
* [[Мәжитов Нияз Абдулхаҡ улы]] (1933—11.10.2015), [[тарих]]сы-ғалим, археолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитетының беренсе рәйесе (1995—2002), Башҡортостан халыҡтары ассамблеяһы советы рәйесе (2000—2009). [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] академигы (2006) һәм 2006—2012 йылдарҙа уның вице-президенты. Тарих фәндәре докторы (1989), профессор (1990). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1993). [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2013).
* [[Хафизова Ситдиха Ғәзиз ҡыҙы]] (1933), уҡытыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы (1979), СССР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1977). Башҡорт АССР-ы уҡытыусыларының 8-се съезы (1978), Бөтә Рәсәй уҡытыусыларының 3-сө съезы (1978) делегаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Теләш (Мәсетле районы)|Теләш]] ауылынан.
* [[Божеховский Пётр Максимович]] (1938), хеҙмәт ветераны, элекке партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1986). [[Баймаҡ]] ҡалаһы һәм [[Баймаҡ районы]]ның почётлы гражданы (2011).
* [[Иштуғанов Рәйес Мөғин улы]] (1952), хеҙмәт алдынғыһы, механизатор. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] биләмәһенә тура килгән бөткән [[Аҡҡын]] ауылынан.
* [[Нафиҡова Фәриҙә Низам ҡыҙы]] (1958), хеҙмәт ветераны, 1976—2015 йылдарҙа [[Балаҡатай районы]] Калинин исемендәге колхоздың машина менән һыйыр һауыу операторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2001). Сығышы менән ошо уҡ райондың [[Әбсәләм (Балаҡатай районы)|Әбсәләм]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Писарев Алексей Афанасьевич]] (1909—19.09.1960), [[балет]] артисы, педагог-методист. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1947). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан
* [[Йәһүҙин Ҡәйүм Халиҡ улы]] (1914—1999), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны, журналист, йәмәғәтсе. [[Күгәрсен районы]] тарих-тыуған яҡты өйрәнеү музейын ойоштороусы һәм 1978-1999 йылдарҙа уның директоры. Совет-фин һәм [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1988). [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944), I һәм II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Ырымбур өлкәһе]] [[Һарыҡташ районы]]ның Яңы Черкассы ауылынан.
* [[Нәзиров Абрик Әхмәт улы]] (1939—2001), [[урман]]сы, 1966–1999 йылдарҙа Баймаҡ урман хужалығының урман культуралары инженеры. Башҡортостандың атҡаҙанған урмансыһы.
* [[Рахманҡолов Дилүс Лотфулла улы]] (1939—9.08.2008), ғалим-химик, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]] академигы (1991), химия фәндәре докторы (1975), профессор (1976). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1981).
* [[Скобелкин Валерий Михайлович]] (1969), композитор, педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 2000 йылдан Рәсәй Композиторҙар союзы ағзаһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2016). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Абушахманов Айрат Әхтәм улы]] (1974), театр актёры, режиссёр, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 2006 йылдан Рәсәй Театр эшмәкәрҙәре союзы, 2010 йылдан — Рәсәйҙең Театр режиссёрҙары гильдияһы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2012). Төрки телле театрҙарҙың «[[Туғанлыҡ]]» халыҡ-ара фестивале лауреаты (Өфө, 2006, 2012); Төрки халыҡтарҙың «Науруз» халыҡ-ара театр фестивале дипломанты (Ҡазан, 2005). Д. Сиразиев исемендәге театр премияһы лауреаты (2009). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:20 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1710]]: Томас Симпсон, [[Англия]] [[Математик|математигы]].
* [[1860]]: Раймон Пуанкаре, [[дәүләт]] эшмәкәре, 1913—1920 йылдарҙа [[Франция]] президенты.
* [[1890]]: Говард Филлипс Лавкрафт, [[АҠШ]]-тың фантаст [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1895]]: Михаил Зюк, [[СССР]]-ҙың хәрби эшмәкәре, революционер, комбриг, сәйәси золом ҡорбаны.
* [[1905]]: Микио Нарусэ, [[Япония]] кинорежиссёры, сценарист һәм продюсер.
* [[1954]]: [[Нуруллин Ринат Ғәли улы]], [[Татарстан]]дың балалар шағиры, уйлап табыусы, ғалим, техник фәндәр кандидаты.
* [[1970]]: Фред Дёрст, [[АҠШ]]-тың «Limp Bizkit» төркөмө лидеры һәм вокалсыһы.
* [[1992]]: [[Деми Ловато]], АҠШ актёры, [[йыр]]сы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:20 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1998]]: [[Шакиров Үлмәҫ Шакир улы]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[Советтар Союзы Геройы]] (1944).
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З20]]
[[Категория:20 август]]
s2fd5kcfxm9unbg2798nzfthhmvwgvx
Уҫман (Балтас районы)
0
10500
1150020
935184
2022-08-18T12:46:54Z
Баныу
28584
/* Билдәле шәхестәре */ өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{Башҡа мәғәнәләре|Уҫман (мәғәнәләр)}}
{{Ук}}
'''Уҫман''' ({{lang-ru|Усманово}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Балтас районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 151 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452983, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80208825003.
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||151||68||83||45,0||55,0
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]]): 14 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Нөркә (Балтас районы)|Нөркә]]): 3 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы (Көйөҙе): 78 км
== Билдәле шәхестәре ==
* [[Исламов Рәмил Фәнәүи улы]] (14.09.1958), филология фәндәре докторы, Татарстан Республикаһы Фәндәр Академияһының Ғ. Ибраһимов исемендәге Тел, Әҙәбиәт һәм сәнғәт институтының Яҙма һәм музыкаль мираҫ үҙәге мөдире<ref>[http://www.antat.ru/ru/ite/ Институт татарской энциклопедии и регионоведения Академии наук Республики Татарстан. Официальный сайт. Новости. 14.09.2018]{{ref-ru}}{{V|8|10|2018}}</ref><ref>[https://elibrary.ru/title_about.asp?id=33662 Журнал «Проблемы востоковедения», официальный сайт: Редакционный совет журнала]{{ref-ru}}{{V|8|10|2018}}</ref>.
* [[Латипов Ринат Закир улы]] ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Һылтанмалар ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
* Асфандияров А.З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978–5–295–04683–4{{ref-ru}}
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Навигация1
|Портал = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь =
|Викиучебник =
|Викицитатник =
|Викитека = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды =
|Викиновости =
|Викисклад =
|Метавики =
|Проект = Башҡортостан ауылдары
}}
{{Балтас районы ауылдары}}
[[Категория:Балтас районы ауылдары]]
8mbuhbvqna9wwna8n7qp0tn92zqo3ro
Илтәй
0
13231
1150090
1146453
2022-08-19T05:43:25Z
Akkashka
14326
/* Билдәле кешеләре */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия
| статус = ауыл
| русское название = Ильтаево
| оригинальное название = {{lang-ba|Илтәй}}
| герб =
| флаг =
| lat_deg = 55 |lat_min = 16 |lat_sec = 1
| lon_deg = 58 |lon_min = 8 |lon_sec = 37
| CoordScale =
| регион = Башҡортостан
| регион в таблице = Башҡортостан
| вид района =
| район = Салауат районы{{!}}Салауат районы
| район в таблице =
| вид поселения = ауыл биләмәһе
| поселение = Янғантау ауыл Советы (Салауат районы){{!}}Янғантау ауыл Советы
| поселение в таблице =
| внутреннее деление =
| глава =
| дата основания =
| первое упоминание =
| прежние имена =
| статус с =
| площадь =
| высота центра НП =
| население = {{ Население | Ильтаево | тс }}
| год переписи = {{ Население | Ильтаево | г }}
| плотность =
| агломерация =
| национальный состав = [[башҡорттар]]
| конфессиональный состав =
| этнохороним =
| почтовый индекс = 452492
| почтовые индексы =
| телефонный код =
| цифровой идентификатор = 80247875002
| категория в Commons =
| сайт =
}}
'''Илтәй''' ({{lang-ru|Ильтаево}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Салауат районы]]ндағы ауыл, [[Янғантау (Салауат районы)|Янғантау]] ауыл Советына ҡарай. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 153 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452492, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80247875002.
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Малаяҙ]]): 12 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Янғантау (Салауат районы)|Янғантау]]): 6 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Кропачёв (станция)|Кропачёво]]): 41 км
Илтәй [[Йүрүҙән|Йүрүҙән йылғаһы]] буйында, район үҙәге [[Малаяҙ]] ауылынан төньяҡҡа табан 12 километр һәм [[Кропачёв (станция)|Кропачёво]] ([[Силәбе өлкәһе]]) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнсығышҡа табан 41 километр алыҫлыҡта урынлашҡан<ref>{{БЭ2013|85899}}</ref>.
== Тарихы ==
Илтәй ауылына [[XVIII быуат]] уртаһында [[Себер даруғаһы]] [[Мырҙалар]] улусы [[башҡорттар]]ы үҙҙәренең [[Аҫабалыҡ|аҫаба]] ерҙәрендә нигеҙ һалған.<br>
[[Ауыл]]да тәүге төпләнгән [[Башҡорттар|башҡорт]] иренең исеме менән аталған, уның улы Үлйәш Илтәев булған.<br>
[[1795 йыл]]ғы V рәүиз материалдарында [[Йүрүҙән]] йылғаһы буйында 10 хужалыҡта 71 кеше йәшәгән Илтәй ауылы теркәлгән. [[1740 йыл|1740]]—[[1755 йыл]]дар араһында барлыҡҡа килгән. [[Красильников Александр Фёдорович|Красильников]] һәм [[Рычков Пётр Иванович|Рычков]] карталарында ул Саҡай (Сакаево, Сакино) тип аталған.<br>
[[Малсылыҡ]], [[игенселек]], [[умартасылыҡ]] менән шөғөлләнгәндәр<ref name="БЭ">{{БЭ2013|85899}}</ref>.<br>
Ауыл атамаһының килеп сығышы тураһында халыҡ араһында легенда ла йөрөй. Йәнәһе, бер байҙың илле тайы юғала, һәм ул кешеләрен тайҙарҙы эҙләргә ебәрә. Егеттәр әллә күпме ер гиҙеп, ошо матур урынға килеп сыға, һәм тайҙар ҙа шунда утлап йөрөгән булған. Байға ла был ер оҡшап ҡала һәм ул зат-ырыуын ошонда күсереп алып килә, ә тайҙар табылған урын Илтәй (илле тай) тип атала башлай<ref name="Ильтай">[https://cyberleninka.ru/article/n/istoriko-lingvisticheskoe-issledovanie-toponimii-d-iltaevo-salavatskogo-rayona-respubliki-bashkortostan/viewer Г. Р. Ильясова. Историко-лингвистическое исследование топонимии д. Ильтаево]</ref>.
== Биләмә берәмектәренә инеүе ==
<!-- {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100 %;margin:0;" --><!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы -->
{| class="wikitable"
|-
! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт
|-
| [[1757]] || улусы || Троицк өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы
|-
| [[1816]] || 9-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны<ref name="Ильтай" /> || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
| [[1834]] || 9-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны<ref name="Ильтай" />|| Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1847]] || 9-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны<ref name="Ильтай" />, Өфө өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1850]] || 9-сы йорт || 9-сы Башҡорт кантоны<ref name="Ильтай" />, Өфө өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1859]] || 10-сы йорт || 8-се Башҡорт кантоны<ref name="Ильтай" />, Өфө өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1895]] ||Мырҙалар улусы || Өфө өйәҙе || Өфө губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1920]] ||Мырҙалар улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:Coat of arms of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg|20px]] РСФСР
|-
|[[1926]] ||Мырҙалар улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1935]] ||Мырҙалар-Мәсетле ауыл Советы || Малаяҙ районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1941]] || Мәсетле ауыл Советы|| Салауат районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР
|-
|[[1990]] || Янғантау ауыл Советы || Салауат районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы
|-
| || || || ||
|}
== Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше ==
[[1816 йыл]]ғы VII рәүиз материалдарында [[ауыл]]ға нигеҙ һалыусыларҙың улдары һәм ейәндәре: [[1760 йыл]]да тыуған 56 йәшлек Үлйәш Илтәев һәм уның улдары — 24 йәшлек Балтағол (уның улдары — Аҙнабай, Мөхәмәткәрим), 25 йәшлек Әбделмәжит һәм 9 йәшлек Ибраһим күрһәтелгән. Шул уҡ рәүиз материалдарында ауылға икенсе нигеҙ һалыусының, Саҡайҙың, улдары һәм ейәндәре: Зөлҡәрнәй Саҡаев (1756—1813), уның улдары Ҡасҡын (уның улы — Хисаметдин), Мөхәмәтәмин, Рахманҡол, Хоҙайбәт күрһәтелгән. Тәү нигеҙ һалыусыларҙың улдарының йәшенә ҡарап, ауылдың [[XVIII быуат]] уртаһында килеп сыҡҡанын ышаныслы раҫлап була.
[[1816 йыл]]да Илтәйҙә 15 хужалығында 100 кеше йәшәгән, шулар араһында 4 ир-ат күп ҡатынлы. Раҡаев Ғәббәс Ҡаҙаҡ улы әлегә [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нан ҡайтып етмәгән. Ул ваҡытта Илтәй ауылы йорт старшинаһы Әбделғәзиз Әбдрәшитов йәшәгән 9-сы йорттоң үҙәге булған. Хәҙерге көндә ҡулланылмаған исемдәр осрай — Әлиф Һөтимгәнов, Йортҡазы Сыңғыҙов.
[[1834 йыл]]да ауылда 169, [[1859 йыл]]да — 232 кеше йәшәгән.
[[1842 йыл]]да 197 кеше 60 сирек ужым, 283 сирек яҙғы ашлыҡ сәскән. 8 сирек картуф сәскәндәр. Ябай һәм көңгөр һабандарын ҡулланғандар. Ауыл эргәһендә 4 һыу тирмәне булған. Башҡорт тоҡомло ваҡ мал аҫыралған. 33 хужалыҡта 600 ат, 500 эре мөгөҙлө мал, 200 һарыҡ, 100 кәзә булған. Һәүәҫкәрҙәр умартасылыҡ (30 умарта) һәм солоҡсолоҡ (10 солоҡ) менән шөғөлләнгән<ref name="Илтәй">{{ИСДБ|страницы=510—511}}</ref>.
[[1865 йыл]]да 34 хужалыҡта — 237 кеше йәшәгән. [[Мәсет]], училище, 2 һыу тирмәне булған.
[[1906 йыл]]да шулай уҡ [[мәсет]], бакалея кибете, запасҡа [[Иген культуралары|иген]] һаҡлай торған мөгәзәй булған<ref name="БЭ" />.
[[XIX быуат]] аҙағына өс баҫыулы сәсеү әйләнеше өҫтөнлөк иткән. [[Арыш]], [[һоло]], борай, [[ҡарабойҙай]], [[бойҙай]] сәскәндәр<ref name="Илтәй" />.
== Ауылдың XX—XXI быуаттағы үҫеше ==
[[1920 йыл]]да Илтәй ауылында 428 кеше йәшәгән. Ауылда төп [[мәктәп]], фельдшер-акушер пункты бар<ref name="БЭ" />.
[[1950 йыл]]дарҙа ауылда ике тирмән һәм урындағы оҫта Х. Ғилманов төҙөгән электр станцияһы була. Коллективлаштырыу йылдарында бында Ленин исемендәге колхоз төҙөлә, Илтәй уның үҙәге булып торған. <br>
[[Бөйөк Ватан һуғышы]]на ауылдан 81 кеше китә, уларҙың 44 кире әйләнеп ҡайта.<br>
[[1957 йыл]]да колхозға ингән Илтәй, [[Урҙалы]], [[Мөсәт]] ауылдары «Лағыр» совхозына ҡушыла.<br>
[[2017 йыл]]да ауылда 54 йортта 153 кеше йәшәй, 46 йортта төрлө хужалыҡ алып барыла. <br>
Башҡорт халҡының милли батыры [[Салауат Юлаев]]тың тыуыуына 250 йыл тулыу айҡанлы, Илтәйҙән [[Йүрүҙән]] йылғаһы аша аҫылмалы күпер һалына<ref name="Ильтай" />
== Халыҡ һаны ==
Илтәй ауылында [[башҡорттар]] йәшәй (2002).
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1906 йыл ||418||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||428||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||282||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||251||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||144||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||161||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||153||78||75||51,0||49,0
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Билдәле кешеләре ==
* [[Биккенә Иҫәнов]] (1779—?) — хәрби эшмәкәр. 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм 1813—1814 йылдарҙағы Рус армияһының сит илгә походтарында ҡатнашыусы.
* [[Миһранов Рәйес Һаҙый улы]] ([[1 июнь]] [[1926 йыл]] — [[1970 йыл]]) — комсомол, [[КПСС|партия]] һәм [[дәүләт]] органдары эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1954—1960 йылдарҙа [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]]ның беренсе секретары; 1960 йылдан [[КПСС]]-тың [[Өфө]] ҡала һәм [[Баймаҡ районы|Баймаҡ район]] комитеттары секретары; 1963—1967 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы]] Рәйесе урынбаҫары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның 4–6-сы сығаралыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. ВЛКСМ-дың XXIII съезы делегаты (1958). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1957) һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1959, 1966) ордены кавалеры.
* [[Һаҙыев Харис Шәрәфи улы]] — Илтәй ауылында тыуған. [[2001]]—[[2004]] йылдарҙа Салауат районы Хакимиәте башлығы.
* [[Кәримова Мәрйәм Ғатаулла ҡыҙы]] — [[1935]] йылда Илтәй ауылында тыуған. Илтәй мәктәбе директоры, КПСС-тың Салауат район комитеты 3-сө секретры булып эшләй.
== Хәтер ==
== Урамдары ==
{{Колонки|2}}
* Йүрүҙән урамы ({{lang-ru|}} Юрюзанская (улица)
* Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная (улица)
<ref>[https://mapdata.ru/bashkortostan/salavatskiy-rayon/derevnya-iltaevo/ Карта д. Ильтаево. Улицы]</ref>{{Колонки|конец}}.
== Ер-һыу атамалары ==
''Тауҙар:''
[[Кантон тауы]],
* '''Ҡарағоштау''' йәғни Бөркөт оя
* [[Янғантау (тау)]]
* '''Уртатау'''
* '''Хажи ҡаштағы'''
* Оҙонҡор
* Ҡарағайтау
* Ҡырлытау
''Йылғалар:''
[[Йүрүҙән]],
* '''Илек'''
''Шишмәләр:''
* [[Ҡорғаҙаҡ шишмәһе]]<ref>* [https://cyberleninka.ru/article/n/istoriko-lingvisticheskoe-issledovanie-toponimii-d-iltaevo-salavatskogo-rayona-respubliki-bashkortostan/viewer Г. Р. Ильясова. Историко-лингвистическое исследование топонимии д. Ильтаево]</ref>
''Ялан-бесәнлектәр:''
''Таусыҡтар, түбәләр:''
''Башҡа урын-ер атамалары:''
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Мырҙалар]]
== Ҡушаматтар ==
== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|85899}}
* {{ИСДБ|страницы=510—511}}
* [https://cyberleninka.ru/article/n/istoriko-lingvisticheskoe-issledovanie-toponimii-d-iltaevo-salavatskogo-rayona-respubliki-bashkortostan/viewer Г. Р. Ильясова. Историко-лингвистическое исследование топонимии д. Ильтаево]
* [https://mapdata.ru/bashkortostan/salavatskiy-rayon/derevnya-iltaevo/ Карта д. Ильтаево. Улицы]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Навигация1
|Портал = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь =
|Викиучебник =
|Викицитатник =
|Викитека = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды =
|Викиновости =
|Викисклад =
|Метавики =
|Проект = Башҡортостан ауылдары
}}
{{Салауат районы ауылдары}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}
[[Категория:Салауат районы ауылдары]]
[[Категория:Йүрүҙән буйындағы тораҡ пункттар]]
[[Категория:Проект:Башҡортостан ауылдары]]
5la0ni0y9tm9hjkt0he8cpdtkch4lmt
Әхмәт (Саҡмағош районы)
0
13924
1150094
1150001
2022-08-19T05:53:12Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Тарихы */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия|Әхмәт}}
'''Әхмәт''' ({{lang-ru|Ахметово}}) — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010 йыл]]дың 14 октябренә халыҡ һаны 326 кеше була<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452225, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256855002.
== Тарихы ==
Әхмәт ауылы [[Баҙы]] йылғаһынан уң яҡта урынлашҡан. Уға нигеҙ [[XVII — XVIII]] быуаттар араһында Ҡыр-Йылан улусының аҫаба башҡорттары тарафынан һалына, әммә уларҙың байтағы [[XVIII]] быуат урталарында икенсе урынға күсенеп төпләнә. Ауылда башҡорт-керҙәштәр һәм типтәрҙәр ҡала. Башҡорт-керҙәштәр 1700 йылда Ҡыр-Йылан улусының аҫаба башҡорттары менән килешеү нигеҙендә килеп төпләнгән була. Типтәрҙәр иһә [[XVIII]] быуаттың беренсе сирегендә бер ниндәй ҙә документтарһыҙ килеп төпләнә. Ауыл халҡы [[1773 -1774]] йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында әүҙем ҡатнаша<ref name="Әхмәт(Саҡмағош районы)">{{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Елан. |ответственный=Хамидуллин С. И. |место=Уфа |издательство=Китап |год=2015 |том=9|ч. 1|страниц=720 |страницы=117—118 |тираж = 3 500 |isbn= 978-5-85051 605 5 |ref= }}</ref>..
Кантон системаһы осоронда йорт старшинаһы Ҡыҙрас Атдимасов, поход есаулы Ибраһим Үмәрбаев, поход хорунжийы Шаһиәхмәт Ибраһимов, йорт есаулы Смағил Үмәрбаев, поход старшинаһы Әхтәм Үмәрбаев, йорттоң йөҙ башы Ноғоман Атдимасов, мөәзин Ардыуан Зәбировтар ауылдың юғары ҡатламына ҡарай, тип билдәләргә була<ref name="Әхмәт(Саҡмағош районы)" />.
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||326||168||158||51,5||48,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 30 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Тайнаш]]): 7 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Бүздәк]]): 89 км
== Билдәле шәхестәре ==
* [[Исхаҡов Нәжип Сәхипзада улы]] (1930—2015), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1959—1990 йылдарҙа [[Бөрйән районы|Бөрйән район]] үҙәк дауаханаһының баш табибы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы (1974), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры<ref>[https://burzyan.bashkortostan.ru/presscenter/news/164136/ Состоялось открытие мемориальных досок Заслуженным врачам Башкирской АССР. Администрация Бурзянского района РБ, официальный сайт. 11 февраля 2019 года]{{ref-ru}}{{V|24|11|2020}}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}{{V|24|11|2020}}
* [https://e.mail.ru/attachment/14060986080000000551/0;1 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.] {{ref-ru}}{{V|24|11|2020}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/17646-khm-t-sa-ma-osh-r-nynda-y-auyl}}{{V|24|11|2020}}
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
extmv024ryz0lg8dp4o2w35ca8du1by
1150099
1150094
2022-08-19T06:10:04Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Тарихы */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия|Әхмәт}}
'''Әхмәт''' ({{lang-ru|Ахметово}}) — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010 йыл]]дың 14 октябренә халыҡ һаны 326 кеше була<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452225, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256855002.
== Тарихы ==
Әхмәт ауылы [[Баҙы]] йылғаһынан уң яҡта урынлашҡан. Уға нигеҙ [[XVII — XVIII]] быуаттар араһында Ҡыр-Йылан улусының аҫаба башҡорттары тарафынан һалына, әммә уларҙың байтағы [[XVIII]] быуат урталарында икенсе урынға күсенеп төпләнә. Ауылда башҡорт-керҙәштәр һәм типтәрҙәр ҡала. Башҡорт-керҙәштәр 1700 йылда Ҡыр-Йылан улусының аҫаба башҡорттары менән килешеү нигеҙендә килеп төпләнгән була. Уларға аҫаба башҡорт Туйҡа Иҫәнғолов үҙ ерҙәренә инергә рөхсәт бирә. Типтәрҙәр иһә [[XVIII]] быуаттың беренсе сирегендә бер ниндәй ҙә документтарһыҙ килеп төпләнә. 1785 йылда аҫаба башҡорт Азамат Йәнәбирҙин алпауыт П. Ф. Квашнин- Самаринға Йылан улусының аҫаба ерҙәренең бер өлөшөн һата. Ауыл халҡы [[1773 -1774]] йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында әүҙем ҡатнаша<ref name="Әхмәт(Саҡмағош районы)">{{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Елан. |ответственный=Хамидуллин С. И. |место=Уфа |издательство=Китап |год=2015 |том=9|ч. 1|страниц=720 |страницы=117—118 |тираж = 3 500 |isbn= 978-5-85051 605 5 |ref= }}</ref>.
Кантон системаһы осоронда йорт старшинаһы Ҡыҙрас Атдимасов, поход есаулы Ибраһим Үмәрбаев, поход хорунжийы Шаһиәхмәт Ибраһимов, йорт есаулы Смағил Үмәрбаев, поход старшинаһы Әхтәм Үмәрбаев, йорттоң йөҙ башы Ноғоман Атдимасов, мөәзин Ардыуан Зәбировтар ауылдың юғары ҡатламына ҡарай, тип билдәләргә була<ref name="Әхмәт(Саҡмағош районы)" />.
1870 йылда Әхмәт ауылы төрлө исем аҫтында йөрөй: Рафиҡ, Дөмәй. 1795 йылда хмәт ауылында 70 башҡорт һәм 14 типтәр, 1816 йылда - 100 башҡорт һәм 28 типтәр, 1834 йылда 117 башҡорт һәм 26 типтәр йәшәй. Ә 1859 йылдағы рәүиз документтарында ауылда йәшәгән 196 кеше башҡорт булараҡ теркәлә. 1870 һәм 1920 йылда ауыл халҡы тулыһынса башҡорт булараҡ теркәлә, һәм ауыл Бәләкәй Әхмәт тип <ref name="Әхмәт(Саҡмағош районы)" />.
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||326||168||158||51,5||48,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 30 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Тайнаш]]): 7 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Бүздәк]]): 89 км
== Билдәле шәхестәре ==
* [[Исхаҡов Нәжип Сәхипзада улы]] (1930—2015), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1959—1990 йылдарҙа [[Бөрйән районы|Бөрйән район]] үҙәк дауаханаһының баш табибы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы (1974), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры<ref>[https://burzyan.bashkortostan.ru/presscenter/news/164136/ Состоялось открытие мемориальных досок Заслуженным врачам Башкирской АССР. Администрация Бурзянского района РБ, официальный сайт. 11 февраля 2019 года]{{ref-ru}}{{V|24|11|2020}}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}{{V|24|11|2020}}
* [https://e.mail.ru/attachment/14060986080000000551/0;1 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.] {{ref-ru}}{{V|24|11|2020}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/17646-khm-t-sa-ma-osh-r-nynda-y-auyl}}{{V|24|11|2020}}
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
55xy8u6zrs4vjrvpr9hy9myj70l59r2
1150100
1150099
2022-08-19T06:12:40Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Тарихы */
wikitext
text/x-wiki
{{НП-Россия|Әхмәт}}
'''Әхмәт''' ({{lang-ru|Ахметово}}) — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010 йыл]]дың 14 октябренә халыҡ һаны 326 кеше була<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452225, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256855002.
== Тарихы ==
Әхмәт ауылы [[Баҙы]] йылғаһынан уң яҡта урынлашҡан. Уға нигеҙ [[XVII — XVIII]] быуаттар араһында Ҡыр-Йылан улусының аҫаба башҡорттары тарафынан һалына, әммә уларҙың байтағы [[XVIII]] быуат урталарында икенсе урынға күсенеп төпләнә. Ауылда башҡорт-керҙәштәр һәм типтәрҙәр ҡала. Башҡорт-керҙәштәр 1700 йылда Ҡыр-Йылан улусының аҫаба башҡорттары менән килешеү нигеҙендә килеп төпләнгән була. Уларға аҫаба башҡорт Туйҡа Иҫәнғолов үҙ ерҙәренә инергә рөхсәт бирә. Типтәрҙәр иһә [[XVIII]] быуаттың беренсе сирегендә бер ниндәй ҙә документтарһыҙ килеп төпләнә. 1785 йылда аҫаба башҡорт Азамат Йәнәбирҙин алпауыт П. Ф. Квашнин- Самаринға Йылан улусының аҫаба ерҙәренең бер өлөшөн һата. Ауыл халҡы [[1773 -1774]] йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында әүҙем ҡатнаша<ref name="Әхмәт(Саҡмағош районы)">{{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Елан. |ответственный=Хамидуллин С. И. |место=Уфа |издательство=Китап |год=2015 |том=9|ч. 1|страниц=720 |страницы=117—118 |тираж = 3 500 |isbn= 978-5-85051 605 5 |ref= }}</ref>.
Кантон системаһы осоронда йорт старшинаһы Ҡыҙрас Атдимасов, поход есаулы Ибраһим Үмәрбаев, поход хорунжийы Шаһиәхмәт Ибраһимов, йорт есаулы Смағил Үмәрбаев, поход старшинаһы Әхтәм Үмәрбаев, йорттоң йөҙ башы Ноғоман Атдимасов, мөәзин Ардыуан Зәбировтар ауылдың юғары ҡатламына ҡарай, тип билдәләргә була<ref name="Әхмәт(Саҡмағош районы)" />.
1870 йылда Әхмәт ауылы төрлө исем аҫтында йөрөй: Рафиҡ, Дөмәй. 1795 йылда Әхмәт ауылында 70 башҡорт һәм 14 типтәр, 1816 йылда - 100 башҡорт һәм 28 типтәр, 1834 йылда 117 башҡорт һәм 26 типтәр йәшәй. Ә 1859 йылдағы рәүиз документтарында ауылда йәшәгән 196 кеше башҡорт булараҡ теркәлә. 1870 һәм 1920 йылда ауыл халҡы тулыһынса башҡорт булараҡ теркәлә, һәм ауыл Бәләкәй Әхмәт тип атала<ref name="Әхмәт(Саҡмағош районы)" />.
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||326||168||158||51,5||48,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 30 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Тайнаш]]): 7 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Бүздәк]]): 89 км
== Билдәле шәхестәре ==
* [[Исхаҡов Нәжип Сәхипзада улы]] (1930—2015), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1959—1990 йылдарҙа [[Бөрйән районы|Бөрйән район]] үҙәк дауаханаһының баш табибы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы (1974), [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры<ref>[https://burzyan.bashkortostan.ru/presscenter/news/164136/ Состоялось открытие мемориальных досок Заслуженным врачам Башкирской АССР. Администрация Бурзянского района РБ, официальный сайт. 11 февраля 2019 года]{{ref-ru}}{{V|24|11|2020}}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Әҙәбиәт ==
* Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}}{{V|24|11|2020}}
* [https://e.mail.ru/attachment/14060986080000000551/0;1 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.] {{ref-ru}}{{V|24|11|2020}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/17646-khm-t-sa-ma-osh-r-nynda-y-auyl}}{{V|24|11|2020}}
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
crb01tp35g2zcxa1lbmvgqix0g6cye9
Тамъян (Саҡмағош районы)
0
13985
1150105
503126
2022-08-19T06:28:04Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Преамбула */
wikitext
text/x-wiki
{{Башҡа мәғәнәләре|Тамъян (мәғәнәләр)}}
{{ТП-Рәсәй|Тамъян
|статус = ауыл
|башҡортса исеме = Тамъян
|төп исеме =
|ил =
|герб =
|флаг =
|герб киңлеге =
|флаг киңлеге =
|lat_deg = 55 | lat_min = 14 | lat_sec = 19
|lon_deg = 54 | lon_min = 32 | lon_sec = 48
|CoordAddon =
|CoordScale =
|ил картаһы =
|регион картаһы =
|район картаһы =
|ил картаһының дәүмәле =
|регион картаһының дәүмәле =
|район картаһының дәүмәле =
|регион төрө = төбәк
|регион = Башҡортостан
|теҙмәләге регион =
|район төрө = район
|район = Саҡмағош районы
|теҙмәләге район =
|урынлашыу төрө = ауыл советы
|урынлашыу =
|теҙмәләге урынлашыу =
|эске бүленеү =
|башлыҡ төрө =
|башлыҡ =
|нигеҙ һалыныу =
|беренсе телгә алыу =
|элекке исемдәре =
|статус (башлап) =
|майҙан =
|ТП үҙәгенең бейеклеге =
|климат =
|рәсми тел =
|рәсми тел-ref =
|халыҡ = 268
|иҫәп алыу йылы = 2010
|тығыҙлыҡ =
|агломерация =
|конфессия составы =
|этнохороним =
|ваҡыт бүлкәте = +5
|DST =
|почта индексы = 452212
|почта индекстары =
|телефон коды =34796
|автомобиль коды = 02, 102
|танымлаусы төрө =
|һансал танымлаусы = 80256835004
|Commons-тағы категория =
|сайт =
|сайт теле =
}}
'''Тамъян''' ({{lang-ru|Тамьяново}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 268 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452212, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256835004.
== Тарихы ==
[[Ҡыр-Йылан]] ырыуы ауылдары араһында улус исеме менән аталып йөрөтөлгән Тамъян ауыла ла бар. Ул Ҡарағош йылғаһы буйында ята. Красильниковтың картаһында уның булыуы ауылдың XVIII быуаттың беренсе яртыһында барлыҡҡа килеүен раҫлай. Унда башҡорттар һәм типатәрҙәр йәшәй. 1762 йылда ауылда 26 кешенең йәшәүе теркәлә. 1795 йылда ауылда 77 башҡорт һәм 17 типтәр, 1816 йылда - башҡорттарҙың һаны күрһәтелмәй, ә типтәрҙәр 19 кеше була, 1834 йылда 117 башҡорт йәшәй. 1850 йылда 163 башҡорт һәм 25 типтәр, 1859 йылда ауылда 156 башҡорт һәм 25 типтәрҙең йәшәүе теркәлә.
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||268||122||146||45,5||54,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 13 км
* Ауыл советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Ҡото]]): 4 км
== Сығанаҡтар ==
<references/>
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
lnfq5u6abdux9a3i3yt5puu2fjqm1ci
1150106
1150105
2022-08-19T06:30:16Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Тарихы */
wikitext
text/x-wiki
{{Башҡа мәғәнәләре|Тамъян (мәғәнәләр)}}
{{ТП-Рәсәй|Тамъян
|статус = ауыл
|башҡортса исеме = Тамъян
|төп исеме =
|ил =
|герб =
|флаг =
|герб киңлеге =
|флаг киңлеге =
|lat_deg = 55 | lat_min = 14 | lat_sec = 19
|lon_deg = 54 | lon_min = 32 | lon_sec = 48
|CoordAddon =
|CoordScale =
|ил картаһы =
|регион картаһы =
|район картаһы =
|ил картаһының дәүмәле =
|регион картаһының дәүмәле =
|район картаһының дәүмәле =
|регион төрө = төбәк
|регион = Башҡортостан
|теҙмәләге регион =
|район төрө = район
|район = Саҡмағош районы
|теҙмәләге район =
|урынлашыу төрө = ауыл советы
|урынлашыу =
|теҙмәләге урынлашыу =
|эске бүленеү =
|башлыҡ төрө =
|башлыҡ =
|нигеҙ һалыныу =
|беренсе телгә алыу =
|элекке исемдәре =
|статус (башлап) =
|майҙан =
|ТП үҙәгенең бейеклеге =
|климат =
|рәсми тел =
|рәсми тел-ref =
|халыҡ = 268
|иҫәп алыу йылы = 2010
|тығыҙлыҡ =
|агломерация =
|конфессия составы =
|этнохороним =
|ваҡыт бүлкәте = +5
|DST =
|почта индексы = 452212
|почта индекстары =
|телефон коды =34796
|автомобиль коды = 02, 102
|танымлаусы төрө =
|һансал танымлаусы = 80256835004
|Commons-тағы категория =
|сайт =
|сайт теле =
}}
'''Тамъян''' ({{lang-ru|Тамьяново}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 268 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452212, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256835004.
== Тарихы ==
[[Ҡыр-Йылан]] ырыуы ауылдары араһында улус исеме менән аталып йөрөтөлгән Тамъян ауыла ла бар. Ул Ҡарағош йылғаһы буйында ята. Красильниковтың картаһында уның булыуы ауылдың XVIII быуаттың беренсе яртыһында барлыҡҡа килеүен раҫлай. Унда башҡорттар һәм типатәрҙәр йәшәй. 1762 йылда ауылда 26 кешенең йәшәүе теркәлә. 1795 йылда ауылда 77 башҡорт һәм 17 типтәр, 1816 йылда - башҡорттарҙың һаны күрһәтелмәй, ә типтәрҙәр 19 кеше була, 1834 йылда 117 башҡорт йәшәй. 1850 йылда 163 башҡорт һәм 25 типтәр, 1859 йылда ауылда 156 башҡорт һәм 25 типтәрҙең йәшәүе <ref name="Тамъян(Саҡмағош районы)">{{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Елан. |ответственный=Хамидуллин С. И. |место=Уфа |издательство=Китап |год=2015 |том=9|ч. 1|страниц=720 |страницы=119—120 |тираж = 3 500 |isbn= 978-5-85051 605 5 |ref= }}</ref>..
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||268||122||146||45,5||54,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 13 км
* Ауыл советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Ҡото]]): 4 км
== Сығанаҡтар ==
<references/>
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
bnijd1hn4c8lza3h59a59x7xrgnlal8
1150107
1150106
2022-08-19T06:31:47Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Тарихы */
wikitext
text/x-wiki
{{Башҡа мәғәнәләре|Тамъян (мәғәнәләр)}}
{{ТП-Рәсәй|Тамъян
|статус = ауыл
|башҡортса исеме = Тамъян
|төп исеме =
|ил =
|герб =
|флаг =
|герб киңлеге =
|флаг киңлеге =
|lat_deg = 55 | lat_min = 14 | lat_sec = 19
|lon_deg = 54 | lon_min = 32 | lon_sec = 48
|CoordAddon =
|CoordScale =
|ил картаһы =
|регион картаһы =
|район картаһы =
|ил картаһының дәүмәле =
|регион картаһының дәүмәле =
|район картаһының дәүмәле =
|регион төрө = төбәк
|регион = Башҡортостан
|теҙмәләге регион =
|район төрө = район
|район = Саҡмағош районы
|теҙмәләге район =
|урынлашыу төрө = ауыл советы
|урынлашыу =
|теҙмәләге урынлашыу =
|эске бүленеү =
|башлыҡ төрө =
|башлыҡ =
|нигеҙ һалыныу =
|беренсе телгә алыу =
|элекке исемдәре =
|статус (башлап) =
|майҙан =
|ТП үҙәгенең бейеклеге =
|климат =
|рәсми тел =
|рәсми тел-ref =
|халыҡ = 268
|иҫәп алыу йылы = 2010
|тығыҙлыҡ =
|агломерация =
|конфессия составы =
|этнохороним =
|ваҡыт бүлкәте = +5
|DST =
|почта индексы = 452212
|почта индекстары =
|телефон коды =34796
|автомобиль коды = 02, 102
|танымлаусы төрө =
|һансал танымлаусы = 80256835004
|Commons-тағы категория =
|сайт =
|сайт теле =
}}
'''Тамъян''' ({{lang-ru|Тамьяново}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 268 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452212, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256835004.
== Тарихы ==
[[Ҡыр-Йылан]] ырыуы ауылдары араһында улус исеме менән аталып йөрөтөлгән Тамъян ауыла ла бар. Ул Ҡарағош йылғаһы буйында ята. Красильниковтың картаһында уның булыуы ауылдың [[XVIII]] быуаттың беренсе яртыһында барлыҡҡа килеүен раҫлай. Унда башҡорттар һәм типатәрҙәр йәшәй. [[1762 йыл]]да ауылда 26 кешенең йәшәүе теркәлә. [[1795 йыл]]да ауылда 77 башҡорт һәм 17 типтәр, [[1816 йыл]]да - башҡорттарҙың һаны күрһәтелмәй, ә типтәрҙәр 19 кеше була, [[1834 йыл]]да 117 башҡорт йәшәй. [[1850 йыл]]да 163 башҡорт һәм 25 типтәр, [[1859 йыл]]да ауылда 156 башҡорт һәм 25 типтәрҙең йәшәүе <ref name="Тамъян(Саҡмағош районы)">{{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Елан. |ответственный=Хамидуллин С. И. |место=Уфа |издательство=Китап |год=2015 |том=9|ч. 1|страниц=720 |страницы=119—120 |тираж = 3 500 |isbn= 978-5-85051 605 5 |ref= }}</ref>..
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||268||122||146||45,5||54,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 13 км
* Ауыл советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Ҡото]]): 4 км
== Сығанаҡтар ==
<references/>
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
glwabtg4hgdocvgudmdu0zzkyoirs4d
1150108
1150107
2022-08-19T06:32:31Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Тарихы */
wikitext
text/x-wiki
{{Башҡа мәғәнәләре|Тамъян (мәғәнәләр)}}
{{ТП-Рәсәй|Тамъян
|статус = ауыл
|башҡортса исеме = Тамъян
|төп исеме =
|ил =
|герб =
|флаг =
|герб киңлеге =
|флаг киңлеге =
|lat_deg = 55 | lat_min = 14 | lat_sec = 19
|lon_deg = 54 | lon_min = 32 | lon_sec = 48
|CoordAddon =
|CoordScale =
|ил картаһы =
|регион картаһы =
|район картаһы =
|ил картаһының дәүмәле =
|регион картаһының дәүмәле =
|район картаһының дәүмәле =
|регион төрө = төбәк
|регион = Башҡортостан
|теҙмәләге регион =
|район төрө = район
|район = Саҡмағош районы
|теҙмәләге район =
|урынлашыу төрө = ауыл советы
|урынлашыу =
|теҙмәләге урынлашыу =
|эске бүленеү =
|башлыҡ төрө =
|башлыҡ =
|нигеҙ һалыныу =
|беренсе телгә алыу =
|элекке исемдәре =
|статус (башлап) =
|майҙан =
|ТП үҙәгенең бейеклеге =
|климат =
|рәсми тел =
|рәсми тел-ref =
|халыҡ = 268
|иҫәп алыу йылы = 2010
|тығыҙлыҡ =
|агломерация =
|конфессия составы =
|этнохороним =
|ваҡыт бүлкәте = +5
|DST =
|почта индексы = 452212
|почта индекстары =
|телефон коды =34796
|автомобиль коды = 02, 102
|танымлаусы төрө =
|һансал танымлаусы = 80256835004
|Commons-тағы категория =
|сайт =
|сайт теле =
}}
'''Тамъян''' ({{lang-ru|Тамьяново}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 268 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452212, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256835004.
== Тарихы ==
[[Ҡыр-Йылан]] ырыуы ауылдары араһында улус исеме менән аталып йөрөтөлгән Тамъян ауыла ла бар. Ул Ҡарағош йылғаһы буйында ята. Красильниковтың картаһында уның булыуы ауылдың [[XVIII]] быуаттың беренсе яртыһында барлыҡҡа килеүен раҫлай. Унда башҡорттар һәм типатәрҙәр йәшәй. [[1762 йыл]]да ауылда 26 кешенең йәшәүе теркәлә. [[1795 йыл]]да ауылда 77 башҡорт һәм 17 типтәр, [[1816 йыл]]да - башҡорттарҙың һаны күрһәтелмәй, ә типтәрҙәр 19 кеше була, [[1834 йыл]]да 117 башҡорт йәшәй. [[1850 йыл]]да 163 башҡорт һәм 25 типтәр, [[1859 йыл]]да ауылда 156 башҡорт һәм 25 типтәрҙең йәшәүе теркәлә<ref name="Тамъян(Саҡмағош районы)">{{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Елан. |ответственный=Хамидуллин С. И. |место=Уфа |издательство=Китап |год=2015 |том=9|ч. 1|страниц=720 |страницы=119—120 |тираж = 3 500 |isbn= 978-5-85051 605 5 |ref= }}</ref>.
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||268||122||146||45,5||54,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 13 км
* Ауыл советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Ҡото]]): 4 км
== Сығанаҡтар ==
<references/>
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
k2oddmyybyi9armvtpsohx3pdmumav6
1150109
1150108
2022-08-19T06:32:49Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Тарихы */
wikitext
text/x-wiki
{{Башҡа мәғәнәләре|Тамъян (мәғәнәләр)}}
{{ТП-Рәсәй|Тамъян
|статус = ауыл
|башҡортса исеме = Тамъян
|төп исеме =
|ил =
|герб =
|флаг =
|герб киңлеге =
|флаг киңлеге =
|lat_deg = 55 | lat_min = 14 | lat_sec = 19
|lon_deg = 54 | lon_min = 32 | lon_sec = 48
|CoordAddon =
|CoordScale =
|ил картаһы =
|регион картаһы =
|район картаһы =
|ил картаһының дәүмәле =
|регион картаһының дәүмәле =
|район картаһының дәүмәле =
|регион төрө = төбәк
|регион = Башҡортостан
|теҙмәләге регион =
|район төрө = район
|район = Саҡмағош районы
|теҙмәләге район =
|урынлашыу төрө = ауыл советы
|урынлашыу =
|теҙмәләге урынлашыу =
|эске бүленеү =
|башлыҡ төрө =
|башлыҡ =
|нигеҙ һалыныу =
|беренсе телгә алыу =
|элекке исемдәре =
|статус (башлап) =
|майҙан =
|ТП үҙәгенең бейеклеге =
|климат =
|рәсми тел =
|рәсми тел-ref =
|халыҡ = 268
|иҫәп алыу йылы = 2010
|тығыҙлыҡ =
|агломерация =
|конфессия составы =
|этнохороним =
|ваҡыт бүлкәте = +5
|DST =
|почта индексы = 452212
|почта индекстары =
|телефон коды =34796
|автомобиль коды = 02, 102
|танымлаусы төрө =
|һансал танымлаусы = 80256835004
|Commons-тағы категория =
|сайт =
|сайт теле =
}}
'''Тамъян''' ({{lang-ru|Тамьяново}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 268 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452212, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256835004.
== Тарихы ==
[[Ҡыр-Йылан]] ырыуы ауылдары араһында улус исеме менән аталып йөрөтөлгән Тамъян ауылы ла бар. Ул Ҡарағош йылғаһы буйында ята. Красильниковтың картаһында уның булыуы ауылдың [[XVIII]] быуаттың беренсе яртыһында барлыҡҡа килеүен раҫлай. Унда башҡорттар һәм типатәрҙәр йәшәй. [[1762 йыл]]да ауылда 26 кешенең йәшәүе теркәлә. [[1795 йыл]]да ауылда 77 башҡорт һәм 17 типтәр, [[1816 йыл]]да - башҡорттарҙың һаны күрһәтелмәй, ә типтәрҙәр 19 кеше була, [[1834 йыл]]да 117 башҡорт йәшәй. [[1850 йыл]]да 163 башҡорт һәм 25 типтәр, [[1859 йыл]]да ауылда 156 башҡорт һәм 25 типтәрҙең йәшәүе теркәлә<ref name="Тамъян(Саҡмағош районы)">{{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Елан. |ответственный=Хамидуллин С. И. |место=Уфа |издательство=Китап |год=2015 |том=9|ч. 1|страниц=720 |страницы=119—120 |тираж = 3 500 |isbn= 978-5-85051 605 5 |ref= }}</ref>.
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||268||122||146||45,5||54,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 13 км
* Ауыл советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Ҡото]]): 4 км
== Сығанаҡтар ==
<references/>
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
f1qwcalzrry5aee52kq8itni3vkf8hq
1150110
1150109
2022-08-19T06:33:21Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Тарихы */
wikitext
text/x-wiki
{{Башҡа мәғәнәләре|Тамъян (мәғәнәләр)}}
{{ТП-Рәсәй|Тамъян
|статус = ауыл
|башҡортса исеме = Тамъян
|төп исеме =
|ил =
|герб =
|флаг =
|герб киңлеге =
|флаг киңлеге =
|lat_deg = 55 | lat_min = 14 | lat_sec = 19
|lon_deg = 54 | lon_min = 32 | lon_sec = 48
|CoordAddon =
|CoordScale =
|ил картаһы =
|регион картаһы =
|район картаһы =
|ил картаһының дәүмәле =
|регион картаһының дәүмәле =
|район картаһының дәүмәле =
|регион төрө = төбәк
|регион = Башҡортостан
|теҙмәләге регион =
|район төрө = район
|район = Саҡмағош районы
|теҙмәләге район =
|урынлашыу төрө = ауыл советы
|урынлашыу =
|теҙмәләге урынлашыу =
|эске бүленеү =
|башлыҡ төрө =
|башлыҡ =
|нигеҙ һалыныу =
|беренсе телгә алыу =
|элекке исемдәре =
|статус (башлап) =
|майҙан =
|ТП үҙәгенең бейеклеге =
|климат =
|рәсми тел =
|рәсми тел-ref =
|халыҡ = 268
|иҫәп алыу йылы = 2010
|тығыҙлыҡ =
|агломерация =
|конфессия составы =
|этнохороним =
|ваҡыт бүлкәте = +5
|DST =
|почта индексы = 452212
|почта индекстары =
|телефон коды =34796
|автомобиль коды = 02, 102
|танымлаусы төрө =
|һансал танымлаусы = 80256835004
|Commons-тағы категория =
|сайт =
|сайт теле =
}}
'''Тамъян''' ({{lang-ru|Тамьяново}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 268 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452212, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256835004.
== Тарихы ==
[[Ҡыр-Йылан]] ырыуы ауылдары араһында улус исеме менән аталып йөрөтөлгән Тамъян ауылы ла бар. Ул Ҡарағош йылғаһы буйында ята. Красильниковтың картаһында уның булыуы ауылдың [[XVIII]] быуаттың беренсе яртыһында барлыҡҡа килеүен раҫлай. Унда башҡорттар һәм типтәрҙәр йәшәй. [[1762 йыл]]да ауылда 26 кешенең йәшәүе теркәлә. [[1795 йыл]]да ауылда 77 башҡорт һәм 17 типтәр, [[1816 йыл]]да - башҡорттарҙың һаны күрһәтелмәй, ә типтәрҙәр 19 кеше була, [[1834 йыл]]да 117 башҡорт йәшәй. [[1850 йыл]]да 163 башҡорт һәм 25 типтәр, [[1859 йыл]]да ауылда 156 башҡорт һәм 25 типтәрҙең йәшәүе теркәлә<ref name="Тамъян(Саҡмағош районы)">{{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Елан. |ответственный=Хамидуллин С. И. |место=Уфа |издательство=Китап |год=2015 |том=9|ч. 1|страниц=720 |страницы=119—120 |тираж = 3 500 |isbn= 978-5-85051 605 5 |ref= }}</ref>.
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||268||122||146||45,5||54,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 13 км
* Ауыл советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Ҡото]]): 4 км
== Сығанаҡтар ==
<references/>
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
mrynafe2jzi9tjbmingebmebbfflwgy
1150111
1150110
2022-08-19T06:34:09Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Сығанаҡтар */
wikitext
text/x-wiki
{{Башҡа мәғәнәләре|Тамъян (мәғәнәләр)}}
{{ТП-Рәсәй|Тамъян
|статус = ауыл
|башҡортса исеме = Тамъян
|төп исеме =
|ил =
|герб =
|флаг =
|герб киңлеге =
|флаг киңлеге =
|lat_deg = 55 | lat_min = 14 | lat_sec = 19
|lon_deg = 54 | lon_min = 32 | lon_sec = 48
|CoordAddon =
|CoordScale =
|ил картаһы =
|регион картаһы =
|район картаһы =
|ил картаһының дәүмәле =
|регион картаһының дәүмәле =
|район картаһының дәүмәле =
|регион төрө = төбәк
|регион = Башҡортостан
|теҙмәләге регион =
|район төрө = район
|район = Саҡмағош районы
|теҙмәләге район =
|урынлашыу төрө = ауыл советы
|урынлашыу =
|теҙмәләге урынлашыу =
|эске бүленеү =
|башлыҡ төрө =
|башлыҡ =
|нигеҙ һалыныу =
|беренсе телгә алыу =
|элекке исемдәре =
|статус (башлап) =
|майҙан =
|ТП үҙәгенең бейеклеге =
|климат =
|рәсми тел =
|рәсми тел-ref =
|халыҡ = 268
|иҫәп алыу йылы = 2010
|тығыҙлыҡ =
|агломерация =
|конфессия составы =
|этнохороним =
|ваҡыт бүлкәте = +5
|DST =
|почта индексы = 452212
|почта индекстары =
|телефон коды =34796
|автомобиль коды = 02, 102
|танымлаусы төрө =
|һансал танымлаусы = 80256835004
|Commons-тағы категория =
|сайт =
|сайт теле =
}}
'''Тамъян''' ({{lang-ru|Тамьяново}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 268 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452212, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256835004.
== Тарихы ==
[[Ҡыр-Йылан]] ырыуы ауылдары араһында улус исеме менән аталып йөрөтөлгән Тамъян ауылы ла бар. Ул Ҡарағош йылғаһы буйында ята. Красильниковтың картаһында уның булыуы ауылдың [[XVIII]] быуаттың беренсе яртыһында барлыҡҡа килеүен раҫлай. Унда башҡорттар һәм типтәрҙәр йәшәй. [[1762 йыл]]да ауылда 26 кешенең йәшәүе теркәлә. [[1795 йыл]]да ауылда 77 башҡорт һәм 17 типтәр, [[1816 йыл]]да - башҡорттарҙың һаны күрһәтелмәй, ә типтәрҙәр 19 кеше була, [[1834 йыл]]да 117 башҡорт йәшәй. [[1850 йыл]]да 163 башҡорт һәм 25 типтәр, [[1859 йыл]]да ауылда 156 башҡорт һәм 25 типтәрҙең йәшәүе теркәлә<ref name="Тамъян(Саҡмағош районы)">{{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Елан. |ответственный=Хамидуллин С. И. |место=Уфа |издательство=Китап |год=2015 |том=9|ч. 1|страниц=720 |страницы=119—120 |тираж = 3 500 |isbn= 978-5-85051 605 5 |ref= }}</ref>.
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||268||122||146||45,5||54,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 13 км
* Ауыл советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Ҡото]]): 4 км
== Сығанаҡтар ==
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
<references/>
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
tulo4ohm8iys9c79lvbqowu74nmun5r
1150112
1150111
2022-08-19T06:36:31Z
Хаят Йосопова1
18963
/* Сығанаҡтар */
wikitext
text/x-wiki
{{Башҡа мәғәнәләре|Тамъян (мәғәнәләр)}}
{{ТП-Рәсәй|Тамъян
|статус = ауыл
|башҡортса исеме = Тамъян
|төп исеме =
|ил =
|герб =
|флаг =
|герб киңлеге =
|флаг киңлеге =
|lat_deg = 55 | lat_min = 14 | lat_sec = 19
|lon_deg = 54 | lon_min = 32 | lon_sec = 48
|CoordAddon =
|CoordScale =
|ил картаһы =
|регион картаһы =
|район картаһы =
|ил картаһының дәүмәле =
|регион картаһының дәүмәле =
|район картаһының дәүмәле =
|регион төрө = төбәк
|регион = Башҡортостан
|теҙмәләге регион =
|район төрө = район
|район = Саҡмағош районы
|теҙмәләге район =
|урынлашыу төрө = ауыл советы
|урынлашыу =
|теҙмәләге урынлашыу =
|эске бүленеү =
|башлыҡ төрө =
|башлыҡ =
|нигеҙ һалыныу =
|беренсе телгә алыу =
|элекке исемдәре =
|статус (башлап) =
|майҙан =
|ТП үҙәгенең бейеклеге =
|климат =
|рәсми тел =
|рәсми тел-ref =
|халыҡ = 268
|иҫәп алыу йылы = 2010
|тығыҙлыҡ =
|агломерация =
|конфессия составы =
|этнохороним =
|ваҡыт бүлкәте = +5
|DST =
|почта индексы = 452212
|почта индекстары =
|телефон коды =34796
|автомобиль коды = 02, 102
|танымлаусы төрө =
|һансал танымлаусы = 80256835004
|Commons-тағы категория =
|сайт =
|сайт теле =
}}
'''Тамъян''' ({{lang-ru|Тамьяново}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Саҡмағош районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 268 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452212, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80256835004.
== Тарихы ==
[[Ҡыр-Йылан]] ырыуы ауылдары араһында улус исеме менән аталып йөрөтөлгән Тамъян ауылы ла бар. Ул Ҡарағош йылғаһы буйында ята. Красильниковтың картаһында уның булыуы ауылдың [[XVIII]] быуаттың беренсе яртыһында барлыҡҡа килеүен раҫлай. Унда башҡорттар һәм типтәрҙәр йәшәй. [[1762 йыл]]да ауылда 26 кешенең йәшәүе теркәлә. [[1795 йыл]]да ауылда 77 башҡорт һәм 17 типтәр, [[1816 йыл]]да - башҡорттарҙың һаны күрһәтелмәй, ә типтәрҙәр 19 кеше була, [[1834 йыл]]да 117 башҡорт йәшәй. [[1850 йыл]]да 163 башҡорт һәм 25 типтәр, [[1859 йыл]]да ауылда 156 башҡорт һәм 25 типтәрҙең йәшәүе теркәлә<ref name="Тамъян(Саҡмағош районы)">{{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Елан. |ответственный=Хамидуллин С. И. |место=Уфа |издательство=Китап |год=2015 |том=9|ч. 1|страниц=720 |страницы=119—120 |тираж = 3 500 |isbn= 978-5-85051 605 5 |ref= }}</ref>.
== Халыҡ һаны ==
'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||268||122||146||45,5||54,5
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}
== Географик урыны ==
* Район үҙәгенә тиклем ([[Саҡмағош]]): 13 км
* Ауыл советы үҙәгенә тиклем ([[Яңы Ҡото]]): 4 км
== Сығанаҡтар ==
* [http://ihtika.ru/book/asfandiyarov-az-istoriya-sel-i-dereven-bashkortostana-i-sopredelnyh-territoriy-ufa-kitap-2009-744-s Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий ]
* {{китап |автор=Коллектив авторов |заглавие=История башкирских родов. Юрматы. |ответственный=Хамидуллин С. И. |ссылка=http://ihtika.ru/index.php/book/istoriya-bashkirskih-rodov-yurmaty-tom-30-ch-1--ufa-2018/page/180 |место=Уфа |издательство=Китап |год=2018 |том=30, часть 1 |страниц=840 |страницы=180 |тираж = 2 000 |isbn= 978-5-295-06968-0|ref= }}
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
<references/>
{{Саҡмағош районы ауылдары}}
[[Категория:Саҡмағош районы ауылдары]]
o387tel1ekh9bu59q8khol2prk3kdo7
Оло Глушица
0
44795
1150115
731669
2022-08-19T07:00:27Z
ShinePhantom
5501
иллюстрация
wikitext
text/x-wiki
{{Река
|Название = Оло Глушица
|Оригинальное название =
|Изображение = River Bolshaya Glushitsa 01.jpg
|Подпись =
|Карта =
|Подпись карты =
|Длина = 65
|Площадь бассейна = 994
|Бассейн = [[Каспий диңгеҙе]]
|Бассейн рек = Волга, Куйбышев һыуһаҡлағысы үренән Каспий диңгеҙенә ҡушылғанға тиклем
|Расход воды =
|Место измерения =
|Исток =
|Местоположение истока =
|Высота истока =
|s_lat_dir = N |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec =
|s_lon_dir = E |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec =
|Устье = Оло Ырғыҙ
|Местоположение устья = һул ярына тамағынан 614 км өҫтәрәк
|Высота устья =
|m_lat_dir = N |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec =
|m_lon_dir = E |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec =
|Уклон реки =
|Страна = Рәсәй
|Регион = Һарытау өлкәһе, Һамар өлкәһе
|Район =
|Позиционная карта = Рәсәй Һарытау өлкәһе
|Категория на Викискладе =
}}
'''Оло Глушица''' — [[Рәсәй]]ҙәге йылға. Һарытау өлкәһе, Һамар өлкәһе<ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Рәсәй гидротехник ҡоролмалар регистры һәм дәүләт һыу кадастры үҙәге}}</ref> биләмәләрендә аға. Йылға Оло Иргиз йылғаһының һул ярына тамағынан 614 км өҫтәрәк ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 65 км.
== Һыу реестры мәғлүмәттәре ==
[[Рәсәй дәүләт һыу реестры]] мәғлүмәте буйынса йылға [[Түбәнге Волга һыу бассейны округы]]нда урынлашҡан, [[һыу хужалығы участкаһы]] — [[Оло Ырғыҙ]] йылғаһы башынан [[Сулак һыуһаҡлағысы]]на тиклем. Бәләкәй йылға бассейны (йылға эске бассейны) — Өҫтәмә бассейны юҡ, йылға бассейны — Волга, Куйбышев һыуһаҡлағысы үренән Каспий диңгеҙенә ҡушылғанға тиклем<ref name='Рәсәй МСР'/>.
[[Һыу ресурстарының федераль агентлығы]] тарафынан әҙерләнгән Рәсәй Федерацияһы территорияһын һыу хужалығы буйынса районлау геоинформация системаһы мәғлүмәттәре буйынса<ref name='Рәсәй МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=185502|title=РФ һыу реестры: Оло Глушица}}</ref>:
* Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 11010001612112100009575
* Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 112100957
* Бассейн коды — 11.01.00.016
* ГӨ буйынса томы — 12
* ГӨ буйынса сығарылыш — 1
== Иҫкәрмәләр ==
{{reflist}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.mnr.gov.ru/ Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы]
{{тикшерелмәгән йылға}}
[[Категория:Һарытау өлкәһе йылғалары]]
[[Категория:Һамар өлкәһе йылғалары]]
{{hydro-stub}}
k3ifhg7ifm8pm60gzt1v5aixccb6pzb
Сөләймәнов
0
68959
1150075
1107941
2022-08-19T05:01:38Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
'''Сөләймәнов''' — ир-ат фамилияһы. Сөләймән исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.
'''Сөләймәнова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Файл:OrderofGlory.png|30px]] [[Сөләймәнов Вәлиәхмәт Ғимал улы]] (1924 т.), Дан ордендарының тулы кавалеры. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы.
* [[Сөләймәнов Ғата Зөлҡәфил улы]] (1912—1989), [[башҡорт]] актёры, йырсы, ҡурайсы. РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1978), БАССР-ҙың халыҡ (1963) һәм атҡаҙанған (1953) артисы.
* [[Сөләймәнов Йәлил Әхмәт улы]] (1968), рәссам, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған рәссамы (2011). Башҡортостандың Рәссамдар союзы идараһының рәйес урынбаҫары.
* {{МиҙалБ|СХГ}} [[Сөләймәнов Килдебай Сөләймән улы]] (1943—2021), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1973).
* [[Сөләймәнов Риф Сафа улы]] (1936 т.), музыка белгесе‑фольклорсы. Сәнғәт ғилеме докторы (2006).
* [[Сөләймәнов Руслан Мөхәмәтхәнәф улы]] (1966 т.) — [[СССР|Совет]] һәм [[Рәсәй]] хоккейсыһы, һөжүмсе, аҙаҡтан тренер.
* [[Сөләймәнов Фуат Мырҙағәли улы]] (1965 т.), ғалим-тарихсы. Тарих фәндәре кандидаты (1998), доцент (2002).
* {{МиҙалБ|СХГ}} [[Сөләймәнов Фәтих Ҡәйүм улы]] (1924—1997) — Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966).
* [[Сөләймәнов Фәтҡелҡадир Мостафа улы]], Абдулҡадир Инан (1889—1976) — [[башҡорт]] милли-азатлыҡ хәрәкәтендә ҡатнашыусы, яҙыусы, төркиәтсе.
* [[Сөләймәнов Хәбир Ғибәҙәт улы]] (1980 т.) — боксёр, бар донъяға танылыу алған [[башҡорт]] спортсыһы.
* {{МиҙалБ}} [[Сөләймәнов Шәриф Сөләймән улы]] (1920—1994) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943).
* [[Сөләймәнов Әнүәр Зөфәр улы]] (6.09.1954), журналист, яҙыусы. [[Татарстан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2010).
* [[Сөләймәнов Әхмәт Мөхәмәтвәли улы]] (15.03.1939—21.11.2016), ғалим-фольклорсы, филология фәндәре докторы (1991), профессор (1995). [[Рәсәй]] Гуманитар Фәндәр академияһының мөһбир ағзаһы (академик, 1995).
* [[Сөләймәнов Әһлей Фазлый улы]] (12.04.1925—17.11.2002), уҡытыусы-музыкант, һәүәҫкәр скрипкасы, ҡурайсы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1985).
----
* [[Сөләймәнова Гүзәл Ғәле ҡыҙы]] (1927 т.) — балет артисы, РСФСР-ҙың (1955) һәм [[БАССР]]-ҙың (1953) халыҡ артисы.
* [[Сөләймәнова Гүзәл Наил ҡыҙы]] (1979 т.) — балет артисы, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ артисы (2003).
* [[Сөләймәнова Сәбилә Ғәйзулла ҡыҙы]] (1940 т.) — педагог-методист, телсе, [[БАССР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1980).
{{Фамилиялаштар исемлеге}}
hxxj03tc0bi545nbw2qkck0g9bwb7s0
1150118
1150075
2022-08-19T07:43:28Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Сөләймәнов''' — ир-ат фамилияһы. Сөләймән исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.
'''Сөләймәнова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Файл:OrderofGlory.png|30px]] [[Сөләймәнов Вәлиәхмәт Ғимал улы]] (1924 т.), Дан ордендарының тулы кавалеры. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы.
* [[Сөләймәнов Ғата Зөлҡәфил улы]] (1912—1989), [[башҡорт]] актёры, йырсы, ҡурайсы. РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1978), БАССР-ҙың халыҡ (1963) һәм атҡаҙанған (1953) артисы.
* [[Сөләймәнов Йәлил Әхмәт улы]] (1968), рәссам, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған рәссамы (2011). Башҡортостандың Рәссамдар союзы идараһының рәйес урынбаҫары.
* {{МиҙалБ|СХГ}} [[Сөләймәнов Килдебай Сөләймән улы]] (1943—2021), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1973).
* [[Сөләймәнов Риф Сафа улы]] (1936 т.), музыка белгесе‑фольклорсы. Сәнғәт ғилеме докторы (2006).
* [[Сөләймәнов Руслан Мөхәмәтхәнәф улы]] (1966 т.) — [[СССР|Совет]] һәм [[Рәсәй]] хоккейсыһы, һөжүмсе, аҙаҡтан тренер.
* [[Сөләймәнов Фуат Мырҙағәли улы]] (1965 т.), ғалим-тарихсы. Тарих фәндәре кандидаты (1998), доцент (2002).
* {{МиҙалБ|СХГ}} [[Сөләймәнов Фәтих Ҡәйүм улы]] (1924—1997) — Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966).
* [[Сөләймәнов Фәтҡелҡадир Мостафа улы]], Абдулҡадир Инан (1889—1976) — [[башҡорт]] милли-азатлыҡ хәрәкәтендә ҡатнашыусы, яҙыусы, төркиәтсе.
* [[Сөләймәнов Хәбир Ғибәҙәт улы]] (1980 т.) — боксёр, бар донъяға танылыу алған [[башҡорт]] спортсыһы.
* {{МиҙалБ}} [[Сөләймәнов Шәриф Сөләймән улы]] (1920—1994) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1943).
* [[Сөләймәнов Әнүәр Зөфәр улы]] (6.09.1954), журналист, яҙыусы. [[Татарстан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2010).
* [[Сөләймәнов Әхмәт Мөхәмәтвәли улы]] (15.03.1939—21.11.2016), ғалим-фольклорсы, филология фәндәре докторы (1991), профессор (1995). [[Рәсәй]] Гуманитар Фәндәр академияһының мөһбир ағзаһы (академик, 1995).
* [[Сөләймәнов Әһлей Фазлый улы]] (12.04.1925—17.11.2002), уҡытыусы-музыкант, һәүәҫкәр скрипкасы, ҡурайсы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1985).
----
* [[Сөләймәнова Гүзәл Ғәли ҡыҙы]] (1927 т.) — балет артисы, РСФСР-ҙың (1955) һәм [[БАССР]]-ҙың (1953) халыҡ артисы.
* [[Сөләймәнова Гүзәл Наил ҡыҙы]] (1979 т.) — балет артисы, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ артисы (2003).
* [[Сөләймәнова Сәбилә Ғәйзулла ҡыҙы]] (1940 т.) — педагог-методист, телсе, [[БАССР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1980).
{{Фамилиялаштар исемлеге}}
c5qqp9oaq81a3itn8mfh2la3jmlcw0q
5 август
0
71745
1150029
1148574
2022-08-18T13:15:16Z
Баныу
28584
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''5 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 217-се ([[кәбисә йыл]]ында 218-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 148 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: [[Светофор]] көнө.
** [[Һыра]] көнө (августың беренсе йомаһы).
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Буркина-Фасо}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Хорватия}}: Еңеү көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|АҠШ}}: Блогер көнө.
* {{Флагификация|Беларусь}}: Финанс тикшереү органдары хеҙмәткәрҙәре көнө.
* {{Флагификация|Латвия}}: Тимер юлсылар көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1752]]: Хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Шаран районы]]ның [[Шаран]] ауылына нигеҙ һалына.
* [[1975]]: [[Төмән]] — [[Сорғот]] тимер юл магистрале файҙаланыуға тапшырыла.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Мертваго Дмитрий Борисович]] (1760—23.06.1824), [[Рәсәй империяһы]]ның [[дәүләт]] һәм йәмәғәт эшмәкәре, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Дворяндарҙан. 1787—1796 йылдарҙа Өфө наместниклыҡ башҡармаһы советнигы. 1789 йылда Мертваго башланғысы менән Өфөлә мосолмандар диниә назараты асыла. [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]], [[18-се быуат]] аҙағы — [[19-сы быуат]] башында төбәк халҡының көнкүреше һәм йолалары тураһында мәғлүмәт тупланған «Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1760—1824»; 1867) исемле китап авторы. Сығышы менән хәҙерге [[Сыуаш Республикаһы]]ның Алатырь ҡалаһы янында булған элекке Мертовщина ауылынан.
* [[Ғәйфуллин Хәсән Әхмәт улы]] (1900 — билдәһеҙ), [[дәүләт]] һәм [[ВКП (б)|партия]] эшмәкәре. 1933—1935 йылдарҙа ВКП(б)-ның Мәсетле район комитетының беренсе секретаре, артабан [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] Рәйесенең беренсе урынбаҫары. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[Тарҡаҙы]] ауылынан.
* [[Ғимаҙиев Үзбәк Ибраһим улы]] (1920—13.08.1987), [[Журналистика|журналист]], [[фән|ғалим]]-[[Әҙәбиәт ғилеме|әҙәбиәт белгесе]]. 1955 йылдан «[[Кызыл таң]]» гәзитенең бүлек мөдире, мөхәррир урынбаҫары, 1968 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1981 йылдан — татар теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1985). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан.
* [[Ғәйнуллин Айрат Ғәриф улы]] (1930—1992), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе эшмәкәре. 1956—1988 йылдарҙа «[[Аксаковнефть]]» нефть һәм газ сығарыу идаралығы [[Приют (Бәләбәй районы)|Приют]] медик-санитар часының баш табибы. [[РСФСР]]-ҙың һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған табибы, [[Бәләбәй]] ҡалаһының почётлы гражданы.
* [[Фаҡаев Исхаҡ Фаҡайетдин улы]] (1930), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Агрономия|агроном]]. 1970—1982 йылдарҙа [[Балтас районы|Балтас район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1968). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1971), Балтас районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
* [[Шатов Александр Алексеевич]] (1945), ғалим-инженер-технолог, хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһындағы [[«Сода» производство берекмәһе]]нең баш инженеры, 1985—1987 йылдарҙа — генераль директоры, 1988 йылдан — баш инженерҙың фән буйынса урынбаҫары һәм инженерлыҡ аналитика идаралығы начальнигы, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы, 1995 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Стратегик тикшеренеүҙәр институты Стәрлетамаҡ филиалының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (1995), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2008), уйлап табыу һәм рационализаторлыҡ отличнигы (1980), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы [[Химия|химигы]] (2013), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1982). Рәсәй Хөкүмәтенең (2013) һәм Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт (2007) премияһы лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (1986). Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең Иванов районы Перепечино ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Косоротов Василий Емельянович]] (1871—1.12.1957), [[СССР]]-ҙың совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре. 1906 йылдан [[РСДРП (б)|РСДРП]] ағзаһы. [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 3-сө [[Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы|Дәүләт думаһы]] (1907—1912) депутаты. 1910 йылдан [[Өфө]], [[Һамар]], [[Әстерхан]] ҡалаларында партия эшендә, 1918 йылдан [[Һамар губернаһы|Һамар губерна]] Халыҡ Хужалығы Советы рәйесе, эшсе, крәҫтиән һәм ҡыҙылармеец депутаттары Советының губерна башҡарма комитетының рәйес урынбаҫары; 1922—1932 йылдарҙа [[Мәскәү]]ҙә, 1924 йылға тиклем [[Башҡорт АССР-ы]] буйынса Тышҡы сауҙа халыҡ комиссариаты вәкиле. [[Ленин ордены]] кавалеры (1954). Сығышы менән [[Белорет]] ҡалаһынан.
* [[Дусәлимов Альберт Түрйән улы]] (1946), хеҙмәт ветераны. 1995—2010 йылдарҙа «Рәсәй почтаһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалы – Федераль почта элемтәһенең Башҡортостан Республикаһы идаралығы етәксеһе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған элемтә хеҙмәткәре һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған элемтәсеһе. Элемтә мастеры, Башҡортостандың почта элемтәһе мастеры. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Саҡмағош районы]] [[Киндеркүл]] ауылынан.
* [[Хөсәйенов Әхәт Рәхмәтулла улы]] (1946), [[театр]] актёры, [[әҙәбиәт|яҙыусы]], юмористик [[хикәйә]]ләр авторы. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1966 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]], 1968 йылдан (өҙөклөк менән) [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры; 1992—2002 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театры]] директоры, бер үк ваҡытта актёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1990).
* [[Хәйбуллин Хисаметдин Салауат улы]] (1946), [[Педагогика|педагогик]] хеҙмәт ветераны. 1990—2004 йылдарҙа хәҙерге [[Мостафина Фатима Хәмит ҡыҙы исемендәге 20-се Өфө ҡала башҡорт гимназияһы]] директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре.
* [[Хәйруллин Солтан Ғөбәйҙулла улы]] (1951), хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәтсе. 2002—2010 йылдарҙа Өфөләге «УЗЭМИК» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө һәм дүртенсе саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған, Рәсәйҙең почётлы химигы. Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның [[Балтас районы (Татарстан)|Балтас районы]] Түюәнге Сасна ауылынан.
* [[Вәлиуллин Наил Ғәбит улы]] (1956), эске эштәр һәм һалым органдары ветераны, [[иҡтисад]]сы, юрист. Эске эштәр министрлығының отставкалағы полковнигы. 1994—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Һалым инспекцияһы идаралығының етәксе урынбаҫары. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]]. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бишбүләк районы]] «Дим» совхозы [[Ольховка (Бишбүләк районы)|Ольховка]] ауылынан.
* [[Ишембаев Ринат Сәхиулла улы]] (1976), [[спорт]]сы. «Башнефть» шашка клубы тәрбиәләнеүсеһе. Халыҡ-ара шашка уйындары буйынса халыҡ-ара мастер (2001). Клубтар араһында Европа шашка конфедерацияһы кубогын яулаусы (2001) һәм Рәсәй чемпионы (2001, 2006). Үҫмер спортсылар араһында Рәсәй чемпионы (1997, 1999).
* [[Исмәғилев Фидан Филарид улы]] (1981—6.08.2021), юрист, хужалыҡ эшмәкәре. 2020 йылдың февраленән Башҡортостан республика ҡулланыусылар йәмғиәте — Башпотребсоюз идараһы рәйесе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бүздәк районы]] [[Бүздәк]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Торомтаев Иҙрис Ғәлим улы]] (1902—27.02.1959), [[ауыл хужалығы]] һәм урындағы совет органдары хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1930 йылдан хәҙерге [[Хәйбулла районы]] колхоздары һәм ауыл Советтары, шул иҫәптән 1944 йылдан Бикбау, 1951 йылдан — [[Атингән ауыл Советы (Хәйбулла районы)|Атингән]] ауыл Советы рәйесе; 1957—1959 йылдарҙа «Ҡыҙыл Байраҡ» колхозының [[Йәнтеш]] малсылыҡ фермаһы мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Утарбай ауылынан.
* [[Арыҫланов Әхнәф Гәрәй улы]] (1922—1.08.2003), [[КПСС|партия]] органдары һәм юғары мәктәп хеҙмәткәре, [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, йәмәғәтсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1952 йылдан [[ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты|ВКП(б)-ның]] (артабан [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты]]) хеҙмәткәре, 1955 йылдан [[КПСС]]-тың [[Салауат (ҡала)|Салауат ҡала]] комитеты секретары, 1959—1991 йылдарҙа [[Өфө нефть институты |Өфө нефть институты Салауат филиалының]] өлкән уҡытыусыһы, бер үк ваҡытта 1981 йылға тиклем — филиал директоры. 1956—1980 йылдарҙа Салауат ҡала Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған иҡтисадсыһы (1982), [[СССР]]-ҙың юғары мәктәп һәм нефть эшкәртеү сәнәғәте отличнигы (1982). 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985), [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]]ның Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1978). Салауат ҡалаһының почётлы гражданы (1998). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Бүздәк районы]] [[Түреш (Бүздәк районы)|Түреш]] ауылынан.
* [[Фәтҡуллин Әнүәр Әсәҙулла улы]] (1922—21.12.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби осоусы, полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бүздәк районы [[Иҫке Бүздәк]] ауылынан.
* [[Солтанов Мәүлитйән Хажғәли улы]] (1927—23.05.2005), [[Баймаҡ районы]] Октябрҙең 50 йыллығы исемендәге колхоздың элекке механизаторы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1973). Сығышы менән ошо райондың [[Муллаҡай (Баймаҡ районы)|Муллаҡай]] ауылынан.
* [[Норец Екатерина Ивановна]] (1937—13.11.2005), [[Педагогика|педагог]]. 1962 йылдан Хәйбулла районы [[Яңы Украинка (Хәйбулла районы)|Яңы Украинка]] башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы һәм мөдире; 1973—1994 йылдарҙа [[Подольск (Хәйбулла районы)|Подольск]] урта мәктәбенең оҙайтылған көн төркөмө тәрбиәсеһе. [[РСФСР]]-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1988). Сығышы менән Новоукраинка ауылынан.
* [[Поздняков Александр Васильевич]] (1937), [[фән|ғалим]]-[[География|географ]]. 1992 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы]]ның Себер бүлексәһенең [[Томск]] ҡалаһындағы Тәбиғи комплекстар экологияһы институтының директор урынбаҫары, 1994 йылдан — Климат һәм экология системалары мониторингы институтының лаборатория мөдире, бер үк ваҡытта [[Томск дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. География фәндәре докторы (1986), профессор (2003). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Ржановка (Миәкә районы)|Ржановка]] ауылынан.
* [[Әхмәҙиев Вафа Исхаҡ улы]] (1937—20.10.1983), ғалим-әҙәбиәт белгесе, шағир. 1970—1983 йылдарҙа хәҙерге [[ТТӘИ|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1976 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1970).
* [[Латипов Ринат Закир улы]] (1942), ғалим-табип-хирург. 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылынан.
* [[Завьялова Галина Сергеевна]] (1947), [[журналистика|журналист]]. 1965 йылдан (тәнәфес менән) [[Нефтекама]] ҡалаһының [[Красное знамя (гәзит)|«Красное Знамя» гәзите]] хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1984—2003 йылдарҙа — баҫманың мөхәррире. 1977 йылдан СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. Бер нисә саҡырылыш ҡала Советы депутаты. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1989). Сығышы менән хәҙерге [[Свердловск өлкәһе]]нең [[Рәүҙе]] ҡалаһынан.
* [[Скурко Евгения Романовна]] (1947), ғалим-[[музыка]] белгесе. 1971 йылдан хәҙерге [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]], бер үк ваҡытта 2004 йылдан Ырымбур сәнғәт институты уҡытыусыһы. 1984 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Сәнғәт ғилеме докторы (2005), профессор (2007). Башҡортостан Республикаһының (2001) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2014) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре.
* [[Хафизова Гөлдәр Исмәғил ҡыҙы]] (1967), тележурналист. 1991 йылдан [[Көньяҡ Урал]] дәүләт телерадиокампанияһы [[Магнитогорск]] филиалының [[башҡорт теле]]ндәге программалар бүлеге хеҙмәткәре, өлкән мөхәррире. 2001 йылдан Рәсәй Журналистар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (1995). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Әбйәлил районы]] [[Аһылай (Әбйәлил районы)|Аһылай]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Саттаров Фәүзи Миңлемулла улы]] (1923—28.07.1996), [[балет]] артисы, балетмейстер. [[РСФСР]]‑ҙың (1955) һәм [[Башҡорт АССР‑ы]]ның (1952) атҡаҙанған артисы.
* [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] (1953), [[бейеү]]се, [[Педагогика|педагог]]-хореограф һәм балетмейстер. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994).
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Кувшинов Леонид Михайлович]] (1914—18.08.1973), хәрби хеҙмәткәр, осоусы, полковник (1957). [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Советтар Союзы Геройы]] (1957). СССР-ҙың атҡаҙанған һынаусы лётчигы (1959).
* [[Фәтҡуллин Ғөбәй Сәлим улы]] (1914—19.08.2012), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1950—1975 йылдарҙа [[Учалы районы]]ның «Совет» колхозы рәйесе. Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылдағы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Ҡунаҡбай (Учалы районы)|Ҡунаҡбай]] ауылынан.
* [[Әхмәтвәлиев Линар Миниғаян улы]] (1959), театр актёры. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2009).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:5 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1850]]: [[Ги де Мопассан]], [[Франция]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1860]]: Луис Уэйн, [[Англия]] рәссамы.
* [[1905]]: Василий Леонтьев, [[АҠШ]]-тың [[Иҡтисад (фән)|иҡтисадсы]] ғалимы, [[Нобель премияһы]] лауреаты (1973).
* [[1905]]: Артём Микоян, [[СССР]] авиаконструкторы, ике тапҡыр [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]].
* [[1910]]: Пимен, [[Дин|дин әһеле]], 1971—1990 йылдарҙа [[Мәскәү]] һәм [[Рәсәйҙә дин|Бөтә Рәсәй]] патриархы.
* [[1930]]: [[Нил Армстронг]], [[Америка]] астронавы, [[Ай (юлдаш)|Ай]]ға аяҡ баҫҡан тәүге кеше.
* [[1930]]: Эмин Хачатурян, СССР композиторы һәм дирижёры, кинокомпозитор, РСФСР-ҙың халыҡ артисы.
* [[1970]]: Константин Ерёменко, [[Рәсәй]] [[спорт]]сыһы, мини-футбол буйынса [[Европа]] чемпионы (1999).
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:5 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1962]]: [[Мэрилин Монро]], [[АҠШ]]-тың кино актёры, [[йыр]]сы.
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З05]]
[[Категория:5 август]]
m58m89en0xi58xctzg0g6kxn3bgxa97
19 август
0
71759
1150048
1149805
2022-08-18T17:27:22Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
** Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1927]]: [[Туймазы]] ауылында метеостанция эшләй башлай.
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012).
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* Гудзь Борис Игнатьевич (1902—27.12.2006), чекист-разведчик. 1923—1937 йылдарҙа СССР именлек органдары хеҙмәткәре, артабан автобус водители һәм автобаза директоры. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* [[Хәлитов Шамил Нурмый улы]] (1937—2013), артист. 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама дәүләт филармонияһы]]ның эстрада-оригиналь жанр артисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Абдулғужин Рәүил Сәлим улы]] (1942), [[Геология|геолог]]. 1967 йылдан [[Бүребай]], 1981 йылдан «Башкиргеология» берекмәһенең Көньяҡ-көнсығыш геология-разведка экспедицияһы, 1986 йылдан — [[Башҡортостан баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Сибай]] ҡалаһы), 1988 йылдан — [[Медногорск баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Ырымбур өлкәһе]]), 1990 йылдан — [[Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты]], 2000—2004 йылдарҙа Хәйбулла тау компанияһы геологы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған геологы (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ейәнсура районы]] [[Хоҙайбәндә]] ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), [[Журналистика|журналист]], ймәғәтсе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] депутаты (1995—1999), [[КПРФ]] фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
* [[Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы]] (1957), ғалим-зоотехник. 1998 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2006).
* [[Пинашина Тамара Борисовна]] (1962), [[Педагогика|педагог]]. 1983 йылдан [[Хәйбулла районы]] Бүребай урта мәктәбе уҡытыусыһы. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2014). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡаҙағстан]]дың [[Аҡтүбә (Ҡаҙағстан)|Аҡтүбә]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:19 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:19 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]
btygr2lu4zdmvtiwk5rx21jn4i316rl
1150049
1150048
2022-08-18T17:29:40Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''19 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 231-се ([[кәбисә йыл]]ында 232-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 134 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Ер}} [[Ер]]: Гуманитар ярҙам көнө.
** [[Фотография]] көнө.
** Филателия көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Афганистан}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
* {{Флагификация|Вьетнам}}: Август революцияһы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|США}}: Авиация көнө.
* {{Флагификация|Китай}}: Табип көнө.
* {{Флагификация|Россия}}: Мотоуҡсы ғәскәрҙәре көнө.
** Рус тельняшкаһының тыуған көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Умартасы көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1905]]: [[Рәсәй империяһы]]нда Дәүләт думаһын ойоштороу тураһында манифест ҡабул ителә.
* [[1927]]: [[Туймазы]] ауылында метеостанция эшләй башлай.
* [[1945]]: Манжурияла [[Япония|Японияның Квантун армияһы]], еңелеүен тулыһынса танып, ҡорал ташлай.
* [[1960]]: [[Тарих]]та беренсе булып [[СССР]] тере йән эйәләре – Белка һәм Стрелка ҡушаматлы [[эт]]тәрҙе [[Космонавтика|космосҡа]] осора.
* [[1991]]: ГКЧП-ның СССР-ҙы һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән саралары.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Сабитова Лена Бинйәмин ҡыҙы]], ҡыҙ фамилияһы ''Садиҡова'', псевдонимы ''Иҙелбикә'' (1930—14.06.2020), [[Ульяновск]] ҡалаһында йәшәп ижад иткән шағир. 2001 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Яҙыусылар союзы ағзаһы. Татарстандың Сажиҙә Сөләймәнова исемендәге, Ульяновск өлкәһенең Ғәбделжаббар Ҡандалый һәм Сәхәп Урайский исемендәге әҙәби премиялары лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Яңы Мөслим (Мәсетле районы)|Яңы Мөслим]] ауылынан.
* [[Фәтхуллин Ғәфүрйән Фәтхинур улы]] (1930), [[КПСС|партия органдары]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]. 1965—1986 йылдарҙа КПСС-тың [[Балтас районы|Балтас район]] комитетының беренсе секретары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның етенсе саҡырылыш (1967—1971) [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. Райондың почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Иҫке Балтас (Балтас районы)|Иҫке Балтас]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Губанов Иван Яковлевич]] (1921—1991), хужалыҡ һәм [[КПСС|партия]] органдары эшмәкәре. [[Белорет металлургия комбинаты]] идаралығының элекке бүлек начальнигы. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинов Әғзәм Шәмси улы]] (1921—21.02.1992), [[Педагогика|педагог]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, отставкалағы капитан. 1955—1981 йылдарҙа хәҙерге [[Илеш районы]] [[Этәй]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1972) һәм РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы. Сығышы менән ошо ауылдан.
* [[Миңлебаев Радик Абдулхай улы]] (1941), юғары мәктәп ветераны, [[фән|ғалим]]-[[Тупраҡ|тупраҡ белгесе]]. 1976 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре докторы (2005), профессор (2006). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Оло Аҡа]] ауылынан.
* [[Усманов Әхмәтшәйех Муллағәли улы]] (1941), [[Финанстар|финансист]], муниципаль хеҙмәт ветераны. 1981—2001 йылдарҙа [[Кушнаренко районы|Кушнаренко район]] Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең финанс идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. Сығышы менән ошо райондан.
* [[Исламов Фидус Әмир улы]] (1946), ғалим-зоотехник, дәүләт хеҙмәткәре, юғары һәм махсус урта мәктәп эшмәкәре. 1986 йылдан Башҡорт АССР-ы Ауыл хужалығы министрлығының баш зоотехнигы, 1991 йылдан — Министрҙар Советының баш белгесе, 1994 йылдан — Министрҙар Кабинетының бүлек мөдире урынбаҫары, 2001 йылдан — Башҡортостан ауыл хужалығы кадрҙарын яңынан әҙерләү һәм уларҙың квалификацияһын күтәреү институты проректоры, 2003 йылдан — Йоматау аграр техникумы директоры. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2000), профессор (2001). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Яңауыл районы]] [[Костин (Яңауыл районы)|Костин]] ауылынан.
* [[Носратуллин Вил Ҡасим улы]] (1946), ғалим-[[иҡтисад]]сы. 2000—2008 йылдарҙа Башҡорт дәүләт аграр университетының иҡтисад теорияһы кафедраһы мөдире. 2014 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (1997), профессор (2001). Н. И. Тоҡомбәтов исемендәге премия лауреаты (2012).
* [[Чернов Владимир Васильевич]] (1956), муниципаль хеҙмәт ветераны. 2004 йылдан [[Өфө ҡалаһы]] [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Архангел районы]] [[Валентиновка (Архангел районы)|Валентиновка]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Гудзь Борис Игнатьевич]] (1902—27.12.2006), [[ВЧК|чекист]]-разведчик. 1923—1937 йылдарҙа [[СССР]] [[КГБ|именлек органдары]] хеҙмәткәре, артабан автобус водителе һәм автобаза директоры. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Сәфәров Тәүис Әғләм улы]] (1937—7.10.2008), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы, юғары мәктәп эшмәкәре. 1989—2001 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй сауҙа-иҡтисад университетының Өфө институты ректоры. Тарих фәндәре кандидаты (1981), иҡтисад фәндәре докторы (2003). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1998). Сығышы менән [[Кушнаренко районы]] [[Илек (Кушнаренко районы)|Илек]] ауылынан.
* [[Хәлитов Шамил Нурмый улы]] (1937—2013), артист. 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама дәүләт филармонияһы]]ның эстрада-оригиналь жанр артисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Абдулғужин Рәүил Сәлим улы]] (1942), [[Геология|геолог]]. 1967 йылдан [[Бүребай]], 1981 йылдан «Башкиргеология» берекмәһенең Көньяҡ-көнсығыш геология-разведка экспедицияһы, 1986 йылдан — [[Башҡортостан баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Сибай]] ҡалаһы), 1988 йылдан — [[Медногорск баҡыр-көкөрт комбинаты]] ([[Ырымбур өлкәһе]]), 1990 йылдан — [[Бүребай тау-байыҡтырыу комбинаты]], 2000—2004 йылдарҙа Хәйбулла тау компанияһы геологы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған геологы (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ейәнсура районы]] [[Хоҙайбәндә]] ауылынан.
* [[Ғәбиҙуллин Ринат Ғиндулла улы]] (1942), [[Журналистика|журналист]], ймәғәтсе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның 2-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] депутаты (1995—1999), [[КПРФ]] фракцияһы ағзаһы. КПРФ-тың Башҡортостан Республика комитетының элекке икенсе секретары.
* [[Ишморатов Хәләф Ғәбделхәй улы]] (1957), ғалим-зоотехник. 1998 йылдан [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2006).
* [[Пинашина Тамара Борисовна]] (1962), [[Педагогика|педагог]]. 1983 йылдан [[Хәйбулла районы]] Бүребай урта мәктәбе уҡытыусыһы. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2014). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡаҙағстан]]дың [[Аҡтүбә (Ҡаҙағстан)|Аҡтүбә]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Аҡманов Ирек Ғайса улы]] (1933), башҡорт тарихсы ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1981), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2006), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1985),Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1998). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2008) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] (2008) кавалеры.
* [[Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]] (1973), ғалим-филолог, журналист, йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2019 йылдың 28 июненән [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. Филология фәндәре кандидаты.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Курбатова Надежда Васильевна]] (1944), рәссам-педагог, [[Стәрлетамаҡ]]тың Балалар сәнғәт мәктәбе уҡытыусыһы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Саттаров Рифғәт Миҙехәт улы]] (1949—25.11.2021), [[бейеү]]се, [[балет]]мейстер. 1974—1980 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы, 1998—2009 йылдарҙа [[Нефтекама филармонияһы]]ның баш балетмейстеры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004), [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған артисы (1977). Халыҡ бейеүҙәрен яңғыҙ башҡарыусыларҙың һәм балетмейстерҙар‑бейеүҙәрҙе сәхнәгә ҡуйыусыларҙың Бөтә Рәсәй конкурстары лауреаты ([[Һамар]] ҡалаһы, 1990, 1993). Сығышы менән хәҙерге [[Пермь крайы]]ның Гремячинск ҡалаһынан.
* [[Рәхмәтуллина Ләйсән Зөфәр ҡыҙы]] (1964), график. 1996 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған рәссамы (2015) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (1997), {{comment|«Йыл аквареле»|«Акварель года»}} Халыҡ‑ара конкурсы ([[Мәскәү]], 2005) лауреаты, «Арт‑Мост‑Акварель» Халыҡ‑ара конкурсы ([[Санкт-Петербург]], 2013) дипломанты.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:19 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1780]]: Пьер Жан Де Беранже, [[Франция]] [[Шиғриәт|шағиры]], [[йыр]] текстары авторы.
* [[1830]]: Юлиус Лотар Мейер, [[Германия]] [[фән|ғалимы]], [[Химия|химик]].
* [[1945]]: Иэн Гиллан, [[Британия]]ның [[рок]]-йырсыһы, «Deep Purple» рок төркөмө вокалсыһы.
* [[1950]]: Рубин Абдуллин, [[музыка]]нт-органсы, юғары мәктәп эшмәкәре, 1988 йылдан Ҡазан дәүләт консерваторияһы ректоры, профессор (1992). Рәсәйҙең (1992) һәм Татар АССР-ының (1988) халыҡ артисы.
* [[1951]]: Владимир Конкин, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең [[театр]] һәм кино актёры («Как закалялась сталь», «Место встречи изменить нельзя» фильмдары).
* [[1975]]: Трэйси Томс, [[АҠШ]] киноактрисаһы.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:19 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[14]]: [[Октавиан Август]], [[Боронғо Рим]] императоры.
* [[1819]]: [[Джеймс Уатт]], [[Шотландия]] инженеры.
* [[1918]]: [[Бәхтегәрәй Шәфиев]], [[Башҡортостан]]да революцион хәрәкәттә һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы, журналист.
* [[1918]]: Мулланур Вахитов, [[татар]] революционеры һәм сәйәси эшмәкәре.
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З19]]
[[Категория:19 август]]
pc8vmzartzdow0sryn7z9byisslpkx1
23 август
0
71762
1150069
1000957
2022-08-19T01:03:50Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''23 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 235-се ([[кәбисә йыл]]ында 236-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 130 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Флагификация|Европейский союз}}: Нацизм һәм сталинизм ҡорбандарын иҫкә алыу көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Украина}}: Дәүләт флагы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Белоруссия}}: Дәүләт статистикаһы хеҙмәткәрҙәре көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1942]]: [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда Сталинградты обороналау башланған көн.
* [[1943]]: [[Рәсәй]]ҙең Хәрби дан көнө: [[СССР|Совет]] ғәскәрҙәренең Курск дуғаһындағы еңеүе. Был ваҡиға [[Бөйөк Ватан һуғышы]] барышына һынылыш бирә.
* [[1955]]: Череповецк металлургия заводы эшләй башлай.
* [[1960]]: [[Өфө]]нөң Ленин исемендәге майҙанында [[В. И. Ленин]]ға һәйкәл асыла.
* [[2011]]: [[Илеш районы]] [[Бишҡурай (Илеш районы)|Бишҡурай]] ауылы урта мәктәбенә ике тапҡыр [[Советтар Союзы Геройы]] [[Муса Гәрәев]] исеме бирелә.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Минһажетдинова Лира Нәбиулла ҡыҙы]] (1935), [[фән|ғалим]]-терапевт, кардиолог, йәмәғәтсе. 1967 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1984—2003 йылдарҙа госпиталь терапияһы кафедраһы мөдире. 1984—1998 йылдарҙа Кардиологтарҙың Башҡортостан йәмғиәте рәйесе. [[Медицина]] фәндәре докторы (1984), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1990) атҡаҙанған фән эшмәкәре, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған табибы (1995), [[Рәсәй]]ҙең почётлы кардиологы (2007). [[Тереғоловтар]] нәҫеленән. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан.
* [[Рабинович Михаил Исакович]] (1940—9.01.2021), [[театр]] режиссёры. 1983 йылдан хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы Рус дәүләт академия драма театры]] режиссёры, 1985 йылдан — баш режиссёр, 1998 йылдан — художество етәксеһе. 1980 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (1999) һәм Башҡорт АССР-ының (1988) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры (2015).
* [[Ниғәмәтйәнов Эмир Әнүәр улы]] (1950—7.12.2006), хәрби хеҙмәткәр, дәүләт эшмәкәре, ғалим-[[Философия|философ]]. Генерал-майор. 2002—2003 йылдарҙа [[Рәсәй Президенты]]ның [[Волга буйы федераль округы]]ндағы тулы хоҡуҡлы вәкиленең баш кәңәшсеһе, 2003 йылда — [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең Премьер-министры урынбаҫары, 2003—2006 йылдарҙа Наркотиктар әйләнешен контролдә тотоу буйынса Рәсәй Федераль хеҙмәтенең [[Башҡортостан Республикаһы]] буйынса идаралығы етәксеһе. [[Социология]] фәндәре кандидаты (2005), [[философия]] фәндәре докторы.
* [[Сәйетгәрәев Риф Рәйес улы]] (1960—18.06.1996), [[спорт]]сы. Мотоспорт буйынса 1980 йылдан СССР-ҙың, 1992 йылдан БДБ-ның, 1993–1995 йылдарҙа Рәсәй йыйылма командалары ағзаһы. СССР-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1982). Үләндәге тректа ярышыуҙа Европа (1991), СССР (1982, 1989), РСФСР (1983–1984, 1988) һәм Рәсәй (1995) чемпионы; Спидвей буйынса команда ярыштарында СССР (1979, 1981–1983, 1988, 1991) һәм Рәсәй (1993) чемпионы, «Социалистик илдәрҙең Дуҫлыҡ кубогы» (1980–1981) халыҡ-ара ярыштары еңеүсеһе.
* [[Марат Кәбиров]] (1970), [[Журналистика|журналист]], [[әҙәбиәт|яҙыусы]], [[шиғриәт|шағир]] һәм сценарист. 1991—2000 йылдарҙа [[Өмөт (гәзит)|«Өмет»]] [[Башҡортостан Республикаһы|республика]] [[гәзит]]е хеҙмәткәре. 1995 йылдан Яҙыусылар союзы ағзаһы.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* Ғабдрахманов Марат Әхмәтнур улы (1947), педагог. 1965 йылдан Борай районы мәктәптәре, 1971—2007 йылдарҙа Дүртөйлө районы Семилетка урта мәктәбенең физика һәм математика уҡытыусыһы, 1980—1984 йылдарҙа кластан һәм мәктәптән тыш тәрбиә эштәрен ойоштороусы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Борай районы Яңы Елдәк ауылынан.
* [[Синенко Сергей Германович]] (1957), ғалим-филолог, журналист һәм яҙыусы, юғары мәктәп уҡытыусыһы, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Филология фәндәре кандидаты (1986).
* [[Шәмсетдинова Римма Фәрит ҡыҙы]] (1957), [[бейеү]]се, 1974—1994 йылдарҙа [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбле|Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1994). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Ҡантүков Рәфҡәт Ғәбделхәй улы]] (1953), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1998 йылдан «Газпром трансгаз Ҡаҙан» ябыҡ акционерҙар йәмғиәтенең генераль директоры. 1999 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Дәүләт Советы депутаты, 2008 йылдан Татарстан Республикаһының Дәүләт Советы президиумы ағзаһы, 2004 йылдан «Зенит-Ҡаҙан» волейбол клубы президенты. Техник фәндәр кандидаты. [[Рәсәй]] газ сәнәғәтенең почётлы хеҙмәткәре (2003), [[Рәсәй Федерацияһы]] яғыулыҡ-энергетика комплексының почётлы хеҙмәткәре (2003), Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған нефть һәм газ сәнәғәте хеҙмәткәре (2006). Рәсәйҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] (2011), «Татарстан Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены (2013) кавалеры. Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2012), [[Ҡазан]] ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Ҡантүк]] ауылынан.
* [[Ғайсин Ришат Зөфәр улы]] (1958), [[спорт]]сы. [[Ауыр атлетика]] буйынса [[СССР]]‑ҙың халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1982), СССР йыйылма командаһы ағзаһы (1982—1983). Икебәйгелә [[РСФСР]] чемпионы (1981—1984), СССР кубогы һәм СССР халыҡтары спартакиадаһының көмөш призёры (икеһе лә — 1983), СССР чемпионатының бронза призёры (1982). Бөтә [[Ер|донъя]] ветерандар уйындары еңеүсеһе (1998), ветерандар араһында донъя (1996—1997) һәм [[Европа]] (1995) чемпионы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Күмертау]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Әхиәр Хәким]] (1929—27.12.2003), прозаик, ғалим-әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1968 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1967). [[РСФСР]]‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1985).[[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы (2001). [[РСФСР]]‑ҙың М. Горький исемендәге дәүләт премияһы (1989), [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] (1984), Башҡортостан комсомолының [[Ғәлимов Сәләм исемендәге премия]]һы (1980) лауреаты. 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1984), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945), [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1979) ордендары кавалеры.
* [[Закирничная Марина Михайловна]] (1974), ғалим-инженер‑механик, 1996 йылдан [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (2002). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:23 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1880]]: Александр Грин (төп фамилияһы Гриневский; [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1900]]: Эрнст Кшенек, [[АҠШ]] композиторы, [[музыка]] белгесе, [[Педагогика|педагог]].
* [[1905]]: Константин Розанов, [[Франция]]ның хәрби осоусы-һынаусыһы.
* [[1910]]: Джузеппе Меацца, [[Италия]] [[футбол]]сыһы, ике тапҡыр [[Ер|донъя]] чемпионы (1934, 1938).
* [[1912]]: [[Джин Келли]], [[АҠШ]] актёры, [[Хореография|хореограф]], режиссёр, [[йыр]]сы һәм продюсер.
* [[1930]]: Эдуард Шим (төп фамилияһы Шмидт), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] яҙыусыһы, [[шиғриәт|шағир]] һәм [[Драма (жанр)|драматург]], йыр текстары һәм сценарийҙар авторы, [[РСФСР]]-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1984).
* [[1940]]: Валерий Пьянов, СССР һәм Рәсәй рәссамы.
* [[1945]]: Рита Павоне, [[Италия]] йырсыһы, актриса.
* [[1970]]: Ривер Феникс, АҠШ киноактёры, музыкант.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:23 августа вафат булғандар</categorytree>''
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З23]]
[[Категория:23 август]]
c25913mc8ma58ys9p501uy7ocq5uoqx
1150070
1150069
2022-08-19T01:06:45Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''23 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 235-се ([[кәбисә йыл]]ында 236-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 130 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Флагификация|Европейский союз}}: Нацизм һәм сталинизм ҡорбандарын иҫкә алыу көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Украина}}: Дәүләт флагы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Белоруссия}}: Дәүләт статистикаһы хеҙмәткәрҙәре көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1942]]: [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда Сталинградты обороналау башланған көн.
* [[1943]]: [[Рәсәй]]ҙең Хәрби дан көнө: [[СССР|Совет]] ғәскәрҙәренең Курск дуғаһындағы еңеүе. Был ваҡиға [[Бөйөк Ватан һуғышы]] барышына һынылыш бирә.
* [[1955]]: Череповецк металлургия заводы эшләй башлай.
* [[1960]]: [[Өфө]]нөң Ленин исемендәге майҙанында [[В. И. Ленин]]ға һәйкәл асыла.
* [[2011]]: [[Илеш районы]] [[Бишҡурай (Илеш районы)|Бишҡурай]] ауылы урта мәктәбенә ике тапҡыр [[Советтар Союзы Геройы]] [[Муса Гәрәев]] исеме бирелә.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Минһажетдинова Лира Нәбиулла ҡыҙы]] (1935), [[фән|ғалим]]-терапевт, кардиолог, йәмәғәтсе. 1967 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1984—2003 йылдарҙа госпиталь терапияһы кафедраһы мөдире. 1984—1998 йылдарҙа Кардиологтарҙың Башҡортостан йәмғиәте рәйесе. [[Медицина]] фәндәре докторы (1984), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1990) атҡаҙанған фән эшмәкәре, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған табибы (1995), [[Рәсәй]]ҙең почётлы кардиологы (2007). [[Тереғоловтар]] нәҫеленән. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан.
* [[Рабинович Михаил Исакович]] (1940—9.01.2021), [[театр]] режиссёры. 1983 йылдан хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы Рус дәүләт академия драма театры]] режиссёры, 1985 йылдан — баш режиссёр, 1998 йылдан — художество етәксеһе. 1980 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (1999) һәм Башҡорт АССР-ының (1988) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры (2015).
* [[Ниғәмәтйәнов Эмир Әнүәр улы]] (1950—7.12.2006), хәрби хеҙмәткәр, дәүләт эшмәкәре, ғалим-[[Философия|философ]]. Генерал-майор. 2002—2003 йылдарҙа [[Рәсәй Президенты]]ның [[Волга буйы федераль округы]]ндағы тулы хоҡуҡлы вәкиленең баш кәңәшсеһе, 2003 йылда — [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең Премьер-министры урынбаҫары, 2003—2006 йылдарҙа Наркотиктар әйләнешен контролдә тотоу буйынса Рәсәй Федераль хеҙмәтенең [[Башҡортостан Республикаһы]] буйынса идаралығы етәксеһе. [[Социология]] фәндәре кандидаты (2005), [[философия]] фәндәре докторы.
* [[Сәйетгәрәев Риф Рәйес улы]] (1960—18.06.1996), [[спорт]]сы. Мотоспорт буйынса 1980 йылдан СССР-ҙың, 1992 йылдан БДБ-ның, 1993–1995 йылдарҙа Рәсәй йыйылма командалары ағзаһы. СССР-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1982). Үләндәге тректа ярышыуҙа Европа (1991), СССР (1982, 1989), РСФСР (1983–1984, 1988) һәм Рәсәй (1995) чемпионы; Спидвей буйынса команда ярыштарында СССР (1979, 1981–1983, 1988, 1991) һәм Рәсәй (1993) чемпионы, «Социалистик илдәрҙең Дуҫлыҡ кубогы» (1980–1981) халыҡ-ара ярыштары еңеүсеһе.
* [[Марат Кәбиров]] (1970), [[Журналистика|журналист]], [[әҙәбиәт|яҙыусы]], [[шиғриәт|шағир]] һәм сценарист. 1991—2000 йылдарҙа [[Өмөт (гәзит)|«Өмет»]] [[Башҡортостан Республикаһы|республика]] [[гәзит]]е хеҙмәткәре. 1995 йылдан Яҙыусылар союзы ағзаһы.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Ғабдрахманов Марат Әхмәтнур улы]] (1947), [[Педагогика|педагог]]. 1965 йылдан [[Борай районы]] мәктәптәре, 1971—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Семилетка (Дүртөйлө районы)|Семилетка]] урта мәктәбенең [[физика]] һәм [[математика]] уҡытыусыһы, 1980—1984 йылдарҙа кластан һәм мәктәптән тыш тәрбиә эштәрен ойоштороусы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Борай районы [[Яңы Йәлдәк]] ауылынан.
* [[Синенко Сергей Германович]] (1957), ғалим-филолог, журналист һәм яҙыусы, юғары мәктәп уҡытыусыһы, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Филология фәндәре кандидаты (1986).
* [[Шәмсетдинова Римма Фәрит ҡыҙы]] (1957), [[бейеү]]се, 1974—1994 йылдарҙа [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбле|Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1994). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Ҡантүков Рәфҡәт Ғәбделхәй улы]] (1953), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1998 йылдан «Газпром трансгаз Ҡаҙан» ябыҡ акционерҙар йәмғиәтенең генераль директоры. 1999 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Дәүләт Советы депутаты, 2008 йылдан Татарстан Республикаһының Дәүләт Советы президиумы ағзаһы, 2004 йылдан «Зенит-Ҡаҙан» волейбол клубы президенты. Техник фәндәр кандидаты. [[Рәсәй]] газ сәнәғәтенең почётлы хеҙмәткәре (2003), [[Рәсәй Федерацияһы]] яғыулыҡ-энергетика комплексының почётлы хеҙмәткәре (2003), Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған нефть һәм газ сәнәғәте хеҙмәткәре (2006). Рәсәйҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] (2011), «Татарстан Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены (2013) кавалеры. Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2012), [[Ҡазан]] ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Ҡантүк]] ауылынан.
* [[Ғайсин Ришат Зөфәр улы]] (1958), [[спорт]]сы. [[Ауыр атлетика]] буйынса [[СССР]]‑ҙың халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1982), СССР йыйылма командаһы ағзаһы (1982—1983). Икебәйгелә [[РСФСР]] чемпионы (1981—1984), СССР кубогы һәм СССР халыҡтары спартакиадаһының көмөш призёры (икеһе лә — 1983), СССР чемпионатының бронза призёры (1982). Бөтә [[Ер|донъя]] ветерандар уйындары еңеүсеһе (1998), ветерандар араһында донъя (1996—1997) һәм [[Европа]] (1995) чемпионы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Күмертау]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Әхиәр Хәким]] (1929—27.12.2003), прозаик, ғалим-әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1968 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1967). [[РСФСР]]‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1985).[[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы (2001). [[РСФСР]]‑ҙың М. Горький исемендәге дәүләт премияһы (1989), [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] (1984), Башҡортостан комсомолының [[Ғәлимов Сәләм исемендәге премия]]һы (1980) лауреаты. 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1984), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945), [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1979) ордендары кавалеры.
* [[Закирничная Марина Михайловна]] (1974), ғалим-инженер‑механик, 1996 йылдан [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (2002). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:23 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1880]]: Александр Грин (төп фамилияһы Гриневский; [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1900]]: Эрнст Кшенек, [[АҠШ]] композиторы, [[музыка]] белгесе, [[Педагогика|педагог]].
* [[1905]]: Константин Розанов, [[Франция]]ның хәрби осоусы-һынаусыһы.
* [[1910]]: Джузеппе Меацца, [[Италия]] [[футбол]]сыһы, ике тапҡыр [[Ер|донъя]] чемпионы (1934, 1938).
* [[1912]]: [[Джин Келли]], [[АҠШ]] актёры, [[Хореография|хореограф]], режиссёр, [[йыр]]сы һәм продюсер.
* [[1930]]: Эдуард Шим (төп фамилияһы Шмидт), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] яҙыусыһы, [[шиғриәт|шағир]] һәм [[Драма (жанр)|драматург]], йыр текстары һәм сценарийҙар авторы, [[РСФСР]]-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1984).
* [[1940]]: Валерий Пьянов, СССР һәм Рәсәй рәссамы.
* [[1945]]: Рита Павоне, [[Италия]] йырсыһы, актриса.
* [[1970]]: Ривер Феникс, АҠШ киноактёры, музыкант.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:23 августа вафат булғандар</categorytree>''
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З23]]
[[Категория:23 август]]
2uuviq3i50ix4gzt7hkigklh4myqnzt
1150071
1150070
2022-08-19T01:08:35Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''23 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 235-се ([[кәбисә йыл]]ында 236-сы) көнө. Йыл аҙағына тиклем 130 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
* {{Флагификация|Европейский союз}}: Нацизм һәм сталинизм ҡорбандарын иҫкә алыу көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Украина}}: Дәүләт флагы көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Белоруссия}}: Дәүләт статистикаһы хеҙмәткәрҙәре көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1942]]: [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда Сталинградты обороналау башланған көн.
* [[1943]]: [[Рәсәй]]ҙең Хәрби дан көнө: [[СССР|Совет]] ғәскәрҙәренең Курск дуғаһындағы еңеүе. Был ваҡиға [[Бөйөк Ватан һуғышы]] барышына һынылыш бирә.
* [[1955]]: Череповецк металлургия заводы эшләй башлай.
* [[1960]]: [[Өфө]]нөң Ленин исемендәге майҙанында [[В. И. Ленин]]ға һәйкәл асыла.
* [[2011]]: [[Илеш районы]] [[Бишҡурай (Илеш районы)|Бишҡурай]] ауылы урта мәктәбенә ике тапҡыр [[Советтар Союзы Геройы]] [[Муса Гәрәев]] исеме бирелә.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Минһажетдинова Лира Нәбиулла ҡыҙы]] (1935), [[фән|ғалим]]-терапевт, кардиолог, йәмәғәтсе. 1967 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1984—2003 йылдарҙа госпиталь терапияһы кафедраһы мөдире. 1984—1998 йылдарҙа Кардиологтарҙың Башҡортостан йәмғиәте рәйесе. [[Медицина]] фәндәре докторы (1984), профессор (1984). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1990) атҡаҙанған фән эшмәкәре, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған табибы (1995), [[Рәсәй]]ҙең почётлы кардиологы (2007). [[Тереғоловтар]] нәҫеленән. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан.
* [[Рабинович Михаил Исакович]] (1940—9.01.2021), [[театр]] режиссёры. 1983 йылдан хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы Рус дәүләт академия драма театры]] режиссёры, 1985 йылдан — баш режиссёр, 1998 йылдан — художество етәксеһе. 1980 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (1999) һәм Башҡорт АССР-ының (1988) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры (2015).
* [[Ниғәмәтйәнов Эмир Әнүәр улы]] (1950—7.12.2006), хәрби хеҙмәткәр, дәүләт эшмәкәре, ғалим-[[Философия|философ]]. Генерал-майор. 2002—2003 йылдарҙа [[Рәсәй Президенты]]ның [[Волга буйы федераль округы]]ндағы тулы хоҡуҡлы вәкиленең баш кәңәшсеһе, 2003 йылда — [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]нең Премьер-министры урынбаҫары, 2003—2006 йылдарҙа Наркотиктар әйләнешен контролдә тотоу буйынса Рәсәй Федераль хеҙмәтенең [[Башҡортостан Республикаһы]] буйынса идаралығы етәксеһе. [[Социология]] фәндәре кандидаты (2005), [[философия]] фәндәре докторы.
* [[Сәйетгәрәев Риф Рәйес улы]] (1960—18.06.1996), [[спорт]]сы. Мотоспорт буйынса 1980 йылдан СССР-ҙың, 1992 йылдан БДБ-ның, 1993–1995 йылдарҙа Рәсәй йыйылма командалары ағзаһы. СССР-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1982). Үләндәге тректа ярышыуҙа Европа (1991), СССР (1982, 1989), РСФСР (1983–1984, 1988) һәм Рәсәй (1995) чемпионы; Спидвей буйынса команда ярыштарында СССР (1979, 1981–1983, 1988, 1991) һәм Рәсәй (1993) чемпионы, «Социалистик илдәрҙең Дуҫлыҡ кубогы» (1980–1981) халыҡ-ара ярыштары еңеүсеһе.
* [[Марат Кәбиров]] (1970), [[Журналистика|журналист]], [[әҙәбиәт|яҙыусы]], [[шиғриәт|шағир]] һәм сценарист. 1991—2000 йылдарҙа [[Өмөт (гәзит)|«Өмет»]] [[Башҡортостан Республикаһы|республика]] [[гәзит]]е хеҙмәткәре. 1995 йылдан Яҙыусылар союзы ағзаһы.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Ғабдрахманов Марат Әхмәтнур улы]] (1947), [[Педагогика|педагог]]. 1965 йылдан [[Борай районы]] мәктәптәре, 1971—2007 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]] [[Семилетка (Дүртөйлө районы)|Семилетка]] урта мәктәбенең [[физика]] һәм [[математика]] уҡытыусыһы, 1980—1984 йылдарҙа кластан һәм мәктәптән тыш тәрбиә эштәрен ойоштороусы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Борай районы [[Яңы Йәлдәк]] ауылынан.
* [[Синенко Сергей Германович]] (1957), ғалим-филолог, журналист һәм яҙыусы, юғары мәктәп уҡытыусыһы, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Филология фәндәре кандидаты (1986).
* [[Шәмсетдинова Римма Фәрит ҡыҙы]] (1957), [[бейеү]]се, 1974—1994 йылдарҙа [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (1994). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Ҡантүков Рәфҡәт Ғәбделхәй улы]] (1953), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1998 йылдан «Газпром трансгаз Ҡаҙан» ябыҡ акционерҙар йәмғиәтенең генераль директоры. 1999 йылдан [[Татарстан Республикаһы]] Дәүләт Советы депутаты, 2008 йылдан Татарстан Республикаһының Дәүләт Советы президиумы ағзаһы, 2004 йылдан «Зенит-Ҡаҙан» волейбол клубы президенты. Техник фәндәр кандидаты. [[Рәсәй]] газ сәнәғәтенең почётлы хеҙмәткәре (2003), [[Рәсәй Федерацияһы]] яғыулыҡ-энергетика комплексының почётлы хеҙмәткәре (2003), Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған нефть һәм газ сәнәғәте хеҙмәткәре (2006). Рәсәйҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] (2011), «Татарстан Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены (2013) кавалеры. Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2012), [[Ҡазан]] ҡалаһының почётлы гражданы (2013). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Стәрлетамаҡ районы]] [[Ҡантүк]] ауылынан.
* [[Ғайсин Ришат Зөфәр улы]] (1958), [[спорт]]сы. [[Ауыр атлетика]] буйынса [[СССР]]‑ҙың халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1982), СССР йыйылма командаһы ағзаһы (1982—1983). Икебәйгелә [[РСФСР]] чемпионы (1981—1984), СССР кубогы һәм СССР халыҡтары спартакиадаһының көмөш призёры (икеһе лә — 1983), СССР чемпионатының бронза призёры (1982). Бөтә [[Ер|донъя]] ветерандар уйындары еңеүсеһе (1998), ветерандар араһында донъя (1996—1997) һәм [[Европа]] (1995) чемпионы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Күмертау]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Әхиәр Хәким]] (1929—27.12.2003), прозаик, ғалим-әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1968 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Филология фәндәре кандидаты (1967). [[РСФСР]]‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1985).[[Башҡортостан Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы (2001). [[РСФСР]]‑ҙың М. Горький исемендәге дәүләт премияһы (1989), [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] (1984), Башҡортостан комсомолының [[Ғәлимов Сәләм исемендәге премия]]һы (1980) лауреаты. 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1984), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945), [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1979) ордендары кавалеры.
* [[Закирничная Марина Михайловна]] (1974), ғалим-инженер‑механик, 1996 йылдан [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (2002). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:23 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1880]]: Александр Грин (төп фамилияһы Гриневский; [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1900]]: Эрнст Кшенек, [[АҠШ]] композиторы, [[музыка]] белгесе, [[Педагогика|педагог]].
* [[1905]]: Константин Розанов, [[Франция]]ның хәрби осоусы-һынаусыһы.
* [[1910]]: Джузеппе Меацца, [[Италия]] [[футбол]]сыһы, ике тапҡыр [[Ер|донъя]] чемпионы (1934, 1938).
* [[1912]]: [[Джин Келли]], [[АҠШ]] актёры, [[Хореография|хореограф]], режиссёр, [[йыр]]сы һәм продюсер.
* [[1930]]: Эдуард Шим (төп фамилияһы Шмидт), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] яҙыусыһы, [[шиғриәт|шағир]] һәм [[Драма (жанр)|драматург]], йыр текстары һәм сценарийҙар авторы, [[РСФСР]]-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1984).
* [[1940]]: Валерий Пьянов, СССР һәм Рәсәй рәссамы.
* [[1945]]: Рита Павоне, [[Италия]] йырсыһы, актриса.
* [[1970]]: Ривер Феникс, АҠШ киноактёры, музыкант.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:23 августа вафат булғандар</categorytree>''
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З23]]
[[Категория:23 август]]
4onej974imdkf7zvjskpya8nokg07ob
24 август
0
71763
1150072
1084916
2022-08-19T01:39:52Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''24 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 236-сы ([[кәбисә йыл]]ында 237-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 129 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
=== Рәсми булмаған ===
* {{Ер}} [[Ер]]: Музыкаль мауығыу төрөнө, йәшәү һәм кейенеү рәүешенә ҡарата күрә алмаусанлыҡ, дискриминация һәм көс ҡулланыуға ҡаршылыҡ көнө.
** Ғәҙәти булмаған (ғәжәйеп) музыка көнө.
** Картуф чипсыһы көнө.
** Консерва бысағы көнө.
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Грузия}}: Конституция көнө.
* {{Флагификация|Индонезия}}: Телевидение көнө.
* {{Флагификация|Украина}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Киргизия}}: Эске ғәскәрҙәр көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1930]]: [[БашЦИК|Башҡорт АССР-ы Үҙәк Башҡарма Комитеты]] һәм [[БАССР Халыҡ Комиссарҙары Советы|Халыҡ Комиссарҙары Советы]] «Башҡорт АССР-ында мәжбүри башланғыс дөйөс белем биреүҙе индереү тураһында» тигән ҡарар ҡабул итә.
* [[1995]]: «Windows 95» операцион системаһы ҡулланыусыларға тәҡдим ителә.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Яндуганов Яков Яныбаевич]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы-[[География|географ]]. 1974 йылдан хәҙерге [[Екатеринбург]] ҡалаһындағы Урал дәүләт иҡтисад университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1988—2010 йылдарҙа тәбиғәтте файҙаланыу иҡтисады кафедраһы мөдире. География фәндәре докторы (1986), профессор (1988). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1994) һәм [[РСФСР]]-ҙың почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (1990). [[В. Н. Татищев]] һәм Г. В. де Геннин исемендәге премиялар лауреаты (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Ҡалтасы районы]] [[Иҫке Турай (Ҡалтасы районы)|Иҫке Турай]] ауылынан.
* [[Сиражев Валерий Ниғмәтйән улы]] (1945), хужалыҡ эшмәкәре, хеҙмәт ветераны. «ДюртюлиСтройсервис» фирмаһының элекке идарасыһы. [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған төҙөүсеһе. Сығышы менән [[Бөрө (ҡала)|Бөрө]] ҡалаһынан.
* [[Головченко Анатолий Константинович]] (1955—19.08.2009), [[Өфө]]лә йәшәп иткән рәссам. 1989 йылдан [[СССР]] Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡортостандың атҡаҙанған рәссамы [[Константин Головченко]]ның улы. Халыҡ-ара бәләкәй форма графикаһы күргәҙмәһе лауреаты ([[Торонто]] ҡалаһы, [[Канада]], 1988; Гран-при). Сығышы менән [[Мәскәү]] ҡалаһынан.
* [[Мәсәғүтов Радик Миҙхәт улы]] (1965), ғалим-психиатр. 1996 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2003), профессор (2005). Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2007). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Муллағәлин Әҙһәм Хәбибулла улы]] (1921 — ?), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] элемтәсеһе, гвардия ҡыҙылармеецы. II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985), ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] ордены кавалеры (икеһе лә 1945).
* [[Хафизов Ринат Ҡасим улы]] (1961—1996), [[спорт]]сы, спорт акробатикаһы буйынса [[СССР]]-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры, [[Европа]] чемпионы (1985).
* [[Бизяркина Елена Николаевна]] (1971), [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы. 2007 йылдан хәҙерге [[Башҡорт дәүләт университетының Стәрлетамаҡ филиалы]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2008 йылдан иҡтисад һәм идара итеү кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2010—2012 йылдарҙа иҡтисад һәм идара итеү факультеты деканы. Иҡтисад фәндәре докторы (2009). Сығышы менән [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Маликов Рәйеф Сәлих улы]] (1952), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1998—2013 йылдарҙа [[Нефтекама автозаводы]]ның генераль директоры. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 2—4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003), Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (2001), Дуҫлыҡ (2008) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2007) ордендары кавалеры. [[Нефтекама]] ҡалаһының почётлы гражданы (2007).
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Чемберджи Николай Карпович]] (1903—22.04.1948), [[СССР]] композиторы. Тәүге [[башҡорт операһы]] «Ҡарлуғас»тың авторы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1944). Икенсе дәрәжә Сталин премияһы лауреаты (1946).
* [[Шаһиморатов Ғәлимйән Моратша улы]] (1933), хеҙмәт ветераны, механизатор. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1981). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Түбәнге Туҡбай|Туҡбай]] ауылынан.
* [[Бикембетов Мәҡсүт Шәйәхмәт улы]] (1938), хужалыҡ эшмәкәре, нәшриәтсе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1997), СССР-ҙың матбуғат отличнигы (1977). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Һөләймән (Мәсетле районы)|Һөләймән]] ауылынан.
* [[Дилмөхәмәтов Сәрүәр Ислам улы]] (1938), хужалыҡ эшмәкәре, агроном. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1995). «Мәсәтле районының 100 данлыҡлы исеме» проекты дипломанты (2019). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Мәләкәҫ]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Насиров Әнүәр Хатип улы]] (1919—21.04.2008), [[Педагогика|педагог]], хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның эскадрон командиры, дивизия ветерандар советының элекке рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның IV саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Миңлеғәле Шайморатов]]ҡа арналған «Подвиг генерала» китабының (2006) авторы. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Кушнаренко районы]] [[Солтанай (Кушнаренко районы)|Солтанай]] ауылынан.
* [[Йосопов Харис Монасип улы]] (1929—7.06.2009), спортсы-көрәшсе, тренер, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Профессор (1995). Дзюдо буйынса [[СССР]]‑ҙың (1975) һәм [[РСФСР]]‑ҙың (1969) атҡаҙанған тренеры, классик (1959) һәм ирекле (1960) көрәш, самбо (1967) буйынса СССР‑ҙың спорт мастеры, дзюдо буйынса халыҡ‑ара (1975), самбо буйынса Бөтә Союз (1970) категориялы судья. РСФСР‑ҙың (1989) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (1999) атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре, СССР‑ҙың физик культура отличнигы (1989). [[Почёт ордены|Почёт]] (2005) һәм [[Салауат Юлаев ордены|Салауат Юлаев]] (2004) ордендары кавалеры. [[Салауат районы]]ның почётлы гражданы.
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:24 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1420]]: Альбрехт фон Эйб, [[Германия]] гуманисы, [[Христианлыҡ|рухани]].
* [[1815]]: Евгения Тур (төп исеме Елизавета Васильевна Салиас-Де-Турнемир), [[Рәсәй империяһы]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]].
* [[1845]]: Кенәз Лев Голицын, [[Рәсәй империяһы]]нда [[вино]] яһауға нигеҙ һалыусы, Массандра һәм Абрау-Дюрсо шарап етештереү үҙәктәрен асыусы.
* [[1865]]: Фердинанд I, дәүләт эшмәкәре, 1914—1927 йылдарҙа [[Румыния]] короле.
* [[1870]]: Владимир Пуришкевич, Рәсәй империяһы [[сәйәсмән]]е.
* [[1875]]: Эдуар Ньюпор, [[Франция]] авиаконструкторы, лётчик.
* [[1899]]: [[Хорхе Луис Борхес]], [[Аргентина]] [[проза]]игы, [[шиғриәт|шағир]] һәм публицист.
* [[1935]]: Юрий Клепиков, [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] [[драма]]тургы, сценарист һәм актёр, [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре.
* [[1940]]: Вячеслав Костиков, СССР һәм Рәсәйҙең дәүләт эшмәкәре, [[Дипломатия|дипломат]], [[Журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]].
* [[1945]]: Кен Хенсли, [[Англия]]ның [[рок]]-[[музыка]]нты, «Uriah Heep» төркөмө ағзаһы.
* [[1960]]: Такаси Миикэ, [[Япония]] кинорежиссёры.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:24 августа вафат булғандар</categorytree>
* [[1997]]: [[Өмөтбаев Рамаҙан Ғимран улы]], дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, яҙыусы һәм публицист.
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З24]]
[[Категория:24 август]]
ganxff5m20js9gf81iap8exem6rk6a3
25 август
0
71764
1150073
1112749
2022-08-19T01:40:57Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''25 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 237-се ([[кәбисә йыл]]ында 238-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 128 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Монголия}}: Йәштәр көнө.
* {{Флагификация|Уругвай}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Бразилия}}: Һалдат көнө.
* {{Флагификация|Рәсәй}}: Эске эштәр министрлығының оператив-эҙләү подразделениелары көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1810]]: [[Британия]] уйлап табыусыһы Питер Дюранд консерва банкаһына [[Патент хоҡуғы|патент]] ала.
* [[1917]]: [[Өфө]]лә [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|2-се Бөтә башҡорт ҡоролтайы (съезы)]] үҙ эшен башлай. Унда [[Башҡорт мәркәз шураһы]]ның яңы составы һайлана, Өфө һәм [[Силәбе]] ҡалаларында шураның секретариаттары ойошторола.
* [[1921]]: [[Ташкент]]та [[Башҡортостан АССР-ы]]ның Төркөстанда тулы хоҡуҡлы вәкиллеге булдырыла.
* [[1926]]: Өфөлә тәүге ҡала велосипед һәм мотоциклет ярыштары уҙғарыла.
* [[1960]]: [[Рим]] ҡалаһында XVII Йәйге Олимпия уйындары башлана.
* [[1989]]: Өфөлә [[Башҡортостанда ислам|Волга-Урал төбәгендә Ислам динен ҡабул итеүенә]] 1100 йыл һәм [[Ырымбур мосолман Диниә назараты]] эшмәкәрлеге башланыуына 200 йыл тулыуға арналған юбилей тантаналары уҙғарыла.
* [[1989]]: Өфөлә «[[IKEA]]» сауҙа үҙәге асыла.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Камил Рәхимов]] (1900—25.02.1978), композитор, фольклорсы, музыкаль-йәмәғәт эшмәкәре. 1930—1938 һәм 1945—1947 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] ҡарамағындағы Республика радиолаштырыу комитетының музыкаль мөхәррире. 1948—1953 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Композиторҙар союзының яуаплы секретары, бер үк ваҡытта 1947—1957 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы]] ҡарамағындағы Сәнғәт эштәре буйынса идаралыҡтың фольклор кабинеты хеҙмәткәре. 1943 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1969).
* [[Алексеев Леонид Александрович]] (1935—23.12.2008), [[фән|ғалим]]-тау инженеры. 1960 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1970—1990 йылдарҙа тау-нефть факультеты деканы. Техник фәндәр докторы (1987), профессор (1989). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995), [[СССР]]-ҙың почётлы нефтсеһе (1978). [[Рәсәй |Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең]] Фән һәм техника өлкәһендәге премияһы лауреаты (1999). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Стәрлетамаҡ районы]] Новая Деревня ауылынан.
* [[Туфан Миңнуллин]] (1935—2.05.2012), [[драма]]тург. [[Татарстан Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы (2005), [[РСФСР]]-ҙың (1984), Татар АССР-ының (1978) һәм Башҡортостан Республикаһының (1995) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. [[РСФСР]]-ҙың К. С. Станиславский исемендәге дәүләт (1979), Татар АССР-ының М. Йәлил исемендәге (1974) һәм Ғ. Туҡай исемендәге (1979) дәүләт премиялары лауреаты. «Почёт Билдәһе» (1974) һәм «Татарстан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2005) ордендары кавалеры.
* [[Мәзитов Ғәзиз Юныс улы]] (1935), хеҙмәт ветераны. 1958—1966 һәм 1969—1990 йылдарҙа «Башкиргеология» производство берекмәһе хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1961 йылдан быраулау мастеры, 1988 йылдан — Көньяҡ-Көнсығыш геологик разведка экспедиция диспетчеры, 1967—1969 йылдарҙа Учалы геологик разведка экспедицияһының быраулау мастеры. СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1980). 3-сө дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1977). Сығышы менән хәҙерге [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.
* [[Ғүмәров Риф Сәйфулла улы]] (1950—22.02.2010), ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1976 йылдан Энергоресурстарҙы транспортлау проблемалары институты (ИПТЭР) хеҙмәткәре; 1983 йылдан өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1987 йылдан – бүлек мөдире, 1989 йылдан – директор урынбаҫары, 2001 йылдан — генераль директор урынбаҫары. Техник фәндәр докторы (1997), профессор (2000). Рәсәй Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының почётлы нефтсеһе (2000), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең Фән һәм техника өлкәһендәге премияһы лауреаты (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның ҡала тибындағы [[Урыссу]] ҡасабаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Сәлихов Хәлил Әхмәтйән улы]] (1906—?), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның ветеринария фельдшеры, ветеринария хеҙмәтенең гвардия лейтенанты. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943), II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) ордендары кавалеры.
* [[Ғәйнан Әмири]] (1911—9.10.1982), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан [[әҙәбиәт|яҙыусы]], [[Журналистика|журналист]] һәм [[тәржемә]]се. 1939 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]]. [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1969) һәм РСФСР-ҙың (1971) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. I (1965) һәм II (1945) дәрәжә Ватан һуғышы һәм Ҡыҙыл Йондоҙ (1945) ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинова Фәриҙә Мирсаяп ҡыҙы]] (1916—15.01.2008), [[театр]] актёры, 1967 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1935—1977 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры. [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы]] (1972).
* [[Радик Хәкимйән]] (1941), [[шиғриәт|шағир]], 1996 йылдан [[Рәсәй]]ҙең һәм [[Башҡортостан]]дың Яҙыусылар союздары ағзаһы, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004).
* [[Ураҡсин Урал Ғәзиз улы]] (1951—7.03.2022), [[Архитектура|архитектор]], дәүләт хеҙмәте ветераны, йәмәғәтсе. 2000—2013 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының төҙөлөш, архитектура һәм транспорт министры урынбаҫары. 2003—2015 йылдарҙа Башҡортостан Архитекторҙар союзының идара рәйесе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1994) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы архитекторы (2001). Рәсәй Архитекторҙар союзының юғары наградаһы «Кентавр» почёт билдәһе эйәһе (2010).
* [[Шәйәхмәтов Суфый Әхмәтзыя улы]] (1951—18.11.2020), [[спорт]]сы, тренер. Самбо буйынса [[СССР]]-ҙың спорт мастеры (1978), төрлө кимәлдәге турнирҙар чемпионы. Башҡортостан Республикаһының иң яҡшы тренеры (2002). Самбо һәм [[дзюдо]] буйынса юғары категориялы тренер-уҡытыусы.
* [[Ғәлиева Ләлә Нәүфәл ҡыҙы]] (1961), рәссам. 1993 йылдан Рәсәй Рәссамдар союзы ағзаһы. Л. Шестов исемендәге премия лауреаты ([[Санкт-Петербург]], 1991). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Иҫәнбаева Наҙгөл Булат ҡыҙы]] (1976), [[театр]] артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1997 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]] актёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2008), һөнәри фестивалдар һәм премиялар лауреаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Күгәрсен районы]] [[Бикес]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Полунин Иван Александрович]] (1912—2.06.1990), 1939—1940 йылдарҙағы совет-фин һәм [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда, шулай уҡ [[Ҡыҙыл майҙан]]дағы Еңеү парадында ҡатнашҡан яугир, уҡсылар полкының взвод командиры ярҙамсыһы, өлкән сержант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Подлуб (Ҡырмыҫҡалы районы)|Подлуб]] ауылынан.
* [[Павлов Николай Спиридонович]] (1922—2.04.1978), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан яугир, артиллерия полкының орудие командиры, сержант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944). Сығышы менән хәҙерге [[Бәләбәй районы]]ның [[Ыҫлаҡбаш (Бәләбәй районы)|Ыҫлаҡбаш]] ауылынан.
* Филькин Василий Лазаревич (1927—17.04.2011), нефтехимик. 1957—1988 йылдарҙа Салауат нефть химияһы комбинаты һәм «Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе аппаратсыһы. Октябрь Революцияһы (1974) һәм «Почёт Билдәһе (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Федоровка районы Михайловка ауылынан.
* [[Вайшнорович Владимир Леонидович]] (1957), хужалыҡ эшмәкәре. [[Өфө районы]] «Шемәк» совхозының элекке директоры, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Сәғит Сөнчәләй]] (Сөнчәләев Сәғит Хәмиҙулла улы, 1888—27.10.1937), шағир, уҡытыусы, дәүләт хеҙмәткәре. 1926—1927 йылдарҙа [[Төркиә]]лә [[РСФСР]]-ҙың Сит илдәр халыҡ комиссариаты тәржемәсеһе; 1927—1929 йылдарҙа Башҡорт сәнғәт техникумы директоры. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән Һарытау губернаһы Хвалын өйәҙе Иҫке Мәстәк ауылынан.
* [[Мөлөков Әнүәр Бәхти улы]] (1923—8.01.2004), педагог, мәғариф хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1971—1985 йылдарҙа [[Саҡмағош районы]]ның [[Саҡмағош]] ауылындағы 1-се урта мәктәп директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971), 1‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Саҡмағош районы [[Иҫке Супты]] ауылынан.
* [[Хафизов Фәйез Зәки улы]] (1938), ғалим-тау инженеры-геолог, геология-минералогия фәндәре докторы (1987), профессор (1994), Рәсәй тәбиғәт фәндәре академияһы (1993), Халыҡ-ара информатизация академияһы (1994), Халыҡ-ара көнсығыш нефть академияһы (1993), Халыҡ-ара минераль ресурстар академияһы (1995) академигы.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Наливкин Дмитрий Васильевич]] (1889—3.03.1982), ғалим-геолог, палеонтолог. Көнсығыш Европа платформаһын, шул иҫәптән [[Урал]]дағы палеозой эраһын өйрәнеүсе. СССР Фәндәр академияһы академигы (1946), геология‑минералогия фәндәре докторы (1936), профессор (1924). [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1963). [[РСФСР]]‑ҙың (1943), [[Төркмәнстан|Төрөкмән ССР‑ы]] һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1959) атҡаҙанған фән эшмәкәре, СССР‑ҙың ер аҫты разведкаһы отличнигы (1965), СССР‑ҙың почётлы ер аҫты разведкалаусыһы (1979). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Кәлимуллин Сәмиғулла Мәсифулла улы]] (1914—19.09.1989), сәхнә биҙәүсе рәссам. 1946–1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт академия драма театры]] рәссамы. 1954 йылдан СССР-ҙың Рәссамдар, 1947 йылдан — СССР-ҙың Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1955).
* [[Исекеев Алексей Семёнович]] (1924), тарихсы-педагог, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1962–2004 йылдарҙа [[Ҡалтасы районы]]ның [[Краснохолмский]] мәктәбе уҡытыусыһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы, РСФСР-ҙың мәғариф отличнигы, [[Яныш Ялкайн]] исемендәге премия лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] ауылынан.
* [[Нәзиров Кашаф Нурислам улы]] (1929—24.04.2005), [[театр]] актёры. 1960 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1956—1989 йылдарҙа Башҡорт дәүләт академия драма театры актёры. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1988). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Алайғыр]] ауылынан.
* [[Әбйәлилов Шәриф Ғәзиз улы]] (1939), хужалыҡ эшмәкәре. 1982–2002 йылдарҙа «Башвтормет» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең генераль директоры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (1997) һәм Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1999) металлургы. Сығышы менән [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.
* [[Мулдашев Альберт Әкрәм улы]] (1954), ғалим-ботаник. Биология фәндәре кандидаты (1983). [[Башҡортостандың Ҡыҙыл китабы]]ның төп авторы. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған экологы (2005).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:25 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1530]]: [[Иван Грозный]], дәүләт эшмәкәре. 1547—1575 йылдарҙа һәм 1576 йылдан — [[Рәсәй империяһы|Рәсәй]] батшаһы.
* [[1850]]: Павел Аксельрод, [[Рәсәй империяһы]]ның [[сәйәси эшмәкәр]]е, социал-демократ.
* [[1850]]: Шарль Рише, [[Франция]] иммунологы, [[Физиология|физиолог]], [[Нобель премияһы]] лауреаты (1913).
* [[1900]]: Ханс Адольф Кребс, [[Германия]] һәм [[Англия]] [[Биохимия|биохимигы]], Нобель премияһы лауреаты (1953).
* [[1930]]: [[Георгий Данелия]], кинорежиссёр, сценарист һәм актёр, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1989).
* [[1930]]: [[Шон Коннери]], [[Бөйөк Британия]] һәм [[АҠШ]]-тың [[театр]] һәм кино актёры, продюсер, «[[Оскар]]» кинопремияһы лауреаты һәм башҡа бүләктәр эйәһе.
* [[1945]]: Марина Костенецкая, СССР һәм [[Латвия]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], публицист һәм [[Журналистика|журналист]].
* [[1970]]: Клаудиа Шиффер, Германия актрисаһы, йәмәғәт эшмәкәре.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:25 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1944]]: [[Муса Йәлил]], шағир, [[Советтар Союзы Геройы]] (1956).
* [[1993]]: [[Ғилемдар Рамазанов ]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан шағир, әҙәбиәт белгесе һәм йәмәғәт эшмәкәре.
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З25]]
[[Категория:25 август]]
6ud1agvdfdijs8fezrb6sm9jcpbwrut
1150074
1150073
2022-08-19T01:43:35Z
Айсар
10823
/* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''25 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 237-се ([[кәбисә йыл]]ында 238-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 128 көн ҡала.
{{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}}
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} ||
== {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар ==
;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара
;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли
* {{Флагификация|Монголия}}: Йәштәр көнө.
* {{Флагификация|Уругвай}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө.
;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри
* {{Флагификация|Бразилия}}: Һалдат көнө.
* {{Флагификация|Рәсәй}}: Эске эштәр министрлығының оператив-эҙләү подразделениелары көнө.
}}</onlyinclude>
== {{Ваҡиғалар}} ==
* [[1810]]: [[Британия]] уйлап табыусыһы Питер Дюранд консерва банкаһына [[Патент хоҡуғы|патент]] ала.
* [[1917]]: [[Өфө]]лә [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|2-се Бөтә башҡорт ҡоролтайы (съезы)]] үҙ эшен башлай. Унда [[Башҡорт мәркәз шураһы]]ның яңы составы һайлана, Өфө һәм [[Силәбе]] ҡалаларында шураның секретариаттары ойошторола.
* [[1921]]: [[Ташкент]]та [[Башҡортостан АССР-ы]]ның Төркөстанда тулы хоҡуҡлы вәкиллеге булдырыла.
* [[1926]]: Өфөлә тәүге ҡала велосипед һәм мотоциклет ярыштары уҙғарыла.
* [[1960]]: [[Рим]] ҡалаһында XVII Йәйге Олимпия уйындары башлана.
* [[1989]]: Өфөлә [[Башҡортостанда ислам|Волга-Урал төбәгендә Ислам динен ҡабул итеүенә]] 1100 йыл һәм [[Ырымбур мосолман Диниә назараты]] эшмәкәрлеге башланыуына 200 йыл тулыуға арналған юбилей тантаналары уҙғарыла.
* [[1989]]: Өфөлә «[[IKEA]]» сауҙа үҙәге асыла.
== {{Тыуым}} ==
=== Башҡортостан менән бәйле шәхестәр ===
==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} ||
* [[Камил Рәхимов]] (1900—25.02.1978), композитор, фольклорсы, музыкаль-йәмәғәт эшмәкәре. 1930—1938 һәм 1945—1947 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы]] ҡарамағындағы Республика радиолаштырыу комитетының музыкаль мөхәррире. 1948—1953 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Композиторҙар союзының яуаплы секретары, бер үк ваҡытта 1947—1957 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы]] ҡарамағындағы Сәнғәт эштәре буйынса идаралыҡтың фольклор кабинеты хеҙмәткәре. 1943 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1969).
* [[Алексеев Леонид Александрович]] (1935—23.12.2008), [[фән|ғалим]]-тау инженеры. 1960 йылдан [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1970—1990 йылдарҙа тау-нефть факультеты деканы. Техник фәндәр докторы (1987), профессор (1989). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995), [[СССР]]-ҙың почётлы нефтсеһе (1978). [[Рәсәй |Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең]] Фән һәм техника өлкәһендәге премияһы лауреаты (1999). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1981). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Стәрлетамаҡ районы]] Новая Деревня ауылынан.
* [[Туфан Миңнуллин]] (1935—2.05.2012), [[драма]]тург. [[Татарстан Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы (2005), [[РСФСР]]-ҙың (1984), Татар АССР-ының (1978) һәм Башҡортостан Республикаһының (1995) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. [[РСФСР]]-ҙың К. С. Станиславский исемендәге дәүләт (1979), Татар АССР-ының М. Йәлил исемендәге (1974) һәм Ғ. Туҡай исемендәге (1979) дәүләт премиялары лауреаты. «Почёт Билдәһе» (1974) һәм «Татарстан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2005) ордендары кавалеры.
* [[Мәзитов Ғәзиз Юныс улы]] (1935), хеҙмәт ветераны. 1958—1966 һәм 1969—1990 йылдарҙа «Башкиргеология» производство берекмәһе хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1961 йылдан быраулау мастеры, 1988 йылдан — Көньяҡ-Көнсығыш геологик разведка экспедиция диспетчеры, 1967—1969 йылдарҙа Учалы геологик разведка экспедицияһының быраулау мастеры. СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1980). 3-сө дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1977). Сығышы менән хәҙерге [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.
* [[Ғүмәров Риф Сәйфулла улы]] (1950—22.02.2010), ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер-механик]]. 1976 йылдан Энергоресурстарҙы транспортлау проблемалары институты (ИПТЭР) хеҙмәткәре; 1983 йылдан өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1987 йылдан – бүлек мөдире, 1989 йылдан – директор урынбаҫары, 2001 йылдан — генераль директор урынбаҫары. Техник фәндәр докторы (1997), профессор (2000). Рәсәй Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының почётлы нефтсеһе (2000), СССР-ҙың уйлап табыусыһы (1978). Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең Фән һәм техника өлкәһендәге премияһы лауреаты (2004). Сығышы менән хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]]ның ҡала тибындағы [[Урыссу]] ҡасабаһынан.
}}</onlyinclude>
==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} ||
* [[Сәлихов Хәлил Әхмәтйән улы]] (1906—?), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның ветеринария фельдшеры, ветеринария хеҙмәтенең гвардия лейтенанты. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943), II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) ордендары кавалеры.
* [[Ғәйнан Әмири]] (1911—9.10.1982), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан [[әҙәбиәт|яҙыусы]], [[Журналистика|журналист]] һәм [[тәржемә]]се. 1939 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]]. [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1969) һәм РСФСР-ҙың (1971) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. I (1965) һәм II (1945) дәрәжә Ватан һуғышы һәм Ҡыҙыл Йондоҙ (1945) ордендары кавалеры.
* [[Камалетдинова Фәриҙә Мирсаяп ҡыҙы]] (1916—15.01.2008), [[театр]] актёры, 1967 йылдан [[СССР]] Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1935—1977 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры. [[Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы]] (1972).
* [[Радик Хәкимйән]] (1941), [[шиғриәт|шағир]], 1996 йылдан [[Рәсәй]]ҙең һәм [[Башҡортостан]]дың Яҙыусылар союздары ағзаһы, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2004).
* [[Ураҡсин Урал Ғәзиз улы]] (1951—7.03.2022), [[Архитектура|архитектор]], дәүләт хеҙмәте ветераны, йәмәғәтсе. 2000—2013 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының төҙөлөш, архитектура һәм транспорт министры урынбаҫары. 2003—2015 йылдарҙа Башҡортостан Архитекторҙар союзының идара рәйесе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1994) һәм [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы архитекторы (2001). Рәсәй Архитекторҙар союзының юғары наградаһы «Кентавр» почёт билдәһе эйәһе (2010).
* [[Шәйәхмәтов Суфый Әхмәтзыя улы]] (1951—18.11.2020), [[спорт]]сы, тренер. Самбо буйынса [[СССР]]-ҙың спорт мастеры (1978), төрлө кимәлдәге турнирҙар чемпионы. Башҡортостан Республикаһының иң яҡшы тренеры (2002). Самбо һәм [[дзюдо]] буйынса юғары категориялы тренер-уҡытыусы.
* [[Ғәлиева Ләлә Нәүфәл ҡыҙы]] (1961), рәссам. 1993 йылдан Рәсәй Рәссамдар союзы ағзаһы. Л. Шестов исемендәге премия лауреаты ([[Санкт-Петербург]], 1991). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан.
* [[Иҫәнбаева Наҙгөл Булат ҡыҙы]] (1976), [[театр]] артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1997 йылдан [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]] актёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2008), һөнәри фестивалдар һәм премиялар лауреаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Күгәрсен районы]] [[Бикес]] ауылынан.
}}</onlyinclude>
==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} ||
* [[Полунин Иван Александрович]] (1912—2.06.1990), 1939—1940 йылдарҙағы совет-фин һәм [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда, шулай уҡ [[Ҡыҙыл майҙан]]дағы Еңеү парадында ҡатнашҡан яугир, уҡсылар полкының взвод командиры ярҙамсыһы, өлкән сержант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Подлуб (Ҡырмыҫҡалы районы)|Подлуб]] ауылынан.
* [[Павлов Николай Спиридонович]] (1922—2.04.1978), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан яугир, артиллерия полкының орудие командиры, сержант. Советтар Союзы Геройы (1944). Сығышы менән хәҙерге [[Бәләбәй районы]]ның [[Ыҫлаҡбаш (Бәләбәй районы)|Ыҫлаҡбаш]] ауылынан.
* [[Филькин Василий Лазаревич]] (1927—17.04.2011), нефтехимик. 1957—1988 йылдарҙа [[Салауат нефть химияһы комбинаты]] һәм [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]] аппаратсыһы. [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1974) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Федоровка районы]] [[Михайловка (Фёдоровка районы)|Михайловка]] ауылынан.
* [[Вайшнорович Владимир Леонидович]] (1957), хужалыҡ эшмәкәре. [[Өфө районы]] «Шемәк» совхозының элекке директоры, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған [[ауыл хужалығы]] хеҙмәткәре.
}}</onlyinclude>
==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} ||
* [[Сәғит Сөнчәләй]] (Сөнчәләев Сәғит Хәмиҙулла улы, 1888—27.10.1937), шағир, уҡытыусы, дәүләт хеҙмәткәре. 1926—1927 йылдарҙа [[Төркиә]]лә [[РСФСР]]-ҙың Сит илдәр халыҡ комиссариаты тәржемәсеһе; 1927—1929 йылдарҙа Башҡорт сәнғәт техникумы директоры. Сәйәси золом ҡорбаны. Сығышы менән Һарытау губернаһы Хвалын өйәҙе Иҫке Мәстәк ауылынан.
* [[Мөлөков Әнүәр Бәхти улы]] (1923—8.01.2004), педагог, мәғариф хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1971—1985 йылдарҙа [[Саҡмағош районы]]ның [[Саҡмағош]] ауылындағы 1-се урта мәктәп директоры. [[РСФСР]] мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971), 1‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Саҡмағош районы [[Иҫке Супты]] ауылынан.
* [[Хафизов Фәйез Зәки улы]] (1938), ғалим-тау инженеры-геолог, геология-минералогия фәндәре докторы (1987), профессор (1994), Рәсәй тәбиғәт фәндәре академияһы (1993), Халыҡ-ара информатизация академияһы (1994), Халыҡ-ара көнсығыш нефть академияһы (1993), Халыҡ-ара минераль ресурстар академияһы (1995) академигы.
}}</onlyinclude>
==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ====
<onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} ||
* [[Наливкин Дмитрий Васильевич]] (1889—3.03.1982), ғалим-геолог, палеонтолог. Көнсығыш Европа платформаһын, шул иҫәптән [[Урал]]дағы палеозой эраһын өйрәнеүсе. СССР Фәндәр академияһы академигы (1946), геология‑минералогия фәндәре докторы (1936), профессор (1924). [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1963). [[РСФСР]]‑ҙың (1943), [[Төркмәнстан|Төрөкмән ССР‑ы]] һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1959) атҡаҙанған фән эшмәкәре, СССР‑ҙың ер аҫты разведкаһы отличнигы (1965), СССР‑ҙың почётлы ер аҫты разведкалаусыһы (1979). Сығышы менән [[Санкт-Петербург]] ҡалаһынан.
* [[Кәлимуллин Сәмиғулла Мәсифулла улы]] (1914—19.09.1989), сәхнә биҙәүсе рәссам. 1946–1974 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт академия драма театры]] рәссамы. 1954 йылдан СССР-ҙың Рәссамдар, 1947 йылдан — СССР-ҙың Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1955).
* [[Исекеев Алексей Семёнович]] (1924), тарихсы-педагог, тыуған яҡты өйрәнеүсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1962–2004 йылдарҙа [[Ҡалтасы районы]]ның [[Краснохолмский]] мәктәбе уҡытыусыһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы, РСФСР-ҙың мәғариф отличнигы, [[Яныш Ялкайн]] исемендәге премия лауреаты. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Краснокама районы]] [[Түбән Таҡыя]] ауылынан.
* [[Нәзиров Кашаф Нурислам улы]] (1929—24.04.2005), [[театр]] актёры. 1960 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1956—1989 йылдарҙа Башҡорт дәүләт академия драма театры актёры. Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1988). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ҡырмыҫҡалы районы]] [[Алайғыр]] ауылынан.
* [[Әбйәлилов Шәриф Ғәзиз улы]] (1939), хужалыҡ эшмәкәре. 1982–2002 йылдарҙа «Башвтормет» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең генераль директоры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы (1997) һәм Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған (1999) металлургы. Сығышы менән [[Баймаҡ]] ҡалаһынан.
* [[Мулдашев Альберт Әкрәм улы]] (1954), ғалим-ботаник. Биология фәндәре кандидаты (1983). [[Башҡортостандың Ҡыҙыл китабы]]ның төп авторы. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған экологы (2005).
}}</onlyinclude>
=== Дөйөм исемлек ===
''<categorytree depth="0">Категория:25 августа тыуғандар</categorytree>''
* [[1530]]: [[Иван Грозный]], дәүләт эшмәкәре. 1547—1575 йылдарҙа һәм 1576 йылдан — [[Рәсәй империяһы|Рәсәй]] батшаһы.
* [[1850]]: Павел Аксельрод, [[Рәсәй империяһы]]ның [[сәйәси эшмәкәр]]е, социал-демократ.
* [[1850]]: Шарль Рише, [[Франция]] иммунологы, [[Физиология|физиолог]], [[Нобель премияһы]] лауреаты (1913).
* [[1900]]: Ханс Адольф Кребс, [[Германия]] һәм [[Англия]] [[Биохимия|биохимигы]], Нобель премияһы лауреаты (1953).
* [[1930]]: [[Георгий Данелия]], кинорежиссёр, сценарист һәм актёр, [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1989).
* [[1930]]: [[Шон Коннери]], [[Бөйөк Британия]] һәм [[АҠШ]]-тың [[театр]] һәм кино актёры, продюсер, «[[Оскар]]» кинопремияһы лауреаты һәм башҡа бүләктәр эйәһе.
* [[1945]]: Марина Костенецкая, СССР һәм [[Латвия]] [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], публицист һәм [[Журналистика|журналист]].
* [[1970]]: Клаудиа Шиффер, Германия актрисаһы, йәмәғәт эшмәкәре.
== {{Үлем}} ==
''<categorytree depth="0">Категория:25 августа вафат булғандар</categorytree>''
* [[1944]]: [[Муса Йәлил]], шағир, [[Советтар Союзы Геройы]] (1956).
* [[1993]]: [[Ғилемдар Рамазанов ]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан шағир, әҙәбиәт белгесе һәм йәмәғәт эшмәкәре.
== {{Йыл көндәре}} ==
{{Календарь}}
{{Айҙар}}
[[Категория:Йыл көндәре|З25]]
[[Категория:25 август]]
mdkm5noxccretb0q4kvawd9hzoxfhqj
Ғәлләмов
0
82752
1150079
1149403
2022-08-19T05:07:41Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
'''Ғәлләмов''' — ир-ат фамилияһы. Ғәлләм исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.
'''Ғәлләмова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Ғәлләмов Абдрахман Әбдрәхим улы]] ([[15 октябрь]] [[1926 йыл]] — [[19 февраль]] [[1989 йыл]]) — [[башҡорт теле]] ғалимы, методист. Юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре кандидаты (1967), доцент, Башҡорт АССР-ы мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1967).
* [[Ғәлләмов Салауат Абдрахман улы]] ([[24 декабрь]] [[1959 йыл]] — [[5 сентябрь]] [[2018 йыл]]) — ғалим, ''башҡорттарҙың һинд-иран сығышы тураһындағы гипотезаның'', [[башҡорт теле]]нең боронғо һәм хәҙерге [[Европа]] телдәренә йоғонтоһо һәм башҡорт эпостарының боронғо һинд [[философия]]һына йоғонтоһо тураһында гипотезалар авторы.
* [[Ғәлләмов Әбүзәр Карам улы]] ([[20 июнь]] [[1939 йыл]] — [[6 март]] [[2006 йыл]]) — ғалим-инженер-механик, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1974—2006 йылдарҙа [[Өфө нефть институты]] һәм [[Өфө дәүләт нефть техник университеты]]ның кафедра мөдире. Техник фәндәр докторы (1974), профессор (1976). РСФСР-ҙың (1982) һәм [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1978) атҡаҙанған фән эшмәкәре, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2004). [[Почёт ордены]] кавалеры (1998).
* [[Ғәлләмов Флүр Фәнәүи улы]] ([[1 декабрь]] [[1968 йыл]]) — иҡтисадсы, Башҡортостан Республикаһының 4-се һәм 5-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының Кредит һәм финанс ойошмалары ассоциацияһы Советы рәйесе, Башҡортостан Республикаһы Башлығы ҡарамағындағы Инвестиция климатын яҡшыртыу буйынса йәмәғәт советы рәйесе урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының Фәнде үҫтереү һәм ярҙам итеү фонды Советы, Хәйриә эшмәкәрлеге мәсьәләләре буйынса республика советы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы (2011).
* Ғәлләмов Мөхәммәт Мостафа улы (1951 т.) — [[Өфө]] ҡалаһындағы «Ихлас» мәсетенең имам-хатибы, [[Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге премия]]ның 2015 йылғы лауреаты<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/798116/ Төбәктә Аҡмулла көндәре сиктәрендә мәғрифәтсе исемендәге премия тапшырылды. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2015, 18 декабрь]</ref>.
* [[Ғәлләмов Хәмзә Искәндәр улы]] ([[2 апрель]] [[1931 йыл]] — [[16 июнь]] [[2015 йыл]]) — Рәсәй Үҙәк Диниә назараты ҡарамағындағы Башҡортостан Республикаһы мосолмандарының төбәк диниә назараты<ref>[http://bashinform.ru/news/145793/ Указом Верховного муфтия, председателя ЦДУМ России назначен новый председатель Регионального Духовного управления мусульман РБ]</ref> рәйесе, мөфтөй, Өфө ҡалаһындағы «Хәмзә-Хажи» мәсете етәксеһе, «Имам хәҙрәт Хәмзә хажи» хәйриә фонды етәксеһе.
----
* [[Ғәлләмова Әлфиә Марс ҡыҙы]] — башҡорт йырсыһы. Халыҡ-ара һәм республика кимәлендәге конкурстар лауреаты.
{{Фамилиялаштар исемлеге}}
827y8chd6ot07jevzztrh1fo2wofy2m
Латипов
0
82825
1150018
1071249
2022-08-18T12:41:48Z
Баныу
28584
күренеште төҙәтеү, өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
'''Латипов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Латип исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла.
'''Латипова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Латипов Валерий Мәркәз улы]] (1956 т.) — ғалим-инженер-төҙөүсе, уйлап табыусы.
* {{МиҙалБ}} [[Латипов Ғабдрахман Хәким улы]] (1917—1945) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1945).
* [[Латипов Ғәкил Ильяс улы]] (1919—1978) — совет партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. Ленин ордены кавалеры (1957).
* [[Латипов Ғәлим Хатип улы]] (1904—?) — Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы.
* [[Латипов Ғәфүр Латип улы]] (1911 йыл — ?) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы.
* [[Латипов Данис Мансур улы]] (1990 т.) — Рәсәй боксёры.
* {{МиҙалБ}} [[Латипов Ҡотдос Ҡәниф улы]] (1923—2017) — осоусы, Советтар Союзы Геройы (1946), авиация полковнигы (1967), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы.
* [[Латипов Марат Мөьмин улы]] (1958 т.) — дәүләт эшмәкәре.
* [[Латипов Мәркәз Каррам улы]] (1926—1999) — хужалыҡ эшмәкәре, нефтсе.
* [[Латипов Наил Миңнеәхмәт улы]] (1963 т.) — совет һәм партия эшмәкәре.
* [[Латипов Урал Рамдраҡ улы]] (1951 т.) — юрист, хәрби хеҙмәткәр, юғары хәрби мәктәп уҡытыусыһы.
* [[Латипов-Догадов Владимир Геннадиевич]] (1962 т.) — Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған (2007), Башҡортостан Республикаһының халыҡ (2003) артисы.
* [[Латипов Ринат Закир улы]] ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург.
----
* [[Латипова Фәүзиә Шәғәле ҡыҙы]] (1947 т.) — журналист, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1993).
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Латип (исем)]]
{{Фамилиялаштар исемлеге}}
g6fbn4x0sq2x43bmcgamy4p43da43dp
1150019
1150018
2022-08-18T12:44:10Z
Баныу
28584
өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
'''Латипов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. Латип исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла киң ҡулланыла. Топоним булып та йөрөй.
'''Латипова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Латипов Валерий Мәркәз улы]] (1956 т.) — ғалим-инженер-төҙөүсе, уйлап табыусы.
* {{МиҙалБ}} [[Латипов Ғабдрахман Хәким улы]] (1917—1945) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1945).
* [[Латипов Ғәкил Ильяс улы]] (1919—1978) — совет партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. Ленин ордены кавалеры (1957).
* [[Латипов Ғәлим Хатип улы]] (1904—?) — Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы.
* [[Латипов Ғәфүр Латип улы]] (1911 йыл — ?) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы.
* [[Латипов Данис Мансур улы]] (1990 т.) — Рәсәй боксёры.
* {{МиҙалБ}} [[Латипов Ҡотдос Ҡәниф улы]] (1923—2017) — осоусы, Советтар Союзы Геройы (1946), авиация полковнигы (1967), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы.
* [[Латипов Марат Мөьмин улы]] (1958 т.) — дәүләт эшмәкәре.
* [[Латипов Мәркәз Каррам улы]] (1926—1999) — хужалыҡ эшмәкәре, нефтсе.
* [[Латипов Наил Миңнеәхмәт улы]] (1963 т.) — совет һәм партия эшмәкәре.
* [[Латипов Урал Рамдраҡ улы]] (1951 т.) — юрист, хәрби хеҙмәткәр, юғары хәрби мәктәп уҡытыусыһы.
* [[Латипов-Догадов Владимир Геннадиевич]] (1962 т.) — Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған (2007), Башҡортостан Республикаһының халыҡ (2003) артисы.
* [[Латипов Ринат Закир улы]] ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург.
----
* [[Латипова Фәүзиә Шәғәле ҡыҙы]] (1947 т.) — журналист, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1993).
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Латип (исем)]]
* [[Латип]] (рус. Латыповка) — Башҡортостандың Стәрлетамаҡ районындағы ауыл
{{Фамилиялаштар исемлеге}}
ia9hlia7skswnsiq64yoqxji1d0xr8h
Ғәзизов
0
89071
1150081
534435
2022-08-19T05:15:38Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
'''Ғәзизов''' — [[ғәрәп теле]]нән алынған [[башҡорт]] һәм [[татар]] ир-ат фамилияһы. Ғәзиз исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.
'''Ғәзизова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Файл:OrderofGlory.png|30px]] [[Ғәзизов Мостафа Шакир улы]] (1923—2005) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, Дан орденының тулы кавалеры.
* [[Ғәзизов Роберт Хәким улы]] ([[25 сентябрь]] [[1939 йыл]]) — [[башҡорт]] [[СССР|совет]] (1995 йылдан [[АҠШ|Америка]]) композиторы, педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы, музыкаль-йәмәғәт эшмәкәре. 1974 йылдан СССР Композиторҙар союзы ағзаһы. 1978—1992 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһының Композиторҙар берлеге|Башҡортостандың Композиторҙар союзының идара]] рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1987). [[Башҡортостан комсомолының Ғәлимов Сәләм исемендәге йәштәр премияһы]] лауреаты (1984). [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры (1986).
* [[Ғәзизов Чингиз Барый улы]] ([[23 октябрь]] [[1944 йыл]]) — юрист, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның беренсе Кеше хоҡуҡтары буйынса вәкиле (1996—2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған юрисы, Рәсәй Федерацияһы Прокуратураһының почётлы хеҙмәткәре (1994).
* [[Ғәзизов Таһир Хәсән улы]] ([[12 сентябрь]] [[1935 йыл]]—[[28 ноябрь]] [[2010 йыл]]) — химик. Химия фәндәре докторы (1986). Акробат Юнир Хәсән улы Ғәзизовтың ағаһы<ref name="БЭ">{{БЭ|84139}}</ref>.
* [[Ғәзизов Хәтиб Шәрифйән улы]] (1 май 1949 йыл, Башҡорт АССР‑ының Борай районы Берләҫ ауылы) — инженер-механик, ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (2003), профессор<ref>{{БЭ2013|83794}}</ref>.
* [[Ғәзизов Флүс Мирзасәлих улы]] ([[25 июнь]] [[1937 йыл]] — [[4 февраль]] [[2008 йыл]]) — химик-технолог, [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), техник фәндәр докторы (1993), профессор (1995), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1993) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (1992) атҡаҙанған химигы.
* [[Ғәзизов Искәндәр Хәниф улы]] ([[8 август]] [[1984 йыл]]) — [[Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы]] солисы, [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы]] (2022).
* [[Ғәзизов Рөстәм Фәрит улы]] (9 ноябрь 1983 йыл, Башҡорт АССР-ының Шишмә районы Уҙытамаҡ ауылы) — Рәсәй дәүләт эшмәкәре. Өфө ҡала хакимиәте башлығы урынбаҫары. Стәрлетамаҡ ҡала округы хакимиәте башлығы<ref name="Газизов Рустем Фаритович">[http://letopiswiki.ugatu.su/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%B7%D0%BE%D0%B2_%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC_%D0%A4%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 Газизов Рустем Фаритович]</ref>.
* [[Ғәзизов Юнир Хәсән улы]] (1950—2006) — цирк артисы, [[БАССР]]-ҙың халыҡ артисы (1984).
----
* [[Ғәзизова Зәйтүнә Сабир ҡыҙы]] — опера йырсыһы, [[БАССР]]-ҙың атҡаҙанған артисы (1986).
{{Фамилиялаштар исемлеге}}
q2mixeffqjn71lj2eqys3nl4q0xhqzb
Мөхәмәтғата Мансуров
0
95488
1150035
1104160
2022-08-18T13:39:04Z
178.121.18.93
wikitext
text/x-wiki
{{Религиозный деятель
|имя = Мөхәмәтғата Мансуров
|оригинал имени =
|портрет =
|размер =
|подпись =
|имя при рождении =
|псевдонимы =
|религия = [[ислам]]
|школа =
|течение =
|новое религиозное движение =
|секта =
|титул = [[ишан]]
|положение =
|период =
|дата рождения = 1834
|место рождения = [[Солтанай (Барҙы районы)|Солтанай]] ауылы, [[Уҫы өйәҙе]] {{ТУ|Пермь губернаһы}} (хәҙерге [[Пермь крайы]]ның {{ТУ|Барҙы районы}})
|дата смерти = 24.01.1924
|место смерти =
|гражданство =
|подданство = {{Флагификация|Рәсәй империяһы}}
|направление =
|интересы =
|идеи =
|предшественники =
|последователи =
|труды =
|премии =
|награды =
|роспись =
|lib =
|сайт =
|викитека =
|викицитатник =
}}
{{фамилиялаш|Мансуров}}
'''Мөхәмәтғата Мансуров''' ([[1834]]—[[1924]]) — башҡорт дин әһеле, [[ишан]], мәғрифәтсе, эшҡыуар һәм меценат.
== Биографияһы ==
[[Файл:Пермский край Оса ул. Володарского 41 Мечеть 01.jpg|thumb|right|250px|1899 йылда Мөхәмәтғата Мансуров тарафынан [[Уҫы (ҡала)|Уҫы]] ҡалаһында төҙөлгән мәсет бинаһы]]
Мөхәмәтғата Мансуров 1834 йылда [[Пермь губернаһы]] [[Уҫы өйәҙе]]нең (хәҙерге [[Пермь крайы]] [[Барҙы районы]]ның) [[Солтанай (Барҙы районы)|Солтанай]] ауылында тыуған. Сығышы менән боронғо башҡорт кенәздәре нәҫеленән булған<ref name="Старостин А., Ижгузина М.">{{книга
|автор =Старостин А., Ижгузина М.
|заглавие = Мансуров Мухаммадгата //Ислам на Урале: Энциклопедический словарь. Коллектив авторов. Сост. и отв. редактор — Д. З. Хайретдинов.
|ссылка = http://interpretive.ru/dictionary/1306/word/mansurov-muhamadgata
|ответственный =
|место = М.
|издательство = Медина
|год = 2009
|том =
|страниц = 404
|страницы = 185—186
|isbn =
}}{{ref-ru}}</ref>. [[Мәҙрәсә]]лә белем алған.
Ҙур ер биләмәләренә һәм тирмәндәргә хужа булған. Уның магазиндары [[Тол]] йылғаһы районында, шулай уҡ [[Пермь]], [[Ирбит (ҡала)|Ирбит]], [[Красноуфимск]] һәм [[Бөрө (ҡала)|Бөрө]] ҡалаларында, [[Күчтәнтей]], Солтанай, [[Сәрәш]] һәм [[Бикбарҙы]] ауылдарында, [[Уҫы (ҡала)|Уҫы]] ҡалаһында сәй фабрикаһы һәм магазины булған. Шәфҡәтлелек менән шөғөлләнгән<ref name="Старостин А., Ижгузина М."/>.
1897 йылда Солтанай ауылында «[[Мансуриә]]» [[мәҙрәсә]]һен һәм бер нисә башҡа мәғрифәтселек учреждениеларын аса. [[Йәдитселек]] яҡлы булып, мәҙрәсәгә донъяуи дисциплиналарын индерә<ref>{{Cite web|accessdate = 2015-09-18|author =Старостин А. Н.|title = Образовательные практики мусульман Урала: история и современность|url = http://www.idmedina.ru/books/materials/faizhanov/6/oldman.htm#sdfootnote5sym|publisher =ИД «Медина»}}</ref>. 1899 йылда [[Уҫы (ҡала)|Уҫы]] ҡалаһында таш [[мәсет]] төҙөй. 1906 йылда Түбәнге Новгородта уҙғарылған III Бөтә Рәсәй мосолман съезында ҡатнаша.
1914 йылда Мансуров бөлгөнлөккә төшә, ә уның барлыҡ мөлкәте аукционда һатыла. Сәйәсәт менән шөғөлләнә башлай<ref name="Старостин А., Ижгузина М."/>.
== Хәтер ==
* Пермь ҡалаһындағы мосолман гимназияһына Мөхәмәтғата Мансуров исеме бирелә<ref>{{Cite web|accessdate = 2015-09-18|author =|title = В Перми появится первая мусульманская гимназия|url = http://properm.ru/news/society/19987/|publisher =ProPerm.ru}}</ref>.
* 2008 йылда Пермь крайы Диниә назараты уның исемендәге премия булдыра.
* Солтанай ауылы мәктәбендә Мөхәмәтғата Мансуров http://line-stargadget.ru/ исемендәге тарих музейы эшләй<ref>Музей истории имени Гаты Хазрата Мансурова Султанайской школы-сада// Музеи Пермской области: информационный справочник. — Пермь, 2002. Вып. 2: Музеи образовательных учреждений. — С. 82.</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{книга
|автор =Старостин А., Ижгузина М.
|заглавие = Мансуров Мухаммадгата //Ислам на Урале: Энциклопедический словарь. Коллектив авторов. Сост. и отв. редактор — Д. З. Хайретдинов.
|ссылка = http://interpretive.ru/dictionary/1306/word/mansurov-muhamadgata
|ответственный =
|место = М.
|издательство = Медина
|год = 2009
|том =
|страниц = 404
|страницы = 185—186
|isbn =
}}{{ref-ru}}
[[Категория:Пермь крайы башҡорттары]]
[[Категория:Башҡорт дин әһелдәре]]
[[Категория:Башҡортостан меценаттары]]
[[Категория:Рәсәй империяһы сауҙагәрҙәре]]
rn0pwuajeqlqiquo00d55znsnrvl4pa
1150119
1150035
2022-08-19T08:50:23Z
Billinghurst
5845
[[Ярҙамсы:Contributions/178.121.18.93|178.121.18.93]] ([[Ҡатнашыусы м-н фекер алышыу:178.121.18.93|фекер алышыу]]) эшләгән үҙгәртеүҙәр [[Ҡатнашыусы:Ryanag|Ryanag]] өлгөһөнә кире ҡайтарылды
wikitext
text/x-wiki
{{Религиозный деятель
|имя = Мөхәмәтғата Мансуров
|оригинал имени =
|портрет =
|размер =
|подпись =
|имя при рождении =
|псевдонимы =
|религия = [[ислам]]
|школа =
|течение =
|новое религиозное движение =
|секта =
|титул = [[ишан]]
|положение =
|период =
|дата рождения = 1834
|место рождения = [[Солтанай (Барҙы районы)|Солтанай]] ауылы, [[Уҫы өйәҙе]] {{ТУ|Пермь губернаһы}} (хәҙерге [[Пермь крайы]]ның {{ТУ|Барҙы районы}})
|дата смерти = 24.01.1924
|место смерти =
|гражданство =
|подданство = {{Флагификация|Рәсәй империяһы}}
|направление =
|интересы =
|идеи =
|предшественники =
|последователи =
|труды =
|премии =
|награды =
|роспись =
|lib =
|сайт =
|викитека =
|викицитатник =
}}
{{фамилиялаш|Мансуров}}
'''Мөхәмәтғата Мансуров''' ([[1834]]—[[1924]]) — башҡорт дин әһеле, [[ишан]], мәғрифәтсе, эшҡыуар һәм меценат.
== Биографияһы ==
[[Файл:Пермский край Оса ул. Володарского 41 Мечеть 01.jpg|thumb|right|250px|1899 йылда Мөхәмәтғата Мансуров тарафынан [[Уҫы (ҡала)|Уҫы]] ҡалаһында төҙөлгән мәсет бинаһы]]
Мөхәмәтғата Мансуров 1834 йылда [[Пермь губернаһы]] [[Уҫы өйәҙе]]нең (хәҙерге [[Пермь крайы]] [[Барҙы районы]]ның) [[Солтанай (Барҙы районы)|Солтанай]] ауылында тыуған. Сығышы менән боронғо башҡорт кенәздәре нәҫеленән булған<ref name="Старостин А., Ижгузина М.">{{книга
|автор =Старостин А., Ижгузина М.
|заглавие = Мансуров Мухаммадгата //Ислам на Урале: Энциклопедический словарь. Коллектив авторов. Сост. и отв. редактор — Д. З. Хайретдинов.
|ссылка = http://interpretive.ru/dictionary/1306/word/mansurov-muhamadgata
|ответственный =
|место = М.
|издательство = Медина
|год = 2009
|том =
|страниц = 404
|страницы = 185—186
|isbn =
}}{{ref-ru}}</ref>. [[Мәҙрәсә]]лә белем алған.
Ҙур ер биләмәләренә һәм тирмәндәргә хужа булған. Уның магазиндары [[Тол]] йылғаһы районында, шулай уҡ [[Пермь]], [[Ирбит (ҡала)|Ирбит]], [[Красноуфимск]] һәм [[Бөрө (ҡала)|Бөрө]] ҡалаларында, [[Күчтәнтей]], Солтанай, [[Сәрәш]] һәм [[Бикбарҙы]] ауылдарында, [[Уҫы (ҡала)|Уҫы]] ҡалаһында сәй фабрикаһы һәм магазины булған. Шәфҡәтлелек менән шөғөлләнгән<ref name="Старостин А., Ижгузина М."/>.
1897 йылда Солтанай ауылында «[[Мансуриә]]» [[мәҙрәсә]]һен һәм бер нисә башҡа мәғрифәтселек учреждениеларын аса. [[Йәдитселек]] яҡлы булып, мәҙрәсәгә донъяуи дисциплиналарын индерә<ref>{{Cite web|accessdate = 2015-09-18|author =Старостин А. Н.|title = Образовательные практики мусульман Урала: история и современность|url = http://www.idmedina.ru/books/materials/faizhanov/6/oldman.htm#sdfootnote5sym|publisher =ИД «Медина»}}</ref>. 1899 йылда [[Уҫы (ҡала)|Уҫы]] ҡалаһында таш [[мәсет]] төҙөй. 1906 йылда Түбәнге Новгородта уҙғарылған III Бөтә Рәсәй мосолман съезында ҡатнаша.
1914 йылда Мансуров бөлгөнлөккә төшә, ә уның барлыҡ мөлкәте аукционда һатыла. Сәйәсәт менән шөғөлләнә башлай<ref name="Старостин А., Ижгузина М."/>.
== Хәтер ==
* Пермь ҡалаһындағы мосолман гимназияһына Мөхәмәтғата Мансуров исеме бирелә<ref>{{Cite web|accessdate = 2015-09-18|author =|title = В Перми появится первая мусульманская гимназия|url = http://properm.ru/news/society/19987/|publisher =ProPerm.ru}}</ref>.
* 2008 йылда Пермь крайы Диниә назараты уның исемендәге премия булдыра.
* Солтанай ауылы мәктәбендә Мөхәмәтғата Мансуров исемендәге тарих музейы эшләй<ref>Музей истории имени Гаты Хазрата Мансурова Султанайской школы-сада// Музеи Пермской области: информационный справочник. — Пермь, 2002. Вып. 2: Музеи образовательных учреждений. — С. 82.</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{книга
|автор =Старостин А., Ижгузина М.
|заглавие = Мансуров Мухаммадгата //Ислам на Урале: Энциклопедический словарь. Коллектив авторов. Сост. и отв. редактор — Д. З. Хайретдинов.
|ссылка = http://interpretive.ru/dictionary/1306/word/mansurov-muhamadgata
|ответственный =
|место = М.
|издательство = Медина
|год = 2009
|том =
|страниц = 404
|страницы = 185—186
|isbn =
}}{{ref-ru}}
[[Категория:Пермь крайы башҡорттары]]
[[Категория:Башҡорт дин әһелдәре]]
[[Категория:Башҡортостан меценаттары]]
[[Категория:Рәсәй империяһы сауҙагәрҙәре]]
7onm85v10tyr4nuz2mfpijxp0nca57e
Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
0
114430
1150082
889655
2022-08-19T05:23:46Z
Алмас Шаммасов
35463
өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы =
|Вафат булған урыны =
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1984]]
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - 13 октябрь 2021 йыл) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
*http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
tiwq5aw63pwfojlkgxh6upzdld4hevi
1150083
1150082
2022-08-19T05:25:19Z
Алмас Шаммасов
35463
/* Сығанаҡтар */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы =
|Вафат булған урыны =
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1984]]
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - 13 октябрь 2021 йыл) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
*http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* https://vk.com/wall-160399505_17789 - Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте.
* https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym - В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
sl8rs1kxh5lf17hevt9f59n8dky5vth
1150085
1150083
2022-08-19T05:26:54Z
Алмас Шаммасов
35463
/* Преамбула */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы =
|Вафат булған урыны =
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1984]]
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
*http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* https://vk.com/wall-160399505_17789 - Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте.
* https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym - В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
0swcz25cw6ue7gbb3y2r4r01cmne376
1150087
1150085
2022-08-19T05:29:58Z
Алмас Шаммасов
35463
/* Преамбула */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 13.10.2021
|Вафат булған урыны = Өфө ҡ.
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1984]]
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
*http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* https://vk.com/wall-160399505_17789 - Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте.
* https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym - В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
h7dufnhslhq0vkq3eopwqu9nuvvx68j
1150088
1150087
2022-08-19T05:30:52Z
Алмас Шаммасов
35463
/* Преамбула */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 13.10.2021
|Вафат булған урыны = [[Өфө]] ҡ.
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1984]]
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
*http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* https://vk.com/wall-160399505_17789 - Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте.
* https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym - В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
1jdhm0y6m74lg0a220bifj4lvb7z2o2
1150101
1150088
2022-08-19T06:12:47Z
Алмас Шаммасов
35463
/* Преамбула */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 13.10.2021
|Вафат булған урыны = [[Өфө]] ҡ.
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1960]] - [[2021]]
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = [[Хоҙайбирҙин исемендәге премия]]
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
*http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* https://vk.com/wall-160399505_17789 - Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте.
* https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym - В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
9fgn0931dt73aaq3lojkjw3z3ief915
1150102
1150101
2022-08-19T06:17:37Z
Алмас Шаммасов
35463
/* Преамбула */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 13.10.2021
|Вафат булған урыны = [[Өфө]] ҡ.
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1960]] - [[2021]]
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]]
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
*http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* https://vk.com/wall-160399505_17789 - Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте.
* https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym - В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
6jb3fwhjg2q1hkymgt4zht4rwwbjdkg
1150103
1150102
2022-08-19T06:19:26Z
Алмас Шаммасов
35463
/* Преамбула */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 13.10.2021
|Вафат булған урыны = [[Өфө]] ҡ.
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1960]] - [[2021]]
|Дебют = "Осрашыу кисәһе" [[1974]]
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]]
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
*http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* https://vk.com/wall-160399505_17789 - Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте.
* https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym - В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
4fphdi1rgrjo775ugpxnve9zotzn5q4
1150104
1150103
2022-08-19T06:19:52Z
Алмас Шаммасов
35463
/* Преамбула */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 13.10.2021
|Вафат булған урыны = [[Өфө]] ҡ.
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1960]] - [[2021]]
|Дебют = "Осрашыу кисәһе" ([[1974]])
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]]
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
*http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* https://vk.com/wall-160399505_17789 - Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте.
* https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym - В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
t0yw4vip0dem1dvdg140n0zix07l39f
1150113
1150104
2022-08-19T06:57:45Z
Рөстәм Нурыев
43
/* Сығанаҡтар */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 13.10.2021
|Вафат булған урыны = [[Өфө]] ҡ.
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1960]] - [[2021]]
|Дебют = "Осрашыу кисәһе" ([[1974]])
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]]
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* [https://vk.com/wall-160399505_17789 — Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте].
* https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym - В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
7oht1w5n6zi9texoxz4qlphov7u3mzp
1150114
1150113
2022-08-19T06:58:40Z
Рөстәм Нурыев
43
/* Сығанаҡтар */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 13.10.2021
|Вафат булған урыны = [[Өфө]] ҡ.
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1960]] - [[2021]]
|Дебют = "Осрашыу кисәһе" ([[1974]])
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]]
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* [https://vk.com/wall-160399505_17789 Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте].
* [https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым]
== Һылтанмалар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
fks50woqhp5go0cj67d8my9m3o5atkf
1150116
1150114
2022-08-19T07:35:13Z
Баныу
28584
/* Һылтанмалар */ өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 13.10.2021
|Вафат булған урыны = [[Өфө]] ҡ.
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1960]] - [[2021]]
|Дебют = "Осрашыу кисәһе" ([[1974]])
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]]
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* [https://vk.com/wall-160399505_17789 Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте].
* [https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым]
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|/84740}}{{v|19|08|2022}}
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
jp5h8gisv8le7aqczm7cfue4ndx2q8t
1150117
1150116
2022-08-19T07:37:12Z
Баныу
28584
/* Һылтанмалар */
wikitext
text/x-wiki
{{Яҙыусы
|Исеме = Мансаф Ғиләжев
|Рәсеме =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы
|Тыуыу датаһы = 17.05.1933
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Саҡмағош районы]] [[Иҫке Бәшир]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 13.10.2021
|Вафат булған урыны = [[Өфө]] ҡ.
|Гражданлығы = {{USSR}}<br> {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = [[журналистика|журналист]] һәм [[әҙәбиәт|яҙыусы]]
|Әүҙемлек йылдары = [[1960]] - [[2021]]
|Дебют = "Осрашыу кисәһе" ([[1974]])
|Йүнәлеше =
|Жанр = [[журналистика]] һәм [[проза]]
|Әҫәрҙәренең телдәре =
| Наградалары = [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия]]
|Викимилек =
|Викикитапхана =
}}
{{фш|Ғиләжев}}
'''Ғиләжев Мансаф Тажетдин улы''' ([[17 май]] [[1933 йыл]] - [[13 октябрь]] [[2021 йыл]] ) — журналист һәм яҙыусы. 1962 йылдан СССР-ҙың Журналистар, 1986 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы|Яҙыусылар союздары]] ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990), [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Шәһит Хоҙайбирҙин]] (1994) һәм [[Ғилемдар Рамаҙанов]] (2008) исемендәге премиялар лауреаты.
== Биографияһы ==
Мансаф Тажетдин улы Ғиләжев 1933 йылдың 17 майында [[Саҡмағош районы]]ның Иҫке Бәшир ауыл советына ҡараған Сәрмәсән йылғаһы буйындағы [[Яңы Йомран]] ауылында тыуған. Күрше [[Яңы Ҡалмаш]] ауылында тулы булмаға урта мәктәптә белем алғас, 1947 йылда Борай районының Салҡаҡ урта мәктәбенә уҡырға китә. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, Алдар ауылында башланғыс мәктәптә мөдир булып эшләй. Өс йыл армия сафтарында хеҙмәт итә. Ҡырғыҙ далаларында осоусылар мәктәбендә уҡый. Офицер погондарын һалғас, [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институтына]] уҡырға инә, һәм 1960 йылда тамамлай.
Сирек быуатҡа яҡын ғүмерен [[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|Башҡортостан телевидениеһында]] мөхәррир, өлкән мөхәррир, баш мөхәррир вазифаларын башҡарып үтә. 1984 йылда Мансаф Ғиләжевты [[Китап (нәшриәт)|Башҡортостан китап нәшриәтенә]] эшкә күсерәләр. Унда дүрт йылға яҡын баш мөхәррир булып эшләй. Ул – 1986 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
* Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты,
* Миҙалдар
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Сығанаҡтар ==
* http://search.rsl.ru/en/record/01008276187
* http://www.uchbash.ru/attachments/479_Uch.Bash_931_04_09_13.pdf
* [https://vk.com/wall-160399505_17789 Журналист, яҙыусы Мансаф Ғиләжев арабыҙҙан китте].
* [https://bash.news/news/162425-v-ufe-prostilis-s-izvestnym-zhurnalistom-i-pisatelem-mansafom-gilyazevym В Уфе простились с известным журналистом и писателем Мансафом Гилязевым]
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|84740}}{{v|19|08|2022}}
[[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]]
[[Категория:Башҡортостан шағирҙары]]
[[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
c3qjliff9ks6fxy4kxi23bpw08yw6hq
Башҡорттарҙың этногенезы
0
116130
1150022
1066196
2022-08-18T13:09:36Z
ZUFAr
191
removed [[Category:Этногенез]]; added [[Category:Башҡорттарҙың этногенезы]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
[[File:Руденко С.И. Зауральские башкиры.jpg|thumb|Урал аръяғы башҡорттары. [[Руденко Сергей Иванович|С. И. Руденко]] фотоһүрәте.]]
'''Башҡорттарҙың этногенезы''' ифрат ҡатмарлы. [[Башҡорттар|Башҡорт халҡы]] формалашҡан Көньяҡ Урал һәм уға сиктәш далалар элек-электән төрлө ҡәбиләләр һәм мәҙәниәттәрҙең бер-береһенә әүҙем йоғонтоһо аренаһы булған.
Башҡорт этногенезы тураһындағы әҙәбиәттә башҡорт халҡының килеп сығышы буйынса өс төп теория ҡарала:<ref>''[[Бикбулатов, Наиль Валеевич|Бикбулатов Н. В.]], Мурзабулатов М. В.'' [http://www.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/2-statya/8895-bashkiry Башкиры] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170705093116/http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/2-statya/8895-bashkiry |date=2017-07-05 }} // Башкирская энциклопедия. В 7 т. / Гл. редактор М. А. Ильгамов. Т.1: А—Б. — Уфа: Башкирская, 2005. — С. 379.</ref>:
* төрки ([[Рычков Пётр Иванович|П. И. Рычков]], [[Иоганн Готлиб Георги|И. Г. Георги]], В. М. Флоринский, Н. М. Малиев, [[Руденко Сергей Иванович|С. И. Руденко]], [[Бикбулатов Наил Вәли улы|Н. В. Бикбулатов]], [[Кузеев Рәил Ғүмәр улы|Р. Ғ. Кузеев]], [[Мәжитов Нияз Абдулхаҡ улы|Н. А. Мәжитов]] һ. б.)
* фин-уғыр ([[Филипп Иоганн фон Страленберг|Ф. И. фон Страленберг]], [[Татищев Василий Никитич|В. Н. Татищев]], [[Шарль Эжен Уйфальви де Мезоковезд|Ш. Э. Уйфальви]], Д. А. Хвольсон, [[Өмөтбаев Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы|М. И. Өмөтбаев]], [[Кейекбаев Жәлил Ғиниәт улы|Ж. Ғ. Кейекбаев]], Ә. Мольнар, Д. Дечи, [[Дьюла Немет|Ю. Ф. Немет]] һ. б.)
* иран (М. С. Акимова, [[Йосопов Ринат Мөхәмәт улы|Р. М. Йосопов]] һ. б.)
== «Төрки» теорияһы ==
Теорияның асылы — башҡорт этногенезы нигеҙендә [[Төрки халыҡтар|төрки]] боронғо [[башҡорт ҡәбиләләре]] тора.
Ғәрәп, фарсы һәм Урта Азия авторҙарының башҡорттар тураһында төркиҙәр тип яҙғанына нигеҙләнәләр. Улар араһында [[Әхмәт ибн Фаҙлан]], [[Мәсүди|Әл-Мәсүҙи]], [[Иҙриси]], [[Рәшит әд-Дин]], [[Мәхмүт Ҡашғари]]ҙы атарға кәрәк.
[[Рычков Пётр Иванович|П. И. Рычков]], Т. Мюллер, [[Иоганн Готлиб Георги|И. Г. Георги]], В. М. Флоринский һ.б. фәнни әҙәбиәттә төрки теорияһы яҡлы. Һуңынан был теория, антропология, археология, лингвистика, этнография мәғлүмәттәрен йәлеп итеп, [[Руденко Сергей Иванович|С. И. Руденко]], [[Бикбулатов Наил Вәли улы|Н. В. Бикбулатов]], [[Мәжитов Нияз Абдулхаҡ улы|Н. А. Мәжитов]], [[Кузеев Рәил Ғүмәр улы|Р. Ғ. Кузеев]] тарафынан үҫтерелгән.
Р. Ғ. Кузеев буйынса халыҡ булып формалашыу этаптары:<ref name="Kuzeev">{{ПБН}}</ref><ref name="Yanhuczin" />:
* Б.э. I мең йыллығы уртаһынан VIII—IX бб. сигенә саҡлы — иртә урта быуат ҡәбилә берлектәренән бүленеп сығып, үҙ-ара йоғонтоһо һәм боронғо башҡорт этносының төп компоненттарының ҡушылыуы нигеҙендә формалашыуы. [[Һырдаръя]]ла һәм [[Арал диңгеҙе]] буйында боронғо башҡорт ҡәбилә төркөмдәре ([[бөрйән]], [[үҫәргән]], [[байлар]], [[сураш]], [[түңгәүер]], яғылбай, [[тамъян]], [[унлар]], [[бишул]], [[көҙәй]]) барлыҡҡа килгән.
* VIII—IX быуат башында [[Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығы]]ның үҙәк районында [[Болғарҙар|болғар]] йәки болғарлашҡан төрөк ҡәбиләләренең уғыр, башлыса боронғо [[мадъярҙар|мадъяр]] ҡәбиләләре менән, боронғо төрки (болғар) компонентының доминанталы роле һаҡланып ([[юрматы]], [[юрмый]], [[йәнәй]], [[ғәйнә]] (тархан), [[Кесе (ырыу)|кесе]], [[бүләр]], нағман, [[танып]], юламан, имес, юрмын) һәм Көнсығыш Себерҙән [[Урал]] буйына күсеп ултырған төркиләшкән уғырҙар менән ҡатмарлы синтезы булған болғар-мадъяр төркөмө формалашҡан.
* Урындағы [[Фин-уғыр халыҡтары|фин-уғыр ҡәбиләләренең]] килгән ырыу-ҡәбиләләр, сармат-алан сығышлы төркөмдәр ([[һыҙғы]], [[өпәй]], [[терһәк]], [[ыуаныш]] һ.б.), менән үҙ-ара йоғонтоһо.
* Боронғо башҡорт ҡәбиләләренең Урал алдына миграцияһы һәм уларҙың IX—X быуаттарҙа болғар-мадъяр һәм төркиләшкән фин-уғыр ҡәбиләләре менән үҙ-ара йоғонтоһо — боронғо башҡорт этносының барлыҡҡа кмлеү нигеҙе.
* XI—XIII быуат башы — күсмә башҡорт ҡәбиләләренең өҫтөнлөклө мәҙәни-тел ролен һаҡлап, боронғо башҡорт этносының артабанғы консолидацияһы этабы. Формалашҡан берлектең дала мәҙәниәте һәм төрөк теле көнсығыштан төрки телле яңы күскенсе төркөмдәрҙең ([[әйле]], [[тырнаҡлы]], ҡаратаулы, тау, [[һарт]], [[мырҙалар]], ҡомло, [[иштәк]] һ.б.) ҡушылыуы арҡаһында үҫешкән. Боронғо башҡорт ҡәбиләләренең [[Көньяҡ Урал]]ға һәм [[Ағиҙел йылғаһы]] бассейнына күсенеүе (миграцияһы) башланған.
* XIII—XIV быуаттарҙа [[Тарихи Башҡортостан]]ға [[Ҡыпсаҡтар|ҡыпсаҡлашҡан]] ҡәбиләләрҙең (ҡыпсаҡ төркөмө — [[ҡыпсаҡ]], [[ҡаңлы]], [[гәрә]], һары, [[ҡошсо]], төркмән, бошман, етерыу, байулы, ҡармыш, [[ҡырғыҙ]], [[йылан]], ҡаҙансы; ҡатай төркөмө — [[ҡатай]], найман, балға, мәсҡәр, [[һалйот]], бүре, [[балыҡсы]]; табын төркөмө — [[табын]], уйшин, һөйөндөк, [[дыуан]], [[ҡыуаҡан]], [[һырҙы]], теләү, барын, [[бәҙрәк]], [[таҙлар]]; мең төркөмө — [[мең]], ҡырғөйлө, күл, ҫыба, меркет) ҡеүәтле тулҡыны килеүе. Ҡыпсаҡтар башҡорттарҙың хәҙерге этник тәбиғәтен формалаштырған.
* XV—XVI б. беренсе яртыһы — үткән эпохала барған этник процестарҙың тәрәнәйеүе һәм даимилашыуы (стабилизацияһы). [[Нуғай Урҙаһы]] осоронда башҡорттарҙың нуғайҙар (нуғай-бөрйән, нуғай-юрматы) һәм фин-уғырҙар менән ҡатнашыуы формалашыусы халыҡтың төбәк этнографик төркөмдәренә бер аҙ тәьҫир итһә лә, башҡорт халҡының этник консолидацияһының дөйөм йүнәлешен үҙгәртмәгән.<ref name="Yanhuczin" />
[[Зәки Вәлиди]] билдәләгәнсә, Иҙел-Урал төбәге һәм Урта Азия ([[татарҙар]], [[мишәрҙәр]], [[типтәрҙәр]], [[ҡаҙаҡтар]], [[ҡалмыҡтар]], [[ҡарағалпаҡтар]], [[һарт]]тар һ. б.) халыҡтары һәм этник ҡатламдары менән һуңғы этник үҙ-ара йоғонтоһо, атап үткәндәрҙән тыш, этник процестар<ref>''[[Әхмәтзәки Вәлиди Туған|Заки Валиди Тоган.]]'' Воспоминания. — М., 1996.</ref>үҫешенең дөйөм йүнәлешен үҙгәртмәгән.
1980-се йылдар аҙағындағы совет тарих фәнендә башҡорттарҙың төрки сығышлы булыуы ҙур популярлыҡ менән файҙаланды. Хәҙерге осорҙағы тикшеренеүҙәр был мәсьәләнең сиселеү бөтмәгәнлегенә баҫым яһай, башҡорттарҙың этник тарихының ҡайһы факторын нигеҙ итеп алырға була, атап әйткәндә, башҡорт халҡының формалашыу ваҡытын төгәлләү бурысы һ.б.<ref name="Yanhuczin" />
== «Фин-уғыр» теорияһы ==
Был теорияның асылы — мадъяр ҡәбиләләре, тәү сиратта, [[юрматы]] һәм [[йәнәй]]ҙәр, башҡорт этносы формалашыуының төп нигеҙе булып тора. Улар артабан, башҡа ассимиляцияланған ҡәбиләләр кеүек, төркиләшкәндәр.
Был фараз Паннония [[венгрҙар]]ының ата-бабалары Башҡортостандан күсеп киткән булыуы тураһында бик боронғо иҫтәлектәренә, шулай уҡ башҡорттарҙа ла, венгрҙарҙа ла юрматы һәм йәнәй ҡәбиләләре булыуына нигеҙләнә.
Европала XIII быуатта уҡ башҡорттарҙы венгрҙарҙың туғандары тип иҫәпләгәндәр. Сәйәхәтселәр [[Юлиан Венгерский]], [[Плано Карпини|Джованни да Плано Карпини]] һәм [[Гильом де Рубрук|Гийом де Рубрук]] башҡорт һәм мадъяр телдәренең оҡшашлығы тураһында яҙғандар. Тап шуның өсөн дә, улар башҡорттарҙың илен «Магна Һунгария» тип атағандар.
Европа фәнни хеҙмттәрендә иң тәүҙә уғыр теорияһына ([[Филипп Иоганн фон Страленберг|Ф. И. Страленберг]] (1676—1747), [[Татищев Василий Никитич|В. Н. Татищев]] (1686—1750), Л. Н. Карамзин (1766—1829), Д. А. Хвольсон) мөрәжәғәт икәндәр. Н. М. Карамзин «Рәсәй дәүләте тарихы»ның I томында «в начале язык у них (башкир) был венгерский. Потом они отюречились», тип яҙған.
Теорияны [[Өмөтбаев Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы|М. И. Өмөтбаев]], [[Кейекбаев Жәлил Ғиниәт улы|Ж. Ғ. Кейекбаев]], Н. П. Шастина үҫтергәндәр; венгр ғалимдары араһынан доктор Д. Дьерффи<ref name="Yanhuczin">{{Статья|автор= [[Йәнғужин Рим Зәйниғәбит улы|Янгузин Р. З.]]|заглавие= Этногенез башкир|ссылка= http://vatandash.ru/index.php?article=1079|язык= |издание= [[Ватандаш]]|тип= журнал|год= 2002|том= |номер= 5|страницы= |doi= |issn=1683-3554}}</ref>. [[Йәнғужин Рим Зәйниғәбит улы|Р. З. Йәнғужин]] «этнография, тел ғилеме, археология, антропология һ.б. фәндәр буйынса комплекслы тикшеренеүҙәр башҡорт халҡының килеп сығышы буйынса уғыр теорияһының йәшәргә хоҡуғы бар икәнен раҫлай» тип яҙған.
Хәҙерге ваҡытта башҡорттарҙың килеп сығышы буйынса уғыр теорияһын күпселек ғалимдар иҫкергән тип иҫәпләй. [[Ғарипов Талмас Мәғсүм улы|Т. М. Ғарипов]] һәм [[Кузеев Рәил Ғүмәр улы|Р. Ғ. Кузеев]] «тарих фәнендә ысынбарлыҡта төрлө булған ике халыҡтың туғандашлығы һәм хатта тигеҙлеген (тождество) иҫбатлаусы айырым „башҡорт-мадъяр“ проблемаһының ғилми яҡтан мәғәнәгә эйә түгел һәм үҙенсәлекле анахронизм булып тора» тип яҙҙы. Хәҙерге ваҡытта башҡорттарҙың килеп сығыуының уғыр теорияһы күпслек ғалимдар тарафынан иҫкергән тип һанала<ref>''[[Ғарипов Талмас Мәғсүм улы|Гарипов Т. М.]], [[Кузеев Рәил Ғүмәр улы|Кузеев Р. Г.]]'' Башкиро-мадьярская проблема. // Археология и этнография Башкирии. T.I. — Уфа, 1962. — С. 342—343</ref>.
Әммә [[Салауат Хәмиҙуллин]] һәм башҡа ғалимдар был турала бүтән һәм, әйтергә кәрәк, дөрөҫ фекерҙә<ref>С. Хамидуллин. Цикл телепередач «Историческая среда» и 17-титомник С. Хамидуллина «Башкирские роды»</ref>
== «Иран» теорияһы ==
{{төп мәҡәлә|Башҡорттарҙың һинд-иран сығышы тураһында гипотеза}}
Был теорияның асылында, уларҙың тимер быуатында (б.э.т. III — б.э. IV бб.) таралып ултырған ере [[Көньяҡ Урал]] булғанлыҡтан, башҡорттарҙың формалашыуында төп элемент булып һинд-иран ҡәбиләләре тора, тигән фекер ята. Уларға Көньяҡ Урал һәм [[Каспий диңгеҙе|Каспий диңгеҙ]] буйы төбәгендә йәшәгән [[Сактар (ҡәбиләләр)|саҡ]]-[[Сарматтар|сармат]], [[Дахтар|дах]]-[[массагет]] ҡәбиләләрен индерәләр (хәҙерге тарих фәнендә уларҙы иран телле ҡәбиләләр тип атайҙар<ref>''Муратов Б. А.'' Скифо-сарматский этнический компонент в истории и этногенезе башкир//Тезисы ХХХVIII Урало-Поволжской археологической студенческой конференции (31 января — 3 февраля 2006). — Астрахань: «Астраханский университет», 2006.</ref>
Башҡорттарҙың антропологияһын һәм Көньяҡ Урал халҡының палеоанторпологияһын тикшереүҙең теорияһы нигеҙендә фонетика, гидронимика мәғлүмәттәре (йылға атмаларында [[Һ|[һ]]], [[Ҡ|[ҡ]]], [[Ҙ|[ҙ]]], [[Ҫ|[ҫ]]] фонемаларының булыуы, фаразланғанса, иран сығышлы) һ.б. ята.
М. С. Акимова фекеренсә, башҡорттарҙа [[Понтий расаһы|понтий антропологик тибының]] булыуы иртә тимер быуатында йәшәгән һинд-иран ҡәбиләләренә бәйле. [[Йосопов Ринат Мөхәмәт улы|Р. М. Йосоповтың]] краниологик тикшеренеүҙәрендә көньяҡ-көнбайыш һәм көньяҡ-көнсығыш башҡорттары морфологик мәғлүмәттәренең иртә тимер быуаты палеоантропологик материалдары менән оҡшашлығы күҙәтелә.
[[Ғәлләмов Салауат Абдрахман улы|С. А. Ғәлләмов]], археологик материалдарға һәм хәҙерге башҡорт телендә иран фонетикаһы булыуын күрһәтеүсе лингвистик тикшеренеүҙәргә таянып, хәҙерге башҡорттарҙың боронғо ата-бабалары б.э.т. VI меңйыллыҡта [[Месопотамия]] территорияһында йәшәгән ти, һәм башҡорт халҡының килеп сығыуын һинд-иран, һинд-европа сиктәре менән фаразлай. Һуңынан уларҙың бер өлөшө Урта Азияға, хәҙерге [[Төркмәнстан]] территорияһына, күсеп ултырған, һәм артабан — Көньяҡ Уралға килгән һәм башҡорт этносына нигеҙ һалған ти<ref>''[[Ғәлләмов Салауат Абдрахман улы|Галлямов C.]]'' Великий Хау Бен (Исторические корни башкордско-английского языка и мифологии). — Уфа: Госкомнауки РБ, 1997.</ref><ref>Башкорды от Гильгамеша до Заратуштры. — Уфа: РИО РУМНЦ РБ, 1998.</ref>. Хәҙерге көндә С. А. Ғәлләмовтың фаразы фәнни түгел, тип хатта үҙебеҙҙең ҡайһы бер ғалимдар тарафынан да, кире ҡағыла<ref>''Бердин А. Т.'' Молоток для кривых зеркал. Уфа: Изд-во «Аэрокосмос и ноосфера», 2006.</ref>.
{{начало цитаты}}
С. Ғәлләмовты ысынлап та миф уйлап сығарыусы тип, «Фольк-хистори» тип атап була…
С. Ғәлләмов хеҙмәттәрендәге негатив яҡтарҙы йәки уның тарихи «туҙға яҙмағандары» («о ляпах») тураһында яҙырға күләме ҡамасаулай — улар былай ҙа күҙгә ташланып тора, уҡып ҡына сығыр кәрәк.
…был фараз, дөрөҫөрәге, проблема ҡуйылышы (башҡорт этногенезындағы иран-арий компоненты проблемаһы), — башҡорт теле һәм мәҙәниәтендә саҡ-иран компоненты С. Ғәлләмовтың фантастик яҙмаларында ғына түгел, бер спекуляцияһыҙ етди ғалимдар тарафынан да ентекләп тикшерелә. Миҫал өсөн етди ғалим, филология фәндәре докторы, профессор Эрнст Фәйзрахман улы Ишбирҙиндың мәҡәләһенән өҙөк килтерәм: «Башҡорт һәм фарсы телдәре төрлө тел ғаиләләренә ҡарағанлыҡтан, бик боронғо пласын субстрат тип, йәғни башҡорт халҡы этногенезында боронғо иран ҡәбиләләре ярсыҡтары ҡатнашҡанлығы һөҙөмтәһе тип танырға була».
{{конец цитаты|источник=А. Т. Бердин}}
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Башҡорт ҡәбиләләре]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Һылтанмалар ==
* {{ЭБЭ2013|index.php/component/content/article/2-statya/1776-etnogenez|автор=Курманаева З. Д., [[Юсупов, Ринат Мухаметович|Юсупов Р. М.]]}}
* {{Статья|автор= [[Йәнғужин Рим Зәйниғәбит улы|Янгузин Р. З.]]|заглавие= Этногенез башкир|ссылка= http://vatandash.ru/index.php?article=1079|язык= |издание= [[Ватандаш]]|тип= журнал|год= 2002|том= |номер= 5|страницы= |doi= |issn=1683-3554}}
* {{Статья|автор= Антонов И. В.|заглавие= Р. Г. Кузеев и его концепция происхождения башкирского народа|ссылка= http://vatandash.ru/index.php?article=1786|язык= |издание= [[Ватандаш]]|тип= журнал|год= 2009|том= |номер= 3|страницы= |doi= |issn=1683-3554}}
* {{Статья|автор= [[Ямаева Лариса Әсхәт ҡыҙы|Ямаева Л. А.]]|заглавие= К вопросу об этногенезе башкир: культурологический подход|ссылка= http://urgaza.ru/library-portal/articles/216/1945/|язык= |издание= Этногенез. История. Культура: I Юсуповские чтения. Материалы Международной научной конференции, посвященной памяти Рината Мухаметовича Юсупова. г. Уфа, 17—19 ноября 2011 г. — Уфа: ИИЯЛ УНЦ РАН, 2011. — 366 с. — С. 354 — 358|тип= |год= |том= |номер= |страницы= |doi= |issn=}}
* [https://ufa.mk.ru/social/2019/07/05/etnicheskaya-identichnost-sovremennykh-bashkir-nosit-ustoychivyy-i-stabilnyy-kharakter.html Буранчин Азамат. Этническая идентичность современных башкир носит устойчивый и стабильный характер. Сетевое издание «МК в Башкортостане» ufa.mk.ru, 5 июля 2019 года] {{ref-ru}}{{V|7|07|2019}}
* [https://zen.yandex.ru/media/id/5e13614a6f5f6f00ae02a4a7/pochemu-bashkir-schitaiut-samym-drevnim-narodom-rossii-5e67a44a576bb763c4ffe602?&utm_campaign=dbr Почему башкир считают самым древним народом России? Портал Яндекс Дзен. 2020, 10 марта]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}{{V|23|03|2020}}
* [https://zen.yandex.ru/media/id/5db80c6aa660d700ac95decf/kakie-narody-byli-predkami-bashkir-5e95896db386de3c7ae90f24?&utm_campaign=dbr Какие народы были предками башкир? Портал Яндекс Дзен. 2020, 16 апреля]{{ref-ru}}{{V|18|04|2020}}
{{Башҡорттар}}
[[Категория:Башҡорттар]]
[[Категория:Башҡорттарҙың этногенезы]]
9zu2hb7rhhga9b3kf9zsy0211ivob2b
Байғусҡаров Зариф Закир улы
0
125900
1150078
1144787
2022-08-19T05:04:02Z
Guram52
5505
wikitext
text/x-wiki
{{Политик
| Имя = Байғусҡаров Зариф Закир улы
| Оригинал имени =
| Изображение =
| Имя при рождении =
| Псевдонимы =
| Дата рождения = 30.06.1967
| Место рождения = [[Башҡорт АССР-ы]] {{МР|Күгәрсен районы|Күгәрсен районында}} [[Ҡаҙир (Күгәрсен районы)|Ҡәҙир]] ауылы
| Дата смерти =
| Место смерти =
| Гражданство = {{USSR}} <br> {{Флагификация|Российская Федерация}}
| Вероисповедание =
| Партия = [[Берҙәм Рәсәй]]
| Основные идеи =
| Род деятельности =
| Награды = {{Медаль Анатолия Кони}} {{Медаль В память 200-летия Минюста России}} {{Медаль За службу I степени (Минюст России)}} {{Медаль За службу II степени (Минюст России)}} {{Медаль За службу III степени (Минюст России)}}<br />почётное звание «Заслуженный юрист Республики Башкортостан»
{{{!}} style="background:transparent"
{{!}} [[Файл:Пистолет_Макарова.png|50px|Наградное оружие|link=Наградное оружие (Российская Федерация)]]
{{!}}}
| Сайт =
}}
'''Байғусҡароов Зариф Закир улы''' ([[30 июнь]] [[1967 йыл]]) — юрист, сәйәсмән. Рәсәй Федерацияһының 7-се һәм 8-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты<ref name="ПРБ">[http://personarb.ru/index.php?categoryid=15&nomer=956457 Байгускаров Зариф Закирович//Справочно-информационный ресурс «Кто есть кто в Республике Башкортостан»]</ref>. «[[Берҙәм Рәсәй]]» фракцияһы һәм Дәүләт Думаһының Дәүләт ҡоролошо һәм ҡануниәт буйынса комитеты ағзаһы<ref name="ГД">[http://www.gosduma.net/structure/deputies/1756742/ Байгускаров Зариф Закирович// Официальный сайт Государственной Думы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170823102733/http://www.gosduma.net/structure/deputies/1756742/ |date=2017-08-23 }}</ref>. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы (2007), [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2022).
== Биографияһы ==
Байғусҡаров Зариф Закир улы 1967 йылдың 30 июнендә [[Башҡорт АССР-ы]] [[Күгәрсен районы]] [[Ҡаҙир (Күгәрсен районы)|Ҡәҙир]] ауылында көтөүсе ғаиләһендә тыуа.
[[1984 йыл]]да [[Ҡалдар]] урта мәктәбен, [[1994 йыл]]да [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның юридик факультетын тамамлай.
[[1984]]—[[1986 йыл]]дарҙа Күгәрсен районының Максим Горький исемендәге колхозында эшләй.
[[1986]]—[[1988 йыл]]дарҙа Совет Армияһында хеҙмәт итә.
[[1988]]—[[1997 йыл]]дарҙа [[Өфө ҡалаһы]]ның [[Киров районы (Өфө)|Киров район]] халыҡ судында пристав-башҡарыусы булып эшләй.
[[1998 йыл]]дың [[11 сентябрь|11 сентябрендә]] [[Рәсәй Федерацияһы Президенты]] Указы менән Өфө ҡалаһының [[Калинин районы (Өфө)|Калинин районы]] суды судьяһы итеп тәғәйенләнә.
[[2001]]—[[2004 йыл]]дарҙа республиканың баш суд приставы — Рәсәй Федерацияһы Юстиция министрлығының Башҡортостан Республикаһы буйынса Баш идаралығының начальник урынбаҫары була<ref name="ТАСС">{{cite web|url=http://tass.ru/encyclopedia/person/%D0%91/bayguskarov-zarif-zakirovich|title=Байгускаров, Зариф Закирович|date=|publisher=ИА [[ТАСС]]|accessdate=2017-09-11}}</ref>.
[[2005]]—[[2016 йыл]]дарҙа Суд приставтары Федераль хеҙмәтенең Башҡортостан Республикаһы буйынса идаралығы етәксеһе — Башҡортостан Республикаһының баш суд приставы вазифаһын биләй.
[[2016 йыл]]дан — Рәсәй Федерацияһының VII саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты. 7-се бер мандатлы Салауат һайлау округынан (Башҡортостан Республикаһы) һайлана. «Берҙәм Рәсәй» фракцияһы, Дәүләт Думаһының Дәүләт ҡоролошо һәм ҡануниәт буйынса комитеты ағзаһы.
2022 йылдың 30 июнендә Салауат Юлаев ордены менән бүләкләнде<ref>[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-06-30/glava-bashkirii-podpisal-ukaz-o-nagrazhdenie-zarifa-bayguskarova-ordenom-salavata-yulaeva-2859315 Глава Башкирии подписал указ о награждении Зарифа Байгускарова орденом Салавата Юлаева. ИА «Башинформ», 30 июня 2022 года]{{ref-ru}}{{V|30|06|2022}}</ref>.
== Ғаиләһе ==
Ҡатыны — [[Гөлназ Ҡолһарина]], «[[Тамыр (балалар студияһы)|Тамыр]]» ([[Башҡортостан дәүләт телерадиокомпанияһы|«Башҡортостан» ДУП ТРК]]) балалар-үҫмерҙәр телеканалы етәксеһе.
Улы һәм ҡыҙы бар.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй федерацияһының 1-се класлы дәүләт юстиция советнигы ([[2007]]).
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы ([[2007]]).
* Суд приставтары федераль хеҙмәтенең почетлы хеҙмәткәре.
* Рәсәй Федерацияһы Президентының Рәхмәт хаты ([[2009]]).
«Анатолий Кони», «Рәсәй Юстиция министрлығының 200 йыллығы хөрмәтенә», «Суд приставтары федераль хеҙмәтен үҫтереүгә индергән өлөшө өсөн», «Суд приставтарының федераль хеҙмәтенә 10 йыл», III, II һәм I дәрәжә «Хеҙмәт өсөн», «Ҡаҙаныш өсөн», «Фиҙаҡәрлек өсөн» миҙалдары, шулай уҡ исемле хәрби ҡорал менән бүләкләнгән.
* Салауат Юлаев ордены (2022).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Һылтанмалар ==
[[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Рәсәй Федерацияһының 7-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаттары]]
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған юристары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Алфавит буйынса сәйәсмәндәр]]
[[Категория:30 июндә тыуғандар]]
[[Категория:1967 йылда тыуғандар]]
[[Категория:Күгәрсен районында тыуғандар]]
[[Категория:«Берҙәм Рәсәй» ағзалары]]
[[Категория:Салауат Юлаев ордены кавалерҙары]]
c2rm9sviyd9xkqj4fvv1nz1a7q68c6b
Гвоздикова Инга Михайловна
0
131763
1150042
824124
2022-08-18T15:26:21Z
Айсар
10823
өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{УК}}
'''Гвоздикова Инга Михайловна''' ([[16 август]] [[1937 йыл]]) — ғалим-тарихсы. 1971—2013 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Рәсәй Фәндәр Академияһы Өфө фәнни үҙәгенең Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. Тарих фәндәре кандидаты (1982). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2000).
Рәсәй фәндәр академияһы (РФА) Археология комиссияһының Көньҡ Урал бүлексәһе ғилми сәркәтибе. XVIII быуаттың 2-се яртыһы — XIX быуаттың 1-се яртыһында Башҡортостандың социаль-иҡтисади үҫеше, 1773-1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы, [[Салауат Юлаев]]<nowiki/>тың тормошо һәм эшмәкәрлеге, Ырымбур казак ғәскәре һәм Урал казак ғәскәре тарихы буйынса 100-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт авторы.<ref>[http://rihll.ru/110-gvozdikova-inga-mihaylovna.html Гвоздикова Инга Михайловна на сайте ИИЯЛ]</ref><ref>{{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/5654-gvozdikova-inga-mikhajlovna}}{{V|23|02|2018}}</ref>. [[Салауат Юлаев (орден)|Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2000)<ref>[http://www.rihll.com/awards-staff.html ИИЯЛ — Сведения о сотрудниках, удостоенных государственных наград]</ref>.
== Биографияһы ==
== Библиография ==
* {{Китап|автор=Гвоздикова И. М.|заглавие=Салават Юлаев: Исследование документальных источников|место=Уфа|издательство=Башкирское книжное издательство|год=1982|страницы=208}}
* {{Китап|автор=Гвоздикова И. М.|заглавие=Башкортостан накануне и в годы Крестьянской войны под предводительством Е. И. Пугачева|место=Уфа|издательство=Китап Пресс|год=1999|страницы={{{страницы|}}}|страниц={{#if:{{{страницы|}}}||512}}|isbn=5-295-01952-7|тираж=4000|ref=Гвоздикова}}
* {{Китап|автор=И. М. Гвоздикова, М. И. Роднов, Ф. Г. Хисамитдинова, Ю. М. Абсалямов|заглавие=История Башкортостана во второй половине XIX - начале XX века. В 2-х томах|место=Уфа|издательство=АН РБ|год=2006|isbn=5-7501-0693-4}}
* {{Китап|автор=Гвоздикова И. М.|заглавие=Отчет Оренбургского военного губернатора В. А. Перовского по управлению краем (1833-1842): Документальная публикация.|место=Уфа|издательство=ИИЯЛ УНЦ РАН|год=2010|страницы=124}}
* {{Китап|автор=составитель Гвоздикова И. М.|заглавие=Салават: Энциклопедия|место=Уфа|издательство=Научное издательство `Башкирская энциклопедия|год=2004|isbn=5-08185-054-8}}
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|83625}}{{V|18|08|2022}}
[[Категория:Мәскәү дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Рәсәй тарихсылары]]
[[Категория:Алфавит буйынса тарихсылар]]
[[Категория:Салауат Юлаев ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Тарих фәндәре кандидаттары]]
[[Категория:Шәхестәр:ТТӘИ]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Башҡортостан тарихы буйынса белгестәр]]
[[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]]
bpkhwrl2b1eytq437abtsql1persew1
1150043
1150042
2022-08-18T15:39:17Z
Айсар
10823
/* Һылтанмалар */ өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{УК}}
'''Гвоздикова Инга Михайловна''' ([[16 август]] [[1937 йыл]]) — ғалим-тарихсы. 1971—2013 йылдарҙа [[Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)|Рәсәй Фәндәр Академияһы Өфө фәнни үҙәгенең Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының]] өлкән ғилми хеҙмәткәре. Тарих фәндәре кандидаты (1982). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998), [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2000).
Рәсәй фәндәр академияһы (РФА) Археология комиссияһының Көньҡ Урал бүлексәһе ғилми сәркәтибе. XVIII быуаттың 2-се яртыһы — XIX быуаттың 1-се яртыһында Башҡортостандың социаль-иҡтисади үҫеше, 1773-1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы, [[Салауат Юлаев]]<nowiki/>тың тормошо һәм эшмәкәрлеге, Ырымбур казак ғәскәре һәм Урал казак ғәскәре тарихы буйынса 100-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт авторы.<ref>[http://rihll.ru/110-gvozdikova-inga-mihaylovna.html Гвоздикова Инга Михайловна на сайте ИИЯЛ]</ref><ref>{{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/5654-gvozdikova-inga-mikhajlovna}}{{V|23|02|2018}}</ref>. [[Салауат Юлаев (орден)|Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2000)<ref>[http://www.rihll.com/awards-staff.html ИИЯЛ — Сведения о сотрудниках, удостоенных государственных наград]</ref>.
== Биографияһы ==
== Библиография ==
* {{Китап|автор=Гвоздикова И. М.|заглавие=Салават Юлаев: Исследование документальных источников|место=Уфа|издательство=Башкирское книжное издательство|год=1982|страницы=208}}
* {{Китап|автор=Гвоздикова И. М.|заглавие=Башкортостан накануне и в годы Крестьянской войны под предводительством Е. И. Пугачева|место=Уфа|издательство=Китап Пресс|год=1999|страницы={{{страницы|}}}|страниц={{#if:{{{страницы|}}}||512}}|isbn=5-295-01952-7|тираж=4000|ref=Гвоздикова}}
* {{Китап|автор=И. М. Гвоздикова, М. И. Роднов, Ф. Г. Хисамитдинова, Ю. М. Абсалямов|заглавие=История Башкортостана во второй половине XIX - начале XX века. В 2-х томах|место=Уфа|издательство=АН РБ|год=2006|isbn=5-7501-0693-4}}
* {{Китап|автор=Гвоздикова И. М.|заглавие=Отчет Оренбургского военного губернатора В. А. Перовского по управлению краем (1833-1842): Документальная публикация.|место=Уфа|издательство=ИИЯЛ УНЦ РАН|год=2010|страницы=124}}
* {{Китап|автор=составитель Гвоздикова И. М.|заглавие=Салават: Энциклопедия|место=Уфа|издательство=Научное издательство `Башкирская энциклопедия|год=2004|isbn=5-08185-054-8}}
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|83625}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.bashinform.ru/news/culture/2022-08-18/v-bashkirii-otkrylis-vystavki-k-85-letiyu-kraeveda-salavatoveda-ingi-gvozdikovoy-2913742 В Башкирии открылись выставки к 85-летию краеведа-салаватоведа Инги Гвоздиковой. ИА [[Башинформ]], 18 августа 2022 года]{{ref-ru}}{{V|18|08|2022}}
[[Категория:Мәскәү дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Рәсәй тарихсылары]]
[[Категория:Алфавит буйынса тарихсылар]]
[[Категория:Салауат Юлаев ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Тарих фәндәре кандидаттары]]
[[Категория:Шәхестәр:ТТӘИ]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Башҡортостан тарихы буйынса белгестәр]]
[[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]]
es1fn87s5b06xxm8mqc6xmkj74upsb6
Ғәлиуллин
0
134719
1150089
800819
2022-08-19T05:33:09Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
'''Ғәлиуллин''' — ир-ат фамилияһы. Ғәлиулла исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡорт һәм татар халыҡтарында киң ҡулланыла.
'''Ғәлиуллина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Ғәлиуллин Фәтхулла Абдулхалиҡ улы]] (1901 йыл - сентябрь 1943 йыл).[[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, [[рядовой]]<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_pechatnoi_knigi_pamyati400465940/?backurl=%2Fheroes%2F%3Fadv_search%3Dy%26last_name%3DГалиуллин%20%26first_name%3DФатхулла%20%26middle_name%3D%26date_birth_from%3D%26static_hash%3D585b98a19e128f20bb6dfca73ae37139v2%26group%3Dall%26types%3Dpamyat_commander%3Anagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%3Apdv_kart_in%3Apdv_kart_in_inostranec%3Apamyat_voenkomat%3Apotery_vpp%3Apamyat_zsp_parts%3Akld_ran%3Akld_bolezn%3Akld_polit%3Akld_upk%3Akld_vmf%3Apotery_doneseniya_o_poteryah%3Apotery_gospitali%3Apotery_utochenie_poter%3Apotery_spiski_zahoroneniy%3Apotery_voennoplen%3Apotery_iskluchenie_iz_spiskov%3Apotery_kartoteki%3Asame_doroga%26page%3D1%26grouppersons%3D1. Книга Памяти. Галиуллин Фатхулла Абдулхаликович, 371 стр.]/</ref>.
* [[Ғәлиуллин Заһиҙулла Талип улы]] (1929 т.) — инженер-механик. Техник фәндәре докторы (1970), профессор (1974). РФ‑тың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1992), СССР газ сәнәғәтенең почётлы хеҙмәткәре (1977), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1974).
* [[Ғәлиуллин Илдус Һаҙый улы]] (1934—2009) — кинооператор, кинорежиссёр. БАССР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984), РФ-тың почётлы кинематографисы (2000).
* [[Ғәлиуллин Мәсғүт Нәбиулла улы]] (Мәсғүт Ғ.; 1907—1944) — шағир.
* [[Ғәлиуллин Марат Мөҙәрис улы]] ([[28 апрель]] [[1956 йыл]]) — комсомол органдары, сәнәғәт өлкәһе һәм муниципаль хеҙмәт ветераны. 2014—2022 йылдарҙа [[Өфө ҡалаһы]] ҡала округының [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районы]] хакимиәте башлығы. 2-се класлы ғәмәлдәге муниципаль советник<ref name="УГАТУ Галиуллин">[http://letopiswiki.ugatu.su/index.php?title=Галиуллин_Марат_Мударисович УГАТУ Галиуллин]</ref>.Башҡортостан Республиканың Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (2009).
----
* [[Ғәлиуллина Ғәлимә Садиҡ ҡыҙы]] (1953 т.) — философ. Философия фәндәре докторы (1992), профессор.
* [[Ғәлиуллина Лиә Әсхәт ҡыҙы]] (1970 т.) — спортсы. Самбо буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1998). Башҡортостан Республикаһының күренекле спортсыһы (1997).
{{Фамилиялаштар исемлеге}}
ffho9o4x6ba51fp4rdvse0fq6y4o3n4
Заблуда Григорий Васильевич
0
144247
1150056
1149919
2022-08-18T17:42:30Z
Айсар
10823
яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе)
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Заблуда Григорий Васильевич''' ([[20 август]] [[1902 йыл]] — [[23 ғинуар]] [[1994 йыл]]) — ғалим-ботаник, үҫемлектәр физиологы. Биология фәндәре докторы ([[1943]]), профессор ([[1944]]).[[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре ([[1972]]).
== Биографияһы ==
Григорий Васильевич Заблуда [[1927 йыл]]да Кривой Рог иген культуралары институтының Верхнеднепровск ауыл хужалығы техникумын тамамлай. Һуңынан шунда уҡ уҡыта. [[1931 йыл]]дан — Томск университетында эшләй.
[[1934 йыл]]дан — Сыуаш ауыл хужалығы институтында ([[Чебоксар]]) ботаника һәм үҫемлектәр физиологияһы кафедраһы мөдире вазифаһын башҡарыусы, ә [[1935 йыл]]дан — мөдире, [[1940 йыл]]дан — [[Свердловск]] ауыл хужалығы институтында (хәҙер Урал дәүләт аграр университеты, [[Екатеринбург]]) биология һәм органик химия кафедраһы доценты, ғилми өлкәһе буйынса проректоры, биология факультетын ойоштороусы һәм деканы, үҫемлектәр физиологияһы кафедраһы мөдире (1944 йылдан).
[[1958 йыл]]дан — [[Башҡорт дәүләт университеты]]нда фән өлкәһе буйынса проректор һәм бер үк ваҡытта үҫемлектәр физиологияһы кафедраһы мөдире.
1973—1978 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт аграр университеты|Башҡортостан ауыл хужалығы институтында]] лекциялар уҡый һәм бер үк ваҡытта Биология институтында өлкән ғилми хеҙмәткәр.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Заблуда Григорий Васильевичтың фәнни эшмәкәрлегенең һәм тикшеренеүҙәренең төп йүнәлештәре үҫемлектәрҙең, атап әйткәндә, иген культураларының индивидуаль үҫеш динамикаһына һәм ҡоролоҡҡа сыҙамлы булыуына, башаҡлылар морфогенезын өйрәнеүгә арналған.
Уның тарафынан [[һоло]], [[бойҙай]], [[арпа]] үҫешенең төрлө фазаларында уларҙың ҡоролоҡҡа сыҙамлылығы үҙгәреүе асыҡланған һәм уларҙы ҡоролоҡтан һаҡлау буйынсаса тәҡдимдәр эшләнгән.
60-ҡа яҡын фәнни хеҙмәт авторы.
== Һайланма әҫәрҙәре ==
* Действие почвенной засухи на формирование генеративных органов у яровых пшениц // Докл. АН СССР. 1938. Т. 18, № 8;
* К методике сравнительного изучения засухоустойчивости пшениц // Сов. ботаника. 1940. № 5-6;
* Засухоустойчивость хлебных злаков в разные фазы их развития. Свердловск, 1948;
* Влияние условий созревания на физиологические свойства и посевные качества семян пшеницы // Докл. АН СССР. 1952. Т. 84, № 2 (в соавт.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
* [[«Почёт Билдәһе» ордены]] ([[1945]])
* [[Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы|Башҡорт АССР-ының]] атҡаҙанған фән эшмәкәре ([[1972]]).
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|90357}}{{V|17|08|2022}}
* [http://esu.com.ua/search_articles.php?id=17200 Заблуда Григорій Васильович]{{Ref-uk}}
[[Категория:Рәсәй ботаниктары]]
[[Категория:Биология фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:20 августа тыуғандар]]
[[Категория:1902 йылда тыуғандар]]
[[Категория:Екатеринослав губернаһында тыуғандар]]
[[Категория:23 ғинуарҙа вафат булғандар]]
[[Категория:1994 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:Өфөлә вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]]
bw3tote6rji89mxcae6ixuc8ip8sebg
Фекерләшеү:Дауыт ҡаласығы
1
147946
1150066
1149966
2022-08-18T18:28:45Z
Рөстәм Нурыев
43
/* Мәҡәлә исеме */ яңы бүлек
wikitext
text/x-wiki
{{ТИМ|ru|Давид-Городок|17 март 2019}}
== Мәҡәлә исеме ==
Мин мәҡәлә исемен '''Дауыт ҡаласығы''' тип атарға тәҡдим итәм. @[[Ҡатнашыусы:Аҡҡашҡа|Аҡҡашҡа]], @[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]], @[[Ҡатнашыусы:Баныу|Баныу]], һеҙҙең фекер нисек?
@[[Ҡатнашыусы:ČarnaruskiVoin|<bdi>ČarnaruskiVoin</bdi>]], в данном случае некорректно приводить в пример название статьи в татарском разделе Википедии. В башкирском языке нет такого слова "Һарадок". Слово "городок" - переводится как "ҡаласыҡ". Имя Давид на башкирском языке тоже имеет устойчивой название [[Дауыт]]. Я предлагаю название статьи '''Дауыт ҡаласығы'''. [[Ҡатнашыусы:Рөстәм Нурыев|Рөстәм Нурыев]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Рөстәм Нурыев|әңгәмә]]) 18:28, 18 август 2022 (UTC)
djprivon2822bpc7xh7tbf6gfjx8kyv
1150068
1150066
2022-08-19T00:59:58Z
Айсар
10823
өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{ТИМ|ru|Давид-Городок|17 март 2019}}
== Мәҡәлә исеме ==
Мин мәҡәлә исемен '''Дауыт ҡаласығы''' тип атарға тәҡдим итәм. @[[Ҡатнашыусы:Аҡҡашҡа|Аҡҡашҡа]], @[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]], @[[Ҡатнашыусы:Баныу|Баныу]], һеҙҙең фекер нисек?
@[[Ҡатнашыусы:ČarnaruskiVoin|<bdi>ČarnaruskiVoin</bdi>]], в данном случае некорректно приводить в пример название статьи в татарском разделе Википедии. В башкирском языке нет такого слова "Һарадок". Слово "городок" - переводится как "ҡаласыҡ". Имя Давид на башкирском языке тоже имеет устойчивой название [[Дауыт]]. Я предлагаю название статьи '''Дауыт ҡаласығы'''. [[Ҡатнашыусы:Рөстәм Нурыев|Рөстәм Нурыев]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Рөстәм Нурыев|әңгәмә]]) 18:28, 18 август 2022 (UTC)
* Согласен. Здесь никакого вопроса и не должно быть. Вопрос в другом: почему название статьи меняется без обсуждения? --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 00:59, 19 август 2022 (UTC)
133jf5d10ngn9a3xf7qbhyeesg34me2
1150080
1150068
2022-08-19T05:08:24Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{ТИМ|ru|Давид-Городок|17 март 2019}}
== Мәҡәлә исеме ==
Мин мәҡәлә исемен '''Дауыт ҡаласығы''' тип атарға тәҡдим итәм. @[[Ҡатнашыусы:Аҡҡашҡа|Аҡҡашҡа]], @[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]], @[[Ҡатнашыусы:Баныу|Баныу]], һеҙҙең фекер нисек?
@[[Ҡатнашыусы:ČarnaruskiVoin|<bdi>ČarnaruskiVoin</bdi>]], в данном случае некорректно приводить в пример название статьи в татарском разделе Википедии. В башкирском языке нет такого слова "Һарадок". Слово "городок" - переводится как "ҡаласыҡ". Имя Давид на башкирском языке тоже имеет устойчивой название [[Дауыт]]. Я предлагаю название статьи '''Дауыт ҡаласығы'''. [[Ҡатнашыусы:Рөстәм Нурыев|Рөстәм Нурыев]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Рөстәм Нурыев|әңгәмә]]) 18:28, 18 август 2022 (UTC)
* Согласен. Здесь никакого вопроса и не должно быть. Вопрос в другом: почему название статьи меняется без обсуждения? --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 00:59, 19 август 2022 (UTC)
* Дауыт ҡаласығы.(В соответствии с общим правилом именования статей: статьи называются так, как это наиболее знакомо носителям языка с учётом академичности/энциклопедичности)--- [[Ҡатнашыусы:Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Баныу|әңгәмә]]) 10:06, 19 август 2022 (UTC)
18m1noq62oi8uxcf1wrq06qgeuewnyn
Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы
0
152532
1150076
1049928
2022-08-19T05:02:58Z
Guram52
5505
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы''' ([[19 август]] [[1973 йыл]]) — ғалим-филолог, журналист, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты. Рәсәй Федерацияһының 8-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты, «[[Берҙәм Рәсәй]]» фракцияһы һәм Дәүләт Думаһының Мәғариф, буйынса комитеты ағзаһы <ref>[http://duma.gov.ru/duma/persons/1055999/ Аиткулова Эльвира Ринатовна]</ref> [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се һәм 6-сы саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ы рәйесе урынбаҫары<ref name="Депутаты. Аиткулова Эльвира Ринатовна">[https://deputat.openrepublic.ru/deputies/22937/ Депутаты. Аиткулова Эльвира Ринатовна ]</ref>. [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресс) — йәмәғәт ойошмаларының Халыҡ-ара берлеге]] Президиумы рәйесе (2019).
== Биографияһы ==
Эльвира Ринат ҡыҙы Айытҡолова [[Башҡорт АССР-ы]]ның {{ТУ|Учалы районы}} [[Яңы Байрамғол]] ауылында 1973 йылдың 19 авгусында күп балалы ғаиләлә тәүге бала була. Әсәһе — уҡытыусы, атаһы — токарь, район гәзитенең эшсе хәбәрсеһе.
[[1992 йыл]]да Белорет педагогия училищеһын<ref>[http://belpedcollege.ucoz.ru/news/vstrecha_s_aitkulovoj_eh_r/2021-04-21-356 Беолорецкий педагогический колледж{{ref-ru}}]</ref>, унан һуң,
[[1998 йыл]]да, [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның башҡорт филологияһы һәм журналистика факультетын тамамлай. 1995 йылда БДУ-ла уҡып йөрөгән ваҡытында уҡ «Ленинец» гәзитендә эшләй башлай.
[[1997]]—[[2004 йыл]]дарҙа «Даирә» ижад берекмәһенең хәбәрсеһе, комментаторы, етәксеһе. «Башҡортостан» ДТРК һәм «Бөтә Рәсәй дәүләт телевидение һәм радиотапшырыуҙар компанияһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалының «ВГТРК Корпункты» сәйәси күҙәтеүсеһе. телевидениела эшләгән осорогда «Парламентский вестник», «Неслучайные люди», «Телецентр», «Разговор с властью», «Человек науки» һәм башҡа тапшырыуҙар әҙерләй.
[[2004]]—[[2010 йыл]]дарҙа — [[Юлдаш (радио)|«Юлдаш» республика мәғлүмәт-музыка радиоканалыны]]ң баш мөхәррире.
2010—2013 йылдарҙа — Башҡортостан Республикаһының «Башҡортостан» телестудияһының баш мөхәррире.
Бер үк ваҡытта [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның «Рус теле һәм сағыштырма филология» кафедраһында уҡыта.
== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* 2019 йылдың 28 июнендә [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресс) — йәмәғәт ойошмаларының Халыҡ-ара берлеге]] Президиумы рәйесе итеп һайлана<ref>[http://www.bashinform.ru/news/1325123-predsedatelem-ispolkoma-vsemirnogo-kurultaya-bashkir-stala-elvira-aitkulova-/ Председателем исполкома Всемирного курултая башкир стала Эльвира Аиткулова. ИА «Башинформ», 2019, 28 июня]{{ref-ru}}{{V|28|06|2019}}</ref>.
* [[2013 йыл]]да Эльвира Айытҡолова Башҡортостан Республикаһының V саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты итеп һайлана, Мәғариф, мәҙәниәт, спорт һәм йәштәр сәйәсәте комитеты ағзаһы була. «Берҙәм Рәсәй» Бөтә Рәсәй сәйәси партияһының Ҡоролтайҙағы фракцияһы ағзаһы.
* Дөйөм Рәсәй «Рәсәй өсөн» Халыҡ фронты йәмәғәт хәрәкәтенең Үҙәк штабы ағзаһы, Башҡортостан Республикаһы төбәк штабы рәйестәше.
* «Кесе Тыуған ил мәҙәниәте» проекты координаторы
* Д. А. Медведевтың йәмәғәт ҡабул итеү бүлмәһе етәксеһе
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы
* Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтайҙың Почёт грамотаһы, күкрәк билдәһе
== Ғаиләһе ==
Тормош иптәше менән ике ҡыҙ тәрбиәләйҙәр. Оло ҡыҙы табип-педиатр һәм балалар хирургы булып эшләй, бәләкәй сағынан уҡ «Тамыр» балаларүүҫмерҙәр телеканалы тапшырыуҙарында ҡатнаша, «Мисс БДМУ 2016» конкурсы еңеүсеһе. Бәләкәй ҡыҙы — мәктәп уҡыусыһы, өҫтәмә рәүештә сәнғәт мәктәбендә шөғөлләнә.
== Һылтанмалар ==
* [https://gsrb.ru/ru/organization/deputats/aitkulova-elvira/ Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]
* [https://ruspekh.ru/people/item/aitkulova-elvira-rinatovna Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180109002709/http://ruspekh.ru/people/item/aitkulova-elvira-rinatovna |date=2018-01-09 }}
* [https://deputat.openrepublic.ru/deputies/22937/ Депутат Эльвира Ринат ҡыҙы Айытҡолова]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡортостан журналистары]]
[[Категория:XX быуат журналистары]]
[[Категория:XXI быуат журналистары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Филология фәндәре кандидаттары]]
[[Категория:«Берҙәм Рәсәй» ағзалары]]
[[Категория:6-сы саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаттары]]
[[Категория:5-се саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаттары]]
[[Категория:Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары]]
guwmtolc5x2p2o7i32cigv0wn01l4cd
1150077
1150076
2022-08-19T05:03:19Z
Guram52
5505
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы''' ([[19 август]] [[1973 йыл]]) — ғалим-филолог, журналист, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты. Рәсәй Федерацияһының 8-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты, «[[Берҙәм Рәсәй]]» фракцияһы һәм Дәүләт Думаһының Мәғариф буйынса комитеты ағзаһы <ref>[http://duma.gov.ru/duma/persons/1055999/ Аиткулова Эльвира Ринатовна]</ref> [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 5-се һәм 6-сы саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]ы рәйесе урынбаҫары<ref name="Депутаты. Аиткулова Эльвира Ринатовна">[https://deputat.openrepublic.ru/deputies/22937/ Депутаты. Аиткулова Эльвира Ринатовна ]</ref>. [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресс) — йәмәғәт ойошмаларының Халыҡ-ара берлеге]] Президиумы рәйесе (2019).
== Биографияһы ==
Эльвира Ринат ҡыҙы Айытҡолова [[Башҡорт АССР-ы]]ның {{ТУ|Учалы районы}} [[Яңы Байрамғол]] ауылында 1973 йылдың 19 авгусында күп балалы ғаиләлә тәүге бала була. Әсәһе — уҡытыусы, атаһы — токарь, район гәзитенең эшсе хәбәрсеһе.
[[1992 йыл]]да Белорет педагогия училищеһын<ref>[http://belpedcollege.ucoz.ru/news/vstrecha_s_aitkulovoj_eh_r/2021-04-21-356 Беолорецкий педагогический колледж{{ref-ru}}]</ref>, унан һуң,
[[1998 йыл]]да, [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның башҡорт филологияһы һәм журналистика факультетын тамамлай. 1995 йылда БДУ-ла уҡып йөрөгән ваҡытында уҡ «Ленинец» гәзитендә эшләй башлай.
[[1997]]—[[2004 йыл]]дарҙа «Даирә» ижад берекмәһенең хәбәрсеһе, комментаторы, етәксеһе. «Башҡортостан» ДТРК һәм «Бөтә Рәсәй дәүләт телевидение һәм радиотапшырыуҙар компанияһы» федераль дәүләт унитар предприятиеһы филиалының «ВГТРК Корпункты» сәйәси күҙәтеүсеһе. телевидениела эшләгән осорогда «Парламентский вестник», «Неслучайные люди», «Телецентр», «Разговор с властью», «Человек науки» һәм башҡа тапшырыуҙар әҙерләй.
[[2004]]—[[2010 йыл]]дарҙа — [[Юлдаш (радио)|«Юлдаш» республика мәғлүмәт-музыка радиоканалыны]]ң баш мөхәррире.
2010—2013 йылдарҙа — Башҡортостан Республикаһының «Башҡортостан» телестудияһының баш мөхәррире.
Бер үк ваҡытта [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның «Рус теле һәм сағыштырма филология» кафедраһында уҡыта.
== Йәмәғәт эшмәкәрлеге ==
* 2019 йылдың 28 июнендә [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресс) — йәмәғәт ойошмаларының Халыҡ-ара берлеге]] Президиумы рәйесе итеп һайлана<ref>[http://www.bashinform.ru/news/1325123-predsedatelem-ispolkoma-vsemirnogo-kurultaya-bashkir-stala-elvira-aitkulova-/ Председателем исполкома Всемирного курултая башкир стала Эльвира Аиткулова. ИА «Башинформ», 2019, 28 июня]{{ref-ru}}{{V|28|06|2019}}</ref>.
* [[2013 йыл]]да Эльвира Айытҡолова Башҡортостан Республикаһының V саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты итеп һайлана, Мәғариф, мәҙәниәт, спорт һәм йәштәр сәйәсәте комитеты ағзаһы була. «Берҙәм Рәсәй» Бөтә Рәсәй сәйәси партияһының Ҡоролтайҙағы фракцияһы ағзаһы.
* Дөйөм Рәсәй «Рәсәй өсөн» Халыҡ фронты йәмәғәт хәрәкәтенең Үҙәк штабы ағзаһы, Башҡортостан Республикаһы төбәк штабы рәйестәше.
* «Кесе Тыуған ил мәҙәниәте» проекты координаторы
* Д. А. Медведевтың йәмәғәт ҡабул итеү бүлмәһе етәксеһе
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы
* Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтайҙың Почёт грамотаһы, күкрәк билдәһе
== Ғаиләһе ==
Тормош иптәше менән ике ҡыҙ тәрбиәләйҙәр. Оло ҡыҙы табип-педиатр һәм балалар хирургы булып эшләй, бәләкәй сағынан уҡ «Тамыр» балаларүүҫмерҙәр телеканалы тапшырыуҙарында ҡатнаша, «Мисс БДМУ 2016» конкурсы еңеүсеһе. Бәләкәй ҡыҙы — мәктәп уҡыусыһы, өҫтәмә рәүештә сәнғәт мәктәбендә шөғөлләнә.
== Һылтанмалар ==
* [https://gsrb.ru/ru/organization/deputats/aitkulova-elvira/ Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы]
* [https://ruspekh.ru/people/item/aitkulova-elvira-rinatovna Айытҡолова Эльвира Ринат ҡыҙы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180109002709/http://ruspekh.ru/people/item/aitkulova-elvira-rinatovna |date=2018-01-09 }}
* [https://deputat.openrepublic.ru/deputies/22937/ Депутат Эльвира Ринат ҡыҙы Айытҡолова]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡортостан журналистары]]
[[Категория:XX быуат журналистары]]
[[Категория:XXI быуат журналистары]]
[[Категория:Шәхестәр:«Башҡортостан» ТРК]]
[[Категория:Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусылары]]
[[Категория:Филология фәндәре кандидаттары]]
[[Категория:«Берҙәм Рәсәй» ағзалары]]
[[Категория:6-сы саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаттары]]
[[Категория:5-се саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаттары]]
[[Категория:Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары]]
kmse4yv0je1yai58ge5yd6wznz94ylo
Ғәлимуллина Рәйсә Ғәли ҡыҙы
0
158392
1150086
1033431
2022-08-19T05:27:27Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Ғәлимуллина Рәйсә Ғәли ҡыҙы''' ([[7 май]] [[1931 йыл]] — [[6 сентябрь]] [[2000 йыл]]) — [[йыр]]сы (лирик-колоратур сопрано), педагог, [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1974), профессор (1995)<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/84645/ Башҡорт энциклопедияһы — Ғәлимуллина (Хәбибуллина) Рәйсә Ғәли ҡыҙы]</ref>.
== Биографияһы ==
Рәйсә Ғәли ҡыҙы Ғәлимуллина 1931 йылдың 7 майында Ҡырғыҙ АССР-ының Каракол ҡалаһында (хәҙерге Пржевальск) тыуған.
1954 йылда П. И. Чайковский исемендәге Мәскәү дәүләт консерваторияһын Е. В. Кузьмина класында тамамлай. Ошо уҡ [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]] йырсыһы була.
1957—1988 йылдарҙа [[Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы|Башҡорт филармонияһы]]нда эшләй.
1971 йылда бер үк ваҡытта [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты|Өфө сәнғәт институты]]нда уҡытыусы булып эшләй, 1983 йылдан алып — опера әҙерлеге кафедраһы мөдире, 1995 йылдан — яңғыҙ йыр кафедраһы мөдире.
Йырсының профессиональ стартының әһәмиәтле факты булып уның 1955 йылда Мәскәүҙә «Башҡорт әҙәбиәте һәм сәнғәте декадаһында», 1969 йыл [[Ленинград]]та һәм [[Ҡазан]]да БАССР көндәрендә ҡатнашыуы тора. 1976 йылда Ҡарағалпаҡ АССР-ында БАССР әҙәбиәте һәм сәнғәте көндәрендә ҡатнаша. Башҡорт опера һәм балет театры труппаһы составында СССР һәм сит илдәр буйлап ([[Ҡытай]], Корея, [[Монголия]], [[Финляндия]], [[Чехословакия]] һ. б.) гастролдәргә сыға.
Репертуарында сит ил, рус, башҡорт композиторҙарының, башҡорт традицион халыҡ-йыр ижады өлгөләренең камера-вокаль әҫәрҙәре. Марфа, Ҡарһылыу (Римский-Корсаковтың шул уҡ исемле әҫәренән "Батша кәләше) һ.б. опера партияларын башҡара.
Ул 10-дан ашыу фәнни һәм уҡытыу-методик хеҙмәт, шул иҫәптән башҡорт вокаль сәнғәтенең тарихы буйынса эштәр баҫтырып сығара.
Уның уҡыусылары араһында ‑ Башҡорт дәүләт опера һәм балет театрының төп солистары ‑ [[Аҙнаҡаева Рәйлә Шәрәфи ҡыҙы]], [[Арғынбаева Светлана Роберт ҡыҙы]], [[Сәлихов Фәнәүи Зиҡаф улы]], Хәмбәлиева Әлфиә Саяр ҡыҙы, Чечен республикаһының халыҡ артисы Р. Х.Әсәҙуллин, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы Л. А. Гәрәева һәм Р. Й. Иҙрисова, БАССР- ҙың атҡаҙанған артисы Г. С. Захарова.<ref>Tatarica. Татарская энциклопедия</ref>
Рәйсә Ғәли ҡыҙы 2000 йылдың 6 сентябрендә Өфөлә вафат була һәм ерләнә.
== Хәтер ==
Күренекле педагог һәм йырсы иҫтәлегенә Карл Маркс урамындағы ул күп йылдар йәшәгән 83-сө йортта мемориаль таҡтаташ ҡуйылған<ref>[http://www.bashinform.ru/news/848389-raisa-galimullina-lichnost-vpisavshaya-sebya-v-istoriyu-bashkirskogo-vokalnogo-iskusstva-k-85-letiyu/] Башинформ. 7 мая 2016</ref>
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|84645}}{{V|5|05|2021}}
* Татарский энциклопедический словарь. -Казань. Институт татарской энциклопедии АН РТ. — 703с. илл. ISBN 0-9530650-3-0
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Башҡорт опера һәм балет театры йырсылары]]
[[Категория:Мәскәү консерваторияһын тамамлаусылар]]
[[Категория:Өфө дәүләт сәнғәт институты уҡытыусылары]]
[[Категория:Өфөлә вафат булғандар]]
[[Категория:2000 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:6 сентябрҙә вафат булғандар]]
[[Категория:1931 йылда тыуғандар]]
[[Категория:7 майҙа тыуғандар]]
[[Категория:Профессорҙар]]
1bu16a0i8b44xnt3uca9t9mx6rymu4j
Алёшин Иван Иванович
0
162478
1150136
976235
2022-08-19T11:39:34Z
Баныу
28584
уҡ
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Алешин Иван Иванович''' ({{OldStyleDate2|27|июля|1901|14}}, Ивановка ауылы, Һарытау губернаһы — [[27 февраль]] [[1944 йыл|1944]]) — ойоштороусыларҙың береһе партизан хәрәкәте [[Молдова|Молдавияла]] [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында партизандар хәрәкәтен ойоштороусыларҙың береһе.
== Биографияһы ==
Алешин Иван Иванович [[1901 йыл]]дың 14 (27) июлендә Һарытау губернаһының Ивановка ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. [[1920 йыл|1920 йылдан]] алып — [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|РКП(б)]] ағзаһы. [[1922 йыл|1922]]—[[1933 йыл|1933 йылдарҙа]] Совет Армияһында партия- сәйәси эшендә хеҙмәт итә. 1922 йылда хәрби-сәйәси мәктәпте тамамлай. [[1933 йыл|1933 йылда]] Молдавия АССР-ына ауыл хужалығын ойоштороу өсөн ебәрелә; Молдавия АССР-ы Каменский районының Рашковской машина-трактор станцияһының политотдел начальнигы булып эшләй, 1937-1938 йылдарҙа — Украина (Молдавия АССР-ы) КП(б)-ның Каменский район комитеты секретары {{Sfn|Справочник по истории КПСС…|name=спр}}.
[[1938 йыл|1938 йылдың]] декабренән алып Молдавия АССР-ы Коммунистар партияһының өлкә комитеты аппаратында эшләй, һуңынан Молдавия АССР-ы Коммунистар партияһының Үҙәк комитеты аппаратында эшләй. 1938 йылда ВКП(б.) Юғары партия мәктәбен тамамлай. [[1941 йыл|1941 йылдың 23 апрелендә]] Молдавия АССР-ы Коммунистар партияһының Үҙәк комитеты бюроһы ағзаһы һәм сәнәғәт буйынса секретары итеп һайлана.
Һуғыштың тәүге көндәренән үк [[Молдавия]]ла партизан көрәшен ойоштороуҙа ҡатнаша. [[1942 йыл|1942 йылдың]] аҙағында [[Украина]] партизандар хәрәкәте штабының Молдавия бүлеге начальнигы, [[1943 йыл|1943]] [[1942 йыл|йылдың]] майынан алып Молдавия АССР-ының йәшерен партизан ойошмаларының һәм был территорияла партизандар хәрәкәте менән етәкселек итеүҙең тулы хоҡуҡлы вәкәләте. [[1943 йыл|1943 йылдың]] июнь-сентябрендә — 1-се [[Молдавия]] партизандар отрядтары берләшмәһе комиссары. Был партизан берләшмәһе Молдавияның Каменский райлонының төньяҡ өлөшөн немец илбаҫарҙарынан азат итә. 1943 йылдың сентябренән алып — 2-се Молдавия партизандар берләшмәһенең комиссары.
[[1944 йыл|1944 йылдың]] [[27 февраль|27 феврал]]ендә дошман авиацияһының Тернополь өлкәһе Шумский районы Русская Гута ауылына һөжүме ваҡытында һәләк була.
== Бүләктәре ==
* [[Ленин ордены|Ленин Ордены]]
* миҙалдар.
== Хәтер ==
Алешин хөрмәтенә [[Кишинёв|Кишинев]] ҡалаһының Рышкановка секторындағы бер урам аталған. [[СССР тарҡалыуы|СССР тарҡалғандан]] һуң был урам Молдаван кенәзлегенә нигеҙ һалыусы «Богдан Воевода» хөрмәтенә тип яңы исемгә күсерелгән.
== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* ''Андрунакиевич В. А., Вартичан И. К.'' Советская Молдавия : краткая энциклопедия. — Глав. ред. Молдавской Сов. энциклопедии, 1982.
== Һылтанмалар ==
* {{Cite web|url=http://www.knowbysight.info/AAA/00955.asp|title=Алёшин Иван Иванович|publisher=Справочник по истории Коммунистической партии и Советского Союза 1898—1991|accessdate=2016-01-16}}
[[Категория:КПСС Үҙәк комитетының Юғары партия мәктәбен тамамлаусылар]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы партизандары]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:1944 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:27 февралдә вафат булғандар]]
[[Категория:1901 йылда тыуғандар]]
[[Категория:27 июлдә тыуғандар]]
tlj6w0w2cdmqlvqnpx3zyjvea8w60wk
1150137
1150136
2022-08-19T11:40:49Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Алёшин}}
'''Алешин Иван Иванович''' ({{OldStyleDate2|27|июля|1901|14}}, Ивановка ауылы, Һарытау губернаһы — [[27 февраль]] [[1944 йыл|1944]]) — ойоштороусыларҙың береһе партизан хәрәкәте [[Молдова|Молдавияла]] [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында партизандар хәрәкәтен ойоштороусыларҙың береһе.
== Биографияһы ==
Алешин Иван Иванович [[1901 йыл]]дың 14 (27) июлендә Һарытау губернаһының Ивановка ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. [[1920 йыл|1920 йылдан]] алып — [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|РКП(б)]] ағзаһы. [[1922 йыл|1922]]—[[1933 йыл|1933 йылдарҙа]] Совет Армияһында партия- сәйәси эшендә хеҙмәт итә. 1922 йылда хәрби-сәйәси мәктәпте тамамлай. [[1933 йыл|1933 йылда]] Молдавия АССР-ына ауыл хужалығын ойоштороу өсөн ебәрелә; Молдавия АССР-ы Каменский районының Рашковской машина-трактор станцияһының политотдел начальнигы булып эшләй, 1937-1938 йылдарҙа — Украина (Молдавия АССР-ы) КП(б)-ның Каменский район комитеты секретары {{Sfn|Справочник по истории КПСС…|name=спр}}.
[[1938 йыл|1938 йылдың]] декабренән алып Молдавия АССР-ы Коммунистар партияһының өлкә комитеты аппаратында эшләй, һуңынан Молдавия АССР-ы Коммунистар партияһының Үҙәк комитеты аппаратында эшләй. 1938 йылда ВКП(б.) Юғары партия мәктәбен тамамлай. [[1941 йыл|1941 йылдың 23 апрелендә]] Молдавия АССР-ы Коммунистар партияһының Үҙәк комитеты бюроһы ағзаһы һәм сәнәғәт буйынса секретары итеп һайлана.
Һуғыштың тәүге көндәренән үк [[Молдавия]]ла партизан көрәшен ойоштороуҙа ҡатнаша. [[1942 йыл|1942 йылдың]] аҙағында [[Украина]] партизандар хәрәкәте штабының Молдавия бүлеге начальнигы, [[1943 йыл|1943]] [[1942 йыл|йылдың]] майынан алып Молдавия АССР-ының йәшерен партизан ойошмаларының һәм был территорияла партизандар хәрәкәте менән етәкселек итеүҙең тулы хоҡуҡлы вәкәләте. [[1943 йыл|1943 йылдың]] июнь-сентябрендә — 1-се [[Молдавия]] партизандар отрядтары берләшмәһе комиссары. Был партизан берләшмәһе Молдавияның Каменский райлонының төньяҡ өлөшөн немец илбаҫарҙарынан азат итә. 1943 йылдың сентябренән алып — 2-се Молдавия партизандар берләшмәһенең комиссары.
[[1944 йыл|1944 йылдың]] [[27 февраль|27 феврал]]ендә дошман авиацияһының Тернополь өлкәһе Шумский районы Русская Гута ауылына һөжүме ваҡытында һәләк була.
== Бүләктәре ==
* [[Ленин ордены|Ленин Ордены]]
* миҙалдар.
== Хәтер ==
Алешин хөрмәтенә [[Кишинёв|Кишинев]] ҡалаһының Рышкановка секторындағы бер урам аталған. [[СССР тарҡалыуы|СССР тарҡалғандан]] һуң был урам Молдаван кенәзлегенә нигеҙ һалыусы «Богдан Воевода» хөрмәтенә тип яңы исемгә күсерелгән.
== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* ''Андрунакиевич В. А., Вартичан И. К.'' Советская Молдавия : краткая энциклопедия. — Глав. ред. Молдавской Сов. энциклопедии, 1982.
== Һылтанмалар ==
* {{Cite web|url=http://www.knowbysight.info/AAA/00955.asp|title=Алёшин Иван Иванович|publisher=Справочник по истории Коммунистической партии и Советского Союза 1898—1991|accessdate=2016-01-16}}
[[Категория:КПСС Үҙәк комитетының Юғары партия мәктәбен тамамлаусылар]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы партизандары]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:1944 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:27 февралдә вафат булғандар]]
[[Категория:1901 йылда тыуғандар]]
[[Категория:27 июлдә тыуғандар]]
31lecw6b350bu3g990vz0f358wavglx
Алёшин Самуил Иосифович
0
162483
1150133
964248
2022-08-19T11:34:29Z
Баныу
28584
уҡ
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Самуил Иосифович Алёшин''' (ысын фамилияһы — '''Котляр'''; {{OldStyleDate2|21|июля|1913|8}}, {{ТыуыуУрыны|Замбрув}}, Поляк батшалығы, [[Рәсәй империяһы]] — {{Үлгән көнө|27|2|2008}}, {{ВафатБулыуУрыны|Москва}}, [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]) — рус совет яҙыусыһы һәм {{Драматург|СССР|России}}ы, сатирик, мемуарҙар яҙыусы.
== Биографияһы ==
Самуил Алёшин Поляк батшалығының (хәҙерге [[Польша]]) Замбрув ҡалаһында табип Иосиф Абрамович (1879-1927) һәм уҡытыусы Клара Самойловна (1880-1956) Котлярҙарҙың ғаиләһендә тыуған .
1935 йылда [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл Армияның]] Хәрби механизациялау һәм моторизация академияһының сәнәғәт факультетын тамамлай, конструкторлыҡ бюроһында эшләй. [[Бөйөк Ватан һуғышы|Бөйөк Ватан һуғышында]] Сталинград фронтында танк ғәскәрҙәре инженеры булып хеҙмәт итә.
СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы (1954).
Юғары сценарист һәм режиссерҙар курстарындың сценарий бүлексәһендә «кинодраматург оҫталығы» буйынса лекциялар уҡый<ref>[https://www.kinobraz.ru/%D1%81%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B5-%D0%BE%D1%82%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D0%B2/%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%80-1965-1967-%D0%B3%D0%B3/ Сценарное отделение] // Высшие курсы сценаристов и режиссёров</ref>.
[[Мәскәү]]ҙә Востряковский зыяратында ерләнгән<ref>[http://www.moscow-tombs.ru/2008/aleshin_si.htm Могила С. И. Котляра (Алёшина)]</ref>.
Ҡатыны — Любарская Зоя Алексеевна (1915-1989).
== Бүләктәре ==
* 2 [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (шул иҫәптән 28.10.1967)
* Х[[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|алыҡтар дуҫлығы ордены]] (22.08.1986)
* миҙалдар
== Ижады ==
С Алешиндың иң билдәле пьесаларының береһе — «Все остается людям», ул 1959 йылда пушкин исемендәге Ленинград драма театрында ҡуйыла. 1963 йылда был пьеса буйынса шул исемдәге фильм төшөрөлә. Төп ролде спектаклдә һәм был фильмда уйнаусы Николай Черкасовҡа 1964 йылда [[Ленин премияһы]] бирелә.
«Тогда в Севилье» пьесаһында (1948) драматург Дон Жуан тураһында легенданың үҙенсәлекле версияһын бирә. ошо әҫәре буйынса Вахтангов театрында фильм-спектакль булдырыла, төп ролдә — С. Переладова.
«Палата» (1962) пбесаһында драматург никах, үлемгә ҡараш, шулай уҡ сәйәси опекатураһындағы мәсьәләләрҙе күтәреп сыға. «Дипломат» (1967) пьесаһында Алешин беренсе совет дәүләте йылдарына мөрәжәғәт итә, ул заманда йәшәгән М. Литвиновтың Копенгагендағы эшмәкәрлеген һүрәтләй. «Другая» (1968) пбесаһында Алешин ир-ат менән ике ҡатын-ҡыҙҙың проблемаларын һәм был шәхси тормош мәсьәләһенә йәмәғәтселектең ҡыҫылышын. Быларҙан тыш Алешиндың «Баҫҡыстар» (1976), «... Если» (1978) , «Тема с вариациями» (1979) һәм «Весь я не умру» (1989) пьесалары ла бар. һуңғыһында ул [[Булгаков Михаил Афанасьевич|Михаил Булгаков]] һәм [[Сталин Иосиф Виссарионович|Сталиндың]] осрашыуы тураһындәа бәйән итә.
Алешиндың драматургияһына, В. Казак яҙыуынса «Конфликт байлығы, хәрәкәт интенсивлығы, композицияның аныҡлығы хас...». (В. Казак)
== Әҫәрҙәре ==
=== Драматургия ===
* Директор: Пьеса (1951).
* Человек из Стратфорда (1954)
* Одна: Драма (1956).
* Всё остаётся людям
* Каждому свое (1962; сюжет был использован в фильме «Жаворонок», 1964)
* Палата: Драма (1962).
* Мефистофель (1963)
* Главная роль: Драма (1964).
* Дипломат: Драма (1967)
* Другая (1968)
* Лестница (1976)
* Если… (1978)
* Тема с вариациями: Пьеса (1979)
* Восемнадцатый верблюд: Комедия. (1982)
* Следствие показало: Пьеса. (1984)
* Весь я не умру (1989)
* Тогда в Севилье (1948)
=== Мемуарҙар ===
* Встречи на грешной земле: воспоминания (2001)
* Очередные встречи на грешной земле и другое (2002)
* Дела театральные и другое (2004)
=== Баҫылған йыйынтыҡтары ===
* Пьесы. — {{М.}}, 1958.
* Пьесы. — {{М.}}, 1962.
* Шесть пьес. — {{М.}}, 1968.
* Пьесы. — {{М.}}, 1972.
* Если…и др.: Пьесы. — {{М.}}, 1968.
== Билдәле постановкалары ==
* {{Год в театре|1959}} — «[[Бөтә ҡалған кешеләр (пьеса)|Всё остаётся людям]]<nowiki/>». [[Александринский театр|Ленинградский театр драмы им. Пушкина]]. Роли исполняли: ''Дронов'' — [[Черкасов, Николай Константинович|Н. Черкасов]], ''Вязьмин'' — [[Крымов, Пантелеймон Александрович|П. Крымов]], ''Морозов'' — [[Горбачев, Игорь Олегович|И. Горбачёв]]
* {{Год в театре|1963}} — «Палата» [[Г. а. Товстоногов исемендәге ҙур драма театры|Большой драматический театр им. М. Горького]]. Постановка [[Товстоногов, Георгий Александрович|Г. А. Товстоногова]] и [[Лебедев Евгений Алексеевич|Е. А. Лебедева]]. Художник В. Л. Степанов; композитор Я. И. Вайсбурд. Премьера состоялась 15 февраля
== Экранлаштырыу ==
* {{Год в кино|1963}} — [[Всё остаётся людям]]
* 1978 — Тогда в Севилье
*
== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* Казак В. Лексикон русской литературы XX века = Lexikon der russischen Literatur ab 1917 / [пер. с нем.]. — М. : РИК «Культура», 1996. — XVIII, 491, [1] с. — 5000 экз. — <nowiki>ISBN 5-8334-0019-8</nowiki>.
== Һылтанмалар ==
* [http://www.krugosvet.ru/articles/67/1006720/1006720a1.htm Биография С. И. Алёшина в энциклопедии «Кругосвет»]
* ''Алёшин С. И.'' [https://www.zakharov.ru/knigi/katalog/vstrechi-na-greshnoy-zemle-vospominaniya.html Встречи на грешной земле]. — {{М.}}: Захаров, 2001. — 368 с. — (Биографии и мемуары). — ISBN 5-8159-0146-6.
[[Категория:Востряково зыяратында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы танкистары]]
[[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:XX быуат рус яҙыусылары]]
[[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:2008 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:27 февралдә вафат булғандар]]
[[Категория:1913 йылда тыуғандар]]
[[Категория:21 июлдә тыуғандар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
nwpb5r6uun0kxsbrdhtprif6rbt6i9f
1150134
1150133
2022-08-19T11:36:55Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Алёшин}}
'''Самуил Иосифович Алёшин''' (ысын фамилияһы — '''Котляр'''; {{OldStyleDate2|21|июля|1913|8}}, {{ТыуыуУрыны|Замбрув}}, Поляк батшалығы, [[Рәсәй империяһы]] — {{Үлгән көнө|27|2|2008}}, {{ВафатБулыуУрыны|Москва}}, [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]) — рус совет яҙыусыһы һәм {{Драматург|СССР|России}}ы, сатирик, мемуарҙар яҙыусы.
== Биографияһы ==
Самуил Алёшин Поляк батшалығының (хәҙерге [[Польша]]) Замбрув ҡалаһында табип Иосиф Абрамович (1879-1927) һәм уҡытыусы Клара Самойловна (1880-1956) Котлярҙарҙың ғаиләһендә тыуған .
1935 йылда [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл Армияның]] Хәрби механизациялау һәм моторизация академияһының сәнәғәт факультетын тамамлай, конструкторлыҡ бюроһында эшләй. [[Бөйөк Ватан һуғышы|Бөйөк Ватан һуғышында]] Сталинград фронтында танк ғәскәрҙәре инженеры булып хеҙмәт итә.
СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы (1954).
Юғары сценарист һәм режиссерҙар курстарындың сценарий бүлексәһендә «кинодраматург оҫталығы» буйынса лекциялар уҡый<ref>[https://www.kinobraz.ru/%D1%81%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B5-%D0%BE%D1%82%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D0%B2/%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%80-1965-1967-%D0%B3%D0%B3/ Сценарное отделение] // Высшие курсы сценаристов и режиссёров</ref>.
[[Мәскәү]]ҙә Востряковский зыяратында ерләнгән<ref>[http://www.moscow-tombs.ru/2008/aleshin_si.htm Могила С. И. Котляра (Алёшина)]</ref>.
Ҡатыны — Любарская Зоя Алексеевна (1915-1989).
== Бүләктәре ==
* 2 [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (шул иҫәптән 28.10.1967)
* Х[[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|алыҡтар дуҫлығы ордены]] (22.08.1986)
* миҙалдар
== Ижады ==
С Алешиндың иң билдәле пьесаларының береһе — «Все остается людям», ул 1959 йылда пушкин исемендәге Ленинград драма театрында ҡуйыла. 1963 йылда был пьеса буйынса шул исемдәге фильм төшөрөлә. Төп ролде спектаклдә һәм был фильмда уйнаусы Николай Черкасовҡа 1964 йылда [[Ленин премияһы]] бирелә.
«Тогда в Севилье» пьесаһында (1948) драматург Дон Жуан тураһында легенданың үҙенсәлекле версияһын бирә. ошо әҫәре буйынса Вахтангов театрында фильм-спектакль булдырыла, төп ролдә — С. Переладова.
«Палата» (1962) пбесаһында драматург никах, үлемгә ҡараш, шулай уҡ сәйәси опекатураһындағы мәсьәләләрҙе күтәреп сыға. «Дипломат» (1967) пьесаһында Алешин беренсе совет дәүләте йылдарына мөрәжәғәт итә, ул заманда йәшәгән М. Литвиновтың Копенгагендағы эшмәкәрлеген һүрәтләй. «Другая» (1968) пбесаһында Алешин ир-ат менән ике ҡатын-ҡыҙҙың проблемаларын һәм был шәхси тормош мәсьәләһенә йәмәғәтселектең ҡыҫылышын. Быларҙан тыш Алешиндың «Баҫҡыстар» (1976), «... Если» (1978) , «Тема с вариациями» (1979) һәм «Весь я не умру» (1989) пьесалары ла бар. һуңғыһында ул [[Булгаков Михаил Афанасьевич|Михаил Булгаков]] һәм [[Сталин Иосиф Виссарионович|Сталиндың]] осрашыуы тураһындәа бәйән итә.
Алешиндың драматургияһына, В. Казак яҙыуынса «Конфликт байлығы, хәрәкәт интенсивлығы, композицияның аныҡлығы хас...». (В. Казак)
== Әҫәрҙәре ==
=== Драматургия ===
* Директор: Пьеса (1951).
* Человек из Стратфорда (1954)
* Одна: Драма (1956).
* Всё остаётся людям
* Каждому свое (1962; сюжет был использован в фильме «Жаворонок», 1964)
* Палата: Драма (1962).
* Мефистофель (1963)
* Главная роль: Драма (1964).
* Дипломат: Драма (1967)
* Другая (1968)
* Лестница (1976)
* Если… (1978)
* Тема с вариациями: Пьеса (1979)
* Восемнадцатый верблюд: Комедия. (1982)
* Следствие показало: Пьеса. (1984)
* Весь я не умру (1989)
* Тогда в Севилье (1948)
=== Мемуарҙар ===
* Встречи на грешной земле: воспоминания (2001)
* Очередные встречи на грешной земле и другое (2002)
* Дела театральные и другое (2004)
=== Баҫылған йыйынтыҡтары ===
* Пьесы. — {{М.}}, 1958.
* Пьесы. — {{М.}}, 1962.
* Шесть пьес. — {{М.}}, 1968.
* Пьесы. — {{М.}}, 1972.
* Если…и др.: Пьесы. — {{М.}}, 1968.
== Билдәле постановкалары ==
* {{Год в театре|1959}} — «[[Бөтә ҡалған кешеләр (пьеса)|Всё остаётся людям]]<nowiki/>». [[Александринский театр|Ленинградский театр драмы им. Пушкина]]. Роли исполняли: ''Дронов'' — [[Черкасов, Николай Константинович|Н. Черкасов]], ''Вязьмин'' — [[Крымов, Пантелеймон Александрович|П. Крымов]], ''Морозов'' — [[Горбачев, Игорь Олегович|И. Горбачёв]]
* {{Год в театре|1963}} — «Палата» [[Г. а. Товстоногов исемендәге ҙур драма театры|Большой драматический театр им. М. Горького]]. Постановка [[Товстоногов, Георгий Александрович|Г. А. Товстоногова]] и [[Лебедев Евгений Алексеевич|Е. А. Лебедева]]. Художник В. Л. Степанов; композитор Я. И. Вайсбурд. Премьера состоялась 15 февраля
== Экранлаштырыу ==
* {{Год в кино|1963}} — [[Всё остаётся людям]]
* 1978 — Тогда в Севилье
*
== Иҫкәрмә ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* Казак В. Лексикон русской литературы XX века = Lexikon der russischen Literatur ab 1917 / [пер. с нем.]. — М. : РИК «Культура», 1996. — XVIII, 491, [1] с. — 5000 экз. — <nowiki>ISBN 5-8334-0019-8</nowiki>.
== Һылтанмалар ==
* [http://www.krugosvet.ru/articles/67/1006720/1006720a1.htm Биография С. И. Алёшина в энциклопедии «Кругосвет»]
* ''Алёшин С. И.'' [https://www.zakharov.ru/knigi/katalog/vstrechi-na-greshnoy-zemle-vospominaniya.html Встречи на грешной земле]. — {{М.}}: Захаров, 2001. — 368 с. — (Биографии и мемуары). — ISBN 5-8159-0146-6.
[[Категория:Востряково зыяратында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы танкистары]]
[[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]]
[[Категория:XX быуат рус яҙыусылары]]
[[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:2008 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:27 февралдә вафат булғандар]]
[[Категория:1913 йылда тыуғандар]]
[[Категория:21 июлдә тыуғандар]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
aavikrteiz3j6ze4re4d2zxo8d1ujo4
Алёшин Андрей Васильевич
0
162643
1150140
1037752
2022-08-19T11:44:53Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Алёшин}}
'''Алёшин Андрей Васильевич''' ([[3 июнь]] ([[25 май]]) [[1905 йыл]] — [[11 апрель]] [[1974 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, орудие командиры, гвардия өлкән сержанты, [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры. [[Советтар Союзы Геройы]].
== Биографияһы ==
Андре́й Васи́льевич Алёшин Калуга өлкәһе Козельск районы Новоселки ауылында крәҫтиән ғаиләһендә кинйә бала булып тыуа. Өс апаһы була. [[Урыҫтар|Урыҫ]]. Ете йәшендә атайһыҙ ҡала. Козельск МТС-ында бухгалтер булып эшләй, 1933 йылдан — «Красный плодовод» совхозында (иҫәпсе, һуңынан — баш бухгалтер)<ref name=":0">{{Статья|автор=|заглавие=Герой из глубинки|ссылка=https://kgvinfo.ru/upload/iblock/3dc/3dc5697b89f3847e706d9794bace1954.pdf|язык=|издание=Истоки|тип=Историко-краеведческое приложение к газете «Калужские губернские ведомости»|год=2019|месяц=сентября|число=6|том=|номер=9 (22)|страницы=15|issn=}}</ref>.
Ҡыҙыл Армияла [[1939]] — [[1940 йыл]]дарҙа Польша походында, совет-фин һуғышында орудие төҙәүсеһе булараҡ ҡатнаша. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] башланғас [[1941 йыл]]дың [[4 июль|4 июлендә]] ҡабаттан Ҡыҙыл Армияға сауҡырыла һәм фронтҡа оҙатыла<ref name=":0" />.
50-се кавалерия полкы батареяһында Мәскәүҙе һаҡлай. 1-се Белоруссия фронты 2-се кавалерия корпусының 4-се гвардия кавалерия дивизияһының 175-се гвардия артиллерия-миномет полкында орудие расчеты командиры була.
1943 йылдың мартында Середина-Буда ҡалаһы өсөн алыштарҙа уның артиллерия расчеты дошмандың 10 танкыһының өсөһөн ҡыйрата, бының өсөн Алешин «Хәрби ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы менән наградлана<ref name=":0" />.
[[1944 йыл]]дың [[26 июль|26 июлендә]] орудиеһын пехотаның хәрби урынына сығарып, дошмандың автоматсылар һөжүмен кире ҡаға, ә [[27 июль|27 июлдә]] Мендзыжец-Подляски ҡалаһы өсөн алышта дошмандың 3 пулеметын һәм боеприпастар складын юҡ итәю 1944 йылдың 11 авгусында III дәрәжә [[Дан ордены]] менән бүләкләнә.
[[1945 йыл]]дың [[28 ғинуар]]ында Дандсбург ҡалаһы эргәһендә (хәҙер Польшаның Венцборк ҡалаһы) үҙ расчеты менән дошман һөжүмен кире ҡаға, тиҫтәнән ашыу гитлерсыны һәм бер пулеметты юҡ итә. [[30 ғинуар]]ҙа Алёшиндың расчеты дошмандың өс һөжүмен кире ҡаға, ике тиҫтәнән ашыу һалдат һәм офицерын, өс пулеметын юҡ итә. 1945 йылдың [[11 март]]ында икенсе тапҡыр III дәрәжә [[Дан ордены]] менән бүләкләнә ([[1955 йыл]]дың [[19 август|19 авгусында]] орден статутына ярашлы I дәрәжә [[Дан ордены]] менән бүләкләнә).
[[5 февраля]] 1945 йылдың 5 февралендә Щециндын көньяҡ-көнбайыштараҡ Алешин расчеты дошманға ҙур юғалтыу килтерә, был хәрби бурысты уңышлы үтәргә булышлыҡ итә.
1945 йылдың [[31 май]]ында [[Советтар Союзы Геройы]] исеме бирелә.
1945 йылдың май башында Алёшиндың расчеты дошмандың өс һөжүмен кире ҡаға, ике взвод дошманды һәм бер пулеметты юҡ итә. Снарядтар бөткәс, яугирҙар булған ҡоралдары менән дошмандың тағы ла 5 һөжүмен кире ҡаға. 1945 йылдың 18 июнендә II дәрәжә [[Дан ордены]] менән бүләкләнә.
1945 йылда демобилизациялана, тыуған яғына ҡайта. Калуга өлкәһенең Козельск районында Попелево ауылында йәшәй. «Красный плодовод» совхозында баш бухгалтер булып эшләй.
1974 йылдың 11 апрелендә вафат була<ref>{{cite web|author={{comment|Самохин В. Ф|Самохин Василий Фёдорович}}|title=Алёшин Андрей Васильевич|url=http://www.kozelskcyclopedia.ru/2011-04-16-04-42-42/110-2011-03-27-04-43-05|date=2011-03-27|work=Козельцы — Герои Советского Союза|publisher=Энциклопедия Козельска : Народный проект|accessdate=2017-10-14|language=ru}}</ref><ref>Посёлок совхоза Красный Плодовод находился в южной части села Попелёво (см: {{cite web|title=Попелёво|url=http://wikimapia.org/13206079/ru/Попелёво|publisher=wikimapia|accessdate=2017-10-14|language=ru}}).</ref>. Похоронен на кладбище деревни того же района<ref>{{cite web|title=Индивидуальная могила Героя Советского Союза, полного кавалера ордена Славы Алешина Андрея Васильевича|url=http://belinklg.ucoz.ru/index/nashi_pamjatniki_nashi_geroi_derevnja_novoselki/0-401|work=Наши памятники — наши герои. Деревня Новоселки|publisher=КОНБ им. В. Г. Белинского|accessdate=2017-10-14|language=ru}}</ref>.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Советтар Союзы Геройы
* Алтын Йондоҙ миҙалы (№ 6730)
* [[Ленин ордены]]
* I дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] (13.02.1944)
* I, II, III дәрәжә Дан ордены (I ст. — № 2341, II ст. — № 16739, III ст. — № 169739)
* Миҙалдары:
** «Хәрби ҡаҙаныштары өсөн» (1943);
** «Мәскәүҙе обороналаған өсөн»
** «1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн»
** "1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүгә 20 йыл " юбилей миҙалы
* Козельскиҙың почетлы гражданы (2017)<ref>{{cite web|author=Лукашин Е|title=Праздник в Козельске|url=http://gazeta-ng.info/prazdnik-v-kozelske.html|date=2017-08-21|publisher=Сосенский городской общественно-политический портал «Наш город»|accessdate=2017-10-14|language=ru}}</ref>.
== Хәтер ==
* Козельскиҙа урам уның исемен йөрөтә.
* [[Калуга]] ҡалаһында яңы урамға Андрей Васильевичй Алёшин исеме бирелгән<ref name=":0" />.
* Калуга өлкәһе Козельск районының Попелево ҡасабаһында бюсы ҡуйылған.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Герои Советского Союза|1}}
== Һылтанмалар ==
* {{warheroes|id=754}}
* ''{{comment|Федоровский Е.|Евгений Федоровский}}'' [https://web.archive.org/web/20071012141820/http://www.vokrugsveta.ru/publishing/vs/archives/?item_id=1614 Главный бой солдата.]
* {{Статья|автор=|заглавие=Герой из глубинки|ссылка=https://kgvinfo.ru/upload/iblock/3dc/3dc5697b89f3847e706d9794bace1954.pdf|язык=|издание=Истоки|тип=Историко-краеведческое приложение к газете «Калужские губернские ведомости»|год=2019|месяц=сентября|число=6|том=|номер=9 (22)|страницы=15|issn=}}
{{Тышҡы һытанмалар}}
4n1e8scqb0g31lk719dl96tar9x04gy
Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы
0
162652
1150093
1102155
2022-08-19T05:48:13Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Педагог
|Исеме = Ғәлимулла Ғимран улы Миһранов
|Төп исеме =
|Рәсеме =
|Киңлек =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме =
|Тыуыу датаһы = 1924
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]], {{ТУ|Салауат районы}}, [[Лағыр]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 2005
|Вафат булған урыны = [[Башҡортостан]], {{ВБУ|Салауат районы}}, [[Урмансы]] ауылы
|Гражданлығы = {{USSR}} {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = {{педагог|СССР|Рәсәй|Башҡортостан|XX быуат|XXI быуат}}, <br>йәмәғәт эшмәкәре, мәктәп директоры
|Әүҙемлек йылдары = 1945 – 1985 йй.
|Премиялары =
|Наградалары = {{Медаль «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» <br> медали «За отвагу» <br> «За боевые заслуги» <br> « За доблестный труд в Великой Отечественной войне » <br> Заслуженный учитель РСФСР}}
|Ҡултамғаһы =
|Lib =
|Сайты =
|Викитека =
|Викиөҙөмтә =
|Викиһандыҡ =
}}
{{ФШ|Миһранов}}
'''Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы''' ([[1924]]—[[2005]]) — педагог һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963). «Почёт билдәһе» ордены (1972) кавалеры.
== Биографияһы ==
Ғәлимулла Ғимран улы Миһранов [[1924 йыл]]дың 15 октябрендә Автономлы Башҡорт ССР-ының [[Мәсәғүт кантоны]] биләмәһенә ҡараған (хәҙерге — Салауат районы) [[Лағыр]] ауылында тыуған. Әсәһе йәшләй вафат була.
Атаһы Миһранов Ғимран Миһран улын «Башташ» колхозы рәйесе итеп тәғәйенләгәнлектән, бәләкәй Ғәлимулла Башташ (Илсекәй) башланғыс мәктәбендә уҡый.
1939 йылда Лағыр ете йыллыҡ мәктәбен тамамлай һәм Мәсәғүт педагогия техникумына уҡырға инә. Бөйөк Ватан һуғышының икенсе йылында уҡыуын тамамлай.
Мәктәп уҡытыусыһы булырға әҙерләнгән егет 1942 йылда пехота хәрби училищеһына ебәрелә. Йәш лейтенант [[1943 йыл]] апрель айында 17-се һауа-десант бригадаһы составында Белоруссияны гитлерсыларҙан азат итеүҙә ҡатнаша. Ҡыйыу десантсы дошман тылына бер нисә тапҡыр парашют менән төшә. Һәр бер операцияла ла ҡаһарманлыҡ күрһәтә.
«Батырлыҡ өсөн» миҙалы һәм башҡа хәрби наградаларға лайыҡ була.
[[1945 йыл]]дың декабрендә армия сафынан ҡайтарылған йәш яугир педагогты Урмансы башланғыс мәктәбенә уҡытыусы итеп тәғәйенләйҙәр. Ситтән тороп уҡыу бүлегендә [[Мәсәғүт уҡытыусылар институты]]н тамамлай.
Бер нисә йыл эшләп, тәжрибә туплағас, уны Салауат районы мәғариф бүлегенә инспектор итеп эшкә саҡыралар.
[[1950]] йылдың авгусында Урмансы ете йыллыҡ мәктәбе директоры һәм рус теле уҡытыусыһы булып эшләй.
Тәжрибәле етәксе булараҡ, Ғәлимулла Ғимран улы урта мәктәпкә әйләнгән Ҡалмаҡол мәктәбенә директор итеп тәғәйенләнә, һәм 1967—1969 йылдарҙа шунда эшләй.
Ғаилә хәле буйынса, ҡабат Урмансы ауылына ҡайта, һәм 1985 йылда хаҡлы ялға киткәнсе, Урмансы һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә директор, рус теле уҡытыусыһы булып эшләй.
== Ғаиләһе ==
1949 йылда Урмансы ҡыҙы Мәрфуға Шаһи ҡыҙы менән сәстәрен сәскә бәйләйҙәр.
5 балаға ғүмер бирә улар.
Рима Ғәлимулла ҡыҙы Ханова (1949—2010) Илсекәй төп мәктәбенең рус теле уҡытыусыһы, директор урынбаҫары булып эшләне. Тормош иптәше Ханов Таһирйән Рәхимйән улы менән игеҙәк ҡыҙҙар — Зөлфиә менән Әлфиә ҡыҙҙарын һәм улы Фәнилде үҫтерҙеләр. Зөлфиә менән Әлфиә икеһе лә уҡытыусы һөнәрен һайланы.
Рима Ғәлимулла ҡыҙы — Башҡортостан Республикаһы мәғариф алдынғыһы.
Рим Ғәлимулла улы (1953), тормош иптәше, рус теле уҡытыусыһы Ғәлиә Вәрис ҡыҙы менән, оҙаҡ йылдар [[Тирмән]] урта мәктәбендә математика фәнен уҡыта. Ике ҡыҙ тәрбиәләп үҫтерҙеләр, юғары белем бирҙеләр. Рим Ғәлимулла улы Тирмән урта мәктәбе директоры булып эшләне.
Нәғимулла Ғәлимулла улы Миһранов (1955) — Күмертау үҙәк ҡала дауаханаһының абруйлы хирург-гастроэнтерологы, бүлек мөдире. Ике ҡыҙы һәм бер улы бар.
Мөрсәлим ауылында йәшәүсе Рәйхана Ғәлимулла ҡыҙы (1958) тормош иптәше Рәсүл Йәнгиров менән өс бала тәрбиәләп, тормош юлына сығарҙы.
Лилиә Ғәлимулла ҡыҙы (1960—2007) Тирмән ауылында башҡорт теле уҡытыусыһы булды. Тормош иптәше Даян менән ике балаға ғүмер бирҙеләр. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, Лилиә йәшләй вафат булып ҡуйҙы.
== Наградалары ==
* 1945 — «1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы
* 1963 — Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы
* 1972 — «Почёт билдәһе» ордены
* 1985 — II дәрәжә «Ватан һуғышы» ордены
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* Л. К. Галинурова. Заслуженные учителя Российской Федерации в Республике Башкортостан
* Земля салаватская, земля батыра./ Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с.{{ref-ru}}
* Ләйсән Йәһүҙина. Яҡты эҙе ҡалды. Йүрүҙән. 38-39 һаны, 7 май, 2005 йыл.
== Һылтанмалар ==
* https://lagerevo.ucoz.org/index/veterany_vernuvshiesja_s_vov/0-55 Лағыр ауылының һуғыш ветерандары исемлеге
* https://vk.com/wall224929995_8535 На стр. Фаины Тарзимановой — от правнучки Мигранова Г. Г. Алсу
* https://cdn.moypolk.ru/soldier/migranov-galimulla-gimranovich-1 фотография Мигранова Галимуллы Гимрановича
[[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Башҡортостан көрәшселәре]]
6qnia8da3e8y6w07iya5sv4d51wmusr
1150095
1150093
2022-08-19T05:58:31Z
Akkashka
14326
/* Наградалары */
wikitext
text/x-wiki
{{Педагог
|Исеме = Ғәлимулла Ғимран улы Миһранов
|Төп исеме =
|Рәсеме =
|Киңлек =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме =
|Тыуыу датаһы = 1924
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]], {{ТУ|Салауат районы}}, [[Лағыр]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 2005
|Вафат булған урыны = [[Башҡортостан]], {{ВБУ|Салауат районы}}, [[Урмансы]] ауылы
|Гражданлығы = {{USSR}} {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = {{педагог|СССР|Рәсәй|Башҡортостан|XX быуат|XXI быуат}}, <br>йәмәғәт эшмәкәре, мәктәп директоры
|Әүҙемлек йылдары = 1945 – 1985 йй.
|Премиялары =
|Наградалары = {{Медаль «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» <br> медали «За отвагу» <br> «За боевые заслуги» <br> « За доблестный труд в Великой Отечественной войне » <br> Заслуженный учитель РСФСР}}
|Ҡултамғаһы =
|Lib =
|Сайты =
|Викитека =
|Викиөҙөмтә =
|Викиһандыҡ =
}}
{{ФШ|Миһранов}}
'''Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы''' ([[1924]]—[[2005]]) — педагог һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963). «Почёт билдәһе» ордены (1972) кавалеры.
== Биографияһы ==
Ғәлимулла Ғимран улы Миһранов [[1924 йыл]]дың 15 октябрендә Автономлы Башҡорт ССР-ының [[Мәсәғүт кантоны]] биләмәһенә ҡараған (хәҙерге — Салауат районы) [[Лағыр]] ауылында тыуған. Әсәһе йәшләй вафат була.
Атаһы Миһранов Ғимран Миһран улын «Башташ» колхозы рәйесе итеп тәғәйенләгәнлектән, бәләкәй Ғәлимулла Башташ (Илсекәй) башланғыс мәктәбендә уҡый.
1939 йылда Лағыр ете йыллыҡ мәктәбен тамамлай һәм Мәсәғүт педагогия техникумына уҡырға инә. Бөйөк Ватан һуғышының икенсе йылында уҡыуын тамамлай.
Мәктәп уҡытыусыһы булырға әҙерләнгән егет 1942 йылда пехота хәрби училищеһына ебәрелә. Йәш лейтенант [[1943 йыл]] апрель айында 17-се һауа-десант бригадаһы составында Белоруссияны гитлерсыларҙан азат итеүҙә ҡатнаша. Ҡыйыу десантсы дошман тылына бер нисә тапҡыр парашют менән төшә. Һәр бер операцияла ла ҡаһарманлыҡ күрһәтә.
«Батырлыҡ өсөн» миҙалы һәм башҡа хәрби наградаларға лайыҡ була.
[[1945 йыл]]дың декабрендә армия сафынан ҡайтарылған йәш яугир педагогты Урмансы башланғыс мәктәбенә уҡытыусы итеп тәғәйенләйҙәр. Ситтән тороп уҡыу бүлегендә [[Мәсәғүт уҡытыусылар институты]]н тамамлай.
Бер нисә йыл эшләп, тәжрибә туплағас, уны Салауат районы мәғариф бүлегенә инспектор итеп эшкә саҡыралар.
[[1950]] йылдың авгусында Урмансы ете йыллыҡ мәктәбе директоры һәм рус теле уҡытыусыһы булып эшләй.
Тәжрибәле етәксе булараҡ, Ғәлимулла Ғимран улы урта мәктәпкә әйләнгән Ҡалмаҡол мәктәбенә директор итеп тәғәйенләнә, һәм 1967—1969 йылдарҙа шунда эшләй.
Ғаилә хәле буйынса, ҡабат Урмансы ауылына ҡайта, һәм 1985 йылда хаҡлы ялға киткәнсе, Урмансы һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә директор, рус теле уҡытыусыһы булып эшләй.
== Ғаиләһе ==
1949 йылда Урмансы ҡыҙы Мәрфуға Шаһи ҡыҙы менән сәстәрен сәскә бәйләйҙәр.
5 балаға ғүмер бирә улар.
Рима Ғәлимулла ҡыҙы Ханова (1949—2010) Илсекәй төп мәктәбенең рус теле уҡытыусыһы, директор урынбаҫары булып эшләне. Тормош иптәше Ханов Таһирйән Рәхимйән улы менән игеҙәк ҡыҙҙар — Зөлфиә менән Әлфиә ҡыҙҙарын һәм улы Фәнилде үҫтерҙеләр. Зөлфиә менән Әлфиә икеһе лә уҡытыусы һөнәрен һайланы.
Рима Ғәлимулла ҡыҙы — Башҡортостан Республикаһы мәғариф алдынғыһы.
Рим Ғәлимулла улы (1953), тормош иптәше, рус теле уҡытыусыһы Ғәлиә Вәрис ҡыҙы менән, оҙаҡ йылдар [[Тирмән]] урта мәктәбендә математика фәнен уҡыта. Ике ҡыҙ тәрбиәләп үҫтерҙеләр, юғары белем бирҙеләр. Рим Ғәлимулла улы Тирмән урта мәктәбе директоры булып эшләне.
Нәғимулла Ғәлимулла улы Миһранов (1955) — Күмертау үҙәк ҡала дауаханаһының абруйлы хирург-гастроэнтерологы, бүлек мөдире. Ике ҡыҙы һәм бер улы бар.
Мөрсәлим ауылында йәшәүсе Рәйхана Ғәлимулла ҡыҙы (1958) тормош иптәше Рәсүл Йәнгиров менән өс бала тәрбиәләп, тормош юлына сығарҙы.
Лилиә Ғәлимулла ҡыҙы (1960—2007) Тирмән ауылында башҡорт теле уҡытыусыһы булды. Тормош иптәше Даян менән ике балаға ғүмер бирҙеләр. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, Лилиә йәшләй вафат булып ҡуйҙы.
== Наградалары ==
* [[«1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн»]] миҙалы (1945)
* [[Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы]] (1963)
* [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт билдәһе» ордены]] (1972)
* II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] (1985)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* Л. К. Галинурова. Заслуженные учителя Российской Федерации в Республике Башкортостан
* Земля салаватская, земля батыра./ Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с.{{ref-ru}}
* Ләйсән Йәһүҙина. Яҡты эҙе ҡалды. Йүрүҙән. 38-39 һаны, 7 май, 2005 йыл.
== Һылтанмалар ==
* https://lagerevo.ucoz.org/index/veterany_vernuvshiesja_s_vov/0-55 Лағыр ауылының һуғыш ветерандары исемлеге
* https://vk.com/wall224929995_8535 На стр. Фаины Тарзимановой — от правнучки Мигранова Г. Г. Алсу
* https://cdn.moypolk.ru/soldier/migranov-galimulla-gimranovich-1 фотография Мигранова Галимуллы Гимрановича
[[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Башҡортостан көрәшселәре]]
2sbu1o9kol6ju74wt5wzzn88ukk645o
1150096
1150095
2022-08-19T05:58:55Z
Akkashka
14326
/* Наградалары */
wikitext
text/x-wiki
{{Педагог
|Исеме = Ғәлимулла Ғимран улы Миһранов
|Төп исеме =
|Рәсеме =
|Киңлек =
|Рәсем аңлатмаһы =
|Тыуған ваҡыттағы исеме =
|Тыуыу датаһы = 1924
|Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]], {{ТУ|Салауат районы}}, [[Лағыр]] ауылы
|Вафат булыу датаһы = 2005
|Вафат булған урыны = [[Башҡортостан]], {{ВБУ|Салауат районы}}, [[Урмансы]] ауылы
|Гражданлығы = {{USSR}} {{RUS}}
|Эшмәкәрлек төрө = {{педагог|СССР|Рәсәй|Башҡортостан|XX быуат|XXI быуат}}, <br>йәмәғәт эшмәкәре, мәктәп директоры
|Әүҙемлек йылдары = 1945 – 1985 йй.
|Премиялары =
|Наградалары = {{Медаль «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» <br> медали «За отвагу» <br> «За боевые заслуги» <br> « За доблестный труд в Великой Отечественной войне » <br> Заслуженный учитель РСФСР}}
|Ҡултамғаһы =
|Lib =
|Сайты =
|Викитека =
|Викиөҙөмтә =
|Викиһандыҡ =
}}
{{ФШ|Миһранов}}
'''Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы''' ([[1924]]—[[2005]]) — педагог һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963). «Почёт билдәһе» ордены (1972) кавалеры.
== Биографияһы ==
Ғәлимулла Ғимран улы Миһранов [[1924 йыл]]дың 15 октябрендә Автономлы Башҡорт ССР-ының [[Мәсәғүт кантоны]] биләмәһенә ҡараған (хәҙерге — Салауат районы) [[Лағыр]] ауылында тыуған. Әсәһе йәшләй вафат була.
Атаһы Миһранов Ғимран Миһран улын «Башташ» колхозы рәйесе итеп тәғәйенләгәнлектән, бәләкәй Ғәлимулла Башташ (Илсекәй) башланғыс мәктәбендә уҡый.
1939 йылда Лағыр ете йыллыҡ мәктәбен тамамлай һәм Мәсәғүт педагогия техникумына уҡырға инә. Бөйөк Ватан һуғышының икенсе йылында уҡыуын тамамлай.
Мәктәп уҡытыусыһы булырға әҙерләнгән егет 1942 йылда пехота хәрби училищеһына ебәрелә. Йәш лейтенант [[1943 йыл]] апрель айында 17-се һауа-десант бригадаһы составында Белоруссияны гитлерсыларҙан азат итеүҙә ҡатнаша. Ҡыйыу десантсы дошман тылына бер нисә тапҡыр парашют менән төшә. Һәр бер операцияла ла ҡаһарманлыҡ күрһәтә.
«Батырлыҡ өсөн» миҙалы һәм башҡа хәрби наградаларға лайыҡ була.
[[1945 йыл]]дың декабрендә армия сафынан ҡайтарылған йәш яугир педагогты Урмансы башланғыс мәктәбенә уҡытыусы итеп тәғәйенләйҙәр. Ситтән тороп уҡыу бүлегендә [[Мәсәғүт уҡытыусылар институты]]н тамамлай.
Бер нисә йыл эшләп, тәжрибә туплағас, уны Салауат районы мәғариф бүлегенә инспектор итеп эшкә саҡыралар.
[[1950]] йылдың авгусында Урмансы ете йыллыҡ мәктәбе директоры һәм рус теле уҡытыусыһы булып эшләй.
Тәжрибәле етәксе булараҡ, Ғәлимулла Ғимран улы урта мәктәпкә әйләнгән Ҡалмаҡол мәктәбенә директор итеп тәғәйенләнә, һәм 1967—1969 йылдарҙа шунда эшләй.
Ғаилә хәле буйынса, ҡабат Урмансы ауылына ҡайта, һәм 1985 йылда хаҡлы ялға киткәнсе, Урмансы һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә директор, рус теле уҡытыусыһы булып эшләй.
== Ғаиләһе ==
1949 йылда Урмансы ҡыҙы Мәрфуға Шаһи ҡыҙы менән сәстәрен сәскә бәйләйҙәр.
5 балаға ғүмер бирә улар.
Рима Ғәлимулла ҡыҙы Ханова (1949—2010) Илсекәй төп мәктәбенең рус теле уҡытыусыһы, директор урынбаҫары булып эшләне. Тормош иптәше Ханов Таһирйән Рәхимйән улы менән игеҙәк ҡыҙҙар — Зөлфиә менән Әлфиә ҡыҙҙарын һәм улы Фәнилде үҫтерҙеләр. Зөлфиә менән Әлфиә икеһе лә уҡытыусы һөнәрен һайланы.
Рима Ғәлимулла ҡыҙы — Башҡортостан Республикаһы мәғариф алдынғыһы.
Рим Ғәлимулла улы (1953), тормош иптәше, рус теле уҡытыусыһы Ғәлиә Вәрис ҡыҙы менән, оҙаҡ йылдар [[Тирмән]] урта мәктәбендә математика фәнен уҡыта. Ике ҡыҙ тәрбиәләп үҫтерҙеләр, юғары белем бирҙеләр. Рим Ғәлимулла улы Тирмән урта мәктәбе директоры булып эшләне.
Нәғимулла Ғәлимулла улы Миһранов (1955) — Күмертау үҙәк ҡала дауаханаһының абруйлы хирург-гастроэнтерологы, бүлек мөдире. Ике ҡыҙы һәм бер улы бар.
Мөрсәлим ауылында йәшәүсе Рәйхана Ғәлимулла ҡыҙы (1958) тормош иптәше Рәсүл Йәнгиров менән өс бала тәрбиәләп, тормош юлына сығарҙы.
Лилиә Ғәлимулла ҡыҙы (1960—2007) Тирмән ауылында башҡорт теле уҡытыусыһы булды. Тормош иптәше Даян менән ике балаға ғүмер бирҙеләр. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, Лилиә йәшләй вафат булып ҡуйҙы.
== Наградалары ==
* [[«1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы]] (1945)
* [[Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы]] (1963)
* [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт билдәһе» ордены]] (1972)
* II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] (1985)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* Л. К. Галинурова. Заслуженные учителя Российской Федерации в Республике Башкортостан
* Земля салаватская, земля батыра./ Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с.{{ref-ru}}
* Ләйсән Йәһүҙина. Яҡты эҙе ҡалды. Йүрүҙән. 38-39 һаны, 7 май, 2005 йыл.
== Һылтанмалар ==
* https://lagerevo.ucoz.org/index/veterany_vernuvshiesja_s_vov/0-55 Лағыр ауылының һуғыш ветерандары исемлеге
* https://vk.com/wall224929995_8535 На стр. Фаины Тарзимановой — от правнучки Мигранова Г. Г. Алсу
* https://cdn.moypolk.ru/soldier/migranov-galimulla-gimranovich-1 фотография Мигранова Галимуллы Гимрановича
[[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Башҡортостан көрәшселәре]]
cme0lk8uq66crb7av8n2wxkgtrkqpvy
1150097
1150096
2022-08-19T06:03:14Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{ФШ|Миһранов}}
'''Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы''' ([[1924]]—[[2005]]) — педагог һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963). «Почёт билдәһе» ордены (1972) кавалеры.
== Биографияһы ==
Ғәлимулла Ғимран улы Миһранов [[1924 йыл]]дың 15 октябрендә Автономлы Башҡорт ССР-ының [[Мәсәғүт кантоны]] биләмәһенә ҡараған (хәҙерге — Салауат районы) [[Лағыр]] ауылында тыуған. Әсәһе йәшләй вафат була.
Атаһы Миһранов Ғимран Миһран улын «Башташ» колхозы рәйесе итеп тәғәйенләгәнлектән, бәләкәй Ғәлимулла Башташ (Илсекәй) башланғыс мәктәбендә уҡый.
1939 йылда Лағыр ете йыллыҡ мәктәбен тамамлай һәм Мәсәғүт педагогия техникумына уҡырға инә. Бөйөк Ватан һуғышының икенсе йылында уҡыуын тамамлай.
Мәктәп уҡытыусыһы булырға әҙерләнгән егет 1942 йылда пехота хәрби училищеһына ебәрелә. Йәш лейтенант [[1943 йыл]] апрель айында 17-се һауа-десант бригадаһы составында Белоруссияны гитлерсыларҙан азат итеүҙә ҡатнаша. Ҡыйыу десантсы дошман тылына бер нисә тапҡыр парашют менән төшә. Һәр бер операцияла ла ҡаһарманлыҡ күрһәтә.
«Батырлыҡ өсөн» миҙалы һәм башҡа хәрби наградаларға лайыҡ була.
[[1945 йыл]]дың декабрендә армия сафынан ҡайтарылған йәш яугир педагогты Урмансы башланғыс мәктәбенә уҡытыусы итеп тәғәйенләйҙәр. Ситтән тороп уҡыу бүлегендә [[Мәсәғүт уҡытыусылар институты]]н тамамлай.
Бер нисә йыл эшләп, тәжрибә туплағас, уны Салауат районы мәғариф бүлегенә инспектор итеп эшкә саҡыралар.
[[1950]] йылдың авгусында Урмансы ете йыллыҡ мәктәбе директоры һәм рус теле уҡытыусыһы булып эшләй.
Тәжрибәле етәксе булараҡ, Ғәлимулла Ғимран улы урта мәктәпкә әйләнгән Ҡалмаҡол мәктәбенә директор итеп тәғәйенләнә, һәм 1967—1969 йылдарҙа шунда эшләй.
Ғаилә хәле буйынса, ҡабат Урмансы ауылына ҡайта, һәм 1985 йылда хаҡлы ялға киткәнсе, Урмансы һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә директор, рус теле уҡытыусыһы булып эшләй.
== Ғаиләһе ==
1949 йылда Урмансы ҡыҙы Мәрфуға Шаһи ҡыҙы менән сәстәрен сәскә бәйләйҙәр.
5 балаға ғүмер бирә улар.
Рима Ғәлимулла ҡыҙы Ханова (1949—2010) Илсекәй төп мәктәбенең рус теле уҡытыусыһы, директор урынбаҫары булып эшләне. Тормош иптәше Ханов Таһирйән Рәхимйән улы менән игеҙәк ҡыҙҙар — Зөлфиә менән Әлфиә ҡыҙҙарын һәм улы Фәнилде үҫтерҙеләр. Зөлфиә менән Әлфиә икеһе лә уҡытыусы һөнәрен һайланы.
Рима Ғәлимулла ҡыҙы — Башҡортостан Республикаһы мәғариф алдынғыһы.
Рим Ғәлимулла улы (1953), тормош иптәше, рус теле уҡытыусыһы Ғәлиә Вәрис ҡыҙы менән, оҙаҡ йылдар [[Тирмән]] урта мәктәбендә математика фәнен уҡыта. Ике ҡыҙ тәрбиәләп үҫтерҙеләр, юғары белем бирҙеләр. Рим Ғәлимулла улы Тирмән урта мәктәбе директоры булып эшләне.
Нәғимулла Ғәлимулла улы Миһранов (1955) — Күмертау үҙәк ҡала дауаханаһының абруйлы хирург-гастроэнтерологы, бүлек мөдире. Ике ҡыҙы һәм бер улы бар.
Мөрсәлим ауылында йәшәүсе Рәйхана Ғәлимулла ҡыҙы (1958) тормош иптәше Рәсүл Йәнгиров менән өс бала тәрбиәләп, тормош юлына сығарҙы.
Лилиә Ғәлимулла ҡыҙы (1960—2007) Тирмән ауылында башҡорт теле уҡытыусыһы булды. Тормош иптәше Даян менән ике балаға ғүмер бирҙеләр. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, Лилиә йәшләй вафат булып ҡуйҙы.
== Наградалары ==
* [[«1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы]] (1945)
* [[Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы]] (1963)
* [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт билдәһе» ордены]] (1972)
* II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] (1985)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* Л. К. Галинурова. Заслуженные учителя Российской Федерации в Республике Башкортостан
* Земля салаватская, земля батыра./ Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с.{{ref-ru}}
* Ләйсән Йәһүҙина. Яҡты эҙе ҡалды. Йүрүҙән. 38-39 һаны, 7 май, 2005 йыл.
== Һылтанмалар ==
* https://lagerevo.ucoz.org/index/veterany_vernuvshiesja_s_vov/0-55 Лағыр ауылының һуғыш ветерандары исемлеге
* https://vk.com/wall224929995_8535 На стр. Фаины Тарзимановой — от правнучки Мигранова Г. Г. Алсу
* https://cdn.moypolk.ru/soldier/migranov-galimulla-gimranovich-1 фотография Мигранова Галимуллы Гимрановича
[[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Башҡортостан көрәшселәре]]
dfsox6ihh5ld5r4mi6s24ils46tux4d
1150098
1150097
2022-08-19T06:04:07Z
Akkashka
14326
/* Наградалары */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{ФШ|Миһранов}}
'''Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы''' ([[1924]]—[[2005]]) — педагог һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963). «Почёт билдәһе» ордены (1972) кавалеры.
== Биографияһы ==
Ғәлимулла Ғимран улы Миһранов [[1924 йыл]]дың 15 октябрендә Автономлы Башҡорт ССР-ының [[Мәсәғүт кантоны]] биләмәһенә ҡараған (хәҙерге — Салауат районы) [[Лағыр]] ауылында тыуған. Әсәһе йәшләй вафат була.
Атаһы Миһранов Ғимран Миһран улын «Башташ» колхозы рәйесе итеп тәғәйенләгәнлектән, бәләкәй Ғәлимулла Башташ (Илсекәй) башланғыс мәктәбендә уҡый.
1939 йылда Лағыр ете йыллыҡ мәктәбен тамамлай һәм Мәсәғүт педагогия техникумына уҡырға инә. Бөйөк Ватан һуғышының икенсе йылында уҡыуын тамамлай.
Мәктәп уҡытыусыһы булырға әҙерләнгән егет 1942 йылда пехота хәрби училищеһына ебәрелә. Йәш лейтенант [[1943 йыл]] апрель айында 17-се һауа-десант бригадаһы составында Белоруссияны гитлерсыларҙан азат итеүҙә ҡатнаша. Ҡыйыу десантсы дошман тылына бер нисә тапҡыр парашют менән төшә. Һәр бер операцияла ла ҡаһарманлыҡ күрһәтә.
«Батырлыҡ өсөн» миҙалы һәм башҡа хәрби наградаларға лайыҡ була.
[[1945 йыл]]дың декабрендә армия сафынан ҡайтарылған йәш яугир педагогты Урмансы башланғыс мәктәбенә уҡытыусы итеп тәғәйенләйҙәр. Ситтән тороп уҡыу бүлегендә [[Мәсәғүт уҡытыусылар институты]]н тамамлай.
Бер нисә йыл эшләп, тәжрибә туплағас, уны Салауат районы мәғариф бүлегенә инспектор итеп эшкә саҡыралар.
[[1950]] йылдың авгусында Урмансы ете йыллыҡ мәктәбе директоры һәм рус теле уҡытыусыһы булып эшләй.
Тәжрибәле етәксе булараҡ, Ғәлимулла Ғимран улы урта мәктәпкә әйләнгән Ҡалмаҡол мәктәбенә директор итеп тәғәйенләнә, һәм 1967—1969 йылдарҙа шунда эшләй.
Ғаилә хәле буйынса, ҡабат Урмансы ауылына ҡайта, һәм 1985 йылда хаҡлы ялға киткәнсе, Урмансы һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә директор, рус теле уҡытыусыһы булып эшләй.
== Ғаиләһе ==
1949 йылда Урмансы ҡыҙы Мәрфуға Шаһи ҡыҙы менән сәстәрен сәскә бәйләйҙәр.
5 балаға ғүмер бирә улар.
Рима Ғәлимулла ҡыҙы Ханова (1949—2010) Илсекәй төп мәктәбенең рус теле уҡытыусыһы, директор урынбаҫары булып эшләне. Тормош иптәше Ханов Таһирйән Рәхимйән улы менән игеҙәк ҡыҙҙар — Зөлфиә менән Әлфиә ҡыҙҙарын һәм улы Фәнилде үҫтерҙеләр. Зөлфиә менән Әлфиә икеһе лә уҡытыусы һөнәрен һайланы.
Рима Ғәлимулла ҡыҙы — Башҡортостан Республикаһы мәғариф алдынғыһы.
Рим Ғәлимулла улы (1953), тормош иптәше, рус теле уҡытыусыһы Ғәлиә Вәрис ҡыҙы менән, оҙаҡ йылдар [[Тирмән]] урта мәктәбендә математика фәнен уҡыта. Ике ҡыҙ тәрбиәләп үҫтерҙеләр, юғары белем бирҙеләр. Рим Ғәлимулла улы Тирмән урта мәктәбе директоры булып эшләне.
Нәғимулла Ғәлимулла улы Миһранов (1955) — Күмертау үҙәк ҡала дауаханаһының абруйлы хирург-гастроэнтерологы, бүлек мөдире. Ике ҡыҙы һәм бер улы бар.
Мөрсәлим ауылында йәшәүсе Рәйхана Ғәлимулла ҡыҙы (1958) тормош иптәше Рәсүл Йәнгиров менән өс бала тәрбиәләп, тормош юлына сығарҙы.
Лилиә Ғәлимулла ҡыҙы (1960—2007) Тирмән ауылында башҡорт теле уҡытыусыһы булды. Тормош иптәше Даян менән ике балаға ғүмер бирҙеләр. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, Лилиә йәшләй вафат булып ҡуйҙы.
== Наградалары ==
* [[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы]] (1945)
* [[Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы]] (1963)
* [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт билдәһе» ордены]] (1972)
* II дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] (1985)
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* Л. К. Галинурова. Заслуженные учителя Российской Федерации в Республике Башкортостан
* Земля салаватская, земля батыра./ Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с.{{ref-ru}}
* Ләйсән Йәһүҙина. Яҡты эҙе ҡалды. Йүрүҙән. 38-39 һаны, 7 май, 2005 йыл.
== Һылтанмалар ==
* https://lagerevo.ucoz.org/index/veterany_vernuvshiesja_s_vov/0-55 Лағыр ауылының һуғыш ветерандары исемлеге
* https://vk.com/wall224929995_8535 На стр. Фаины Тарзимановой — от правнучки Мигранова Г. Г. Алсу
* https://cdn.moypolk.ru/soldier/migranov-galimulla-gimranovich-1 фотография Мигранова Галимуллы Гимрановича
[[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]]
[[Категория:Башҡортостан көрәшселәре]]
qfg0ttd30aldqxhnpjki9sx0j36a43r
Алёшин Евгений Павлович
0
180101
1150142
1087741
2022-08-19T11:48:18Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Алёшин}}
[[Категория:Персоналии по алфавиту]]
[[Категория:Учёные по алфавиту]]
Алёшин Евгений Павлович ([[23 апрель]] [[1931 йыл|1931]] — [[7 апрель]] [[2014 йыл|2014]]) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] ғалимы, биолог, [[биология]] фәндәре докторы, профессор, [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] Ауыл Хужалығы. фәндәре Академияһы академигы. [[СССР]]-ҙың халыҡ депутаты ([[1989 йыл|1989]] — [[1992 йыл|1992]]).
== Биографияһы ==
[[Краснодар крайы]] Кореновск станицаһында (хәҙерге Кореновск ҡалаһы) тыуа.
[[1954 йыл]]<nowiki/>да Кубань [[ауыл]] хужалығы институтын тамамлай.
[[1955 йыл|1955]] — [[1960 йыл]]<nowiki/>дарҙа — кесе ғилми хеҙмәткәр, Кубань .дөгө физиологияһы лабораторияһында тәжрибә станцияһында бүлек мөдире.
[[1960 йыл|1960]] — [[1962 йыл]]<nowiki/>дарҙа — [[Краснодар]] политехник институты доценты.
[[1962 йыл|1962]] — [[1966 йыл]]<nowiki/>дарҙа — Төньяҡ [[Кавказ]] фитопатология Ғилми Тикшеренеү Институтының [[биохимия]] лабораторияһы мөдире. Фән буйынса директор урынбаҫары, Бөтә Союз ҒТИ-ның [[дөгө]] физиологияһы бүлеге мөдире ([[1966 йыл|1966]] — [[1972 йыл|1972]]). Кубань ауыл хужалығы институтының Үҫемлектәр физиологияһы һәм биохимияһы кафедраһы мөдире ([[1972 йыл|1972]] — [[1978 йыл|1978]]). Бөтә Союз дөгө ғилми-тикшеренеү институты директоры ([[1978 йыл|1978]] — [[1998 йыл|1998]]).
[[Биология]] [[фән]]<nowiki/>дәре докторы ([[1968 йыл|1968]]), профессор ([[1969 йыл|1969]]), Бөтә Союз ауыл хужалығы фәндәре академияһы академигы ([[1985 йыл|1985]]), Рәсәй фәндәр академияһы академигы (2013). [[Үҫемлектәр]] һәм [[дөгө]] [[физиология]]<nowiki/>һы өлкәһендә билдәле ғалим.
Дөгө үҫтереүҙең интенсив технологияһы һәм уны экологик яҡтан хәүефһеҙ ысулдар үҫтереү буйынса эштәр авторы. Ристың 12 сортын булдырыуҙа ҡатнаша.
500-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, шул иҫәптән 80 китап (5 монография, 1 дәреслек, 4 белешмә) нәшер итә. уйлап табыуға 40 авторлыҡ танытма һәм патент ала.
== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
СССР-ҙың [[фән]] һәм [[техника]] өлкәһендәге Дәүләт премия лауреаты (1977). [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1973, 1976), [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1981), [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почет ордены]] (1996), [[СССР]] миҙалдары, күкрәккә таға торған «СССР-ҙың уйлап табыусыһы» (1984) билдәһе менән бүләкләнә.
[[СССР]]-ҙың халыҡ депутаты ([[1989]]—[[1992]]).
== Ғилми хеҙмәттәре ==
* Дөгөнө минераль туҡландырыу /авторҙашы: А. П. Сметанин. — Краснодар: Китап нәшриәте, 1965. — 208.
* Кубандә дөгө мәҙәниәте / авторҙашы: А. П. Джулай, Е. Б. Величко — Краснодар: Китап нәшриәте, 1980. — 205 б.
* Дөгө үҫтереүсенең ҡыҫҡаса белешмәһе / авторҙашы: В. П. Конохов — М., Агропромиздат, 1986. — 252 б.
* Агрономия дәфтәре: дөгө үҫтереү буйынса интенсив технология / авторҙашы: А. П. Калинин, М. И. Чеботарев. — М.: Россельхозиздат, 1987. — 128 б..
* Адыгейҙа дөгө мәҙәниәте : (Адыгеяның дөгө ярмаһы үҫтереүселәре һәм белгестәре өсөн ҡулланма / авторҙашы.: Р.М. Алибердов һ. б. — Майкоп, 1989. — 144 б. Дөгө ярмаһы һәм Адыгеш хужалығы белгестәре өсөн пособие
== Сығанаҡтар ==
** Биографическая энциклопедия РАСХН, ВАСХНИЛ http://www.cnshb.ru/AKDiL/akad/base/RA/000655.shtm
[[Категория:«СССР-ҙың уйлап табыусыһы» билдәһе менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:СССР Дәүләт премияһы лауреаттары]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Почёт ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Биология фәндәре докторҙары]]
[[Категория:2014 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:7 апрелдә вафат булғандар]]
[[Категория:1931 йылда тыуғандар]]
[[Категория:23 апрелдә тыуғандар]]
ohn3pg8gjseh6nbw4g3f6rs4engat6f
1150143
1150142
2022-08-19T11:48:59Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Алёшин}}
'''Алёшин Евгений Павлович''' ([[23 апрель]] [[1931 йыл|1931]] — [[7 апрель]] [[2014 йыл|2014]]) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] ғалимы, биолог, [[биология]] фәндәре докторы, профессор, [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] Ауыл Хужалығы. фәндәре Академияһы академигы. [[СССР]]-ҙың халыҡ депутаты ([[1989 йыл|1989]] — [[1992 йыл|1992]]).
== Биографияһы ==
[[Краснодар крайы]] Кореновск станицаһында (хәҙерге Кореновск ҡалаһы) тыуа.
[[1954 йыл]]<nowiki/>да Кубань [[ауыл]] хужалығы институтын тамамлай.
[[1955 йыл|1955]] — [[1960 йыл]]<nowiki/>дарҙа — кесе ғилми хеҙмәткәр, Кубань .дөгө физиологияһы лабораторияһында тәжрибә станцияһында бүлек мөдире.
[[1960 йыл|1960]] — [[1962 йыл]]<nowiki/>дарҙа — [[Краснодар]] политехник институты доценты.
[[1962 йыл|1962]] — [[1966 йыл]]<nowiki/>дарҙа — Төньяҡ [[Кавказ]] фитопатология Ғилми Тикшеренеү Институтының [[биохимия]] лабораторияһы мөдире. Фән буйынса директор урынбаҫары, Бөтә Союз ҒТИ-ның [[дөгө]] физиологияһы бүлеге мөдире ([[1966 йыл|1966]] — [[1972 йыл|1972]]). Кубань ауыл хужалығы институтының Үҫемлектәр физиологияһы һәм биохимияһы кафедраһы мөдире ([[1972 йыл|1972]] — [[1978 йыл|1978]]). Бөтә Союз дөгө ғилми-тикшеренеү институты директоры ([[1978 йыл|1978]] — [[1998 йыл|1998]]).
[[Биология]] [[фән]]<nowiki/>дәре докторы ([[1968 йыл|1968]]), профессор ([[1969 йыл|1969]]), Бөтә Союз ауыл хужалығы фәндәре академияһы академигы ([[1985 йыл|1985]]), Рәсәй фәндәр академияһы академигы (2013). [[Үҫемлектәр]] һәм [[дөгө]] [[физиология]]<nowiki/>һы өлкәһендә билдәле ғалим.
Дөгө үҫтереүҙең интенсив технологияһы һәм уны экологик яҡтан хәүефһеҙ ысулдар үҫтереү буйынса эштәр авторы. Ристың 12 сортын булдырыуҙа ҡатнаша.
500-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, шул иҫәптән 80 китап (5 монография, 1 дәреслек, 4 белешмә) нәшер итә. уйлап табыуға 40 авторлыҡ танытма һәм патент ала.
== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
СССР-ҙың [[фән]] һәм [[техника]] өлкәһендәге Дәүләт премия лауреаты (1977). [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1973, 1976), [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1981), [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почет ордены]] (1996), [[СССР]] миҙалдары, күкрәккә таға торған «СССР-ҙың уйлап табыусыһы» (1984) билдәһе менән бүләкләнә.
[[СССР]]-ҙың халыҡ депутаты ([[1989]]—[[1992]]).
== Ғилми хеҙмәттәре ==
* Дөгөнө минераль туҡландырыу /авторҙашы: А. П. Сметанин. — Краснодар: Китап нәшриәте, 1965. — 208.
* Кубандә дөгө мәҙәниәте / авторҙашы: А. П. Джулай, Е. Б. Величко — Краснодар: Китап нәшриәте, 1980. — 205 б.
* Дөгө үҫтереүсенең ҡыҫҡаса белешмәһе / авторҙашы: В. П. Конохов — М., Агропромиздат, 1986. — 252 б.
* Агрономия дәфтәре: дөгө үҫтереү буйынса интенсив технология / авторҙашы: А. П. Калинин, М. И. Чеботарев. — М.: Россельхозиздат, 1987. — 128 б..
* Адыгейҙа дөгө мәҙәниәте : (Адыгеяның дөгө ярмаһы үҫтереүселәре һәм белгестәре өсөн ҡулланма / авторҙашы.: Р.М. Алибердов һ. б. — Майкоп, 1989. — 144 б. Дөгө ярмаһы һәм Адыгеш хужалығы белгестәре өсөн пособие
== Сығанаҡтар ==
** Биографическая энциклопедия РАСХН, ВАСХНИЛ http://www.cnshb.ru/AKDiL/akad/base/RA/000655.shtm
[[Категория:«СССР-ҙың уйлап табыусыһы» билдәһе менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:СССР Дәүләт премияһы лауреаттары]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Почёт ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Биология фәндәре докторҙары]]
[[Категория:2014 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:7 апрелдә вафат булғандар]]
[[Категория:1931 йылда тыуғандар]]
[[Категория:23 апрелдә тыуғандар]]
lnha1j9sah4mxpytvwmlxqhtpibhj07
1150144
1150143
2022-08-19T11:49:35Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Алёшин}}
'''Алёшин Евгений Павлович''' ([[23 апрель]] [[1931 йыл|1931]] — [[7 апрель]] [[2014 йыл|2014]]) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] ғалимы, биолог, [[биология]] фәндәре докторы, профессор, [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] Ауыл Хужалығы. фәндәре Академияһы академигы. [[СССР]]-ҙың халыҡ депутаты ([[1989 йыл|1989]] — [[1992 йыл|1992]]).
== Биографияһы ==
[[Краснодар крайы]] Кореновск станицаһында (хәҙерге Кореновск ҡалаһы) тыуа.
[[1954 йыл]]<nowiki/>да Кубань [[ауыл]] хужалығы институтын тамамлай.
[[1955 йыл|1955]] — [[1960 йыл]]<nowiki/>дарҙа — кесе ғилми хеҙмәткәр, Кубань .дөгө физиологияһы лабораторияһында тәжрибә станцияһында бүлек мөдире.
[[1960 йыл|1960]] — [[1962 йыл]]<nowiki/>дарҙа — [[Краснодар]] политехник институты доценты.
[[1962 йыл|1962]] — [[1966 йыл]]<nowiki/>дарҙа — Төньяҡ [[Кавказ]] фитопатология Ғилми Тикшеренеү Институтының [[биохимия]] лабораторияһы мөдире. Фән буйынса директор урынбаҫары, Бөтә Союз ҒТИ-ның [[дөгө]] физиологияһы бүлеге мөдире ([[1966 йыл|1966]] — [[1972 йыл|1972]]). Кубань ауыл хужалығы институтының Үҫемлектәр физиологияһы һәм биохимияһы кафедраһы мөдире ([[1972 йыл|1972]] — [[1978 йыл|1978]]). Бөтә Союз дөгө ғилми-тикшеренеү институты директоры ([[1978 йыл|1978]] — [[1998 йыл|1998]]).
[[Биология]] [[фән]]<nowiki/>дәре докторы ([[1968 йыл|1968]]), профессор ([[1969 йыл|1969]]), Бөтә Союз ауыл хужалығы фәндәре академияһы академигы ([[1985 йыл|1985]]), Рәсәй фәндәр академияһы академигы (2013). [[Үҫемлектәр]] һәм [[дөгө]] [[физиология]]<nowiki/>һы өлкәһендә билдәле ғалим.
Дөгө үҫтереүҙең интенсив технологияһы һәм уны экологик яҡтан хәүефһеҙ ысулдар үҫтереү буйынса эштәр авторы. Ристың 12 сортын булдырыуҙа ҡатнаша.
500-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, шул иҫәптән 80 китап (5 монография, 1 дәреслек, 4 белешмә) нәшер итә. уйлап табыуға 40 авторлыҡ танытма һәм патент ала.
== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
СССР-ҙың [[фән]] һәм [[техника]] өлкәһендәге Дәүләт премия лауреаты (1977). [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1973, 1976), [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1981), [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почет ордены]] (1996), [[СССР]] миҙалдары, күкрәккә таға торған «СССР-ҙың уйлап табыусыһы» (1984) билдәһе менән бүләкләнә.
[[СССР]]-ҙың халыҡ депутаты ([[1989]]—[[1992]]).
== Ғилми хеҙмәттәре ==
* Дөгөнө минераль туҡландырыу /авторҙашы: А. П. Сметанин. — Краснодар: Китап нәшриәте, 1965. — 208.
* Кубандә дөгө мәҙәниәте / авторҙашы: А. П. Джулай, Е. Б. Величко — Краснодар: Китап нәшриәте, 1980. — 205 б.
* Дөгө үҫтереүсенең ҡыҫҡаса белешмәһе / авторҙашы: В. П. Конохов — М., Агропромиздат, 1986. — 252 б.
* Агрономия дәфтәре: дөгө үҫтереү буйынса интенсив технология / авторҙашы: А. П. Калинин, М. И. Чеботарев. — М.: Россельхозиздат, 1987. — 128 б..
* Адыгейҙа дөгө мәҙәниәте : (Адыгеяның дөгө ярмаһы үҫтереүселәре һәм белгестәре өсөн ҡулланма / авторҙашы.: Р.М. Алибердов һ. б. — Майкоп, 1989. — 144 б. Дөгө ярмаһы һәм Адыгеш хужалығы белгестәре өсөн пособие
== Сығанаҡтар ==
** Биографическая энциклопедия РАСХН, ВАСХНИЛ http://www.cnshb.ru/AKDiL/akad/base/RA/000655.shtm
[[Категория:«СССР-ҙың уйлап табыусыһы» билдәһе менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:СССР Дәүләт премияһы лауреаттары]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Почёт ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Биология фәндәре докторҙары]]
[[Категория:2014 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:7 апрелдә вафат булғандар]]
[[Категория:1931 йылда тыуғандар]]
[[Категория:23 апрелдә тыуғандар]]
hsytrhlawaaryxxhw6fu7m6xyib6pv4
1150145
1150144
2022-08-19T11:52:26Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Алёшин}}
'''Алёшин Евгений Павлович''' ([[23 апрель]] [[1931 йыл|1931]] — [[7 апрель]] [[2014 йыл|2014]]) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] ғалимы, биолог, [[биология]] фәндәре докторы, профессор, Рәсәй ауыл хужалығы фәндәре академияһы академигы, [[СССР]]-ҙың халыҡ депутаты ([[1989 йыл|1989]] — [[1992 йыл|1992]]).
== Биографияһы ==
[[Краснодар крайы]] Кореновск станицаһында (хәҙерге Кореновск ҡалаһы) тыуа.
[[1954 йыл]]<nowiki/>да Кубань [[ауыл]] хужалығы институтын тамамлай.
[[1955 йыл|1955]] — [[1960 йыл]]<nowiki/>дарҙа — кесе ғилми хеҙмәткәр, Кубань .дөгө физиологияһы лабораторияһында тәжрибә станцияһында бүлек мөдире.
[[1960 йыл|1960]] — [[1962 йыл]]<nowiki/>дарҙа — [[Краснодар]] политехник институты доценты.
[[1962 йыл|1962]] — [[1966 йыл]]<nowiki/>дарҙа — Төньяҡ [[Кавказ]] фитопатология Ғилми Тикшеренеү Институтының [[биохимия]] лабораторияһы мөдире. Фән буйынса директор урынбаҫары, Бөтә Союз ҒТИ-ның [[дөгө]] физиологияһы бүлеге мөдире ([[1966 йыл|1966]] — [[1972 йыл|1972]]). Кубань ауыл хужалығы институтының Үҫемлектәр физиологияһы һәм биохимияһы кафедраһы мөдире ([[1972 йыл|1972]] — [[1978 йыл|1978]]). Бөтә Союз дөгө ғилми-тикшеренеү институты директоры ([[1978 йыл|1978]] — [[1998 йыл|1998]]).
[[Биология]] [[фән]]<nowiki/>дәре докторы ([[1968 йыл|1968]]), профессор ([[1969 йыл|1969]]), Бөтә Союз ауыл хужалығы фәндәре академияһы академигы ([[1985 йыл|1985]]), Рәсәй фәндәр академияһы академигы (2013). [[Үҫемлектәр]] һәм [[дөгө]] [[физиология]]<nowiki/>һы өлкәһендә билдәле ғалим.
Дөгө үҫтереүҙең интенсив технологияһы һәм уны экологик яҡтан хәүефһеҙ ысулдар үҫтереү буйынса эштәр авторы. Ристың 12 сортын булдырыуҙа ҡатнаша.
500-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, шул иҫәптән 80 китап (5 монография, 1 дәреслек, 4 белешмә) нәшер итә. уйлап табыуға 40 авторлыҡ танытма һәм патент ала.
== Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре ==
СССР-ҙың [[фән]] һәм [[техника]] өлкәһендәге Дәүләт премия лауреаты (1977). [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1973, 1976), [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар дуҫлығы]] (1981), [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почет ордены]] (1996), [[СССР]] миҙалдары, күкрәккә таға торған «СССР-ҙың уйлап табыусыһы» (1984) билдәһе менән бүләкләнә.
[[СССР]]-ҙың халыҡ депутаты ([[1989]]—[[1992]]).
== Ғилми хеҙмәттәре ==
* Дөгөнө минераль туҡландырыу /авторҙашы: А. П. Сметанин. — Краснодар: Китап нәшриәте, 1965. — 208.
* Кубандә дөгө мәҙәниәте / авторҙашы: А. П. Джулай, Е. Б. Величко — Краснодар: Китап нәшриәте, 1980. — 205 б.
* Дөгө үҫтереүсенең ҡыҫҡаса белешмәһе / авторҙашы: В. П. Конохов — М., Агропромиздат, 1986. — 252 б.
* Агрономия дәфтәре: дөгө үҫтереү буйынса интенсив технология / авторҙашы: А. П. Калинин, М. И. Чеботарев. — М.: Россельхозиздат, 1987. — 128 б..
* Адыгейҙа дөгө мәҙәниәте : (Адыгеяның дөгө ярмаһы үҫтереүселәре һәм белгестәре өсөн ҡулланма / авторҙашы.: Р.М. Алибердов һ. б. — Майкоп, 1989. — 144 б. Дөгө ярмаһы һәм Адыгеш хужалығы белгестәре өсөн пособие
== Сығанаҡтар ==
** Биографическая энциклопедия РАСХН, ВАСХНИЛ http://www.cnshb.ru/AKDiL/akad/base/RA/000655.shtm
[[Категория:«СССР-ҙың уйлап табыусыһы» билдәһе менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:СССР Дәүләт премияһы лауреаттары]]
[[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Почёт ордены кавалерҙары]]
[[Категория:Биология фәндәре докторҙары]]
[[Категория:2014 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:7 апрелдә вафат булғандар]]
[[Категория:1931 йылда тыуғандар]]
[[Категория:23 апрелдә тыуғандар]]
8vu7s4ls1j1n4lgq5v5cpvxmtulle5m
Миһранов Әнүәр Низам улы
0
181458
1150091
1106039
2022-08-19T05:45:20Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
'''Миһранов Әнүәр Низам улы''' (1922 — ????) — совет һәм партия органдары хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан, лейтенант. [[1962 йыл|1962]]—[[1966 йыл]]дарҙа хеҙмәтсәндәр депутаттарының Мәсетле район Советы башҡарма комитеты рәйесе.
== Биографияһы ==
Әнүәр Низам улы Миһранов [[1922 йыл]]да («Память народа» сайтында 1920 йылғы тип яҙылған<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/sm-person_rvk1073146945/?backurl=%2Fheroes%2F%3Fadv_search%3Dy%26last_name%3D%D0%9C%D0%B8%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%26first_name%3D%D0%90%D0%BD%D0%B2%D0%B0%D1%80%26middle_name%3D%D0%9D%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%26static_hash%3D5655fb3a01a5d4b5f4c618d90ffff722v3%26data_vibitiya_period%3Don%26group%3Dall%26types%3Dpamyat_commander%3Anagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%3Apdv_kart_in%3Apdv_kart_in_inostranec%3Apamyat_voenkomat%3Apotery_vpp%3Apamyat_zsp_parts%3Akld_ran%3Akld_bolezn%3Akld_polit%3Akld_upk%3Akld_vmf%3Apotery_doneseniya_o_poteryah%3Apotery_gospitali%3Apotery_utochenie_poter%3Apotery_spiski_zahoroneniy%3Apotery_voennoplen%3Apotery_iskluchenie_iz_spiskov%3Apotery_kartoteki%3Apotery_rvk_extra%3Apotery_isp_extra%3Asame_doroga%26page%3D1%26grouppersons%3D1&search_view_id=smperson_rvk1073146945 Память народа. Мигранов Анвар Низамович]</ref>) (хәҙер — Башҡортостан Республикаһының Салауат районы) Ҡалмаҡтар ауылында тыуған. БАССР-ҙың Малаяҙ районы Ҡаратаулы мәктәбендә белем ала.
[[1940 йыл]]да [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына хеҙмәткә алына.
== Тормош һәм хеҙмәт юлы ==
1941 йылдың октябренән 1942 йылдың декабренә тиклем лейтенант Миһранов Әнүәр Низам улы Көнбайыш, Калинин фронттары составындағы 39-сы армия 262-се уҡсылар дивизияһы 212-се һауа-десант бригадаһында 950-се уҡсылар ротаһы командиры дәрәжәһендә дошман менән алышҡан.
1942 йылда ҡаты яралана.
1947 йылдың 22 авгусында демобилизациялана.
[[1962 йыл|1962]]—[[1966 йыл]]дарҙа хеҙмәтсәндәр депутаттарының Мәсетле район Советы башҡарма комитеты рәйесе булып эшләй.
Һуңғы хеҙмәт урыны — Эҫем ҡалаһындағы механика заводының төҙөлөш буйынса директор урынбаҫары.
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* I дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] (1985)
== Сығанаҡтар ==
* ЦАМО. Шкаф 135. Ящик 1.
* ЦАМО. Шкаф 38, ящик 14
== Һылтанмалар ==
* [https://pamyat-naroda.ru/heroes/sm-person_rvk1073146945/?backurl=%2Fheroes%2F%3Fadv_search%3Dy%26last_name%3D%D0%9C%D0%B8%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%26first_name%3D%D0%90%D0%BD%D0%B2%D0%B0%D1%80%26middle_name%3D%D0%9D%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%26static_hash%3D5655fb3a01a5d4b5f4c618d90ffff722v3%26data_vibitiya_period%3Don%26group%3Dall%26types%3Dpamyat_commander%3Anagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%3Apdv_kart_in%3Apdv_kart_in_inostranec%3Apamyat_voenkomat%3Apotery_vpp%3Apamyat_zsp_parts%3Akld_ran%3Akld_bolezn%3Akld_polit%3Akld_upk%3Akld_vmf%3Apotery_doneseniya_o_poteryah%3Apotery_gospitali%3Apotery_utochenie_poter%3Apotery_spiski_zahoroneniy%3Apotery_voennoplen%3Apotery_iskluchenie_iz_spiskov%3Apotery_kartoteki%3Apotery_rvk_extra%3Apotery_isp_extra%3Asame_doroga%26page%3D1%26grouppersons%3D1&search_view_id=smperson_rvk1073146945 Память народа. Мигранов Анвар Низамович]
* [https://sim-portal.ru/veteran/migranov-anvar-nizamovich/#:~:text=%D0%9B%D0%B5%D0%B9%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%82%2C%20%D0%9C%D0%B8%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%20%D0%90%D0%BD%D0%B2%D0%B0%D1%80%20%D0%9D%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%2C%201922%2C,%D0%A1%D0%A2%D0%A0.%20%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%8F%2C%20950%20%D1%81%D1%82%D1%80.%20%D0%BA%D0%BE%D0%BC.%D1%80%D0%BE%D1%82%D1%8B Мигранов ]
* [https://mechetly.bashkortostan.ru/presscenter/lectures/947/ Доклад главы Администрации МР Мечетлинский район РБ на торжественном собрании, посвященный 85-летнему юбилею МР Мечетлинский район РБ]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}
d7f1n8va529op9mtbchw5bpbm4xtwmd
Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы
0
184671
1150032
1149751
2022-08-18T13:19:30Z
Баныу
28584
/* Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре */
wikitext
text/x-wiki
{{фш|Кашапова}}
{{Ук}}
'''Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы''' ([[22 август]] [[1952 йыл]] — ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (2007), профессор (2012), Рәсәйҙең Тәбиғи фәндәр академияһы ағза-корреспонденты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ мәғарифы (1995) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (2004) мәғариф отличнигы.
== Биографияһы ==
Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы Кашапова хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Шаҡша-Төньяҡ|Шаҡша]] станцияһы ҡасабаһынан<ref>хәҙер [[Өфө ҡалаһы]] составында.</ref>
1975 йылда Ҡазан педагогия институтын<ref>хәҙер [[Ҡазан (Волга буйы) федераль университеты]]</ref> тамамлағандан һуң Приморье крайы Дунай ҡасабаһында балалар музыка студияһы уҡытыусыһы булып эшләй. 1976 йылда Өфө ҡалаһы «Юбилейный» мәҙәниәт һарайының урыҫ вокаль ансамбле етәксеһе. 1978—1989 йылдарҙа Өфөнөң 78-се урта мәктәбендә музыка һәм донъя художество мәҙәниәте уҡытыусыһы. 1981—1996 йылдарҙа Башҡортостан мәғариф хеҙмәткәрҙәренең квалификацияһын күтәреү институтының<ref>хәҙер Мәғарифты үҫтереү институты</ref>музыкаль һәм эстетик белем биреү кабинеты мөдире. 1997 йылдан [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]] уҡытыусыһы<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/89658/ Башҡорт энциклопедияһы / Кашапова Ләлә Мөхәмәтдин ҡыҙы]</ref>.
Ғилми тикшеренеүҙәре этномузыка белем биреү проблемаларына арналған.
Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары — буласаҡ уҡытыусыларҙы музыка, сәнғәт, инклюзив һәм юридик белем биреү өлкәһендә профессиональ әҙерләү; һәләтле уҡыусылар менән эшләргә әҙер булыуҙарын формалаштырыу; 5 педагогия фәндәре кандидаты әҙерләгән; ғилми хеҙмәттәр һаны — 200-ҙән ашыу<ref name="Известные учёные">[https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]</ref>.
== Ғилми баҫмалары ==
* Непрерывное этномузыкально-педагогическое образование в целостной национально-региональной образовательной системе. Уфа, 2008;
* Этнопедагогика: методология и технологии этномузыкального и этнохудожественного образования. Уфа, 2009 (авторҙ.);
* Экспериментальная площадка в школе: организация, деятельность, перспективы. Уфа, 2011 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Рәсәй Федерацияһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1995);
* Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004);
;Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының наградалары
* Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының атҡаҙанған фән һәм мәғариф эшмәкәре;
* «Ғилми мәктәпкә нигеҙ һалыусы» (маҡтаулы исеме);
* Атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре;
* [[Леонардо да Винчи|Леонардо Да Винчи]] исемендәге миҙал<ref name="Известные учёные" />
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|89658}}{{V|16|08|2022}}
* [https://famous-scientists.ru/15581 Известные учёные / Кашапова Ляля Мухаметдиновна]
[[Категория:педагогия фәндәре докторҙары]]
[[Категория:Атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]]
nzduyd4024galqvb88g1yhigug5xmzx
Пиротехника
0
184677
1150007
1149814
2022-08-18T12:03:38Z
Банат Валеева-Яубасарова
14049
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_(267).jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg/200px-200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg|мини|200x200пкс|Фейерверк]]
'''Пиротехника''', иҫкесә '''пиротехния''' (һ. б.{{Lang-grc|πῦρ}}. Сигнал биреү йәки визуаль эффект булдырыу өсөн янар составтар әҙерләү һәм уларҙы яндырыу технологиялары менән бәйле [[техника]] тармағы.
'''Пиротехник изделие''' - талап ителгән яныу (шартлау) эффектын булдырыу өсөн тәғәйенләнгән пиротехник составлы изделие.
Пиротехник состав - тирә-яҡ мөхит ҡатнашлығында йәки үҙ аллы яныуға һәләтле компоненттар ҡатнашмаһы, яныу процесында газ һәм конденсациаланған продукттар, йылылыҡ, яҡтылыҡ һәм механик энергия тыуҙырыусы һәм төрлө оптик, электр, бари һәм башҡа махсус эффекттар барлыҡҡа килтереүсе состав<ref name="tr">ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий</ref>.
== Классификация ==
Пиротехника хәрби (сигнал ракетницалары, яҡтылыҡ тауышы махсус саралары, төтөн шашкалары), махсуслаштырылған (кино төшөрөү махсус эффекттары, граждандар ҡулланыуы өсөн сигнал саралары, пироболттар, тимер юл петардалары) һәм күңел аса торған (башлыса фейерверк изделиелары — петардалар, бенгаль шәмдәре, хлопушкалар, ракеталар, фонтандар, салюттар) техникаларға бүленә. Пиротехникаға шулай уҡ шырпылар һәм хәүефһеҙлек мендәрҙәре өсөн махсус пиропатрондар инә.
=== Көнкүрештә тәғәйенләнеше ===
Көнкүрештә пиротехник изделияларҙың ҡулланыу инструкцияһына ярашлы булғандары, кешеләрҙең һәм тирә-яҡ мөхиттең хәүефһеҙлеген тәьмин иткәндәре ҡулланыла. Көнкүреш өсөн тәғәйенләнгән пиротехника изделиеларының хәүеф класы III класстан юғарыраҡ булырға тейеш түгел<ref name="tr">ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий</ref><ref name="tr" />.
=== Техник тәғәйенләнеше ===
Махсус белем һәм ҡулайламалар (ҡоролмалар) талап ителгән пиротехник изделиелар ғына техник тәғәйенләнештә ҡулланыла<ref name="tr">ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий</ref>
== Етештереү ==
Сығанаҡ компоненттар: окислитель, яныусан матдәләр, цементаторҙар һәм флегматизаторҙар.
Окислителдәр — юғары температурала кислород бүлеп сығара алған матдәләр: хлорат, перхлорат, селитра, сульфаттар, перманганаттар, хроматтар, пероксидтар һәм металл оксидтары.
Яныусы матдәләр — билдәле бер шарттарҙа һауа кислородынан, йәки окисланыусы агент биргән кислородтан окисланырға һәләтле матдәләр. Органик булмаған — металл чиптары (Al, Mg, Zr, Si, Fe, Sb, Zn, һәм Al-Mg, Al-Si һ. б.), [[көкөрт]], күмер, [[фосфор]], көкөрт фосфоры, сульфидтар. Органик — ағас сыралары, ыҫмалалар (идитол, бакелит, шеллак, [[:ru:Канифоль|канифоль]], [[:ru:Гуммиарабик|гуммиарабик]],, росин тоҙҙары), майҙар (йомшаҡ май, кастор майы), углеводородтар (нафталин, антрацен, нефть, парафин, тау балауыҙы йәки озокерит, май, кәрәсин), [[углеводтар]] ([[виноград]], ҡамыш шәкәре, [[крахмал]], декстрин, целлюлоза))<ref>Быстров В. Пиротехнические составы в военном деле.1939</ref>.
Төрлө төҫтәр өсөн төрлө металдар [[тоҙҙар]]<nowiki/>ы ҡулланыла ([[барий]] — йәшел, [[стронций]] — ҡыҙыл, натрий — һары, [[баҡыр]] — зәңгәр, кальций — ҡыҙғылт-һары). Төп композицияһы — [[дары]]. Продукция корпусы хәүефле фрагменттар бирмәгән еңел материалдарҙан: картондан, пластиктан — эшләнә.
== Пиротехник әйберҙәр ==
[[Файл:Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg/200px-Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|справа|мини|200x200пкс|«Rodéo Giant Auto» пиротехник күргәҙмәһе, [[Бельгия]].]]
'''Фейерверк изделиелары:
* осҡон бағанаһынан фонтан, ҡайһы берҙә өҫтәмә эффектлылар;
* Күсәр тирәләй осҡондар таратып әйленеүсе Ҡытай тәгәрмәсе (саксон ҡояшы);
* ваҡыты-ваҡыты менән төҫлө ут шарҙарын ташлаусы Помпфейер йәки рим шәмдәре ;
* төҫлө ялҡын менән янып тороусы фигуралы шәм;
* шарҙар ырығытыусы, төҫлө шлейф ҡалдырыусы ракеталар;
* бер корпуста етенән алып алты йөҙгә тиклем зарядты берләштергән салют батареялары, улар сиратлап атыла,
күктә салют менән шартлай;
махсус торбанан (мортирҙарҙан) фестиваль шарҙары йәки минометтар берәмләп ебәрелә, улар күктә салют
менән шартлатыла;
* билдәле бейеклектә шартлаусы шлагтар;
'''Махсуслаштырылған/хәрбиҙәр өсөн изделиелар:'''
* ракета (сигнал пистолеты) сигналдар биреү өсөн;
* фальшфейер урындарҙы һәм айырым предметтарҙы яҡтыртыу йәки сигналдар биреү өсөн ҡулланыла;
* шартлау пакеты миналарҙың, артиллерия снарядтарының, гранаталарҙың шартлауын имитациялай, армияла тактик
дәрестәрҙә һәм күнекмәләрҙә, шулай уҡ кино төшөрөүҙә ҡулланыла;
* төтөн шашкаһы сигналдар биреүҙә, ултыртыу урынын күрһәтеүҙә, маневрҙар үтәгәндә объекттарҙы йәшереүҙә,
ауыл хужалығы ҡоротҡостарын юҡ итеүҙә һәм ҡырауҙарға ҡаршы көрәшкәндә төтөн итеп ҡулланыла;
* тимер юл петардаһы локомотив машинисына тауыш сигналын биреү өсөн яңғырауыҡлы шартлай, ул тимер юл
транспортында ҡулланыла;
* пироболт туранан-тура кеше-башҡарыусы ҡатнашлығынан тыш ниндәй ҙә булһа механизм деталдәрен таратыу
өсөн;
* төрлө пиропатрондар авария һәм бер тапҡыр ҡулланыла торған ҡоролмаларҙа (мәҫәлән, автомобилдең
хәүефһеҙлек мендәрҙәре, самолетта автоматик янғын һүндереү системаһы баллондарының крандары һ.б.), хәрби
эштә (төрлө зарядтар, мәҫәлән, ГШяд-23 пушкаһын ҡабаттан зарядлау өсөн;
* шутиха — автоматтан атыу эффектын барлыҡҡа килтереүсе, бер нисә тапҡыр шартлаусы петарда йәки петардалар бәйләме.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Салют
* Фейерверк
* Яныу
* Шартлау
* [[Химия]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Пиротехния}}
== Һылтанмалар ==
** [http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf Таможня союзының техник регламентына «хәүефһеҙлек пиротехник әйберҙәр тураһында»] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6IugQHyJe?url=http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf|date=2013-08-16}} "006/2011 ТР ТС" йыл 16 август 2011 № 770
[[Категория:Шартлаусы матдәләр]]
[[Категория:Пиротехника]][[Категория:Махсус эффекттар]]
q96hyyijquzwk3etltckkodruzh8p3n
1150008
1150007
2022-08-18T12:11:37Z
Банат Валеева-Яубасарова
14049
/* Пиротехник әйберҙәр */
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_(267).jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg/200px-200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg|мини|200x200пкс|Фейерверк]]
'''Пиротехника''', иҫкесә '''пиротехния''' (һ. б.{{Lang-grc|πῦρ}}. Сигнал биреү йәки визуаль эффект булдырыу өсөн янар составтар әҙерләү һәм уларҙы яндырыу технологиялары менән бәйле [[техника]] тармағы.
'''Пиротехник изделие''' - талап ителгән яныу (шартлау) эффектын булдырыу өсөн тәғәйенләнгән пиротехник составлы изделие.
Пиротехник состав - тирә-яҡ мөхит ҡатнашлығында йәки үҙ аллы яныуға һәләтле компоненттар ҡатнашмаһы, яныу процесында газ һәм конденсациаланған продукттар, йылылыҡ, яҡтылыҡ һәм механик энергия тыуҙырыусы һәм төрлө оптик, электр, бари һәм башҡа махсус эффекттар барлыҡҡа килтереүсе состав<ref name="tr">ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий</ref>.
== Классификация ==
Пиротехника хәрби (сигнал ракетницалары, яҡтылыҡ тауышы махсус саралары, төтөн шашкалары), махсуслаштырылған (кино төшөрөү махсус эффекттары, граждандар ҡулланыуы өсөн сигнал саралары, пироболттар, тимер юл петардалары) һәм күңел аса торған (башлыса фейерверк изделиелары — петардалар, бенгаль шәмдәре, хлопушкалар, ракеталар, фонтандар, салюттар) техникаларға бүленә. Пиротехникаға шулай уҡ шырпылар һәм хәүефһеҙлек мендәрҙәре өсөн махсус пиропатрондар инә.
=== Көнкүрештә тәғәйенләнеше ===
Көнкүрештә пиротехник изделияларҙың ҡулланыу инструкцияһына ярашлы булғандары, кешеләрҙең һәм тирә-яҡ мөхиттең хәүефһеҙлеген тәьмин иткәндәре ҡулланыла. Көнкүреш өсөн тәғәйенләнгән пиротехника изделиеларының хәүеф класы III класстан юғарыраҡ булырға тейеш түгел<ref name="tr">ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий</ref><ref name="tr" />.
=== Техник тәғәйенләнеше ===
Махсус белем һәм ҡулайламалар (ҡоролмалар) талап ителгән пиротехник изделиелар ғына техник тәғәйенләнештә ҡулланыла<ref name="tr">ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий</ref>
== Етештереү ==
Сығанаҡ компоненттар: окислитель, яныусан матдәләр, цементаторҙар һәм флегматизаторҙар.
Окислителдәр — юғары температурала кислород бүлеп сығара алған матдәләр: хлорат, перхлорат, селитра, сульфаттар, перманганаттар, хроматтар, пероксидтар һәм металл оксидтары.
Яныусы матдәләр — билдәле бер шарттарҙа һауа кислородынан, йәки окисланыусы агент биргән кислородтан окисланырға һәләтле матдәләр. Органик булмаған — металл чиптары (Al, Mg, Zr, Si, Fe, Sb, Zn, һәм Al-Mg, Al-Si һ. б.), [[көкөрт]], күмер, [[фосфор]], көкөрт фосфоры, сульфидтар. Органик — ағас сыралары, ыҫмалалар (идитол, бакелит, шеллак, [[:ru:Канифоль|канифоль]], [[:ru:Гуммиарабик|гуммиарабик]],, росин тоҙҙары), майҙар (йомшаҡ май, кастор майы), углеводородтар (нафталин, антрацен, нефть, парафин, тау балауыҙы йәки озокерит, май, кәрәсин), [[углеводтар]] ([[виноград]], ҡамыш шәкәре, [[крахмал]], декстрин, целлюлоза))<ref>Быстров В. Пиротехнические составы в военном деле.1939</ref>.
Төрлө төҫтәр өсөн төрлө металдар [[тоҙҙар]]<nowiki/>ы ҡулланыла ([[барий]] — йәшел, [[стронций]] — ҡыҙыл, натрий — һары, [[баҡыр]] — зәңгәр, кальций — ҡыҙғылт-һары). Төп композицияһы — [[дары]]. Продукция корпусы хәүефле фрагменттар бирмәгән еңел материалдарҙан: картондан, пластиктан — эшләнә.
== Пиротехник әйберҙәр ==
[[Файл:Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg/200px-Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|справа|мини|200x200пкс|«Rodéo Giant Auto» пиротехник күргәҙмәһе, [[Бельгия]].]]
'''Фейерверк изделиелары:
* осҡон бағаналы фонтан, ҡайһы берҙәре өҫтәлмә эффектлылар;
* күсәр тирәләй осҡондар таратып әйленеүсе Ҡытай тәгәрмәсе (саксон ҡояшы);
* ваҡыты-ваҡыты менән төҫлө ут шарҙарын ташлаусы Помпфейер йәки рим шәмдәре ;
* төҫлө ялҡын менән янып тороусы фигуралы шәм;
* шарҙар ырығытыусы, төҫлө шлейф ҡалдырыусы ракеталар;
* бер корпусында етенән алып алты йөҙгә тиклем зарядты берләштергән салют батареялары, улар сиратлап атыла;
күктә салют менән шартлай;
махсус торбанан (мортирҙарҙан) фестиваль шарҙары йәки минометтар берәмләп ебәрелә, улар күктә салют
менән шартлатыла;
* билдәле бейеклектә шартлаусы шлагтар;
'''Махсуслаштырылған/хәрбиҙәр өсөн изделиелар:'''
* ракета (сигнал пистолеты) сигналдар биреү өсөн;
* фальшфейер урындарҙы һәм айырым предметтарҙы яҡтыртыу йәки сигналдар биреү өсөн ҡулланыла;
* шартлау пакеты миналарҙың, артиллерия снарядтарының, гранаталарҙың шартлауын имитациялай, армияла тактик
дәрестәрҙә һәм күнекмәләрҙә, шулай уҡ кино төшөрөүҙә ҡулланыла;
* төтөн шашкаһы сигналдар биреүҙә, ултыртыу урынын күрһәтеүҙә, маневрҙар үтәгәндә объекттарҙы йәшереүҙә,
ауыл хужалығы ҡоротҡостарын юҡ итеүҙә һәм ҡырауҙарға ҡаршы көрәшкәндә төтөн итеп ҡулланыла;
* тимер юл петардаһы локомотив машинисына тауыш сигналын биреү өсөн яңғырауыҡлы шартлай, ул тимер юл
транспортында ҡулланыла;
* пироболт туранан-тура кеше-башҡарыусы ҡатнашлығынан тыш ниндәй ҙә булһа механизм деталдәрен таратыу
өсөн;
* төрлө пиропатрондар авария һәм бер тапҡыр ҡулланыла торған ҡоролмаларҙа (мәҫәлән, автомобилдең
хәүефһеҙлек мендәрҙәре, самолетта автоматик янғын һүндереү системаһы баллондарының крандары һ.б.), хәрби
эштә (төрлө зарядтар, мәҫәлән, ГШяд-23 пушкаһын ҡабаттан зарядлау өсөн ҡулланыла;
* шутиха — автоматтан атыу эффектын барлыҡҡа килтереүсе, бер нисә тапҡыр шартлаусы петарда йәки петардалар бәйләме.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Салют
* Фейерверк
* Яныу
* Шартлау
* [[Химия]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Пиротехния}}
== Һылтанмалар ==
** [http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf Таможня союзының техник регламентына «хәүефһеҙлек пиротехник әйберҙәр тураһында»] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6IugQHyJe?url=http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf|date=2013-08-16}} "006/2011 ТР ТС" йыл 16 август 2011 № 770
[[Категория:Шартлаусы матдәләр]]
[[Категория:Пиротехника]][[Категория:Махсус эффекттар]]
5mtehd8in2qqqggnciq49xbnb27frvs
1150010
1150008
2022-08-18T12:22:12Z
Банат Валеева-Яубасарова
14049
/* Пиротехник әйберҙәр */
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_(267).jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg/200px-200508_Firework_of_Lake_of_Annecy_festival_%28267%29.jpg|мини|200x200пкс|Фейерверк]]
'''Пиротехника''', иҫкесә '''пиротехния''' (һ. б.{{Lang-grc|πῦρ}}. Сигнал биреү йәки визуаль эффект булдырыу өсөн янар составтар әҙерләү һәм уларҙы яндырыу технологиялары менән бәйле [[техника]] тармағы.
'''Пиротехник изделие''' - талап ителгән яныу (шартлау) эффектын булдырыу өсөн тәғәйенләнгән пиротехник составлы изделие.
Пиротехник состав - тирә-яҡ мөхит ҡатнашлығында йәки үҙ аллы яныуға һәләтле компоненттар ҡатнашмаһы, яныу процесында газ һәм конденсациаланған продукттар, йылылыҡ, яҡтылыҡ һәм механик энергия тыуҙырыусы һәм төрлө оптик, электр, бари һәм башҡа махсус эффекттар барлыҡҡа килтереүсе состав<ref name="tr">ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий</ref>.
== Классификация ==
Пиротехника хәрби (сигнал ракетницалары, яҡтылыҡ тауышы махсус саралары, төтөн шашкалары), махсуслаштырылған (кино төшөрөү махсус эффекттары, граждандар ҡулланыуы өсөн сигнал саралары, пироболттар, тимер юл петардалары) һәм күңел аса торған (башлыса фейерверк изделиелары — петардалар, бенгаль шәмдәре, хлопушкалар, ракеталар, фонтандар, салюттар) техникаларға бүленә. Пиротехникаға шулай уҡ шырпылар һәм хәүефһеҙлек мендәрҙәре өсөн махсус пиропатрондар инә.
=== Көнкүрештә тәғәйенләнеше ===
Көнкүрештә пиротехник изделияларҙың ҡулланыу инструкцияһына ярашлы булғандары, кешеләрҙең һәм тирә-яҡ мөхиттең хәүефһеҙлеген тәьмин иткәндәре ҡулланыла. Көнкүреш өсөн тәғәйенләнгән пиротехника изделиеларының хәүеф класы III класстан юғарыраҡ булырға тейеш түгел<ref name="tr">ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий</ref><ref name="tr" />.
=== Техник тәғәйенләнеше ===
Махсус белем һәм ҡулайламалар (ҡоролмалар) талап ителгән пиротехник изделиелар ғына техник тәғәйенләнештә ҡулланыла<ref name="tr">ТР ТС 006/2011 О безопасности пиротехнических изделий</ref>
== Етештереү ==
Сығанаҡ компоненттар: окислитель, яныусан матдәләр, цементаторҙар һәм флегматизаторҙар.
Окислителдәр — юғары температурала кислород бүлеп сығара алған матдәләр: хлорат, перхлорат, селитра, сульфаттар, перманганаттар, хроматтар, пероксидтар һәм металл оксидтары.
Яныусы матдәләр — билдәле бер шарттарҙа һауа кислородынан, йәки окисланыусы агент биргән кислородтан окисланырға һәләтле матдәләр. Органик булмаған — металл чиптары (Al, Mg, Zr, Si, Fe, Sb, Zn, һәм Al-Mg, Al-Si һ. б.), [[көкөрт]], күмер, [[фосфор]], көкөрт фосфоры, сульфидтар. Органик — ағас сыралары, ыҫмалалар (идитол, бакелит, шеллак, [[:ru:Канифоль|канифоль]], [[:ru:Гуммиарабик|гуммиарабик]],, росин тоҙҙары), майҙар (йомшаҡ май, кастор майы), углеводородтар (нафталин, антрацен, нефть, парафин, тау балауыҙы йәки озокерит, май, кәрәсин), [[углеводтар]] ([[виноград]], ҡамыш шәкәре, [[крахмал]], декстрин, целлюлоза))<ref>Быстров В. Пиротехнические составы в военном деле.1939</ref>.
Төрлө төҫтәр өсөн төрлө металдар [[тоҙҙар]]<nowiki/>ы ҡулланыла ([[барий]] — йәшел, [[стронций]] — ҡыҙыл, натрий — һары, [[баҡыр]] — зәңгәр, кальций — ҡыҙғылт-һары). Төп композицияһы — [[дары]]. Продукция корпусы хәүефле фрагменттар бирмәгән еңел материалдарҙан: картондан, пластиктан — эшләнә.
== Пиротехник әйберҙәр ==
[[Файл:Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg/200px-Stunt_Pyrotechnics_Luc_Viatour.jpg|справа|мини|200x200пкс|«Rodéo Giant Auto» пиротехник күргәҙмәһе, [[Бельгия]].]]
'''Фейерверк изделиелары:
* осҡон бағаналы фонтан, ҡайһы берҙәре өҫтәлмә эффектлылар;
* күсәр тирәләй осҡондар таратып әйленеүсе Ҡытай тәгәрмәсе (саксон ҡояшы);
* ваҡыты-ваҡыты менән төҫлө ут шарҙарын ташлаусы Помпфейер йәки рим шәмдәре ;
* төҫлө ялҡын менән янып тороусы фигуралы шәм;
* шарҙар ырығытыусы, төҫлө шлейф ҡалдырыусы ракеталар;
* бер корпусында етенән алып алты йөҙгә тиклем зарядты берләштергән салют батареялары, улар сиратлап атыла; күктә салют менән шартлай; махсус торбанан (мортирҙарҙан) фестиваль шарҙары йәки минометтар берәмләп ебәрелә, улар күктә салют менән шартлатыла;
* билдәле бейеклектә шартлаусы шлагтар;
'''Махсуслаштырылған/хәрбиҙәр өсөн изделиелар:'''
* ракета (сигнал пистолеты) сигналдар биреү өсөн;
* фальшфейер урындарҙы һәм айырым предметтарҙы яҡтыртыу йәки сигналдар биреү өсөн ҡулланыла;
* шартлау пакеты миналарҙың, артиллерия снарядтарының, гранаталарҙың шартлауын имитациялай, армияла тактик дәрестәрҙә һәм күнекмәләрҙә, шулай уҡ кино төшөрөүҙә ҡулланыла;
* төтөн шашкаһы сигналдар биреүҙә, ултыртыу урынын күрһәтеүҙә, маневрҙар үтәгәндә объекттарҙы йәшереүҙә, ауыл хужалығы ҡоротҡостарын юҡ итеүҙә һәм ҡырауҙарға ҡаршы көрәшкәндә төтөн итеп ҡулланыла;
* тимер юл петардаһы локомотив машинисына тауыш сигналын биреү өсөн яңғырауыҡлы шартлай, ул тимер юл
транспортында ҡулланыла;
* пироболт туранан-тура кеше-башҡарыусы ҡатнашлығынан тыш ниндәй ҙә булһа механизм деталдәрен таратыу
өсөн;
* төрлө пиропатрондар авария һәм бер тапҡыр ҡулланыла торған ҡоролмаларҙа (мәҫәлән, автомобилдең хәүефһеҙлек мендәрҙәре, самолетта автоматик янғын һүндереү системаһы баллондарының крандары һ.б.), хәрби
эштә (төрлө зарядтар, мәҫәлән, ГШяд-23 пушкаһын ҡабаттан зарядлау өсөн ҡулланыла;
* шутиха — автоматтан атыу эффектын барлыҡҡа килтереүсе, бер нисә тапҡыр шартлаусы петарда йәки петардалар бәйләме.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Салют
* Фейерверк
* Яныу
* Шартлау
* [[Химия]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Пиротехния}}
== Һылтанмалар ==
** [http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf Таможня союзының техник регламентына «хәүефһеҙлек пиротехник әйберҙәр тураһында»] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6IugQHyJe?url=http://www.tsouz.ru/db/techreglam/Documents/TR%20TS%20Pirotechnika.pdf|date=2013-08-16}} "006/2011 ТР ТС" йыл 16 август 2011 № 770
[[Категория:Шартлаусы матдәләр]]
[[Категория:Пиротехника]][[Категория:Махсус эффекттар]]
m7qmermav1zymvq05867uqv426ln7ct
Минск протоколы
0
184714
1150030
1150006
2022-08-18T13:15:56Z
ZUFAr
191
/* Протокол йөкмәткеһе */
wikitext
text/x-wiki
{{Бутамаҫҡа|Минск килешеүҙәрен үтәү буйынса саралар комплексы (2015)}}
{{Килешеү
| название = Минск протоколы
| полное_название = Өс яҡлы контакт төркөмө консультацияһы йомғаҡтары буйынса протокол
| изображение =
| ширина =
| заголовок =
| тип = Ут туҡтатыу буйынса килешеүҙәр
| дата_подготовки = 2014 йылдың июле-сентябре
| дата_подписания = [[2014 йыл]]дың 5 сентябре
| место_подписания = [[Минск]], [[Беларусь Республикаһы]]
| скреплен_печатью =
| вступление_в_силу = ҡул ҡуйғандан бирле
| утратил_силу = [[2022 йыл]]дың 21 феврале
| условия = См. «[[#Содержание протокола|Содержание протокола]]»
| окончание действия =
| подписан = См. во [[#top|введении]]
| стороны =
| место_хранения =
| статус =
| язык = [[урыҫ теле]]
| языки =
| website =
| wikisource =
}}
[[Файл:Minsk,_president-hotel.JPG|мини|260x260пкс|Энгельс урамындағы «Президент-отель» бинаһында Протоколға ҡул ҡуйылды.]]
'''Минск протоколы''' (''Минск килешеүе'') — [[2014 йыл|2014 йылдың]] [[5 сентябрь|5 сентябрендә]] [[Минск]] ҡалаһында «Президент-отель» бинаһында, атап әйткәндә, Украинаның Луганск һәм Донецк өлкәләре территорияһында утты туҡтатыу шартын ҡуйған килешеү документы. Тулы исеме — «Өс яҡлы контакт төркөмөнөң Украина президенты Пётр Порошенконың Тыныслыҡ планын һәм Рәсәй Президенты [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путиндың]] инициативаларын тормошҡа ашырыуға (имплементация) йүнәлтелгән консультацияһы йомғаҡтары буйынса протокол».
[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] яғынан протоколға Рәсәй Федерацияһының Украиналағы ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсеһе Михаил Зурабов, [[Украина]] яғынан— ил етәкселеге мандатына эйә элекке президент [[Кучма Леонид Данилович|Леонид Кучма]]<ref>{{Cite web|subtitle=2014-09-08|access-date=2014-09-08|accessdate=2016-08-04|archiveurl=no}}</ref><ref>{{Cite web|subtitle=2014-09-08|archiveurl=yes}}</ref>, [[ЕИХО|ОБСЕ]] яғынан — Швейцария дипломаты Хайди Тальявини, ҡултамғалар (вазифаларын күрһәтмәй) шулай уҡ баш күтәреүселәрҙең башлыҡтары<ref>{{Cite news|accessdate=2022-07-14|date=2015-02-12|work=Reuters|title=Factbox: Minsk agreement on Ukraine|url=https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-minsk-agreement-factbo-idUSKBN0LG20Y20150212|archivedate=2022-03-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220308223855/https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-minsk-agreement-factbo-idUSKBN0LG20Y20150212}}</ref> [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] башлығы Игорь Плотницкий һәм [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]] башлығы Александр Захарченко ҡул ҡуйҙы. Докуметҡа ҡул ҡуйғандан һуң шул уҡ көндө урындағы ваҡыт буйынса 18:00 сәғәттә утты туҡтатыу режимы көсөнә инде<ref name="min">{{Cite web|access-date=2014-09-06|accessdate=2014-09-08|archiveurl=no}}</ref>.
Протоколға ҡул ҡуйылыуға ҡарамаҫтан, Украинаның көнсығышында һуғыш хәрәкәттәре дауам итте. 2015 йылдың ғинуар уртаһынан конфликтта ҡатнашыусы яҡтар протокол пункттарын ғәмәлдә үтәүҙән туҡтаны.{{Переход|#Соблюдение Протокола|blue}}
2022 йылда февралендә Рәсәй менән Көнбайыш илдәре араһындағы киҫкен кризисы фонында Украинаның территориаль бөтөнлөгөнә потенциаль ҡурҡыныс янағанлыҡтан, рәсәй-украина сигендә рәсәй ғәскәрен һәм ҡоралын арттырыу менән бәйле, үҙ-үҙен иғлан иткән башлығы [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] башлыҡтары Денис Пушилин һәм Леонид Пасечник РФ президенты [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путинға]] республикаларҙың үҙаллылығын таныуҙы һорап мөрәжәғәт итте. Именлек советы ағзаларының бөтәһе лә мөрәжәғәттәрҙе хупланы<ref name="автоссылка22">{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/13789219|title=Никонов: признание ДНР и ЛНР повлечет за собой комплекс межгосударственных соглашений // ТАСС, 21.02.2022|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221175651/https://tass.ru/politika/13789219|deadlink=no}}</ref> һәм 21 февралдә Владимир Путин республикаларҙың суверенитетын һәм бойондороҡһоҙлоғон таныу тураһындағы указға ҡул ҡуйҙы. 22 февралдә Путин, Мәскәү Донецк һәм Луганск халыҡ республикаларын танығандан һуң, Минск килешеүе юҡ тип белдерҙе. Киев ғәмәлдә Донбасс халыҡ республикаларын таныуҙан алда әле «үлтерелгән» Минск килешеүен үтәргә теләмәгәнлектән, Рәсәй һәм ДНР һәм ЛНР-ҙы таныу тураһында ҡарар ҡабул итергә мәжбүр булды тине ул<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/62150fd39a7947cd3faac8b3|title=Путин заявил о прекращении существования минских соглашений // РБК, 22.02.2022|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223020745/https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/62150fd39a7947cd3faac8b3|deadlink=no}}</ref>.
== Башы ==
2014 йылдың 23 июнендә Донецк ҡалаһында өс яҡлы комиссияның беренсе осрашыуы үтте, унда Леонид Кучма, Михаил Зурабов, Тальявинить, шулай уҡ Виктор Медведчук, Олег Царёв һәм Александр Бородай<ref>{{Cite web|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=1718493&cid=5|title=Стартовали переговоры между Киевом, Москвой и ополченцами|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906134644/http://www.vesti.ru/doc.html?id=1718493&cid=5|deadlink=no}}</ref>ҡатнашты. Яҡтар утты бары тик 27 июнгә тиклем генә туҡтатыу тураһында килешә алды<ref>{{Cite web|url=http://ru.tsn.ua/politika/posle-peregovorov-gastroler-carev-vzyalsya-spasat-kuchmu-i-shufricha-ot-razyarennoy-tolpy-373176.html|title=После переговоров Царёв взялся спасать Кучму и Шуфрича от разъярённой толпы|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906154119/http://ru.tsn.ua/politika/posle-peregovorov-gastroler-carev-vzyalsya-spasat-kuchmu-i-shufricha-ot-razyarennoy-tolpy-373176.html|deadlink=no}}</ref>. Шул осорҙа президент Порошенконың тыныслыҡ планы Украина территорияһынан «ялланған һуғышсылар»ҙы сығарыу, баш күтәреүселәрҙе ҡоралһыҙландырыу, өлөшләтә амнистия, үҙәкләштереүҙе сикләп һәм урыҫ теленең хоҡуҡтарын һаҡлап, урындағы власть органдарының эшен тергеҙеүҙе күҙ уңында тотҡан<ref>{{Cite web|url=http://podrobnosti.ua/power/2014/06/20/981383.html|title=Пётр Порошенко представил свой мирный план по Донбассу|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808073729/http://podrobnosti.ua/power/2014/06/20/981383.html|deadlink=no}}</ref>.
Минск ҡалаһында өс яҡлы осрашыу үткәреү ([[ЕИХО|ОБСЕ]]-[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]-[[Украина]]) идеяһы июлдә барлыҡҡа килә, әммә шул саҡта Украина президенты Порошенко Boeing 777 самолеты һәләкәте урынына халыҡ-ара эксперттарҙы индереү һәм баш күтәреүселәр тотоп торған аманаттарҙы азат итеү мәсьәләһен тикшереүҙе тәҡдим итә<ref>{{Cite web|url=http://vesti.ua/donbass/63285-poroshenko-reshil-provesti-trehstoronnie-peregovory-v-minske|title=Порошенко решил провести мирные переговоры в Минске|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808044336/http://vesti.ua/donbass/63285-poroshenko-reshil-provesti-trehstoronnie-peregovory-v-minske|deadlink=no}}</ref>.
Августа баш күтәреүселәр Донецк өлкәһенең көньяғында, украина көстәре хәлен ҡатмарлаштырып, күләмле контрһөжүм башлай.
Протоколға ҡул ҡуйған мәлгә [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]]<nowiki/>һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] баш күтәреүселәре 4,5 миллион кеше йәшәгән 16 000 км² территорияны контролдә тотҡан була. Контроль зонаһына өлкә үҙәктәре [[Донецк]] һәм [[Луганск]] ҡалалары, шулай Новоазовск, Горловка, Макеевка<ref>{{Cite web|url=http://vesti-ukr.com/infografika/68638-opublikovana-karta-ato-posle-peremirija|title=Опубликована карта АТО после перемирия. Под контролем ДНР и ЛНР находится 16 000 км2|date=8 сентября 2014|publisher=ООО "Вести масс-медиа"|accessdate=2014-11-11|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006194937/http://vesti-ukr.com/infografika/68638-opublikovana-karta-ato-posle-peremirija|deadlink=no}}</ref> кеүек мөһим тораҡ пункттары инде.
Пётр Порошенко «Украинская правда» гәзитенә (2019 йылдың авгусы) биргән интервьюһында Минск килешеүенә ҡул ҡуйыу тураһындағы мәсьәлә Минскиҙа түгел, ә Кардиффта, Төньяҡ Атлантик Альянстың (НАТО) Уэльс саммитында ҡаралды тип белдерҙе: «''Был мөғжизә ине. Мин НАТО саммитына барған саҡта, килешеүгә ҡул ҡуйҙырта һәм Рәсәйҙең һөжүмен туҡтатыуға өлгәшә алыуыбыҙға берәү ҙә ышанмай ине''»<ref>{{Cite web|url=https://interfax.com.ua/news/political/604892.html|title=Порошенко: Минские соглашения в сентябре 2014 года помогли остановить российское наступление // Интерфакс-Украина, 01.08.2019|accessdate=2019-08-01|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801092229/https://interfax.com.ua/news/political/604892.html|deadlink=no}}</ref>.
Һөйләшеүҙәр башлар алдынан Минск ҡалаһында 2014 йылдың 26 авгусында Путин һәм Порошенко осраша<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/international/2014/08/140826_poroshenko_putin_meeting|title=Путин и Порошенко провели двусторонние переговоры|date=2014-08-26|website=BBC News. Русская служба|accessdate=2022-07-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220408180515/https://www.bbc.com/russian/international/2014/08/140826_poroshenko_putin_meeting|archivedate=2022-04-08}}</ref> шулай уҡ 3 сентябрҙә телефондан һөйләшәләр<ref>{{Cite web|url=http://vesti.ua/donbass/68052-poroshenko-i-putin-dogovorilis-o-postojannom-prekrawenii-ognja-na-donbasse|title=Порошенко по телефону договорился с Путиным о перемирии на Донбассе|accessdate=2014-09-06|archivedate=2014-09-05|archiveurl=no}}</ref>. Был ваҡытҡа Путин Донбасстағы хәлде тотороҡландырыу буйынса яҡынса планды эшләй:
* «Донецк һәм луганск йүнәлештәрендә Украинаның көньяҡ-көнсығыш ополчениеһы формированиеларының әүҙем һөжүм итеү операцияларын туҡтатыу»;
* "Украинаның көс структуралары подразделениеларын тораҡ пункттарҙы артиллерия һәм бөтә залп уты системаларының бөтә төрҙәре утҡа тота алмаҫлыҡ араға айырыу;
* «Утты туҡтатыу шарттарын үтәү буйынса тулы һәм объектив халыҡ-ара контролде тормошҡа ашырыу һәм шул рәүешле төҙөлгән хәүефһеҙлек зонаһында хәлде тикшереп тороу»;
* «Хәрби авиацияны тыныс граждандарға һәм конфликт зонаһындағы тораҡ пункттарға ҡаршы ҡулланыуҙы булдырмау»;
* «барыһын да барыһына» формулаһы буйынса, «бер ниндәй элгәрге шарт ҡуймайынса, тотҡондарҙы алмаштырыу»;
* «Украинаның көнсығышына ҡасаҡтарҙың күсеүе һәм гуманитар йөктәрҙе ташыу өсөн гуманитар коридорҙар асыу»;
* Украинаның көнсығышында емерелгән социаль һәм йәшәүҙе тәьмин итеү инфраструктураһы объекттарын тергеҙеү өсөн зыян күргән төбәктәргә ремонт бригадаларын йүнәлтеү<ref>{{Cite web|url=http://vz.ru/news/2014/9/3/703814.html|title=Путин предложил план по стабилизации ситуации на Украине|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906040817/http://vz.ru/news/2014/9/3/703814.html|deadlink=no}}</ref>.
== Өс яҡлы контакт төркөмөнөң составы ==
* [[Файл:Osce-logo- russian.jpg|border|22px]] [[ОБСЕ]]: Илсе Хайди Тальявини<ref name="belta" />
* {{Флаг Украины}} [[Украина]]: Украинаның икенсе президенты [[Кучма Леонид Данилович|Леонид Кучма]]<ref name="belta">[http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Na-vstreche-v-Minske-interesy-DNR-i-LNR-predstavjat-Zaxarchenko-i-Plotnitskij_i_679490.html На встрече в Минске интересы ДНР и ЛНР представляют Захарченко и Плотницкий] {{Wayback|url=http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Na-vstreche-v-Minske-interesy-DNR-i-LNR-predstavjat-Zaxarchenko-i-Plotnitskij_i_679490.html |date=20140907100337 }} // [[БелТА]]-[[ИТАР-ТАСС]], 05.09.2014</ref>
* {{Флаг России}} [[Рәсәй]]: Рәсәй Федерациһының Украиналағы илсеһе [[Михаил Зурабов]]<ref name="belta" /><ref>[http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Zasedanie-kontaktnoj-gruppy-po-Ukraine-nachalos-v-Minske_i_679504.html Заседание контактной группы по Украине проходит в Минске] {{Wayback|url=http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Zasedanie-kontaktnoj-gruppy-po-Ukraine-nachalos-v-Minske_i_679504.html |date=20140907100321 }} // [[БелТА]], 05.09.2014</ref>
Төркөм эшендә ҡатнашты:
* {{Флаг ДНР}} [[Александр Захарченко]]<ref name="belta" />
* {{Флаг ЛНР}} [[Игорь Плотницкий]]<ref name="belta" />
== Протокол йөкмәткеһе ==
{{викитека|:ru:Протокол о результатах консультаций Трехсторонней контактной группы}}
[[Файл:Minsk Protocol.svg|thumb|300px|Минск килешеүенә ярашлы, сикләү һыҙығы һәм буфер зонаһы картаһы<ref>[http://www.unian.ua/politics/1030775-opublikovano-tochnu-mapu-liniji-rozmejuvannya-sil-na-donbasi.html Опубліковано точну мапу лінії розмежування сил на Донбасі] {{Wayback|url=http://www.unian.ua/politics/1030775-opublikovano-tochnu-mapu-liniji-rozmejuvannya-sil-na-donbasi.html |date=20150318133524 }} // [[УНІАН]]</ref>
----
<span style="color: #0000FF;"><big>'''―'''</big></span> <small>Украина контроле сиге</small><span style="color: #FF0000;"><big>'''―'''</big></span> <small>ДНР һәм ЛНР формированиелары контроле сиге</small><span style="color: #708090;"><big>'''―'''</big></span> <small>Артиллерия өсөн 30 км буфер зонаһының сикке сиге > 100 мм</small><small>{{colorbox|#DAA520}} 2014 йылдың 19 сентябренә ҡарата Донецк һәм Луганск халыҡ республикалары формированиелары контролдә тотҡан биләмә </small>]]
# Корал ҡулланыуҙы ике яҡлы туҡтатыуҙы кисекмәҫтән тәьмин итергә.
# Европала хәүефһеҙлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма яғынан ҡорал ҡулланмау режимы мониторингының һәм верификацияһының тәьмин ителеүе.
# «Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында урындағы үҙидараның ваҡытлыса тәртибе тураһында» Украина Законын (Айырым статус тураһында закон) ҡабул итеү юлы аша, үҙәкләштерелгән властан китеүҙе үткәреү.
# Украина-Рәсәй дәүләт сигендә даими эшләүсе мониторингты һәм, Украина менән РФ-тың сик буйындағы райондарында хәүефһеҙлек зонаһын булдырып, Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма яғынан верификацияны тәьмин итергә.
# Бөтә тотҡондарҙы һәм законһыҙ тотолған кешеләрҙе ашығыс рәүештә азат итергә.
# Украинаның Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында булған ваҡиғаларға бәйле кешеләрҙе эҙәрлекләүгә һәм язаға тарттырыуға юл ҡуймау тураһында закон ҡабул итергә.
# Инклюзив дөйөм милли диалогты дауам итергә.
# Донбасстағы гуманитар хәлде яҡшыртыу буйынса саралар күреү.
# «Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында урындағы үҙидараның ваҡытлыса тәртибе тураһында»ғы Украина Законына (Айырым статус тураһында закон) ярашлы, урындағы һайлауҙарҙы ваҡытынан алда үткәреүҙе тәьмин итергә.
# Украинанан законһыҙ ҡораллы формированиеларҙы, хәрби техниканы, шулай уҡ һуғышмандарҙы һәм ялланып һуғышып йөрөүселәрҙе сығарырға.
# Донбасты иҡтисади тергеҙеү һәм төбәктең йәшәйешен тергеҙеү программаһын ҡабул итергә.
# Консультацияла ҡатнашыусыларға шәхси хәүефһеҙлек гарантияларын биреү<ref>{{Cite web |url=http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true |title=Оригинал протокола |access-date=2014-09-07 |archive-date=2014-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141229062108/http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true |deadlink=no }}</ref>.
== Меморандум ==
{{викитека-текст|ru|Меморандум 19.09.2014|Меморандума Трёхсторонней контактной группы и представителей отдельных районов Донецкой и Луганской областей от 19.09.2014}}
19 сентябрҙә Минскиҙа Өс яҡлы контакт төркөмө вәкилдәре — Рәсәйҙән (М. Ю. Зурабов), Украинанан (Л. Д. Кучма) һәм Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошмаһынан (Хай Тальявини), Донецк һәм Луганск Халыҡ республикалары вәкилдәре А. В. Захарченко һәм И. В. Плотницкий, Протоколдың 1-се пункттын үтәү өсөн, ҡорал ҡулланыуҙы ике яҡлы туҡтатыу тураһында килешеүҙәрҙе нығытырға: меморандумға ҡул ҡуйыу көнөнә ҡарата яҡтарҙың сик һыҙығынан 15 километрға ауыр ҡоралды (100 миллиметрҙан артыҡ калибрлы) артҡа сиктереү ебәреү һәм шуның менән хәүефһеҙлек зонаһын булдырыу, хәрби авиация һәм пилотһыҙ аппараттарҙың осоуын тыйыу кеүек тейешле башҡа сараларҙан тыш, хәүефһеҙлек зонаһында мина-шартлау ҡоралын ҡороуҙы тыйған меморандумға ҡул ҡуйылды<ref>{{Cite web |url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=542099&sec=1724 |title=ОБСЕ опубликовала оригинал минского Меморандума |access-date=2014-09-20 |archive-date=2014-09-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140920133643/http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=542099&sec=1724 |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.osce.org/ru/home/123807?download=true |title=Меморандум об исполнении положений Протокола по итогам консультаций Трёхсторонней контактной группы относительно шагов, направленных на имплементацию Мирного плана Президента Украины П. Порошенко и инициатив Президента России В. Путина |access-date=2014-10-30 |archive-date=2021-03-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309174216/http://www.osce.org/ru/home/123807?download=true |deadlink=no }}</ref>.
26 сентябрҙә Украинаның көнсығышында яҡтарҙы айырыу линияһын эҙмә-эҙлекле тотороҡландырыу һәм утты тулыһынса туҡтатыу мәсьәләләрен контролдә тотоу һәм яраштырыу буйынса берлектәге Үҙәк төркөмө эш башланы. Уның составына Украина яғы вәкилдәре, ОБСЕ мониторинг төркөмө һәм Рәсәй Федерацияһы Ҡоро ер ғәскәрҙәре баш командующийы урынбаҫары генерал-лейтенант Ленцов А. И. етәкселегендә Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошманың 76 хәрби хеҙмәткәре инде<ref>{{Cite web |url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/12/10/7047131/?attempt=1 |title=Генштаб напомнил Москве, когда в Украине появились войска РФ. Украинская правда, 10 декабря 2014 |access-date=2014-12-18 |archive-date=2014-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141214174547/http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/12/10/7047131/?attempt=1 |deadlink=no }}</ref>.
== Протоколдың интерпретациялары ==
* Украина президенты Петр Порошенко һүҙҙәренсә, Рәсәй Федерацияһының регуляр армияһы подразделениеларының Украина дәүләте биләмәһенә туранан-тура баҫып инеүенән һуң, ул утты кисекмәҫтән туҡтатыу инициативаһы менән сығыш яһаған. Был хаҡта ул Владимир Путин менән һөйләшеүҙә килеште, ә Минскиҙа тейешле протоколға ҡул ғына ҡуйылды. Порошенко һүҙҙәренсә, Минск протоколы РФ ҡораллы көстәренең һөжүмен туҡтатыуҙы, хәрби әсирҙәр менән алмашыуҙы, «Донбастың бөтә территорияһында, шул иҫәптән, хәҙер боевиктар ваҡытлыса контролдә тотҡан биләмәлә лә Украина суверенитетын тергеҙеү һәм һаҡлауҙы» күҙ уңында тота. Украина илдең территориаль бөтөнлөгө һәм суверенитеты мәсьәләһендә ташламаларға юл ҡуйманы, тип һыҙыҡ өҫтөнә алды Президент. Протоколдың өсөнсө һәм туғыҙынсы пункттарында телгә алынған закон Донецк һәм Луганск өлкәләрен Украина составында ҡалдырыуҙы күҙ уңында тота<ref>[http://www.president.gov.ua/ru/news/31197.html Выступление Президента Украины на заседании Кабинета Министров] {{Wayback|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/31197.html |date=20140916055758 }} // Официальное интернет-представительство президента Украины, 10.09.2014</ref>.
* Германияның сит ил эштәре министры Франк-Вальтер Штайнмайер Минск протоколына ошондай комментарий бирҙе: «Илдең көньяҡ-көнсығышының статусы тураһында һөйләшеүҙәргә килгәндә, Минскиҙа ҡул ҡуйылған документ тейешле аҙымдар протоколы… Рәсәй утты туҡтатыу тураһындағы килешеүҙең бер өлөшөн үтәргә тейеш — Украина территорияһында булған бөтә Рәсәй һалдаттары һәм ҡоралдары Украина менән төҙөлгән килешеүгә ярашлы кире алынырға тейеш, тип иҫәпләйем. Халыҡ-ара берләшмә иһә быны контролдә тоторға тейеш»<ref>[http://www.reuters.com/video/2014/09/14/the-debris-of-war-in-ukraine?videoId=341819680&videoChannel=2602 The debris of war in Ukraine] {{Wayback|url=http://www.reuters.com/video/2014/09/14/the-debris-of-war-in-ukraine?videoId=341819680&videoChannel=2602 |date=20140916034159 }} // [[Reuters]], 09.09.2014</span></ref>.
* Австрияның Сит ил эштәре министрлығы башлығы Себастьян Курц, Минск килешеүе Рәсәй ғәскәрҙәрен Ҡырым биләмәһенән сығарыуҙы күҙ уңында тота, тип иҫәпләй: «Хәҙер Минск килешеүҙәренең башҡа пункттарын да тормошҡа ашырыу өсөн барыһын да эшләргә кәрәк. Атап әйткәндә, Украина биләмәһенән, көньяҡ-көнсығышынан ғына түгел, Ҡырымдан да, Рәсәйҙең бөтә хәрби хеҙмәткәрҙәре сығарылырға тейеш. Украинаның территориаль бөтөнлөгө һаҡланырға тейеш»<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2578196 «Евросоюз готов платить эту цену». Глава МИД Австрии о возможности снятия санкций ЕС против России] {{Wayback|url=http://www.kommersant.ru/doc/2578196 |date=20140930120507 }} // [[Коммерсантъ]], 30.09.2014</span></ref>.
* Донецк Халыҡ Республикаһы етәкселеге, үҙ сиратында, килешеү төҙөү — Луганск һәм Донецк өлкәләренең Киевтан артабанғы бойондороҡһоҙлоғона тәүге аҙым ғына, тип иҫәпләй. Шулай уҡ Халыҡ Демократик Республикаһы етәкселегенең Кучманың вәкәләттәренә шикләнеп ҡарай, улар украин көс структуралары яғынан тыныслыҡ килешеүе боҙолғанда «Новороссия ерҙәрен украин баҫып алыуынан азат итеү операцияһын» кисекмәҫтән дауам итергә хоҡуҡлы<ref>[http://dnr.today/news/sovmestnoe-zayavlenie-doneckoj-narodnoj-respubliki-i-luganskoj-narodnoj-respubli/ Заявлении Новороссии ] {{Wayback|url=http://dnr.today/news/sovmestnoe-zayavlenie-doneckoj-narodnoj-respubliki-i-luganskoj-narodnoj-respubli/ |date=20140908155813 }}</span></ref>.
== Протоколды үтәү ==
Протоколға ҡул ҡуйылыуға ҡарамаҫтан, положениеларының күбеһе үтәлмәгән<ref name="РБК20">Полина Химшиашвили, Максим Гликин, Михаил Рубин, Александр Артемьев, Степан Опалев. [http://top.rbc.ru/politics/20/11/2014/546ded0fcbb20ff320f0e286 Перезапуск мира: почему переговоры по Украине зашли в тупик] {{Wayback|url=http://top.rbc.ru/politics/20/11/2014/546ded0fcbb20ff320f0e286 |date=20141123055848 }} «РБК», 20.11.2014</ref>.
* 5 сентябрҙә 18:00 сәғәттә (мәскәү сәғәте — 19:00) көсөнә ингән утты туҡтатыу режимы уның бөтә эшләү осоронда бер нисә тапҡыр боҙолған<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140926142753.shtml |title=При обстреле посёлка Счастье под Луганском есть погибшие и 13 раненых |access-date=2014-09-27 |archive-date=2014-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140927081532/http://rbc.ru/rbcfreenews/20140926142753.shtml |deadlink=no }}</ref><ref>[[Барабанов, Илья Алексеевич|Илья Барабанов]], Олег Гавриш, Ольга Мордюшенко, Наталья Скорлыгина. [http://kommersant.ru/doc/2577931 Режим прекращения света и тепла] {{Wayback|url=http://kommersant.ru/doc/2577931 |date=20140930181028 }}</ref><ref>[http://lenta.ru/articles/2014/11/11/ukraine/ Не мир. Не война] {{Wayback|url=http://lenta.ru/articles/2014/11/11/ukraine/ |date=20141120151241 }}, Лента.ру, 12.11.2014</ref><ref>[http://www.skynews.com.au/news/world/mideast/2014/10/23/ukraine-rebels-vow-to-take-back-cities.html Ukraine rebels vow to take back cities] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141023221330/http://www.skynews.com.au/news/world/mideast/2014/10/23/ukraine-rebels-vow-to-take-back-cities.html |date=2014-10-23 }}</ref>. Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының мәғлүмәттәре буйынса, 2014 йылдың ноябрь башына тиклем бәхәс зонаһында меңдән ашыу кешенең ғүмере өҙөлгән<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/11/141120_un_ukraine_human_rights_report ООН: жертвами конфликта в Донбассе стали 4300 человек] {{Wayback|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/11/141120_un_ukraine_human_rights_report |date=20141207060732 }} «Русская служба BBC», 20.11.2014</ref>. Декабрҙә ике яҡ та утты туҡтатыу режимын башҡара башланы. Тыныслыҡ урынлашты. Ике яҡтың да ғаризаһы буйынса тоташҡан һыҙаттан ауыр ҡоралдарҙы сығарыу башланды. 24 декабрҙә Минскиҙа һөйләшеүҙәрҙә яҡтар 26 декабргә әсирҙәр менән алмашыу хаҡында килеште. 26 декабрҙә баш күтәреүселәр һәм украин хәрбиҙәре низағ барышында әсирҙәр менән иң ҙур алмашыу яһай. Ғинуар башында хәл ҡапыл киҫкенләште. Волноваха янында автобусты утҡа тотҡандан һуң, атыш башлана. 2015 йылдың ғинуар урталарына Украина ғәскәрҙәре ҡулындағы Донецк аэропортын контролдә тотоу өсөн айырыуса аяуһыҙ һуғыштар йәйелдерелде. 18 ғинуарҙа Украина президенты кәңәшсеһе Юрий Сергеевич Бирюков "Фейсбук"тағы сәхифәһендә яҙҙы: {{начало цитаты}} Хәйерле иртә, ил. 08:01, ике сәғәт элек беҙҙең ғәскәрҙәрҙең Б секторындағы бөтә төркөмө приказ алған һәм сепарҙарҙың билдәле позицияларына күмәк ут асҡан, тип әйтергә мөмкин… Бөгөн күрһәтербеҙ, ҠАЛАЙЫРАҠ арт һабаҡты уҡыта алғаныбыҙҙы… Һеҙгә #нассливают?? һымаҡ тойолдомо? Юҡ, беҙ ботинка бауын ғына бәйләнек. ''Stay tuned'' («темала ҡалығыҙ»), мәғлүмәтте сәғәтенә бер тапҡыр еткерәсәкмен…<ref name="frommilitia2army">{{статья|автор= Скоробогатый П.|заглавие= От ополчения к армии: различия летней и зимней кампаний на Донбассе|ссылка= http://www.globalaffairs.ru/ukraine_crysis/Ot-opolcheniya-k-armii-razlichiya-letnei-i-zimnei-kampanii-na-Donbasse-17273|издание= Россия в глобальной политике|тип= журнал|год= 2015-01-30|том= |номер= |страницы= |doi= |issn= |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150211194648/http://www.globalaffairs.ru/ukraine_crysis/Ot-opolcheniya-k-armii-razlichiya-letnei-i-zimnei-kampanii-na-Donbasse-17273|archivedate= 2015-02-11}}</ref>{{конец цитаты|источник=}} 23 ғинуарҙа Халыҡ Демократик Республикаһы вәкилдәре хөкүмәт ғәскәрҙәре яғынан оҙаҡҡа һуҙылған атыу арҡаһында ваҡытлыса килешеү ғәмәлдәрен туҡтатыу тураһында белдерҙе<ref>{{Cite web |url=http://ria.ru/world/20150123/1044012462.html |title=Басурин: ДНР не будет рассматривать минский меморандум в нынешнем виде |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124201722/http://ria.ru/world/20150123/1044012462.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://ria.ru/world/20150123/1043920345.html |title=Захарченко: ДНР больше не будет пытаться говорить с Киевом о перемирии |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124210632/http://ria.ru/world/20150123/1043920345.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://lenta.ru/news/2015/01/23/zaharchenko/ |title=Захарченко пообещал продолжить наступление до границ Донецкой области |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124112044/http://lenta.ru/news/2015/01/23/zaharchenko/ |deadlink=no }}</ref>. БМО-ның генераль секретары [[Пан Ги Мун]] "баш күтәреүселәрҙең утты туҡтатыу режимынан бер яҡлы сығыуын ғәйепләне<ref>{{Cite web |url=http://lenta.ru/news/2015/01/25/bankimoon/ |title=Генсек ООН сравнил атаку на Мариуполь с нарушением международного права |access-date=2015-02-01 |archive-date=2015-02-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150201201128/http://lenta.ru/news/2015/01/25/bankimoon/ |deadlink=no }}</ref>.
* 500 кешегә тиклем киңәйгән Украиналағы Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма миссияһы Рәсәй һәм Украина сигенә мониторинг үткәрә алманы, июль аҙағынан алып Гуково һәм Донецк үткәреү пункттарында (Рәсәй) торған ойошманың 22 вәкиле генә был исемлеккә ҡағылмай<ref name="РБК20" />.
* Украина Генераль штабы инициативаһы буйынса Утты туҡтатыу режимын контролдә тотоу һәм конфликт яҡтарының үҙ-ара яҡын тороу һыҙатын тотороҡландырыу буйынса СЦКК — Берлектәге контроль һәм координация Үҙәге булдырылды, уға Рәсәйҙең 75 һәм 280-дән ашыу украин офицеры инде. Үҙәк Соледарҙа (Донецк өлкәһе) урынлашҡайны. Берлектәге контроль һәм координация үҙәгенең (СЦКК) бурысы — [[ДНР]], [[ЛНР]] подразделение командирҙары менән һөйләшеүҙәр аша, шулай уҡ Украина власы контроле аҫтындағы территорияла атыуҙарҙы туҡтатыуға булышлыҡ итеү килешеүе һәм утты туҡтатыу режимы мониторингы үткәреү. Үҙәк 2017 йылдың декабренә тиклем эшләне<ref>{{Cite web |url=http://redstar.ru/index.php/component/k2/item/35480-donbass-ostalsya-bez-nablyudatelej |title=Донбасс остался без наблюдателей / «Красная звезда», 21.12.2017 |access-date=2017-12-22 |archive-date=2017-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171223042600/http://redstar.ru/index.php/component/k2/item/35480-donbass-ostalsya-bez-nablyudatelej |deadlink=no }}</ref>.
* Донбасты иҡтисади тергеҙеү программаһы эшләнмәй. Ноябрь уртаһында Украина президенты указы ҡабул ителде, ул Милли банкка бер ай эсендә террористарға ҡаршы тороу (АТО) зонаһында предприятиеларҙың һәм халыҡтың банк иҫәбен хеҙмәтләндереүҙе туҡтатырға ҡушты<ref name="РБК20" />. 2015 йылдың ғинуарында Украина властары, 7 коридорҙы ғына ҡалдырып, Донецк (ДНР) һәм (ЛНР) Луганск Халыҡ республикалары контроле аҫтындағы биләмәләре менән транспорт бәйләнешен сикләне<ref>{{Cite web |url=http://gordonua.com/news/war/Turchinov-V-zonu-ATO-sozdany-sem-transportnyh-koridorov-ostalnye-puti-perekryty-59310.html |title=Турчинов: Созданы семь транспортных коридоров в зону АТО, остальные пути перекрыты |access-date=2015-01-15 |archive-date=2015-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150106061327/http://gordonua.com/news/war/Turchinov-V-zonu-ATO-sozdany-sem-transportnyh-koridorov-ostalnye-puti-perekryty-59310.html |deadlink=no }}</ref>.
* Украинаның Сит ил эштәре министрлығы хәбәр итеүенсә, килешеү ғәмәлгә ингәндән һәм ваҡытлыса тыныслыҡ урынлаштырыу иғлан иткәндән һуң, 2015 йылдың 20 ғинуарына Донецк Халыҡ Республикаһы һәм Луганск Халыҡ Республикаһы үҙ биләмәһен 500 квадрат километрға арттырған<ref>[http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=575095&sec=1724 В Киеве считают, что со дня подписания минских соглашений противник занял уже 500 км² территорий] {{Wayback|url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=575095&sec=1724 |date=20150205233751 }} «Интерфакс-Россия», 21.01.2015</ref>.
== Көсөн юғалтыуы ==
'''2022 йылдың 22 февралендә''' Рәсәй президенты Владимир Путин матбуғат конференцияһы барышында Рәсәй Донецк һәм Луганск халыҡ республикаларының (ДНР һәм ЛНР) бойондороҡһоҙлоғон танығанлыҡтан, Минск килешеүҙәренең юҡҡа сығыуын белдерҙе. Был ҡарарҙы ул Украинаның Минск килешеүҙәрен үтәүҙән баш тартыуы менән аңлатты<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/13811259|title=Путин заявил, что минских соглашений больше не существует|website=ТАСС|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222164917/https://tass.ru/politika/13811259|deadlink=no}}</ref>.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Икенсе минск килешеүе]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true Оригинал протокола] на сайте ОБСЕ {{Архивировано|1=https://web.archive.org/web/20141229062108/http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true|2={{HumanizeDate|2014-12-29}}}}
* [http://gazeta.zn.ua/internal/topografiya-krovyu-_.html Топография кровью], {{cite web|url=http://zn.ua/UKRAINE/minskiy-memorandum-otdaval-doneckiy-aeroport-boevikam-dnr-dokument-164967_.html|title=Минский меморандум отдавал Донецкий аэропорт боевикам "ДНР" - документ|date=24 января 2015|publisher=[[Зеркало недели]]|accessdate=2015-01-24}}
{{-}}
{{Александр Лукашенко}}
{{Пётр Порошенко}}
{{Владимир Путин}}
[[Категория:2014 йылдың сентябре]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Пётр Порошенко президентлығы]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы тарихы]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһы тарихы]]
[[Категория:Алфавит буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:ОБСЕ]]
[[Категория:Украина кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Минск тарихы]]
[[Категория:Александр Лукашенко президентлығы]]
[[Категория:Владимир Путин президентлығы]]
qta4ge97vx6ifl7lr9cc6vf8iqim3c9
1150033
1150030
2022-08-18T13:20:09Z
ZUFAr
191
/* Меморандум */
wikitext
text/x-wiki
{{Бутамаҫҡа|Минск килешеүҙәрен үтәү буйынса саралар комплексы (2015)}}
{{Килешеү
| название = Минск протоколы
| полное_название = Өс яҡлы контакт төркөмө консультацияһы йомғаҡтары буйынса протокол
| изображение =
| ширина =
| заголовок =
| тип = Ут туҡтатыу буйынса килешеүҙәр
| дата_подготовки = 2014 йылдың июле-сентябре
| дата_подписания = [[2014 йыл]]дың 5 сентябре
| место_подписания = [[Минск]], [[Беларусь Республикаһы]]
| скреплен_печатью =
| вступление_в_силу = ҡул ҡуйғандан бирле
| утратил_силу = [[2022 йыл]]дың 21 феврале
| условия = См. «[[#Содержание протокола|Содержание протокола]]»
| окончание действия =
| подписан = См. во [[#top|введении]]
| стороны =
| место_хранения =
| статус =
| язык = [[урыҫ теле]]
| языки =
| website =
| wikisource =
}}
[[Файл:Minsk,_president-hotel.JPG|мини|260x260пкс|Энгельс урамындағы «Президент-отель» бинаһында Протоколға ҡул ҡуйылды.]]
'''Минск протоколы''' (''Минск килешеүе'') — [[2014 йыл|2014 йылдың]] [[5 сентябрь|5 сентябрендә]] [[Минск]] ҡалаһында «Президент-отель» бинаһында, атап әйткәндә, Украинаның Луганск һәм Донецк өлкәләре территорияһында утты туҡтатыу шартын ҡуйған килешеү документы. Тулы исеме — «Өс яҡлы контакт төркөмөнөң Украина президенты Пётр Порошенконың Тыныслыҡ планын һәм Рәсәй Президенты [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путиндың]] инициативаларын тормошҡа ашырыуға (имплементация) йүнәлтелгән консультацияһы йомғаҡтары буйынса протокол».
[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] яғынан протоколға Рәсәй Федерацияһының Украиналағы ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсеһе Михаил Зурабов, [[Украина]] яғынан— ил етәкселеге мандатына эйә элекке президент [[Кучма Леонид Данилович|Леонид Кучма]]<ref>{{Cite web|subtitle=2014-09-08|access-date=2014-09-08|accessdate=2016-08-04|archiveurl=no}}</ref><ref>{{Cite web|subtitle=2014-09-08|archiveurl=yes}}</ref>, [[ЕИХО|ОБСЕ]] яғынан — Швейцария дипломаты Хайди Тальявини, ҡултамғалар (вазифаларын күрһәтмәй) шулай уҡ баш күтәреүселәрҙең башлыҡтары<ref>{{Cite news|accessdate=2022-07-14|date=2015-02-12|work=Reuters|title=Factbox: Minsk agreement on Ukraine|url=https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-minsk-agreement-factbo-idUSKBN0LG20Y20150212|archivedate=2022-03-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220308223855/https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-minsk-agreement-factbo-idUSKBN0LG20Y20150212}}</ref> [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] башлығы Игорь Плотницкий һәм [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]] башлығы Александр Захарченко ҡул ҡуйҙы. Докуметҡа ҡул ҡуйғандан һуң шул уҡ көндө урындағы ваҡыт буйынса 18:00 сәғәттә утты туҡтатыу режимы көсөнә инде<ref name="min">{{Cite web|access-date=2014-09-06|accessdate=2014-09-08|archiveurl=no}}</ref>.
Протоколға ҡул ҡуйылыуға ҡарамаҫтан, Украинаның көнсығышында һуғыш хәрәкәттәре дауам итте. 2015 йылдың ғинуар уртаһынан конфликтта ҡатнашыусы яҡтар протокол пункттарын ғәмәлдә үтәүҙән туҡтаны.{{Переход|#Соблюдение Протокола|blue}}
2022 йылда февралендә Рәсәй менән Көнбайыш илдәре араһындағы киҫкен кризисы фонында Украинаның территориаль бөтөнлөгөнә потенциаль ҡурҡыныс янағанлыҡтан, рәсәй-украина сигендә рәсәй ғәскәрен һәм ҡоралын арттырыу менән бәйле, үҙ-үҙен иғлан иткән башлығы [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] башлыҡтары Денис Пушилин һәм Леонид Пасечник РФ президенты [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путинға]] республикаларҙың үҙаллылығын таныуҙы һорап мөрәжәғәт итте. Именлек советы ағзаларының бөтәһе лә мөрәжәғәттәрҙе хупланы<ref name="автоссылка22">{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/13789219|title=Никонов: признание ДНР и ЛНР повлечет за собой комплекс межгосударственных соглашений // ТАСС, 21.02.2022|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221175651/https://tass.ru/politika/13789219|deadlink=no}}</ref> һәм 21 февралдә Владимир Путин республикаларҙың суверенитетын һәм бойондороҡһоҙлоғон таныу тураһындағы указға ҡул ҡуйҙы. 22 февралдә Путин, Мәскәү Донецк һәм Луганск халыҡ республикаларын танығандан һуң, Минск килешеүе юҡ тип белдерҙе. Киев ғәмәлдә Донбасс халыҡ республикаларын таныуҙан алда әле «үлтерелгән» Минск килешеүен үтәргә теләмәгәнлектән, Рәсәй һәм ДНР һәм ЛНР-ҙы таныу тураһында ҡарар ҡабул итергә мәжбүр булды тине ул<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/62150fd39a7947cd3faac8b3|title=Путин заявил о прекращении существования минских соглашений // РБК, 22.02.2022|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223020745/https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/62150fd39a7947cd3faac8b3|deadlink=no}}</ref>.
== Башы ==
2014 йылдың 23 июнендә Донецк ҡалаһында өс яҡлы комиссияның беренсе осрашыуы үтте, унда Леонид Кучма, Михаил Зурабов, Тальявинить, шулай уҡ Виктор Медведчук, Олег Царёв һәм Александр Бородай<ref>{{Cite web|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=1718493&cid=5|title=Стартовали переговоры между Киевом, Москвой и ополченцами|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906134644/http://www.vesti.ru/doc.html?id=1718493&cid=5|deadlink=no}}</ref>ҡатнашты. Яҡтар утты бары тик 27 июнгә тиклем генә туҡтатыу тураһында килешә алды<ref>{{Cite web|url=http://ru.tsn.ua/politika/posle-peregovorov-gastroler-carev-vzyalsya-spasat-kuchmu-i-shufricha-ot-razyarennoy-tolpy-373176.html|title=После переговоров Царёв взялся спасать Кучму и Шуфрича от разъярённой толпы|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906154119/http://ru.tsn.ua/politika/posle-peregovorov-gastroler-carev-vzyalsya-spasat-kuchmu-i-shufricha-ot-razyarennoy-tolpy-373176.html|deadlink=no}}</ref>. Шул осорҙа президент Порошенконың тыныслыҡ планы Украина территорияһынан «ялланған һуғышсылар»ҙы сығарыу, баш күтәреүселәрҙе ҡоралһыҙландырыу, өлөшләтә амнистия, үҙәкләштереүҙе сикләп һәм урыҫ теленең хоҡуҡтарын һаҡлап, урындағы власть органдарының эшен тергеҙеүҙе күҙ уңында тотҡан<ref>{{Cite web|url=http://podrobnosti.ua/power/2014/06/20/981383.html|title=Пётр Порошенко представил свой мирный план по Донбассу|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808073729/http://podrobnosti.ua/power/2014/06/20/981383.html|deadlink=no}}</ref>.
Минск ҡалаһында өс яҡлы осрашыу үткәреү ([[ЕИХО|ОБСЕ]]-[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]-[[Украина]]) идеяһы июлдә барлыҡҡа килә, әммә шул саҡта Украина президенты Порошенко Boeing 777 самолеты һәләкәте урынына халыҡ-ара эксперттарҙы индереү һәм баш күтәреүселәр тотоп торған аманаттарҙы азат итеү мәсьәләһен тикшереүҙе тәҡдим итә<ref>{{Cite web|url=http://vesti.ua/donbass/63285-poroshenko-reshil-provesti-trehstoronnie-peregovory-v-minske|title=Порошенко решил провести мирные переговоры в Минске|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808044336/http://vesti.ua/donbass/63285-poroshenko-reshil-provesti-trehstoronnie-peregovory-v-minske|deadlink=no}}</ref>.
Августа баш күтәреүселәр Донецк өлкәһенең көньяғында, украина көстәре хәлен ҡатмарлаштырып, күләмле контрһөжүм башлай.
Протоколға ҡул ҡуйған мәлгә [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]]<nowiki/>һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] баш күтәреүселәре 4,5 миллион кеше йәшәгән 16 000 км² территорияны контролдә тотҡан була. Контроль зонаһына өлкә үҙәктәре [[Донецк]] һәм [[Луганск]] ҡалалары, шулай Новоазовск, Горловка, Макеевка<ref>{{Cite web|url=http://vesti-ukr.com/infografika/68638-opublikovana-karta-ato-posle-peremirija|title=Опубликована карта АТО после перемирия. Под контролем ДНР и ЛНР находится 16 000 км2|date=8 сентября 2014|publisher=ООО "Вести масс-медиа"|accessdate=2014-11-11|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006194937/http://vesti-ukr.com/infografika/68638-opublikovana-karta-ato-posle-peremirija|deadlink=no}}</ref> кеүек мөһим тораҡ пункттары инде.
Пётр Порошенко «Украинская правда» гәзитенә (2019 йылдың авгусы) биргән интервьюһында Минск килешеүенә ҡул ҡуйыу тураһындағы мәсьәлә Минскиҙа түгел, ә Кардиффта, Төньяҡ Атлантик Альянстың (НАТО) Уэльс саммитында ҡаралды тип белдерҙе: «''Был мөғжизә ине. Мин НАТО саммитына барған саҡта, килешеүгә ҡул ҡуйҙырта һәм Рәсәйҙең һөжүмен туҡтатыуға өлгәшә алыуыбыҙға берәү ҙә ышанмай ине''»<ref>{{Cite web|url=https://interfax.com.ua/news/political/604892.html|title=Порошенко: Минские соглашения в сентябре 2014 года помогли остановить российское наступление // Интерфакс-Украина, 01.08.2019|accessdate=2019-08-01|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801092229/https://interfax.com.ua/news/political/604892.html|deadlink=no}}</ref>.
Һөйләшеүҙәр башлар алдынан Минск ҡалаһында 2014 йылдың 26 авгусында Путин һәм Порошенко осраша<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/international/2014/08/140826_poroshenko_putin_meeting|title=Путин и Порошенко провели двусторонние переговоры|date=2014-08-26|website=BBC News. Русская служба|accessdate=2022-07-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220408180515/https://www.bbc.com/russian/international/2014/08/140826_poroshenko_putin_meeting|archivedate=2022-04-08}}</ref> шулай уҡ 3 сентябрҙә телефондан һөйләшәләр<ref>{{Cite web|url=http://vesti.ua/donbass/68052-poroshenko-i-putin-dogovorilis-o-postojannom-prekrawenii-ognja-na-donbasse|title=Порошенко по телефону договорился с Путиным о перемирии на Донбассе|accessdate=2014-09-06|archivedate=2014-09-05|archiveurl=no}}</ref>. Был ваҡытҡа Путин Донбасстағы хәлде тотороҡландырыу буйынса яҡынса планды эшләй:
* «Донецк һәм луганск йүнәлештәрендә Украинаның көньяҡ-көнсығыш ополчениеһы формированиеларының әүҙем һөжүм итеү операцияларын туҡтатыу»;
* "Украинаның көс структуралары подразделениеларын тораҡ пункттарҙы артиллерия һәм бөтә залп уты системаларының бөтә төрҙәре утҡа тота алмаҫлыҡ араға айырыу;
* «Утты туҡтатыу шарттарын үтәү буйынса тулы һәм объектив халыҡ-ара контролде тормошҡа ашырыу һәм шул рәүешле төҙөлгән хәүефһеҙлек зонаһында хәлде тикшереп тороу»;
* «Хәрби авиацияны тыныс граждандарға һәм конфликт зонаһындағы тораҡ пункттарға ҡаршы ҡулланыуҙы булдырмау»;
* «барыһын да барыһына» формулаһы буйынса, «бер ниндәй элгәрге шарт ҡуймайынса, тотҡондарҙы алмаштырыу»;
* «Украинаның көнсығышына ҡасаҡтарҙың күсеүе һәм гуманитар йөктәрҙе ташыу өсөн гуманитар коридорҙар асыу»;
* Украинаның көнсығышында емерелгән социаль һәм йәшәүҙе тәьмин итеү инфраструктураһы объекттарын тергеҙеү өсөн зыян күргән төбәктәргә ремонт бригадаларын йүнәлтеү<ref>{{Cite web|url=http://vz.ru/news/2014/9/3/703814.html|title=Путин предложил план по стабилизации ситуации на Украине|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906040817/http://vz.ru/news/2014/9/3/703814.html|deadlink=no}}</ref>.
== Өс яҡлы контакт төркөмөнөң составы ==
* [[Файл:Osce-logo- russian.jpg|border|22px]] [[ОБСЕ]]: Илсе Хайди Тальявини<ref name="belta" />
* {{Флаг Украины}} [[Украина]]: Украинаның икенсе президенты [[Кучма Леонид Данилович|Леонид Кучма]]<ref name="belta">[http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Na-vstreche-v-Minske-interesy-DNR-i-LNR-predstavjat-Zaxarchenko-i-Plotnitskij_i_679490.html На встрече в Минске интересы ДНР и ЛНР представляют Захарченко и Плотницкий] {{Wayback|url=http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Na-vstreche-v-Minske-interesy-DNR-i-LNR-predstavjat-Zaxarchenko-i-Plotnitskij_i_679490.html |date=20140907100337 }} // [[БелТА]]-[[ИТАР-ТАСС]], 05.09.2014</ref>
* {{Флаг России}} [[Рәсәй]]: Рәсәй Федерациһының Украиналағы илсеһе [[Михаил Зурабов]]<ref name="belta" /><ref>[http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Zasedanie-kontaktnoj-gruppy-po-Ukraine-nachalos-v-Minske_i_679504.html Заседание контактной группы по Украине проходит в Минске] {{Wayback|url=http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Zasedanie-kontaktnoj-gruppy-po-Ukraine-nachalos-v-Minske_i_679504.html |date=20140907100321 }} // [[БелТА]], 05.09.2014</ref>
Төркөм эшендә ҡатнашты:
* {{Флаг ДНР}} [[Александр Захарченко]]<ref name="belta" />
* {{Флаг ЛНР}} [[Игорь Плотницкий]]<ref name="belta" />
== Протокол йөкмәткеһе ==
{{викитека|:ru:Протокол о результатах консультаций Трехсторонней контактной группы}}
[[Файл:Minsk Protocol.svg|thumb|300px|Минск килешеүенә ярашлы, сикләү һыҙығы һәм буфер зонаһы картаһы<ref>[http://www.unian.ua/politics/1030775-opublikovano-tochnu-mapu-liniji-rozmejuvannya-sil-na-donbasi.html Опубліковано точну мапу лінії розмежування сил на Донбасі] {{Wayback|url=http://www.unian.ua/politics/1030775-opublikovano-tochnu-mapu-liniji-rozmejuvannya-sil-na-donbasi.html |date=20150318133524 }} // [[УНІАН]]</ref>
----
<span style="color: #0000FF;"><big>'''―'''</big></span> <small>Украина контроле сиге</small><span style="color: #FF0000;"><big>'''―'''</big></span> <small>ДНР һәм ЛНР формированиелары контроле сиге</small><span style="color: #708090;"><big>'''―'''</big></span> <small>Артиллерия өсөн 30 км буфер зонаһының сикке сиге > 100 мм</small><small>{{colorbox|#DAA520}} 2014 йылдың 19 сентябренә ҡарата Донецк һәм Луганск халыҡ республикалары формированиелары контролдә тотҡан биләмә </small>]]
# Корал ҡулланыуҙы ике яҡлы туҡтатыуҙы кисекмәҫтән тәьмин итергә.
# Европала хәүефһеҙлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма яғынан ҡорал ҡулланмау режимы мониторингының һәм верификацияһының тәьмин ителеүе.
# «Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында урындағы үҙидараның ваҡытлыса тәртибе тураһында» Украина Законын (Айырым статус тураһында закон) ҡабул итеү юлы аша, үҙәкләштерелгән властан китеүҙе үткәреү.
# Украина-Рәсәй дәүләт сигендә даими эшләүсе мониторингты һәм, Украина менән РФ-тың сик буйындағы райондарында хәүефһеҙлек зонаһын булдырып, Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма яғынан верификацияны тәьмин итергә.
# Бөтә тотҡондарҙы һәм законһыҙ тотолған кешеләрҙе ашығыс рәүештә азат итергә.
# Украинаның Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында булған ваҡиғаларға бәйле кешеләрҙе эҙәрлекләүгә һәм язаға тарттырыуға юл ҡуймау тураһында закон ҡабул итергә.
# Инклюзив дөйөм милли диалогты дауам итергә.
# Донбасстағы гуманитар хәлде яҡшыртыу буйынса саралар күреү.
# «Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында урындағы үҙидараның ваҡытлыса тәртибе тураһында»ғы Украина Законына (Айырым статус тураһында закон) ярашлы, урындағы һайлауҙарҙы ваҡытынан алда үткәреүҙе тәьмин итергә.
# Украинанан законһыҙ ҡораллы формированиеларҙы, хәрби техниканы, шулай уҡ һуғышмандарҙы һәм ялланып һуғышып йөрөүселәрҙе сығарырға.
# Донбасты иҡтисади тергеҙеү һәм төбәктең йәшәйешен тергеҙеү программаһын ҡабул итергә.
# Консультацияла ҡатнашыусыларға шәхси хәүефһеҙлек гарантияларын биреү<ref>{{Cite web |url=http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true |title=Оригинал протокола |access-date=2014-09-07 |archive-date=2014-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141229062108/http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true |deadlink=no }}</ref>.
== Меморандум ==
{{викитека|ru:Меморандум об исполнении положений Протокола по итогам консультаций Трехсторонней контактной группы|Меморандума Трёхсторонней контактной группы и представителей отдельных районов Донецкой и Луганской областей от 19.09.2014}}
19 сентябрҙә Минскиҙа Өс яҡлы контакт төркөмө вәкилдәре — Рәсәйҙән (М. Ю. Зурабов), Украинанан (Л. Д. Кучма) һәм Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошмаһынан (Хай Тальявини), Донецк һәм Луганск Халыҡ республикалары вәкилдәре А. В. Захарченко һәм И. В. Плотницкий, Протоколдың 1-се пункттын үтәү өсөн, ҡорал ҡулланыуҙы ике яҡлы туҡтатыу тураһында килешеүҙәрҙе нығытырға: меморандумға ҡул ҡуйыу көнөнә ҡарата яҡтарҙың сик һыҙығынан 15 километрға ауыр ҡоралды (100 миллиметрҙан артыҡ калибрлы) артҡа сиктереү ебәреү һәм шуның менән хәүефһеҙлек зонаһын булдырыу, хәрби авиация һәм пилотһыҙ аппараттарҙың осоуын тыйыу кеүек тейешле башҡа сараларҙан тыш, хәүефһеҙлек зонаһында мина-шартлау ҡоралын ҡороуҙы тыйған меморандумға ҡул ҡуйылды<ref>{{Cite web |url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=542099&sec=1724 |title=ОБСЕ опубликовала оригинал минского Меморандума |access-date=2014-09-20 |archive-date=2014-09-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140920133643/http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=542099&sec=1724 |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.osce.org/ru/home/123807?download=true |title=Меморандум об исполнении положений Протокола по итогам консультаций Трёхсторонней контактной группы относительно шагов, направленных на имплементацию Мирного плана Президента Украины П. Порошенко и инициатив Президента России В. Путина |access-date=2014-10-30 |archive-date=2021-03-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309174216/http://www.osce.org/ru/home/123807?download=true |deadlink=no }}</ref>.
26 сентябрҙә Украинаның көнсығышында яҡтарҙы айырыу линияһын эҙмә-эҙлекле тотороҡландырыу һәм утты тулыһынса туҡтатыу мәсьәләләрен контролдә тотоу һәм яраштырыу буйынса берлектәге Үҙәк төркөмө эш башланы. Уның составына Украина яғы вәкилдәре, ОБСЕ мониторинг төркөмө һәм Рәсәй Федерацияһы Ҡоро ер ғәскәрҙәре баш командующийы урынбаҫары генерал-лейтенант Ленцов А. И. етәкселегендә Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошманың 76 хәрби хеҙмәткәре инде<ref>{{Cite web |url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/12/10/7047131/?attempt=1 |title=Генштаб напомнил Москве, когда в Украине появились войска РФ. Украинская правда, 10 декабря 2014 |access-date=2014-12-18 |archive-date=2014-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141214174547/http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/12/10/7047131/?attempt=1 |deadlink=no }}</ref>.
== Протоколдың интерпретациялары ==
* Украина президенты Петр Порошенко һүҙҙәренсә, Рәсәй Федерацияһының регуляр армияһы подразделениеларының Украина дәүләте биләмәһенә туранан-тура баҫып инеүенән һуң, ул утты кисекмәҫтән туҡтатыу инициативаһы менән сығыш яһаған. Был хаҡта ул Владимир Путин менән һөйләшеүҙә килеште, ә Минскиҙа тейешле протоколға ҡул ғына ҡуйылды. Порошенко һүҙҙәренсә, Минск протоколы РФ ҡораллы көстәренең һөжүмен туҡтатыуҙы, хәрби әсирҙәр менән алмашыуҙы, «Донбастың бөтә территорияһында, шул иҫәптән, хәҙер боевиктар ваҡытлыса контролдә тотҡан биләмәлә лә Украина суверенитетын тергеҙеү һәм һаҡлауҙы» күҙ уңында тота. Украина илдең территориаль бөтөнлөгө һәм суверенитеты мәсьәләһендә ташламаларға юл ҡуйманы, тип һыҙыҡ өҫтөнә алды Президент. Протоколдың өсөнсө һәм туғыҙынсы пункттарында телгә алынған закон Донецк һәм Луганск өлкәләрен Украина составында ҡалдырыуҙы күҙ уңында тота<ref>[http://www.president.gov.ua/ru/news/31197.html Выступление Президента Украины на заседании Кабинета Министров] {{Wayback|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/31197.html |date=20140916055758 }} // Официальное интернет-представительство президента Украины, 10.09.2014</ref>.
* Германияның сит ил эштәре министры Франк-Вальтер Штайнмайер Минск протоколына ошондай комментарий бирҙе: «Илдең көньяҡ-көнсығышының статусы тураһында һөйләшеүҙәргә килгәндә, Минскиҙа ҡул ҡуйылған документ тейешле аҙымдар протоколы… Рәсәй утты туҡтатыу тураһындағы килешеүҙең бер өлөшөн үтәргә тейеш — Украина территорияһында булған бөтә Рәсәй һалдаттары һәм ҡоралдары Украина менән төҙөлгән килешеүгә ярашлы кире алынырға тейеш, тип иҫәпләйем. Халыҡ-ара берләшмә иһә быны контролдә тоторға тейеш»<ref>[http://www.reuters.com/video/2014/09/14/the-debris-of-war-in-ukraine?videoId=341819680&videoChannel=2602 The debris of war in Ukraine] {{Wayback|url=http://www.reuters.com/video/2014/09/14/the-debris-of-war-in-ukraine?videoId=341819680&videoChannel=2602 |date=20140916034159 }} // [[Reuters]], 09.09.2014</span></ref>.
* Австрияның Сит ил эштәре министрлығы башлығы Себастьян Курц, Минск килешеүе Рәсәй ғәскәрҙәрен Ҡырым биләмәһенән сығарыуҙы күҙ уңында тота, тип иҫәпләй: «Хәҙер Минск килешеүҙәренең башҡа пункттарын да тормошҡа ашырыу өсөн барыһын да эшләргә кәрәк. Атап әйткәндә, Украина биләмәһенән, көньяҡ-көнсығышынан ғына түгел, Ҡырымдан да, Рәсәйҙең бөтә хәрби хеҙмәткәрҙәре сығарылырға тейеш. Украинаның территориаль бөтөнлөгө һаҡланырға тейеш»<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2578196 «Евросоюз готов платить эту цену». Глава МИД Австрии о возможности снятия санкций ЕС против России] {{Wayback|url=http://www.kommersant.ru/doc/2578196 |date=20140930120507 }} // [[Коммерсантъ]], 30.09.2014</span></ref>.
* Донецк Халыҡ Республикаһы етәкселеге, үҙ сиратында, килешеү төҙөү — Луганск һәм Донецк өлкәләренең Киевтан артабанғы бойондороҡһоҙлоғона тәүге аҙым ғына, тип иҫәпләй. Шулай уҡ Халыҡ Демократик Республикаһы етәкселегенең Кучманың вәкәләттәренә шикләнеп ҡарай, улар украин көс структуралары яғынан тыныслыҡ килешеүе боҙолғанда «Новороссия ерҙәрен украин баҫып алыуынан азат итеү операцияһын» кисекмәҫтән дауам итергә хоҡуҡлы<ref>[http://dnr.today/news/sovmestnoe-zayavlenie-doneckoj-narodnoj-respubliki-i-luganskoj-narodnoj-respubli/ Заявлении Новороссии ] {{Wayback|url=http://dnr.today/news/sovmestnoe-zayavlenie-doneckoj-narodnoj-respubliki-i-luganskoj-narodnoj-respubli/ |date=20140908155813 }}</span></ref>.
== Протоколды үтәү ==
Протоколға ҡул ҡуйылыуға ҡарамаҫтан, положениеларының күбеһе үтәлмәгән<ref name="РБК20">Полина Химшиашвили, Максим Гликин, Михаил Рубин, Александр Артемьев, Степан Опалев. [http://top.rbc.ru/politics/20/11/2014/546ded0fcbb20ff320f0e286 Перезапуск мира: почему переговоры по Украине зашли в тупик] {{Wayback|url=http://top.rbc.ru/politics/20/11/2014/546ded0fcbb20ff320f0e286 |date=20141123055848 }} «РБК», 20.11.2014</ref>.
* 5 сентябрҙә 18:00 сәғәттә (мәскәү сәғәте — 19:00) көсөнә ингән утты туҡтатыу режимы уның бөтә эшләү осоронда бер нисә тапҡыр боҙолған<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140926142753.shtml |title=При обстреле посёлка Счастье под Луганском есть погибшие и 13 раненых |access-date=2014-09-27 |archive-date=2014-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140927081532/http://rbc.ru/rbcfreenews/20140926142753.shtml |deadlink=no }}</ref><ref>[[Барабанов, Илья Алексеевич|Илья Барабанов]], Олег Гавриш, Ольга Мордюшенко, Наталья Скорлыгина. [http://kommersant.ru/doc/2577931 Режим прекращения света и тепла] {{Wayback|url=http://kommersant.ru/doc/2577931 |date=20140930181028 }}</ref><ref>[http://lenta.ru/articles/2014/11/11/ukraine/ Не мир. Не война] {{Wayback|url=http://lenta.ru/articles/2014/11/11/ukraine/ |date=20141120151241 }}, Лента.ру, 12.11.2014</ref><ref>[http://www.skynews.com.au/news/world/mideast/2014/10/23/ukraine-rebels-vow-to-take-back-cities.html Ukraine rebels vow to take back cities] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141023221330/http://www.skynews.com.au/news/world/mideast/2014/10/23/ukraine-rebels-vow-to-take-back-cities.html |date=2014-10-23 }}</ref>. Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының мәғлүмәттәре буйынса, 2014 йылдың ноябрь башына тиклем бәхәс зонаһында меңдән ашыу кешенең ғүмере өҙөлгән<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/11/141120_un_ukraine_human_rights_report ООН: жертвами конфликта в Донбассе стали 4300 человек] {{Wayback|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/11/141120_un_ukraine_human_rights_report |date=20141207060732 }} «Русская служба BBC», 20.11.2014</ref>. Декабрҙә ике яҡ та утты туҡтатыу режимын башҡара башланы. Тыныслыҡ урынлашты. Ике яҡтың да ғаризаһы буйынса тоташҡан һыҙаттан ауыр ҡоралдарҙы сығарыу башланды. 24 декабрҙә Минскиҙа һөйләшеүҙәрҙә яҡтар 26 декабргә әсирҙәр менән алмашыу хаҡында килеште. 26 декабрҙә баш күтәреүселәр һәм украин хәрбиҙәре низағ барышында әсирҙәр менән иң ҙур алмашыу яһай. Ғинуар башында хәл ҡапыл киҫкенләште. Волноваха янында автобусты утҡа тотҡандан һуң, атыш башлана. 2015 йылдың ғинуар урталарына Украина ғәскәрҙәре ҡулындағы Донецк аэропортын контролдә тотоу өсөн айырыуса аяуһыҙ һуғыштар йәйелдерелде. 18 ғинуарҙа Украина президенты кәңәшсеһе Юрий Сергеевич Бирюков "Фейсбук"тағы сәхифәһендә яҙҙы: {{начало цитаты}} Хәйерле иртә, ил. 08:01, ике сәғәт элек беҙҙең ғәскәрҙәрҙең Б секторындағы бөтә төркөмө приказ алған һәм сепарҙарҙың билдәле позицияларына күмәк ут асҡан, тип әйтергә мөмкин… Бөгөн күрһәтербеҙ, ҠАЛАЙЫРАҠ арт һабаҡты уҡыта алғаныбыҙҙы… Һеҙгә #нассливают?? һымаҡ тойолдомо? Юҡ, беҙ ботинка бауын ғына бәйләнек. ''Stay tuned'' («темала ҡалығыҙ»), мәғлүмәтте сәғәтенә бер тапҡыр еткерәсәкмен…<ref name="frommilitia2army">{{статья|автор= Скоробогатый П.|заглавие= От ополчения к армии: различия летней и зимней кампаний на Донбассе|ссылка= http://www.globalaffairs.ru/ukraine_crysis/Ot-opolcheniya-k-armii-razlichiya-letnei-i-zimnei-kampanii-na-Donbasse-17273|издание= Россия в глобальной политике|тип= журнал|год= 2015-01-30|том= |номер= |страницы= |doi= |issn= |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150211194648/http://www.globalaffairs.ru/ukraine_crysis/Ot-opolcheniya-k-armii-razlichiya-letnei-i-zimnei-kampanii-na-Donbasse-17273|archivedate= 2015-02-11}}</ref>{{конец цитаты|источник=}} 23 ғинуарҙа Халыҡ Демократик Республикаһы вәкилдәре хөкүмәт ғәскәрҙәре яғынан оҙаҡҡа һуҙылған атыу арҡаһында ваҡытлыса килешеү ғәмәлдәрен туҡтатыу тураһында белдерҙе<ref>{{Cite web |url=http://ria.ru/world/20150123/1044012462.html |title=Басурин: ДНР не будет рассматривать минский меморандум в нынешнем виде |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124201722/http://ria.ru/world/20150123/1044012462.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://ria.ru/world/20150123/1043920345.html |title=Захарченко: ДНР больше не будет пытаться говорить с Киевом о перемирии |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124210632/http://ria.ru/world/20150123/1043920345.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://lenta.ru/news/2015/01/23/zaharchenko/ |title=Захарченко пообещал продолжить наступление до границ Донецкой области |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124112044/http://lenta.ru/news/2015/01/23/zaharchenko/ |deadlink=no }}</ref>. БМО-ның генераль секретары [[Пан Ги Мун]] "баш күтәреүселәрҙең утты туҡтатыу режимынан бер яҡлы сығыуын ғәйепләне<ref>{{Cite web |url=http://lenta.ru/news/2015/01/25/bankimoon/ |title=Генсек ООН сравнил атаку на Мариуполь с нарушением международного права |access-date=2015-02-01 |archive-date=2015-02-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150201201128/http://lenta.ru/news/2015/01/25/bankimoon/ |deadlink=no }}</ref>.
* 500 кешегә тиклем киңәйгән Украиналағы Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма миссияһы Рәсәй һәм Украина сигенә мониторинг үткәрә алманы, июль аҙағынан алып Гуково һәм Донецк үткәреү пункттарында (Рәсәй) торған ойошманың 22 вәкиле генә был исемлеккә ҡағылмай<ref name="РБК20" />.
* Украина Генераль штабы инициативаһы буйынса Утты туҡтатыу режимын контролдә тотоу һәм конфликт яҡтарының үҙ-ара яҡын тороу һыҙатын тотороҡландырыу буйынса СЦКК — Берлектәге контроль һәм координация Үҙәге булдырылды, уға Рәсәйҙең 75 һәм 280-дән ашыу украин офицеры инде. Үҙәк Соледарҙа (Донецк өлкәһе) урынлашҡайны. Берлектәге контроль һәм координация үҙәгенең (СЦКК) бурысы — [[ДНР]], [[ЛНР]] подразделение командирҙары менән һөйләшеүҙәр аша, шулай уҡ Украина власы контроле аҫтындағы территорияла атыуҙарҙы туҡтатыуға булышлыҡ итеү килешеүе һәм утты туҡтатыу режимы мониторингы үткәреү. Үҙәк 2017 йылдың декабренә тиклем эшләне<ref>{{Cite web |url=http://redstar.ru/index.php/component/k2/item/35480-donbass-ostalsya-bez-nablyudatelej |title=Донбасс остался без наблюдателей / «Красная звезда», 21.12.2017 |access-date=2017-12-22 |archive-date=2017-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171223042600/http://redstar.ru/index.php/component/k2/item/35480-donbass-ostalsya-bez-nablyudatelej |deadlink=no }}</ref>.
* Донбасты иҡтисади тергеҙеү программаһы эшләнмәй. Ноябрь уртаһында Украина президенты указы ҡабул ителде, ул Милли банкка бер ай эсендә террористарға ҡаршы тороу (АТО) зонаһында предприятиеларҙың һәм халыҡтың банк иҫәбен хеҙмәтләндереүҙе туҡтатырға ҡушты<ref name="РБК20" />. 2015 йылдың ғинуарында Украина властары, 7 коридорҙы ғына ҡалдырып, Донецк (ДНР) һәм (ЛНР) Луганск Халыҡ республикалары контроле аҫтындағы биләмәләре менән транспорт бәйләнешен сикләне<ref>{{Cite web |url=http://gordonua.com/news/war/Turchinov-V-zonu-ATO-sozdany-sem-transportnyh-koridorov-ostalnye-puti-perekryty-59310.html |title=Турчинов: Созданы семь транспортных коридоров в зону АТО, остальные пути перекрыты |access-date=2015-01-15 |archive-date=2015-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150106061327/http://gordonua.com/news/war/Turchinov-V-zonu-ATO-sozdany-sem-transportnyh-koridorov-ostalnye-puti-perekryty-59310.html |deadlink=no }}</ref>.
* Украинаның Сит ил эштәре министрлығы хәбәр итеүенсә, килешеү ғәмәлгә ингәндән һәм ваҡытлыса тыныслыҡ урынлаштырыу иғлан иткәндән һуң, 2015 йылдың 20 ғинуарына Донецк Халыҡ Республикаһы һәм Луганск Халыҡ Республикаһы үҙ биләмәһен 500 квадрат километрға арттырған<ref>[http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=575095&sec=1724 В Киеве считают, что со дня подписания минских соглашений противник занял уже 500 км² территорий] {{Wayback|url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=575095&sec=1724 |date=20150205233751 }} «Интерфакс-Россия», 21.01.2015</ref>.
== Көсөн юғалтыуы ==
'''2022 йылдың 22 февралендә''' Рәсәй президенты Владимир Путин матбуғат конференцияһы барышында Рәсәй Донецк һәм Луганск халыҡ республикаларының (ДНР һәм ЛНР) бойондороҡһоҙлоғон танығанлыҡтан, Минск килешеүҙәренең юҡҡа сығыуын белдерҙе. Был ҡарарҙы ул Украинаның Минск килешеүҙәрен үтәүҙән баш тартыуы менән аңлатты<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/13811259|title=Путин заявил, что минских соглашений больше не существует|website=ТАСС|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222164917/https://tass.ru/politika/13811259|deadlink=no}}</ref>.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Икенсе минск килешеүе]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true Оригинал протокола] на сайте ОБСЕ {{Архивировано|1=https://web.archive.org/web/20141229062108/http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true|2={{HumanizeDate|2014-12-29}}}}
* [http://gazeta.zn.ua/internal/topografiya-krovyu-_.html Топография кровью], {{cite web|url=http://zn.ua/UKRAINE/minskiy-memorandum-otdaval-doneckiy-aeroport-boevikam-dnr-dokument-164967_.html|title=Минский меморандум отдавал Донецкий аэропорт боевикам "ДНР" - документ|date=24 января 2015|publisher=[[Зеркало недели]]|accessdate=2015-01-24}}
{{-}}
{{Александр Лукашенко}}
{{Пётр Порошенко}}
{{Владимир Путин}}
[[Категория:2014 йылдың сентябре]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Пётр Порошенко президентлығы]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы тарихы]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһы тарихы]]
[[Категория:Алфавит буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:ОБСЕ]]
[[Категория:Украина кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Минск тарихы]]
[[Категория:Александр Лукашенко президентлығы]]
[[Категория:Владимир Путин президентлығы]]
0m2bqx766vnoao69anu0le74ezuwq26
1150034
1150033
2022-08-18T13:20:38Z
ZUFAr
191
/* Протокол йөкмәткеһе */
wikitext
text/x-wiki
{{Бутамаҫҡа|Минск килешеүҙәрен үтәү буйынса саралар комплексы (2015)}}
{{Килешеү
| название = Минск протоколы
| полное_название = Өс яҡлы контакт төркөмө консультацияһы йомғаҡтары буйынса протокол
| изображение =
| ширина =
| заголовок =
| тип = Ут туҡтатыу буйынса килешеүҙәр
| дата_подготовки = 2014 йылдың июле-сентябре
| дата_подписания = [[2014 йыл]]дың 5 сентябре
| место_подписания = [[Минск]], [[Беларусь Республикаһы]]
| скреплен_печатью =
| вступление_в_силу = ҡул ҡуйғандан бирле
| утратил_силу = [[2022 йыл]]дың 21 феврале
| условия = См. «[[#Содержание протокола|Содержание протокола]]»
| окончание действия =
| подписан = См. во [[#top|введении]]
| стороны =
| место_хранения =
| статус =
| язык = [[урыҫ теле]]
| языки =
| website =
| wikisource =
}}
[[Файл:Minsk,_president-hotel.JPG|мини|260x260пкс|Энгельс урамындағы «Президент-отель» бинаһында Протоколға ҡул ҡуйылды.]]
'''Минск протоколы''' (''Минск килешеүе'') — [[2014 йыл|2014 йылдың]] [[5 сентябрь|5 сентябрендә]] [[Минск]] ҡалаһында «Президент-отель» бинаһында, атап әйткәндә, Украинаның Луганск һәм Донецк өлкәләре территорияһында утты туҡтатыу шартын ҡуйған килешеү документы. Тулы исеме — «Өс яҡлы контакт төркөмөнөң Украина президенты Пётр Порошенконың Тыныслыҡ планын һәм Рәсәй Президенты [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путиндың]] инициативаларын тормошҡа ашырыуға (имплементация) йүнәлтелгән консультацияһы йомғаҡтары буйынса протокол».
[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] яғынан протоколға Рәсәй Федерацияһының Украиналағы ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсеһе Михаил Зурабов, [[Украина]] яғынан— ил етәкселеге мандатына эйә элекке президент [[Кучма Леонид Данилович|Леонид Кучма]]<ref>{{Cite web|subtitle=2014-09-08|access-date=2014-09-08|accessdate=2016-08-04|archiveurl=no}}</ref><ref>{{Cite web|subtitle=2014-09-08|archiveurl=yes}}</ref>, [[ЕИХО|ОБСЕ]] яғынан — Швейцария дипломаты Хайди Тальявини, ҡултамғалар (вазифаларын күрһәтмәй) шулай уҡ баш күтәреүселәрҙең башлыҡтары<ref>{{Cite news|accessdate=2022-07-14|date=2015-02-12|work=Reuters|title=Factbox: Minsk agreement on Ukraine|url=https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-minsk-agreement-factbo-idUSKBN0LG20Y20150212|archivedate=2022-03-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220308223855/https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-minsk-agreement-factbo-idUSKBN0LG20Y20150212}}</ref> [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] башлығы Игорь Плотницкий һәм [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]] башлығы Александр Захарченко ҡул ҡуйҙы. Докуметҡа ҡул ҡуйғандан һуң шул уҡ көндө урындағы ваҡыт буйынса 18:00 сәғәттә утты туҡтатыу режимы көсөнә инде<ref name="min">{{Cite web|access-date=2014-09-06|accessdate=2014-09-08|archiveurl=no}}</ref>.
Протоколға ҡул ҡуйылыуға ҡарамаҫтан, Украинаның көнсығышында һуғыш хәрәкәттәре дауам итте. 2015 йылдың ғинуар уртаһынан конфликтта ҡатнашыусы яҡтар протокол пункттарын ғәмәлдә үтәүҙән туҡтаны.{{Переход|#Соблюдение Протокола|blue}}
2022 йылда февралендә Рәсәй менән Көнбайыш илдәре араһындағы киҫкен кризисы фонында Украинаның территориаль бөтөнлөгөнә потенциаль ҡурҡыныс янағанлыҡтан, рәсәй-украина сигендә рәсәй ғәскәрен һәм ҡоралын арттырыу менән бәйле, үҙ-үҙен иғлан иткән башлығы [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] башлыҡтары Денис Пушилин һәм Леонид Пасечник РФ президенты [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путинға]] республикаларҙың үҙаллылығын таныуҙы һорап мөрәжәғәт итте. Именлек советы ағзаларының бөтәһе лә мөрәжәғәттәрҙе хупланы<ref name="автоссылка22">{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/13789219|title=Никонов: признание ДНР и ЛНР повлечет за собой комплекс межгосударственных соглашений // ТАСС, 21.02.2022|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221175651/https://tass.ru/politika/13789219|deadlink=no}}</ref> һәм 21 февралдә Владимир Путин республикаларҙың суверенитетын һәм бойондороҡһоҙлоғон таныу тураһындағы указға ҡул ҡуйҙы. 22 февралдә Путин, Мәскәү Донецк һәм Луганск халыҡ республикаларын танығандан һуң, Минск килешеүе юҡ тип белдерҙе. Киев ғәмәлдә Донбасс халыҡ республикаларын таныуҙан алда әле «үлтерелгән» Минск килешеүен үтәргә теләмәгәнлектән, Рәсәй һәм ДНР һәм ЛНР-ҙы таныу тураһында ҡарар ҡабул итергә мәжбүр булды тине ул<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/62150fd39a7947cd3faac8b3|title=Путин заявил о прекращении существования минских соглашений // РБК, 22.02.2022|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223020745/https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/62150fd39a7947cd3faac8b3|deadlink=no}}</ref>.
== Башы ==
2014 йылдың 23 июнендә Донецк ҡалаһында өс яҡлы комиссияның беренсе осрашыуы үтте, унда Леонид Кучма, Михаил Зурабов, Тальявинить, шулай уҡ Виктор Медведчук, Олег Царёв һәм Александр Бородай<ref>{{Cite web|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=1718493&cid=5|title=Стартовали переговоры между Киевом, Москвой и ополченцами|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906134644/http://www.vesti.ru/doc.html?id=1718493&cid=5|deadlink=no}}</ref>ҡатнашты. Яҡтар утты бары тик 27 июнгә тиклем генә туҡтатыу тураһында килешә алды<ref>{{Cite web|url=http://ru.tsn.ua/politika/posle-peregovorov-gastroler-carev-vzyalsya-spasat-kuchmu-i-shufricha-ot-razyarennoy-tolpy-373176.html|title=После переговоров Царёв взялся спасать Кучму и Шуфрича от разъярённой толпы|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906154119/http://ru.tsn.ua/politika/posle-peregovorov-gastroler-carev-vzyalsya-spasat-kuchmu-i-shufricha-ot-razyarennoy-tolpy-373176.html|deadlink=no}}</ref>. Шул осорҙа президент Порошенконың тыныслыҡ планы Украина территорияһынан «ялланған һуғышсылар»ҙы сығарыу, баш күтәреүселәрҙе ҡоралһыҙландырыу, өлөшләтә амнистия, үҙәкләштереүҙе сикләп һәм урыҫ теленең хоҡуҡтарын һаҡлап, урындағы власть органдарының эшен тергеҙеүҙе күҙ уңында тотҡан<ref>{{Cite web|url=http://podrobnosti.ua/power/2014/06/20/981383.html|title=Пётр Порошенко представил свой мирный план по Донбассу|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808073729/http://podrobnosti.ua/power/2014/06/20/981383.html|deadlink=no}}</ref>.
Минск ҡалаһында өс яҡлы осрашыу үткәреү ([[ЕИХО|ОБСЕ]]-[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]-[[Украина]]) идеяһы июлдә барлыҡҡа килә, әммә шул саҡта Украина президенты Порошенко Boeing 777 самолеты һәләкәте урынына халыҡ-ара эксперттарҙы индереү һәм баш күтәреүселәр тотоп торған аманаттарҙы азат итеү мәсьәләһен тикшереүҙе тәҡдим итә<ref>{{Cite web|url=http://vesti.ua/donbass/63285-poroshenko-reshil-provesti-trehstoronnie-peregovory-v-minske|title=Порошенко решил провести мирные переговоры в Минске|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808044336/http://vesti.ua/donbass/63285-poroshenko-reshil-provesti-trehstoronnie-peregovory-v-minske|deadlink=no}}</ref>.
Августа баш күтәреүселәр Донецк өлкәһенең көньяғында, украина көстәре хәлен ҡатмарлаштырып, күләмле контрһөжүм башлай.
Протоколға ҡул ҡуйған мәлгә [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]]<nowiki/>һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] баш күтәреүселәре 4,5 миллион кеше йәшәгән 16 000 км² территорияны контролдә тотҡан була. Контроль зонаһына өлкә үҙәктәре [[Донецк]] һәм [[Луганск]] ҡалалары, шулай Новоазовск, Горловка, Макеевка<ref>{{Cite web|url=http://vesti-ukr.com/infografika/68638-opublikovana-karta-ato-posle-peremirija|title=Опубликована карта АТО после перемирия. Под контролем ДНР и ЛНР находится 16 000 км2|date=8 сентября 2014|publisher=ООО "Вести масс-медиа"|accessdate=2014-11-11|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006194937/http://vesti-ukr.com/infografika/68638-opublikovana-karta-ato-posle-peremirija|deadlink=no}}</ref> кеүек мөһим тораҡ пункттары инде.
Пётр Порошенко «Украинская правда» гәзитенә (2019 йылдың авгусы) биргән интервьюһында Минск килешеүенә ҡул ҡуйыу тураһындағы мәсьәлә Минскиҙа түгел, ә Кардиффта, Төньяҡ Атлантик Альянстың (НАТО) Уэльс саммитында ҡаралды тип белдерҙе: «''Был мөғжизә ине. Мин НАТО саммитына барған саҡта, килешеүгә ҡул ҡуйҙырта һәм Рәсәйҙең һөжүмен туҡтатыуға өлгәшә алыуыбыҙға берәү ҙә ышанмай ине''»<ref>{{Cite web|url=https://interfax.com.ua/news/political/604892.html|title=Порошенко: Минские соглашения в сентябре 2014 года помогли остановить российское наступление // Интерфакс-Украина, 01.08.2019|accessdate=2019-08-01|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801092229/https://interfax.com.ua/news/political/604892.html|deadlink=no}}</ref>.
Һөйләшеүҙәр башлар алдынан Минск ҡалаһында 2014 йылдың 26 авгусында Путин һәм Порошенко осраша<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/international/2014/08/140826_poroshenko_putin_meeting|title=Путин и Порошенко провели двусторонние переговоры|date=2014-08-26|website=BBC News. Русская служба|accessdate=2022-07-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220408180515/https://www.bbc.com/russian/international/2014/08/140826_poroshenko_putin_meeting|archivedate=2022-04-08}}</ref> шулай уҡ 3 сентябрҙә телефондан һөйләшәләр<ref>{{Cite web|url=http://vesti.ua/donbass/68052-poroshenko-i-putin-dogovorilis-o-postojannom-prekrawenii-ognja-na-donbasse|title=Порошенко по телефону договорился с Путиным о перемирии на Донбассе|accessdate=2014-09-06|archivedate=2014-09-05|archiveurl=no}}</ref>. Был ваҡытҡа Путин Донбасстағы хәлде тотороҡландырыу буйынса яҡынса планды эшләй:
* «Донецк һәм луганск йүнәлештәрендә Украинаның көньяҡ-көнсығыш ополчениеһы формированиеларының әүҙем һөжүм итеү операцияларын туҡтатыу»;
* "Украинаның көс структуралары подразделениеларын тораҡ пункттарҙы артиллерия һәм бөтә залп уты системаларының бөтә төрҙәре утҡа тота алмаҫлыҡ араға айырыу;
* «Утты туҡтатыу шарттарын үтәү буйынса тулы һәм объектив халыҡ-ара контролде тормошҡа ашырыу һәм шул рәүешле төҙөлгән хәүефһеҙлек зонаһында хәлде тикшереп тороу»;
* «Хәрби авиацияны тыныс граждандарға һәм конфликт зонаһындағы тораҡ пункттарға ҡаршы ҡулланыуҙы булдырмау»;
* «барыһын да барыһына» формулаһы буйынса, «бер ниндәй элгәрге шарт ҡуймайынса, тотҡондарҙы алмаштырыу»;
* «Украинаның көнсығышына ҡасаҡтарҙың күсеүе һәм гуманитар йөктәрҙе ташыу өсөн гуманитар коридорҙар асыу»;
* Украинаның көнсығышында емерелгән социаль һәм йәшәүҙе тәьмин итеү инфраструктураһы объекттарын тергеҙеү өсөн зыян күргән төбәктәргә ремонт бригадаларын йүнәлтеү<ref>{{Cite web|url=http://vz.ru/news/2014/9/3/703814.html|title=Путин предложил план по стабилизации ситуации на Украине|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906040817/http://vz.ru/news/2014/9/3/703814.html|deadlink=no}}</ref>.
== Өс яҡлы контакт төркөмөнөң составы ==
* [[Файл:Osce-logo- russian.jpg|border|22px]] [[ОБСЕ]]: Илсе Хайди Тальявини<ref name="belta" />
* {{Флаг Украины}} [[Украина]]: Украинаның икенсе президенты [[Кучма Леонид Данилович|Леонид Кучма]]<ref name="belta">[http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Na-vstreche-v-Minske-interesy-DNR-i-LNR-predstavjat-Zaxarchenko-i-Plotnitskij_i_679490.html На встрече в Минске интересы ДНР и ЛНР представляют Захарченко и Плотницкий] {{Wayback|url=http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Na-vstreche-v-Minske-interesy-DNR-i-LNR-predstavjat-Zaxarchenko-i-Plotnitskij_i_679490.html |date=20140907100337 }} // [[БелТА]]-[[ИТАР-ТАСС]], 05.09.2014</ref>
* {{Флаг России}} [[Рәсәй]]: Рәсәй Федерациһының Украиналағы илсеһе [[Михаил Зурабов]]<ref name="belta" /><ref>[http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Zasedanie-kontaktnoj-gruppy-po-Ukraine-nachalos-v-Minske_i_679504.html Заседание контактной группы по Украине проходит в Минске] {{Wayback|url=http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Zasedanie-kontaktnoj-gruppy-po-Ukraine-nachalos-v-Minske_i_679504.html |date=20140907100321 }} // [[БелТА]], 05.09.2014</ref>
Төркөм эшендә ҡатнашты:
* {{Флаг ДНР}} [[Александр Захарченко]]<ref name="belta" />
* {{Флаг ЛНР}} [[Игорь Плотницкий]]<ref name="belta" />
== Протокол йөкмәткеһе ==
{{викитека|:ru:Протокол о результатах консультаций Трехсторонней контактной группы|Протокол о результатах консультаций Трехсторонней контактной группы}}
[[Файл:Minsk Protocol.svg|thumb|300px|Минск килешеүенә ярашлы, сикләү һыҙығы һәм буфер зонаһы картаһы<ref>[http://www.unian.ua/politics/1030775-opublikovano-tochnu-mapu-liniji-rozmejuvannya-sil-na-donbasi.html Опубліковано точну мапу лінії розмежування сил на Донбасі] {{Wayback|url=http://www.unian.ua/politics/1030775-opublikovano-tochnu-mapu-liniji-rozmejuvannya-sil-na-donbasi.html |date=20150318133524 }} // [[УНІАН]]</ref>
----
<span style="color: #0000FF;"><big>'''―'''</big></span> <small>Украина контроле сиге</small><span style="color: #FF0000;"><big>'''―'''</big></span> <small>ДНР һәм ЛНР формированиелары контроле сиге</small><span style="color: #708090;"><big>'''―'''</big></span> <small>Артиллерия өсөн 30 км буфер зонаһының сикке сиге > 100 мм</small><small>{{colorbox|#DAA520}} 2014 йылдың 19 сентябренә ҡарата Донецк һәм Луганск халыҡ республикалары формированиелары контролдә тотҡан биләмә </small>]]
# Корал ҡулланыуҙы ике яҡлы туҡтатыуҙы кисекмәҫтән тәьмин итергә.
# Европала хәүефһеҙлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма яғынан ҡорал ҡулланмау режимы мониторингының һәм верификацияһының тәьмин ителеүе.
# «Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында урындағы үҙидараның ваҡытлыса тәртибе тураһында» Украина Законын (Айырым статус тураһында закон) ҡабул итеү юлы аша, үҙәкләштерелгән властан китеүҙе үткәреү.
# Украина-Рәсәй дәүләт сигендә даими эшләүсе мониторингты һәм, Украина менән РФ-тың сик буйындағы райондарында хәүефһеҙлек зонаһын булдырып, Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма яғынан верификацияны тәьмин итергә.
# Бөтә тотҡондарҙы һәм законһыҙ тотолған кешеләрҙе ашығыс рәүештә азат итергә.
# Украинаның Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында булған ваҡиғаларға бәйле кешеләрҙе эҙәрлекләүгә һәм язаға тарттырыуға юл ҡуймау тураһында закон ҡабул итергә.
# Инклюзив дөйөм милли диалогты дауам итергә.
# Донбасстағы гуманитар хәлде яҡшыртыу буйынса саралар күреү.
# «Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында урындағы үҙидараның ваҡытлыса тәртибе тураһында»ғы Украина Законына (Айырым статус тураһында закон) ярашлы, урындағы һайлауҙарҙы ваҡытынан алда үткәреүҙе тәьмин итергә.
# Украинанан законһыҙ ҡораллы формированиеларҙы, хәрби техниканы, шулай уҡ һуғышмандарҙы һәм ялланып һуғышып йөрөүселәрҙе сығарырға.
# Донбасты иҡтисади тергеҙеү һәм төбәктең йәшәйешен тергеҙеү программаһын ҡабул итергә.
# Консультацияла ҡатнашыусыларға шәхси хәүефһеҙлек гарантияларын биреү<ref>{{Cite web |url=http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true |title=Оригинал протокола |access-date=2014-09-07 |archive-date=2014-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141229062108/http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true |deadlink=no }}</ref>.
== Меморандум ==
{{викитека|ru:Меморандум об исполнении положений Протокола по итогам консультаций Трехсторонней контактной группы|Меморандума Трёхсторонней контактной группы и представителей отдельных районов Донецкой и Луганской областей от 19.09.2014}}
19 сентябрҙә Минскиҙа Өс яҡлы контакт төркөмө вәкилдәре — Рәсәйҙән (М. Ю. Зурабов), Украинанан (Л. Д. Кучма) һәм Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошмаһынан (Хай Тальявини), Донецк һәм Луганск Халыҡ республикалары вәкилдәре А. В. Захарченко һәм И. В. Плотницкий, Протоколдың 1-се пункттын үтәү өсөн, ҡорал ҡулланыуҙы ике яҡлы туҡтатыу тураһында килешеүҙәрҙе нығытырға: меморандумға ҡул ҡуйыу көнөнә ҡарата яҡтарҙың сик һыҙығынан 15 километрға ауыр ҡоралды (100 миллиметрҙан артыҡ калибрлы) артҡа сиктереү ебәреү һәм шуның менән хәүефһеҙлек зонаһын булдырыу, хәрби авиация һәм пилотһыҙ аппараттарҙың осоуын тыйыу кеүек тейешле башҡа сараларҙан тыш, хәүефһеҙлек зонаһында мина-шартлау ҡоралын ҡороуҙы тыйған меморандумға ҡул ҡуйылды<ref>{{Cite web |url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=542099&sec=1724 |title=ОБСЕ опубликовала оригинал минского Меморандума |access-date=2014-09-20 |archive-date=2014-09-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140920133643/http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=542099&sec=1724 |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.osce.org/ru/home/123807?download=true |title=Меморандум об исполнении положений Протокола по итогам консультаций Трёхсторонней контактной группы относительно шагов, направленных на имплементацию Мирного плана Президента Украины П. Порошенко и инициатив Президента России В. Путина |access-date=2014-10-30 |archive-date=2021-03-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309174216/http://www.osce.org/ru/home/123807?download=true |deadlink=no }}</ref>.
26 сентябрҙә Украинаның көнсығышында яҡтарҙы айырыу линияһын эҙмә-эҙлекле тотороҡландырыу һәм утты тулыһынса туҡтатыу мәсьәләләрен контролдә тотоу һәм яраштырыу буйынса берлектәге Үҙәк төркөмө эш башланы. Уның составына Украина яғы вәкилдәре, ОБСЕ мониторинг төркөмө һәм Рәсәй Федерацияһы Ҡоро ер ғәскәрҙәре баш командующийы урынбаҫары генерал-лейтенант Ленцов А. И. етәкселегендә Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошманың 76 хәрби хеҙмәткәре инде<ref>{{Cite web |url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/12/10/7047131/?attempt=1 |title=Генштаб напомнил Москве, когда в Украине появились войска РФ. Украинская правда, 10 декабря 2014 |access-date=2014-12-18 |archive-date=2014-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141214174547/http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/12/10/7047131/?attempt=1 |deadlink=no }}</ref>.
== Протоколдың интерпретациялары ==
* Украина президенты Петр Порошенко һүҙҙәренсә, Рәсәй Федерацияһының регуляр армияһы подразделениеларының Украина дәүләте биләмәһенә туранан-тура баҫып инеүенән һуң, ул утты кисекмәҫтән туҡтатыу инициативаһы менән сығыш яһаған. Был хаҡта ул Владимир Путин менән һөйләшеүҙә килеште, ә Минскиҙа тейешле протоколға ҡул ғына ҡуйылды. Порошенко һүҙҙәренсә, Минск протоколы РФ ҡораллы көстәренең һөжүмен туҡтатыуҙы, хәрби әсирҙәр менән алмашыуҙы, «Донбастың бөтә территорияһында, шул иҫәптән, хәҙер боевиктар ваҡытлыса контролдә тотҡан биләмәлә лә Украина суверенитетын тергеҙеү һәм һаҡлауҙы» күҙ уңында тота. Украина илдең территориаль бөтөнлөгө һәм суверенитеты мәсьәләһендә ташламаларға юл ҡуйманы, тип һыҙыҡ өҫтөнә алды Президент. Протоколдың өсөнсө һәм туғыҙынсы пункттарында телгә алынған закон Донецк һәм Луганск өлкәләрен Украина составында ҡалдырыуҙы күҙ уңында тота<ref>[http://www.president.gov.ua/ru/news/31197.html Выступление Президента Украины на заседании Кабинета Министров] {{Wayback|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/31197.html |date=20140916055758 }} // Официальное интернет-представительство президента Украины, 10.09.2014</ref>.
* Германияның сит ил эштәре министры Франк-Вальтер Штайнмайер Минск протоколына ошондай комментарий бирҙе: «Илдең көньяҡ-көнсығышының статусы тураһында һөйләшеүҙәргә килгәндә, Минскиҙа ҡул ҡуйылған документ тейешле аҙымдар протоколы… Рәсәй утты туҡтатыу тураһындағы килешеүҙең бер өлөшөн үтәргә тейеш — Украина территорияһында булған бөтә Рәсәй һалдаттары һәм ҡоралдары Украина менән төҙөлгән килешеүгә ярашлы кире алынырға тейеш, тип иҫәпләйем. Халыҡ-ара берләшмә иһә быны контролдә тоторға тейеш»<ref>[http://www.reuters.com/video/2014/09/14/the-debris-of-war-in-ukraine?videoId=341819680&videoChannel=2602 The debris of war in Ukraine] {{Wayback|url=http://www.reuters.com/video/2014/09/14/the-debris-of-war-in-ukraine?videoId=341819680&videoChannel=2602 |date=20140916034159 }} // [[Reuters]], 09.09.2014</span></ref>.
* Австрияның Сит ил эштәре министрлығы башлығы Себастьян Курц, Минск килешеүе Рәсәй ғәскәрҙәрен Ҡырым биләмәһенән сығарыуҙы күҙ уңында тота, тип иҫәпләй: «Хәҙер Минск килешеүҙәренең башҡа пункттарын да тормошҡа ашырыу өсөн барыһын да эшләргә кәрәк. Атап әйткәндә, Украина биләмәһенән, көньяҡ-көнсығышынан ғына түгел, Ҡырымдан да, Рәсәйҙең бөтә хәрби хеҙмәткәрҙәре сығарылырға тейеш. Украинаның территориаль бөтөнлөгө һаҡланырға тейеш»<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2578196 «Евросоюз готов платить эту цену». Глава МИД Австрии о возможности снятия санкций ЕС против России] {{Wayback|url=http://www.kommersant.ru/doc/2578196 |date=20140930120507 }} // [[Коммерсантъ]], 30.09.2014</span></ref>.
* Донецк Халыҡ Республикаһы етәкселеге, үҙ сиратында, килешеү төҙөү — Луганск һәм Донецк өлкәләренең Киевтан артабанғы бойондороҡһоҙлоғона тәүге аҙым ғына, тип иҫәпләй. Шулай уҡ Халыҡ Демократик Республикаһы етәкселегенең Кучманың вәкәләттәренә шикләнеп ҡарай, улар украин көс структуралары яғынан тыныслыҡ килешеүе боҙолғанда «Новороссия ерҙәрен украин баҫып алыуынан азат итеү операцияһын» кисекмәҫтән дауам итергә хоҡуҡлы<ref>[http://dnr.today/news/sovmestnoe-zayavlenie-doneckoj-narodnoj-respubliki-i-luganskoj-narodnoj-respubli/ Заявлении Новороссии ] {{Wayback|url=http://dnr.today/news/sovmestnoe-zayavlenie-doneckoj-narodnoj-respubliki-i-luganskoj-narodnoj-respubli/ |date=20140908155813 }}</span></ref>.
== Протоколды үтәү ==
Протоколға ҡул ҡуйылыуға ҡарамаҫтан, положениеларының күбеһе үтәлмәгән<ref name="РБК20">Полина Химшиашвили, Максим Гликин, Михаил Рубин, Александр Артемьев, Степан Опалев. [http://top.rbc.ru/politics/20/11/2014/546ded0fcbb20ff320f0e286 Перезапуск мира: почему переговоры по Украине зашли в тупик] {{Wayback|url=http://top.rbc.ru/politics/20/11/2014/546ded0fcbb20ff320f0e286 |date=20141123055848 }} «РБК», 20.11.2014</ref>.
* 5 сентябрҙә 18:00 сәғәттә (мәскәү сәғәте — 19:00) көсөнә ингән утты туҡтатыу режимы уның бөтә эшләү осоронда бер нисә тапҡыр боҙолған<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140926142753.shtml |title=При обстреле посёлка Счастье под Луганском есть погибшие и 13 раненых |access-date=2014-09-27 |archive-date=2014-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140927081532/http://rbc.ru/rbcfreenews/20140926142753.shtml |deadlink=no }}</ref><ref>[[Барабанов, Илья Алексеевич|Илья Барабанов]], Олег Гавриш, Ольга Мордюшенко, Наталья Скорлыгина. [http://kommersant.ru/doc/2577931 Режим прекращения света и тепла] {{Wayback|url=http://kommersant.ru/doc/2577931 |date=20140930181028 }}</ref><ref>[http://lenta.ru/articles/2014/11/11/ukraine/ Не мир. Не война] {{Wayback|url=http://lenta.ru/articles/2014/11/11/ukraine/ |date=20141120151241 }}, Лента.ру, 12.11.2014</ref><ref>[http://www.skynews.com.au/news/world/mideast/2014/10/23/ukraine-rebels-vow-to-take-back-cities.html Ukraine rebels vow to take back cities] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141023221330/http://www.skynews.com.au/news/world/mideast/2014/10/23/ukraine-rebels-vow-to-take-back-cities.html |date=2014-10-23 }}</ref>. Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының мәғлүмәттәре буйынса, 2014 йылдың ноябрь башына тиклем бәхәс зонаһында меңдән ашыу кешенең ғүмере өҙөлгән<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/11/141120_un_ukraine_human_rights_report ООН: жертвами конфликта в Донбассе стали 4300 человек] {{Wayback|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/11/141120_un_ukraine_human_rights_report |date=20141207060732 }} «Русская служба BBC», 20.11.2014</ref>. Декабрҙә ике яҡ та утты туҡтатыу режимын башҡара башланы. Тыныслыҡ урынлашты. Ике яҡтың да ғаризаһы буйынса тоташҡан һыҙаттан ауыр ҡоралдарҙы сығарыу башланды. 24 декабрҙә Минскиҙа һөйләшеүҙәрҙә яҡтар 26 декабргә әсирҙәр менән алмашыу хаҡында килеште. 26 декабрҙә баш күтәреүселәр һәм украин хәрбиҙәре низағ барышында әсирҙәр менән иң ҙур алмашыу яһай. Ғинуар башында хәл ҡапыл киҫкенләште. Волноваха янында автобусты утҡа тотҡандан һуң, атыш башлана. 2015 йылдың ғинуар урталарына Украина ғәскәрҙәре ҡулындағы Донецк аэропортын контролдә тотоу өсөн айырыуса аяуһыҙ һуғыштар йәйелдерелде. 18 ғинуарҙа Украина президенты кәңәшсеһе Юрий Сергеевич Бирюков "Фейсбук"тағы сәхифәһендә яҙҙы: {{начало цитаты}} Хәйерле иртә, ил. 08:01, ике сәғәт элек беҙҙең ғәскәрҙәрҙең Б секторындағы бөтә төркөмө приказ алған һәм сепарҙарҙың билдәле позицияларына күмәк ут асҡан, тип әйтергә мөмкин… Бөгөн күрһәтербеҙ, ҠАЛАЙЫРАҠ арт һабаҡты уҡыта алғаныбыҙҙы… Һеҙгә #нассливают?? һымаҡ тойолдомо? Юҡ, беҙ ботинка бауын ғына бәйләнек. ''Stay tuned'' («темала ҡалығыҙ»), мәғлүмәтте сәғәтенә бер тапҡыр еткерәсәкмен…<ref name="frommilitia2army">{{статья|автор= Скоробогатый П.|заглавие= От ополчения к армии: различия летней и зимней кампаний на Донбассе|ссылка= http://www.globalaffairs.ru/ukraine_crysis/Ot-opolcheniya-k-armii-razlichiya-letnei-i-zimnei-kampanii-na-Donbasse-17273|издание= Россия в глобальной политике|тип= журнал|год= 2015-01-30|том= |номер= |страницы= |doi= |issn= |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150211194648/http://www.globalaffairs.ru/ukraine_crysis/Ot-opolcheniya-k-armii-razlichiya-letnei-i-zimnei-kampanii-na-Donbasse-17273|archivedate= 2015-02-11}}</ref>{{конец цитаты|источник=}} 23 ғинуарҙа Халыҡ Демократик Республикаһы вәкилдәре хөкүмәт ғәскәрҙәре яғынан оҙаҡҡа һуҙылған атыу арҡаһында ваҡытлыса килешеү ғәмәлдәрен туҡтатыу тураһында белдерҙе<ref>{{Cite web |url=http://ria.ru/world/20150123/1044012462.html |title=Басурин: ДНР не будет рассматривать минский меморандум в нынешнем виде |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124201722/http://ria.ru/world/20150123/1044012462.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://ria.ru/world/20150123/1043920345.html |title=Захарченко: ДНР больше не будет пытаться говорить с Киевом о перемирии |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124210632/http://ria.ru/world/20150123/1043920345.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://lenta.ru/news/2015/01/23/zaharchenko/ |title=Захарченко пообещал продолжить наступление до границ Донецкой области |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124112044/http://lenta.ru/news/2015/01/23/zaharchenko/ |deadlink=no }}</ref>. БМО-ның генераль секретары [[Пан Ги Мун]] "баш күтәреүселәрҙең утты туҡтатыу режимынан бер яҡлы сығыуын ғәйепләне<ref>{{Cite web |url=http://lenta.ru/news/2015/01/25/bankimoon/ |title=Генсек ООН сравнил атаку на Мариуполь с нарушением международного права |access-date=2015-02-01 |archive-date=2015-02-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150201201128/http://lenta.ru/news/2015/01/25/bankimoon/ |deadlink=no }}</ref>.
* 500 кешегә тиклем киңәйгән Украиналағы Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма миссияһы Рәсәй һәм Украина сигенә мониторинг үткәрә алманы, июль аҙағынан алып Гуково һәм Донецк үткәреү пункттарында (Рәсәй) торған ойошманың 22 вәкиле генә был исемлеккә ҡағылмай<ref name="РБК20" />.
* Украина Генераль штабы инициативаһы буйынса Утты туҡтатыу режимын контролдә тотоу һәм конфликт яҡтарының үҙ-ара яҡын тороу һыҙатын тотороҡландырыу буйынса СЦКК — Берлектәге контроль һәм координация Үҙәге булдырылды, уға Рәсәйҙең 75 һәм 280-дән ашыу украин офицеры инде. Үҙәк Соледарҙа (Донецк өлкәһе) урынлашҡайны. Берлектәге контроль һәм координация үҙәгенең (СЦКК) бурысы — [[ДНР]], [[ЛНР]] подразделение командирҙары менән һөйләшеүҙәр аша, шулай уҡ Украина власы контроле аҫтындағы территорияла атыуҙарҙы туҡтатыуға булышлыҡ итеү килешеүе һәм утты туҡтатыу режимы мониторингы үткәреү. Үҙәк 2017 йылдың декабренә тиклем эшләне<ref>{{Cite web |url=http://redstar.ru/index.php/component/k2/item/35480-donbass-ostalsya-bez-nablyudatelej |title=Донбасс остался без наблюдателей / «Красная звезда», 21.12.2017 |access-date=2017-12-22 |archive-date=2017-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171223042600/http://redstar.ru/index.php/component/k2/item/35480-donbass-ostalsya-bez-nablyudatelej |deadlink=no }}</ref>.
* Донбасты иҡтисади тергеҙеү программаһы эшләнмәй. Ноябрь уртаһында Украина президенты указы ҡабул ителде, ул Милли банкка бер ай эсендә террористарға ҡаршы тороу (АТО) зонаһында предприятиеларҙың һәм халыҡтың банк иҫәбен хеҙмәтләндереүҙе туҡтатырға ҡушты<ref name="РБК20" />. 2015 йылдың ғинуарында Украина властары, 7 коридорҙы ғына ҡалдырып, Донецк (ДНР) һәм (ЛНР) Луганск Халыҡ республикалары контроле аҫтындағы биләмәләре менән транспорт бәйләнешен сикләне<ref>{{Cite web |url=http://gordonua.com/news/war/Turchinov-V-zonu-ATO-sozdany-sem-transportnyh-koridorov-ostalnye-puti-perekryty-59310.html |title=Турчинов: Созданы семь транспортных коридоров в зону АТО, остальные пути перекрыты |access-date=2015-01-15 |archive-date=2015-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150106061327/http://gordonua.com/news/war/Turchinov-V-zonu-ATO-sozdany-sem-transportnyh-koridorov-ostalnye-puti-perekryty-59310.html |deadlink=no }}</ref>.
* Украинаның Сит ил эштәре министрлығы хәбәр итеүенсә, килешеү ғәмәлгә ингәндән һәм ваҡытлыса тыныслыҡ урынлаштырыу иғлан иткәндән һуң, 2015 йылдың 20 ғинуарына Донецк Халыҡ Республикаһы һәм Луганск Халыҡ Республикаһы үҙ биләмәһен 500 квадрат километрға арттырған<ref>[http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=575095&sec=1724 В Киеве считают, что со дня подписания минских соглашений противник занял уже 500 км² территорий] {{Wayback|url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=575095&sec=1724 |date=20150205233751 }} «Интерфакс-Россия», 21.01.2015</ref>.
== Көсөн юғалтыуы ==
'''2022 йылдың 22 февралендә''' Рәсәй президенты Владимир Путин матбуғат конференцияһы барышында Рәсәй Донецк һәм Луганск халыҡ республикаларының (ДНР һәм ЛНР) бойондороҡһоҙлоғон танығанлыҡтан, Минск килешеүҙәренең юҡҡа сығыуын белдерҙе. Был ҡарарҙы ул Украинаның Минск килешеүҙәрен үтәүҙән баш тартыуы менән аңлатты<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/13811259|title=Путин заявил, что минских соглашений больше не существует|website=ТАСС|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222164917/https://tass.ru/politika/13811259|deadlink=no}}</ref>.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Икенсе минск килешеүе]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true Оригинал протокола] на сайте ОБСЕ {{Архивировано|1=https://web.archive.org/web/20141229062108/http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true|2={{HumanizeDate|2014-12-29}}}}
* [http://gazeta.zn.ua/internal/topografiya-krovyu-_.html Топография кровью], {{cite web|url=http://zn.ua/UKRAINE/minskiy-memorandum-otdaval-doneckiy-aeroport-boevikam-dnr-dokument-164967_.html|title=Минский меморандум отдавал Донецкий аэропорт боевикам "ДНР" - документ|date=24 января 2015|publisher=[[Зеркало недели]]|accessdate=2015-01-24}}
{{-}}
{{Александр Лукашенко}}
{{Пётр Порошенко}}
{{Владимир Путин}}
[[Категория:2014 йылдың сентябре]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Пётр Порошенко президентлығы]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы тарихы]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһы тарихы]]
[[Категория:Алфавит буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:ОБСЕ]]
[[Категория:Украина кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Минск тарихы]]
[[Категория:Александр Лукашенко президентлығы]]
[[Категория:Владимир Путин президентлығы]]
jpcr0qficxdcrxdtz7pb1tky6ckatot
1150059
1150034
2022-08-18T17:50:13Z
Айсар
10823
/* Шулай уҡ ҡарағыҙ */ орфография
wikitext
text/x-wiki
{{Бутамаҫҡа|Минск килешеүҙәрен үтәү буйынса саралар комплексы (2015)}}
{{Килешеү
| название = Минск протоколы
| полное_название = Өс яҡлы контакт төркөмө консультацияһы йомғаҡтары буйынса протокол
| изображение =
| ширина =
| заголовок =
| тип = Ут туҡтатыу буйынса килешеүҙәр
| дата_подготовки = 2014 йылдың июле-сентябре
| дата_подписания = [[2014 йыл]]дың 5 сентябре
| место_подписания = [[Минск]], [[Беларусь Республикаһы]]
| скреплен_печатью =
| вступление_в_силу = ҡул ҡуйғандан бирле
| утратил_силу = [[2022 йыл]]дың 21 феврале
| условия = См. «[[#Содержание протокола|Содержание протокола]]»
| окончание действия =
| подписан = См. во [[#top|введении]]
| стороны =
| место_хранения =
| статус =
| язык = [[урыҫ теле]]
| языки =
| website =
| wikisource =
}}
[[Файл:Minsk,_president-hotel.JPG|мини|260x260пкс|Энгельс урамындағы «Президент-отель» бинаһында Протоколға ҡул ҡуйылды.]]
'''Минск протоколы''' (''Минск килешеүе'') — [[2014 йыл|2014 йылдың]] [[5 сентябрь|5 сентябрендә]] [[Минск]] ҡалаһында «Президент-отель» бинаһында, атап әйткәндә, Украинаның Луганск һәм Донецк өлкәләре территорияһында утты туҡтатыу шартын ҡуйған килешеү документы. Тулы исеме — «Өс яҡлы контакт төркөмөнөң Украина президенты Пётр Порошенконың Тыныслыҡ планын һәм Рәсәй Президенты [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путиндың]] инициативаларын тормошҡа ашырыуға (имплементация) йүнәлтелгән консультацияһы йомғаҡтары буйынса протокол».
[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] яғынан протоколға Рәсәй Федерацияһының Украиналағы ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсеһе Михаил Зурабов, [[Украина]] яғынан— ил етәкселеге мандатына эйә элекке президент [[Кучма Леонид Данилович|Леонид Кучма]]<ref>{{Cite web|subtitle=2014-09-08|access-date=2014-09-08|accessdate=2016-08-04|archiveurl=no}}</ref><ref>{{Cite web|subtitle=2014-09-08|archiveurl=yes}}</ref>, [[ЕИХО|ОБСЕ]] яғынан — Швейцария дипломаты Хайди Тальявини, ҡултамғалар (вазифаларын күрһәтмәй) шулай уҡ баш күтәреүселәрҙең башлыҡтары<ref>{{Cite news|accessdate=2022-07-14|date=2015-02-12|work=Reuters|title=Factbox: Minsk agreement on Ukraine|url=https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-minsk-agreement-factbo-idUSKBN0LG20Y20150212|archivedate=2022-03-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220308223855/https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-minsk-agreement-factbo-idUSKBN0LG20Y20150212}}</ref> [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] башлығы Игорь Плотницкий һәм [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]] башлығы Александр Захарченко ҡул ҡуйҙы. Докуметҡа ҡул ҡуйғандан һуң шул уҡ көндө урындағы ваҡыт буйынса 18:00 сәғәттә утты туҡтатыу режимы көсөнә инде<ref name="min">{{Cite web|access-date=2014-09-06|accessdate=2014-09-08|archiveurl=no}}</ref>.
Протоколға ҡул ҡуйылыуға ҡарамаҫтан, Украинаның көнсығышында һуғыш хәрәкәттәре дауам итте. 2015 йылдың ғинуар уртаһынан конфликтта ҡатнашыусы яҡтар протокол пункттарын ғәмәлдә үтәүҙән туҡтаны.{{Переход|#Соблюдение Протокола|blue}}
2022 йылда февралендә Рәсәй менән Көнбайыш илдәре араһындағы киҫкен кризисы фонында Украинаның территориаль бөтөнлөгөнә потенциаль ҡурҡыныс янағанлыҡтан, рәсәй-украина сигендә рәсәй ғәскәрен һәм ҡоралын арттырыу менән бәйле, үҙ-үҙен иғлан иткән башлығы [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] башлыҡтары Денис Пушилин һәм Леонид Пасечник РФ президенты [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путинға]] республикаларҙың үҙаллылығын таныуҙы һорап мөрәжәғәт итте. Именлек советы ағзаларының бөтәһе лә мөрәжәғәттәрҙе хупланы<ref name="автоссылка22">{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/13789219|title=Никонов: признание ДНР и ЛНР повлечет за собой комплекс межгосударственных соглашений // ТАСС, 21.02.2022|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221175651/https://tass.ru/politika/13789219|deadlink=no}}</ref> һәм 21 февралдә Владимир Путин республикаларҙың суверенитетын һәм бойондороҡһоҙлоғон таныу тураһындағы указға ҡул ҡуйҙы. 22 февралдә Путин, Мәскәү Донецк һәм Луганск халыҡ республикаларын танығандан һуң, Минск килешеүе юҡ тип белдерҙе. Киев ғәмәлдә Донбасс халыҡ республикаларын таныуҙан алда әле «үлтерелгән» Минск килешеүен үтәргә теләмәгәнлектән, Рәсәй һәм ДНР һәм ЛНР-ҙы таныу тураһында ҡарар ҡабул итергә мәжбүр булды тине ул<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/62150fd39a7947cd3faac8b3|title=Путин заявил о прекращении существования минских соглашений // РБК, 22.02.2022|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223020745/https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/62150fd39a7947cd3faac8b3|deadlink=no}}</ref>.
== Башы ==
2014 йылдың 23 июнендә Донецк ҡалаһында өс яҡлы комиссияның беренсе осрашыуы үтте, унда Леонид Кучма, Михаил Зурабов, Тальявинить, шулай уҡ Виктор Медведчук, Олег Царёв һәм Александр Бородай<ref>{{Cite web|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=1718493&cid=5|title=Стартовали переговоры между Киевом, Москвой и ополченцами|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906134644/http://www.vesti.ru/doc.html?id=1718493&cid=5|deadlink=no}}</ref>ҡатнашты. Яҡтар утты бары тик 27 июнгә тиклем генә туҡтатыу тураһында килешә алды<ref>{{Cite web|url=http://ru.tsn.ua/politika/posle-peregovorov-gastroler-carev-vzyalsya-spasat-kuchmu-i-shufricha-ot-razyarennoy-tolpy-373176.html|title=После переговоров Царёв взялся спасать Кучму и Шуфрича от разъярённой толпы|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906154119/http://ru.tsn.ua/politika/posle-peregovorov-gastroler-carev-vzyalsya-spasat-kuchmu-i-shufricha-ot-razyarennoy-tolpy-373176.html|deadlink=no}}</ref>. Шул осорҙа президент Порошенконың тыныслыҡ планы Украина территорияһынан «ялланған һуғышсылар»ҙы сығарыу, баш күтәреүселәрҙе ҡоралһыҙландырыу, өлөшләтә амнистия, үҙәкләштереүҙе сикләп һәм урыҫ теленең хоҡуҡтарын һаҡлап, урындағы власть органдарының эшен тергеҙеүҙе күҙ уңында тотҡан<ref>{{Cite web|url=http://podrobnosti.ua/power/2014/06/20/981383.html|title=Пётр Порошенко представил свой мирный план по Донбассу|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808073729/http://podrobnosti.ua/power/2014/06/20/981383.html|deadlink=no}}</ref>.
Минск ҡалаһында өс яҡлы осрашыу үткәреү ([[ЕИХО|ОБСЕ]]-[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]-[[Украина]]) идеяһы июлдә барлыҡҡа килә, әммә шул саҡта Украина президенты Порошенко Boeing 777 самолеты һәләкәте урынына халыҡ-ара эксперттарҙы индереү һәм баш күтәреүселәр тотоп торған аманаттарҙы азат итеү мәсьәләһен тикшереүҙе тәҡдим итә<ref>{{Cite web|url=http://vesti.ua/donbass/63285-poroshenko-reshil-provesti-trehstoronnie-peregovory-v-minske|title=Порошенко решил провести мирные переговоры в Минске|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-08-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808044336/http://vesti.ua/donbass/63285-poroshenko-reshil-provesti-trehstoronnie-peregovory-v-minske|deadlink=no}}</ref>.
Августа баш күтәреүселәр Донецк өлкәһенең көньяғында, украина көстәре хәлен ҡатмарлаштырып, күләмле контрһөжүм башлай.
Протоколға ҡул ҡуйған мәлгә [[Донецк Халыҡ Республикаһы|ДНР]]<nowiki/>һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|ЛНР]] баш күтәреүселәре 4,5 миллион кеше йәшәгән 16 000 км² территорияны контролдә тотҡан була. Контроль зонаһына өлкә үҙәктәре [[Донецк]] һәм [[Луганск]] ҡалалары, шулай Новоазовск, Горловка, Макеевка<ref>{{Cite web|url=http://vesti-ukr.com/infografika/68638-opublikovana-karta-ato-posle-peremirija|title=Опубликована карта АТО после перемирия. Под контролем ДНР и ЛНР находится 16 000 км2|date=8 сентября 2014|publisher=ООО "Вести масс-медиа"|accessdate=2014-11-11|archive-date=2014-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006194937/http://vesti-ukr.com/infografika/68638-opublikovana-karta-ato-posle-peremirija|deadlink=no}}</ref> кеүек мөһим тораҡ пункттары инде.
Пётр Порошенко «Украинская правда» гәзитенә (2019 йылдың авгусы) биргән интервьюһында Минск килешеүенә ҡул ҡуйыу тураһындағы мәсьәлә Минскиҙа түгел, ә Кардиффта, Төньяҡ Атлантик Альянстың (НАТО) Уэльс саммитында ҡаралды тип белдерҙе: «''Был мөғжизә ине. Мин НАТО саммитына барған саҡта, килешеүгә ҡул ҡуйҙырта һәм Рәсәйҙең һөжүмен туҡтатыуға өлгәшә алыуыбыҙға берәү ҙә ышанмай ине''»<ref>{{Cite web|url=https://interfax.com.ua/news/political/604892.html|title=Порошенко: Минские соглашения в сентябре 2014 года помогли остановить российское наступление // Интерфакс-Украина, 01.08.2019|accessdate=2019-08-01|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801092229/https://interfax.com.ua/news/political/604892.html|deadlink=no}}</ref>.
Һөйләшеүҙәр башлар алдынан Минск ҡалаһында 2014 йылдың 26 авгусында Путин һәм Порошенко осраша<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/international/2014/08/140826_poroshenko_putin_meeting|title=Путин и Порошенко провели двусторонние переговоры|date=2014-08-26|website=BBC News. Русская служба|accessdate=2022-07-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220408180515/https://www.bbc.com/russian/international/2014/08/140826_poroshenko_putin_meeting|archivedate=2022-04-08}}</ref> шулай уҡ 3 сентябрҙә телефондан һөйләшәләр<ref>{{Cite web|url=http://vesti.ua/donbass/68052-poroshenko-i-putin-dogovorilis-o-postojannom-prekrawenii-ognja-na-donbasse|title=Порошенко по телефону договорился с Путиным о перемирии на Донбассе|accessdate=2014-09-06|archivedate=2014-09-05|archiveurl=no}}</ref>. Был ваҡытҡа Путин Донбасстағы хәлде тотороҡландырыу буйынса яҡынса планды эшләй:
* «Донецк һәм луганск йүнәлештәрендә Украинаның көньяҡ-көнсығыш ополчениеһы формированиеларының әүҙем һөжүм итеү операцияларын туҡтатыу»;
* "Украинаның көс структуралары подразделениеларын тораҡ пункттарҙы артиллерия һәм бөтә залп уты системаларының бөтә төрҙәре утҡа тота алмаҫлыҡ араға айырыу;
* «Утты туҡтатыу шарттарын үтәү буйынса тулы һәм объектив халыҡ-ара контролде тормошҡа ашырыу һәм шул рәүешле төҙөлгән хәүефһеҙлек зонаһында хәлде тикшереп тороу»;
* «Хәрби авиацияны тыныс граждандарға һәм конфликт зонаһындағы тораҡ пункттарға ҡаршы ҡулланыуҙы булдырмау»;
* «барыһын да барыһына» формулаһы буйынса, «бер ниндәй элгәрге шарт ҡуймайынса, тотҡондарҙы алмаштырыу»;
* «Украинаның көнсығышына ҡасаҡтарҙың күсеүе һәм гуманитар йөктәрҙе ташыу өсөн гуманитар коридорҙар асыу»;
* Украинаның көнсығышында емерелгән социаль һәм йәшәүҙе тәьмин итеү инфраструктураһы объекттарын тергеҙеү өсөн зыян күргән төбәктәргә ремонт бригадаларын йүнәлтеү<ref>{{Cite web|url=http://vz.ru/news/2014/9/3/703814.html|title=Путин предложил план по стабилизации ситуации на Украине|access-date=2014-09-06|archive-date=2014-09-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140906040817/http://vz.ru/news/2014/9/3/703814.html|deadlink=no}}</ref>.
== Өс яҡлы контакт төркөмөнөң составы ==
* [[Файл:Osce-logo- russian.jpg|border|22px]] [[ОБСЕ]]: Илсе Хайди Тальявини<ref name="belta" />
* {{Флаг Украины}} [[Украина]]: Украинаның икенсе президенты [[Кучма Леонид Данилович|Леонид Кучма]]<ref name="belta">[http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Na-vstreche-v-Minske-interesy-DNR-i-LNR-predstavjat-Zaxarchenko-i-Plotnitskij_i_679490.html На встрече в Минске интересы ДНР и ЛНР представляют Захарченко и Плотницкий] {{Wayback|url=http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Na-vstreche-v-Minske-interesy-DNR-i-LNR-predstavjat-Zaxarchenko-i-Plotnitskij_i_679490.html |date=20140907100337 }} // [[БелТА]]-[[ИТАР-ТАСС]], 05.09.2014</ref>
* {{Флаг России}} [[Рәсәй]]: Рәсәй Федерациһының Украиналағы илсеһе [[Михаил Зурабов]]<ref name="belta" /><ref>[http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Zasedanie-kontaktnoj-gruppy-po-Ukraine-nachalos-v-Minske_i_679504.html Заседание контактной группы по Украине проходит в Минске] {{Wayback|url=http://www.belta.by/ru/all_news/politics/Zasedanie-kontaktnoj-gruppy-po-Ukraine-nachalos-v-Minske_i_679504.html |date=20140907100321 }} // [[БелТА]], 05.09.2014</ref>
Төркөм эшендә ҡатнашты:
* {{Флаг ДНР}} [[Александр Захарченко]]<ref name="belta" />
* {{Флаг ЛНР}} [[Игорь Плотницкий]]<ref name="belta" />
== Протокол йөкмәткеһе ==
{{викитека|:ru:Протокол о результатах консультаций Трехсторонней контактной группы|Протокол о результатах консультаций Трехсторонней контактной группы}}
[[Файл:Minsk Protocol.svg|thumb|300px|Минск килешеүенә ярашлы, сикләү һыҙығы һәм буфер зонаһы картаһы<ref>[http://www.unian.ua/politics/1030775-opublikovano-tochnu-mapu-liniji-rozmejuvannya-sil-na-donbasi.html Опубліковано точну мапу лінії розмежування сил на Донбасі] {{Wayback|url=http://www.unian.ua/politics/1030775-opublikovano-tochnu-mapu-liniji-rozmejuvannya-sil-na-donbasi.html |date=20150318133524 }} // [[УНІАН]]</ref>
----
<span style="color: #0000FF;"><big>'''―'''</big></span> <small>Украина контроле сиге</small><span style="color: #FF0000;"><big>'''―'''</big></span> <small>ДНР һәм ЛНР формированиелары контроле сиге</small><span style="color: #708090;"><big>'''―'''</big></span> <small>Артиллерия өсөн 30 км буфер зонаһының сикке сиге > 100 мм</small><small>{{colorbox|#DAA520}} 2014 йылдың 19 сентябренә ҡарата Донецк һәм Луганск халыҡ республикалары формированиелары контролдә тотҡан биләмә </small>]]
# Корал ҡулланыуҙы ике яҡлы туҡтатыуҙы кисекмәҫтән тәьмин итергә.
# Европала хәүефһеҙлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма яғынан ҡорал ҡулланмау режимы мониторингының һәм верификацияһының тәьмин ителеүе.
# «Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында урындағы үҙидараның ваҡытлыса тәртибе тураһында» Украина Законын (Айырым статус тураһында закон) ҡабул итеү юлы аша, үҙәкләштерелгән властан китеүҙе үткәреү.
# Украина-Рәсәй дәүләт сигендә даими эшләүсе мониторингты һәм, Украина менән РФ-тың сик буйындағы райондарында хәүефһеҙлек зонаһын булдырып, Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма яғынан верификацияны тәьмин итергә.
# Бөтә тотҡондарҙы һәм законһыҙ тотолған кешеләрҙе ашығыс рәүештә азат итергә.
# Украинаның Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында булған ваҡиғаларға бәйле кешеләрҙе эҙәрлекләүгә һәм язаға тарттырыуға юл ҡуймау тураһында закон ҡабул итергә.
# Инклюзив дөйөм милли диалогты дауам итергә.
# Донбасстағы гуманитар хәлде яҡшыртыу буйынса саралар күреү.
# «Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарында урындағы үҙидараның ваҡытлыса тәртибе тураһында»ғы Украина Законына (Айырым статус тураһында закон) ярашлы, урындағы һайлауҙарҙы ваҡытынан алда үткәреүҙе тәьмин итергә.
# Украинанан законһыҙ ҡораллы формированиеларҙы, хәрби техниканы, шулай уҡ һуғышмандарҙы һәм ялланып һуғышып йөрөүселәрҙе сығарырға.
# Донбасты иҡтисади тергеҙеү һәм төбәктең йәшәйешен тергеҙеү программаһын ҡабул итергә.
# Консультацияла ҡатнашыусыларға шәхси хәүефһеҙлек гарантияларын биреү<ref>{{Cite web |url=http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true |title=Оригинал протокола |access-date=2014-09-07 |archive-date=2014-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141229062108/http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true |deadlink=no }}</ref>.
== Меморандум ==
{{викитека|ru:Меморандум об исполнении положений Протокола по итогам консультаций Трехсторонней контактной группы|Меморандума Трёхсторонней контактной группы и представителей отдельных районов Донецкой и Луганской областей от 19.09.2014}}
19 сентябрҙә Минскиҙа Өс яҡлы контакт төркөмө вәкилдәре — Рәсәйҙән (М. Ю. Зурабов), Украинанан (Л. Д. Кучма) һәм Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошмаһынан (Хай Тальявини), Донецк һәм Луганск Халыҡ республикалары вәкилдәре А. В. Захарченко һәм И. В. Плотницкий, Протоколдың 1-се пункттын үтәү өсөн, ҡорал ҡулланыуҙы ике яҡлы туҡтатыу тураһында килешеүҙәрҙе нығытырға: меморандумға ҡул ҡуйыу көнөнә ҡарата яҡтарҙың сик һыҙығынан 15 километрға ауыр ҡоралды (100 миллиметрҙан артыҡ калибрлы) артҡа сиктереү ебәреү һәм шуның менән хәүефһеҙлек зонаһын булдырыу, хәрби авиация һәм пилотһыҙ аппараттарҙың осоуын тыйыу кеүек тейешле башҡа сараларҙан тыш, хәүефһеҙлек зонаһында мина-шартлау ҡоралын ҡороуҙы тыйған меморандумға ҡул ҡуйылды<ref>{{Cite web |url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=542099&sec=1724 |title=ОБСЕ опубликовала оригинал минского Меморандума |access-date=2014-09-20 |archive-date=2014-09-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140920133643/http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=542099&sec=1724 |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.osce.org/ru/home/123807?download=true |title=Меморандум об исполнении положений Протокола по итогам консультаций Трёхсторонней контактной группы относительно шагов, направленных на имплементацию Мирного плана Президента Украины П. Порошенко и инициатив Президента России В. Путина |access-date=2014-10-30 |archive-date=2021-03-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309174216/http://www.osce.org/ru/home/123807?download=true |deadlink=no }}</ref>.
26 сентябрҙә Украинаның көнсығышында яҡтарҙы айырыу линияһын эҙмә-эҙлекле тотороҡландырыу һәм утты тулыһынса туҡтатыу мәсьәләләрен контролдә тотоу һәм яраштырыу буйынса берлектәге Үҙәк төркөмө эш башланы. Уның составына Украина яғы вәкилдәре, ОБСЕ мониторинг төркөмө һәм Рәсәй Федерацияһы Ҡоро ер ғәскәрҙәре баш командующийы урынбаҫары генерал-лейтенант Ленцов А. И. етәкселегендә Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошманың 76 хәрби хеҙмәткәре инде<ref>{{Cite web |url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/12/10/7047131/?attempt=1 |title=Генштаб напомнил Москве, когда в Украине появились войска РФ. Украинская правда, 10 декабря 2014 |access-date=2014-12-18 |archive-date=2014-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141214174547/http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/12/10/7047131/?attempt=1 |deadlink=no }}</ref>.
== Протоколдың интерпретациялары ==
* Украина президенты Петр Порошенко һүҙҙәренсә, Рәсәй Федерацияһының регуляр армияһы подразделениеларының Украина дәүләте биләмәһенә туранан-тура баҫып инеүенән һуң, ул утты кисекмәҫтән туҡтатыу инициативаһы менән сығыш яһаған. Был хаҡта ул Владимир Путин менән һөйләшеүҙә килеште, ә Минскиҙа тейешле протоколға ҡул ғына ҡуйылды. Порошенко һүҙҙәренсә, Минск протоколы РФ ҡораллы көстәренең һөжүмен туҡтатыуҙы, хәрби әсирҙәр менән алмашыуҙы, «Донбастың бөтә территорияһында, шул иҫәптән, хәҙер боевиктар ваҡытлыса контролдә тотҡан биләмәлә лә Украина суверенитетын тергеҙеү һәм һаҡлауҙы» күҙ уңында тота. Украина илдең территориаль бөтөнлөгө һәм суверенитеты мәсьәләһендә ташламаларға юл ҡуйманы, тип һыҙыҡ өҫтөнә алды Президент. Протоколдың өсөнсө һәм туғыҙынсы пункттарында телгә алынған закон Донецк һәм Луганск өлкәләрен Украина составында ҡалдырыуҙы күҙ уңында тота<ref>[http://www.president.gov.ua/ru/news/31197.html Выступление Президента Украины на заседании Кабинета Министров] {{Wayback|url=http://www.president.gov.ua/ru/news/31197.html |date=20140916055758 }} // Официальное интернет-представительство президента Украины, 10.09.2014</ref>.
* Германияның сит ил эштәре министры Франк-Вальтер Штайнмайер Минск протоколына ошондай комментарий бирҙе: «Илдең көньяҡ-көнсығышының статусы тураһында һөйләшеүҙәргә килгәндә, Минскиҙа ҡул ҡуйылған документ тейешле аҙымдар протоколы… Рәсәй утты туҡтатыу тураһындағы килешеүҙең бер өлөшөн үтәргә тейеш — Украина территорияһында булған бөтә Рәсәй һалдаттары һәм ҡоралдары Украина менән төҙөлгән килешеүгә ярашлы кире алынырға тейеш, тип иҫәпләйем. Халыҡ-ара берләшмә иһә быны контролдә тоторға тейеш»<ref>[http://www.reuters.com/video/2014/09/14/the-debris-of-war-in-ukraine?videoId=341819680&videoChannel=2602 The debris of war in Ukraine] {{Wayback|url=http://www.reuters.com/video/2014/09/14/the-debris-of-war-in-ukraine?videoId=341819680&videoChannel=2602 |date=20140916034159 }} // [[Reuters]], 09.09.2014</span></ref>.
* Австрияның Сит ил эштәре министрлығы башлығы Себастьян Курц, Минск килешеүе Рәсәй ғәскәрҙәрен Ҡырым биләмәһенән сығарыуҙы күҙ уңында тота, тип иҫәпләй: «Хәҙер Минск килешеүҙәренең башҡа пункттарын да тормошҡа ашырыу өсөн барыһын да эшләргә кәрәк. Атап әйткәндә, Украина биләмәһенән, көньяҡ-көнсығышынан ғына түгел, Ҡырымдан да, Рәсәйҙең бөтә хәрби хеҙмәткәрҙәре сығарылырға тейеш. Украинаның территориаль бөтөнлөгө һаҡланырға тейеш»<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2578196 «Евросоюз готов платить эту цену». Глава МИД Австрии о возможности снятия санкций ЕС против России] {{Wayback|url=http://www.kommersant.ru/doc/2578196 |date=20140930120507 }} // [[Коммерсантъ]], 30.09.2014</span></ref>.
* Донецк Халыҡ Республикаһы етәкселеге, үҙ сиратында, килешеү төҙөү — Луганск һәм Донецк өлкәләренең Киевтан артабанғы бойондороҡһоҙлоғона тәүге аҙым ғына, тип иҫәпләй. Шулай уҡ Халыҡ Демократик Республикаһы етәкселегенең Кучманың вәкәләттәренә шикләнеп ҡарай, улар украин көс структуралары яғынан тыныслыҡ килешеүе боҙолғанда «Новороссия ерҙәрен украин баҫып алыуынан азат итеү операцияһын» кисекмәҫтән дауам итергә хоҡуҡлы<ref>[http://dnr.today/news/sovmestnoe-zayavlenie-doneckoj-narodnoj-respubliki-i-luganskoj-narodnoj-respubli/ Заявлении Новороссии ] {{Wayback|url=http://dnr.today/news/sovmestnoe-zayavlenie-doneckoj-narodnoj-respubliki-i-luganskoj-narodnoj-respubli/ |date=20140908155813 }}</span></ref>.
== Протоколды үтәү ==
Протоколға ҡул ҡуйылыуға ҡарамаҫтан, положениеларының күбеһе үтәлмәгән<ref name="РБК20">Полина Химшиашвили, Максим Гликин, Михаил Рубин, Александр Артемьев, Степан Опалев. [http://top.rbc.ru/politics/20/11/2014/546ded0fcbb20ff320f0e286 Перезапуск мира: почему переговоры по Украине зашли в тупик] {{Wayback|url=http://top.rbc.ru/politics/20/11/2014/546ded0fcbb20ff320f0e286 |date=20141123055848 }} «РБК», 20.11.2014</ref>.
* 5 сентябрҙә 18:00 сәғәттә (мәскәү сәғәте — 19:00) көсөнә ингән утты туҡтатыу режимы уның бөтә эшләү осоронда бер нисә тапҡыр боҙолған<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20140926142753.shtml |title=При обстреле посёлка Счастье под Луганском есть погибшие и 13 раненых |access-date=2014-09-27 |archive-date=2014-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140927081532/http://rbc.ru/rbcfreenews/20140926142753.shtml |deadlink=no }}</ref><ref>[[Барабанов, Илья Алексеевич|Илья Барабанов]], Олег Гавриш, Ольга Мордюшенко, Наталья Скорлыгина. [http://kommersant.ru/doc/2577931 Режим прекращения света и тепла] {{Wayback|url=http://kommersant.ru/doc/2577931 |date=20140930181028 }}</ref><ref>[http://lenta.ru/articles/2014/11/11/ukraine/ Не мир. Не война] {{Wayback|url=http://lenta.ru/articles/2014/11/11/ukraine/ |date=20141120151241 }}, Лента.ру, 12.11.2014</ref><ref>[http://www.skynews.com.au/news/world/mideast/2014/10/23/ukraine-rebels-vow-to-take-back-cities.html Ukraine rebels vow to take back cities] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141023221330/http://www.skynews.com.au/news/world/mideast/2014/10/23/ukraine-rebels-vow-to-take-back-cities.html |date=2014-10-23 }}</ref>. Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының мәғлүмәттәре буйынса, 2014 йылдың ноябрь башына тиклем бәхәс зонаһында меңдән ашыу кешенең ғүмере өҙөлгән<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/11/141120_un_ukraine_human_rights_report ООН: жертвами конфликта в Донбассе стали 4300 человек] {{Wayback|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2014/11/141120_un_ukraine_human_rights_report |date=20141207060732 }} «Русская служба BBC», 20.11.2014</ref>. Декабрҙә ике яҡ та утты туҡтатыу режимын башҡара башланы. Тыныслыҡ урынлашты. Ике яҡтың да ғаризаһы буйынса тоташҡан һыҙаттан ауыр ҡоралдарҙы сығарыу башланды. 24 декабрҙә Минскиҙа һөйләшеүҙәрҙә яҡтар 26 декабргә әсирҙәр менән алмашыу хаҡында килеште. 26 декабрҙә баш күтәреүселәр һәм украин хәрбиҙәре низағ барышында әсирҙәр менән иң ҙур алмашыу яһай. Ғинуар башында хәл ҡапыл киҫкенләште. Волноваха янында автобусты утҡа тотҡандан һуң, атыш башлана. 2015 йылдың ғинуар урталарына Украина ғәскәрҙәре ҡулындағы Донецк аэропортын контролдә тотоу өсөн айырыуса аяуһыҙ һуғыштар йәйелдерелде. 18 ғинуарҙа Украина президенты кәңәшсеһе Юрий Сергеевич Бирюков "Фейсбук"тағы сәхифәһендә яҙҙы: {{начало цитаты}} Хәйерле иртә, ил. 08:01, ике сәғәт элек беҙҙең ғәскәрҙәрҙең Б секторындағы бөтә төркөмө приказ алған һәм сепарҙарҙың билдәле позицияларына күмәк ут асҡан, тип әйтергә мөмкин… Бөгөн күрһәтербеҙ, ҠАЛАЙЫРАҠ арт һабаҡты уҡыта алғаныбыҙҙы… Һеҙгә #нассливают?? һымаҡ тойолдомо? Юҡ, беҙ ботинка бауын ғына бәйләнек. ''Stay tuned'' («темала ҡалығыҙ»), мәғлүмәтте сәғәтенә бер тапҡыр еткерәсәкмен…<ref name="frommilitia2army">{{статья|автор= Скоробогатый П.|заглавие= От ополчения к армии: различия летней и зимней кампаний на Донбассе|ссылка= http://www.globalaffairs.ru/ukraine_crysis/Ot-opolcheniya-k-armii-razlichiya-letnei-i-zimnei-kampanii-na-Donbasse-17273|издание= Россия в глобальной политике|тип= журнал|год= 2015-01-30|том= |номер= |страницы= |doi= |issn= |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150211194648/http://www.globalaffairs.ru/ukraine_crysis/Ot-opolcheniya-k-armii-razlichiya-letnei-i-zimnei-kampanii-na-Donbasse-17273|archivedate= 2015-02-11}}</ref>{{конец цитаты|источник=}} 23 ғинуарҙа Халыҡ Демократик Республикаһы вәкилдәре хөкүмәт ғәскәрҙәре яғынан оҙаҡҡа һуҙылған атыу арҡаһында ваҡытлыса килешеү ғәмәлдәрен туҡтатыу тураһында белдерҙе<ref>{{Cite web |url=http://ria.ru/world/20150123/1044012462.html |title=Басурин: ДНР не будет рассматривать минский меморандум в нынешнем виде |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124201722/http://ria.ru/world/20150123/1044012462.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://ria.ru/world/20150123/1043920345.html |title=Захарченко: ДНР больше не будет пытаться говорить с Киевом о перемирии |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124210632/http://ria.ru/world/20150123/1043920345.html |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://lenta.ru/news/2015/01/23/zaharchenko/ |title=Захарченко пообещал продолжить наступление до границ Донецкой области |access-date=2015-01-24 |archive-date=2015-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150124112044/http://lenta.ru/news/2015/01/23/zaharchenko/ |deadlink=no }}</ref>. БМО-ның генераль секретары [[Пан Ги Мун]] "баш күтәреүселәрҙең утты туҡтатыу режимынан бер яҡлы сығыуын ғәйепләне<ref>{{Cite web |url=http://lenta.ru/news/2015/01/25/bankimoon/ |title=Генсек ООН сравнил атаку на Мариуполь с нарушением международного права |access-date=2015-02-01 |archive-date=2015-02-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150201201128/http://lenta.ru/news/2015/01/25/bankimoon/ |deadlink=no }}</ref>.
* 500 кешегә тиклем киңәйгән Украиналағы Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма миссияһы Рәсәй һәм Украина сигенә мониторинг үткәрә алманы, июль аҙағынан алып Гуково һәм Донецк үткәреү пункттарында (Рәсәй) торған ойошманың 22 вәкиле генә был исемлеккә ҡағылмай<ref name="РБК20" />.
* Украина Генераль штабы инициативаһы буйынса Утты туҡтатыу режимын контролдә тотоу һәм конфликт яҡтарының үҙ-ара яҡын тороу һыҙатын тотороҡландырыу буйынса СЦКК — Берлектәге контроль һәм координация Үҙәге булдырылды, уға Рәсәйҙең 75 һәм 280-дән ашыу украин офицеры инде. Үҙәк Соледарҙа (Донецк өлкәһе) урынлашҡайны. Берлектәге контроль һәм координация үҙәгенең (СЦКК) бурысы — [[ДНР]], [[ЛНР]] подразделение командирҙары менән һөйләшеүҙәр аша, шулай уҡ Украина власы контроле аҫтындағы территорияла атыуҙарҙы туҡтатыуға булышлыҡ итеү килешеүе һәм утты туҡтатыу режимы мониторингы үткәреү. Үҙәк 2017 йылдың декабренә тиклем эшләне<ref>{{Cite web |url=http://redstar.ru/index.php/component/k2/item/35480-donbass-ostalsya-bez-nablyudatelej |title=Донбасс остался без наблюдателей / «Красная звезда», 21.12.2017 |access-date=2017-12-22 |archive-date=2017-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171223042600/http://redstar.ru/index.php/component/k2/item/35480-donbass-ostalsya-bez-nablyudatelej |deadlink=no }}</ref>.
* Донбасты иҡтисади тергеҙеү программаһы эшләнмәй. Ноябрь уртаһында Украина президенты указы ҡабул ителде, ул Милли банкка бер ай эсендә террористарға ҡаршы тороу (АТО) зонаһында предприятиеларҙың һәм халыҡтың банк иҫәбен хеҙмәтләндереүҙе туҡтатырға ҡушты<ref name="РБК20" />. 2015 йылдың ғинуарында Украина властары, 7 коридорҙы ғына ҡалдырып, Донецк (ДНР) һәм (ЛНР) Луганск Халыҡ республикалары контроле аҫтындағы биләмәләре менән транспорт бәйләнешен сикләне<ref>{{Cite web |url=http://gordonua.com/news/war/Turchinov-V-zonu-ATO-sozdany-sem-transportnyh-koridorov-ostalnye-puti-perekryty-59310.html |title=Турчинов: Созданы семь транспортных коридоров в зону АТО, остальные пути перекрыты |access-date=2015-01-15 |archive-date=2015-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150106061327/http://gordonua.com/news/war/Turchinov-V-zonu-ATO-sozdany-sem-transportnyh-koridorov-ostalnye-puti-perekryty-59310.html |deadlink=no }}</ref>.
* Украинаның Сит ил эштәре министрлығы хәбәр итеүенсә, килешеү ғәмәлгә ингәндән һәм ваҡытлыса тыныслыҡ урынлаштырыу иғлан иткәндән һуң, 2015 йылдың 20 ғинуарына Донецк Халыҡ Республикаһы һәм Луганск Халыҡ Республикаһы үҙ биләмәһен 500 квадрат километрға арттырған<ref>[http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=575095&sec=1724 В Киеве считают, что со дня подписания минских соглашений противник занял уже 500 км² территорий] {{Wayback|url=http://www.interfax-russia.ru/South/special.asp?id=575095&sec=1724 |date=20150205233751 }} «Интерфакс-Россия», 21.01.2015</ref>.
== Көсөн юғалтыуы ==
'''2022 йылдың 22 февралендә''' Рәсәй президенты Владимир Путин матбуғат конференцияһы барышында Рәсәй Донецк һәм Луганск халыҡ республикаларының (ДНР һәм ЛНР) бойондороҡһоҙлоғон танығанлыҡтан, Минск килешеүҙәренең юҡҡа сығыуын белдерҙе. Был ҡарарҙы ул Украинаның Минск килешеүҙәрен үтәүҙән баш тартыуы менән аңлатты<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/politika/13811259|title=Путин заявил, что минских соглашений больше не существует|website=ТАСС|access-date=2022-02-22|archive-date=2022-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222164917/https://tass.ru/politika/13811259|deadlink=no}}</ref>.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Икенсе Минск килешеүе]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true Оригинал протокола] на сайте ОБСЕ {{Архивировано|1=https://web.archive.org/web/20141229062108/http://www.osce.org/ru/home/123258?download=true|2={{HumanizeDate|2014-12-29}}}}
* [http://gazeta.zn.ua/internal/topografiya-krovyu-_.html Топография кровью], {{cite web|url=http://zn.ua/UKRAINE/minskiy-memorandum-otdaval-doneckiy-aeroport-boevikam-dnr-dokument-164967_.html|title=Минский меморандум отдавал Донецкий аэропорт боевикам "ДНР" - документ|date=24 января 2015|publisher=[[Зеркало недели]]|accessdate=2015-01-24}}
{{-}}
{{Александр Лукашенко}}
{{Пётр Порошенко}}
{{Владимир Путин}}
[[Категория:2014 йылдың сентябре]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Пётр Порошенко президентлығы]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы тарихы]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһы тарихы]]
[[Категория:Алфавит буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:ОБСЕ]]
[[Категория:Украина кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Минск тарихы]]
[[Категория:Александр Лукашенко президентлығы]]
[[Категория:Владимир Путин президентлығы]]
8uz7ew78pglngiso3cu78ffgh18o39f
Латипов Ринат Закир улы
0
184718
1150009
2022-08-18T12:18:42Z
Баныу
28584
"'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республик..." исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
lqj9q0uc875w4s0lo66n7wdel0qks3u
1150011
1150009
2022-08-18T12:26:18Z
Баныу
28584
/* Һылтанмалар */
wikitext
text/x-wiki
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 Медицинский Вестник ]
5vwhmi4865az4tt9iu75k6w21dldyvb
1150012
1150011
2022-08-18T12:29:27Z
Баныу
28584
/* Һылтанмалар */
wikitext
text/x-wiki
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 Медицинский Вестник Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
jdcrm9xw4yaaqp04g3oo327e4bq1hir
1150013
1150012
2022-08-18T12:30:05Z
Баныу
28584
/* Һылтанмалар */
wikitext
text/x-wiki
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 «Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
7afxxy7sc99f7z706p8o6uis8pzmqd0
1150014
1150013
2022-08-18T12:30:55Z
Баныу
28584
/* Биографияһы */
wikitext
text/x-wiki
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була<ref>«Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)</ref>.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 «Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
sww9088fz2ic5v82wrygtsj2qsnji94
1150015
1150014
2022-08-18T12:33:24Z
Баныу
28584
/* Фәнни эшмәкәрлеге */
wikitext
text/x-wiki
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була<ref>«Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)</ref>.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы<ref>http://bashenc.online/ba/articles/87583/ Башҡорт энциклопедияһы / Латипов Ринат Закирович </ref>.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 «Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
09bow09r7avy8o64wyqzwpuaghw8grg
1150016
1150015
2022-08-18T12:33:53Z
Баныу
28584
/* Фәнни эшмәкәрлеге */
wikitext
text/x-wiki
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була<ref>«Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)</ref>.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/87583/ Башҡорт энциклопедияһы / Латипов Ринат Закирович] </ref>.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 «Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
lod6aou4lfufqden8131i88u40rruyd
1150017
1150016
2022-08-18T12:35:21Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{фш|Латипов}}
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була<ref>«Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)</ref>.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/87583/ Башҡорт энциклопедияһы / Латипов Ринат Закирович] </ref>.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 «Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
28eofyzmkaqt6j8woo1w098dotqqdo8
1150021
1150017
2022-08-18T13:09:04Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Латипов}}
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була<ref>«Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)</ref>.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/87583/ Башҡорт энциклопедияһы / Латипов Ринат Закирович] </ref>.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 «Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
th88ald5cpfzya8xlexcwnh2mmgf6if
1150025
1150021
2022-08-18T13:10:58Z
Баныу
28584
/* Һылтанмалар */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Латипов}}
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була<ref>«Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)</ref>.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/87583/ Башҡорт энциклопедияһы / Латипов Ринат Закирович] </ref>.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 «Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
[[Категория:медицина фәндәре докторҙары]]
19x6bu5xim9q1i90b7cmx4lfyu21doa
1150026
1150025
2022-08-18T13:11:54Z
Баныу
28584
/* Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Латипов}}
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премияһы лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була<ref>«Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)</ref>.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/87583/ Башҡорт энциклопедияһы / Латипов Ринат Закирович] </ref>.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премия лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 «Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
[[Категория:медицина фәндәре докторҙары]]
p8wzn30cw2w1gwjgp9u2bcgi20b836i
1150027
1150026
2022-08-18T13:12:17Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Латипов}}
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премия лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була<ref>«Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)</ref>.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/87583/ Башҡорт энциклопедияһы / Латипов Ринат Закирович] </ref>.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Уфа, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Уфа, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Уфа, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премия лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 «Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
[[Категория:медицина фәндәре докторҙары]]
egdtpvpap4uw7n0v2au8aefvwq1h8h6
1150028
1150027
2022-08-18T13:13:20Z
Баныу
28584
/* Ғилми баҫмалары */
wikitext
text/x-wiki
{{Ук}}
{{фш|Латипов}}
'''Латипов Ринат Закир улы''' ([[5 август]] [[1942 йыл]]) — ғалим-табип-хирург, 1974 йылдан [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]] уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012). Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премия лауреаты (2004).
== Биографияһы ==
Ринат Закир улы Латипов 1942 йылдың 5 авгусында хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балтас районы]] [[Уҫман (Балтас районы)|Уҫман]] ауылында уҡытыусылар ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1944 йылда фронтта һәләк була, 1947 йылда әсәһе вафат була. Ике балалар йорто һәм олатаһы тәрбиәһендә үҫә.1960 йылда Балтас урта мәктәбен тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]на<ref>хәҙер [[Башҡорт дәүләт медицина университеты]]</ref> уҡырға инә. 1966 йылда Өфө районында эш башлай: [[Яңы Черкассы]] ҡасабаһында табип-хирург, 1968 йылдан «Дмитриевский» совхозының медик-санитария бүлегендә хирург-табип, 1970 йылдан бер үк ваҡытта баш табип вазифаһын башҡара. 1974 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетында уҡыта. 1977 йылда хирургия госпитале кафедраһы эргәһендә аспирантура тамамлай, 1999 йылда докторлыҡ диссертацияһын яҡлай, 2000 йылдан — кафедра профессоры.
[[2004 йыл]]да Р. З. Латипов Башҡортостандың медицина фәнендә тәүге тапҡыр А. Н. Бакулев исемендәге премияға — «Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуы» монографияһы өсөн хирургия буйынса Рәсәй медицина фәндәре академияһының юғары ғилми наградаһына лайыҡ була<ref>«Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)</ref>.
== Фәнни эшмәкәрлеге ==
Ҡорһаҡ ярыһының йәбешеү ауырыуын һәм уның ҡатмарлашыуын, ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзалары ауырыуҙарын, уларҙың төшөүен диагностикалауға һәм хирургик дауалау ысулдарына арналған. Ринат Закир улы ҡатнашлығында эсәктәрҙең йәбешеп үткәрмәүсәнлеге һәм стенозы төрҙәрен, пилоростенозды диагностикалау, висцероптозды дауалау, операциянан һуң йәбешмәләр үҫеп китеүен иҫкәртеү ысулдары эшләнә. 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, 33 уйлап табыу, 4 монография авторы<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/87583/ Башҡорт энциклопедияһы / Латипов Ринат Закирович] </ref>.
== Ғилми баҫмалары ==
* Толстокишечный стаз у больных висцероптозом. Өфө, 2012 (авторҙ.);
* Рентгеноанатомический атлас осложненного висцероптоза. Өфө, 2014 (авторҙ.);
* Хирургия спаечной болезни брюшины. Өфө, 2015 (авторҙ.).
== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2000);
* Башҡортостан Республикаһының һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2012);
* Рәсәй Медицина фәндәре академияһының А. Н. Бакулев исемендәге премия лауреаты (2004).
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|87583}}{{V|18|08|2022}}
* [https://www.elibrary.ru/item.asp?id=18225110 «Медицинский Вестник» Латыпов Ринат Закирович (К 70-летию со дня рождения и 35-летию педагогической деятельности)]
[[Категория:медицина фәндәре докторҙары]]
2yk6pwnvuclr7eyrwvjuy45c4e9zhwc
Категория:Башҡорттарҙың этногенезы
14
184719
1150023
2022-08-18T13:09:58Z
ZUFAr
191
"[[Категория:Этногинез]]" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
[[Категория:Этногинез]]
96u8nu3j39jvb6vanmvjnlgqwdtdxkr
1150024
1150023
2022-08-18T13:10:13Z
ZUFAr
191
removed [[Category:Этногинез]]; added [[Category:Этногенез]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
[[Категория:Этногенез]]
2g6ahc9fql7q8zynskqa45va2sthk1u
Фекерләшеү:Латипов Ринат Закир улы
1
184720
1150031
2022-08-18T13:16:40Z
Баныу
28584
"{{Юбилярға Википедия бүләге|Баныу}}" исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{Юбилярға Википедия бүләге|Баныу}}
4odxwhyvxmj3h23i4r6eddno41yhmq3
Икенсе Минск килешеүе
0
184721
1150036
2022-08-18T14:45:00Z
Akkashka
14326
"[[:ru:Special:Redirect/revision/124884821|Второе минское соглашение]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән
wikitext
text/x-wiki
'''[[Минск протоколы|Минск килешеүен]]''' '''үтәү буйынса саралар комплексы,''' '''Икенсе минск килешеүе''' —Украинаның көнсығышындағы ҡораллы низағты көйләү маҡсатын ҡуйған документ. 2015 йылдың 11-12 февралендә Минск саммитында көйләү [[Германия]], [[Франция]], [[Украина]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] етәкселәренең «норманд дүрте» форматында килешелгән һәм Украина, Рәсәй, [[ЕИХО|ОБСЕ]] һәм танылмаған [[Донецк Халыҡ Республикаһы|Донецк]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|Луганск халыҡ республикаһы]] вәкилдәренән торған Украинаның көнсығышындағы хәлде тыныс юл менән көйләү буйынса контакт төркөмө тарафынан ҡул ҡуйылған. Һуңғараҡ Минск килешеүҙәре [[БМО-ның Именлек Советы|БМО Именлек Советының]] махсус резолюцияһы менән хупланған.
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы]]
96vqsoleruh392g6s1yuy2k78v5ab5y
1150037
1150036
2022-08-18T14:52:36Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Договор
|название = Комплекс мер по выполнению Минских соглашений
|изображение = Normandy format talks in Minsk (February 2015) 03.jpeg
|ширина = 300px
|заголовок = [[Лукашенко, Александр Григорьевич|Александр Лукашенко]] и «[[нормандская четвёрка]]» в Минске (февраль 2015 года)
|тип = соглашение о [[прекращение огня|прекращении огня]]
|дата_подготовки = 11—12 февраля 2015 года
|дата_подписания = [[12 февраля]] [[2015 год]]а
|место_подписания = [[Дворец Независимости (Минск)|Дворец Независимости]], [[Минск]], [[Белоруссия]]
|скреплён_печатью =
|вступление_в_силу =
|условия =
|окончание_действия =
|подписан = См. [[#Подписавшие стороны|ниже]]
|стороны =
|место_хранения =
|статус =
|язык = [[Русский язык|русский]]
|языки =
|website =
|wikisource =
|утратил_силу=[[21 февраля]] [[2022 год]]а}}
{{Конфликт на востоке Украины}}
{{См. также|Минские соглашения}}
{{Не путать|Минский протокол|Минским протоколом (2014)}}
'''[[Минск протоколы|Минск килешеүен]]''' '''үтәү буйынса саралар комплексы,''' '''Икенсе минск килешеүе''' —Украинаның көнсығышындағы ҡораллы низағты көйләү маҡсатын ҡуйған документ. 2015 йылдың 11-12 февралендә Минск саммитында көйләү [[Германия]], [[Франция]], [[Украина]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] етәкселәренең «норманд дүрте» форматында килешелгән һәм Украина, Рәсәй, [[ЕИХО|ОБСЕ]] һәм танылмаған [[Донецк Халыҡ Республикаһы|Донецк]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|Луганск халыҡ республикаһы]] вәкилдәренән торған Украинаның көнсығышындағы хәлде тыныс юл менән көйләү буйынса контакт төркөмө тарафынан ҡул ҡуйылған. Һуңғараҡ Минск килешеүҙәре [[БМО-ның Именлек Советы|БМО Именлек Советының]] махсус резолюцияһы менән хупланған.
<!--
Со времени подписания Минских соглашений ни один их пункт так и не был выполнен<ref name="kommersant.ru">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |title=Минские соглашения делают вашингтонскими. Киев продвигает альтернативный план для Донбасса // Коммерсантъ, 13.02.2019 |access-date=2019-02-18 |archive-date=2019-05-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190507082742/https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |deadlink=no }}</ref><ref name="ReferenceA">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |title=«Мирные граждане неоднократно говорили нам, что это не их конфликт». Заместитель главы миссии ОБСЕ на Украине о том, как завершить войну в Донбассе // Газета «Коммерсантъ» № 175 от 26.09.2018 |access-date=2019-03-02 |archive-date=2019-03-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324173712/https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |deadlink=no }}</ref>: Россия обвиняла Украину в саботировании политической части минских договорённостей (предусматривающей принятие на постоянной основе особого статуса отдельных районов Донецкой и Луганской областей, закрепление его в [[Конституция Украины|Конституции Украины]], проведение амнистии и организацию местных выборов), настаивая на том, что только после выполнения этих и ряда других пунктов соглашения может быть восстановлен контроль правительства Украины над всей российско-украинской границей<ref name="ReferenceB">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |title=К проблеме Донбасса подходят миротворчески. Представители России и Украины разошлись во взглядах на формат возможной миссии ООН // Коммерсантъ, 21.09.2017 |access-date=2019-02-20 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327123047/https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |deadlink=no }}</ref>; Украина же заявляла о приоритетной необходимости решения вопросов безопасности (восстановления её контроля над границей между непризнанными республиками и Россией, обеспечения свободного доступа украинских СМИ и политических партий на территорию ОРДЛО) как ключевого условия для проведения местных выборов и возвращения этих территорий в состав украинского государства<ref name="Эро" /><ref name="5лет">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |title=Донбасс на Манхэттене. Москва и Киев инициировали обсуждение в ООН конфликта на востоке Украины // Газета «Коммерсантъ» № 27 от 14.02.2020 |access-date=2020-02-16 |archive-date=2020-10-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030232452/https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |deadlink=no }}</ref>.
Украина, США и Евросоюз рассматривали вооружённый конфликт в Донбассе как проявление агрессии со стороны России. Российское руководство настаивало на том, что речь шла о внутреннем конфликте, в котором Россия являлась одной из посредничающих сторон между украинскими властями и непризнанными республиками.
-->
{{Шаблон:Российско-украинская война}}
{{Владимир Путин}}
{{Пётр Порошенко}}
{{ДНР в темах}}
[[Категория:Пётр Порошенко]]
[[Категория:11 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:12 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:2015 йылдың феврале]]
[[Категория:Белоруссияла 2015 йыл]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһының тарихы]]
[[Категория:Украин кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Президентство Александра Лукашенко]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы]]
irp7gva11a7lhyp6gzkx24mdebz59lc
1150038
1150037
2022-08-18T15:15:08Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Договор
|название = Минск килешеүҙәрен үтәү буйынса саралар комплексы
|изображение = Normandy format talks in Minsk (February 2015) 03.jpeg
|ширина = 300px
|заголовок = Минскиҙа [[Лукашенко Александр Григорьевич]] һәм «[[норманд дүртәүһе]]» (2015 йылдың феврале)
|тип = утты туҡтатыу тураһында килешеү
|дата_подготовки = 2015 йылдың 11—12 феврале
|дата_подписания = [[2015 йыл]]дың [[12 февраль|12 феврал]]е
|место_подписания = Бойондороҡһоҙлоҡ һарайы, [[Минск]], [[Белоруссия]]
|скреплён_печатью =
|вступление_в_силу =
|условия =
|окончание_действия =
|подписан = Ҡара: [[#Ҡул ҡуйған яҡтар|түбәндә]]
|стороны =
|место_хранения =
|статус =
|язык = [[урыҫ теле]]
|языки =
|website =
|wikisource =
|утратил_силу=[[2022 йыл]]дың 21 феврале}}
{{Украинаның көнсығышында конфликт}}
{{См. также|Минские соглашения}}
{{Бутамаҫҡа|Минск протоколы (2014)}}
'''[[Минск протоколы|Минск килешеүен]]''' '''үтәү буйынса саралар комплексы,''' '''Икенсе минск килешеүе''' — Украинаның көнсығышындағы ҡораллы низағты көйләү маҡсатын ҡуйған документ. 2015 йылдың 11-12 февралендә Минск саммитында көйләү [[Германия]], [[Франция]], [[Украина]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] етәкселәренең «норманд дүрте» форматында килешелгән һәм Украина, Рәсәй, [[ЕИХО|ОБСЕ]] һәм танылмаған [[Донецк Халыҡ Республикаһы|Донецк]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|Луганск халыҡ республикаһы]] вәкилдәренән торған Украинаның көнсығышындағы хәлде тыныс юл менән көйләү буйынса контакт төркөмө тарафынан ҡул ҡуйылған. Һуңғараҡ Минск килешеүҙәре [[БМО-ның Именлек Советы|БМО Именлек Советының]] махсус резолюцияһы менән хупланған.
Минск килешеүҙәре төҙөлгәндән алып уларҙың бер пункты ла үтәлмәгән<ref name="kommersant.ru">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |title=Минские соглашения делают вашингтонскими. Киев продвигает альтернативный план для Донбасса // Коммерсантъ, 13.02.2019 |access-date=2019-02-18 |archive-date=2019-05-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190507082742/https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |deadlink=no }}</ref><ref name="ReferenceA">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |title=«Мирные граждане неоднократно говорили нам, что это не их конфликт». Заместитель главы миссии ОБСЕ на Украине о том, как завершить войну в Донбассе // Газета «Коммерсантъ» № 175 от 26.09.2018 |access-date=2019-03-02 |archive-date=2019-03-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324173712/https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |deadlink=no }}</ref>: Рәсәй Украинаны Минск килешеүҙәренең сәйәси өлөшөн хәл итеүгә аяҡ салыуҙа (Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарының үҙенә хас статусын даими нигеҙҙә ҡабул итеүҙе, уны Украина Конституцияһында нығытыуҙы, амнистия үткәреүҙе һәм урындағы һайлауҙарҙы ойоштороуҙы күҙ уңында тотҡан) ғәйепләне, ошо һәм башҡа килешеү пункттарын үтәгәндән һуң ғына Украина хөкүмәтенең Рәсәй-Украинаның тотош сиген контролдә тотоуҙы тергеҙеүҙе талап итте<ref name="ReferenceB">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |title=К проблеме Донбасса подходят миротворчески. Представители России и Украины разошлись во взглядах на формат возможной миссии ООН // Коммерсантъ, 21.09.2017 |access-date=2019-02-20 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327123047/https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |deadlink=no }}</ref>; Украина иһә урындағы һайлауҙар үткәреү һәм был территорияларҙы Украина дәүләте составына кире ҡайтарыу өсөн төп шарт булараҡ хәүефһеҙлек мәсьәләләрен хәл итеү кәрәклегенең (танылмаған республикалар һәм Рәсәй араһында сик өҫтөнән контролде тергеҙеү, украин киң мәғлүмәт саралары һәм сәйәси партияларҙың Донецк һәм Луганск өлкәләрене айырым райондары (ОРДЛО) территорияһына ирекле инеүен тәьмин итеү) өҫтөнлөклө булыуы тураһында белдерә<ref name="Эро" /><ref name="5лет">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |title=Донбасс на Манхэттене. Москва и Киев инициировали обсуждение в ООН конфликта на востоке Украины // Газета «Коммерсантъ» № 27 от 14.02.2020 |access-date=2020-02-16 |archive-date=2020-10-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030232452/https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |deadlink=no }}</ref>.
Украина, Америка Ҡушма Штаттары һәм Евросоюз Донбастағы ҡораллы конфликтты Рәсәй яғынан агрессия күренеше тип ҡараны. Рәсәй етәкселеге, Рәсәй, Украина властары һәм танылмаған республикалар араһында аралашсы яҡтарҙың береһе булып торған эске конфликт тураһында һүҙ барҙы, тип ныҡышты.
{{Шаблон:Российско-украинская война}}
{{Владимир Путин}}
{{Пётр Порошенко}}
{{ДНР в темах}}
[[Категория:Пётр Порошенко]]
[[Категория:11 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:12 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:2015 йылдың феврале]]
[[Категория:Белоруссияла 2015 йыл]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһының тарихы]]
[[Категория:Украин кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Президентство Александра Лукашенко]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы]]
e1apyjw2kk45vs5gz4thzyjem469lj9
1150039
1150038
2022-08-18T15:16:08Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Договор
|название = Минск килешеүҙәрен үтәү буйынса саралар комплексы
|изображение = Normandy format talks in Minsk (February 2015) 03.jpeg
|ширина = 300px
|заголовок = Минскиҙа [[Лукашенко Александр Григорьевич]] һәм «[[норманд дүртәүһе]]» (2015 йылдың феврале)
|тип = утты туҡтатыу тураһында килешеү
|дата_подготовки = 2015 йылдың 11—12 феврале
|дата_подписания = [[2015 йыл]]дың [[12 февраль|12 феврал]]е
|место_подписания = Бойондороҡһоҙлоҡ һарайы, [[Минск]], [[Белоруссия]]
|скреплён_печатью =
|вступление_в_силу =
|условия =
|окончание_действия =
|подписан = Ҡара: [[#Ҡул ҡуйған яҡтар|түбәндә]]
|стороны =
|место_хранения =
|статус =
|язык = [[урыҫ теле]]
|языки =
|website =
|wikisource =
|утратил_силу=[[2022 йыл]]дың 21 феврале}}
{{Украинаның көнсығышында конфликт}}
{{См. также|Минские соглашения}}
{{Бутамаҫҡа|Минск протоколы (2014)}}
'''[[Минск протоколы|Минск килешеүен]]''' '''үтәү буйынса саралар комплексы,''' '''Икенсе минск килешеүе''' — Украинаның көнсығышындағы ҡораллы низағты көйләү маҡсатын ҡуйған документ. 2015 йылдың 11-12 февралендә Минск саммитында көйләү [[Германия]], [[Франция]], [[Украина]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] етәкселәренең «норманд дүрте» форматында килешелгән һәм Украина, Рәсәй, [[ЕИХО|ОБСЕ]] һәм танылмаған [[Донецк Халыҡ Республикаһы|Донецк]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|Луганск халыҡ республикаһы]] вәкилдәренән торған Украинаның көнсығышындағы хәлде тыныс юл менән көйләү буйынса контакт төркөмө тарафынан ҡул ҡуйылған. Һуңғараҡ Минск килешеүҙәре [[БМО-ның Именлек Советы|БМО Именлек Советының]] махсус резолюцияһы менән хупланған.
Минск килешеүҙәре төҙөлгәндән алып уларҙың бер пункты ла үтәлмәгән<ref name="kommersant.ru">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |title=Минские соглашения делают вашингтонскими. Киев продвигает альтернативный план для Донбасса // Коммерсантъ, 13.02.2019 |access-date=2019-02-18 |archive-date=2019-05-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190507082742/https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |deadlink=no }}</ref><ref name="ReferenceA">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |title=«Мирные граждане неоднократно говорили нам, что это не их конфликт». Заместитель главы миссии ОБСЕ на Украине о том, как завершить войну в Донбассе // Газета «Коммерсантъ» № 175 от 26.09.2018 |access-date=2019-03-02 |archive-date=2019-03-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324173712/https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |deadlink=no }}</ref>: Рәсәй Украинаны Минск килешеүҙәренең сәйәси өлөшөн хәл итеүгә аяҡ салыуҙа (Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарының үҙенә хас статусын даими нигеҙҙә ҡабул итеүҙе, уны Украина Конституцияһында нығытыуҙы, амнистия үткәреүҙе һәм урындағы һайлауҙарҙы ойоштороуҙы күҙ уңында тотҡан) ғәйепләне, ошо һәм башҡа килешеү пункттарын үтәгәндән һуң ғына Украина хөкүмәтенең Рәсәй-Украинаның тотош сиген контролдә тотоуҙы тергеҙеүҙе талап итте<ref name="ReferenceB">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |title=К проблеме Донбасса подходят миротворчески. Представители России и Украины разошлись во взглядах на формат возможной миссии ООН // Коммерсантъ, 21.09.2017 |access-date=2019-02-20 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327123047/https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |deadlink=no }}</ref>; Украина иһә урындағы һайлауҙар үткәреү һәм был территорияларҙы Украина дәүләте составына кире ҡайтарыу өсөн төп шарт булараҡ хәүефһеҙлек мәсьәләләрен хәл итеү кәрәклегенең (танылмаған республикалар һәм Рәсәй араһында сик өҫтөнән контролде тергеҙеү, украин киң мәғлүмәт саралары һәм сәйәси партияларҙың Донецк һәм Луганск өлкәләрене айырым райондары (ОРДЛО) территорияһына ирекле инеүен тәьмин итеү) өҫтөнлөклө булыуы тураһында белдерә<ref name="Эро" /><ref name="5лет">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |title=Донбасс на Манхэттене. Москва и Киев инициировали обсуждение в ООН конфликта на востоке Украины // Газета «Коммерсантъ» № 27 от 14.02.2020 |access-date=2020-02-16 |archive-date=2020-10-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030232452/https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |deadlink=no }}</ref>.
Украина, Америка Ҡушма Штаттары һәм Евросоюз Донбастағы ҡораллы конфликтты Рәсәй яғынан агрессия күренеше тип ҡараны. Рәсәй етәкселеге, Рәсәй, Украина властары һәм танылмаған республикалар араһында аралашсы яҡтарҙың береһе булып торған эске конфликт тураһында һүҙ барҙы, тип ныҡышты.
{{Шаблон:Российско-украинская война}}
{{Владимир Путин}}
{{Пётр Порошенко}}
{{ДНР в темах}}
[[Категория:Пётр Порошенко]]
[[Категория:11 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:12 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:2015 йылдың феврале]]
[[Категория:Белоруссияла 2015 йыл]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһының тарихы]]
[[Категория:Украин кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Президентство Александра Лукашенко]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы]]
[[Категория:Александр Лукашенконың президентлығы]]
qtzpin0yazxmqc8gs4h8gq8medcopmr
1150040
1150039
2022-08-18T15:16:52Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Договор
|название = Минск килешеүҙәрен үтәү буйынса саралар комплексы
|изображение = Normandy format talks in Minsk (February 2015) 03.jpeg
|ширина = 300px
|заголовок = Минскиҙа [[Лукашенко Александр Григорьевич]] һәм «[[норманд дүртәүһе]]» (2015 йылдың феврале)
|тип = утты туҡтатыу тураһында килешеү
|дата_подготовки = 2015 йылдың 11—12 феврале
|дата_подписания = [[2015 йыл]]дың [[12 февраль|12 феврал]]е
|место_подписания = Бойондороҡһоҙлоҡ һарайы, [[Минск]], [[Белоруссия]]
|скреплён_печатью =
|вступление_в_силу =
|условия =
|окончание_действия =
|подписан = Ҡара: [[#Ҡул ҡуйған яҡтар|түбәндә]]
|стороны =
|место_хранения =
|статус =
|язык = [[урыҫ теле]]
|языки =
|website =
|wikisource =
|утратил_силу=[[2022 йыл]]дың 21 феврале}}
{{Украинаның көнсығышында конфликт}}
{{См. также|Минские соглашения}}
{{Бутамаҫҡа|Минск протоколы (2014)}}
'''[[Минск протоколы|Минск килешеүен]]''' '''үтәү буйынса саралар комплексы,''' '''Икенсе минск килешеүе''' — Украинаның көнсығышындағы ҡораллы низағты көйләү маҡсатын ҡуйған документ. 2015 йылдың 11-12 февралендә Минск саммитында көйләү [[Германия]], [[Франция]], [[Украина]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] етәкселәренең «норманд дүрте» форматында килешелгән һәм Украина, Рәсәй, [[ЕИХО|ОБСЕ]] һәм танылмаған [[Донецк Халыҡ Республикаһы|Донецк]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|Луганск халыҡ республикаһы]] вәкилдәренән торған Украинаның көнсығышындағы хәлде тыныс юл менән көйләү буйынса контакт төркөмө тарафынан ҡул ҡуйылған. Һуңғараҡ Минск килешеүҙәре [[БМО-ның Именлек Советы|БМО Именлек Советының]] махсус резолюцияһы менән хупланған.
Минск килешеүҙәре төҙөлгәндән алып уларҙың бер пункты ла үтәлмәгән<ref name="kommersant.ru">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |title=Минские соглашения делают вашингтонскими. Киев продвигает альтернативный план для Донбасса // Коммерсантъ, 13.02.2019 |access-date=2019-02-18 |archive-date=2019-05-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190507082742/https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |deadlink=no }}</ref><ref name="ReferenceA">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |title=«Мирные граждане неоднократно говорили нам, что это не их конфликт». Заместитель главы миссии ОБСЕ на Украине о том, как завершить войну в Донбассе // Газета «Коммерсантъ» № 175 от 26.09.2018 |access-date=2019-03-02 |archive-date=2019-03-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324173712/https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |deadlink=no }}</ref>: Рәсәй Украинаны Минск килешеүҙәренең сәйәси өлөшөн хәл итеүгә аяҡ салыуҙа (Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарының үҙенә хас статусын даими нигеҙҙә ҡабул итеүҙе, уны Украина Конституцияһында нығытыуҙы, амнистия үткәреүҙе һәм урындағы һайлауҙарҙы ойоштороуҙы күҙ уңында тотҡан) ғәйепләне, ошо һәм башҡа килешеү пункттарын үтәгәндән һуң ғына Украина хөкүмәтенең Рәсәй-Украинаның тотош сиген контролдә тотоуҙы тергеҙеүҙе талап итте<ref name="ReferenceB">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |title=К проблеме Донбасса подходят миротворчески. Представители России и Украины разошлись во взглядах на формат возможной миссии ООН // Коммерсантъ, 21.09.2017 |access-date=2019-02-20 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327123047/https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |deadlink=no }}</ref>; Украина иһә урындағы һайлауҙар үткәреү һәм был территорияларҙы Украина дәүләте составына кире ҡайтарыу өсөн төп шарт булараҡ хәүефһеҙлек мәсьәләләрен хәл итеү кәрәклегенең (танылмаған республикалар һәм Рәсәй араһында сик өҫтөнән контролде тергеҙеү, украин киң мәғлүмәт саралары һәм сәйәси партияларҙың Донецк һәм Луганск өлкәләрене айырым райондары (ОРДЛО) территорияһына ирекле инеүен тәьмин итеү) өҫтөнлөклө булыуы тураһында белдерә<ref name="Эро" /><ref name="5лет">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |title=Донбасс на Манхэттене. Москва и Киев инициировали обсуждение в ООН конфликта на востоке Украины // Газета «Коммерсантъ» № 27 от 14.02.2020 |access-date=2020-02-16 |archive-date=2020-10-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030232452/https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |deadlink=no }}</ref>.
Украина, Америка Ҡушма Штаттары һәм Евросоюз Донбастағы ҡораллы конфликтты Рәсәй яғынан агрессия күренеше тип ҡараны. Рәсәй етәкселеге, Рәсәй, Украина властары һәм танылмаған республикалар араһында аралашсы яҡтарҙың береһе булып торған эске конфликт тураһында һүҙ барҙы, тип ныҡышты.
{{Шаблон:Российско-украинская война}}
{{Владимир Путин}}
{{Пётр Порошенко}}
{{ДНР в темах}}
[[Категория:Пётр Порошенко]]
[[Категория:11 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:12 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:2015 йылдың феврале]]
[[Категория:Белоруссияла 2015 йыл]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһының тарихы]]
[[Категория:Украин кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Александр Лукашенконың президентлығы]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы]]
eui8uodiwk4dm540g6uzis0sprits04
1150041
1150040
2022-08-18T15:18:54Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Договор
|название = Минск килешеүҙәрен үтәү буйынса саралар комплексы
|изображение = Normandy format talks in Minsk (February 2015) 03.jpeg
|ширина = 300px
|заголовок = Минскиҙа [[Лукашенко Александр Григорьевич]] һәм «[[норманд дүртәүһе]]» (2015 йылдың феврале)
|тип = утты туҡтатыу тураһында килешеү
|дата_подготовки = 2015 йылдың 11—12 феврале
|дата_подписания = [[2015 йыл]]дың [[12 февраль|12 феврал]]е
|место_подписания = Бойондороҡһоҙлоҡ һарайы, [[Минск]], [[Белоруссия]]
|скреплён_печатью =
|вступление_в_силу =
|условия =
|окончание_действия =
|подписан = Ҡара: [[#Ҡул ҡуйған яҡтар|түбәндә]]
|стороны =
|место_хранения =
|статус =
|язык = [[урыҫ теле]]
|языки =
|website =
|wikisource =
|утратил_силу=[[2022 йыл]]дың 21 феврале}}
{{Украинаның көнсығышында конфликт}}
{{См. также|Минские соглашения}}
{{Бутамаҫҡа|Минск протоколы (2014)}}
'''[[Минск протоколы|Минск килешеүен]]''' '''үтәү буйынса саралар комплексы,''' '''Икенсе минск килешеүе''' — Украинаның көнсығышындағы ҡораллы низағты көйләү маҡсатын ҡуйған документ. 2015 йылдың 11-12 февралендә Минск саммитында көйләү [[Германия]], [[Франция]], [[Украина]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] етәкселәренең «норманд дүрте» форматында килешелгән һәм Украина, Рәсәй, [[ЕИХО|ОБСЕ]] һәм танылмаған [[Донецк Халыҡ Республикаһы|Донецк]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|Луганск халыҡ республикаһы]] вәкилдәренән торған Украинаның көнсығышындағы хәлде тыныс юл менән көйләү буйынса контакт төркөмө тарафынан ҡул ҡуйылған. Һуңғараҡ Минск килешеүҙәре [[БМО-ның Именлек Советы|БМО Именлек Советының]] махсус резолюцияһы менән хупланған.
Минск килешеүҙәре төҙөлгәндән алып уларҙың бер пункты ла үтәлмәгән<ref name="kommersant.ru">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |title=Минские соглашения делают вашингтонскими. Киев продвигает альтернативный план для Донбасса // Коммерсантъ, 13.02.2019 |access-date=2019-02-18 |archive-date=2019-05-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190507082742/https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |deadlink=no }}</ref><ref name="ReferenceA">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |title=«Мирные граждане неоднократно говорили нам, что это не их конфликт». Заместитель главы миссии ОБСЕ на Украине о том, как завершить войну в Донбассе // Газета «Коммерсантъ» № 175 от 26.09.2018 |access-date=2019-03-02 |archive-date=2019-03-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324173712/https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |deadlink=no }}</ref>: Рәсәй Украинаны Минск килешеүҙәренең сәйәси өлөшөн хәл итеүгә аяҡ салыуҙа (Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарының үҙенә хас статусын даими нигеҙҙә ҡабул итеүҙе, уны Украина Конституцияһында нығытыуҙы, амнистия үткәреүҙе һәм урындағы һайлауҙарҙы ойоштороуҙы күҙ уңында тотҡан) ғәйепләне, ошо һәм башҡа килешеү пункттарын үтәгәндән һуң ғына Украина хөкүмәтенең Рәсәй-Украинаның тотош сиген контролдә тотоуҙы тергеҙеүҙе талап итте<ref name="ReferenceB">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |title=К проблеме Донбасса подходят миротворчески. Представители России и Украины разошлись во взглядах на формат возможной миссии ООН // Коммерсантъ, 21.09.2017 |access-date=2019-02-20 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327123047/https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |deadlink=no }}</ref>; Украина иһә урындағы һайлауҙар үткәреү һәм был территорияларҙы Украина дәүләте составына кире ҡайтарыу өсөн төп шарт булараҡ хәүефһеҙлек мәсьәләләрен хәл итеү кәрәклегенең (танылмаған республикалар һәм Рәсәй араһында сик өҫтөнән контролде тергеҙеү, украин киң мәғлүмәт саралары һәм сәйәси партияларҙың Донецк һәм Луганск өлкәләрене айырым райондары (ОРДЛО) территорияһына ирекле инеүен тәьмин итеү) өҫтөнлөклө булыуы тураһында белдерә<ref name="Эро" /><ref name="5лет">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |title=Донбасс на Манхэттене. Москва и Киев инициировали обсуждение в ООН конфликта на востоке Украины // Газета «Коммерсантъ» № 27 от 14.02.2020 |access-date=2020-02-16 |archive-date=2020-10-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030232452/https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |deadlink=no }}</ref>.
Украина, Америка Ҡушма Штаттары һәм Евросоюз Донбастағы ҡораллы конфликтты Рәсәй яғынан агрессия күренеше тип ҡараны. Рәсәй етәкселеге, Рәсәй, Украина властары һәм танылмаған республикалар араһында аралашсы яҡтарҙың береһе булып торған эске конфликт тураһында һүҙ барҙы, тип ныҡышты.
[[Категория:Пётр Порошенко]]
[[Категория:11 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:12 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:2015 йылдың феврале]]
[[Категория:Белоруссияла 2015 йыл]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһының тарихы]]
[[Категория:Украин кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Александр Лукашенконың президентлығы]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы]]
s1twvux8fuvzzjwq1fit9jm45tf7569
1150051
1150041
2022-08-18T17:33:55Z
Akkashka
14326
Akkashka [[Икенсе минск килешеүе]] битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: [[Икенсе Минск килешеүе]]: Минск - «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла.
wikitext
text/x-wiki
{{Договор
|название = Минск килешеүҙәрен үтәү буйынса саралар комплексы
|изображение = Normandy format talks in Minsk (February 2015) 03.jpeg
|ширина = 300px
|заголовок = Минскиҙа [[Лукашенко Александр Григорьевич]] һәм «[[норманд дүртәүһе]]» (2015 йылдың феврале)
|тип = утты туҡтатыу тураһында килешеү
|дата_подготовки = 2015 йылдың 11—12 феврале
|дата_подписания = [[2015 йыл]]дың [[12 февраль|12 феврал]]е
|место_подписания = Бойондороҡһоҙлоҡ һарайы, [[Минск]], [[Белоруссия]]
|скреплён_печатью =
|вступление_в_силу =
|условия =
|окончание_действия =
|подписан = Ҡара: [[#Ҡул ҡуйған яҡтар|түбәндә]]
|стороны =
|место_хранения =
|статус =
|язык = [[урыҫ теле]]
|языки =
|website =
|wikisource =
|утратил_силу=[[2022 йыл]]дың 21 феврале}}
{{Украинаның көнсығышында конфликт}}
{{См. также|Минские соглашения}}
{{Бутамаҫҡа|Минск протоколы (2014)}}
'''[[Минск протоколы|Минск килешеүен]]''' '''үтәү буйынса саралар комплексы,''' '''Икенсе минск килешеүе''' — Украинаның көнсығышындағы ҡораллы низағты көйләү маҡсатын ҡуйған документ. 2015 йылдың 11-12 февралендә Минск саммитында көйләү [[Германия]], [[Франция]], [[Украина]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] етәкселәренең «норманд дүрте» форматында килешелгән һәм Украина, Рәсәй, [[ЕИХО|ОБСЕ]] һәм танылмаған [[Донецк Халыҡ Республикаһы|Донецк]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|Луганск халыҡ республикаһы]] вәкилдәренән торған Украинаның көнсығышындағы хәлде тыныс юл менән көйләү буйынса контакт төркөмө тарафынан ҡул ҡуйылған. Һуңғараҡ Минск килешеүҙәре [[БМО-ның Именлек Советы|БМО Именлек Советының]] махсус резолюцияһы менән хупланған.
Минск килешеүҙәре төҙөлгәндән алып уларҙың бер пункты ла үтәлмәгән<ref name="kommersant.ru">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |title=Минские соглашения делают вашингтонскими. Киев продвигает альтернативный план для Донбасса // Коммерсантъ, 13.02.2019 |access-date=2019-02-18 |archive-date=2019-05-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190507082742/https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |deadlink=no }}</ref><ref name="ReferenceA">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |title=«Мирные граждане неоднократно говорили нам, что это не их конфликт». Заместитель главы миссии ОБСЕ на Украине о том, как завершить войну в Донбассе // Газета «Коммерсантъ» № 175 от 26.09.2018 |access-date=2019-03-02 |archive-date=2019-03-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324173712/https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |deadlink=no }}</ref>: Рәсәй Украинаны Минск килешеүҙәренең сәйәси өлөшөн хәл итеүгә аяҡ салыуҙа (Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарының үҙенә хас статусын даими нигеҙҙә ҡабул итеүҙе, уны Украина Конституцияһында нығытыуҙы, амнистия үткәреүҙе һәм урындағы һайлауҙарҙы ойоштороуҙы күҙ уңында тотҡан) ғәйепләне, ошо һәм башҡа килешеү пункттарын үтәгәндән һуң ғына Украина хөкүмәтенең Рәсәй-Украинаның тотош сиген контролдә тотоуҙы тергеҙеүҙе талап итте<ref name="ReferenceB">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |title=К проблеме Донбасса подходят миротворчески. Представители России и Украины разошлись во взглядах на формат возможной миссии ООН // Коммерсантъ, 21.09.2017 |access-date=2019-02-20 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327123047/https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |deadlink=no }}</ref>; Украина иһә урындағы һайлауҙар үткәреү һәм был территорияларҙы Украина дәүләте составына кире ҡайтарыу өсөн төп шарт булараҡ хәүефһеҙлек мәсьәләләрен хәл итеү кәрәклегенең (танылмаған республикалар һәм Рәсәй араһында сик өҫтөнән контролде тергеҙеү, украин киң мәғлүмәт саралары һәм сәйәси партияларҙың Донецк һәм Луганск өлкәләрене айырым райондары (ОРДЛО) территорияһына ирекле инеүен тәьмин итеү) өҫтөнлөклө булыуы тураһында белдерә<ref name="Эро" /><ref name="5лет">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |title=Донбасс на Манхэттене. Москва и Киев инициировали обсуждение в ООН конфликта на востоке Украины // Газета «Коммерсантъ» № 27 от 14.02.2020 |access-date=2020-02-16 |archive-date=2020-10-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030232452/https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |deadlink=no }}</ref>.
Украина, Америка Ҡушма Штаттары һәм Евросоюз Донбастағы ҡораллы конфликтты Рәсәй яғынан агрессия күренеше тип ҡараны. Рәсәй етәкселеге, Рәсәй, Украина властары һәм танылмаған республикалар араһында аралашсы яҡтарҙың береһе булып торған эске конфликт тураһында һүҙ барҙы, тип ныҡышты.
[[Категория:Пётр Порошенко]]
[[Категория:11 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:12 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:2015 йылдың феврале]]
[[Категория:Белоруссияла 2015 йыл]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһының тарихы]]
[[Категория:Украин кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Александр Лукашенконың президентлығы]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы]]
s1twvux8fuvzzjwq1fit9jm45tf7569
1150055
1150051
2022-08-18T17:35:15Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Договор
|название = Минск килешеүҙәрен үтәү буйынса саралар комплексы
|изображение = Normandy format talks in Minsk (February 2015) 03.jpeg
|ширина = 300px
|заголовок = Минскиҙа [[Лукашенко Александр Григорьевич]] һәм «[[норманд дүртәүһе]]» (2015 йылдың феврале)
|тип = утты туҡтатыу тураһында килешеү
|дата_подготовки = 2015 йылдың 11—12 феврале
|дата_подписания = [[2015 йыл]]дың [[12 февраль|12 феврал]]е
|место_подписания = Бойондороҡһоҙлоҡ һарайы, [[Минск]], [[Белоруссия]]
|скреплён_печатью =
|вступление_в_силу =
|условия =
|окончание_действия =
|подписан = Ҡара: [[#Ҡул ҡуйған яҡтар|түбәндә]]
|стороны =
|место_хранения =
|статус =
|язык = [[урыҫ теле]]
|языки =
|website =
|wikisource =
|утратил_силу=[[2022 йыл]]дың 21 феврале}}
{{Украинаның көнсығышында конфликт}}
{{См. также|Минские соглашения}}
{{Бутамаҫҡа|Минск протоколы (2014)}}
'''[[Минск протоколы|Минск килешеүен]]''' '''үтәү буйынса саралар комплексы,''' '''Икенсе Минск килешеүе''' — Украинаның көнсығышындағы ҡораллы низағты көйләү маҡсатын ҡуйған документ. 2015 йылдың 11-12 февралендә Минск саммитында көйләү [[Германия]], [[Франция]], [[Украина]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] етәкселәренең «норманд дүрте» форматында килешелгән һәм Украина, Рәсәй, [[ЕИХО|ОБСЕ]] һәм танылмаған [[Донецк Халыҡ Республикаһы|Донецк]] һәм [[Луганск Халыҡ Республикаһы|Луганск халыҡ республикаһы]] вәкилдәренән торған Украинаның көнсығышындағы хәлде тыныс юл менән көйләү буйынса контакт төркөмө тарафынан ҡул ҡуйылған. Һуңғараҡ Минск килешеүҙәре [[БМО-ның Именлек Советы|БМО Именлек Советының]] махсус резолюцияһы менән хупланған.
Минск килешеүҙәре төҙөлгәндән алып уларҙың бер пункты ла үтәлмәгән<ref name="kommersant.ru">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |title=Минские соглашения делают вашингтонскими. Киев продвигает альтернативный план для Донбасса // Коммерсантъ, 13.02.2019 |access-date=2019-02-18 |archive-date=2019-05-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190507082742/https://www.kommersant.ru/doc/3882586 |deadlink=no }}</ref><ref name="ReferenceA">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |title=«Мирные граждане неоднократно говорили нам, что это не их конфликт». Заместитель главы миссии ОБСЕ на Украине о том, как завершить войну в Донбассе // Газета «Коммерсантъ» № 175 от 26.09.2018 |access-date=2019-03-02 |archive-date=2019-03-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324173712/https://www.kommersant.ru/doc/3752040 |deadlink=no }}</ref>: Рәсәй Украинаны Минск килешеүҙәренең сәйәси өлөшөн хәл итеүгә аяҡ салыуҙа (Донецк һәм Луганск өлкәләренең айырым райондарының үҙенә хас статусын даими нигеҙҙә ҡабул итеүҙе, уны Украина Конституцияһында нығытыуҙы, амнистия үткәреүҙе һәм урындағы һайлауҙарҙы ойоштороуҙы күҙ уңында тотҡан) ғәйепләне, ошо һәм башҡа килешеү пункттарын үтәгәндән һуң ғына Украина хөкүмәтенең Рәсәй-Украинаның тотош сиген контролдә тотоуҙы тергеҙеүҙе талап итте<ref name="ReferenceB">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |title=К проблеме Донбасса подходят миротворчески. Представители России и Украины разошлись во взглядах на формат возможной миссии ООН // Коммерсантъ, 21.09.2017 |access-date=2019-02-20 |archive-date=2019-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327123047/https://www.kommersant.ru/doc/3416307?from=doc_vrez |deadlink=no }}</ref>; Украина иһә урындағы һайлауҙар үткәреү һәм был территорияларҙы Украина дәүләте составына кире ҡайтарыу өсөн төп шарт булараҡ хәүефһеҙлек мәсьәләләрен хәл итеү кәрәклегенең (танылмаған республикалар һәм Рәсәй араһында сик өҫтөнән контролде тергеҙеү, украин киң мәғлүмәт саралары һәм сәйәси партияларҙың Донецк һәм Луганск өлкәләрене айырым райондары (ОРДЛО) территорияһына ирекле инеүен тәьмин итеү) өҫтөнлөклө булыуы тураһында белдерә<ref name="Эро" /><ref name="5лет">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |title=Донбасс на Манхэттене. Москва и Киев инициировали обсуждение в ООН конфликта на востоке Украины // Газета «Коммерсантъ» № 27 от 14.02.2020 |access-date=2020-02-16 |archive-date=2020-10-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201030232452/https://www.kommersant.ru/doc/4252837 |deadlink=no }}</ref>.
Украина, Америка Ҡушма Штаттары һәм Евросоюз Донбастағы ҡораллы конфликтты Рәсәй яғынан агрессия күренеше тип ҡараны. Рәсәй етәкселеге, Рәсәй, Украина властары һәм танылмаған республикалар араһында аралашсы яҡтарҙың береһе булып торған эске конфликт тураһында һүҙ барҙы, тип ныҡышты.
[[Категория:Пётр Порошенко]]
[[Категория:11 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:12 февраль ваҡиғалары]]
[[Категория:2015 йылдың феврале]]
[[Категория:Белоруссияла 2015 йыл]]
[[Категория:Украинаның көнсығышында ҡораллы конфликт]]
[[Категория:Луганск Халыҡ Республикаһының тарихы]]
[[Категория:Украин кризисын көйләү буйынса килешеүҙәр]]
[[Категория:Александр Лукашенконың президентлығы]]
[[Категория:Донецк Халыҡ Республикаһы]]
4quvuxm1x36jnerkb6vahm9prriv09r
Фекерләшеү:Икенсе Минск килешеүе
1
184722
1150044
2022-08-18T15:45:23Z
Баныу
28584
"{{u| Akkashka }}, Минск килешеүе «Минск» ҙур хәреф менән яҙыла, урыҫ телендә «минское» часть речи - прилагательное, башҡорт телендә ул сифат- прилагательное түгел, «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, шулай уҡ Рәсәй, Европа һ.б. яңғыҙлыҡ исемдәр менән..." исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
{{u| Akkashka }}, Минск килешеүе «Минск» ҙур хәреф менән яҙыла, урыҫ телендә «минское» часть речи - прилагательное, башҡорт телендә ул сифат- прилагательное түгел, «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, шулай уҡ Рәсәй, Европа һ.б. яңғыҙлыҡ исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла. Урыҫ теле менән башҡорт теле грамматикаһына тигеҙләмә ҡуймағыҙ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 17:00, 3 август 2022 (UTC)
lxr17tmjydacsngmghnlwn5u52drlln
1150045
1150044
2022-08-18T15:45:58Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{u| Akkashka }}, Минск килешеүе «Минск» ҙур хәреф менән яҙыла, урыҫ телендә «минское» часть речи - прилагательное, башҡорт телендә ул сифат- прилагательное түгел, «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, шулай уҡ Рәсәй, Европа һ.б. яңғыҙлыҡ исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла. Урыҫ теле менән башҡорт теле грамматикаһына тигеҙләмә ҡуймағыҙ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 20:45, 18 август 2022 (UTC)
dpo5nzom4noilxxkberprtp5lcjq9nh
1150046
1150045
2022-08-18T16:45:14Z
Айсар
10823
өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{u| Akkashka }}, Минск килешеүе «Минск» ҙур хәреф менән яҙыла, урыҫ телендә «минское» часть речи - прилагательное, башҡорт телендә ул сифат- прилагательное түгел, «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, шулай уҡ Рәсәй, Европа һ.б. яңғыҙлыҡ исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла. Урыҫ теле менән башҡорт теле грамматикаһына тигеҙләмә ҡуймағыҙ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 20:45, 18 август 2022 (UTC)
** Дөрөҫ фекер! --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 16:45, 18 август 2022 (UTC)
amv6ttbrklnpumqxy30g0e3tu27c9gs
1150047
1150046
2022-08-18T16:46:24Z
Айсар
10823
аныҡлаштырыу
wikitext
text/x-wiki
{{u| Akkashka }}, Минск килешеүе «Минск» ҙур хәреф менән яҙыла, урыҫ телендә «минское» часть речи - прилагательное, башҡорт телендә ул сифат- прилагательное түгел, «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, шулай уҡ Рәсәй, Европа һ.б. яңғыҙлыҡ исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла. Урыҫ теле менән башҡорт теле грамматикаһына тигеҙләмә ҡуймағыҙ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 20:45, 18 август 2022 (UTC)
* Дөрөҫ фекер! Башҡалар ҙа ҡолаҡ һалһын ине быға... --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 16:45, 18 август 2022 (UTC)
c5t5rib6retf59vojso0xvlqcss0mc1
1150050
1150047
2022-08-18T17:31:39Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{u| Akkashka }}, Минск килешеүе «Минск» ҙур хәреф менән яҙыла, урыҫ телендә «минское» часть речи - прилагательное, башҡорт телендә ул сифат- прилагательное түгел, «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, шулай уҡ Рәсәй, Европа һ.б. яңғыҙлыҡ исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла. Урыҫ теле менән башҡорт теле грамматикаһына тигеҙләмә ҡуймағыҙ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 20:45, 18 август 2022 (UTC)
* Дөрөҫ фекер! Башҡалар ҙа ҡолаҡ һалһын ине быға... --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 16:45, 18 август 2022 (UTC)
* {{u|Баныу}}, бынан алдараҡ ҡайһы мәҡәләлә ине икән, шуға оҡшаған бер иҫкәртеү яһағайнығыҙ, унда исем сифат ролендә килтерелгән ине. Шуға Минск тигәнде бәләкәй менән яҙҙым. Быға тиклем ундай осраҡта ҙур хәрефтән яҙа инем. Башҡорт филологияһы бүлегендә уҡыу бәхете теймәне. БДПИ-ла урыҫ филологияһы факультеты ғына бар ине ул осорҙа. [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 17:31, 18 август 2022 (UTC)
92ydllfw5c153tueaxggtobekx05izi
1150053
1150050
2022-08-18T17:33:55Z
Akkashka
14326
Akkashka [[Фекерләшеү:Икенсе минск килешеүе]] битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: [[Фекерләшеү:Икенсе Минск килешеүе]]: Минск - «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла.
wikitext
text/x-wiki
{{u| Akkashka }}, Минск килешеүе «Минск» ҙур хәреф менән яҙыла, урыҫ телендә «минское» часть речи - прилагательное, башҡорт телендә ул сифат- прилагательное түгел, «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, шулай уҡ Рәсәй, Европа һ.б. яңғыҙлыҡ исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла. Урыҫ теле менән башҡорт теле грамматикаһына тигеҙләмә ҡуймағыҙ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 20:45, 18 август 2022 (UTC)
* Дөрөҫ фекер! Башҡалар ҙа ҡолаҡ һалһын ине быға... --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 16:45, 18 август 2022 (UTC)
* {{u|Баныу}}, бынан алдараҡ ҡайһы мәҡәләлә ине икән, шуға оҡшаған бер иҫкәртеү яһағайнығыҙ, унда исем сифат ролендә килтерелгән ине. Шуға Минск тигәнде бәләкәй менән яҙҙым. Быға тиклем ундай осраҡта ҙур хәрефтән яҙа инем. Башҡорт филологияһы бүлегендә уҡыу бәхете теймәне. БДПИ-ла урыҫ филологияһы факультеты ғына бар ине ул осорҙа. [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 17:31, 18 август 2022 (UTC)
92ydllfw5c153tueaxggtobekx05izi
1150060
1150053
2022-08-18T17:52:26Z
Айсар
10823
өҫтәмә мәғлүмәт
wikitext
text/x-wiki
{{u| Akkashka }}, Минск килешеүе «Минск» ҙур хәреф менән яҙыла, урыҫ телендә «минское» часть речи - прилагательное, башҡорт телендә ул сифат- прилагательное түгел, «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, шулай уҡ Рәсәй, Европа һ.б. яңғыҙлыҡ исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла. Урыҫ теле менән башҡорт теле грамматикаһына тигеҙләмә ҡуймағыҙ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 20:45, 18 август 2022 (UTC)
* Дөрөҫ фекер! Башҡалар ҙа ҡолаҡ һалһын ине быға... --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 16:45, 18 август 2022 (UTC)
* {{u|Баныу}}, бынан алдараҡ ҡайһы мәҡәләлә ине икән, шуға оҡшаған бер иҫкәртеү яһағайнығыҙ, унда исем сифат ролендә килтерелгән ине. Шуға Минск тигәнде бәләкәй менән яҙҙым. Быға тиклем ундай осраҡта ҙур хәрефтән яҙа инем. Башҡорт филологияһы бүлегендә уҡыу бәхете теймәне. БДПИ-ла урыҫ филологияһы факультеты ғына бар ине ул осорҙа. [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 17:31, 18 август 2022 (UTC)
* Педучилищелар өсөн «Башҡорт теле» дәреслеге бар. --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 17:52, 18 август 2022 (UTC)
rqwhwr0rhgv725a4wapk4h9v4dhkalo
1150065
1150060
2022-08-18T18:14:38Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
{{u| Akkashka }}, Минск килешеүе «Минск» ҙур хәреф менән яҙыла, урыҫ телендә «минское» часть речи - прилагательное, башҡорт телендә ул сифат- прилагательное түгел, «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, шулай уҡ Рәсәй, Европа һ.б. яңғыҙлыҡ исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла. Урыҫ теле менән башҡорт теле грамматикаһына тигеҙләмә ҡуймағыҙ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 20:45, 18 август 2022 (UTC)
* Дөрөҫ фекер! Башҡалар ҙа ҡолаҡ һалһын ине быға... --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 16:45, 18 август 2022 (UTC)
* {{u|Баныу}}, бынан алдараҡ ҡайһы мәҡәләлә ине икән, шуға оҡшаған бер иҫкәртеү яһағайнығыҙ, унда исем сифат ролендә килтерелгән ине. Шуға Минск тигәнде бәләкәй менән яҙҙым. Быға тиклем ундай осраҡта ҙур хәрефтән яҙа инем. Башҡорт филологияһы бүлегендә уҡыу бәхете теймәне. БДПИ-ла урыҫ филологияһы факультеты ғына бар ине ул осорҙа. [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 17:31, 18 август 2022 (UTC)
* Педучилищелар өсөн «Башҡорт теле» дәреслеге бар. --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 17:52, 18 август 2022 (UTC)
*{{u| Akkashka }}, мин ошо мәҡәләлә [[Ҡадыкөй]] (12 август 2022 йыл) аңлатма биреп төҙәттем, төҙәтеү кире ҡағылған (азиатская часть — Азия өлөшөндә башҡорт телендә «Азия»нан сифат һүҙ төркөмө яһалмаған ( яңғыҙлыҡ исем, билдәһеҙ эйәлек килештә, һүҙбәйләнеш — һөйкәлеү юлы). Быға тиклем ундай төҙәтеү яһағаным булманы ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 23:10, 18 август 2022 (UTC)
exgvr609rvlt3053vw1m8fqfflk3hgy
1150067
1150065
2022-08-18T18:45:16Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{u| Akkashka }}, Минск килешеүе «Минск» ҙур хәреф менән яҙыла, урыҫ телендә «минское» часть речи - прилагательное, башҡорт телендә ул сифат- прилагательное түгел, «исем» һүҙ төркөмө, яңғыҙлыҡ исем, шулай уҡ Рәсәй, Европа һ.б. яңғыҙлыҡ исемдәр менән яһалған һүҙбәйләнештәр ҙур хәреф менән яҙыла. Урыҫ теле менән башҡорт теле грамматикаһына тигеҙләмә ҡуймағыҙ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 20:45, 18 август 2022 (UTC)
* Дөрөҫ фекер! Башҡалар ҙа ҡолаҡ һалһын ине быға... --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 16:45, 18 август 2022 (UTC)
* {{u|Баныу}}, бынан алдараҡ ҡайһы мәҡәләлә ине икән, шуға оҡшаған бер иҫкәртеү яһағайнығыҙ, унда исем сифат ролендә килтерелгән ине. Шуға Минск тигәнде бәләкәй менән яҙҙым. Быға тиклем ундай осраҡта ҙур хәрефтән яҙа инем. Башҡорт филологияһы бүлегендә уҡыу бәхете теймәне. БДПИ-ла урыҫ филологияһы факультеты ғына бар ине ул осорҙа. [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 17:31, 18 август 2022 (UTC)
* Педучилищелар өсөн «Башҡорт теле» дәреслеге бар. --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 17:52, 18 август 2022 (UTC)
*{{u| Akkashka }}, мин ошо мәҡәләлә [[Ҡадыкөй]] (12 август 2022 йыл) аңлатма биреп төҙәттем, төҙәтеү кире ҡағылған (азиатская часть — Азия өлөшөндә башҡорт телендә «Азия»нан сифат һүҙ төркөмө яһалмаған ( яңғыҙлыҡ исем, билдәһеҙ эйәлек килештә, һүҙбәйләнеш — һөйкәлеү юлы). Быға тиклем ундай төҙәтеү яһағаным булманы ----[[Ҡатнашыусы: Баныу|Баныу]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү: Баныу|әңгәмә]]) 23:10, 18 август 2022 (UTC)
* Уны төҙәткәйнем шундуҡ. Рәхмәт! [[Ҡатнашыусы:Akkashka|Akkashka]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Akkashka|әңгәмә]]) 18:45, 18 август 2022 (UTC)
gxqbkmsjacebrt6jsk4t9qqkacguk2j
Ғәлимуллин
0
184725
1150084
2022-08-19T05:26:36Z
Akkashka
14326
"''' Ғәлимуллин''' — ир-ат фамилияһы. Ғәлимулла исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡорт һәм татар халыҡтарында киң ҡулланыла. ''' Ғәлимуллина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Ғәлимуллин Рауил Йыһангир улы]] ({{lang-ru|Галимуллин Равиль..." исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
''' Ғәлимуллин''' — ир-ат фамилияһы. Ғәлимулла исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡорт һәм татар халыҡтарында киң ҡулланыла.
''' Ғәлимуллина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Ғәлимуллин Рауил Йыһангир улы]] ({{lang-ru|Галимуллин Равиль Зиянгирович}}; [[5 октябрь]] [[1943 йыл]] — [[20 ғинуар]] [[2022 йыл]]) — [[ауыл хужалығы]], [[КПСС|партия]] һәм муниципаль орган хеҙмәткәре. 1994—198 йылдарҙа [[Шишмә районы|Шишмә район]] хакимиәте башлығы.
1990 йылдың 11 октябрендә Башҡорт АССР-ының ун икенсе саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советының]] өсөнсө сессияһында республиканың Дәүләт суверенитеты тураһында декларация ҡабул иткән [[БАССР-ҙың 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаттары исемлеге|Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы]] депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре.
----
* [[Ғәлимуллина Рәйсә Ғәли ҡыҙы]] ([[7 май]] [[1931 йыл]] — [[6 сентябрь]] [[2000 йыл]]) — [[йыр]]сы (лирик-колоратур сопрано), педагог, [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ артисы (1974), профессор (1995)<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/84645/ Башҡорт энциклопедияһы — Ғәлимуллина (Хәбибуллина) Рәйсә Ғәли ҡыҙы]</ref>.
{{Фамилиялаштар исемлеге}}
joi7myh56glt83nabfy09cadgcj3rxq
Миһранов
0
184726
1150092
2022-08-19T05:46:33Z
Akkashka
14326
"''' Миһранов''' — ир-ат фамилияһы. Миһран исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла. ''' Миһранова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Миһранов Рәйес Һаҙый улы]] ([[1 июнь]] [[1926 йыл]] — [[1970 йыл]]) — комсомол, КПСС|парт..." исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
''' Миһранов''' — ир-ат фамилияһы. Миһран исеменән барлыҡҡа килгән. Төрки халыҡтарҙа киң ҡулланыла.
''' Миһранова''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Миһранов Рәйес Һаҙый улы]] ([[1 июнь]] [[1926 йыл]] — [[1970 йыл]]) — комсомол, [[КПСС|партия]] һәм [[дәүләт]] органдары эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1954—1960 йылдарҙа [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]]ның беренсе секретары; 1960 йылдан [[КПСС]]-тың [[Өфө]] ҡала һәм [[Баймаҡ районы|Баймаҡ район]] комитеттары секретары; 1963—1967 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы]] Рәйесе урынбаҫары. [[Башҡорт АССР-ы]]ның 4–6-сы сығаралыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. ВЛКСМ-дың XXIII съезы делегаты (1958). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1957) һәм ике [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1959, 1966) ордены кавалеры.
* [[Миһранов Марс Шәрифулла улы]] ([[6 март]] [[1964 йыл]]) — ғалим-инженер-механик, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (2007).
* [[Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы]] ([[1924]]—[[2005]]) — педагог һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1963). «Почёт билдәһе» ордены (1972) кавалеры.
* [[Миһранов Искәндәр Абрар улы]] ([[1 декабрь]] [[1939 йыл]]) — мәғариф ветераны, тарих уҡытыусыһы, ауыл хәбәрсеһе, тыуған яҡты өйрәнеүсе, һәүәҫкәр йырсы һәм ҡурайсы. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы, [[РСФСР]]-ҙың мәғариф отличнигы, [[Салауат районының Рәми Ғарипов исемендәге премияһы]] лауреаты (1997).
* [[Миһранов Әнүәр Низам улы]] (1922 — ????) — совет һәм партия органдары хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан, лейтенант. [[1962 йыл|1962]]—[[1966 йыл]]дарҙа хеҙмәтсәндәр депутаттарының Мәсетле район Советы башҡарма комитеты рәйесе.
* [[Миһранов Рауил Зариф улы]] ([[24 июль]] [[1941 йыл]]) — Рәсәйҙең еңел атлетсыһы, кросс-кантри буйынса ветерандар араһында донъя чемпионы (2007), Омскиҙа, Мәскәүҙә, Санкт-Петербургта үҙенең йәш төркөмөндә халыҡ-ара марафондар еңеүсеһе<ref>[http://реальные-дела.рф/area.aspx?id=2436 Илькинеевский сельсовет]</ref>.
----
{{Фамилиялаштар исемлеге}}
s5r3ddx55m33qfvlaxnyr4xuhrjqfnz
СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы
0
184727
1150120
2022-08-19T09:12:42Z
Akkashka
14326
"[[:ru:Special:Redirect/revision/124233006|ОГПУ при СНК СССР]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән
wikitext
text/x-wiki
'''СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләштерелгән дәүләт сәйәси идаралығы''' ('''СССР ХКС-ы ОГПУ эргәһендәге БДСИ''') — СССР дәүләт именлегенең махсус органы. Был структура РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт Сәйәси Идаралығы ГПУ базаһында, 1922 йылда СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумының 1923 йылдың 15 ноябрь ҡарары менән [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] — дүрт совет республикаһының союзы раҫланғандан һуң, ойошторола. 1934 йылда БДСИ (ОГПУ) Дәүләт именлеге баш идаралығы (ГУГБ) булараҡ СССР НКВД-һы (РСФСР НКВД-һынан барлыҡҡа килә) составына инә. 1926 йылдың 20 июленә тиклем [[Дзержинский Феликс Эдмундович|Ф. Э. Дзержинский]] БДСИ-ОГПУ рәйесе (элек РСФСР НКВД-һы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы рәйесе) була, артабан 1934 йылға тиклем - БДСИ-н Вячеслав Менжинский етәкләй.
== '''Берләштерелгән дәүләт сәйәси идаралығының''' бурыстары ==
<blockquote class="ts-Начало_цитаты-quote">
<div class="ts-Конец_цитаты-source"></div></blockquote>
[[Категория:НКВД]]
7530vlcijxma2zow7ofrulvtu4stqho
1150121
1150120
2022-08-19T09:18:06Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Значения|2=ОГПУ}}
{{не путать|Государственное политическое управление при НКВД РСФСР}}
{{Спецслужба
| Наименование = ОГПУ при СНК СССР
| оригинал = Объединённое государственное политическое управление при Совете народных комиссаров СССР
| эмблема =
| описание =
| страна = {{Флагификация|СССР}}
| создана = 15 ноября 1923
| распущена = 10 июля 1934
| юрисдикция =
| штаб-квартира =
| численность =
| предшествующая = [[Государственное политическое управление при НКВД РСФСР|ГПУ при НКВД РСФСР]]
| преемница = [[Народный комиссариат внутренних дел СССР|НКВД СССР]]
| руководитель = [[Дзержинский, Феликс Эдмундович|Ф. Э. Дзержинский]], [[Менжинский, Вячеслав Рудольфович|В. Р. Менжинский]]
}}
'''СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләштерелгән дәүләт сәйәси идаралығы''' ('''СССР ХКС-ы ОГПУ эргәһендәге БДСИ''') — СССР дәүләт именлегенең махсус органы. Был структура РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт Сәйәси Идаралығы ГПУ базаһында, 1922 йылда СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумының 1923 йылдың 15 ноябрь ҡарары менән [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] — дүрт совет республикаһының союзы раҫланғандан һуң, ойошторола. 1934 йылда БДСИ (ОГПУ) Дәүләт именлеге баш идаралығы (ГУГБ) булараҡ СССР НКВД-һы (РСФСР НКВД-һынан барлыҡҡа килә) составына инә. 1926 йылдың 20 июленә тиклем [[Дзержинский Феликс Эдмундович|Ф. Э. Дзержинский]] БДСИ-ОГПУ рәйесе (элек РСФСР НКВД-һы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы рәйесе) була, артабан 1934 йылға тиклем - БДСИ-н Вячеслав Менжинский етәкләй.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының бурыстары ==
Основная задача главной политической спецслужбы была сформулирована в [[Конституция СССР 1924 года|Конституции СССР]], принятой 31 января 1924 года.
{{начало цитаты}}В целях объединения революционных усилий союзных республик по борьбе с политической и экономической контрреволюцией, шпионажем и бандитизмом учреждается при Совете Народных Комиссаров Союза Советских Социалистических Республик Объединённое Государственное Политическое Управление (ОГПУ), председатель которого входит в Совет Народных Комиссаров Союза Советских Социалистических Республик с правом совещательного голоса.
{{конец цитаты|источник=Конституция СССР от 21.01.1924 года, ст. 61, гл. 9<ref name="kons1924">{{Cite web |url=http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |title=Конституция СССР от 21.01.1924 г. |access-date=2012-01-29 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111103750/http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |deadlink=no }}</ref>}}
У НКВД РСФСР остались функции по обеспечению общественной безопасности и пресечению бандитизма и иных правонарушений, при этом союзного НКВД СССР не создавалось.
В свою очередь в ОГПУ СССР была сосредоточена деятельность по борьбе с контрреволюцией, шпионажем, по обеспечению государственной безопасности и борьбе с чуждыми советской власти элементами.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының вәкәләттәре ==
Объединённое государственное политическое управление являлось центральным ведомством, действовавшим в союзных республиках через управления союзных республик, а в РСФСР - через областные управления.
ОГПУ также осуществляло контроль за политическими отделами при ЦИК автономных республик и областей.
С 15 марта 1923 года по 20 апреля 1928 года ОГПУ участвовало в комиссиях по рассмотрению и утверждению уставов обществ и союзов (объединений), не преследующих целей извлечения прибыли (согласно материалам ЦГАОР СССР, ф. 393, оп. 39, д. 25б, лл. 39—43 об.)
В 1923—1924 годах ОГПУ фактически руководило Центральной аттестационной комиссией по единовременной аттестации личного состава милиции (согласно материалам ЦГАОР СССР, ф. 393, оп. 39, д. 27, л. 247.).
Согласно [[Конституция СССР 1924 года|Конституции СССР 1924 года]], представитель ОГПУ являлся обязательным членом [[Верховный Суд СССР|Верховного Суда СССР]] при проведении пленарного заседания, Управление имело право прямого обращения в [[Верховный Суд СССР]]. Надзор за деятельностью данного органа осуществлялся прокурором Верховного Суда СССР.
[[Файл:ogpu forma.gif|thumb|left|Форма сотрудника ОГПУ]]
[[Файл:chk plakat.gif|thumb|ВЧК-ОГПУ на страже революции. Плакат [[РСФСР]]]]
В подчинении ОГПУ находились особые части войск, необходимые для подавления контрреволюционных выступлений и бандитизма.
{{начало цитаты}}
Организация [[Вооруженные Силы СССР|вооруженных сил трудящихся]] есть [[РККА|Рабоче-крестьянская красная армия Союза ССР]].
Рабоче-крестьянская красная армия разделяется на сухопутные, морские и воздушные силы.
В состав Рабоче-крестьянской красной армии входят также [[войска]] специального назначения: '''войска Объединённого государственного политического управления''' и конвойные войска.
{{конец цитаты|источник= Статья 2., Раздел I., Закона Союза ССР «Об обязательной военной службе», Утверждён ЦИК Союза СССР, СНК Союза СССР, 13 августа 1930 г., № 42/253б }}
[[15 декабря]] [[1930]] года [[Центральный исполнительный комитет СССР|ЦИК]] и [[Совет народных комиссаров СССР|СНК]] СССР приняли секретное постановление «О руководстве органами ОГПУ деятельностью милиции и уголовного розыска», на основе которого ОГПУ и его местные органы получили право не только назначения, перемещения и увольнения работников милиции и уголовного розыска, но и использования в своих целях их гласного состава и негласной агентурной сети<ref>http://www.ormvd.ru/history/10011/ {{Wayback|url=http://www.ormvd.ru/history/10011/ |date=20140320082708 }} История МВД</ref>.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы тураһында нәфис фильмдар ==
* [[Операция «Трест» (фильм)|Операция «Трест»]] (1967)
* [[Крах (фильм)|Крах]] (1968)
* [[Транссибирский экспресс (фильм, 1977)|Транссибирский экспресс]] (1977)
* [[Синдикат-2 (фильм)|Синдикат-2]] (1981)
* [[Покушение на ГОЭЛРО]] (1986)
* [[Очарование зла]] (2006)
* [[Зулейха открывает глаза (сериал)]] (2020)
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем при СНК РСФСР]] (ВЧК)
* [[Политические репрессии 1920-х годов в СССР]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{БРЭ|Объединённое государственное политическое управление|id=2676237|автор=В. Н. Хаустов }}
== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Портал = СССР
}}
* [http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 Положение о правах Объединённого государственного политического управления в части административных высылок, ссылок и заключения в концентрационный лагерь] {{Wayback|url=http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 |date=20181102154638 }}
{{ВС}}
{{Государственные институты власти СССР}}
[[Категория:НКВД]]
[[Категория:Подведомственные органы правительства СССР]]
aad1j798b8tg55m74d6rl6j3xabq1s7
1150122
1150121
2022-08-19T09:36:49Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Значения|2=ОГПУ}}
{{не путать|Государственное политическое управление при НКВД РСФСР}}
{{Спецслужба
| Наименование = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы (ОГПУ)
| оригинал = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы
| эмблема =
| описание =
| страна = {{Флагификация|СССР}}
| создана = 1923 йылдың 15 ноябре
| распущена = 1934 йылдың 10 июле
| юрисдикция =
| штаб-квартира =
| численность =
| предшествующая = [[РСФСР Эске Эштәр Министрлығы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы]]
| преемница = [[СССР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты]]
| руководитель = [[Дзержинский Феликс Эдмундович]], [[Менжинский Вячеслав Рудольфович]]
}}
'''СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләштерелгән дәүләт сәйәси идаралығы''' ('''СССР ХКС-ы ОГПУ эргәһендәге БДСИ''') — СССР дәүләт именлегенең махсус органы. Был структура РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт Сәйәси Идаралығы (ГПУ) базаһында, 1922 йылда СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумының 1923 йылдың 15 ноябрь ҡарары менән [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] — дүрт совет республикаһының союзы раҫланғандан һуң, ойошторола. 1934 йылда БДСИ (ОГПУ) Дәүләт именлеге баш идаралығы (ГУГБ) булараҡ СССР НКВД-һы (РСФСР НКВД-һынан барлыҡҡа килә) составына инә. 1926 йылдың 20 июленә тиклем [[Дзержинский Феликс Эдмундович|Ф. Э. Дзержинский]] ОГПУ рәйесе (элек РСФСР НКВД-һы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы рәйесе) була, артабан 1934 йылға тиклем — БДСИ-н Вячеслав Менжинский етәкләй.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының бурыстары ==
1924 йылдың 31 ғинуарында ҡабул ителгән СССР Конституцияһында Баш сәйәси махсус хеҙмәттең төп бурысы билдәләнә.
{{начало цитаты}}Сәйәси һәм иҡтисади контрреволюцияға, шпионажға һәм бандитлыҡҡа ҡаршы көрәш буйынса союздаш республикаларҙың революция көстәрен берләштереү маҡсатында Совет Социалистик Республикалар Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советы эргәһендә Берләшкән Дәүләт Сәйәси Идаралығы ойошторола, уның рәйесе Совет Социалистик Республикалары Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советына кәңәшмә тауышы хоҡуғы менән инә.
- СССР Конституцияһы - 1924 йылдың 2 ғинуарында, 61-се статья, 9-сы бүлек
В целях объединения революционных усилий союзных республик по борьбе с политической и экономической контрреволюцией, шпионажем и бандитизмом учреждается при Совете Народных Комиссаров Союза Советских Социалистических Республик Объединённое Государственное Политическое Управление (ОГПУ), председатель которого входит в Совет Народных Комиссаров Союза Советских Социалистических Республик с правом совещательного голоса.
{{конец цитаты|источник=Конституция СССР от 21.01.1924 года, ст. 61, гл. 9<ref name="kons1924">{{Cite web |url=http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |title=Конституция СССР от 21.01.1924 г. |access-date=2012-01-29 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111103750/http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |deadlink=no }}</ref>}}
У НКВД РСФСР остались функции по обеспечению общественной безопасности и пресечению бандитизма и иных правонарушений, при этом союзного НКВД СССР не создавалось.
В свою очередь в ОГПУ СССР была сосредоточена деятельность по борьбе с контрреволюцией, шпионажем, по обеспечению государственной безопасности и борьбе с чуждыми советской власти элементами.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының вәкәләттәре ==
Объединённое государственное политическое управление являлось центральным ведомством, действовавшим в союзных республиках через управления союзных республик, а в РСФСР — через областные управления.
ОГПУ также осуществляло контроль за политическими отделами при ЦИК автономных республик и областей.
С 15 марта 1923 года по 20 апреля 1928 года ОГПУ участвовало в комиссиях по рассмотрению и утверждению уставов обществ и союзов (объединений), не преследующих целей извлечения прибыли (согласно материалам ЦГАОР СССР, ф. 393, оп. 39, д. 25б, лл. 39—43 об.)
В 1923—1924 годах ОГПУ фактически руководило Центральной аттестационной комиссией по единовременной аттестации личного состава милиции (согласно материалам ЦГАОР СССР, ф. 393, оп. 39, д. 27, л. 247.).
Согласно [[Конституция СССР 1924 года|Конституции СССР 1924 года]], представитель ОГПУ являлся обязательным членом [[Верховный Суд СССР|Верховного Суда СССР]] при проведении пленарного заседания, Управление имело право прямого обращения в [[Верховный Суд СССР]]. Надзор за деятельностью данного органа осуществлялся прокурором Верховного Суда СССР.
[[Файл:ogpu forma.gif|thumb|left|Форма сотрудника ОГПУ]]
[[Файл:chk plakat.gif|thumb|ВЧК-ОГПУ на страже революции. Плакат [[РСФСР]]]]
В подчинении ОГПУ находились особые части войск, необходимые для подавления контрреволюционных выступлений и бандитизма.
{{начало цитаты}}
Организация [[Вооруженные Силы СССР|вооруженных сил трудящихся]] есть [[РККА|Рабоче-крестьянская красная армия Союза ССР]].
Рабоче-крестьянская красная армия разделяется на сухопутные, морские и воздушные силы.
В состав Рабоче-крестьянской красной армии входят также [[войска]] специального назначения: '''войска Объединённого государственного политического управления''' и конвойные войска.
{{конец цитаты|источник= Статья 2., Раздел I., Закона Союза ССР «Об обязательной военной службе», Утверждён ЦИК Союза СССР, СНК Союза СССР, 13 августа 1930 г., № 42/253б }}
[[15 декабря]] [[1930 год]]а [[Центральный исполнительный комитет СССР|ЦИК]] и [[Совет народных комиссаров СССР|СНК]] СССР приняли секретное постановление «О руководстве органами ОГПУ деятельностью милиции и уголовного розыска», на основе которого ОГПУ и его местные органы получили право не только назначения, перемещения и увольнения работников милиции и уголовного розыска, но и использования в своих целях их гласного состава и негласной агентурной сети<ref>http://www.ormvd.ru/history/10011/ {{Wayback|url=http://www.ormvd.ru/history/10011/ |date=20140320082708 }} История МВД</ref>.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы тураһында нәфис фильмдар ==
* [[Операция «Трест» (фильм)|Операция «Трест»]] (1967)
* [[Крах (фильм)|Крах]] (1968)
* [[Транссибирский экспресс (фильм, 1977)|Транссибирский экспресс]] (1977)
* [[Синдикат-2 (фильм)|Синдикат-2]] (1981)
* [[Покушение на ГОЭЛРО]] (1986)
* [[Очарование зла]] (2006)
* [[Зулейха открывает глаза (сериал)]] (2020)
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем при СНК РСФСР]] (ВЧК)
* [[Политические репрессии 1920-х годов в СССР]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{БРЭ|Объединённое государственное политическое управление|id=2676237|автор=В. Н. Хаустов }}
== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Портал = СССР
}}
* [http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 Положение о правах Объединённого государственного политического управления в части административных высылок, ссылок и заключения в концентрационный лагерь] {{Wayback|url=http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 |date=20181102154638 }}
{{ВС}}
{{Государственные институты власти СССР}}
[[Категория:НКВД]]
[[Категория:Подведомственные органы правительства СССР]]
n66hhgu61fmkdv5qtbl3l3xp5pjc2nq
1150125
1150122
2022-08-19T10:32:50Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Значения|2=ОГПУ}}
{{не путать|Государственное политическое управление при НКВД РСФСР}}
{{Спецслужба
| Наименование = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы (ОГПУ)
| оригинал = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы
| эмблема =
| описание =
| страна = {{Флагификация|СССР}}
| создана = 1923 йылдың 15 ноябре
| распущена = 1934 йылдың 10 июле
| юрисдикция =
| штаб-квартира =
| численность =
| предшествующая = [[РСФСР Эске Эштәр Министрлығы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы]]
| преемница = [[СССР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты]]
| руководитель = [[Дзержинский Феликс Эдмундович]], [[Менжинский Вячеслав Рудольфович]]
}}
'''СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы''' ('''СССР ХКС-ы ОГПУ эргәһендәге БДСИ''') — СССР дәүләт именлегенең махсус органы. Был структура РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт Сәйәси Идаралығы (ГПУ) базаһында, 1922 йылда СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумының 1923 йылдың 15 ноябрь ҡарары менән [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] — дүрт совет республикаһының союзы раҫланғандан һуң, ойошторола. 1934 йылда БДСИ (ОГПУ) Дәүләт именлеге баш идаралығы (ГУГБ) булараҡ СССР НКВД-һы (РСФСР НКВД-һынан барлыҡҡа килә) составына инә. 1926 йылдың 20 июленә тиклем [[Дзержинский Феликс Эдмундович|Ф. Э. Дзержинский]] ОГПУ рәйесе (элек РСФСР НКВД-һы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы рәйесе) була, артабан 1934 йылға тиклем — БДСИ-н Вячеслав Менжинский етәкләй.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының бурыстары ==
1924 йылдың 31 ғинуарында ҡабул ителгән СССР Конституцияһында Баш сәйәси махсус хеҙмәттең төп бурысы билдәләнә.
{{начало цитаты}}Сәйәси һәм иҡтисади контрреволюцияға, шпионажға һәм бандитлыҡҡа ҡаршы көрәш буйынса союздаш республикаларҙың революцион көстәрен берләштереү маҡсатында Совет Социалистик Республикалар Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советы эргәһендә Берләшкән Дәүләт Сәйәси Идаралығы ойошторола, уның рәйесе Совет Социалистик Республикалары Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советына кәңәш биреү тауышы хоҡуғы менән инә{{конец цитаты|источник=СССР Конституцияһы — 21.01.1924 йыл, 61-се статья, 9-сы бүлек<ref name="kons1924">{{Cite web |url=http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |title=Конституция СССР от 21.01.1924 г. |access-date=2012-01-29 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111103750/http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |deadlink=no }}</ref>}}
РСФСР Эске эштәр Халыҡ Кмиссариаты яуаплылығында йәмәғәт именлеген тәьмин итеү һәм бандитлыҡҡа, башҡа хоҡуҡ боҙоуҙарға юл ҡуймау буйынса функциялары ҡалған, шул уҡ ваҡытта СССР-ҙың союз Эске эштәр Халыҡ Комиссариаты булдырылмаған.
Үҙ сиратында, СССР Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы контрреволюцияға, шпионажға ҡаршы көрәш, дәүләт именлеген тәьмин итеү һәм совет власына сит элементтарға ҡаршы көрәш буйынса эшмәкәрлек алып барған.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының вәкәләттәре ==
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы союздаш республикаларҙың идаралыҡтары аша, ә РСФСР-ҙа өлкә идаралыҡтары аша эшләүсе үҙәк ведомство булып торған.
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы шулай уҡ автономиялы республикалар һәм өлкәләр Үҙәк һайлау комиссияһы ҡарамағындағы сәйәси бүлектәрҙе контролдә тотто.
1923 йылдың 15 мартынан 1928 йылдың 20 апреленә тиклем БДСИ килем алыу маҡсаттарын күҙ уңында тотмаған йәмғиәттәр һәм союздар (берләшмәләр) уставтарын ҡарау һәм раҫлау буйынса комиссияларҙа ҡатнаша (СССР йәмәғәт ойошмаларының Үҙәк дәүләт архивы материалдары буйынса). ф. 393, оп. 39, д. 25б, 39-43 бб.)
В 1923—1924 годах ОГПУ фактически руководило Центральной аттестационной комиссией по единовременной аттестации личного состава милиции (согласно материалам ЦГАОР СССР, ф. 393, оп. 39, д. 27, л. 247.).
1924 йылғы СССР Конституцияһына ярашлы, БДСИ вәкиле СССР Юғары Суды пленар ултырыш үткәргәндә уның мотлаҡ ағзаһы булған, Идаралыҡ СССР Юғары Судына туранан-тура мөрәжәғәт итеү хоҡуғына эйә булған. Был органдың эшмәкәрлеген СССР Юғары Суды прокуроры күҙәткән.
[[Файл:ogpu forma.gif|thumb|left|ОГПУ хеҙмәткәренең формаһы]]
[[Файл:chk plakat.gif|thumb|ВЧК-ОГПУ революция һағында. [[РСФСР]] плакаты]]
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ҡарамағында контрреволюцион сығыштарҙы һәм бандитлыҡты баҫтырыу өсөн кәрәкле ғәскәрҙәрҙең айырым частары була.
{{начало цитаты}}
СССР Союзының Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы — хеҙмәтсәндәрҙең ҡораллы көстәре ойошмаһы. Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы ҡоро ер, диңгеҙ һәм һауа көстәренә бүленә. Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы составына шулай уҡ махсус тәғәйенләнешле ғәскәрҙәр: '''Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ғәскәрҙәре''' һәм конвойсы ғәскәрҙәр инә.{{конец цитаты|источник=1930 йылдың 13 авгусында раҫланған СССР Үҙәк Башҡарма Комитетының, СССР Халыҡ Комиссариаты Советының 42/253б-сы һанлы «Мотлаҡ хәрби хеҙмәт тураһында» Законы раҫлана. I бүлек, 2-се Статья}}
1930 йылдың 15 декабрендә СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм СССР Халыҡ Комиссариаты Советы «Милиция һәм енәйәтте эҙләү эшмәкәрлеге менән Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы органдарының етәкселек итеүе тураһында» йәшерен ҡарар ҡабул итә, уның нигеҙендә Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы һәм уның урындағы органдары милиция һәм енәйәтте эҙләү хеҙмәткәрҙәрен тәғәйенләү, күсереү һәм эштән бушатыуҙан тыш, уларҙың халыҡҡа билдәле составын һәм йәшерен агентура селтәрен файҙаланыу хоҡуғына эйә була<ref>http://www.ormvd.ru/history/10011/ {{Wayback|url=http://www.ormvd.ru/history/10011/ |date=20140320082708 }} История МВД</ref>.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы тураһында нәфис фильмдар ==
* «Трест» операцияһы (1967)
* Крах (1968)
* Транссибирский экспресс (1977)
* Синдикат-2 (1981)
* Покушение на ГОЭЛРО (1986)
* Очарование зла (2006)
* Зулейха открывает глаза (сериал) (2020)
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[РСФСР ХКС ҡарамағындағы контрреволюцияға һәм саботажына ҡаршы көрәш буйынса Бөтә Рәсәй ғәҙәттән тыш комиссияһы]] (ВЧК)
* [[1920 йылдарҙа СССР-ҙа сәйәси репрессиялар]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{БРЭ|Объединённое государственное политическое управление|id=2676237|автор=В. Н. Хаустов }}
== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Портал = СССР
}}
* [http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 Положение о правах Объединённого государственного политического управления в части административных высылок, ссылок и заключения в концентрационный лагерь] {{Wayback|url=http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 |date=20181102154638 }}
{{ВС}}
{{Государственные институты власти СССР}}
[[Категория:НКВД]]
[[Категория:Подведомственные органы правительства СССР]]
9gfy5bb8v8621hwukhyvaucx69uqp7c
1150126
1150125
2022-08-19T10:37:30Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Значения|2=ОГПУ}}
{{бутамаҫҡа|РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралыҡ}}
{{Махсус хеҙмәт
| Наименование = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы (ОГПУ)
| оригинал = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы
| эмблема =
| описание =
| страна = {{Флагификация|СССР}}
| создана = 1923 йылдың 15 ноябре
| распущена = 1934 йылдың 10 июле
| юрисдикция =
| штаб-квартира =
| численность =
| предшествующая = [[РСФСР Эске Эштәр Министрлығы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы]]
| преемница = [[СССР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты]]
| руководитель = [[Дзержинский Феликс Эдмундович]], [[Менжинский Вячеслав Рудольфович]]
}}
'''СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы''' ('''СССР ХКС-ы ОГПУ эргәһендәге БДСИ''') — СССР дәүләт именлегенең махсус органы. Был структура РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт Сәйәси Идаралығы (ГПУ) базаһында, 1922 йылда СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумының 1923 йылдың 15 ноябрь ҡарары менән [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] — дүрт совет республикаһының союзы раҫланғандан һуң, ойошторола. 1934 йылда БДСИ (ОГПУ) Дәүләт именлеге баш идаралығы (ГУГБ) булараҡ СССР НКВД-һы (РСФСР НКВД-һынан барлыҡҡа килә) составына инә. 1926 йылдың 20 июленә тиклем [[Дзержинский Феликс Эдмундович|Ф. Э. Дзержинский]] ОГПУ рәйесе (элек РСФСР НКВД-һы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы рәйесе) була, артабан 1934 йылға тиклем — БДСИ-н Вячеслав Менжинский етәкләй.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының бурыстары ==
1924 йылдың 31 ғинуарында ҡабул ителгән СССР Конституцияһында Баш сәйәси махсус хеҙмәттең төп бурысы билдәләнә.
{{начало цитаты}}Сәйәси һәм иҡтисади контрреволюцияға, шпионажға һәм бандитлыҡҡа ҡаршы көрәш буйынса союздаш республикаларҙың революцион көстәрен берләштереү маҡсатында Совет Социалистик Республикалар Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советы эргәһендә Берләшкән Дәүләт Сәйәси Идаралығы ойошторола, уның рәйесе Совет Социалистик Республикалары Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советына кәңәш биреү тауышы хоҡуғы менән инә{{конец цитаты|источник=СССР Конституцияһы — 21.01.1924 йыл, 61-се статья, 9-сы бүлек<ref name="kons1924">{{Cite web |url=http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |title=Конституция СССР от 21.01.1924 г. |access-date=2012-01-29 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111103750/http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |deadlink=no }}</ref>}}
РСФСР Эске эштәр Халыҡ Кмиссариаты яуаплылығында йәмәғәт именлеген тәьмин итеү һәм бандитлыҡҡа, башҡа хоҡуҡ боҙоуҙарға юл ҡуймау буйынса функциялары ҡалған, шул уҡ ваҡытта СССР-ҙың союз Эске эштәр Халыҡ Комиссариаты булдырылмаған.
Үҙ сиратында, СССР Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы контрреволюцияға, шпионажға ҡаршы көрәш, дәүләт именлеген тәьмин итеү һәм совет власына сит элементтарға ҡаршы көрәш буйынса эшмәкәрлек алып барған.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының вәкәләттәре ==
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы союздаш республикаларҙың идаралыҡтары аша, ә РСФСР-ҙа өлкә идаралыҡтары аша эшләүсе үҙәк ведомство булып торған.
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы шулай уҡ автономиялы республикалар һәм өлкәләр Үҙәк һайлау комиссияһы ҡарамағындағы сәйәси бүлектәрҙе контролдә тотто.
1923 йылдың 15 мартынан 1928 йылдың 20 апреленә тиклем БДСИ килем алыу маҡсаттарын күҙ уңында тотмаған йәмғиәттәр һәм союздар (берләшмәләр) уставтарын ҡарау һәм раҫлау буйынса комиссияларҙа ҡатнаша (СССР йәмәғәт ойошмаларының Үҙәк дәүләт архивы материалдары буйынса). ф. 393, оп. 39, д. 25б, 39-43 бб.)
В 1923—1924 годах ОГПУ фактически руководило Центральной аттестационной комиссией по единовременной аттестации личного состава милиции (согласно материалам ЦГАОР СССР, ф. 393, оп. 39, д. 27, л. 247.).
1924 йылғы СССР Конституцияһына ярашлы, БДСИ вәкиле СССР Юғары Суды пленар ултырыш үткәргәндә уның мотлаҡ ағзаһы булған, Идаралыҡ СССР Юғары Судына туранан-тура мөрәжәғәт итеү хоҡуғына эйә булған. Был органдың эшмәкәрлеген СССР Юғары Суды прокуроры күҙәткән.
[[Файл:ogpu forma.gif|thumb|left|ОГПУ хеҙмәткәренең формаһы]]
[[Файл:chk plakat.gif|thumb|ВЧК-ОГПУ революция һағында. [[РСФСР]] плакаты]]
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ҡарамағында контрреволюцион сығыштарҙы һәм бандитлыҡты баҫтырыу өсөн кәрәкле ғәскәрҙәрҙең айырым частары була.
{{начало цитаты}}
СССР Союзының Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы — хеҙмәтсәндәрҙең ҡораллы көстәре ойошмаһы. Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы ҡоро ер, диңгеҙ һәм һауа көстәренә бүленә. Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы составына шулай уҡ махсус тәғәйенләнешле ғәскәрҙәр: '''Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ғәскәрҙәре''' һәм конвойсы ғәскәрҙәр инә.{{конец цитаты|источник=1930 йылдың 13 авгусында раҫланған СССР Үҙәк Башҡарма Комитетының, СССР Халыҡ Комиссариаты Советының 42/253б-сы һанлы «Мотлаҡ хәрби хеҙмәт тураһында» Законы раҫлана. I бүлек, 2-се Статья}}
1930 йылдың 15 декабрендә СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм СССР Халыҡ Комиссариаты Советы «Милиция һәм енәйәтте эҙләү эшмәкәрлеге менән Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы органдарының етәкселек итеүе тураһында» йәшерен ҡарар ҡабул итә, уның нигеҙендә Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы һәм уның урындағы органдары милиция һәм енәйәтте эҙләү хеҙмәткәрҙәрен тәғәйенләү, күсереү һәм эштән бушатыуҙан тыш, уларҙың халыҡҡа билдәле составын һәм йәшерен агентура селтәрен файҙаланыу хоҡуғына эйә була<ref>http://www.ormvd.ru/history/10011/ {{Wayback|url=http://www.ormvd.ru/history/10011/ |date=20140320082708 }} История МВД</ref>.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы тураһында нәфис фильмдар ==
* «Трест» операцияһы (1967)
* Крах (1968)
* Транссибирский экспресс (1977)
* Синдикат-2 (1981)
* Покушение на ГОЭЛРО (1986)
* Очарование зла (2006)
* Зулейха открывает глаза (сериал) (2020)
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[РСФСР ХКС ҡарамағындағы контрреволюцияға һәм саботажына ҡаршы көрәш буйынса Бөтә Рәсәй ғәҙәттән тыш комиссияһы]] (ВЧК)
* [[1920 йылдарҙа СССР-ҙа сәйәси репрессиялар]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{БРЭ|Объединённое государственное политическое управление|id=2676237|автор=В. Н. Хаустов }}
== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Портал = СССР
}}
* [http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 Положение о правах Объединённого государственного политического управления в части административных высылок, ссылок и заключения в концентрационный лагерь] {{Wayback|url=http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 |date=20181102154638 }}
{{ВС}}
{{Государственные институты власти СССР}}
[[Категория:НКВД]]
[[Категория:Подведомственные органы правительства СССР]]
r7xpx6h0ym9jahttpc0q4yljm3u7u4w
1150127
1150126
2022-08-19T10:38:23Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Значения|2=ОГПУ}}
{{бутамаҫҡа|РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы}}
{{Махсус хеҙмәт
| Наименование = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы (ОГПУ)
| оригинал = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы
| эмблема =
| описание =
| страна = {{Флагификация|СССР}}
| создана = 1923 йылдың 15 ноябре
| распущена = 1934 йылдың 10 июле
| юрисдикция =
| штаб-квартира =
| численность =
| предшествующая = [[РСФСР Эске Эштәр Министрлығы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы]]
| преемница = [[СССР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты]]
| руководитель = [[Дзержинский Феликс Эдмундович]], [[Менжинский Вячеслав Рудольфович]]
}}
'''СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы''' ('''СССР ХКС-ы ОГПУ эргәһендәге БДСИ''') — СССР дәүләт именлегенең махсус органы. Был структура РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт Сәйәси Идаралығы (ГПУ) базаһында, 1922 йылда СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумының 1923 йылдың 15 ноябрь ҡарары менән [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] — дүрт совет республикаһының союзы раҫланғандан һуң, ойошторола. 1934 йылда БДСИ (ОГПУ) Дәүләт именлеге баш идаралығы (ГУГБ) булараҡ СССР НКВД-һы (РСФСР НКВД-һынан барлыҡҡа килә) составына инә. 1926 йылдың 20 июленә тиклем [[Дзержинский Феликс Эдмундович|Ф. Э. Дзержинский]] ОГПУ рәйесе (элек РСФСР НКВД-һы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы рәйесе) була, артабан 1934 йылға тиклем — БДСИ-н Вячеслав Менжинский етәкләй.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының бурыстары ==
1924 йылдың 31 ғинуарында ҡабул ителгән СССР Конституцияһында Баш сәйәси махсус хеҙмәттең төп бурысы билдәләнә.
{{начало цитаты}}Сәйәси һәм иҡтисади контрреволюцияға, шпионажға һәм бандитлыҡҡа ҡаршы көрәш буйынса союздаш республикаларҙың революцион көстәрен берләштереү маҡсатында Совет Социалистик Республикалар Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советы эргәһендә Берләшкән Дәүләт Сәйәси Идаралығы ойошторола, уның рәйесе Совет Социалистик Республикалары Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советына кәңәш биреү тауышы хоҡуғы менән инә{{конец цитаты|источник=СССР Конституцияһы — 21.01.1924 йыл, 61-се статья, 9-сы бүлек<ref name="kons1924">{{Cite web |url=http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |title=Конституция СССР от 21.01.1924 г. |access-date=2012-01-29 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111103750/http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |deadlink=no }}</ref>}}
РСФСР Эске эштәр Халыҡ Кмиссариаты яуаплылығында йәмәғәт именлеген тәьмин итеү һәм бандитлыҡҡа, башҡа хоҡуҡ боҙоуҙарға юл ҡуймау буйынса функциялары ҡалған, шул уҡ ваҡытта СССР-ҙың союз Эске эштәр Халыҡ Комиссариаты булдырылмаған.
Үҙ сиратында, СССР Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы контрреволюцияға, шпионажға ҡаршы көрәш, дәүләт именлеген тәьмин итеү һәм совет власына сит элементтарға ҡаршы көрәш буйынса эшмәкәрлек алып барған.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының вәкәләттәре ==
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы союздаш республикаларҙың идаралыҡтары аша, ә РСФСР-ҙа өлкә идаралыҡтары аша эшләүсе үҙәк ведомство булып торған.
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы шулай уҡ автономиялы республикалар һәм өлкәләр Үҙәк һайлау комиссияһы ҡарамағындағы сәйәси бүлектәрҙе контролдә тотто.
1923 йылдың 15 мартынан 1928 йылдың 20 апреленә тиклем БДСИ килем алыу маҡсаттарын күҙ уңында тотмаған йәмғиәттәр һәм союздар (берләшмәләр) уставтарын ҡарау һәм раҫлау буйынса комиссияларҙа ҡатнаша (СССР йәмәғәт ойошмаларының Үҙәк дәүләт архивы материалдары буйынса). ф. 393, оп. 39, д. 25б, 39-43 бб.)
В 1923—1924 годах ОГПУ фактически руководило Центральной аттестационной комиссией по единовременной аттестации личного состава милиции (согласно материалам ЦГАОР СССР, ф. 393, оп. 39, д. 27, л. 247.).
1924 йылғы СССР Конституцияһына ярашлы, БДСИ вәкиле СССР Юғары Суды пленар ултырыш үткәргәндә уның мотлаҡ ағзаһы булған, Идаралыҡ СССР Юғары Судына туранан-тура мөрәжәғәт итеү хоҡуғына эйә булған. Был органдың эшмәкәрлеген СССР Юғары Суды прокуроры күҙәткән.
[[Файл:ogpu forma.gif|thumb|left|ОГПУ хеҙмәткәренең формаһы]]
[[Файл:chk plakat.gif|thumb|ВЧК-ОГПУ революция һағында. [[РСФСР]] плакаты]]
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ҡарамағында контрреволюцион сығыштарҙы һәм бандитлыҡты баҫтырыу өсөн кәрәкле ғәскәрҙәрҙең айырым частары була.
{{начало цитаты}}
СССР Союзының Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы — хеҙмәтсәндәрҙең ҡораллы көстәре ойошмаһы. Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы ҡоро ер, диңгеҙ һәм һауа көстәренә бүленә. Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы составына шулай уҡ махсус тәғәйенләнешле ғәскәрҙәр: '''Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ғәскәрҙәре''' һәм конвойсы ғәскәрҙәр инә.{{конец цитаты|источник=1930 йылдың 13 авгусында раҫланған СССР Үҙәк Башҡарма Комитетының, СССР Халыҡ Комиссариаты Советының 42/253б-сы һанлы «Мотлаҡ хәрби хеҙмәт тураһында» Законы раҫлана. I бүлек, 2-се Статья}}
1930 йылдың 15 декабрендә СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм СССР Халыҡ Комиссариаты Советы «Милиция һәм енәйәтте эҙләү эшмәкәрлеге менән Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы органдарының етәкселек итеүе тураһында» йәшерен ҡарар ҡабул итә, уның нигеҙендә Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы һәм уның урындағы органдары милиция һәм енәйәтте эҙләү хеҙмәткәрҙәрен тәғәйенләү, күсереү һәм эштән бушатыуҙан тыш, уларҙың халыҡҡа билдәле составын һәм йәшерен агентура селтәрен файҙаланыу хоҡуғына эйә була<ref>http://www.ormvd.ru/history/10011/ {{Wayback|url=http://www.ormvd.ru/history/10011/ |date=20140320082708 }} История МВД</ref>.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы тураһында нәфис фильмдар ==
* «Трест» операцияһы (1967)
* Крах (1968)
* Транссибирский экспресс (1977)
* Синдикат-2 (1981)
* Покушение на ГОЭЛРО (1986)
* Очарование зла (2006)
* Зулейха открывает глаза (сериал) (2020)
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[РСФСР ХКС ҡарамағындағы контрреволюцияға һәм саботажына ҡаршы көрәш буйынса Бөтә Рәсәй ғәҙәттән тыш комиссияһы]] (ВЧК)
* [[1920 йылдарҙа СССР-ҙа сәйәси репрессиялар]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{БРЭ|Объединённое государственное политическое управление|id=2676237|автор=В. Н. Хаустов }}
== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Портал = СССР
}}
* [http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 Положение о правах Объединённого государственного политического управления в части административных высылок, ссылок и заключения в концентрационный лагерь] {{Wayback|url=http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 |date=20181102154638 }}
{{ВС}}
{{Государственные институты власти СССР}}
[[Категория:НКВД]]
[[Категория:Подведомственные органы правительства СССР]]
czwwx9c3q8pyijpfj9bl2m3oiy17xcs
1150128
1150127
2022-08-19T10:41:45Z
Akkashka
14326
/* Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының вәкәләттәре */
wikitext
text/x-wiki
{{Значения|2=ОГПУ}}
{{бутамаҫҡа|РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы}}
{{Махсус хеҙмәт
| Наименование = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы (ОГПУ)
| оригинал = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы
| эмблема =
| описание =
| страна = {{Флагификация|СССР}}
| создана = 1923 йылдың 15 ноябре
| распущена = 1934 йылдың 10 июле
| юрисдикция =
| штаб-квартира =
| численность =
| предшествующая = [[РСФСР Эске Эштәр Министрлығы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы]]
| преемница = [[СССР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты]]
| руководитель = [[Дзержинский Феликс Эдмундович]], [[Менжинский Вячеслав Рудольфович]]
}}
'''СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы''' ('''СССР ХКС-ы ОГПУ эргәһендәге БДСИ''') — СССР дәүләт именлегенең махсус органы. Был структура РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт Сәйәси Идаралығы (ГПУ) базаһында, 1922 йылда СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумының 1923 йылдың 15 ноябрь ҡарары менән [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] — дүрт совет республикаһының союзы раҫланғандан һуң, ойошторола. 1934 йылда БДСИ (ОГПУ) Дәүләт именлеге баш идаралығы (ГУГБ) булараҡ СССР НКВД-һы (РСФСР НКВД-һынан барлыҡҡа килә) составына инә. 1926 йылдың 20 июленә тиклем [[Дзержинский Феликс Эдмундович|Ф. Э. Дзержинский]] ОГПУ рәйесе (элек РСФСР НКВД-һы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы рәйесе) була, артабан 1934 йылға тиклем — БДСИ-н Вячеслав Менжинский етәкләй.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының бурыстары ==
1924 йылдың 31 ғинуарында ҡабул ителгән СССР Конституцияһында Баш сәйәси махсус хеҙмәттең төп бурысы билдәләнә.
{{начало цитаты}}Сәйәси һәм иҡтисади контрреволюцияға, шпионажға һәм бандитлыҡҡа ҡаршы көрәш буйынса союздаш республикаларҙың революцион көстәрен берләштереү маҡсатында Совет Социалистик Республикалар Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советы эргәһендә Берләшкән Дәүләт Сәйәси Идаралығы ойошторола, уның рәйесе Совет Социалистик Республикалары Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советына кәңәш биреү тауышы хоҡуғы менән инә{{конец цитаты|источник=СССР Конституцияһы — 21.01.1924 йыл, 61-се статья, 9-сы бүлек<ref name="kons1924">{{Cite web |url=http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |title=Конституция СССР от 21.01.1924 г. |access-date=2012-01-29 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111103750/http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |deadlink=no }}</ref>}}
РСФСР Эске эштәр Халыҡ Кмиссариаты яуаплылығында йәмәғәт именлеген тәьмин итеү һәм бандитлыҡҡа, башҡа хоҡуҡ боҙоуҙарға юл ҡуймау буйынса функциялары ҡалған, шул уҡ ваҡытта СССР-ҙың союз Эске эштәр Халыҡ Комиссариаты булдырылмаған.
Үҙ сиратында, СССР Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы контрреволюцияға, шпионажға ҡаршы көрәш, дәүләт именлеген тәьмин итеү һәм совет власына сит элементтарға ҡаршы көрәш буйынса эшмәкәрлек алып барған.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының вәкәләттәре ==
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы союздаш республикаларҙың идаралыҡтары аша, ә РСФСР-ҙа өлкә идаралыҡтары аша эшләүсе үҙәк ведомство булып торған.
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы шулай уҡ автономиялы республикалар һәм өлкәләр Үҙәк һайлау комиссияһы ҡарамағындағы сәйәси бүлектәрҙе контролдә тотто.
1923 йылдың 15 мартынан 1928 йылдың 20 апреленә тиклем БДСИ килем алыу маҡсаттарын күҙ уңында тотмаған йәмғиәттәр һәм союздар (берләшмәләр) уставтарын ҡарау һәм раҫлау буйынса комиссияларҙа ҡатнаша (СССР йәмәғәт ойошмаларының Үҙәк дәүләт архивы материалдары буйынса). ф. 393, оп. 39, д. 25б, 39-43 бб.)
1923-1924 йылдарҙа Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ғәмәлдә милиция шәхси составын бер тапҡыр аттестациялау буйынса Үҙәк аттестация комиссияһы менән етәкселек иткән (СССР йәмәғәт ойошмаларының Үҙәк дәүләт архивы материалдары буйынса, Ф. 393, оп. 39, д. 247-се б.).
1924 йылғы СССР Конституцияһына ярашлы, БДСИ вәкиле СССР Юғары Суды пленар ултырыш үткәргәндә уның мотлаҡ ағзаһы булған, Идаралыҡ СССР Юғары Судына туранан-тура мөрәжәғәт итеү хоҡуғына эйә булған. Был органдың эшмәкәрлеген СССР Юғары Суды прокуроры күҙәткән.
[[Файл:ogpu forma.gif|thumb|left|ОГПУ хеҙмәткәренең формаһы]]
[[Файл:chk plakat.gif|thumb|ВЧК-ОГПУ революция һағында. [[РСФСР]] плакаты]]
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ҡарамағында контрреволюцион сығыштарҙы һәм бандитлыҡты баҫтырыу өсөн кәрәкле ғәскәрҙәрҙең айырым частары була.
{{начало цитаты}}
СССР Союзының Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы — хеҙмәтсәндәрҙең ҡораллы көстәре ойошмаһы. Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы ҡоро ер, диңгеҙ һәм һауа көстәренә бүленә. Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы составына шулай уҡ махсус тәғәйенләнешле ғәскәрҙәр: '''Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ғәскәрҙәре''' һәм конвойсы ғәскәрҙәр инә.{{конец цитаты|источник=1930 йылдың 13 авгусында раҫланған СССР Үҙәк Башҡарма Комитетының, СССР Халыҡ Комиссариаты Советының 42/253б-сы һанлы «Мотлаҡ хәрби хеҙмәт тураһында» Законы раҫлана. I бүлек, 2-се Статья}}
1930 йылдың 15 декабрендә СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм СССР Халыҡ Комиссариаты Советы «Милиция һәм енәйәтте эҙләү эшмәкәрлеге менән Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы органдарының етәкселек итеүе тураһында» йәшерен ҡарар ҡабул итә, уның нигеҙендә Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы һәм уның урындағы органдары милиция һәм енәйәтте эҙләү хеҙмәткәрҙәрен тәғәйенләү, күсереү һәм эштән бушатыуҙан тыш, уларҙың халыҡҡа билдәле составын һәм йәшерен агентура селтәрен файҙаланыу хоҡуғына эйә була<ref>http://www.ormvd.ru/history/10011/ {{Wayback|url=http://www.ormvd.ru/history/10011/ |date=20140320082708 }} История МВД</ref>.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы тураһында нәфис фильмдар ==
* «Трест» операцияһы (1967)
* Крах (1968)
* Транссибирский экспресс (1977)
* Синдикат-2 (1981)
* Покушение на ГОЭЛРО (1986)
* Очарование зла (2006)
* Зулейха открывает глаза (сериал) (2020)
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[РСФСР ХКС ҡарамағындағы контрреволюцияға һәм саботажына ҡаршы көрәш буйынса Бөтә Рәсәй ғәҙәттән тыш комиссияһы]] (ВЧК)
* [[1920 йылдарҙа СССР-ҙа сәйәси репрессиялар]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{БРЭ|Объединённое государственное политическое управление|id=2676237|автор=В. Н. Хаустов }}
== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Портал = СССР
}}
* [http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 Положение о правах Объединённого государственного политического управления в части административных высылок, ссылок и заключения в концентрационный лагерь] {{Wayback|url=http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 |date=20181102154638 }}
{{ВС}}
{{Государственные институты власти СССР}}
[[Категория:НКВД]]
[[Категория:Подведомственные органы правительства СССР]]
fw8e9m5ns59cw8xxahctwpsmsk5gnmg
1150129
1150128
2022-08-19T10:45:35Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Значения|2=ОГПУ}}
{{бутамаҫҡа|РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы}}
{{Махсус хеҙмәт
| Наименование = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы (ОГПУ)
| оригинал = СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы
| эмблема =
| описание =
| страна = {{Флагификация|СССР}}
| создана = 1923 йылдың 15 ноябре
| распущена = 1934 йылдың 10 июле
| юрисдикция =
| штаб-квартира =
| численность =
| предшествующая = [[РСФСР Эске Эштәр Министрлығы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы]]
| преемница = [[СССР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты]]
| руководитель = [[Дзержинский Феликс Эдмундович]], [[Менжинский Вячеслав Рудольфович]]
}}
'''СССР Халыҡ комиссарҙары Советы эргәһендәге Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы''' ('''СССР ХКС-ы ОГПУ эргәһендәге БДСИ''') — СССР дәүләт именлегенең махсус органы. Был структура РСФСР Эске Эштәр Халыҡ Комиссариаты эргәһендәге Дәүләт Сәйәси Идаралығы (ГПУ) базаһында, 1922 йылда СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумының 1923 йылдың 15 ноябрь ҡарары менән [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] — дүрт совет республикаһының союзы раҫланғандан һуң, ойошторола. 1934 йылда БДСИ (ОГПУ) Дәүләт именлеге баш идаралығы (ГУГБ) булараҡ СССР НКВД-һы (РСФСР НКВД-һынан барлыҡҡа килә) составына инә. 1926 йылдың 20 июленә тиклем [[Дзержинский Феликс Эдмундович|Ф. Э. Дзержинский]] ОГПУ рәйесе (элек РСФСР НКВД-һы эргәһендәге Дәүләт сәйәси идаралығы рәйесе) була, артабан 1934 йылға тиклем — БДСИ-н Вячеслав Менжинский етәкләй.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының бурыстары ==
1924 йылдың 31 ғинуарында ҡабул ителгән СССР Конституцияһында Баш сәйәси махсус хеҙмәттең төп бурысы билдәләнә.
{{начало цитаты}}Сәйәси һәм иҡтисади контрреволюцияға, шпионажға һәм бандитлыҡҡа ҡаршы көрәш буйынса союздаш республикаларҙың революцион көстәрен берләштереү маҡсатында Совет Социалистик Республикалар Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советы эргәһендә Берләшкән Дәүләт Сәйәси Идаралығы ойошторола, уның рәйесе Совет Социалистик Республикалары Союзының Халыҡ Комиссарҙары Советына кәңәш биреү тауышы хоҡуғы менән инә{{конец цитаты|источник=СССР Конституцияһы — 21.01.1924 йыл, 9-сы бүлек, 61-се статья<ref name="kons1924">{{Cite web |url=http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |title=Конституция СССР от 21.01.1924 г. |access-date=2012-01-29 |archive-date=2012-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120111103750/http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/cnst1924.htm#9 |deadlink=no }}</ref>}}
РСФСР Эске эштәр Халыҡ Кмиссариаты яуаплылығында йәмәғәт именлеген тәьмин итеү һәм бандитлыҡҡа, башҡа хоҡуҡ боҙоуҙарға юл ҡуймау буйынса функциялары ҡалған, шул уҡ ваҡытта СССР-ҙың союз Эске эштәр Халыҡ Комиссариаты булдырылмаған.
Үҙ сиратында, СССР Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы контрреволюцияға, шпионажға ҡаршы көрәш, дәүләт именлеген тәьмин итеү һәм совет власына сит элементтарға ҡаршы көрәш буйынса эшмәкәрлек алып барған.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының вәкәләттәре ==
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы союздаш республикаларҙың идаралыҡтары аша, ә РСФСР-ҙа өлкә идаралыҡтары аша эшләүсе үҙәк ведомство булып торған.
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы шулай уҡ автономиялы республикалар һәм өлкәләр Үҙәк һайлау комиссияһы ҡарамағындағы сәйәси бүлектәрҙе контролдә тотто.
1923 йылдың 15 мартынан 1928 йылдың 20 апреленә тиклем БДСИ килем алыу маҡсаттарын күҙ уңында тотмаған йәмғиәттәр һәм союздар (берләшмәләр) уставтарын ҡарау һәм раҫлау буйынса комиссияларҙа ҡатнаша (СССР йәмәғәт ойошмаларының Үҙәк дәүләт архивы материалдары буйынса). ф. 393, оп. 39, д. 25б, 39-43 бб.)
1923—1924 йылдарҙа Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ғәмәлдә милиция шәхси составын бер тапҡыр аттестациялау буйынса Үҙәк аттестация комиссияһы менән етәкселек иткән (СССР йәмәғәт ойошмаларының Үҙәк дәүләт архивы материалдары буйынса, Ф. 393, оп. 39, д. 247-се б.).
1924 йылғы СССР Конституцияһына ярашлы, БДСИ вәкиле СССР Юғары Суды пленар ултырыш үткәргәндә уның мотлаҡ ағзаһы булған, Идаралыҡ СССР Юғары Судына туранан-тура мөрәжәғәт итеү хоҡуғына эйә булған. Был органдың эшмәкәрлеген СССР Юғары Суды прокуроры күҙәткән.
[[Файл:ogpu forma.gif|thumb|left|ОГПУ хеҙмәткәренең формаһы]]
[[Файл:chk plakat.gif|thumb|ВЧК-ОГПУ революция һағында. [[РСФСР]] плакаты]]
Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ҡарамағында контрреволюцион сығыштарҙы һәм бандитлыҡты баҫтырыу өсөн кәрәкле ғәскәрҙәрҙең айырым частары була.
{{начало цитаты}}
СССР Союзының Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы — хеҙмәтсәндәрҙең ҡораллы көстәре ойошмаһы. Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы ҡоро ер, диңгеҙ һәм һауа көстәренә бүленә. Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы составына шулай уҡ махсус тәғәйенләнешле ғәскәрҙәр: '''Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы ғәскәрҙәре''' һәм конвойсы ғәскәрҙәр инә.{{конец цитаты|источник=1930 йылдың 13 авгусында раҫланған СССР Үҙәк Башҡарма Комитетының, СССР Халыҡ Комиссариаты Советының 42/253б-сы һанлы «Мотлаҡ хәрби хеҙмәт тураһында» Законы раҫлана. I бүлек, 2-се Статья}}
1930 йылдың 15 декабрендә СССР Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм СССР Халыҡ Комиссариаты Советы «Милиция һәм енәйәтте эҙләү эшмәкәрлеге менән Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы органдарының етәкселек итеүе тураһында» йәшерен ҡарар ҡабул итә, уның нигеҙендә Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы һәм уның урындағы органдары милиция һәм енәйәтте эҙләү хеҙмәткәрҙәрен тәғәйенләү, күсереү һәм эштән бушатыуҙан тыш, уларҙың халыҡҡа билдәле составын һәм йәшерен агентура селтәрен файҙаланыу хоҡуғына эйә була<ref>http://www.ormvd.ru/history/10011/ {{Wayback|url=http://www.ormvd.ru/history/10011/ |date=20140320082708 }} История МВД</ref>.
== Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығы тураһында нәфис фильмдар ==
* «Трест» операцияһы (1967)
* Крах (1968)
* Транссибирский экспресс (1977)
* Синдикат-2 (1981)
* Покушение на ГОЭЛРО (1986)
* Очарование зла (2006)
* Зулейха открывает глаза (сериал) (2020)
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[РСФСР ХКС ҡарамағындағы контрреволюцияға һәм саботажына ҡаршы көрәш буйынса Бөтә Рәсәй ғәҙәттән тыш комиссияһы]] (ВЧК)
* [[1920 йылдарҙа СССР-ҙа сәйәси репрессиялар]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{БРЭ|Объединённое государственное политическое управление|id=2676237|автор=В. Н. Хаустов }}
== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Портал = СССР
}}
* [http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 Положение о правах Объединённого государственного политического управления в части административных высылок, ссылок и заключения в концентрационный лагерь] {{Wayback|url=http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/72992 |date=20181102154638 }}
{{ВС}}
{{Государственные институты власти СССР}}
[[Категория:НКВД]]
[[Категория:Подведомственные органы правительства СССР]]
thqqc59shl2ligwropqyv2o2wfi9j2x
Фекерләшеү:Омоним
1
184728
1150123
2022-08-19T10:19:06Z
Marta987654Marta
35659
/* Омоним */ яңы бүлек
wikitext
text/x-wiki
== Омоним ==
Бик яҡшы материал, Википедия рәхмәт. Өҫтәп тағы ла килергә ине, тип омонимдар тураһында тулыраҡ танышырға мөмкин буласаҡ межъязыковой [https://polski.by/omonim_v_polskom/ PolskiPapa] [[Ҡатнашыусы:Marta987654Marta|Marta987654Marta]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Marta987654Marta|әңгәмә]]) 10:19, 19 август 2022 (UTC)
hu8mdb2c4c64babf2on2myhmipl6zu6
1150124
1150123
2022-08-19T10:22:17Z
Fehufanga
33986
xwiki spam
wikitext
text/x-wiki
phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1
Гудзь Борис Игнатьевич
0
184729
1150130
2022-08-19T10:54:03Z
Akkashka
14326
"[[:ru:Special:Redirect/revision/124308321|Гудзь, Борис Игнатьевич]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән
wikitext
text/x-wiki
'''Борис Игнатьевич Гудзь''' ([[19 август]] [[1902 йыл|1902]], [[Өфө]] — [[29 декабрь|27 декабрь]] [[2006 йыл|2006]], [[Мәскәү]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] разведчигы. Ғүмеренең һуңғы йылдарында беренсе саҡырылыш чекистарының берҙән-бер иҫән вәкиле булды <ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.ug.ru/archive/6431|title=Кто в гениях внешней разведки?|access-date=2012-09-27|archive-date=2015-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402142833/http://www.ug.ru/archive/6431|deadlink=no}}</ref>.
== Биографияһы ==
Революционер ғаиләһендә тыуған, атаһы үрнәгендә большевиктар партияһына инә. Архангельскиҙа һөргөндә була. 1917 йылғы Февраль революцияһы осоронда Тула жандарм идаралығы начальнигы генерал Н. А. Иелит-фон-Вольскийҙы ҡулға алыуҙа ҡатнаша <ref>{{Cite web|url=https://brandrussia.online/bf_87.html|title=Николай Адольфович Йелита-фон-Вольский|access-date=2022-01-31|archive-date=2022-01-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20220131093753/https://brandrussia.online/bf_87.html|deadlink=no}}</ref>. Үҙ теләге менән Ҡыҙыл Армия сафына яҙыла, 1919 йылда Украинанан Мәскәүгә аҙыҡ-түлек тейәгән эшелондарҙы конвой менән оҙатып йөрөгән.
[[1923 йыл|1923 йылда]] атаһының дуҫы, ул саҡтағы совет контрразведкаһы начальнигы [[Артузов Артур Христианович|А. Артузов (Фраучи)]] саҡырыуы буйынса [[ВЧК|ЧК-ға]] эшкә килә <ref>[http://www.e-reading.org.ua/chapter.php/145121/6/Mihaiilov,_Tomarovskiii_-_Obvinyayutsya_v_shpionazhe.html Кто виноват — Обвиняются в шпионаже]</ref>, бында контрабандистарға ҡаршы, һуңыраҡ — аҡ гвардеецтарҙың йәшерен подпольеһына ҡаршы көрәшә.
[[1926 йыл|1926 йылда]] «Трест» операцияһында ҡатнаша.
Ҡыҙыл профессура институтының философия факультетын ситтән тороп тамамлай (1932).
1932 йылдан — Көнсығыш Себер крайы Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының разведка һәм контрразведка начальнигы. Маньчжурия территорияһында есаул Тапхаевты баҫып алыу буйынса операцияны уңышлы үткәрә.
[[Категория:Большевиктар]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Рәсәй революционерҙары]]
[[Категория:СССР разведчиктары]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:2006 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:27 декабрҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Өфөлә тыуғандар]]
[[Категория:1902 йылда тыуғандар]]
[[Категория:19 августа тыуғандар]]
tat5zdq4e0n3gscs6aeynse5p8guokp
1150131
1150130
2022-08-19T11:02:53Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Персона
|имя = Борис Игнатьевич Гудзь
|оригинал имени =
|изображение = Борис_Игнатьевич_Гудзь.jpg
|ширина =
|описание изображения =
|имя при рождении =
|род деятельности = разведчик
|дата рождения = 19.08.1902
|место рождения = {{МестоРождения|Уфа}}, [[Уфимская губерния]], [[Российская империя]]
|гражданство = {{Флагификация|Российская империя}}→<br>{{Флагификация|Российская республика}}→<br>{{Флагификация|РСФСР|1918}}→<br>{{Флагификация|СССР}}→<br>{{Флагификация|Российская Федерация}}
|подданство =
|дата смерти = 27.12.2006
|место смерти = {{МестоСмерти|Москва}}, [[Российская Федерация]]
|отец =
|мать =
|супруг =
|супруга =
|дети =
|награды и премии =
|сайт =
|викисклад =
}}
{{однофамильцы|Гудзь}}
'''Борис Игнатьевич Гудзь''' ([[19 август]] [[1902 йыл|1902]], [[Өфө]] — [[29 декабрь|27 декабрь]] [[2006 йыл|2006]], [[Мәскәү]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] разведчигы. Ғүмеренең һуңғы йылдарында беренсе саҡырылыш чекистарының берҙән-бер иҫән вәкиле булды <ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.ug.ru/archive/6431|title=Кто в гениях внешней разведки?|access-date=2012-09-27|archive-date=2015-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402142833/http://www.ug.ru/archive/6431|deadlink=no}}</ref>.
== Биографияһы ==
Революционер ғаиләһендә тыуған, атаһы үрнәгендә большевиктар партияһына инә. Архангельскиҙа һөргөндә була. 1917 йылғы Февраль революцияһы осоронда Тула жандарм идаралығы начальнигы генерал Н. А. Иелит-фон-Вольскийҙы ҡулға алыуҙа ҡатнаша <ref>{{Cite web|url=https://brandrussia.online/bf_87.html|title=Николай Адольфович Йелита-фон-Вольский|access-date=2022-01-31|archive-date=2022-01-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20220131093753/https://brandrussia.online/bf_87.html|deadlink=no}}</ref>. Үҙ теләге менән Ҡыҙыл Армия сафына яҙыла, 1919 йылда Украинанан Мәскәүгә аҙыҡ-түлек тейәгән эшелондарҙы конвой менән оҙатып йөрөгән.
[[1923 йыл|1923 йылда]] атаһының дуҫы, ул саҡтағы совет контрразведкаһы начальнигы [[Артузов Артур Христианович|А. Артузов (Фраучи)]] саҡырыуы буйынса [[ВЧК|ЧК-ға]] эшкә килә <ref>[http://www.e-reading.org.ua/chapter.php/145121/6/Mihaiilov,_Tomarovskiii_-_Obvinyayutsya_v_shpionazhe.html Кто виноват — Обвиняются в шпионаже]</ref>, бында контрабандистарға ҡаршы, һуңыраҡ — аҡ гвардеецтарҙың йәшерен подпольеһына ҡаршы көрәшә.
[[1926 йыл|1926 йылда]] «Трест» операцияһында ҡатнаша.
Ҡыҙыл профессура институтының философия факультетын ситтән тороп тамамлай (1932).
1932 йылдан — Көнсығыш Себер крайы Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының разведка һәм контрразведка начальнигы. Маньчжурия территорияһында есаул Тапхаевты баҫып алыу буйынса операцияны уңышлы үткәрә.
С [[1933 год]]а был резидентом иностранного отдела ОГПУ [[Народный комиссариат внутренних дел СССР|НКВД]] в [[Япония|Японии]], с [[1936 год]]а вернулся в [[Москва|Москву]] и работал в Разведуправлении [[РККА]], где курировал, в частности, [[Зорге, Рихард|Рихарда Зорге]].
В [[1937 год]]у, после [[Чистка внутри НКВД 1937—1938|арестов и расстрелов]] Артузова и других знакомых ему видных чекистов, он был уволен из разведки и исключён из [[ВКП(б)]] с формулировкой «за профнепригодность, как не заслуживающий доверия работник, имевший тесную связь с [[Враг народа|врагами народа]]», что произошло также вследствие ареста его зятя [[Варлам Шаламов|Варлама Шаламова]] по статье ''[[58-я статья|контрреволюционная деятельность]]'' (который в 1936 году по совету Гудзя написал на [[Комитет государственной безопасности СССР|Лубянку]] отречение от прошлого троцкизма<ref>''[[Есипов, Валерий Васильевич|Есипов В. В.]]'' Шаламов. — {{М.}}: Молодая гвардия, 2012. — Серия: Жизнь замечательных людей (ЖЗЛ). Вып. 1574 (1374). — Глава седьмая.</ref>, его жена Галина, сестра Гудзя, была сослана в [[Кагановичский район (Чарджоуская область)|Кагановичский район Чарджоуской области]] до 1946 года<ref>''[[Есипов, Валерий Васильевич|Есипов В. В.]]'' Шаламов. — {{М.}}: Молодая гвардия, 2012. — Серия: Жизнь замечательных людей (ЖЗЛ). Вып. 1574 (1374). — Глава девятая.</ref>).
После увольнения долгое время работал водителем [[автобус]]а, позже — директором автобазы. Впоследствии был реабилитирован и восстановлен в КПСС.
С [[1962 год]]а — на пенсии. На пенсии работал в архивах [[КГБ]] и [[ЦК КПСС]]. Являлся консультантом художественного фильма «[[Операция «Трест» (фильм)|Операция „Трест“]]», снятого в [[1967 год]]у на «Мосфильме» режиссёром [[Колосов, Сергей Николаевич|С. Колосовым]] по роману-хронике [[Никулин, Лев Вениаминович|Л. Никулина]] «Мёртвая зыбь».
Был три раза женат. Последний — с 2003 года<ref name=autogenerated1 />.
Похоронен в Москве на [[Новодевичье кладбище|Новодевичьем кладбище]]<ref>{{Cite web |url=http://www.moscow-tombs.ru/2006/gudz_bi.htm |title=Могила Б. И. Гудзя |access-date=2017-05-10 |archive-date=2017-04-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170430073333/http://www.moscow-tombs.ru/2006/gudz_bi.htm |deadlink=no }}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* Михайлов И. [https://web.archive.org/web/20131103035313/http://svr.gov.ru/smi/2005/parlgaz20051220.htm Живая легенда разведки] // Парламентская газета, 20.12.2005.
* [http://www.rosritual.ru/nekrolog/news_detail.php?ID=949 Гудзь Борис Игнатьевич. Некролог]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}
* [http://www.pravda.ru/news/society/29-12-2006/208774-gudz-0 Разведчика Бориса Гудзя не расстреляли по случайности] // Правда.ру, 29 декабря 2006
{{Варлам Шаламов}}
[[Категория:Большевиктар]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Рәсәй революционерҙары]]
[[Категория:СССР разведчиктары]]
[[Категория:Ҡыҙыл профессура институтын тамамлаусылар]]
[[Категория:«Трест» операцияһында ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Рәсәйҙең йөҙ йәшкә еткән ғүмерле кешеләре]]
[[Категория:Новодевичье зыяратында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:2006 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:27 декабрҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Өфөлә тыуғандар]]
[[Категория:1902 йылда тыуғандар]]
[[Категория:19 августа тыуғандар]]
tgy7bevvwnngy3p6k7vc2shtnxml6hx
1150146
1150131
2022-08-19T11:53:18Z
Akkashka
14326
wikitext
text/x-wiki
{{Шәхес
|имя = Борис Игнатьевич Гудзь
|оригинал имени =
|изображение = Борис_Игнатьевич_Гудзь.jpg
|ширина =
|описание изображения =
|имя при рождении =
|род деятельности = разведчик
|дата рождения = 19.08.1902
|место рождения = {{МестоРождения|Өфө}}, [[Өфө губернаһы]], [[Рәсәй империяһы]]
|гражданство = {{Флагификация|Российская империя}}→<br>{{Флагификация|Российская республика}}→<br>{{Флагификация|РСФСР|1918}}→<br>{{Флагификация|СССР}}→<br>{{Флагификация|Российская Федерация}}
|подданство =
|дата смерти = 27.12.2006
|место смерти = {{МестоСмерти|Мәскәү}}, [[Рәсәй Федерацияһы]]
|отец =
|мать =
|супруг =
|супруга =
|дети =
|награды и премии =
|сайт =
|викисклад =
}}
{{однофамильцы|Гудзь}}
'''Борис Игнатьевич Гудзь''' ([[19 август]] [[1902 йыл|1902]], [[Өфө]] — [[29 декабрь|27 декабрь]] [[2006 йыл|2006]], [[Мәскәү]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] разведчигы. Ғүмеренең һуңғы йылдарында беренсе саҡырылыш чекистарының берҙән-бер иҫән вәкиле булды <ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.ug.ru/archive/6431|title=Кто в гениях внешней разведки?|access-date=2012-09-27|archive-date=2015-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402142833/http://www.ug.ru/archive/6431|deadlink=no}}</ref>.
== Биографияһы ==
Революционер ғаиләһендә тыуған, атаһы үрнәгендә большевиктар партияһына инә. Архангельскиҙа һөргөндә була. 1917 йылғы Февраль революцияһы осоронда Тула жандарм идаралығы начальнигы генерал Н. А. Иелит-фон-Вольскийҙы ҡулға алыуҙа ҡатнаша <ref>{{Cite web|url=https://brandrussia.online/bf_87.html|title=Николай Адольфович Йелита-фон-Вольский|access-date=2022-01-31|archive-date=2022-01-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20220131093753/https://brandrussia.online/bf_87.html|deadlink=no}}</ref>. Үҙ теләге менән Ҡыҙыл Армия сафына яҙыла, 1919 йылда Украинанан Мәскәүгә аҙыҡ-түлек тейәгән эшелондарҙы конвой менән оҙатып йөрөгән.
[[1923 йыл|1923 йылда]] атаһының дуҫы, ул саҡтағы совет контрразведкаһы начальнигы [[Артузов Артур Христианович|А. Артузов (Фраучи)]] саҡырыуы буйынса [[ВЧК|ЧК-ға]] эшкә килә <ref>[http://www.e-reading.org.ua/chapter.php/145121/6/Mihaiilov,_Tomarovskiii_-_Obvinyayutsya_v_shpionazhe.html Кто виноват — Обвиняются в шпионаже]</ref>, бында контрабандистарға ҡаршы, һуңыраҡ — аҡ гвардеецтарҙың йәшерен подпольеһына ҡаршы көрәшә.
[[1926 йыл|1926 йылда]] «Трест» операцияһында ҡатнаша.
Ҡыҙыл профессура институтының философия факультетын ситтән тороп тамамлай (1932).
1932 йылдан — Көнсығыш Себер крайы Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының разведка һәм контрразведка начальнигы. Маньчжурия территорияһында есаул Тапхаевты баҫып алыу буйынса операцияны уңышлы үткәрә.
[[1933 йыл]]дан [[Япония]]ла СССР Эске Эштәр Министрлығының Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының сит ил бүлеге резиденты була, [[1936 йыл]]дан [[Мәскәү]]гә ҡайта һәм [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]]ның Разведка идаралығында эшләй, унда, атап әйткәндә, Рихард Зорге өсөн яуаплы булған.
1937 йылда Артузовты һәм уға таныш башҡа күренекле чекистарҙы ҡулға алғандан һәм атып үлтергәндән һуң, ул разведканан сығарыла һәм «халыҡ дошмандары менән тығыҙ бәйләнештә булған хеҙмәткәр булараҡ, профессиональ яраҡһыҙлыҡ өсөн» тип, ВКП(б) сафынан сығарыла, быға шулай уҡ уның кейәүе Варлам Шаламовты 1936 йылда ''58-се контрреволюцион эшмәкәрлек статьяһы'' буйынса ҡулға алыу арҡаһында өлгәшелә (ул 1936 йылда (Гудзь кәңәше буйынса 1936 йылда Лубянкаға СССР Дәүләт именлеге комитетына элекке троцкизмынан ваз кисеүе тураһында яҙған була<ref>''[[Есипов, Валерий Васильевич|Есипов В. В.]]'' Шаламов. — {{М.}}: Молодая гвардия, 2012. — Серия: Жизнь замечательных людей (ЖЗЛ). Вып. 1574 (1374). — Глава седьмая.</ref>, уның ҡатыны Галина, Гудздең апаһы, 1946 йылға тиклем Чарджоу өлкәһенең Каганович районына һөргөнгә ебәрелә)<ref>''[[Есипов, Валерий Васильевич|Есипов В. В.]]'' Шаламов. — {{М.}}: Молодая гвардия, 2012. — Серия: Жизнь замечательных людей (ЖЗЛ). Вып. 1574 (1374). — Глава девятая.</ref>).
Эштән киткәндән һуң оҙаҡ ваҡыт - автобус водителе, һуңынан автобаза директоры булып эшләй. Һуңынан аҡлана һәм КПСС ағзалығына кире ҡайтарыла..
1962 йылдан - пенсияла. Хаҡлы ялда Дәүләт именлеге комитеты һәм [[КПСС Үҙәк Комитеты]] архивтарында эшләгән. [[1967 йыл]]да «Мосфильм»да Никулин Лев Вениаминовичтың «Мёртвая зыбь» роман-хроникаһы буйынса режиссёр С. Н. Колосов төшөргән «„Трест“ операцияһы» нәфис фильмына консультант була.
Өс тапҡыр өйләнә. Һуңғы никахы — 2003 йылдан<ref name=autogenerated1 />.
Мәскәүҙә [[Новодевичье зыяраты]]нда ерләнгән<ref>{{Cite web |url=http://www.moscow-tombs.ru/2006/gudz_bi.htm |title=Могила Б. И. Гудзя |access-date=2017-05-10 |archive-date=2017-04-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170430073333/http://www.moscow-tombs.ru/2006/gudz_bi.htm |deadlink=no }}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* Михайлов И. [https://web.archive.org/web/20131103035313/http://svr.gov.ru/smi/2005/parlgaz20051220.htm Живая легенда разведки] // Парламентская газета, 20.12.2005.
* [http://www.rosritual.ru/nekrolog/news_detail.php?ID=949 Гудзь Борис Игнатьевич. Некролог]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}
* [http://www.pravda.ru/news/society/29-12-2006/208774-gudz-0 Разведчика Бориса Гудзя не расстреляли по случайности] // Правда.ру, 29 декабря 2006
{{Варлам Шаламов}}
[[Категория:Большевиктар]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Рәсәй революционерҙары]]
[[Категория:СССР разведчиктары]]
[[Категория:Ҡыҙыл профессура институтын тамамлаусылар]]
[[Категория:«Трест» операцияһында ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Рәсәйҙең йөҙ йәшкә еткән ғүмерле кешеләре]]
[[Категория:Новодевичье зыяратында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:2006 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:27 декабрҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Өфөлә тыуғандар]]
[[Категория:1902 йылда тыуғандар]]
[[Категория:19 августа тыуғандар]]
5fiis08an4x8ee7mai9go2twhz6bny3
1150147
1150146
2022-08-19T11:54:08Z
Akkashka
14326
/* Биографияһы */
wikitext
text/x-wiki
{{Шәхес
|имя = Борис Игнатьевич Гудзь
|оригинал имени =
|изображение = Борис_Игнатьевич_Гудзь.jpg
|ширина =
|описание изображения =
|имя при рождении =
|род деятельности = разведчик
|дата рождения = 19.08.1902
|место рождения = {{МестоРождения|Өфө}}, [[Өфө губернаһы]], [[Рәсәй империяһы]]
|гражданство = {{Флагификация|Российская империя}}→<br>{{Флагификация|Российская республика}}→<br>{{Флагификация|РСФСР|1918}}→<br>{{Флагификация|СССР}}→<br>{{Флагификация|Российская Федерация}}
|подданство =
|дата смерти = 27.12.2006
|место смерти = {{МестоСмерти|Мәскәү}}, [[Рәсәй Федерацияһы]]
|отец =
|мать =
|супруг =
|супруга =
|дети =
|награды и премии =
|сайт =
|викисклад =
}}
{{однофамильцы|Гудзь}}
'''Борис Игнатьевич Гудзь''' ([[19 август]] [[1902 йыл|1902]], [[Өфө]] — [[29 декабрь|27 декабрь]] [[2006 йыл|2006]], [[Мәскәү]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] разведчигы. Ғүмеренең һуңғы йылдарында беренсе саҡырылыш чекистарының берҙән-бер иҫән вәкиле булды <ref name="autogenerated1">{{Cite web|url=http://www.ug.ru/archive/6431|title=Кто в гениях внешней разведки?|access-date=2012-09-27|archive-date=2015-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402142833/http://www.ug.ru/archive/6431|deadlink=no}}</ref>.
== Биографияһы ==
Революционер ғаиләһендә тыуған, атаһы үрнәгендә большевиктар партияһына инә. Архангельскиҙа һөргөндә була. 1917 йылғы Февраль революцияһы осоронда Тула жандарм идаралығы начальнигы генерал Н. А. Иелит-фон-Вольскийҙы ҡулға алыуҙа ҡатнаша <ref>{{Cite web|url=https://brandrussia.online/bf_87.html|title=Николай Адольфович Йелита-фон-Вольский|access-date=2022-01-31|archive-date=2022-01-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20220131093753/https://brandrussia.online/bf_87.html|deadlink=no}}</ref>. Үҙ теләге менән Ҡыҙыл Армия сафына яҙыла, 1919 йылда Украинанан Мәскәүгә аҙыҡ-түлек тейәгән эшелондарҙы конвой менән оҙатып йөрөгән.
[[1923 йыл|1923 йылда]] атаһының дуҫы, ул саҡтағы совет контрразведкаһы начальнигы [[Артузов Артур Христианович|А. Артузов (Фраучи)]] саҡырыуы буйынса [[ВЧК|ЧК-ға]] эшкә килә <ref>[http://www.e-reading.org.ua/chapter.php/145121/6/Mihaiilov,_Tomarovskiii_-_Obvinyayutsya_v_shpionazhe.html Кто виноват — Обвиняются в шпионаже]</ref>, бында контрабандистарға ҡаршы, һуңыраҡ — аҡ гвардеецтарҙың йәшерен подпольеһына ҡаршы көрәшә.
[[1926 йыл|1926 йылда]] «Трест» операцияһында ҡатнаша.
Ҡыҙыл профессура институтының философия факультетын ситтән тороп тамамлай (1932).
1932 йылдан — Көнсығыш Себер крайы Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының разведка һәм контрразведка начальнигы. Маньчжурия территорияһында есаул Тапхаевты баҫып алыу буйынса операцияны уңышлы үткәрә.
[[1933 йыл]]дан [[Япония]]ла СССР Эске Эштәр Министрлығының Берләшкән дәүләт сәйәси идаралығының сит ил бүлеге резиденты була, [[1936 йыл]]дан [[Мәскәү]]гә ҡайта һәм [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]]ның Разведка идаралығында эшләй, унда, атап әйткәндә, Рихард Зорге өсөн яуаплы булған.
1937 йылда Артузовты һәм уға таныш башҡа күренекле чекистарҙы ҡулға алғандан һәм атып үлтергәндән һуң, ул разведканан сығарыла һәм «халыҡ дошмандары менән тығыҙ бәйләнештә булған хеҙмәткәр булараҡ, профессиональ яраҡһыҙлыҡ өсөн» тип, ВКП(б) сафынан сығарыла, быға шулай уҡ уның кейәүе Варлам Шаламовты 1936 йылда ''58-се контрреволюцион эшмәкәрлек статьяһы'' буйынса ҡулға алыу арҡаһында өлгәшелә (ул 1936 йылда (Гудзь кәңәше буйынса 1936 йылда Лубянкаға СССР Дәүләт именлеге комитетына элекке троцкизмынан ваз кисеүе тураһында яҙған була<ref>''[[Есипов, Валерий Васильевич|Есипов В. В.]]'' Шаламов. — {{М.}}: Молодая гвардия, 2012. — Серия: Жизнь замечательных людей (ЖЗЛ). Вып. 1574 (1374). — Глава седьмая.</ref>, уның ҡатыны Галина, Гудздең апаһы, 1946 йылға тиклем Чарджоу өлкәһенең Каганович районына һөргөнгә ебәрелә)<ref>''[[Есипов, Валерий Васильевич|Есипов В. В.]]'' Шаламов. — {{М.}}: Молодая гвардия, 2012. — Серия: Жизнь замечательных людей (ЖЗЛ). Вып. 1574 (1374). — Глава девятая.</ref>).
Эштән киткәндән һуң оҙаҡ ваҡыт - автобус водителе, һуңынан автобаза директоры булып эшләй. Һуңынан аҡлана һәм КПСС ағзалығына кире ҡайтарыла..
1962 йылдан - пенсияла. Хаҡлы ялда Дәүләт именлеге комитеты һәм [[КПСС Үҙәк Комитеты]] архивтарында эшләгән. [[1967 йыл]]да «Мосфильм»да Никулин Лев Вениаминовичтың «Мёртвая зыбь» роман-хроникаһы буйынса режиссёр С. Н. Колосов төшөргән «„Трест“ операцияһы» нәфис фильмына консультант була.
Өс тапҡыр өйләнә. Һуңғы никахы — 2003 йылдан<ref name=autogenerated1 />.
Мәскәүҙә Новодевичье зыяратында ерләнгән<ref>{{Cite web |url=http://www.moscow-tombs.ru/2006/gudz_bi.htm |title=Могила Б. И. Гудзя |access-date=2017-05-10 |archive-date=2017-04-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170430073333/http://www.moscow-tombs.ru/2006/gudz_bi.htm |deadlink=no }}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* Михайлов И. [https://web.archive.org/web/20131103035313/http://svr.gov.ru/smi/2005/parlgaz20051220.htm Живая легенда разведки] // Парламентская газета, 20.12.2005.
* [http://www.rosritual.ru/nekrolog/news_detail.php?ID=949 Гудзь Борис Игнатьевич. Некролог]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018 |bot=InternetArchiveBot }}
* [http://www.pravda.ru/news/society/29-12-2006/208774-gudz-0 Разведчика Бориса Гудзя не расстреляли по случайности] // Правда.ру, 29 декабря 2006
{{Варлам Шаламов}}
[[Категория:Большевиктар]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:Рәсәй революционерҙары]]
[[Категория:СССР разведчиктары]]
[[Категория:Ҡыҙыл профессура институтын тамамлаусылар]]
[[Категория:«Трест» операцияһында ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Рәсәйҙең йөҙ йәшкә еткән ғүмерле кешеләре]]
[[Категория:Новодевичье зыяратында ерләнгәндәр]]
[[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:2006 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:27 декабрҙә вафат булғандар]]
[[Категория:Өфөлә тыуғандар]]
[[Категория:1902 йылда тыуғандар]]
[[Категория:19 августа тыуғандар]]
l81feo1liyxxl5nqdk8kugdwdk1wj6p
Алёшин
0
184730
1150132
2022-08-19T11:32:08Z
Баныу
28584
"'''Алёшин''' — ир-ат фамилияһы. Алексей исеменән барлыҡҡа килгән. '''Алёшина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Билдәле йөрөтөүселәр == * [[Алёшин Андрей Васильевич]] (3 июнь (25 май) 1905 йыл — 11 апрель 1974 йыл) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, орудие коман..." исемле яңы бит булдырылған
wikitext
text/x-wiki
'''Алёшин''' — ир-ат фамилияһы. Алексей исеменән барлыҡҡа килгән.
'''Алёшина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёшин Андрей Васильевич]] (3 июнь (25 май) 1905 йыл — 11 апрель 1974 йыл) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, орудие командиры.
* [[Алёшин Евгений Павлович]] (23 апрель 1931 — 7 апрель 2014) — Рәсәй ғалимы, биолог, биология фәндәре докторы, профессор.
* [[Алёшин Самуил Иосифович]] — рус совет
* [[Алёшин Иван Иванович]]
-----------
{{фамилиялаштар исемлеге}}
8278216vj9ilnozx6r88my6awaai5wz
1150135
1150132
2022-08-19T11:37:35Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Алёшин''' — ир-ат фамилияһы. Алексей исеменән барлыҡҡа килгән.
'''Алёшина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёшин Андрей Васильевич]] (3 июнь (25 май) 1905 йыл — 11 апрель 1974 йыл) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, орудие командиры.
* [[Алёшин Евгений Павлович]] (23 апрель 1931 — 7 апрель 2014) — Рәсәй ғалимы, биолог, биология фәндәре докторы, профессор.
* [[Алёшин Самуил Иосифович]] — рус совет яҙыусыһы һәм драматургы, сатирик, мемуарҙар яҙыусы.
* [[Алёшин Иван Иванович]]
-----------
{{фамилиялаштар исемлеге}}
32s6vlm9ave7agisgmhtgndm0u2l8hc
1150138
1150135
2022-08-19T11:42:42Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Алёшин''' — ир-ат фамилияһы. Алексей исеменән барлыҡҡа килгән.
'''Алёшина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёшин Андрей Васильевич]] (3 июнь (25 май) 1905 йыл — 11 апрель 1974 йыл) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, орудие командиры.
* [[Алёшин Евгений Павлович]] (23 апрель 1931 — 7 апрель 2014) — Рәсәй ғалимы, биолог, биология фәндәре докторы, профессор.
* [[Алёшин Самуил Иосифович]] — рус совет яҙыусыһы һәм драматургы, сатирик, мемуарҙар яҙыусы.
* [[Алёшин Иван Иванович]] — (14 [27] июля 1901 йыл — 27 февраль 1944 йыл) — Молдавияла Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында партизандар хәрәкәтен ойоштороусыларҙың береһе.
-----------
{{фамилиялаштар исемлеге}}
7knvqg91wfjost46vqhfpmr9lyqkn03
1150139
1150138
2022-08-19T11:43:11Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Алёшин''' — ир-ат фамилияһы. Алексей исеменән барлыҡҡа килгән.
'''Алёшина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёшин Андрей Васильевич]] (3 июнь (25 май) 1905 йыл — 11 апрель 1974 йыл) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, орудие командиры.
* [[Алёшин Евгений Павлович]] (23 апрель 1931 — 7 апрель 2014) — Рәсәй ғалимы, биолог, биология фәндәре докторы, профессор.
* [[Алёшин Самуил Иосифович]] — рус совет яҙыусыһы һәм драматургы, сатирик, мемуарҙар яҙыусы.
* [[Алёшин Иван Иванович]] — (14 [27] июль 1901 йыл — 27 февраль 1944 йыл) — Молдавияла Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында партизандар хәрәкәтен ойоштороусыларҙың береһе.
-----------
{{фамилиялаштар исемлеге}}
m0ovyu9eqc2c137pxrp1aj7zu9q7a27
1150141
1150139
2022-08-19T11:45:56Z
Баныу
28584
/* Билдәле йөрөтөүселәр */
wikitext
text/x-wiki
'''Алёшин''' — ир-ат фамилияһы. Алексей исеменән барлыҡҡа килгән.
'''Алёшина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёшин Андрей Васильевич]] (3 июнь (25 май) 1905 йыл — 11 апрель 1974 йыл) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, орудие командиры, [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры, [[Советтар Союзы Геройы]].
* [[Алёшин Евгений Павлович]] (23 апрель 1931 — 7 апрель 2014) — Рәсәй ғалимы, биолог, биология фәндәре докторы, профессор.
* [[Алёшин Самуил Иосифович]] — рус совет яҙыусыһы һәм драматургы, сатирик, мемуарҙар яҙыусы.
* [[Алёшин Иван Иванович]] — (14 [27] июль 1901 йыл — 27 февраль 1944 йыл) — Молдавияла Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында партизандар хәрәкәтен ойоштороусыларҙың береһе.
-----------
{{фамилиялаштар исемлеге}}
gjwoz8ev7upjmsxjs8eql4c60h9jpqi
1150148
1150141
2022-08-19T11:57:01Z
Баныу
28584
wikitext
text/x-wiki
'''Алёшин''' — ир-ат фамилияһы. Алексей исеменән барлыҡҡа килгән. Топоним булып та ҡулланыла.
'''Алёшина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы.
== Билдәле йөрөтөүселәр ==
* [[Алёшин Андрей Васильевич]] (3 июнь (25 май) 1905 йыл — 11 апрель 1974 йыл) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, орудие командиры, [[Дан ордены]]ның тулы кавалеры, [[Советтар Союзы Геройы]].
* [[Алёшин Евгений Павлович]] (23 апрель 1931 — 7 апрель 2014) — Рәсәй ғалимы, биолог, биология фәндәре докторы, профессор.
* [[Алёшин Самуил Иосифович]] — рус совет яҙыусыһы һәм драматургы, сатирик, мемуарҙар яҙыусы.
* [[Алёшин Иван Иванович]] — (14 [27] июль 1901 йыл — 27 февраль 1944 йыл) — Молдавияла Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында партизандар хәрәкәтен ойоштороусыларҙың береһе.
-----------
* [[Алешкин (Фёдоровка районы)|Алешкин]] ({{lang-ru|Алёшкино}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Фёдоровка районы]]ндағы ауыл.
{{фамилиялаштар исемлеге}}
kutrtjosguv142jbgbs9u2547nbh57y